Абай және Шәкәрім – сазгерлік өнер мәселесі

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:

Абай және Шәкәрім - сазгерлік өнер мәселесі

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Қазақ халқының рухани бай мұрасынан ауыз толтырып айтатын мақтанышымыз - сазгерлік өнер яғни музыка. Музыка өнері- әр ұлттың ертеден келе жатқан мәдени талғамының бір арнаға құйылып, асқақты күйімен өрбіп-дамып отырған көптеген ғасырлық үнінің жемісі. Музыка - әлемде тіршілік ететін адамзаттың немесе адамдар игілігіне қызмет жасайтын бүкіл өмір мен оның құбылыстарының өзара қарым-қатынаста сырласа үндесуін сезімге жеткізіп отыратын құрал. Яғни адам жан-күйін тәрбиелейтін, эстетикалық қабілетін дамытатын, сенсорлық мәдниетке баулитын, іске батыл жетелейтін эмоциялық құралдардың бірі - музыка.

Қазақ халқы ежелден сөз қадірін түсіне білген, ән құдірітіне ұйып тыңдай білген халық. Қазақта музыканы өмірге әкелушілер халықтың сазгерлері, ақындары, сал-серілері, жырау-жыршылары және ақын-композиторлары болды.

Жоғарыда аталған сазгерлік өнер мен сөз өнерін қатар алып жүрген, екеуінің де қадір-қасиетін түсініп, тамырына терең бойлай білген ақын - композиторлар болып табылады. Оларға Ақселеу Сейдембек: «Ақын-композиторлар ақындық пен композиторлықты да, әншілікті де игерген өнерпаздар» деп баға беріп, осынау синкретті өнерпаздық дәстүр XIX-XX ғасыр аясындағы ақын-жазушылардың бойынан айқын байқалатындығын айтады. Сонымен қатар А. Сейдембек қазақ қаламгерлері ақын-жазушы ретінде неғұрлым тегеурінді болса, соғұрлым олар шығарған ән-күй де төлтума болмысымен дараланып отырады. Бұл ретте А. Құнанбаев, Ә. Найманбаев, К. Әзірбаев, Ш. Қошқарбайұлы, И. Байзақов тағы басқа ақындардың әндерә мейлінше дара саз-сарынымен қазақтың дәстүрлі ән өнерінің қадір қасиетін сақтай отырып, әр қайсысы өзіндік әуен-нақыш қалыптастыруымен ерекшеленетінін атап өтеді. Олай болса, осылардың ішінде, қазақ ән өнерінің көкжиегін кеңейткен, әуен-сазын байытқан, тақырып өресін ұзартқан рухани құбылыс ретінде назар аудартатын тұлғалар - ұлы ақын, ерекше дарын иесі Абай Құнанбаев пен оның шәкірт-інісі қазақ әдебиеті тарихында өзіндік даралығымен ерекшеленетін Шәкәрім Құдайбердіұлы.

Тақырыптың өзектілігі.

Қазақ халқының композиторлық өнерінде өзіндік үні, әуен-сазы, поэзиялық өрнегімен сүре салған Абай Құнанбаев пен Шәкәрім Құдайбердіұлы шығармалары - қазақ музыкасының биік белесін байқататын лириканың көркем де керемет үлгілері. Олар қазақ мәдениетіне екі бірдей арнада - музыка және поэзия саласында қатар үлес қосқан дарын иелері. Олай болса, олардың шығармашылығын осы екі арнаны қатар ұстай отырып қарастырған ләзім.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері.

А. Құнанбаев пен Ш. Құдайбердіұлы музыка өнеріндегі өзіндік орындарын әлі де толық алған жоқ. Ұлы тұлғалардың бізге қалдырған мұралары олардың тек ғана біртума ақын емес дарынды композитор екендіктерін де дәлелдейді. Олардың әндерінен қазақ музыка тарихының ән-күй құдіретінің сыры есіп тұр.

Тақырыптың зерттелу деңгейі.

А. Құнанбаевтың музыка саласындағы еңбегі жайлы алғашқы сөз А. В. Затаевичтың «Қазақ халқының 1000 әні» деген еңбегінде айтылады. Еңбек 1925 жылы жарық көрген. Жинақта автор Абай әндеріне жан-жақты түсініктеме бере отырып, оларға қазақ әндері аясында сондай-ақ орыс романстарымен салыстыра отырып, өз көзқарасы тұрғысынан баға берген. Бұдан кейін А. Сидельников «Қырғыз өлкесі» деген еңбегінде Абай әндерінің ерекшеліктерін атап өтеді. [3. 11] . 1927 жылы жарық көрген Э. Бимбоэс еңбегінде Абай әндері кездеседі.

Ал орыс зерттеушісі В. М. Беляев «Қазақтың музыка мәдениеті» очеркінде «Абай әндері қазақ ән өнерінде жаңа стильдің - қазақтың қала әндерінің қалыптасуына жол ашты» деп, көрегендікпен бағалаған. [4. 11]

Қазақ музыка зерттеушілерінің арасынан алғашқылардың бірі болып Абайдың музыкалық твочествосын Г. Шомбалова «Абай әндері» деген еңбегінде қарастырады. Бұдан кейін Ғ. Бейсенованың «Сегіз аяқ» очеркі Абайдың музыкалық мұрасына арналды.

Абайдың музыкалық творчествосын зерттеуге музыка зерттеушісі В. П. Дернова зор үлес қосты. [3. 13] .

Сонымен қатар Абай әндерін жинақтап зерттеуде Б. Ерзакович, Е. Брусиловский, А. Жұбанов, Д. Мацуцин, М. Ахметова, С. Мұхаметжанов тағы басқалардың еңбектері зор.

Шәкәрім әндері кеңестік дәуірде солақай саясаттың кері әсерінен өз дәрежесінде зерттелген жоқ. Дегенмен, бұл тақырыпта қалам тартып, зерттегендер бар. Олардың қатарында ең алдымен ақынның ұлы Ахат Құдайбердиевтың еңбегі үлкен. Ол әкесінің әндерін бүгінге жеткізіп, олардың нотаға түсуіне түрткі болған адам. [5. 4] .

Шәкәрімнің «Бұл ән бұрынғы әннен өзгерек» деген әні А. В. Затаевичтың 1931 жылы жарық көрген «Қазақ халқының 500 әні мен күйі» атты жинағына «Шәкәрім Құдайбердин ән» деген атпен жарық көрген.

Бүгінгі күнде Шәкәрім әндерін жинастырып, нотаға түсіруде Т. Бекхожина елеулі еңбек сіңіруде. Оның «Аманат» атты еңбегі 1989 жылы жарық көрген.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы.

Қазақ халқының тыныс-тіршілігімен, оның тұрмыс-салтымен ежелден етене бірігіп дамып келе жатқан өнер түрі - ән.

Еліміздің кең даласына жайылған әндердің бір сыпырасы халықтың дербес ұлт болып жаңа-жаңа қалыптаса бастаған кезеңінен бермен қарай белгілі болса керек. Бұған тұрмыс-салт жырларына жататын “Тойбастар”, “Беташар”, “Жоқтау”, “Жар-жар”, “Алтыбақан” әндері тағы басқалар дәлел бола алады.

Қазақ халқы әннің қасиетті киесіне сеніп келген көпшілік қауым әнмен жадында сақтап, әнші-жыршыны мықтап қастерлеген. /9. 28/

“Маған бүкіл қазақ даласы ән салып тұрғандай болып көрінеді” деп қазақ халқының әдебиеті мен өнерін көп зерттеген Шоқан Уәлихановтың досы Г. Потанин айтқандай қазақта әнсіз өмір жоқ. Бар қазақ жай сөзбен айтқанда жетіспейтін сезім тасқынын ән арқылы шығарған. Әннің осы қасиетін қазақ халқы “Жігітке өнер де - өнер, өлең де-өнер”, “Ақылың болса жыр тыңда” деген сөздер арқылы жақсы айтқан. Халық ауызындағы “Бір әнді сатып алдым құннан нарға”, немесе “Сұрасаң менің атым- Таңжармаймын, Болсам да малға жарлы әнге баймын” - деген жолдар әннің аса жоғары бағаланғанын, әншілердің өз өнерлерін байлардың үйірлеген жылқылары мен қоралаған қойларынан төмен санамайтын көкірегін көрсетеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.