Тілдік санадағы мәдениет ұғымы

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:

РЕФЕРАТ

Диплом жұмысының тақырыбы: Тілдік санадағы мәдениет ұғымы.

Диплом жұмысының көлемі: 54

Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы реферат, глоссарний, кіріспеден, екі бөлімнен, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.

Диплом жұмысының зерттеу нысаны: Тілдік санадағы мәдениет ұғымының көрінісін анықтау, тұлға санасындағы мәдениеттің рөлін белгілеу, ұлттық мәдениеттің тілдік бірліктердегі нышанын айқындау.

Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері: Зерттеу жұмысының мақсаты - лингвистика ғылымында зерттеліп келе жатқан жаңа лингвомәдениеттану бағытының өрісін кеңейтіп, мәдениетті сана ұғымымен байланыстыра зерттеу. Осы мақсатқа байланысты келесідей міндеттер қойылды: сана және тілдік сана ұғымдарын зерттеу; сананың басқа ғылымдар жүйесінде алатын орны мен тіл білімі саласындағы рөлін айқындау; мәдениет ұғымының өресін аша түсу, тілдегі қызметін анықтау; мәдениеттің тіл, тұлға, қоғам, өркениетпен байланысын түсіндіру; тілдік санадағы мәдениеттің көрінісін талдау; санада мәдениет қандай жүйеде көрінетіндігін эксперименталды көрсеткіштермен дәлелдеу; ұлттық мәдениеттің тілдік бірліктердегі айшықтарын белгілеу; қазақ тіліндегі мәдени бірліктер мен өзге тілдердегі бірліктерді салыстыру; Қазақстандағы қазақ және орыс халықтары санасындағы мәдениет көріністерін талдау.

ГЛОССАРИЙ

Ұғым - 1. болмыс заттары мен құбылыстарын жалпылама түрде белгілейтін ой; 2. Грамматикалық немесе семантикалық категория ретінде Ұ. сөз мағынасына ұқсас құбылыс, бірақ мағына тіл жүйесінде болады, ал Ұ. -логикалық қатынастар жүйесінде болады. Ұ. -ның құрылысы күрделі болады: 1) сигнификат -заттың (құбылыстың) дұрыс аталуы үшін маңызы бар белгілердің жиынтығы; 2) интенсионал - ұғымның заттық «негізімен» байланысты дұрыс аталуы. Интенсионал заттың (құбылыстың) «негіз» категориясымен байланысты болады; 3) Денотат - белгілі бір сөзбен атауға болатын нақтылы заттар; 4) компрегенция белгілі бір сөзді қолдануға болатын бүкіл заттардың тобы. Заттар бар не жоқ болуы мүмкін. Сөз болған жерде ұғым болады. Мағынамен тікелей байланысып, оймен, ойлаумен ұштасады. Ұ. мәні - сөз мағынасынан гөрі кеңірек, әрі жалпылау. Жаңа ұғым бұрыннан бар белгілі сөздің байланысы арқылы дамып, көбейіп отырады [24, 251 б] .

Билингвизм (лат. Bi - екі; lingua - тіл) - қостілділік: белгілі әлеуметтік топтың (мемлекеттің) екі тілде сөйлеуі. Бірнеше тілде сөйлеу (полилингвизм) көп ұлттар тұратын елдерге тән. Мыс. : Ресей Федерациясы, АҚШ, Үндістан, Нигерия, Қазақстан т. б. [24, 36 б] .

Аналогия (грек. analogia - сәйкестік, ұқсастық) - тіл бірлігін басқа тіл бірлігіне тұлғалық немесе семантикалық жағынан ұқсату құбылысы. А. -ны қолдану дегеніміз, тілдегі құрылымдық үлгіні пайдалану арқылы, соның негізінде жаңа бірліктер жасау. Кез келген модельді, ережені т. б. қорыту кезінде А. -ның әсері байқалады. А. маңызы тіл үйренуде аса зор [25, 14 б] .

Антрополингвистика немесе этнолингвистика (грек. ethnos - халық, тайпа және лингвистика) - тілді мәдениетпен, тілдік этномәдени және этнопсихологиялық факторлармен байланыстыра қарастыратын тіл білімінің бағыты.

Парадигма (грек. paradeigma - үлгі, мысал) - бір-біріне қарама-қарсы қойылған, бірақ ортақ белгісі бар немесе ұқсас ассоцияция тудырушы кез келген лингвистикалық бірліктер тобы.

МАЗМҰНЫ

РЕФЕРАТ

ГЛОССАРИЙ

КІРІСПЕ

1 САНА

САНАНЫҢ ӘРБІР ҒЫЛЫМ САЛАСЫНДАҒЫ КӨРІНІСІ

ТІЛДІК САНА

1. 1 Тіл - сана мазмұнын білдіретін негізгі құрал

Сана, тілдік сана ұғымдары

1. 2 Мәдениет ұғымы

Материалдық және рухани мәдениет

1. 3 Мәдениет қызметтері

2 МӘДЕНИЕТ ҰҒЫМЫНЫҢ ТІЛДІК САНАДАҒЫ КӨРІНІСІ

2. 1 Мәдениет және тіл

2. 2 Мәдениет және тұлға

2. 3 Мәдениет және өркениет

2. 4 Ұлттық мәдениеттің тілдік бірліктерде көрініс табуы

2. 5 Ағылшын және қазақ тілдерінің фразеологиялық теңеулеріндегі ұлттық мәдени көріністер

2. 6 Әлеуметтік топтар тілдік санасындағы мәдениет ұғымы(диаграммалық көрсеткіш)

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

ҚОСЫМША

КІРІСПЕ

Еліміздің егемендік алуы ұлтымыздың рухани байлығы - жылдар бойы жоғалып кеткен ұлттық дәстүріміз, мәдениетіміз бен тіліміздің жанданып дамуына үлкен жол ашты. Қазақстанның әлемдік қауымдастыққа тең құқылы ел болып енуі - әлем жұртшылығының ұлттық тілімізді, тарихымыз бен мәдениетімізді мойындағанының айғағы. Бұл - ұлттық мәдениетіміз бен тілімізді жан-жақты зерттеп, өшкенін жандандырып, дамытып келесі ұрпаққа табыстау, рухани қазынамызбен дүние жүзі халықтарын таныстыруды міндеттейтіні де белгілі. Әрине, бұл - өзгеден гөрі алдымен өзімізге қажет рухани дүние, болашақ ұрпаққа қажетқұндылықтар. Сан ғасыр бойы ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан мәдениетіміздің тілдегі көрінісі уақыт өте келе тіл қолданысынан шығып, немесе мағынасы күңгірттене бастаған тілдік белгілермен қатар заман ағымымен өзгеріске ұшыраған ұлтымыздың салт-дәстүрі, әдет-ғұрпы, тарихы, этнографиясы тілші және мәдениеттанушы ғалымдар тарапынан нақты ізденістерді талап етеді. Соңғы жылдары тіл мен мәдениеттің өзара қатынасы мәселесі лингвомәдениеттану ғылымы ұстанымдары негізінде зерттеле бастады. Тілді мәдениеттен бөлек қарастыру да мүмкін емес. Бұл, сайып келгенде, ана тілдің ұлттық рухтың қалыптасуына ықпалы, дүниенің тілдік суреті мәселелерінің теориялық аспектілерін зерттеуге жол ашады.

Қазірде лингвистиканың құрылымдық, яғни тілді өз жүйесі ішінде ғана зерттеу парадигмасының антропоцентристік қағида негізінде - сол тілдің иесі болып табылатын адаммен, оның (тілдің) функционалды қолданыс табатын әлеуметтік орта, тарих мәдениет пен танымдық үрдіспен байланыстыра зерттеулердің нәтижесі болып табылар соңғы он жыл көлемінде тіл мен мәдениеттің өзара байланыс тетіктері мен жалпы ұлттық дүниетаным, ұлттық мәдениеттің тілдегі көрінісін зерттейтін лингвомәдениеттану ғылымы пайда болды.

Тілдік мәселелерді басқа ғылым салаларымен байланыстыра қарастыру ауқымы кең зерттеулерге жол ашып, ғылыми нәтижелерге қол жеткізді. Осындай интегративті, пәнаралық бағыттың бірі - XX ғасырдың екінші жартысында пайда болған лингвомәдениеттану ғылымы. Жалпы тіл мен мәдениет арқатынасы мәселелері түрлі деңгейде философтардың Платон, И. Гердер, Э. Кант, т. б. еңбектерінде қарастырылған. Бертін келе Гумбольдт, Э. Сепир, Б. Уорф және Э. Кассирер мен Л. Вайсгербер зерттеулерінде ғылыми ізденіс дәрежесінде көрініс тапты. Кеңестік дәуірде орыс ғалымдары арасынан А. Потебня, Н. Топоров, В. В. Иванов, А. Толстой еңбектерінде, қазақстандық ғалымдар академик Ә. Қайдаров, Р. Сыздық (салыстырмалы диахроникалық (мәтіндік) ), Е. Жанұзақов, Ә. Ахметов, және Ж. Манкеева ғылыми еңбектерінде этнолингвистикалық бағытта зерделенді.

Соңғы жылдары лингвомәдениеттанудың өз алдына дербес ғылым саласы болып айқындалуы, тіл мен мәдениет арақатынасы мәселелерін жаңа ұстанымдар мен әдістемелер негізінде зерттеуді міндеттейді. Қазіргі кезде лингвомәдениеттану ғылымы өзінің дамуы, ұғымдық терминдік жүйесі қалыптасу, жүйелену, толықтырылу, кейейтілу кезеңінде. Орыс тіл білімінің Ю. С. Степанов, А. Д. Арутюнова, В. Н. Телия, В. В. Воробьев, В. А. Маслова, В. Воркачев, және т. б. ғалымдардың лингвомәдени зерттеулер нысаны орыс кең көлемде - славян халықтары тілдерінде көрініс тапқан ұлттық мәдениет мәселелері болып табылады.

Зерттеудің өзектілігі. Лингвомәдениеттану ғылымының лингвистика саласында пайда болуынан бастап, тіл мен мәдениеттің байланысына, мәдениеттің тілдегі көріністерінің тілде қалай берілуіне, тіл арқылы мәдениетті тану жүйесіне ерекше көңіл бөлініп, тың зерттелуде. Мәдениет тілмен бірге өмір сүріп, тіл арқылы дамып, тілде көрініс табатының дәлелдері жасалуда. Осыған орай бірнеше зерттеулік жұмыстар жасалып, диссертациялар жазылуда. Бұл жұмыстар қазақ тілінің мәртебесін көтеріп, мәдениетіміздің жарыққа шығып, танылуына орасан зор әсер етеді деген үміттеміз.

Зертеу нысаны. Зерттеу жұмысының басты нысаны - мәдениеттің санадағы көрінісін ашып көрсету. Тұлға санасында мәдениет қандай ұғымдармен ұштасады, қандай орын алады, нендей дәрежеге ие екендігін айқындау - жұмыстың негізгі нышаны. Негізгі нысан болып табылатын мәдениет ұғымының санадағы рөлін анықтау маңызды орынға ие.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері . Зерттеу жұмысының мақсаты - лингвистика ғылымында зерттеліп келе жатқан жаңа лингвомәдениеттану бағытының өрісін кеңейтіп, мәдениетті сана ұғымымен байланыстыра зерттеу. Осы мақсатқа байланысты келесідей міндеттер қойылды:

Сана және тілдік сана ұғымдарын зерттеу. Сананың басқа ғылымдар

жүйесінде алатын орны мен тіл білімі саласындағы рөлін айқындау;

Мәдениет ұғымының өресін аша түсу, тілдегі қызметін анықтау;
Мәдениеттің тіл, тұлға, қоғам, өркениетпен байланысын түсіндіру;
Тілдік санадағы мәдениеттің көрінісін талдау. Санада мәдениет қандай

жүйеде көрінетіндігін эксперименталды көрсеткіштермен дәлелдеу;

Ұлттық мәдениеттің тілдік бірліктердегі айшықтарын белгілеу;
Қазақ тіліндегі мәдени бірліктер мен өзге тілдердегі бірліктерді

салыстыру;

Қазақстандағы қазақ және орыс халықтары санасындағы мәдениет

көріністерін талдау.

Зерттеудің әдістері. Зерттеуде салғастырмалы және ассоциативті эксперименталды талдау әдісі қолданылды.

Зерттеу материалдары ретінде әр түрлі ұлт өкілдерімен қарым-қатынас барысында бақылау жүргізу арқылы жиналған материалдары болып табылады. Жұмысты жазу барысында арнайы кітаптардан ұлттық мәдени көріністі анықтау мақсатында фразеологиялық жүйелер алынып, талданды. Диплом жұмысында келесі лексикографиялық дереккөздер қолданылды: Мағыналас фразеологизмдер сөздігі (Смағұлова Г. ) ; Словарь по языкознанию. Тіл білімі сөздігі ( Э. Д. Сулейменова) . Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі (Жалпы редакциясын басқарған Т. Жанұзаков) .

Зерттеу жұмысының теориялық маңызы. Зерттеу барысында алынған қазақ және ағылшын халықтарының ұлттық санасындағы мәдени белгілер, ассоциативті эксперименттер арқылы алынған санадағы мәдениет көріністерінің көрсеткіштері лингвомәдениеттану бағытының теориялық тұрғыдан толыға түсуіне өз әсерін тигізеді.

Зерттеу жұмысының практикалық мәні. Жұмыста алынған нәтижелер мен қорытындылар тіл білімі саласының лингвомәдениеттану бағыты бойынша арнаулы курстарда, сонымен қатар оқу-әдістемелік материал құрастыруда, дерек көздерін алуда пайдалануға болады.

1 САНА. САНАНЫҢ ӘРБІР ҒЫЛЫМ САЛАСЫНДАҒЫ КӨРІНІСІ. ТІЛДІК САНА

1. 1 Тіл - сана мазмұнын білдіретін негізгі құрал. Сана, тілдік сана ұғымдары

Сана, тілдік сана ұғымдары әртүрлі ғылыми жұмыстардың зерттеу пәніне айналды. Айталық, психология, философия, логика, лингвистика ғылымдарының әрқилы салаларында жан-жақты сөз етіліп жүрген аталмыш ұғымдар ғылыми термин ретінде әрқалай түсіндіріліп жүргендігі белгілі. Оның себебі бұл ұғымдардың күрделі табиғатынан болса керек. Әр ғылым саласы сана ұғымының өзіне тән ерекшеліктерін айқындауға талпынуда. Осы уақытқа дейін сана мен тілдік сана бір нәрсе ретінде қарастырылып келсе, қазіргі таңда сана мен тілдік сана арасында теңдік белгісін қоюға болмайтындығына көптеген зерттеушілер назар аударып отыр.

Психологияда «сана» ұғымы «адамдардың қоғамдық-тарихи әрекетінің жалпыға бірдей формаларымен сипатталатын объективтік әрекетке қатысты адамға тән амал. Сана - әлемнің объективтік заңдылықтары, қасиеттері мен мүмкіндіктері жайлы біліммен дүниеге деген көзқарас» ретінде анықталады. Сана көптеген пәндер үшін ақиқатты мінсіз қайталау қабілетін, сондай-ақ, әртүрлі деңгейде механизмдер мен формаларды білдіретін негізгі ұғым болып табылады. Өткен ғасырда сана мәселесі тек гуманитарлық ілімдер пәні, соның ішінде әсіресе философия мен психологияның пәні болып табылады деп есептеледі. XX ғасыр бұл шеңберді айтарлықтай кеңейтті. Көптеген жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдар да сананы зерттеумен айналысып, оның кейбір заңдылықтарын зерттеді. Философия мен психология үшін сана мәселесі негізгі зерттеу нысандарының бірі болып саналады. Әлеуметтану ғылымы сананы қоғамның әлеуметтік топтарының қызығушылығы, елестерінің (представление) түзілуі және жүзеге асуы тұрғысынан зерттейді. Ал тіл білімін сананың тілдік сипаты қызықтыратыны сөзсіз, осы тұрғыдан лингвистиканың қарқынды дамып келе жатқан жас бағыттарының бірі психолингвистика үшін «тілдік сана» ұғымы орталық ұғымдардың біріне айналып үлгерді, оның себебі де жоқ емес. Тіл - сана мазмұнын білдіретін негізгі құрал болып табылады. Тілдің өзі тіл білімінің жас бағыты психолингвистикада арнайы бейнеде әлемді бейнелейтін және адамдардың айналадағы ақиқат жайлы ұғым түсінігін қалыптастыратын тірі құрал ретінде түсініледі.

Қазіргі лингвистикада да тілді антропологиялық аспектіде, яғни адаммен, оның санасымен, ойлаумен, рухани-практикалық әрекетімен тығыз байланыста қарастыру қажеттігі атап көрсетіледі. Тіл иесі - сөйлеуші адамның ішкі әлемінде назар аударуды місе тұтқан көптеген зерттеулер тұтас лингвистикалық парадигманың өзгеруіне әкеп соқтырды, сөйтіп ғылымдардың назары сөйлеу құралдардың көмегімен жүзеге асатын күрделі адами өзара қатынастардың жиынтығына ойысты. Қазіргі лигвистикалық ғылыми парадигманың антропоцентризмі тілді сөулеу, когнитивтік, әлеуметтік және оны қолданушының басқа да қызмет түрлерімен байланыстыра зерттеудің бірқатар бағыттарынан бастау алды.

Қазіргі лингвистикада тіл табиғатын қарастырудағы түбегейлі өзгерістердің себептері көп-ақ, солардың бірі тілді және оның қарым-қатынастық қызметін тек формалық құрылым тұрғысынан зерттеу арқылы тіл табиғатын толық әрі жан-жақты тану мүмкін еместігі болып отыр. Жиырмасыншы ғасырдың аяғында тілге деген антропоцентристік көзқарастың нығая түсуіне байланысты лингвистердің зерттеу мүдделері тіл - әлеуметтік ақиқат, болмыспен тығыз байланысты құбылыс тұжырымында тоғысты. Антропоцентристік ғылыми парадигма тілді статистикалық жүйе ретінде зерттеумен шектеліп қалмай, тіл мен қоғамның өзара байланысын қарастыруға дейінгі ғылыми зерттеулердің шекарасын кеңейтетін лингвистикадағы жаңа бағыттарға негіз болды.

Теориялық тіл білімі саласында тіл мен ой және тіл мен сана арасында нақты шектеулер жоқ. Соған қарамастан, бұл байланыстар белгілі бір өзгешеліктерге ие. Тіл мен ой қатынасы ең алдымен тілдік бірліктердің сезімдік және абстрактылық оймен байланысын, осы байланыстың заңдылықтарын, сонымен қатар, ойдың вербальды көрінісін, тілдік функцияларға (аперцепция, аналогия, ассоцияция, ой конденсациясы(конденсация мысли) ), қатысты әртүрлі психологиялық үрдістерді оқытуды қамтиды. Тіл мен ой қатынасы, сондай-ақ, тілдің шығуы секілді түпкі мәселелерді де қарастырады. Ой жиегі тіл мен сана жиегінен кеңірек, өйткені ол тілдік ойды ғана емес тұлғаның психологиялық қызметін де қоса біріктіреді. Егер тіл мен ойды зерттеуде байланыстың формалық жағы қарастырылса, тіл мен сананы зерттеуде өмір заңдылықтарына, қоғамның дамуына байланысты өзгеріп отыратын байланыстың мазмұндық жағы есепке алынады. Ойдың сезімдік және абстрактілік формалары адамзаттың бүкіл өмір тарихында өзгеріссіз қалады. Ал ұлттың өмірі мен тіршілігінің көрінісі болған сана өзгеріп отырады. Сана тілде жылдар бойы жинақталған білім мен қоғамның әртүрлі дәуірде әлемді әртүрлі бейнеде қабылдауы арқылы көрініс табады. Маркс пен Энгельстің тілдің көнелігі және сана жайлы айтқан мынадай тұжырымдары бар: «Тіл сана секілді көне; тіл тәжірибеде бар, басқа тұлғалар және мен үшін өмір сүруші, әрекеттегі сана . . . ». Ал С. Н. Трубецкой: «Біздің әрбір сөзіміз ұжымдық сананы дәлелдейді» деген. Алайда, бұл авторлардың пікірлері нақты лингвистикалық зерттеуді қажет етеді. Ұжымдық сана тіл туралы ғылымның және теориялық тіл білімінің зерттеу обьектісі болып табылмайды. Дегенмен, ұлттың тілдік санасын қарастыруда табиғи тілдік факторларға сүйену ұжымдық сананың эволюциясын зерттеумен айналысатын қоғамдық ғылымдарға пайдасын тигізер еді. Кей ғалымдардың пікірі бойынша, сана жеке индивидтік және ұжымдық болып бөлінеді. Ұжымдық сана мен индивидтік сана арасында байланыс бар. Ұжымдық сана индивидтік сананың жетілуінде, әлемді тану бейнесін қалыптастыруда қызмет атқарады. Ұжымдық сана индивидтер бірлестігінен тұратындықтан, жеке сананың өзгеруі ұжымдық сананың өзгеруіне әкеп соғады.

Қазақстан республикасы секілді көп ұлтты мемлекетте билингвизм (полилингвизм) - әрдайым орын алатын әлеуметтік құбылыс. Бір қоғамда тұратын әртүрлі тілді иеленетін ұлттар үшін міндетті түрде әртүрлі ұлт өкілдерінің қарым-қатынасына қажетті дәнекер-тіл қажет болып табылады. Біздің елімізде мұндай қызметті орыс тілі иемденеді. Қазақстан Республикасында өмір сүретін барлық қазақ ұлтынан өзге ұлттар осы тілде белгілі бір дәрежеде меңгерген және оны ұлтаралық қарым-қатынас ретінде қолданады. Осыған орай біздің елде билингвизм орын алған.

Билингвизм (қостілділік) - екі тілді меңгеру ұғымын білдіретін және әлемнің тілдік бейнесі, тілдік сана, тілдік тұлға сондай-ақ ұлттық мәдениет түсініктерімен байланысты күрделі психолингвистикалық құбылыс. Тіл қарым-қатынас құралы ғана емес, сонымен қатар ойлау тетігі, тану құралы және әлемдік бейненің көрінісі болып тадылады.

Әлемнің тілдік бейнесі - бұл тіл арқылы әлемді тану, бұл тиянақталған әлеуметтік маңызға ие, қоршаған орта жайлы ақпараттармен жинақталған тілдік таңбалар жүйесі, бұл объективті тетіктің нақты тіл арқылы бейнеленуі.

Объективті мәннің біздің санамызда, яғни тұлға санасында түсініктермен бейнеленеді, ал түсінік сөздер арқылы жеткізіледі.

1 сурет - Санадағы көріністер

Бұл жалғастық кескініндегі маңызды бөлік ақиқат (действительность), ал түсінік және сөз қосымша бөліктер болып табылады. Сөз түсініктің тілдік эквиваленті болып, сонымен бірге беріледі және заттың, белгінің, әрекеттің, құбылыстың көрінісіне айналады.

Тіл және санамен қатар сана мен ойлау, тіл мен мәдениеттің өзара байланыс мәселелері Э. Сепир, А. А. Потебня, Л. В. Щерба, Л. В. Выготский, А. Н. Леонтьев, А. А. Леонтьев, А. А. Залевская, сонымен бірге Е. Ф. Тарасов, Н. В. Уфимцева және т. б. секілді әртүрлі ғылымдардың еңбектерінде әрқилы ғылыми және әдіснамалық тұрғыдан түсіндіріліп жүр. Ғалымдардың аталмыш мәселені жан-жақты талдауы арқылы «тілдік сана» ұғымының күрделілігін байқауға болады. Көптеген зерттеулердің барлығына қарамастан бірегей тұтас тілдік сана теориясы бар деп айта алмаймыз. Тілдік сананы талдау амалдарының ортақ нәтижесі көрсетіп отырғандай, тілдік сана тіл арқылы көріністенеді, бейнеленеді. А. Н. Леонтьев «тілдік сана» ұғымын «әлем бейнесі» ұғымымен салғастырып, «әлем бейнесін» «индивид психикасындағы заттық мағыналармен сәйкес когнитивтік сызбалар арқылы және саналы рефлексияға бағынатын заттық әлемнің бейнеленуі ретінде анықтайды. Ол әлем бейнесі әлемнің өзі секілді көпқырлы, ал әлем туралы білім әлемдегі біздің әрекетімізден ажырағысыз екендігін атап көрсетеді. Ал Т. Н. Ушакова тілдік сана туралы былай деді: «Тілдік сана» ұғымның өрісі кең, оның екі түрін айқындауға болады: динамикалық - сананың жай-күйін вербалдық түрде білдіру, санаға сөйлеу арқылы әсер ету, сондай-ақ, құрылымдық - субъектінің менталдық тәжірибесінің, оның санасының әрекетінің нәтижесінде қалыптасатын тілдік құрылымдармен жасалады». Сөйтіп, сананың дамуын тілдік деректерсіз зерттеу мүмкін емес екендігіне зерттеу нәтижелері куә болып отыр. Н. В. Уфимцева тілдік сананы «тілдің көмегімен тіркелген адам санасы» деп сипаттайды. Сананы құрайтын мағына болып табылады. Тіл мен сана «адамның рефлекстік болмысының сәйкесетін екі түрі» ретінде қарастырылады. Е. Ф. Тарасов сана тікелей бақыланбайтындығын атап көрсетеді, ал сананы білдіру құралдары, ең алдымен, вербалдық құралдар болып табылады. Е. Ф. Тарасов тілдік сананы тілдік құралдардың көмегімен - сөздердің, еркін және тұрақты сөз тіркестері, сөйлем, мәтіндер және ассоциативтік өрістердің көмегімен құралып, көріністенетін сана бейнелерінің жиынтығы ретінде анықтайды: «Тілдік сана - тілдік құралдармен - субъектіллердің өзі сөйлеу қатынасы барысында туындататын ілім ретінде және заттық іс-әрекетте сезім мүшелерінен алынған перцептивтік деректерді қайта өңдеу нәтижесінде санада пайда болатын сезімдік ілімдер ретінде жекелеген лексемалармен, сөз тіркестерімен, фразеологизмдермен, мәтіндермен, ассоциативтік тезаурустар мен сана бейнелері».

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.