Кәсіпорын балансы және оны талдау
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ЖАЛПЫ ШАРУАШЫЛЫҚ
ҚЫЗМЕТІНІҢ СИПАТТАМСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1. Кәсіпорын қызметінің мәні, мақсаттары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2. Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің ұйымдастырылуы және есеп
Саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.3. Кәсіпорынның техникалық.экономикалық көрсеткіштерінің
жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2. БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНСТЫҢ МАЗМҰНЫ
ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.1. Бухгалтерлік баланс, оның ролі мен мағынасы.
Бухгалтерлік баланстың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.2. Бухгалтерлік баланстың құрамы мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.3. Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.4. Баланс активінің құрастырылу көздерінің құрамы мен құрылымының
динамикасын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2.5. Кәсіпорынның баланс өтімділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
3. ШЕТ ЕЛДЕРДІҢ БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНСЫН САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
3.1.Беларус және Ресей елдерінің бухгалтерлік балансының нысандарын
салыстырмалы талдау . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 45
3.2.Зерттеліп отырған кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...52
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ЖАЛПЫ ШАРУАШЫЛЫҚ
ҚЫЗМЕТІНІҢ СИПАТТАМСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1. Кәсіпорын қызметінің мәні, мақсаттары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2. Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің ұйымдастырылуы және есеп
Саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.3. Кәсіпорынның техникалық.экономикалық көрсеткіштерінің
жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2. БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНСТЫҢ МАЗМҰНЫ
ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.1. Бухгалтерлік баланс, оның ролі мен мағынасы.
Бухгалтерлік баланстың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.2. Бухгалтерлік баланстың құрамы мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.3. Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.4. Баланс активінің құрастырылу көздерінің құрамы мен құрылымының
динамикасын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2.5. Кәсіпорынның баланс өтімділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
3. ШЕТ ЕЛДЕРДІҢ БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНСЫН САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
3.1.Беларус және Ресей елдерінің бухгалтерлік балансының нысандарын
салыстырмалы талдау . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 45
3.2.Зерттеліп отырған кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...52
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
Мен дипломдық жұмысымды «Кәсіпорын балансы және оны талдау» тақырыбына жаздым. Ол «Жолаушыларды тасымалдау» Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің материалдарына сүйеніп жазылған.
Соңғы жылдары Ұлттық компания «Қазақстан темір жолының » қаржылық-экономикалық қызметінде көптеген өзгерістер болды. Магистралды темір жол желісінің және эксплуатациялық- тасымалдау қызметінің және жүйелерді ұстауды жетілдірудің және техникалық құралдардың оптимизацилануына бағытталған іс-шаралар жүргізілді.
Қазақстан жеріндегі тұңғыш теміржол магистралі 1894 жылдың 25 қазанында Покров слободасы (бүгінде РФ Саратов облысындағы Энгельс қ.) - Орал тар табанды темір жол телімінің құрылысы аяқталғаннан кейін ашылды. Осы жолдың 130 шақырымы қазіргі Қазақстан жері арқылы өткен. Арада 4 жыл өткеннен кейін Урбах-Астрахан тар табанды темір жол іске қосылды. Мұның да 77 шақырымы қазақ даласын басып өтті.
Республика тәуелсіздігі мен Теміржол көлігі жөніндегі кеңес кезіндегі Қазақстан теміржол көлігінің өткен жолын шартты түрде үш кезеңге бөлуге болады.
─ Бірінші кезең (1992-1996 жж.) – саланың КСРО-ның таралу салдарына және мүлдем жаңа экономикалық жағдайларға бейімделуі.
─ Екінші кезеңнің (1997-2001 жж.) маңызы үш қазақстандық магистралды өзінде біріктірген, қиыншылық кезден өте алған, саланың ары қарай дамуына негіз салған, бірінші қазақстандық теміржол кәсіпорны «Қазақстан темір жолы» РМК-нің құрылуы мен дамуы болды.
─ Үшінші кезеңде (2001 жылдан бастап осы уақытқа дейін) саланы қайта құрылымдау басталды. Атап айтқанда, «Қазақстан темір жолы» ұлттық компания» ЖАҚ құрылуы осы реформалардың жүзеге асырылуының бастамасы болды. Олар еліміздің теміржол көлігін қазіргі заманға сай әрі жоғары тиімді салаға айналдыруға бағытталған және әлемдік тасымалдау жүйесіне үйлесімді кіріге отырып, дамыған нарықтық, бәсекелестік жағдайында тұтынушылардың талаптарына барынша сәйкес келетін кәсіпорын дәрежесіне жеткізу болды.
2004 жылы Қазақстан темір жолы өзінің айрықша межесіне – 100 жылдығы мерейтойына жетті.Бұл жылы Қазақстан темір жолының мерейтойы 100 жылдығы кең көлемде аталып өтті. Шойын жол тарихының маңызды кезеңдері аталып өтілді. Темір жолды жаңғырту, әлеуметтік саланы, теміржолшылардың еңбек жағдайын жақсарту шаралары мен ірі құрылыстар аяқталды.2004 жылы ақпанда мерейтойлық оқиғалардың басы басталды. Ел Премьер министрі Даниал Ахметов темір жол көлігі саласының ардагерлері тобымен кездесу өткізді. Кездесу барысында Премьер министр Даниал Ахметов сала жетекшілері мен теміржолға еңбегі сіңген ардагерлер құрамына кіретін "ҚТЖ" ҰК" АҚ жанынан құрылған Консультативтік кеңесінің мерейтойды өткізу жөніндегі шешімімен таныстырылды. «ҚТЖ» ҰҚ» АҚ Консультативтік кеңесі темір жол тарихын санауды ұзындығы 1668 км Орынбор-Ташкент магистралі құрылысының аяқталу уақытынан бастау туралы шешім қабылдады.
Соңғы жылдары Ұлттық компания «Қазақстан темір жолының » қаржылық-экономикалық қызметінде көптеген өзгерістер болды. Магистралды темір жол желісінің және эксплуатациялық- тасымалдау қызметінің және жүйелерді ұстауды жетілдірудің және техникалық құралдардың оптимизацилануына бағытталған іс-шаралар жүргізілді.
Қазақстан жеріндегі тұңғыш теміржол магистралі 1894 жылдың 25 қазанында Покров слободасы (бүгінде РФ Саратов облысындағы Энгельс қ.) - Орал тар табанды темір жол телімінің құрылысы аяқталғаннан кейін ашылды. Осы жолдың 130 шақырымы қазіргі Қазақстан жері арқылы өткен. Арада 4 жыл өткеннен кейін Урбах-Астрахан тар табанды темір жол іске қосылды. Мұның да 77 шақырымы қазақ даласын басып өтті.
Республика тәуелсіздігі мен Теміржол көлігі жөніндегі кеңес кезіндегі Қазақстан теміржол көлігінің өткен жолын шартты түрде үш кезеңге бөлуге болады.
─ Бірінші кезең (1992-1996 жж.) – саланың КСРО-ның таралу салдарына және мүлдем жаңа экономикалық жағдайларға бейімделуі.
─ Екінші кезеңнің (1997-2001 жж.) маңызы үш қазақстандық магистралды өзінде біріктірген, қиыншылық кезден өте алған, саланың ары қарай дамуына негіз салған, бірінші қазақстандық теміржол кәсіпорны «Қазақстан темір жолы» РМК-нің құрылуы мен дамуы болды.
─ Үшінші кезеңде (2001 жылдан бастап осы уақытқа дейін) саланы қайта құрылымдау басталды. Атап айтқанда, «Қазақстан темір жолы» ұлттық компания» ЖАҚ құрылуы осы реформалардың жүзеге асырылуының бастамасы болды. Олар еліміздің теміржол көлігін қазіргі заманға сай әрі жоғары тиімді салаға айналдыруға бағытталған және әлемдік тасымалдау жүйесіне үйлесімді кіріге отырып, дамыған нарықтық, бәсекелестік жағдайында тұтынушылардың талаптарына барынша сәйкес келетін кәсіпорын дәрежесіне жеткізу болды.
2004 жылы Қазақстан темір жолы өзінің айрықша межесіне – 100 жылдығы мерейтойына жетті.Бұл жылы Қазақстан темір жолының мерейтойы 100 жылдығы кең көлемде аталып өтті. Шойын жол тарихының маңызды кезеңдері аталып өтілді. Темір жолды жаңғырту, әлеуметтік саланы, теміржолшылардың еңбек жағдайын жақсарту шаралары мен ірі құрылыстар аяқталды.2004 жылы ақпанда мерейтойлық оқиғалардың басы басталды. Ел Премьер министрі Даниал Ахметов темір жол көлігі саласының ардагерлері тобымен кездесу өткізді. Кездесу барысында Премьер министр Даниал Ахметов сала жетекшілері мен теміржолға еңбегі сіңген ардагерлер құрамына кіретін "ҚТЖ" ҰК" АҚ жанынан құрылған Консультативтік кеңесінің мерейтойды өткізу жөніндегі шешімімен таныстырылды. «ҚТЖ» ҰҚ» АҚ Консультативтік кеңесі темір жол тарихын санауды ұзындығы 1668 км Орынбор-Ташкент магистралі құрылысының аяқталу уақытынан бастау туралы шешім қабылдады.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы” 2007- жылдың 28-ші ақпанындағы № 234-III Қазақстан Республикасының Заңы,
“Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы” Заңы 2003- жылғы 20-қараша (2006 ж. 5-мамырдағы өзгертулер мен толықтырулармен № 139- I),
2. Бухгалтерлік есеп стандарттары және әдістемелік ұсынымдар Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық комиссиясы бекіткен 13.11.1996 №3 (өзгерістер мен толықтырулармен).
3. Қазақстан Республикасының “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Салық Кодексі 12.06.2001 жыл №209-11 (өзгерістер мен толықтырулармен),
4. Бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспары 18.09.2002 ж. №438 (№372 21.10.2003 ж. өзгертулермен),
5. “Аудит”, под редакцией доктора экономических наук , профессора М. Юнити,В.И.Подольского 2000г-260с,
6. Андреев В.Д. Практически аудит, М. Экономика 1994г-100с.
7. Ажибаева З.Н., Аудит.Учебник, Алматы, Экономика, 2005.С 102.
8. Әбдіқалықов Т.Ә, Сәтмурзаев А.А Шағын кәсіпорындарда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру, А.,ҚазМБА. 2000.С
9. Әжібаева З.Н., Н.Ә. Байболтаева, Ж.Ғ. Жұмағалиева Аудит, Оқулық, А. 2008. 117 бет.
10. Байдәулетов М, Байдәулетов С.М. Аудит, А., Қазақ экономикалық университеті.2004-226 бет.
11. Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп, Маркет, А. 2005, 93 бет.
12. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами,А., Экономика. 2000ж-320 бет.
13. Дюсембаев К.Ш ,Егембердиев С.К, Дюсембаев З.К, Аудит и анализ финансовой Отчетности, А, Каржы – каражат. 2003ж.
14. Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау, А., Экономика. 2001ж-378 бет.
15. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаев З.Н., Құдайбергенов Н.А. Жантаева. Қаржылық есеп, А., Экономика. 2001ж-400 бет.
16. Ержанов М.С., Аудит-1. (Базовый учебник). Алматы, Бастау. 2005г.
17. Коволев В.В, Волкова О.Н, Анализ хозяиственной деятельности предпрятия, М., Сервис. 2000г-450с.
18. Козлова Г.Н, Бухгалтерский учет в организациях, М., Дело. 2002г-С 520.
19. Кондраков Н. П, Краснова Л.П, Принципы бухгалтерского учета,ФБК-Пресс.2001г-450 с.
20. Кутер М.П, Краснова Л.П, Принципы бухгалтерского учета , М., Финансы и статистика. 2000г-543 с.
21. Назарова В.Л, Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж. 36 бет.
22. Родостовец В.К, Ғабдулин Т.Ғ, Родостовец В.В, Шмидт О.И, Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп, Қазақстан-орталық аудиті тәуелсіз аудиторлық компаниясы А., 2003ж-410 б.
23. Родостовец В.К, Шмидт О.Н, Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета А., Центр аудит Казахстан. 2000г-310 с.
24. Сатмурзаев А.А, Укашев Б.Е, Аудиттің теориясы, А., Ұлағат университеті. 2003ж. С 231.
25. Төлегенов Э.Т, Бухгалтерлік ақпарат жүйелері, А., Экономика. 2001. 200 бет.
26. Тасмағамбетов Т.А, Омаров А.Ш, Әлібеков Б.А, Рабатов О. Ж, Байболтаев Н.Ә, Родостовец В. К, Қаржы есебі, А., Дәуір 2003ж-390 б.
27. Укашев Б.Е, Әжібаев З.Н, Бухгалтерлік есеп теориясы А., Ұлағат университеті 2002ж-220 б.
28. Сайт в интернете электронная версия журнала «Корпоративное управление».
Экономика труда и социально-трудовые отношения/Под ред.
29. Г.Г.Меликьяна, Р.П. Колосовой. – М.: Изд-во МГУ, Изд-во ЧеРо, 2003. – 623 с.
30. Грачев М. Суперкадры. Управление персоналом в международной корпорации. – М.: «Дело ЛТД», 2004. С 71.
31. Смагулова Ш. А., Саякова Ж. Совместные предприятия как эффективная форма международного сотрудничества//Вестник КазГУ. Сер. Экономика.- Алматы.- 2004.- №10.
32. Джумамбаев С. К. Управление человеческими ресурсами. – Алматы: Гылым, 2000, 92 с.
33. Каренов Р. С. Кадровый менеджмент. – Алматы: Гылым, 2006, 184 с.
34. Ақылтаев Инвестицияны қайда жұмсау керек ? “Заң” газеті 2003 жыл 24 қазан.
35. Казахстанская правда 07,03,2000 г.
36. Жамбыл облысы бойынша 2006 жылғы статистикалық мәліметтер жинағы;
37. Қазақстан республикасы бойынша 2005 жылғы инвестиция қызметтер (сатистикалық жинақ);
38. Индустриялды - инновациялық бағдарлама аясында 2006-2009 жылдар аралығында қабылданған инвестициялық жобалар тізімі;
39. Алшанов Р., Әшімбаев Ә. Жаһандық экономика және Қазақстан “Егемен Қазақстан” Республикалық газеті, 2008 жыл 3 наурыз.
40. В. Маслов. О стратегическом управлении персоналом // Проблемы теории и практики управления, №5 – 2006. С. 99-105.
41. Сайт в интернете электронная версия журнала «Корпоративное управление».
42. Экономика труда и социально-трудовые отношения/Под ред. Г.Г.Меликьяна, Р.П. Колосовой. – М.: Изд-во МГУ, Изд-во ЧеРо, 2000. – 623 с.
43. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктін халықаралық стандарттары, 2001ж. 57 бет.
44. Бухгалтерлік есеп стандарттары, 2003 ж. 11-56 бет.
45. Бухгалтерлік есеп шоттарына типтік жоспары, 18.09.2002ж.-438, өзгерістер мен толықтырулар 21.10.2003ж.-372 Б
“Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы” Заңы 2003- жылғы 20-қараша (2006 ж. 5-мамырдағы өзгертулер мен толықтырулармен № 139- I),
2. Бухгалтерлік есеп стандарттары және әдістемелік ұсынымдар Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық комиссиясы бекіткен 13.11.1996 №3 (өзгерістер мен толықтырулармен).
3. Қазақстан Республикасының “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Салық Кодексі 12.06.2001 жыл №209-11 (өзгерістер мен толықтырулармен),
4. Бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспары 18.09.2002 ж. №438 (№372 21.10.2003 ж. өзгертулермен),
5. “Аудит”, под редакцией доктора экономических наук , профессора М. Юнити,В.И.Подольского 2000г-260с,
6. Андреев В.Д. Практически аудит, М. Экономика 1994г-100с.
7. Ажибаева З.Н., Аудит.Учебник, Алматы, Экономика, 2005.С 102.
8. Әбдіқалықов Т.Ә, Сәтмурзаев А.А Шағын кәсіпорындарда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру, А.,ҚазМБА. 2000.С
9. Әжібаева З.Н., Н.Ә. Байболтаева, Ж.Ғ. Жұмағалиева Аудит, Оқулық, А. 2008. 117 бет.
10. Байдәулетов М, Байдәулетов С.М. Аудит, А., Қазақ экономикалық университеті.2004-226 бет.
11. Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп, Маркет, А. 2005, 93 бет.
12. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами,А., Экономика. 2000ж-320 бет.
13. Дюсембаев К.Ш ,Егембердиев С.К, Дюсембаев З.К, Аудит и анализ финансовой Отчетности, А, Каржы – каражат. 2003ж.
14. Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау, А., Экономика. 2001ж-378 бет.
15. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаев З.Н., Құдайбергенов Н.А. Жантаева. Қаржылық есеп, А., Экономика. 2001ж-400 бет.
16. Ержанов М.С., Аудит-1. (Базовый учебник). Алматы, Бастау. 2005г.
17. Коволев В.В, Волкова О.Н, Анализ хозяиственной деятельности предпрятия, М., Сервис. 2000г-450с.
18. Козлова Г.Н, Бухгалтерский учет в организациях, М., Дело. 2002г-С 520.
19. Кондраков Н. П, Краснова Л.П, Принципы бухгалтерского учета,ФБК-Пресс.2001г-450 с.
20. Кутер М.П, Краснова Л.П, Принципы бухгалтерского учета , М., Финансы и статистика. 2000г-543 с.
21. Назарова В.Л, Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж. 36 бет.
22. Родостовец В.К, Ғабдулин Т.Ғ, Родостовец В.В, Шмидт О.И, Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп, Қазақстан-орталық аудиті тәуелсіз аудиторлық компаниясы А., 2003ж-410 б.
23. Родостовец В.К, Шмидт О.Н, Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета А., Центр аудит Казахстан. 2000г-310 с.
24. Сатмурзаев А.А, Укашев Б.Е, Аудиттің теориясы, А., Ұлағат университеті. 2003ж. С 231.
25. Төлегенов Э.Т, Бухгалтерлік ақпарат жүйелері, А., Экономика. 2001. 200 бет.
26. Тасмағамбетов Т.А, Омаров А.Ш, Әлібеков Б.А, Рабатов О. Ж, Байболтаев Н.Ә, Родостовец В. К, Қаржы есебі, А., Дәуір 2003ж-390 б.
27. Укашев Б.Е, Әжібаев З.Н, Бухгалтерлік есеп теориясы А., Ұлағат университеті 2002ж-220 б.
28. Сайт в интернете электронная версия журнала «Корпоративное управление».
Экономика труда и социально-трудовые отношения/Под ред.
29. Г.Г.Меликьяна, Р.П. Колосовой. – М.: Изд-во МГУ, Изд-во ЧеРо, 2003. – 623 с.
30. Грачев М. Суперкадры. Управление персоналом в международной корпорации. – М.: «Дело ЛТД», 2004. С 71.
31. Смагулова Ш. А., Саякова Ж. Совместные предприятия как эффективная форма международного сотрудничества//Вестник КазГУ. Сер. Экономика.- Алматы.- 2004.- №10.
32. Джумамбаев С. К. Управление человеческими ресурсами. – Алматы: Гылым, 2000, 92 с.
33. Каренов Р. С. Кадровый менеджмент. – Алматы: Гылым, 2006, 184 с.
34. Ақылтаев Инвестицияны қайда жұмсау керек ? “Заң” газеті 2003 жыл 24 қазан.
35. Казахстанская правда 07,03,2000 г.
36. Жамбыл облысы бойынша 2006 жылғы статистикалық мәліметтер жинағы;
37. Қазақстан республикасы бойынша 2005 жылғы инвестиция қызметтер (сатистикалық жинақ);
38. Индустриялды - инновациялық бағдарлама аясында 2006-2009 жылдар аралығында қабылданған инвестициялық жобалар тізімі;
39. Алшанов Р., Әшімбаев Ә. Жаһандық экономика және Қазақстан “Егемен Қазақстан” Республикалық газеті, 2008 жыл 3 наурыз.
40. В. Маслов. О стратегическом управлении персоналом // Проблемы теории и практики управления, №5 – 2006. С. 99-105.
41. Сайт в интернете электронная версия журнала «Корпоративное управление».
42. Экономика труда и социально-трудовые отношения/Под ред. Г.Г.Меликьяна, Р.П. Колосовой. – М.: Изд-во МГУ, Изд-во ЧеРо, 2000. – 623 с.
43. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктін халықаралық стандарттары, 2001ж. 57 бет.
44. Бухгалтерлік есеп стандарттары, 2003 ж. 11-56 бет.
45. Бухгалтерлік есеп шоттарына типтік жоспары, 18.09.2002ж.-438, өзгерістер мен толықтырулар 21.10.2003ж.-372 Б
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ЖАЛПЫ ШАРУАШЫЛЫҚ
ҚЫЗМЕТІНІҢ СИПАТТАМСЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.1. Кәсіпорын қызметінің мәні, мақсаттары мен міндеттері
... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2. Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің ұйымдастырылуы және есеп
Саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.3. Кәсіпорынның техникалық-экономикалық көрсеткіштерінің
жалпы сипаттамасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..12
2. БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНСТЫҢ МАЗМҰНЫ
ЖӘНЕ ОНЫ
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 16
2.1. Бухгалтерлік баланс, оның ролі мен мағынасы.
Бухгалтерлік баланстың түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2. Бухгалтерлік баланстың құрамы мен мазмұны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.3. Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын
талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.4. Баланс активінің құрастырылу көздерінің құрамы мен құрылымының
динамикасын талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..29
2.5. Кәсіпорынның баланс өтімділігін талдау --------------------------------
---------40
3. ШЕТ ЕЛДЕРДІҢ БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНСЫН САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУ --------------
--------------------------------- 45
3.1.Беларус және Ресей елдерінің бухгалтерлік балансының нысандарын
салыстырмалы талдау - ----------------------------------- -----------
---------------- 45
3.2.Зерттеліп отырған кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің жетілдіру
жолдары ----------------------------------- ------------------------
--------------------- 49
ҚОРЫТЫНДЫ ----------------------------------- ------------------------------
--------------52
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ----------------------------------- ---------
54
ҚОСЫМШАЛАР----------------------------------- -------------------------------
-----------56
КІРІСПЕ
Мен дипломдық жұмысымды Кәсіпорын балансы және оны талдау тақырыбына
жаздым. Ол Жолаушыларды тасымалдау Жауапкершілігі шектеулі
серіктестіктің материалдарына сүйеніп жазылған.
Соңғы жылдары Ұлттық компания Қазақстан темір жолының қаржылық-
экономикалық қызметінде көптеген өзгерістер болды. Магистралды темір жол
желісінің және эксплуатациялық- тасымалдау қызметінің және жүйелерді
ұстауды жетілдірудің және техникалық құралдардың оптимизацилануына
бағытталған іс-шаралар жүргізілді.
Қазақстан жеріндегі тұңғыш теміржол магистралі 1894 жылдың 25 қазанында
Покров слободасы (бүгінде РФ Саратов облысындағы Энгельс қ.) - Орал тар
табанды темір жол телімінің құрылысы аяқталғаннан кейін ашылды. Осы жолдың
130 шақырымы қазіргі Қазақстан жері арқылы өткен. Арада 4 жыл өткеннен
кейін Урбах-Астрахан тар табанды темір жол іске қосылды. Мұның да 77
шақырымы қазақ даласын басып өтті.
Республика тәуелсіздігі мен Теміржол көлігі жөніндегі кеңес кезіндегі
Қазақстан теміржол көлігінің өткен жолын шартты түрде үш кезеңге бөлуге
болады.
─ Бірінші кезең (1992-1996 жж.) – саланың КСРО-ның таралу салдарына және
мүлдем жаңа экономикалық жағдайларға бейімделуі.
─ Екінші кезеңнің (1997-2001 жж.) маңызы үш қазақстандық магистралды өзінде
біріктірген, қиыншылық кезден өте алған, саланың ары қарай дамуына негіз
салған, бірінші қазақстандық теміржол кәсіпорны Қазақстан темір жолы РМК-
нің құрылуы мен дамуы болды.
─ Үшінші кезеңде (2001 жылдан бастап осы уақытқа дейін) саланы қайта
құрылымдау басталды. Атап айтқанда, Қазақстан темір жолы ұлттық компания
ЖАҚ құрылуы осы реформалардың жүзеге асырылуының бастамасы болды. Олар
еліміздің теміржол көлігін қазіргі заманға сай әрі жоғары тиімді салаға
айналдыруға бағытталған және әлемдік тасымалдау жүйесіне үйлесімді кіріге
отырып, дамыған нарықтық, бәсекелестік жағдайында тұтынушылардың
талаптарына барынша сәйкес келетін кәсіпорын дәрежесіне жеткізу болды.
2004 жылы Қазақстан темір жолы өзінің айрықша межесіне – 100 жылдығы
мерейтойына жетті.Бұл жылы Қазақстан темір жолының мерейтойы 100 жылдығы
кең көлемде аталып өтті. Шойын жол тарихының маңызды кезеңдері аталып
өтілді. Темір жолды жаңғырту, әлеуметтік саланы, теміржолшылардың еңбек
жағдайын жақсарту шаралары мен ірі құрылыстар аяқталды.2004 жылы ақпанда
мерейтойлық оқиғалардың басы басталды. Ел Премьер министрі Даниал Ахметов
темір жол көлігі саласының ардагерлері тобымен кездесу өткізді. Кездесу
барысында Премьер министр Даниал Ахметов сала жетекшілері мен теміржолға
еңбегі сіңген ардагерлер құрамына кіретін "ҚТЖ" ҰК" АҚ жанынан құрылған
Консультативтік кеңесінің мерейтойды өткізу жөніндегі шешімімен
таныстырылды. ҚТЖ ҰҚ АҚ Консультативтік кеңесі темір жол тарихын санауды
ұзындығы 1668 км Орынбор-Ташкент магистралі құрылысының аяқталу уақытынан
бастау туралы шешім қабылдады.
Ұлттық темір жол компаниясының құрамында лакомотив және вагондардың
оптимальді паркі сақталынған. Құрылымдық бөлімшелер арасында ішкі өзара
қызмет механизмі және қаржылық бөлулер жасалынған және темір жол
тасымалдарының қалыптасу жүйелері жетілдірілген.
Республикалық мемлекеттік кәсіпорын Қазақстан темір жолының
мүліктік базасында жекшелендіруге жатпайтын баланста ерте жасалынған заңды
тұлғалардың мүліктеріне және де магистралды темір жол желісіне пайдалануға
берілетін жабық акционерлік қоғам Қазақстан темір жолы ұлттық компаниясы
ашылған. Салаларды қайта құру бойынша жұмыстар жасалынған, бухгалтерлік
есептің халықаралық стандарттары , шығындарды бюджеттеу жүйесі және жаңа
салық заңдылығы енгізілген, жүк жіберуші және жүк алушы арасындағы өзара
қатынастар жетілдірілуде, бухгалтерлік есеп және экономикалық , өндірістік
қызметтерінің сфераларында автоматтандыру деңгейі көтерілуде. Мұның барлығы
білімнің жүйелі жоғарлауын,теорияның терең оқытылуын және темір жол
көлігінің мамандарымен және шаруашылық бөлімше басшыларымен жұмыс
тәжірбиесін талап етеді.
Есептің барлық мәліметтері шаруашылық субъектілерінің және олардың
құрылымдық бөлімшелерінің жұмыстарының оперативті басшылығына қолданылады,
олардың негізінде ағымдағы жоспарлар және болжамдар жасалынады және де
біздің еліміздің экономикасының дамуының барлық заңдылықтары зерттеледі
және оқытылады.
Техника және ғылымда үлкен өзгерістер болып жатқанда, біздің
ғасырымызда жүйелі есеп беретін нақты және дамыған экономикалық ақпаратсыз
шаруашылық субъектісінің күрделі экономикалық механизмімен басқару мүмкін
емес. Есеп басқару жүйесінде басты орын алады. Ол өндірістің регионалды
процесін, тарату және қайта таратуды көрсетеді, кәсіпорынның қаржылық
жағдайын сипаттайды, оның қызметін жоспарлау үшін негіз болып табылады.
Кәсіпорында еліміз соңғы нарықтық қатынастарға көшуіне байланысты
бухгалтерлік есептің әдістемесі және тәжірбиесі түбегейлі өзгерген.
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың
шаруашылқты жүргізуші субъект ретінде құқық жағдайларын едәуір нығайтып,
олардың көптеген өндірістік және қаржылық мәселелерді өз бетінше шешуге мол
мүмкіншілік ашты. Атап айтқанда, ішкі және сыртқы нарықта білікті серікті
таңдауға қол жетті, өйткені болашақта бірлескен іс-әрекеттің тиімділігі
көбінесе осыған байланысты болады. Кәсіпорындар бұрынғыдай емес қазір
контрагенттерді (жабдықтаушы, сатып алушы, мердігер, банк және тағы
басқалары ) өзі таңдап алады. Басқаша сөзбен айтқанда, шаруашылықты
жүргізуші субъектілердің қызметінің жетістіктері басқару деңгейіне,
қабылданған шешімдердің объективтілігі, нақтылығы, шұғылдығы мен ғылыми
негізделуіне тікелей тәуелді.
Субъектінің қарамағындағы қаржылық ресурстары мен өзіне қабылдаған
міндеттемелері туралы ақпаратарды қаржылық жағдай жөніндегі қорытынды есеп
нысанында пайдаланушыларға ұдайы тапсырып отыру – бухгалтерлік есептің
негізгі мақсаты бірі болып табылады. Мұндай қорытынды есеп баланс деп
аталады. Ол активтердің, меншікті капиталдың, ақша қаражаттарының жағдайын
бір мерзімге көрсетеді. Қаржылық жағдай кәсіпорынның активтері және оның
құралу көздерінің нақты барын айтады.
Ұсынылып отырған дипломдық жұмыстың мақсаты – кәсіпорынның бухгалтерлік
есеп және қаржылық есептілігі туралы мағұлмат беру, оны ұғыну,
талдау жүргізу және талдау зерттеуіндегі дағдыларды меңгеруге көмектесу
болып табылады. Бұл болашақ жас мамандарға талдау жұмысын біліктілікпен
жургізуге, кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері мен нарықтық
тұрақтылығы туралы дұрыс, ғылыми негізделген баға мен қорытынды беруге
көмектеседі.
КӘСІПОРЫННЫҢ ЖАЛПЫ ҚАРЖЫ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Кәсіпорын қызметінің мәні, мақсаттары мен міндеттері
Мен дипломдық алдындағы тәжірбиені “Жолаушыларды тасымалдау”
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің Алматы регионалдық жолаушылар
филиалында өткізгендіктен дипломдық жұмыс осы филиал материалдарына
негізделіп жазылды.
“Жолаушыларды тасымалдау” Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Алматы
регионалдық жолаушылар филиалы қоғамының орналасу орнынан тыс жерде
орналасқан және оның қызметін жүзеге асырушы жолаушыларды тасымалдау ашық
акционерлік қоғамының негізделген құрылымдық бөлімшесі болып табылады.
Филиал Қазақстан Республикасының заңдылығына сәйкес құрылған және
директорлар кеңесінің шешімі негізінде тіркелген. “Жолаушыларды тасымалдау”
ашық акционерлік қоғамындағы Астана қаласы юстициясы басқармасында 2002
жылы 21 мамырда тіркелінген.
Филиалдың жеке балансы бар. Оның мүлігі және құралы қоғамның жалпы
балансында ескеріледі. Өз іс-әрекетін жүргізу және ұйымдастыру үшін филиал
құрылған заңды тәртіпте банкілерде ағымдағы шоттарын ашады.
Филиалда қоғамның атымен эмблемасы, тауар белгісі, мөрі, штампысы және
бланкісі бар.
Филиал өздігінен қалыптасқан поездарда және вокзалдарда және
“Қазақстан темір жолы Республикалық мемлекеттік кәсіпорыны” қызмет ететін
басқа да мемлекет шекараларындағы қалыптасқан теміржол әкімшілігінде
жолаушыларға қызмет көрсетуді ұйымдастыруды қамтамасыз етеді.
Филиалдың кірісі орындаған жұмыс көлемінің ауқымынан және “Жолаушыларды
тасымалдау” жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің тағайындаған есеп
айрысу құнының деңгейіне байланысты қалыптасады.
Сондай-ақ Қазақстан Республикасының тыйым салынбайтын басқа да қызмет
түрлерінің жүзеге асырылуына байланысты. Эксплуатациялық жұмыстың
көрсеткіштерін орындау үшін есеп айпысу бағалары “Жолаушыларды
тасымалдау”ашық акционерлік қоғамымымен белгіленеді. “Жолаушыларды
тасымалдау” ашық акционерлік қоғамы және филиал арасында есептеулер жүргізу
және шоттарды көрсету ай сайын жүргізіледі. Есеп жағдайлары ай сайынғы
балансты құруда анықталады. “Жолаушыларды тасымалдау” жауапкершілігі
шектеулі серіктестік әр қаржылық жылы филиалға белгілейді:
Мемлекеттік тапсырыс: жолаушыларды жөнелту.
Есептік көрсеткіштер: жұмысшылар саны, еңбек ақы қоры, қызмет және
жұмыстың өзіндік құны, таза табыс және оның таратылуының бағыты.
Филиал өзінің құрамына тікелей бағынатын құрылымдық бөлімшелерге ие:
вокзалдар, жолдық қауіпсіздікті ұйымдастырудың вокзалдық кешендері,
сызықтық билеттік кассалар.
Филиалдың негізгі мақсаты болып:
- заңды және жеке тұлғалардың қажеттіліктерін жолаушылық теміржол
тасымалдаулармен, жүктерді тасымалдаумен уақытылы және сапалы қамтамасыз
ету;
- құпия және қызметтік анықтамаларды жойылудан сақтау бойынша шара
кешендерін жүргізу;
- жолаушылардың қауіпсіздігін және поштамен жіберілген жүктің сақтылығын
қамтамасыз ету табылады.
Филиалдың негізгі есебі болып:
- Халықаралық және ішкі қатынастарда поштаны және жүктерді жолаушы теміржол
тасымалдаулармен қамтамасыз ету және ұйымдастыру;
- жолаушы шаруашылық объектілерін түзу жағдайда ұстау;
- жолаушыларда сапалы және мәдени қызмет көрсетумен қамтамасыз ету.
Филиал өзіне жүктелген міндеттеріне байланысты келесі қызметтерді
орындайды:
- жолаушы станцияларын,вокзалдарын, вокзалды кешендерін және сызықты
кассаларын жұмыспен қамтамасыз етеді;
- филиал балансындағы негізгі қорларды ағымдағы жөндеумен қамтиды;
- теміржол билеттерін сатумен қамтамасыз етеді;
- вокзалдардың бос аудандарын және жолаушы шаруашылығындағы басқа да
объектілердің тиімді қолданылуын, жолаушыларға қызметтерді өткізумен және
өңдеу бойынша коммерциялық қызметті жүзеге асырады;
- жолаушы поездарының қозғалысын, жолаушылардың және жіберілген поштаның,
ауыр жүктердің, жүктердің сақтылығын қамтамасыз етеді;
- жолаушыларға мәдени қызмет көрсетудің жоғарлауын қамтамасыз етеді;
- вокзалдардың, вокзалдық кешендердің жол қауіпсіздігін ұйымдастырудың,
сызықтық билет кассалардың жұмысына және олардың ақша қаражаттарының
сақтылығына бақылауды қамтамасыз етеді;
- жолаушы тасмалдарының рентаблділік және экономикалық тиімділікті
қамтамасыз етуге бағытталған бағдарламаларды өткізуді және өңдеуді жүзеге
асырады;
- жолаушыларды тасмалдаулардан жіне олармен байланысты жұмыстардан түскен
кірістердің уақыттылығына және толықтығына бақылауды қамтамасыз етеді;
- қаржылық және жоспарлы-экономикалық жұмыстарды жетілдіреді;
- тарифтердің және бағалардың мемлекеттік тәртіпте сақталуын қамтамасыз
етеді;
- зияндарды тоқтату бойынша шараларды қабылдайды, олардың пайда болу
шарттарын және себептерін құқық қорғау органдармен өздерінің жұмысын
үйлестіре отырып жояды;
- салық салу бойынша заңдылықтарға сәйкес бюджетке және бюджеттен тыс
қорларға уақытылы құралдардың енгізілуін қамтамасыз етеді;
- маркетингтік қызметін дамытады;
- баланс жасайды, бекітілген тәртіпке бухгалтерлік, статистикалық есеп және
қаржылық есептілік жіргізеді, олаодың дұрыстығын қамтамасыз етеді,
Қазақстан темір жолы республикалық мемлекеттік кәсіпорынның әдісі
бойынша шаралар өткізеді, қаржылық есептілікті дайындау және қолдану
процесінде есептің жалпы тәртібін және негізгі принциптерін белгілейді;
-жолаушыларды, жүктерді, ауыр жүктерді, табыстарды, шығыстарды, қаржылық
және экономикалық көрсеткіштердің жылдық және айлық тасымалдау көлемдерін
белгілейді;
- жолаушы шаруашылық объектілерін қолдану арқылы жолаушылдарға қызмет
өткізу және өңдеу бойынша коммерциялық қызметті жүзеге асырады.
Филиал балансында отыз алты вокзал есептеледі, оның ішінде:
- класстан тыс екі вокзал
- екінші класста екі вокзал
- үшінші класста он вокзал
- төртінші, бесінші класста жиырма екі вокзал.
Филиалмен жалпы басқаруды қоғам жүзеге асырады. Филиалды басқару
бойынша қоғам компетенциясына кіретіндер:
- ережелерге бекітулер, өзгертулер және қосымшалар енгізу;
- оның қызметіндегі негізгі бағытты анықтау, оларды орындауда есептерді
және жоспарларды бекіту;
- филиал директорын, оның орынбасарларын, бас инженерін және бас
бухгалтерін тағайындау және жұмыстан шығару;
- штат күнделігін бекіту және филиал құрылымын анықтау;
-филиал бюджетін бекіту;
- филиалды материалдық құралдармен таратудың мөлшеоін, нысанын және
тәртібін белгілеу;
- аудитор қорытындысы есеп қызметінің нәтижесі бойынша жылдық есептерді
бекіту, зияндарды жабу және табыстарды бөлу тәртібін анықтау;
- Қазақстан Республикасының заңдылығы және жарлықта қарастырылған басқа да
қызметтер.
Филиал қызметі қоғамның директорлар кеңесінің шешімі бойынша және
Қазақстан Республикасының заңдылығында бекітілген басқа жағдайларда
тоқтатылады. Филиалдың таратылуы белгіленген заңды тәртіппен жүргізіледі.
2. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есебінің ұйымдастырылуы және есеп саясаты
2002 жылдың 24 маусымындағы Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есертілік туралы Қазақстан Республикасының заңдылығына сәйкес есеп саясаты
ұйымның қажеттілігі және оның қызметінің ерекшілігінің нәтижесінен
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік,
бухгалтерлік есеп стандарттары және бухгалтерлік есептің типтік жоспар
шоттары заңдылығының талаптарына сәйкес бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілікті жасауды жүргізу үшін ұйыммен қабылданған тәжірбие және
тәртіпті, шарттарды, негіздерді, қағидаларды көрсетеді.
Есеп саясатын қалыптастыру үшін негіз болып шаруашылық операциялардың,
активтердің, капиталдың, міндеттемелердің, табыстардың және шығыстардың
альтернативті әдісін көруге мүмкіндік беретін қаржылық еселтіліктің
халықаралық стандарты табылады.
Есеп саясатының қалыптасуы қаржылық есептілікті жасау және бухгалтерлік
есепті жүргізу үшін сапа негізінде қабылданған және ұйым қызметі
шарттарының нәтижесі негізінде бір әдісті таңдаудан тұрады.
Сонымен есеп саясаты – бұл қаржылық есептілікті ашу және бухгалтерлік
есепті жүргізу үшін ұйыммен қабылданған әдістер жиынтығы. Жолаушыларды
тасмалдаудың бухгалтерлік қызметінің міндеті болып бухгалтерлік есепті
бухгалтерлік есеп стаендарттарына, Қазақстан Республикасының
субъектілерінің қаржылық-шаруашылық қызметінің Бас шоттар жоспары және
бухгалтерлік есеп бойынша Қазақстан Республикасының басқа да нормативті-
құқықтық құжаттары және де есеп саясатымен, жұмыстық есеп шоттарына сәйкес
жоғарыдағы құжаттарға қарама-қарсы келмейтін және кәсіпорын компетенциясы
шегінде жасалынған бұйрықтар, үкімдер.
Бухгалтерлік қызметтің мақсаты болып:
- кәсіпорынның барлық меншік түрлерінің сақтылығын қамтамасыз етілуін
бақылау;
- табыс және кірістерді максималды алуды қамтамасыз ету және кәсіпорынның
барлық құралдарын үнемді және рационалды шығындалуын бақылау;
-мемлекеттік бюджетпен, бюджеттен тыс қорлармен, кредитор және
дебиторларменөз уақытындағы есеп айрысуларды қамтамасыз ету және бақылау.
Бухгалтерлік қызмет Бас шоттар жоспсрына сәйкес екі жақты жазу
әдісімен, олармен жузеге асырылған шаруашылық операцияларын және кәсіпорын
міндеттемелерін, меншікті капиталын, активтерінің бухгалтерлік есебін
жүргізеді.
Жолаушыларды тасымалдау бухгалтериясы қызметтік белгілері бойынша
ұйымдастырылған топтан тұрады:
- жұмысшылардың еңбек ақысы бойынша есес айрысу есебінің тобы;
-тауарлы-материалдық қорлар есебінің тобы;
-негізгі құралдар есебінің тобы;
- бухгалтерлік есепті автоматтандыру және әдістемелеу тобы.
Жолаушыларды тасымалдаудың бас бухгалтері барлық жүзеге асырылған
шаруашылық операцияларды бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетілуін,
кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы оперативті ақпараттардың ұсынылуын,
бухгалтерлік есептіліктің белгіленген уақытында жасалуының бақылауын
қамтамасыз етеді.
Бухгалтерлік есеп тіркеулерінде жазба үшін негіз болып шаруашылық
операциялардың іс-жүжінде жасалғанын көрсететін алғашқы құжаттар табылады.
Шаруашылық операцияларды безендіруде республикалық статистикалық және
қаржылық органдармен белгіленген алғашқы бухгалтерлік құжаттардың типтік
ішкі аралық нысандары қолданылады. Алғашқы бухгалтерлік құжаттардың типтік
ішкі аралық нысандарымен қатар Жабық акйионерлік қоғамы ұлттық компаниясы
Қазақстан темір жолы бекіткен арнайы теміржол көліктері үшін алғашқы
құжаттардың бланкілері пайдаланылады. Жолаушыларды тасымалдау
кәсіпорнында бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың екі нысаны қолданылады:
- есептің журнал-ордерлік нысаны;
-есептің автоматтандырылған нысаны.
Есептің автоматтандырылған нысаны прогрессивті, персоналды компьютерлер
және әр түрлі класстағы есептеуіш машиналарын пайдаланумен жузеге
асырылады.
Бухгалтерлік есептің автоматтандырылған жүйесі келесі негізгі
қызметтермен қамтамасыз етеді:
- алғашқы есептік ақпараттардың сақталуы, берілуі, дайындалуы,жиналуы;
- жоғары сенімділікпен және қысқа мерзімде кәсіпорынның қосымша
бухгалтерлік құжаттарын алу және мәліметтердің нәтижесін машинамен өңдеу;
- кәсіпорынның экономикалық роцестерін басқару үшін қажетті есептік
ақпараттарды кәсіпорындарға беру.
Жолаушыларды тасымалдаудың автоматтандырылған жүйесі төрт бөлімнен
тұрады:
1 еңбек және еңбек ақы есебі
2 тауарлы-материалды қорлар есебі
3 негізгі құралдар есебі
4 аналитикалық және синтетикалық есеп.
1.3 Кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштерінің жалпы
сипаттамасы
Кәсіпорынның балансын талдап зерттеуге көшпес бұрын ең
алдымен оның технико-экономикалық көрсеткіштеріне, яғни мүлігінің және оның
құралу көздерінің жағдайына, кәсіпорынның олармен қамтамасыз етілуіне
тоқтала кеткен жөн.Кәсіпорынның негізгі құралдарының қозғалысы туралы
мәлімет 2010,2011 жылдар үшін бірінші кестеде көрсетілген.
Кесте 1
Кәсіпорынның негізгі құралдармен қамтамасыз етілуі (мың теңге)
Кестенің жалғасы
Негізгі 2010 жыл 2011 жыл Ауытқу Өсу қарқыны
құралдар атауы
Үйлер мен
ғимараттар 174662 498662 +324 2,85
Машиналар мен
жабдықтар
9091 24859 +157,7 2,73
Көлік
құралдары 445 2818 +2373 6,33
Басқадай
негізгі
құралдар 17074 38796 +217,2 2,27
Барлығы 201272 577053 375781 2,86
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай негізгі құралдар 2010 жылға
қарағанда 2011 жылы едәуір көбейіп отыр. Бұл кәсіпорынның тағы да қызметін
жүзеге асыруға қажетті негізгі құралдар сатып алынғанын көрсетеді. Негізгі
құралдар ішіндегі үлес салмағы жағынан үлкен орынды үйлер мен ғимараттар
+324 мың тенге, немесе 2,85 пайызды алып отыр. Машиналар мен жабдықтар 2,73
пайызға, көлік құралдары 6,33 пайызға, басқадай негізгі құралдар 2,27
пайызға өскен.
Жалпы алғанда, кәсіпорында негізгі құралдардың өсуі оны сатып алумен
байланысты болып отыр, яғни оларға машиналар мен жабдықтар, оның ішінде
компьютерлер, ксерокс, факс, принтерлер және тағы басқалары жатады.
Кәсіпорынның 2010 және 2011 жылдар үшін дебиторлық қарызы екінші
кестеде қарастырылған.
Кесте 2
Кәсіпорынның дебиторлық қарыздарына көз шолу. (мың теңге)
Дебиторлық қарыздар атауы 2010 жыл 2011 жыл Ауытқу Өсу қарқыны
АҚ “ҰҚ ҚТЖ” және ЖШС
“Жолаушыларды
тасымалдау”еншілестерінің 1095409 448440 +3353031 4,06
арасындағы қарыздар
Жұмысшылардың қарыздары 325 3623 +3330 11,3
Басқа дебиторлық қарыздар 683 152 -531 0,22
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай кәсіпорынның дебиторлық
қарызы жал ішінде өсіп отыр, яғни еншілестер арасында 2011 жылы 4448440 мың
тенге немесе 4,06 пайызға өскен. Жұмыскерлер мен басқа да тұлғалардың
қарыздары 2011 жылы 3653 мың тенгеге немесе 11,30 пайызға көбейген, яғни
бұл өсу есеп беруге тиісті тұлғалардың қарыздарын өтемеуімен байланысты.
2011 жылы есеп беруге тиісті тұлғалардың қарыздары 3653 мың тенгені құрап
отыр. Ал кәсіпорынның басқадай дебиторлық қарыздары 531 мың тенгеге немесе
0,22 пайызға азайғанын көрсетеді.
Жалпы алғанда кәсіпоынның дебиторлық қарызы 3355830 мың тенгеге немесе
4,06 пайызға өскен. Олардың ішінде үлкен үлес салмаққа еншілестердің
қарыздары 2010 жылы 1095409 мың тенгеге , 2010 жылы 4448440 мың тенгені
құрайды.Кәсіпорынның тауарлы-материалдық босалқылармен қамтамасыз етілуі
үшінші кестеде көрсетілген.
Кесте 3
Кәсіпорынның тауарлы-материалдық босалқылармен қамтамасыз етілуі (мың
теңге)
Тауарлы-матери2010 жыл 2011 жыл Ауытқу Өсу қарқыны
алдық
босалқылар
Материалдар 5330 47232 +41902 8,86
Барлығы 5330 47232 +41902 8,86
Үшінші кестеден көріп отырғанымыздай кәсіпорында материалдардың өсуі
2011 жылы 47232 мың тенгеге немесе 8,86 пайызға өскен. Материалдардың өсуі
жақсы, себебі онымен де өнім өседі. Кәсіпоынның материалдары шикізаттан
тұрады. Кәсіпорынның 2010 және 2011 жылдар үшін кредиторлық борыштары
туралы мәлімет төртінші кестеде көрсетілген.
Кесте 4
Кәсіпорынның кредиторлық борышына шолу (мың теңге)
Кредиторлық 2010 жыл 2011 жыл Ауытқу Өсу қарқыны
борыштар
Төленуге тиісті 1669 6101 +4432 365,5
шоттар және
вексельдер
Кестенің жалғасы
Салықтар бойынша 3208 4196 +988 130,7
қарыздар
Алынған аванстар 3309 2123 -1186 64,15
Еншілес
серіктестіктерге
борыш 1258905 4845572 +3586677 384,9
Төленуге тиісті
есептелінген
шығыстар 127734 2889 -9845 22,68
Басқалары 2387 2217 -170 92,8
Барлығы 1282212 4863098 +3580886 379,2
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай кәсіпорынның кредиторлық
борышы 3580886 мың теңгеге немесе 3,9 есе көбейіп отыр. Оның ішінде
төленуге тиісті шоттар және вексельдер 4432 мың теңгеге немесе 3,6 есе өсіп
отыр. Салықтар бойынша қарызда 988 мың теңгеге немесе 1,3 есе өсіп отыр,
оның ішінде әлеуметтік салық 1500 мың теңгені, мүлік салығы 950 мың
теңгені, 1746 мың теңгені басқадай салықтар құрайды. Еншілес
серіктестіктерге борыш 3586677 мың теңгеге немесе 3,8 есе көбейген, ол бас
кәсіпорынға қаржыландыру үшін қарызын құрайды. Алынған аванстар 1186 мың
теңгеге немесе 6,4 есе азайған. Басқадай кредиторлық борыштары 170 мың
теңгеге немесе 9,2 есе азайған, яғни ол зейнетақы қоры бойынша есептесулер
және тағы басқа кредиторлық борыштарын білдіреді. Төленуге тиісті
есептелінген шығыстар 9845 мың теңгеге немесе 2,2 есе азайған, оған
кәсіпорынның еңбекақы бойынша қарыздары жатады.
Жалпы кәсіпорынның кредиторлық борыштары 3580886 мың теңгеге немесе 3,9
есе өскен. Бұл кәсіпорын үшін жақсы емес және кәсіпорының төлеуіне жататын
қарыздарының өскенін көрсетеді.
1. БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНСТЫҢ МАЗМҰНЫ
ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛДАУ
2.1. Бухгалтерлік баланс, оның ролі мен мағынасы. Бухгалтерлік баланстың
түрлері
Субъектінің қарамағындағы қаржылық ресурстар мен өзіне қабылдаған
міндеттемелері туралы ақпараттарды қаржылық жағдай жөніндегі қорытынды
есептің нысанында пайдаланушыларға ұдайы (жүйелі түрде) тапсырып отыру –
бухгалтерлік есептің негізгі мақсатының бірі болып табылады. Ондай
қорытынды есеп дәстүрлі түрде баланс деп аталады.
Ол активтердің, меншікті капиталдың және міндеттемелердің жағдайын ақшалай
өлшеммен белгілі бір мерзімге көрсетеді. Сөйтіп, бухгалтерлік баланс дербес
есеп жүргізуші кез-келген шаруашылық жүргізуші субъектінің нақты бір уақыт
сәтіндегі қаржылық жағдайын көрсетеді.
Қаржылық жағдай деп шаруашылық жүргізуші субъектіге қатысты
активтердің нақты бары мен оларға қарама-қарсы қойылған олардың құралу
көздерін (меншікті капитал мен міндеттемелерді) түсіну керек:
Төменде бухгалтерлік баланстың схемасы келтірілді.
А =МК +М
(1)
Жылдық баланс (қорытынды)- есеп беру мерзіміндегі кәсіпорынның
қаржылық жағдайы жөніндегі ақпараттар көзі болып табылады. Ол есепті жылдың
аяғында (есепті жылдан кейінгі жылдың бірінші күніне) құрылады. Есепті
жылдың аяғына ең дұрыс баланс құрудың міндетті постулаты-бухгалтерлік
есепте нәтижесін толық көрсете отырып, кәсіпорынның мүліктеріне және
қаржылық міндеттемелеріне міндетті түрде түгелдеу жүргізу.
Жылдық бухгалтерлік баланс негізінен есеп регистрлерінің, Бас кітаптың
мәліметтері негізінде құрылады.
Жойылу балансы- шаруашылық жүргізуші субъекті әртүрлі себептерге
байланысты жойылған сәтте құрылатын баланс. Жойылу балансының кәдімгі
баланстан негізгі айырмашылығы оның баптарының бағалануымен айқындалады.
Бағалу сатып- өткізу бағасы бойынша жүзеге асырылады, көп жағдайда
ол баланстық құнынан әлдеқайда төмен болады. Әдетте қорытынды баланста
болатын кейбір баптар, бюджеттік бөліп-таратушы Алдағы кезеңнің есебіне
жататын табыстар, Алдағы кезеңнің есебіне жататын шығыстар, Күмәнді
борыштар бойынша резервтер, Болашақ төлемдердің резерві баптары жойылу
балансында тіпті болмауы мүмкін. Басқа жағынан қарағанда жойылу балансында
бұрын болмаған баптар пайда болуы мүмкін, мысалы, фирма бағасы (гудвилл).
Кәсіпорынның меншікті капиталы жойылу балансында кейде жеке баптар бойынша
көрсетілмейді. Себебі жойылу кезеңнің басында кәсіпорынның меншікті
капиталы арнайы ашылған жою шотына аударылады. Бұл шотта мүліктік
баптарды бағалудағы айырмашылық, сонымен бірге жоюға байланысты шығыстар
көрсетіледі. Шоттың қалдық сомасы (сальдосы) жойылу балансының активінде
немесе пассивінде көрсетіледі.
Брутто баланс- реттеуші баптар енгізілетін баланс. Реттеуші
баптарға негізгі құралдардың тозуы, материалдық емес активтердің
амортизациясы және тағы басқалары жатады.
Нетто баланс (немесе тазаланған баланс)- реттеуші баптар алынып
тасталынған баланс. Оны кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жасау
кезінде пайдалану ыңғайлырақ. Бұндай баланстың мәліметтері кәсіпорынның
қарамағындағы шаруашылық қаржыларының нақты сомасын сипаттайды.
Бөлуші баланс- кәсіпорынның құрылымдық бөлімшесін өз алдына дербес
кәсіпорын ретінде бөліп шығарған сәтте немесе кәсіпорында бір-бірінен
тәуелсіз бірнеше кәсіпорындарға бөліп жіберген кезде құрылады.
Ішкі баланс (мейлінше егжей- тегжейлі)- қаржылық талдау жасау,
жоспарлау, басқару және кәсіпорын мен оның филиалдарының, құрылымдық
бөлімдерінің шаруашылық қызметіне бақылау жасау үшін пайдаланылады.
Сыртқы баланс сыртқы пайдаланушылар үшін құрылады. Сыртқы
пайдаланушылар үшін ең алдымен басты ақпарат көзі болып табылады. Ондай
баланстың мазмұны құрылымы және сыртқы пайдаланушыларға тапсырылу тәртібі
заңмен, шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясатымен,
пайдаланушылардың талабымен айқындалады. Баланс салық органдарына, қор
биржаларына тапсырылады, бұқаралық ақпарат құралдарына, арнайы
анықтамаларда басылады.
Қазақстан Р еспубликасының нарықтық қатынастарға өтуіне
байланысты шоғырландырылған (консалидацияланған) баланстың ролі артып отыр.
Ірі компаниялар салық төлеуде тиімдірек экономикалық қол жеткізу
үшін немесе басқадай мақсаттармен еншілес кәсіпорындар құрады. Инвестор
олардың бірінің акцияларын сатып ала отырып, барлық кәсіпорындар туралы
түсінікті ақпараттар алғысы келеді.
Шоғырландырылған (консалидацияланған) қаржылық қорытынды есепті
құрудың негізгі мақсаты- бас кәсіпорын мен еншілес кәсіпорындардың қызметін
бірегей шаруашылық ұйым ретінде көрсету. Бухгалтерлік есептің 13
Шоғырландырылған қаржылық қорытынды есеп еншілес серіктестерге салынған
инвестициялар есебі деп аталатын ұлттық стандартына сәйкес
шоғырландырылған қаржылық қорытыгды есеп дегеніміз- бір серіктестіктің
қорытынды есебі ретінде тапсырылған топтың жекелеген қаржылық қорытынды
есептері.
Шоғырландырылған (консалидацияланған) қаржылық қорытынды есепті
дайындау кезінде негізгі серіктестік пен оның еншілес серіктестіктерінің
қаржылық қорытынды есептері активтер, міндеттемелер, меншікті капитал,
табыстар және шығыстар туралы мәліметтерді қосу арқылы баптар және жолдар
бойынша бірігеді. Бірқатар операциялар бойынша қайта есептеуді болдырмау
мақсатында алып тастау (жою) әдісі қолданылады. Шоғырландырылған қаржылық
қорытынды есептерде топ жөніндегі қаржылық ақпараттарды бірегей ұйымдар
туралы ақпараттар ретінде көрсету үшін одан төмендегі көрсеткіштер алынып
тасталынады:
- негізгі серіктестіктің еншілес серіктестіктердің әрқайсысына салынған
инвестицияларының баланстық құны және негізгі серіктестіктің әрқайсысының
меншікті капиталындағы үлесі;
- негізгі және еншілес серіктестіктер арасындағы өзара есеп айрысулар
бойынша шоттардағы сальдо (қалдық).
- табыстар, шығыстар және девидендтер бойынша ішкі топтық операцияла
сондай-ақ осы операциялардың нәтижесінде пайда болатын іске асырылған
(жұмсалынбаған) табыс немесе зиян, орны толтырылмайтын зияндардан басқа.
Бухгалтерлік баланс екіге бөлінеді: оның сол жағында активтер
көрсетілсе, ал оң жағында меншікті капитал мен міндеттемелер көрініс табады
(1-сызба).
Бухгалтерлік баланс
Меншікті
Активтер -Міндеттемелер =капитал
Ұзақ мерзімді Ағымдағы Ұзақ мерзімді Ағымдағы
актитер активтер міндеттемелер міндеттемелер
Негізгі Тауарлы-материа Ұзақ мерзімді Қысқа мерзімді
құралдар лдық қорлар несиелер мен несиелер мен
қарыздар қарыздар
Материалдық Дебиторлық Кейінге Кредиторлық
емес активтер борыштар қалдырылған борыштар
салықтар
Инвестициялар Ақша Төленуге
және т.б. қаражаттары тиісті сомалар
және т.б.
Қаржылық
инвестициялар
Сызба 1. Бухгалтерлік баланстың құрылымдық көрінісі
2.2 Бухгалтерлік баланстың құрылымы мен мазмұны.
Өзінің құрылымы бойынша бухгалтерлік баланс жиынтығы әр уақытта
тең болатын екі қатар сандар болып
табылады. Бұл тепе-теңдік баланстың
маңызды белгісі болып табылады.
Екі жақты кесте түріндегі бухгалтерлік баланстың сол жақ бөлігінде
субъектінің активтері (экономикалық ресурстары) көрсетіледі. Осы активтерге
қатысты әртүрлі тұлғалардың талаптары пассивтер деп аталады. Пассивтер
екі түрге бөлінеді:
1.Міндеттемелер, яғни кредиторлардың талаптары (басқаша айтқанда,
субъектінің иесінен кез келген тұлғаның талаптары);
2.Кәсіпорын иелерінің капиталы, яғни кәсіпорын иелерінің талаптары.
Егер кәсіпорынның барлық активтері оның иелерінің немесе
кредиторлардың тарапынан талап етілетін болса және де осы талаптардың жалпы
сомасы талап етілген активтердің құнынан аспайтын болса, онда ол актив пен
пассивтің теңдігін көрсетеді. Бұл бухгалтерлік есептің екі жақтылық
қағидасынан формальді түрде туындайтын негізгі бухгалтерлік теңдеу:
Активтер = Міндеттемелер + Капитал.
Бухгалтерлік есептің барлық процедуралары осы теңдіктен туындайды.
Төменде екі жақты кесте түріндегі бухгалтерлік баланстың қысқартылған
үлгісі (нысаны ) келтірілді.
Кесте 5
Бухгалтерлік баланс (мың теңге)
Активтер Есепті Есепті Меншікті Есепті Есепті
кезеңнің кезеңнің капитал және кезеңнің кезеңнің
басына аяғына міндеттемелер басына аяғына
1 2 3 4 5 6
1Ұзақ мерзімді 1.Меншікті
активтер капитал
Негізгі Жарғылық қор
құралдар:
Бастапқы құны Қосымша
328039 579843 төленген 134581
капитал
Жинақталған 126767 14748 Бөлінбеген -6358 101720
тозу құны табыс
Қалдық құн 201272 565095
Аяқталмаған 11958 11958
құрылыс
Кестенің жалғасы
Жиынтығы 201272 565095 Жиынтығы 84858 101720
ағымдағы 2.Ұзақ мерзімді
активтер міндеттемелер 0 0
Тауарлы-матери 3.Ағымдағы
алдық қорлар 5330 47232 міндеттемелер
Қысқа мерзімді Қысқа мерзімді
дебиторлық кредиторлық
борыш 1096415 4452245 борыштар 1278903 5002602
Ақша 48786 27792 Бюджетпен есеп
қаражаттары айрысу
Кредиторлық
борыштар
Басқа да
кредиторлық
борыштар
Барлығы 1363761 5104322 Барлығы 1363761 5104322
Субъектілердің бухгалтерлік балансына біртекті қаржы ресурстары
(активтер) және олардың құралу көздері (меншікті капитал және
міндеттемелер) біріңғай көрсетіледі. Баланс активтерінің, меншікті
капиталдың және міндеттемелердің осындай біртекті көрсеткіштері баптар
деп аталады.
Баланстың активтер бөлімінің баптары қаржылық ресурстардың жай-
күйлерін бейнелейді, меншікті капитал және міндеттемелер бөлімдерінің
баптары кәсіпорын активтерінің құралу көздерін бейнелейді.
Бухгалтерлік баланста активтер мен міндеттемелер ұзақ мерзімді және
ағымдағы болып жіктелінеді.
Бухгалтерлік есептің 2 Бухгалтерлік баланс және қаржылық қорытынды
есептегі негізгі ашып көрсетулер деп аталатын ұлттық стандартына сәйкес
бухгалтерлік баланста төменде кестеде келтірілген көрсеткіштер тұруға
тиісті.
Кесте 6
Бухгалтерлік баланс көрсеткіштері (мың теңге)
Бөлім Баптар тобы Баптар
Ұзақ мерзімді активтер Материалдық емес Гудвилл (фирма бағасы)
активтер Патенттер
Тауар белгілері және
басқалары
Материалдық емес
активтердің
амортизациясы
Негізгі құралдар Жер
Ғимараттар мен жабдықтар
Негізгі құралдардың
басқа да түрлері
Жинақталған тозу
Аяқталмаған күрделі
құрылыс
Инвестициялар Еншілес серіктестіктерге
салынған инвестициялар
Тәуелді серіктестіктерге
салынған инвестициялар
Басқадай инвестициялар
Дебиторлық борыштар Алынуға тиісті борыштар
Алынған вексельдер
Негізгі шаруашылық
серіктестігі мен оның
еншілес серіктестіктері
арасындағы ішкі топтық
операциялар бойынша
борыштар
Акционерлік қоғамның
лауазымды тұлғаларының
борыштары
Басқа да дебиторлық
борыштар
Ағымдағы активтер Тауарлы-материалдық Материалдар
босалқылар Аяқталмаған құрылыс
Тауарлар
Кестенің жалғасы
Дебиторлық борыштар Алдағы кезеңнің есебіне
жататын шығыстар
Аванстық төлемдер
Алынуға тиісті борыштар
Алынған вексельдер
Негігі шаруашылық
серіктестік мен оның
арасындағы ішкі топтық
операциялар бойынша
борыштар
Акционерлік қоғамның
лауазымды тұлғаларының
борыштары
Басқа да дебиторлық
борыштар
Ақша қаражаттары Қысқа мерзімді қаржылық
инвестициялар
Ақша қаражаттары
Меншікті капитал Жарғылық капитал
Қосымша төленген капитал
Қайта бағалау сомасы
(қосымша төленбеген
капитал)
Резервтік капитал
Бөлінбеген табыс
Ұзақ мерзімді Несиелер Қамтамасыз етілген,
міндеттемелер етелмеген несиелер
Негізгі шаруашылық
серіктестігі мен оның
еншілес
серіктестіктерінің
бір-біріне берген
несиелері
Кейінге қалдырылған
салықтар
Ағымдағы міндеттемелер Несиелер Қысқа мерзімді несиелер
және овердрафт. Ұзақ
мерзімді несиелердің
ағымдағы бөлігі
Кестенің жалғасы
Кредиторлық борыштар Төленуге тиісті шоттар
және вексельдер
Алынған вексельдер
Бухгалтерлік балансқа деген екі көзқарас.
Бухгалтерлік баланстың активтер жағын да пассивтер жағын да екі
көзқараспен қарастыруға болады:
Ресурстар және талаптар, яғни жоғарыда айтылғандардың негізінде
баланстың активтер жағының баптары бухгалтерлік баланс құрылған күнге
кәсіпорынның экономикалық ресурстарын құрайды. Міндеттемелер мен капитал-
бухгалтерлік баланс құрылған мерзімге кәсіпорынға қойылған талаптар.
Міндеттемелер- үшіші жақтың талаптары, яғни кәсіпорынның банктерге, сатып-
өткізушілерге, өздерінің қызметкерлеріне және де басқа кредиторларға
қарыздарының сомасы. Капитал кәсіпорын иелерінің талаптарын көрсетеді.
Алайда бухгалтерлік балансқа қатысты бұл көзқарастың кемшіліктері де
бар. Біріншіден, акционерлік капиталды талап ретінде түсіндіру өте күрделі.
Себебі кәсіпорын иелері мен кредиторлар оған әр түрлі мағына береді.
Екіншіден, қорлар көздері және оларды пайдалану бағыттары. Бұл көзқарас
бойынша бухгалтерлік баланстың сол жағы кәсіпорынға берілген қаржыларды
бухгалтерлік баланс құрылған мерзімге пайдалану бағытын көрсетеді. Бұл
салымдар кәсіпорынның алдына қойған мақсаттарына жетуіне, анығырақ айтқанда
таза табысқа қол жеткізу үшін жүзеге асырылады. Оң жағында активтерге
салынған қаржылардың құралу көздері көрсетіледі.
Бұл көзқарас бойынша негігі бухгалтерлік теңдеу –
Активтер = Міндеттемелер + Капитал былайша түсіндіріледі: кәсіпорын
активтеріне салынған әрбір теңгені не кредитор не кәсіпорын иесі алады және
де әрбір берілген теңге активтердің жекелеген түрлеріне салынады.
Бухгалтерлік балансты түсіндірудің екі тәсілі де дұрыс және де бірін-
бірі толықтырады.
2.3 Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау –
кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрлерінің абсалютті
және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мумкіндік береді.
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау
барысында, осы активтердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және оларда
болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымын және топтарын
талдау, олардың тиімді таратылуын талқылауға мүмкіндік береді.
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін
болғандықтан, ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды.
Алайда, кәсіпорын мүлік құнының өсу себептерін талдағанда, жоғары
деңгейі баланстық есептің номиналды көрсеткіштерінің нақты көрсеткіштерден
айтарлықтай ауытқуына әкеліп соқтыратын инфляция әсерін ескеру қажет.
Отандық тәжірбиеде инфляцияны есепке алу тек негізгі құралдардың баланстық
құнын құру барысында жүргізіледі.
Отандық есептік-аналитикалық тәжірбиеде өндірістік қорлар, дайын өнім
және тауарларды қайта бағалау жүргізілмейді. Сондықтан да олардың құнының
өсуі, инфляциялық фактор әсірінен болатыны күмәнсіз.
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың таратылуына
талдау жасау үшін келесі төртінші аналитикалық кесте құрылады.
Кесте 7
Алматы регионалдық жолаушылар филиалының Жолаушыларды тасымалдау
акционерлік қоғамындағы баланс активтерінің құрамы мен құрылуы. (мың
теңге)
Көрсеткіштер 2010 жыл 2011 жыл Жыл бойындағы Құрылымн
өзгеріс ың
өзгеруі
Сомасы Үлес Сомасы Үлес Мың теңге% (4 гр-2
мың салмағымың теңгесалмағ(3 гр –1 (5 гр 1 гр)
теңге % ы гр) гр* 100)
%
Активтер құны,
барлығы соның
ішінде:
1363761 100 5104322 100 +374057 274,3 х
Ұзақ мерзімді
активтер:
213230 15,64 577053 11,30 +363823 170,6 -4,34
Негізгі
құралдар 201272 14,75 577053 11,30 +375781 186,7 -3,45
Аяқталмаған
құрылыс 11958 0,776 11958 - - -
Ағымдағы
активтер 5330 0,390 4827269 94,6 +4821939 90467,8 +94,21
Кестенің жалғасы
Кәсіпорын
-ның өндіріс-
-тік потен-
-циалы
213230 15,25 577053 11,30 363823 170,6 -4,33
Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс
валютасының есепті жылы 3740561 мың теңгеге немесе 274,3 пайызға
артқандығын көруге болады. Бұл кәсіпорынның әрі қарай дамуын
көрсететіндіктен, оның жұмысының оң нәтижесін сипаттайды. Алайда активтерді
талдай отырып, олардың қалай таратылатындығын және есепті жылы неге көбірек
көңіл бөлінгенін, сондай-ақ кәсіпорынның өндірістік потенциалы мен оның
негізгі құралдарының жағдайын және кәсіпорын мүлкінің мобильділігін (іске
тартылу деңгейін) анықтау қажет. Ол үшін ең алдымен кәсіпорынның
өндірістік потенциалының көлемін анықтау қажет, ол туралы арнайы
әдебиеттерде түрлі көзқарастар кездеседі. Бірінші әдістеме бойынша оның
құнына негізгі құралдардың, өндірістік қорлардың, аяқталмаған өндірістің,
өнімдегі және бордақылаудағы малдар құнына қосылады.
Екінші әдістемеде кәсіпорынның өндірістік потенциалын анықтайтын
активтер құрамына жоғарыда келтірілгендерге қосымша, аяқталмаған күрделі
қаржылар және қондырылатын жабдықтар құны қосылады.Бұл әдістеме кәсіпоында
болып жатқан даму процесін әлдеқайда дәл сипаттайды. “Шаруашылық
тәжірбиесінің мәліметтері негізінде, өндірістік мақсаттағы мүлік
коэффициентінің келесі шегі, яғни кәсіпорыннның потенциалы 0,5- тен үлкен
қалыпты болып есептеледі” – деп жазады А.Д.Шеремет және Р.С.Сайфулин.
Көрсеткіштердің мәні ең төменгі мәннен аз болған жағдайда,
кәсіпорынның есепті кезеңдегі қызметінің қаржылық нәтижелері активтерді
меншікті қаражат есебінен толықтыруға мүмкіндік бермейтін болса, өндірістік
мақсаттағы мүлікті арттыру үшін ұзақ мерзімді қарыз қаражаттарын тартқан
жөн.
Екінші әдістеме бойынша анықталған өндірістік потенциал құны талдау
жүргізіп отырған кәсіпорында 2010 жылы 213230 мың теңгені 2011 жылы 577053
мың теңгені құрайды, яғни 3633823 мың теңгеге немесе 170,6 пайызға өскен.
Жетінші кесте мәліметтері көрсеткендей қаражаттарды ұзақ мерзімді және
ағымдағы активтер арасына тарату жыл аяғына соңғылардың пайдасына шешіледі.
Егер ағымдағы активтердің үлесі 2010 жылы 15,25 пунктке аз болса (0,39-
15,25), 2011 жылы ол мерзімді активтер үлесінен 83,3 (94,6-11,30) пунктке
асып түсті. Ағымдағы активтердің өсуі ұзақ мерзімді активтердің өсуінен бес
есеге артық (90167,8 170,6) болып отыр.
Осы көрсеткіштен кейін баланс валютасындағы ағымдағы активтер үлесін
анықтау маңызды: ағымдағы активтер құнының кәсіпорынның барлық мүлкінің
құнына қатынасымен анықталатын кәсіпорын активтерінің іске тартылу
коэффициентінің өсуі. Ол қарызды өтеуге арналған қаражат үлесін
сипаттайды. Коэффициент мағынасы артқан сайын кәсіпоынның үздіксіз жұмысты
қамту және кредиторлармен есеп айрысу мүмкіндігі де арта түседі.Қаржы
тұрғысынан алғанда оның өсуі актив құрылымындағы жағымды өзгеріс болып
табылады, яғни мүлік әлдеқайда мобильді болады, бұл кәсіпорынның
айналымдылығының жылдамдығын және оны пайдалану тиімділігінің өскендігін
көрсетеді.
Талдау жүргізіп отырған кәсіпорында бұл коэффициенттің деңгейі 2010
жылы 0,004 (5330 1363761), ал 2011 жылы 0,941 (4827 5104322) мың
теңгені құрады.
Кәсіпорын активтерін таратудың тиімділігін сипаттайтын келесі
көрсеткіш – мобильді және иммобильді қаражаттар қатынасының коэффициенті.
Ол ағымдағы активтер құнын ұзақ мерзімді активтер құрамына бөлу арқылы
анықталады.
Бұл қатынастың қолайлы және қауіпті көлемі, кәсіпорынның салалық
ерекшеліктеріне байланысты. Өндірістік кәсіпорында берілген көрсеткіштің
деңгейі 0,5-тен төмен болмауы тиіс.
Талданып отырған кәсіпорында бұл көрсеткіштің деңгейі 2010 жылы 0,02
(5330 213230), ал 2011 жылы 8,36 (4827269 577053) құрайды. Бұл
коэффициент деңгейі мобильді қаражаттардың өсу қарқыны иммобильді
қаражаттардың өсу қарқынынан артуының нәтижесінде өсіп отыр. Есепті жылы
бірішілер, яғни мобильді қаражаттар 9,5 (4827 5330) есеге, ал екіншілері
2,7 пайызға (577053 213230) ғана өскен.
Кәсіпорын ең төменгі қаржылық тұрақтылыққа, кәсіпорын міндеттемелері
кепілдендірілген түрде ағымдағы активтермен өтелген жағдайда қол жеткізеді
және келесі шарттың орындалуы осы тұрақтылықтың деңгейі болып табылады:
ағымдағы және ұзақ мерзімді активтер қатынасының коэффициенті қарыз
капиталы мен меншікті капитал қатынасының коэффициентінен артық болуы
керек.
Әрі қарай кәсіпоынның мүліктік жай-күйінде қандай сапалық өзгерістер
болғанын зерттеу қажет. Бұл кәсіпорынның материалды-техникалық базасын
құрайтын және негізгі қорлары болып табылатын, оның өндірістік
потенциалының маңызды элементінің жағдайын зерттеу қажет.
Кәсіпорын мүліктерінің жалпы құнындағы негізгі құралдардың нақты
құнынының үлес салмағының өзгеруі, ерекше назар аударады. Өйткені бұл
көрсеткіш кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің көлемін анықтаудағы басты
бағыт болып табылады. Кәсіпорын мүліктерінің жалпы жиынындағы негізгі
құралдардың нақты құнының коэффициентінің мөлшері баланс активтерінің
барлық сомасының елу пайызынан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ЖАЛПЫ ШАРУАШЫЛЫҚ
ҚЫЗМЕТІНІҢ СИПАТТАМСЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.1. Кәсіпорын қызметінің мәні, мақсаттары мен міндеттері
... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2. Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің ұйымдастырылуы және есеп
Саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.3. Кәсіпорынның техникалық-экономикалық көрсеткіштерінің
жалпы сипаттамасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..12
2. БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНСТЫҢ МАЗМҰНЫ
ЖӘНЕ ОНЫ
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 16
2.1. Бухгалтерлік баланс, оның ролі мен мағынасы.
Бухгалтерлік баланстың түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2. Бухгалтерлік баланстың құрамы мен мазмұны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.3. Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын
талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.4. Баланс активінің құрастырылу көздерінің құрамы мен құрылымының
динамикасын талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..29
2.5. Кәсіпорынның баланс өтімділігін талдау --------------------------------
---------40
3. ШЕТ ЕЛДЕРДІҢ БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНСЫН САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУ --------------
--------------------------------- 45
3.1.Беларус және Ресей елдерінің бухгалтерлік балансының нысандарын
салыстырмалы талдау - ----------------------------------- -----------
---------------- 45
3.2.Зерттеліп отырған кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің жетілдіру
жолдары ----------------------------------- ------------------------
--------------------- 49
ҚОРЫТЫНДЫ ----------------------------------- ------------------------------
--------------52
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ----------------------------------- ---------
54
ҚОСЫМШАЛАР----------------------------------- -------------------------------
-----------56
КІРІСПЕ
Мен дипломдық жұмысымды Кәсіпорын балансы және оны талдау тақырыбына
жаздым. Ол Жолаушыларды тасымалдау Жауапкершілігі шектеулі
серіктестіктің материалдарына сүйеніп жазылған.
Соңғы жылдары Ұлттық компания Қазақстан темір жолының қаржылық-
экономикалық қызметінде көптеген өзгерістер болды. Магистралды темір жол
желісінің және эксплуатациялық- тасымалдау қызметінің және жүйелерді
ұстауды жетілдірудің және техникалық құралдардың оптимизацилануына
бағытталған іс-шаралар жүргізілді.
Қазақстан жеріндегі тұңғыш теміржол магистралі 1894 жылдың 25 қазанында
Покров слободасы (бүгінде РФ Саратов облысындағы Энгельс қ.) - Орал тар
табанды темір жол телімінің құрылысы аяқталғаннан кейін ашылды. Осы жолдың
130 шақырымы қазіргі Қазақстан жері арқылы өткен. Арада 4 жыл өткеннен
кейін Урбах-Астрахан тар табанды темір жол іске қосылды. Мұның да 77
шақырымы қазақ даласын басып өтті.
Республика тәуелсіздігі мен Теміржол көлігі жөніндегі кеңес кезіндегі
Қазақстан теміржол көлігінің өткен жолын шартты түрде үш кезеңге бөлуге
болады.
─ Бірінші кезең (1992-1996 жж.) – саланың КСРО-ның таралу салдарына және
мүлдем жаңа экономикалық жағдайларға бейімделуі.
─ Екінші кезеңнің (1997-2001 жж.) маңызы үш қазақстандық магистралды өзінде
біріктірген, қиыншылық кезден өте алған, саланың ары қарай дамуына негіз
салған, бірінші қазақстандық теміржол кәсіпорны Қазақстан темір жолы РМК-
нің құрылуы мен дамуы болды.
─ Үшінші кезеңде (2001 жылдан бастап осы уақытқа дейін) саланы қайта
құрылымдау басталды. Атап айтқанда, Қазақстан темір жолы ұлттық компания
ЖАҚ құрылуы осы реформалардың жүзеге асырылуының бастамасы болды. Олар
еліміздің теміржол көлігін қазіргі заманға сай әрі жоғары тиімді салаға
айналдыруға бағытталған және әлемдік тасымалдау жүйесіне үйлесімді кіріге
отырып, дамыған нарықтық, бәсекелестік жағдайында тұтынушылардың
талаптарына барынша сәйкес келетін кәсіпорын дәрежесіне жеткізу болды.
2004 жылы Қазақстан темір жолы өзінің айрықша межесіне – 100 жылдығы
мерейтойына жетті.Бұл жылы Қазақстан темір жолының мерейтойы 100 жылдығы
кең көлемде аталып өтті. Шойын жол тарихының маңызды кезеңдері аталып
өтілді. Темір жолды жаңғырту, әлеуметтік саланы, теміржолшылардың еңбек
жағдайын жақсарту шаралары мен ірі құрылыстар аяқталды.2004 жылы ақпанда
мерейтойлық оқиғалардың басы басталды. Ел Премьер министрі Даниал Ахметов
темір жол көлігі саласының ардагерлері тобымен кездесу өткізді. Кездесу
барысында Премьер министр Даниал Ахметов сала жетекшілері мен теміржолға
еңбегі сіңген ардагерлер құрамына кіретін "ҚТЖ" ҰК" АҚ жанынан құрылған
Консультативтік кеңесінің мерейтойды өткізу жөніндегі шешімімен
таныстырылды. ҚТЖ ҰҚ АҚ Консультативтік кеңесі темір жол тарихын санауды
ұзындығы 1668 км Орынбор-Ташкент магистралі құрылысының аяқталу уақытынан
бастау туралы шешім қабылдады.
Ұлттық темір жол компаниясының құрамында лакомотив және вагондардың
оптимальді паркі сақталынған. Құрылымдық бөлімшелер арасында ішкі өзара
қызмет механизмі және қаржылық бөлулер жасалынған және темір жол
тасымалдарының қалыптасу жүйелері жетілдірілген.
Республикалық мемлекеттік кәсіпорын Қазақстан темір жолының
мүліктік базасында жекшелендіруге жатпайтын баланста ерте жасалынған заңды
тұлғалардың мүліктеріне және де магистралды темір жол желісіне пайдалануға
берілетін жабық акционерлік қоғам Қазақстан темір жолы ұлттық компаниясы
ашылған. Салаларды қайта құру бойынша жұмыстар жасалынған, бухгалтерлік
есептің халықаралық стандарттары , шығындарды бюджеттеу жүйесі және жаңа
салық заңдылығы енгізілген, жүк жіберуші және жүк алушы арасындағы өзара
қатынастар жетілдірілуде, бухгалтерлік есеп және экономикалық , өндірістік
қызметтерінің сфераларында автоматтандыру деңгейі көтерілуде. Мұның барлығы
білімнің жүйелі жоғарлауын,теорияның терең оқытылуын және темір жол
көлігінің мамандарымен және шаруашылық бөлімше басшыларымен жұмыс
тәжірбиесін талап етеді.
Есептің барлық мәліметтері шаруашылық субъектілерінің және олардың
құрылымдық бөлімшелерінің жұмыстарының оперативті басшылығына қолданылады,
олардың негізінде ағымдағы жоспарлар және болжамдар жасалынады және де
біздің еліміздің экономикасының дамуының барлық заңдылықтары зерттеледі
және оқытылады.
Техника және ғылымда үлкен өзгерістер болып жатқанда, біздің
ғасырымызда жүйелі есеп беретін нақты және дамыған экономикалық ақпаратсыз
шаруашылық субъектісінің күрделі экономикалық механизмімен басқару мүмкін
емес. Есеп басқару жүйесінде басты орын алады. Ол өндірістің регионалды
процесін, тарату және қайта таратуды көрсетеді, кәсіпорынның қаржылық
жағдайын сипаттайды, оның қызметін жоспарлау үшін негіз болып табылады.
Кәсіпорында еліміз соңғы нарықтық қатынастарға көшуіне байланысты
бухгалтерлік есептің әдістемесі және тәжірбиесі түбегейлі өзгерген.
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың
шаруашылқты жүргізуші субъект ретінде құқық жағдайларын едәуір нығайтып,
олардың көптеген өндірістік және қаржылық мәселелерді өз бетінше шешуге мол
мүмкіншілік ашты. Атап айтқанда, ішкі және сыртқы нарықта білікті серікті
таңдауға қол жетті, өйткені болашақта бірлескен іс-әрекеттің тиімділігі
көбінесе осыған байланысты болады. Кәсіпорындар бұрынғыдай емес қазір
контрагенттерді (жабдықтаушы, сатып алушы, мердігер, банк және тағы
басқалары ) өзі таңдап алады. Басқаша сөзбен айтқанда, шаруашылықты
жүргізуші субъектілердің қызметінің жетістіктері басқару деңгейіне,
қабылданған шешімдердің объективтілігі, нақтылығы, шұғылдығы мен ғылыми
негізделуіне тікелей тәуелді.
Субъектінің қарамағындағы қаржылық ресурстары мен өзіне қабылдаған
міндеттемелері туралы ақпаратарды қаржылық жағдай жөніндегі қорытынды есеп
нысанында пайдаланушыларға ұдайы тапсырып отыру – бухгалтерлік есептің
негізгі мақсаты бірі болып табылады. Мұндай қорытынды есеп баланс деп
аталады. Ол активтердің, меншікті капиталдың, ақша қаражаттарының жағдайын
бір мерзімге көрсетеді. Қаржылық жағдай кәсіпорынның активтері және оның
құралу көздерінің нақты барын айтады.
Ұсынылып отырған дипломдық жұмыстың мақсаты – кәсіпорынның бухгалтерлік
есеп және қаржылық есептілігі туралы мағұлмат беру, оны ұғыну,
талдау жүргізу және талдау зерттеуіндегі дағдыларды меңгеруге көмектесу
болып табылады. Бұл болашақ жас мамандарға талдау жұмысын біліктілікпен
жургізуге, кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері мен нарықтық
тұрақтылығы туралы дұрыс, ғылыми негізделген баға мен қорытынды беруге
көмектеседі.
КӘСІПОРЫННЫҢ ЖАЛПЫ ҚАРЖЫ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Кәсіпорын қызметінің мәні, мақсаттары мен міндеттері
Мен дипломдық алдындағы тәжірбиені “Жолаушыларды тасымалдау”
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің Алматы регионалдық жолаушылар
филиалында өткізгендіктен дипломдық жұмыс осы филиал материалдарына
негізделіп жазылды.
“Жолаушыларды тасымалдау” Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Алматы
регионалдық жолаушылар филиалы қоғамының орналасу орнынан тыс жерде
орналасқан және оның қызметін жүзеге асырушы жолаушыларды тасымалдау ашық
акционерлік қоғамының негізделген құрылымдық бөлімшесі болып табылады.
Филиал Қазақстан Республикасының заңдылығына сәйкес құрылған және
директорлар кеңесінің шешімі негізінде тіркелген. “Жолаушыларды тасымалдау”
ашық акционерлік қоғамындағы Астана қаласы юстициясы басқармасында 2002
жылы 21 мамырда тіркелінген.
Филиалдың жеке балансы бар. Оның мүлігі және құралы қоғамның жалпы
балансында ескеріледі. Өз іс-әрекетін жүргізу және ұйымдастыру үшін филиал
құрылған заңды тәртіпте банкілерде ағымдағы шоттарын ашады.
Филиалда қоғамның атымен эмблемасы, тауар белгісі, мөрі, штампысы және
бланкісі бар.
Филиал өздігінен қалыптасқан поездарда және вокзалдарда және
“Қазақстан темір жолы Республикалық мемлекеттік кәсіпорыны” қызмет ететін
басқа да мемлекет шекараларындағы қалыптасқан теміржол әкімшілігінде
жолаушыларға қызмет көрсетуді ұйымдастыруды қамтамасыз етеді.
Филиалдың кірісі орындаған жұмыс көлемінің ауқымынан және “Жолаушыларды
тасымалдау” жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің тағайындаған есеп
айрысу құнының деңгейіне байланысты қалыптасады.
Сондай-ақ Қазақстан Республикасының тыйым салынбайтын басқа да қызмет
түрлерінің жүзеге асырылуына байланысты. Эксплуатациялық жұмыстың
көрсеткіштерін орындау үшін есеп айпысу бағалары “Жолаушыларды
тасымалдау”ашық акционерлік қоғамымымен белгіленеді. “Жолаушыларды
тасымалдау” ашық акционерлік қоғамы және филиал арасында есептеулер жүргізу
және шоттарды көрсету ай сайын жүргізіледі. Есеп жағдайлары ай сайынғы
балансты құруда анықталады. “Жолаушыларды тасымалдау” жауапкершілігі
шектеулі серіктестік әр қаржылық жылы филиалға белгілейді:
Мемлекеттік тапсырыс: жолаушыларды жөнелту.
Есептік көрсеткіштер: жұмысшылар саны, еңбек ақы қоры, қызмет және
жұмыстың өзіндік құны, таза табыс және оның таратылуының бағыты.
Филиал өзінің құрамына тікелей бағынатын құрылымдық бөлімшелерге ие:
вокзалдар, жолдық қауіпсіздікті ұйымдастырудың вокзалдық кешендері,
сызықтық билеттік кассалар.
Филиалдың негізгі мақсаты болып:
- заңды және жеке тұлғалардың қажеттіліктерін жолаушылық теміржол
тасымалдаулармен, жүктерді тасымалдаумен уақытылы және сапалы қамтамасыз
ету;
- құпия және қызметтік анықтамаларды жойылудан сақтау бойынша шара
кешендерін жүргізу;
- жолаушылардың қауіпсіздігін және поштамен жіберілген жүктің сақтылығын
қамтамасыз ету табылады.
Филиалдың негізгі есебі болып:
- Халықаралық және ішкі қатынастарда поштаны және жүктерді жолаушы теміржол
тасымалдаулармен қамтамасыз ету және ұйымдастыру;
- жолаушы шаруашылық объектілерін түзу жағдайда ұстау;
- жолаушыларда сапалы және мәдени қызмет көрсетумен қамтамасыз ету.
Филиал өзіне жүктелген міндеттеріне байланысты келесі қызметтерді
орындайды:
- жолаушы станцияларын,вокзалдарын, вокзалды кешендерін және сызықты
кассаларын жұмыспен қамтамасыз етеді;
- филиал балансындағы негізгі қорларды ағымдағы жөндеумен қамтиды;
- теміржол билеттерін сатумен қамтамасыз етеді;
- вокзалдардың бос аудандарын және жолаушы шаруашылығындағы басқа да
объектілердің тиімді қолданылуын, жолаушыларға қызметтерді өткізумен және
өңдеу бойынша коммерциялық қызметті жүзеге асырады;
- жолаушы поездарының қозғалысын, жолаушылардың және жіберілген поштаның,
ауыр жүктердің, жүктердің сақтылығын қамтамасыз етеді;
- жолаушыларға мәдени қызмет көрсетудің жоғарлауын қамтамасыз етеді;
- вокзалдардың, вокзалдық кешендердің жол қауіпсіздігін ұйымдастырудың,
сызықтық билет кассалардың жұмысына және олардың ақша қаражаттарының
сақтылығына бақылауды қамтамасыз етеді;
- жолаушы тасмалдарының рентаблділік және экономикалық тиімділікті
қамтамасыз етуге бағытталған бағдарламаларды өткізуді және өңдеуді жүзеге
асырады;
- жолаушыларды тасмалдаулардан жіне олармен байланысты жұмыстардан түскен
кірістердің уақыттылығына және толықтығына бақылауды қамтамасыз етеді;
- қаржылық және жоспарлы-экономикалық жұмыстарды жетілдіреді;
- тарифтердің және бағалардың мемлекеттік тәртіпте сақталуын қамтамасыз
етеді;
- зияндарды тоқтату бойынша шараларды қабылдайды, олардың пайда болу
шарттарын және себептерін құқық қорғау органдармен өздерінің жұмысын
үйлестіре отырып жояды;
- салық салу бойынша заңдылықтарға сәйкес бюджетке және бюджеттен тыс
қорларға уақытылы құралдардың енгізілуін қамтамасыз етеді;
- маркетингтік қызметін дамытады;
- баланс жасайды, бекітілген тәртіпке бухгалтерлік, статистикалық есеп және
қаржылық есептілік жіргізеді, олаодың дұрыстығын қамтамасыз етеді,
Қазақстан темір жолы республикалық мемлекеттік кәсіпорынның әдісі
бойынша шаралар өткізеді, қаржылық есептілікті дайындау және қолдану
процесінде есептің жалпы тәртібін және негізгі принциптерін белгілейді;
-жолаушыларды, жүктерді, ауыр жүктерді, табыстарды, шығыстарды, қаржылық
және экономикалық көрсеткіштердің жылдық және айлық тасымалдау көлемдерін
белгілейді;
- жолаушы шаруашылық объектілерін қолдану арқылы жолаушылдарға қызмет
өткізу және өңдеу бойынша коммерциялық қызметті жүзеге асырады.
Филиал балансында отыз алты вокзал есептеледі, оның ішінде:
- класстан тыс екі вокзал
- екінші класста екі вокзал
- үшінші класста он вокзал
- төртінші, бесінші класста жиырма екі вокзал.
Филиалмен жалпы басқаруды қоғам жүзеге асырады. Филиалды басқару
бойынша қоғам компетенциясына кіретіндер:
- ережелерге бекітулер, өзгертулер және қосымшалар енгізу;
- оның қызметіндегі негізгі бағытты анықтау, оларды орындауда есептерді
және жоспарларды бекіту;
- филиал директорын, оның орынбасарларын, бас инженерін және бас
бухгалтерін тағайындау және жұмыстан шығару;
- штат күнделігін бекіту және филиал құрылымын анықтау;
-филиал бюджетін бекіту;
- филиалды материалдық құралдармен таратудың мөлшеоін, нысанын және
тәртібін белгілеу;
- аудитор қорытындысы есеп қызметінің нәтижесі бойынша жылдық есептерді
бекіту, зияндарды жабу және табыстарды бөлу тәртібін анықтау;
- Қазақстан Республикасының заңдылығы және жарлықта қарастырылған басқа да
қызметтер.
Филиал қызметі қоғамның директорлар кеңесінің шешімі бойынша және
Қазақстан Республикасының заңдылығында бекітілген басқа жағдайларда
тоқтатылады. Филиалдың таратылуы белгіленген заңды тәртіппен жүргізіледі.
2. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есебінің ұйымдастырылуы және есеп саясаты
2002 жылдың 24 маусымындағы Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есертілік туралы Қазақстан Республикасының заңдылығына сәйкес есеп саясаты
ұйымның қажеттілігі және оның қызметінің ерекшілігінің нәтижесінен
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік,
бухгалтерлік есеп стандарттары және бухгалтерлік есептің типтік жоспар
шоттары заңдылығының талаптарына сәйкес бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілікті жасауды жүргізу үшін ұйыммен қабылданған тәжірбие және
тәртіпті, шарттарды, негіздерді, қағидаларды көрсетеді.
Есеп саясатын қалыптастыру үшін негіз болып шаруашылық операциялардың,
активтердің, капиталдың, міндеттемелердің, табыстардың және шығыстардың
альтернативті әдісін көруге мүмкіндік беретін қаржылық еселтіліктің
халықаралық стандарты табылады.
Есеп саясатының қалыптасуы қаржылық есептілікті жасау және бухгалтерлік
есепті жүргізу үшін сапа негізінде қабылданған және ұйым қызметі
шарттарының нәтижесі негізінде бір әдісті таңдаудан тұрады.
Сонымен есеп саясаты – бұл қаржылық есептілікті ашу және бухгалтерлік
есепті жүргізу үшін ұйыммен қабылданған әдістер жиынтығы. Жолаушыларды
тасмалдаудың бухгалтерлік қызметінің міндеті болып бухгалтерлік есепті
бухгалтерлік есеп стаендарттарына, Қазақстан Республикасының
субъектілерінің қаржылық-шаруашылық қызметінің Бас шоттар жоспары және
бухгалтерлік есеп бойынша Қазақстан Республикасының басқа да нормативті-
құқықтық құжаттары және де есеп саясатымен, жұмыстық есеп шоттарына сәйкес
жоғарыдағы құжаттарға қарама-қарсы келмейтін және кәсіпорын компетенциясы
шегінде жасалынған бұйрықтар, үкімдер.
Бухгалтерлік қызметтің мақсаты болып:
- кәсіпорынның барлық меншік түрлерінің сақтылығын қамтамасыз етілуін
бақылау;
- табыс және кірістерді максималды алуды қамтамасыз ету және кәсіпорынның
барлық құралдарын үнемді және рационалды шығындалуын бақылау;
-мемлекеттік бюджетпен, бюджеттен тыс қорлармен, кредитор және
дебиторларменөз уақытындағы есеп айрысуларды қамтамасыз ету және бақылау.
Бухгалтерлік қызмет Бас шоттар жоспсрына сәйкес екі жақты жазу
әдісімен, олармен жузеге асырылған шаруашылық операцияларын және кәсіпорын
міндеттемелерін, меншікті капиталын, активтерінің бухгалтерлік есебін
жүргізеді.
Жолаушыларды тасымалдау бухгалтериясы қызметтік белгілері бойынша
ұйымдастырылған топтан тұрады:
- жұмысшылардың еңбек ақысы бойынша есес айрысу есебінің тобы;
-тауарлы-материалдық қорлар есебінің тобы;
-негізгі құралдар есебінің тобы;
- бухгалтерлік есепті автоматтандыру және әдістемелеу тобы.
Жолаушыларды тасымалдаудың бас бухгалтері барлық жүзеге асырылған
шаруашылық операцияларды бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетілуін,
кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы оперативті ақпараттардың ұсынылуын,
бухгалтерлік есептіліктің белгіленген уақытында жасалуының бақылауын
қамтамасыз етеді.
Бухгалтерлік есеп тіркеулерінде жазба үшін негіз болып шаруашылық
операциялардың іс-жүжінде жасалғанын көрсететін алғашқы құжаттар табылады.
Шаруашылық операцияларды безендіруде республикалық статистикалық және
қаржылық органдармен белгіленген алғашқы бухгалтерлік құжаттардың типтік
ішкі аралық нысандары қолданылады. Алғашқы бухгалтерлік құжаттардың типтік
ішкі аралық нысандарымен қатар Жабық акйионерлік қоғамы ұлттық компаниясы
Қазақстан темір жолы бекіткен арнайы теміржол көліктері үшін алғашқы
құжаттардың бланкілері пайдаланылады. Жолаушыларды тасымалдау
кәсіпорнында бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың екі нысаны қолданылады:
- есептің журнал-ордерлік нысаны;
-есептің автоматтандырылған нысаны.
Есептің автоматтандырылған нысаны прогрессивті, персоналды компьютерлер
және әр түрлі класстағы есептеуіш машиналарын пайдаланумен жузеге
асырылады.
Бухгалтерлік есептің автоматтандырылған жүйесі келесі негізгі
қызметтермен қамтамасыз етеді:
- алғашқы есептік ақпараттардың сақталуы, берілуі, дайындалуы,жиналуы;
- жоғары сенімділікпен және қысқа мерзімде кәсіпорынның қосымша
бухгалтерлік құжаттарын алу және мәліметтердің нәтижесін машинамен өңдеу;
- кәсіпорынның экономикалық роцестерін басқару үшін қажетті есептік
ақпараттарды кәсіпорындарға беру.
Жолаушыларды тасымалдаудың автоматтандырылған жүйесі төрт бөлімнен
тұрады:
1 еңбек және еңбек ақы есебі
2 тауарлы-материалды қорлар есебі
3 негізгі құралдар есебі
4 аналитикалық және синтетикалық есеп.
1.3 Кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштерінің жалпы
сипаттамасы
Кәсіпорынның балансын талдап зерттеуге көшпес бұрын ең
алдымен оның технико-экономикалық көрсеткіштеріне, яғни мүлігінің және оның
құралу көздерінің жағдайына, кәсіпорынның олармен қамтамасыз етілуіне
тоқтала кеткен жөн.Кәсіпорынның негізгі құралдарының қозғалысы туралы
мәлімет 2010,2011 жылдар үшін бірінші кестеде көрсетілген.
Кесте 1
Кәсіпорынның негізгі құралдармен қамтамасыз етілуі (мың теңге)
Кестенің жалғасы
Негізгі 2010 жыл 2011 жыл Ауытқу Өсу қарқыны
құралдар атауы
Үйлер мен
ғимараттар 174662 498662 +324 2,85
Машиналар мен
жабдықтар
9091 24859 +157,7 2,73
Көлік
құралдары 445 2818 +2373 6,33
Басқадай
негізгі
құралдар 17074 38796 +217,2 2,27
Барлығы 201272 577053 375781 2,86
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай негізгі құралдар 2010 жылға
қарағанда 2011 жылы едәуір көбейіп отыр. Бұл кәсіпорынның тағы да қызметін
жүзеге асыруға қажетті негізгі құралдар сатып алынғанын көрсетеді. Негізгі
құралдар ішіндегі үлес салмағы жағынан үлкен орынды үйлер мен ғимараттар
+324 мың тенге, немесе 2,85 пайызды алып отыр. Машиналар мен жабдықтар 2,73
пайызға, көлік құралдары 6,33 пайызға, басқадай негізгі құралдар 2,27
пайызға өскен.
Жалпы алғанда, кәсіпорында негізгі құралдардың өсуі оны сатып алумен
байланысты болып отыр, яғни оларға машиналар мен жабдықтар, оның ішінде
компьютерлер, ксерокс, факс, принтерлер және тағы басқалары жатады.
Кәсіпорынның 2010 және 2011 жылдар үшін дебиторлық қарызы екінші
кестеде қарастырылған.
Кесте 2
Кәсіпорынның дебиторлық қарыздарына көз шолу. (мың теңге)
Дебиторлық қарыздар атауы 2010 жыл 2011 жыл Ауытқу Өсу қарқыны
АҚ “ҰҚ ҚТЖ” және ЖШС
“Жолаушыларды
тасымалдау”еншілестерінің 1095409 448440 +3353031 4,06
арасындағы қарыздар
Жұмысшылардың қарыздары 325 3623 +3330 11,3
Басқа дебиторлық қарыздар 683 152 -531 0,22
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай кәсіпорынның дебиторлық
қарызы жал ішінде өсіп отыр, яғни еншілестер арасында 2011 жылы 4448440 мың
тенге немесе 4,06 пайызға өскен. Жұмыскерлер мен басқа да тұлғалардың
қарыздары 2011 жылы 3653 мың тенгеге немесе 11,30 пайызға көбейген, яғни
бұл өсу есеп беруге тиісті тұлғалардың қарыздарын өтемеуімен байланысты.
2011 жылы есеп беруге тиісті тұлғалардың қарыздары 3653 мың тенгені құрап
отыр. Ал кәсіпорынның басқадай дебиторлық қарыздары 531 мың тенгеге немесе
0,22 пайызға азайғанын көрсетеді.
Жалпы алғанда кәсіпоынның дебиторлық қарызы 3355830 мың тенгеге немесе
4,06 пайызға өскен. Олардың ішінде үлкен үлес салмаққа еншілестердің
қарыздары 2010 жылы 1095409 мың тенгеге , 2010 жылы 4448440 мың тенгені
құрайды.Кәсіпорынның тауарлы-материалдық босалқылармен қамтамасыз етілуі
үшінші кестеде көрсетілген.
Кесте 3
Кәсіпорынның тауарлы-материалдық босалқылармен қамтамасыз етілуі (мың
теңге)
Тауарлы-матери2010 жыл 2011 жыл Ауытқу Өсу қарқыны
алдық
босалқылар
Материалдар 5330 47232 +41902 8,86
Барлығы 5330 47232 +41902 8,86
Үшінші кестеден көріп отырғанымыздай кәсіпорында материалдардың өсуі
2011 жылы 47232 мың тенгеге немесе 8,86 пайызға өскен. Материалдардың өсуі
жақсы, себебі онымен де өнім өседі. Кәсіпоынның материалдары шикізаттан
тұрады. Кәсіпорынның 2010 және 2011 жылдар үшін кредиторлық борыштары
туралы мәлімет төртінші кестеде көрсетілген.
Кесте 4
Кәсіпорынның кредиторлық борышына шолу (мың теңге)
Кредиторлық 2010 жыл 2011 жыл Ауытқу Өсу қарқыны
борыштар
Төленуге тиісті 1669 6101 +4432 365,5
шоттар және
вексельдер
Кестенің жалғасы
Салықтар бойынша 3208 4196 +988 130,7
қарыздар
Алынған аванстар 3309 2123 -1186 64,15
Еншілес
серіктестіктерге
борыш 1258905 4845572 +3586677 384,9
Төленуге тиісті
есептелінген
шығыстар 127734 2889 -9845 22,68
Басқалары 2387 2217 -170 92,8
Барлығы 1282212 4863098 +3580886 379,2
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай кәсіпорынның кредиторлық
борышы 3580886 мың теңгеге немесе 3,9 есе көбейіп отыр. Оның ішінде
төленуге тиісті шоттар және вексельдер 4432 мың теңгеге немесе 3,6 есе өсіп
отыр. Салықтар бойынша қарызда 988 мың теңгеге немесе 1,3 есе өсіп отыр,
оның ішінде әлеуметтік салық 1500 мың теңгені, мүлік салығы 950 мың
теңгені, 1746 мың теңгені басқадай салықтар құрайды. Еншілес
серіктестіктерге борыш 3586677 мың теңгеге немесе 3,8 есе көбейген, ол бас
кәсіпорынға қаржыландыру үшін қарызын құрайды. Алынған аванстар 1186 мың
теңгеге немесе 6,4 есе азайған. Басқадай кредиторлық борыштары 170 мың
теңгеге немесе 9,2 есе азайған, яғни ол зейнетақы қоры бойынша есептесулер
және тағы басқа кредиторлық борыштарын білдіреді. Төленуге тиісті
есептелінген шығыстар 9845 мың теңгеге немесе 2,2 есе азайған, оған
кәсіпорынның еңбекақы бойынша қарыздары жатады.
Жалпы кәсіпорынның кредиторлық борыштары 3580886 мың теңгеге немесе 3,9
есе өскен. Бұл кәсіпорын үшін жақсы емес және кәсіпорының төлеуіне жататын
қарыздарының өскенін көрсетеді.
1. БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНСТЫҢ МАЗМҰНЫ
ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛДАУ
2.1. Бухгалтерлік баланс, оның ролі мен мағынасы. Бухгалтерлік баланстың
түрлері
Субъектінің қарамағындағы қаржылық ресурстар мен өзіне қабылдаған
міндеттемелері туралы ақпараттарды қаржылық жағдай жөніндегі қорытынды
есептің нысанында пайдаланушыларға ұдайы (жүйелі түрде) тапсырып отыру –
бухгалтерлік есептің негізгі мақсатының бірі болып табылады. Ондай
қорытынды есеп дәстүрлі түрде баланс деп аталады.
Ол активтердің, меншікті капиталдың және міндеттемелердің жағдайын ақшалай
өлшеммен белгілі бір мерзімге көрсетеді. Сөйтіп, бухгалтерлік баланс дербес
есеп жүргізуші кез-келген шаруашылық жүргізуші субъектінің нақты бір уақыт
сәтіндегі қаржылық жағдайын көрсетеді.
Қаржылық жағдай деп шаруашылық жүргізуші субъектіге қатысты
активтердің нақты бары мен оларға қарама-қарсы қойылған олардың құралу
көздерін (меншікті капитал мен міндеттемелерді) түсіну керек:
Төменде бухгалтерлік баланстың схемасы келтірілді.
А =МК +М
(1)
Жылдық баланс (қорытынды)- есеп беру мерзіміндегі кәсіпорынның
қаржылық жағдайы жөніндегі ақпараттар көзі болып табылады. Ол есепті жылдың
аяғында (есепті жылдан кейінгі жылдың бірінші күніне) құрылады. Есепті
жылдың аяғына ең дұрыс баланс құрудың міндетті постулаты-бухгалтерлік
есепте нәтижесін толық көрсете отырып, кәсіпорынның мүліктеріне және
қаржылық міндеттемелеріне міндетті түрде түгелдеу жүргізу.
Жылдық бухгалтерлік баланс негізінен есеп регистрлерінің, Бас кітаптың
мәліметтері негізінде құрылады.
Жойылу балансы- шаруашылық жүргізуші субъекті әртүрлі себептерге
байланысты жойылған сәтте құрылатын баланс. Жойылу балансының кәдімгі
баланстан негізгі айырмашылығы оның баптарының бағалануымен айқындалады.
Бағалу сатып- өткізу бағасы бойынша жүзеге асырылады, көп жағдайда
ол баланстық құнынан әлдеқайда төмен болады. Әдетте қорытынды баланста
болатын кейбір баптар, бюджеттік бөліп-таратушы Алдағы кезеңнің есебіне
жататын табыстар, Алдағы кезеңнің есебіне жататын шығыстар, Күмәнді
борыштар бойынша резервтер, Болашақ төлемдердің резерві баптары жойылу
балансында тіпті болмауы мүмкін. Басқа жағынан қарағанда жойылу балансында
бұрын болмаған баптар пайда болуы мүмкін, мысалы, фирма бағасы (гудвилл).
Кәсіпорынның меншікті капиталы жойылу балансында кейде жеке баптар бойынша
көрсетілмейді. Себебі жойылу кезеңнің басында кәсіпорынның меншікті
капиталы арнайы ашылған жою шотына аударылады. Бұл шотта мүліктік
баптарды бағалудағы айырмашылық, сонымен бірге жоюға байланысты шығыстар
көрсетіледі. Шоттың қалдық сомасы (сальдосы) жойылу балансының активінде
немесе пассивінде көрсетіледі.
Брутто баланс- реттеуші баптар енгізілетін баланс. Реттеуші
баптарға негізгі құралдардың тозуы, материалдық емес активтердің
амортизациясы және тағы басқалары жатады.
Нетто баланс (немесе тазаланған баланс)- реттеуші баптар алынып
тасталынған баланс. Оны кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жасау
кезінде пайдалану ыңғайлырақ. Бұндай баланстың мәліметтері кәсіпорынның
қарамағындағы шаруашылық қаржыларының нақты сомасын сипаттайды.
Бөлуші баланс- кәсіпорынның құрылымдық бөлімшесін өз алдына дербес
кәсіпорын ретінде бөліп шығарған сәтте немесе кәсіпорында бір-бірінен
тәуелсіз бірнеше кәсіпорындарға бөліп жіберген кезде құрылады.
Ішкі баланс (мейлінше егжей- тегжейлі)- қаржылық талдау жасау,
жоспарлау, басқару және кәсіпорын мен оның филиалдарының, құрылымдық
бөлімдерінің шаруашылық қызметіне бақылау жасау үшін пайдаланылады.
Сыртқы баланс сыртқы пайдаланушылар үшін құрылады. Сыртқы
пайдаланушылар үшін ең алдымен басты ақпарат көзі болып табылады. Ондай
баланстың мазмұны құрылымы және сыртқы пайдаланушыларға тапсырылу тәртібі
заңмен, шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясатымен,
пайдаланушылардың талабымен айқындалады. Баланс салық органдарына, қор
биржаларына тапсырылады, бұқаралық ақпарат құралдарына, арнайы
анықтамаларда басылады.
Қазақстан Р еспубликасының нарықтық қатынастарға өтуіне
байланысты шоғырландырылған (консалидацияланған) баланстың ролі артып отыр.
Ірі компаниялар салық төлеуде тиімдірек экономикалық қол жеткізу
үшін немесе басқадай мақсаттармен еншілес кәсіпорындар құрады. Инвестор
олардың бірінің акцияларын сатып ала отырып, барлық кәсіпорындар туралы
түсінікті ақпараттар алғысы келеді.
Шоғырландырылған (консалидацияланған) қаржылық қорытынды есепті
құрудың негізгі мақсаты- бас кәсіпорын мен еншілес кәсіпорындардың қызметін
бірегей шаруашылық ұйым ретінде көрсету. Бухгалтерлік есептің 13
Шоғырландырылған қаржылық қорытынды есеп еншілес серіктестерге салынған
инвестициялар есебі деп аталатын ұлттық стандартына сәйкес
шоғырландырылған қаржылық қорытыгды есеп дегеніміз- бір серіктестіктің
қорытынды есебі ретінде тапсырылған топтың жекелеген қаржылық қорытынды
есептері.
Шоғырландырылған (консалидацияланған) қаржылық қорытынды есепті
дайындау кезінде негізгі серіктестік пен оның еншілес серіктестіктерінің
қаржылық қорытынды есептері активтер, міндеттемелер, меншікті капитал,
табыстар және шығыстар туралы мәліметтерді қосу арқылы баптар және жолдар
бойынша бірігеді. Бірқатар операциялар бойынша қайта есептеуді болдырмау
мақсатында алып тастау (жою) әдісі қолданылады. Шоғырландырылған қаржылық
қорытынды есептерде топ жөніндегі қаржылық ақпараттарды бірегей ұйымдар
туралы ақпараттар ретінде көрсету үшін одан төмендегі көрсеткіштер алынып
тасталынады:
- негізгі серіктестіктің еншілес серіктестіктердің әрқайсысына салынған
инвестицияларының баланстық құны және негізгі серіктестіктің әрқайсысының
меншікті капиталындағы үлесі;
- негізгі және еншілес серіктестіктер арасындағы өзара есеп айрысулар
бойынша шоттардағы сальдо (қалдық).
- табыстар, шығыстар және девидендтер бойынша ішкі топтық операцияла
сондай-ақ осы операциялардың нәтижесінде пайда болатын іске асырылған
(жұмсалынбаған) табыс немесе зиян, орны толтырылмайтын зияндардан басқа.
Бухгалтерлік баланс екіге бөлінеді: оның сол жағында активтер
көрсетілсе, ал оң жағында меншікті капитал мен міндеттемелер көрініс табады
(1-сызба).
Бухгалтерлік баланс
Меншікті
Активтер -Міндеттемелер =капитал
Ұзақ мерзімді Ағымдағы Ұзақ мерзімді Ағымдағы
актитер активтер міндеттемелер міндеттемелер
Негізгі Тауарлы-материа Ұзақ мерзімді Қысқа мерзімді
құралдар лдық қорлар несиелер мен несиелер мен
қарыздар қарыздар
Материалдық Дебиторлық Кейінге Кредиторлық
емес активтер борыштар қалдырылған борыштар
салықтар
Инвестициялар Ақша Төленуге
және т.б. қаражаттары тиісті сомалар
және т.б.
Қаржылық
инвестициялар
Сызба 1. Бухгалтерлік баланстың құрылымдық көрінісі
2.2 Бухгалтерлік баланстың құрылымы мен мазмұны.
Өзінің құрылымы бойынша бухгалтерлік баланс жиынтығы әр уақытта
тең болатын екі қатар сандар болып
табылады. Бұл тепе-теңдік баланстың
маңызды белгісі болып табылады.
Екі жақты кесте түріндегі бухгалтерлік баланстың сол жақ бөлігінде
субъектінің активтері (экономикалық ресурстары) көрсетіледі. Осы активтерге
қатысты әртүрлі тұлғалардың талаптары пассивтер деп аталады. Пассивтер
екі түрге бөлінеді:
1.Міндеттемелер, яғни кредиторлардың талаптары (басқаша айтқанда,
субъектінің иесінен кез келген тұлғаның талаптары);
2.Кәсіпорын иелерінің капиталы, яғни кәсіпорын иелерінің талаптары.
Егер кәсіпорынның барлық активтері оның иелерінің немесе
кредиторлардың тарапынан талап етілетін болса және де осы талаптардың жалпы
сомасы талап етілген активтердің құнынан аспайтын болса, онда ол актив пен
пассивтің теңдігін көрсетеді. Бұл бухгалтерлік есептің екі жақтылық
қағидасынан формальді түрде туындайтын негізгі бухгалтерлік теңдеу:
Активтер = Міндеттемелер + Капитал.
Бухгалтерлік есептің барлық процедуралары осы теңдіктен туындайды.
Төменде екі жақты кесте түріндегі бухгалтерлік баланстың қысқартылған
үлгісі (нысаны ) келтірілді.
Кесте 5
Бухгалтерлік баланс (мың теңге)
Активтер Есепті Есепті Меншікті Есепті Есепті
кезеңнің кезеңнің капитал және кезеңнің кезеңнің
басына аяғына міндеттемелер басына аяғына
1 2 3 4 5 6
1Ұзақ мерзімді 1.Меншікті
активтер капитал
Негізгі Жарғылық қор
құралдар:
Бастапқы құны Қосымша
328039 579843 төленген 134581
капитал
Жинақталған 126767 14748 Бөлінбеген -6358 101720
тозу құны табыс
Қалдық құн 201272 565095
Аяқталмаған 11958 11958
құрылыс
Кестенің жалғасы
Жиынтығы 201272 565095 Жиынтығы 84858 101720
ағымдағы 2.Ұзақ мерзімді
активтер міндеттемелер 0 0
Тауарлы-матери 3.Ағымдағы
алдық қорлар 5330 47232 міндеттемелер
Қысқа мерзімді Қысқа мерзімді
дебиторлық кредиторлық
борыш 1096415 4452245 борыштар 1278903 5002602
Ақша 48786 27792 Бюджетпен есеп
қаражаттары айрысу
Кредиторлық
борыштар
Басқа да
кредиторлық
борыштар
Барлығы 1363761 5104322 Барлығы 1363761 5104322
Субъектілердің бухгалтерлік балансына біртекті қаржы ресурстары
(активтер) және олардың құралу көздері (меншікті капитал және
міндеттемелер) біріңғай көрсетіледі. Баланс активтерінің, меншікті
капиталдың және міндеттемелердің осындай біртекті көрсеткіштері баптар
деп аталады.
Баланстың активтер бөлімінің баптары қаржылық ресурстардың жай-
күйлерін бейнелейді, меншікті капитал және міндеттемелер бөлімдерінің
баптары кәсіпорын активтерінің құралу көздерін бейнелейді.
Бухгалтерлік баланста активтер мен міндеттемелер ұзақ мерзімді және
ағымдағы болып жіктелінеді.
Бухгалтерлік есептің 2 Бухгалтерлік баланс және қаржылық қорытынды
есептегі негізгі ашып көрсетулер деп аталатын ұлттық стандартына сәйкес
бухгалтерлік баланста төменде кестеде келтірілген көрсеткіштер тұруға
тиісті.
Кесте 6
Бухгалтерлік баланс көрсеткіштері (мың теңге)
Бөлім Баптар тобы Баптар
Ұзақ мерзімді активтер Материалдық емес Гудвилл (фирма бағасы)
активтер Патенттер
Тауар белгілері және
басқалары
Материалдық емес
активтердің
амортизациясы
Негізгі құралдар Жер
Ғимараттар мен жабдықтар
Негізгі құралдардың
басқа да түрлері
Жинақталған тозу
Аяқталмаған күрделі
құрылыс
Инвестициялар Еншілес серіктестіктерге
салынған инвестициялар
Тәуелді серіктестіктерге
салынған инвестициялар
Басқадай инвестициялар
Дебиторлық борыштар Алынуға тиісті борыштар
Алынған вексельдер
Негізгі шаруашылық
серіктестігі мен оның
еншілес серіктестіктері
арасындағы ішкі топтық
операциялар бойынша
борыштар
Акционерлік қоғамның
лауазымды тұлғаларының
борыштары
Басқа да дебиторлық
борыштар
Ағымдағы активтер Тауарлы-материалдық Материалдар
босалқылар Аяқталмаған құрылыс
Тауарлар
Кестенің жалғасы
Дебиторлық борыштар Алдағы кезеңнің есебіне
жататын шығыстар
Аванстық төлемдер
Алынуға тиісті борыштар
Алынған вексельдер
Негігі шаруашылық
серіктестік мен оның
арасындағы ішкі топтық
операциялар бойынша
борыштар
Акционерлік қоғамның
лауазымды тұлғаларының
борыштары
Басқа да дебиторлық
борыштар
Ақша қаражаттары Қысқа мерзімді қаржылық
инвестициялар
Ақша қаражаттары
Меншікті капитал Жарғылық капитал
Қосымша төленген капитал
Қайта бағалау сомасы
(қосымша төленбеген
капитал)
Резервтік капитал
Бөлінбеген табыс
Ұзақ мерзімді Несиелер Қамтамасыз етілген,
міндеттемелер етелмеген несиелер
Негізгі шаруашылық
серіктестігі мен оның
еншілес
серіктестіктерінің
бір-біріне берген
несиелері
Кейінге қалдырылған
салықтар
Ағымдағы міндеттемелер Несиелер Қысқа мерзімді несиелер
және овердрафт. Ұзақ
мерзімді несиелердің
ағымдағы бөлігі
Кестенің жалғасы
Кредиторлық борыштар Төленуге тиісті шоттар
және вексельдер
Алынған вексельдер
Бухгалтерлік балансқа деген екі көзқарас.
Бухгалтерлік баланстың активтер жағын да пассивтер жағын да екі
көзқараспен қарастыруға болады:
Ресурстар және талаптар, яғни жоғарыда айтылғандардың негізінде
баланстың активтер жағының баптары бухгалтерлік баланс құрылған күнге
кәсіпорынның экономикалық ресурстарын құрайды. Міндеттемелер мен капитал-
бухгалтерлік баланс құрылған мерзімге кәсіпорынға қойылған талаптар.
Міндеттемелер- үшіші жақтың талаптары, яғни кәсіпорынның банктерге, сатып-
өткізушілерге, өздерінің қызметкерлеріне және де басқа кредиторларға
қарыздарының сомасы. Капитал кәсіпорын иелерінің талаптарын көрсетеді.
Алайда бухгалтерлік балансқа қатысты бұл көзқарастың кемшіліктері де
бар. Біріншіден, акционерлік капиталды талап ретінде түсіндіру өте күрделі.
Себебі кәсіпорын иелері мен кредиторлар оған әр түрлі мағына береді.
Екіншіден, қорлар көздері және оларды пайдалану бағыттары. Бұл көзқарас
бойынша бухгалтерлік баланстың сол жағы кәсіпорынға берілген қаржыларды
бухгалтерлік баланс құрылған мерзімге пайдалану бағытын көрсетеді. Бұл
салымдар кәсіпорынның алдына қойған мақсаттарына жетуіне, анығырақ айтқанда
таза табысқа қол жеткізу үшін жүзеге асырылады. Оң жағында активтерге
салынған қаржылардың құралу көздері көрсетіледі.
Бұл көзқарас бойынша негігі бухгалтерлік теңдеу –
Активтер = Міндеттемелер + Капитал былайша түсіндіріледі: кәсіпорын
активтеріне салынған әрбір теңгені не кредитор не кәсіпорын иесі алады және
де әрбір берілген теңге активтердің жекелеген түрлеріне салынады.
Бухгалтерлік балансты түсіндірудің екі тәсілі де дұрыс және де бірін-
бірі толықтырады.
2.3 Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау –
кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрлерінің абсалютті
және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мумкіндік береді.
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау
барысында, осы активтердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және оларда
болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымын және топтарын
талдау, олардың тиімді таратылуын талқылауға мүмкіндік береді.
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін
болғандықтан, ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды.
Алайда, кәсіпорын мүлік құнының өсу себептерін талдағанда, жоғары
деңгейі баланстық есептің номиналды көрсеткіштерінің нақты көрсеткіштерден
айтарлықтай ауытқуына әкеліп соқтыратын инфляция әсерін ескеру қажет.
Отандық тәжірбиеде инфляцияны есепке алу тек негізгі құралдардың баланстық
құнын құру барысында жүргізіледі.
Отандық есептік-аналитикалық тәжірбиеде өндірістік қорлар, дайын өнім
және тауарларды қайта бағалау жүргізілмейді. Сондықтан да олардың құнының
өсуі, инфляциялық фактор әсірінен болатыны күмәнсіз.
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың таратылуына
талдау жасау үшін келесі төртінші аналитикалық кесте құрылады.
Кесте 7
Алматы регионалдық жолаушылар филиалының Жолаушыларды тасымалдау
акционерлік қоғамындағы баланс активтерінің құрамы мен құрылуы. (мың
теңге)
Көрсеткіштер 2010 жыл 2011 жыл Жыл бойындағы Құрылымн
өзгеріс ың
өзгеруі
Сомасы Үлес Сомасы Үлес Мың теңге% (4 гр-2
мың салмағымың теңгесалмағ(3 гр –1 (5 гр 1 гр)
теңге % ы гр) гр* 100)
%
Активтер құны,
барлығы соның
ішінде:
1363761 100 5104322 100 +374057 274,3 х
Ұзақ мерзімді
активтер:
213230 15,64 577053 11,30 +363823 170,6 -4,34
Негізгі
құралдар 201272 14,75 577053 11,30 +375781 186,7 -3,45
Аяқталмаған
құрылыс 11958 0,776 11958 - - -
Ағымдағы
активтер 5330 0,390 4827269 94,6 +4821939 90467,8 +94,21
Кестенің жалғасы
Кәсіпорын
-ның өндіріс-
-тік потен-
-циалы
213230 15,25 577053 11,30 363823 170,6 -4,33
Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс
валютасының есепті жылы 3740561 мың теңгеге немесе 274,3 пайызға
артқандығын көруге болады. Бұл кәсіпорынның әрі қарай дамуын
көрсететіндіктен, оның жұмысының оң нәтижесін сипаттайды. Алайда активтерді
талдай отырып, олардың қалай таратылатындығын және есепті жылы неге көбірек
көңіл бөлінгенін, сондай-ақ кәсіпорынның өндірістік потенциалы мен оның
негізгі құралдарының жағдайын және кәсіпорын мүлкінің мобильділігін (іске
тартылу деңгейін) анықтау қажет. Ол үшін ең алдымен кәсіпорынның
өндірістік потенциалының көлемін анықтау қажет, ол туралы арнайы
әдебиеттерде түрлі көзқарастар кездеседі. Бірінші әдістеме бойынша оның
құнына негізгі құралдардың, өндірістік қорлардың, аяқталмаған өндірістің,
өнімдегі және бордақылаудағы малдар құнына қосылады.
Екінші әдістемеде кәсіпорынның өндірістік потенциалын анықтайтын
активтер құрамына жоғарыда келтірілгендерге қосымша, аяқталмаған күрделі
қаржылар және қондырылатын жабдықтар құны қосылады.Бұл әдістеме кәсіпоында
болып жатқан даму процесін әлдеқайда дәл сипаттайды. “Шаруашылық
тәжірбиесінің мәліметтері негізінде, өндірістік мақсаттағы мүлік
коэффициентінің келесі шегі, яғни кәсіпорыннның потенциалы 0,5- тен үлкен
қалыпты болып есептеледі” – деп жазады А.Д.Шеремет және Р.С.Сайфулин.
Көрсеткіштердің мәні ең төменгі мәннен аз болған жағдайда,
кәсіпорынның есепті кезеңдегі қызметінің қаржылық нәтижелері активтерді
меншікті қаражат есебінен толықтыруға мүмкіндік бермейтін болса, өндірістік
мақсаттағы мүлікті арттыру үшін ұзақ мерзімді қарыз қаражаттарын тартқан
жөн.
Екінші әдістеме бойынша анықталған өндірістік потенциал құны талдау
жүргізіп отырған кәсіпорында 2010 жылы 213230 мың теңгені 2011 жылы 577053
мың теңгені құрайды, яғни 3633823 мың теңгеге немесе 170,6 пайызға өскен.
Жетінші кесте мәліметтері көрсеткендей қаражаттарды ұзақ мерзімді және
ағымдағы активтер арасына тарату жыл аяғына соңғылардың пайдасына шешіледі.
Егер ағымдағы активтердің үлесі 2010 жылы 15,25 пунктке аз болса (0,39-
15,25), 2011 жылы ол мерзімді активтер үлесінен 83,3 (94,6-11,30) пунктке
асып түсті. Ағымдағы активтердің өсуі ұзақ мерзімді активтердің өсуінен бес
есеге артық (90167,8 170,6) болып отыр.
Осы көрсеткіштен кейін баланс валютасындағы ағымдағы активтер үлесін
анықтау маңызды: ағымдағы активтер құнының кәсіпорынның барлық мүлкінің
құнына қатынасымен анықталатын кәсіпорын активтерінің іске тартылу
коэффициентінің өсуі. Ол қарызды өтеуге арналған қаражат үлесін
сипаттайды. Коэффициент мағынасы артқан сайын кәсіпоынның үздіксіз жұмысты
қамту және кредиторлармен есеп айрысу мүмкіндігі де арта түседі.Қаржы
тұрғысынан алғанда оның өсуі актив құрылымындағы жағымды өзгеріс болып
табылады, яғни мүлік әлдеқайда мобильді болады, бұл кәсіпорынның
айналымдылығының жылдамдығын және оны пайдалану тиімділігінің өскендігін
көрсетеді.
Талдау жүргізіп отырған кәсіпорында бұл коэффициенттің деңгейі 2010
жылы 0,004 (5330 1363761), ал 2011 жылы 0,941 (4827 5104322) мың
теңгені құрады.
Кәсіпорын активтерін таратудың тиімділігін сипаттайтын келесі
көрсеткіш – мобильді және иммобильді қаражаттар қатынасының коэффициенті.
Ол ағымдағы активтер құнын ұзақ мерзімді активтер құрамына бөлу арқылы
анықталады.
Бұл қатынастың қолайлы және қауіпті көлемі, кәсіпорынның салалық
ерекшеліктеріне байланысты. Өндірістік кәсіпорында берілген көрсеткіштің
деңгейі 0,5-тен төмен болмауы тиіс.
Талданып отырған кәсіпорында бұл көрсеткіштің деңгейі 2010 жылы 0,02
(5330 213230), ал 2011 жылы 8,36 (4827269 577053) құрайды. Бұл
коэффициент деңгейі мобильді қаражаттардың өсу қарқыны иммобильді
қаражаттардың өсу қарқынынан артуының нәтижесінде өсіп отыр. Есепті жылы
бірішілер, яғни мобильді қаражаттар 9,5 (4827 5330) есеге, ал екіншілері
2,7 пайызға (577053 213230) ғана өскен.
Кәсіпорын ең төменгі қаржылық тұрақтылыққа, кәсіпорын міндеттемелері
кепілдендірілген түрде ағымдағы активтермен өтелген жағдайда қол жеткізеді
және келесі шарттың орындалуы осы тұрақтылықтың деңгейі болып табылады:
ағымдағы және ұзақ мерзімді активтер қатынасының коэффициенті қарыз
капиталы мен меншікті капитал қатынасының коэффициентінен артық болуы
керек.
Әрі қарай кәсіпоынның мүліктік жай-күйінде қандай сапалық өзгерістер
болғанын зерттеу қажет. Бұл кәсіпорынның материалды-техникалық базасын
құрайтын және негізгі қорлары болып табылатын, оның өндірістік
потенциалының маңызды элементінің жағдайын зерттеу қажет.
Кәсіпорын мүліктерінің жалпы құнындағы негізгі құралдардың нақты
құнынының үлес салмағының өзгеруі, ерекше назар аударады. Өйткені бұл
көрсеткіш кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің көлемін анықтаудағы басты
бағыт болып табылады. Кәсіпорын мүліктерінің жалпы жиынындағы негізгі
құралдардың нақты құнының коэффициентінің мөлшері баланс активтерінің
барлық сомасының елу пайызынан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz