Глютиноздық күріштің Отандық формалары мен линияларын жасау үшін қазақстандық және ресейлік күріш сорттарын белоктық паспортизациялау

КІРІСПЕ

Күріш - астық тұқымдасына жататын бір немесе көп жылдық өсімдік. Күрішті бағалы жармалық дақыл ретінде өндіру жылдан жылға ұлғайып келеді, оның бірнеше себептері бар. Біріншіден күріштің жармасы жоғары калориялы диетикалық азық, оның 1 килограмы 3590 калорияға тең. Жарманың абсолютті құрғақ затының құрамында 88% крахмал, 6-8% ақуыз, 0, 5% май, 0, 5% қант бар. Адам ағзасына сіңімділігі (96%) мен қорытылымдылығы (98%) бойынша әсіресе диетикалық және балалар тағамы ретінде азық-түліктік дақылдардың ішінде өте жоғары бағаланады. Екіншіден, күріш жер шары халықтарының (Қытай, Үндістан, Корея, Вьетнам, және басқа елдердің халықтары жартысынан астамының сүйіп жейтін тағамы [1] .

Күріш Азияның оңтүстік-шығысынан тараған, сондықтан бұл дақыл егісінің көпшілігі - 83, 4 млн гектары - Азияда орналасқан. Күріш Америкада 5, 6 млн, Африкада - 9, 3 млн, Европада - 0, 6 млн гектардан астам жерге өсіріледі. Қазақстанда күріш Қызылорда, Алматы (Балқаш және Қаратал ауданы) және Оңтүстік Қазақстан облыстарында өсіріледі. Соңғы жылдары республикада күріш егісінің ауданы азайып кетті, егер 1991 жылы күріш 135 мың гектарға егілсе, 2007 жылы 75, 7, ал 2009 жылы 85, 3 мың гектарға себілді [2] .

Күріш сорттарын құрамында амилозаның болуына байланысты мынадай классификацияға жіктейді: глютенозды (амилоза-0% ), өте төмен амилозды (амилоза-2-3%), төмен амилозды (амилоза 10-21%), орташа амилозды (21-25%), салыстырмалы жоғары амилозды (26-27%), жоғары амилозды (27%<) . Амилозаның мөлшері глютенозды күріш сорттарында 0%, ал кейбір үнді күріштерінде 35-37%. Зерттеушілердің анықтауы бойынша ұзындәнді сорттарға Азия елдерінде өсетін күріштер жатады, оларда амилоза мөлшері 24-38%, қысқадәнді сорттарда 15-20%. Отандық күріш сорттарында амилоза мөлшері 15-21%. Дружный және Кумир сорттарында 23-24, 5% [3] . Глютеноздық күріш құрамында амилозасы жоқ, езілгіш күріш. 70-жылдар ортасында күріштің глютеноздық сорттарының селекциясы басталды. Олардың сұрыпталуы не үшін қолданылатынына байланысты жүргізілді. Күріштің глютенозды дәнін арнайы диетикалық және балалар тағамдарын өндіру мақсатында қолданылады [4] .

Дүниежүзілік тәжірибе көрсеткендей, күріштің өнімділігін жалпы арттыруда әр түрлі елдерде сорттың үлесіне 50%-дан 70%-ға дейін келеді. Дегенмен де, әрбір өндіріс құрал жабдығы сияқты сорттар да “сапалық” және “физикалық” ескіреді, тұқым шаруашылығының жеткілікті тиімділігі жүйесі жағдайында да өзінің бастапқы биологиялық және шаруашылық қасиеттерін тез жоғалтады.

Қазіргі таңда күріштің жаңа сорттарын шығару кезінде, дәннің және жарманың сапалық көрсеткішін (белок және амилозаның мөлшері), технологиялық қасиетін (эндоспермнің сынғыштығы, шыны тәрізділігі, дәннің мөлшері мен формасы, жарманың жалпы шығуы және бүтін ядроның шығуы), күріштің тағамдық құндылығын жоғарылату үшін бағытталған селекцияға аса мән береді [5] .

Күріш сорттарын алудың қарқындылығын жоғарылату үшін селекцияны жүргізуде қолданылатын әдістерді толықтыру, жаңарту, жаңа селекциондық материалдарды жасау, зерттеу керек.

Зерттеу жұмысының мақсаты:

Глютиноздық күріштің Отандық формалары мен линияларын жасау үшін қазақстандық және ресейлік күріш сорттарын белоктық паспортизациялау.

Зерттеу жұмысының міндеттері:

1. Амилоздық және глютеноздық күріш сорттарындағы жалпы белоктың мөлшері.
2. Күріштің амилозалы және глютинозды сорттарындағы глютениндердің спектрін анықтау;
3. Белок спектріне байланысты кластерлік талдау және белоктық формуласын құру.
4. F1 ұрпақтартардағы жалған гибридтерді анықтау

Жұмыстың өзектілігі:

Қазақстанда глютеноздық күріштің отандық формалары мен линияларын шығару үшін глютеноздық сорт түзетін күріш сорттарының белоктық құрамын зерттеп, олардың глютеноздық сортты шығару қабілеттілігін анықтау және оны селекцияға енгізу үшін зерттеу қажет.

Мақсаты

• Алғашқы отандық глютинозды күріштің формалары мен линияларын шығару үшін қазақстандық (амилозалы) және ресейлік (глютинозды) күріш сорттарының белоктық құрамы бойынша ерекшіліктерін анықтау.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

1. Күріштің морфологиялық және биологиялық ерекшеліктері

Күріш (Oryza sativa) . Жер шары халқының жартысынан астамы күрішті тамақ етеді. Бұл Азия халқы үшін тамақтық энергия мен белоктың басты көзі болып табылады. Мысалы, Қытай күріш пен бұршақ есебінен жоғары калориялы тамақ проблемасын ойдағыдай шешуде. Дәнді дақылдардың ішінде крахмалдың ең жоғары мөлшері күріш дәнінде, ал бұршақ дақылы соя дәні белокқа және майға бай келеді. Индияда, Индонезияда және Оңтүстік-Шығыс Азияның басқа елдерінде күріш жылына 2-3 рет өнім береді [6] .

Морфологиялық ерекшеліктері. Күріш Oryza тегіне қоңырбастар (Poaceae) тұқымдастығына жатады және 25 түрді біріктіреді, оның ішінде кең тараған - мәдени (егістік ) күріш - Oryza Sativa L . Ол екі түр тармаққа бөлінеді:

• Кәдімгі күріш
• Ұсақ күріш

Олардың бір-бірінен айырмашылығы - дәннің ұзындығында. Біріншісінің дәнінің ұзындығы 5-7 мм және одан да ұзын болса, екіншісінікі - 4мм-ге жуық болады.

Кәдімгі күріш екі тармаққа бөлінеді:

• үнді (indica) - дәні ұзын және жіңішке. Ұзындығы мен енінің ара қатынасы 3, 0 -3, 5:1 және одан да алшақ, гүл қауызы әлсіз түкті;
• қытай -жапон (sino-japonica) - дәні жуан және жалпақ, ұзындығы мен енінің ара қатынасы 1, 4-1, 9:1. « Қытай -жапон (sino-japonica) » - гүл қауызы қалың түкті.

Кәдімгі күріштің екі тармағының көптеген түршелері бар. Қытай - жапон түр тармағының түршелері екі топқа бөлінеді:

а) кәдімгі күріш

б) желімді күріш

Олардың негізгі айырмашылығы, дән консистенциясы мен химиялық құрамының әртүрлілігінде; кәдімгі күріштің өсіріліліп жүрген түршелері - үнді және қытай - жапон тармақтарына жатады.

Түршелерді бір - бірінен ажыратудың негізгі белгілері:

• гүл қауызы төбесінің сипаты - тік немесе иілген;
• Қылтықтылық - қылтығы бар немесе жоқ;
• Гүл қауызының түсі - әртүрлі;
• Қылтық түсі - гүл қауызы түсіндей;
• Дән түсі - көбінесе ақ.

Кәдімгі күріш - бір жылдық өсімдік. Тамыр жүйесі шашақты, тереңге бойламайды(0, 2-0, 25 м тереңдікке ғана), тамыр талшықтары әлсіз дамыған, бірақ көп - 300-ге дейін. Тамырда арнайы ауа өткізгіш тканьдер (аэренхима) барлығының арқасында күріш үнемі су жайылған жағдайда өсіп-жетілуге бейімделген. Ондай тканьдер сабағында және жапырағында да болады. Сабағы - биіктігі 0, 8-1, 2 м қуыс, түйін аралықтардан (9- 20-ға дейін) тұратын сабан. Сабақтар күшті түптенеді, 3-5 өнімді сабақ қалыптастырады. Сабақтары-сызықты- ланцетті, қырлы жүйкеленген, шеттері үшкірленіп біткен, ұзындығы 20-25 см, ені 1, 5-2, 0 см. Негізгі түсі - жасыл, алайда қызыл, қызғылт, қоңыр-күлгін де болады. Жапырақ саны - 10 -13дана. Гүл шоғыры - (20-30см) қырлы орталық білігі бар, одан бірінші дәрежелі 2-3 бұтақшалар шығады, олардан екінші дәрежелі бұтақшалар тарайды да ұштарында бір гүлді масақшалар орналасқан. Масақ қауыздары қалың, ланцетті, гүл қауыздары қатты, тығыз, қабырғалары мен қырлары болады, төменгілері қылтықты болуы мүмкін. Масақшалары- бір гүлді. Гүл қауыздары сарғыш, қызыл, қоңыр, қоңыр-күлгін, қара болуы мүмкін. Гүлдері басқа астық дақылдарынан алты аталықтарының барлығымен ерекшеленеді. Күріш -өздігінен тозаңданады. Дәні қабықты [7] .

Биологиялық ерекшеліктері. Күріш - жылу сүйгіш дақыл. Оның өнуіне қолайлы температура 11-12°С, ал 14-15°С жылулықта ол тез және тегіс көктеп шығады. Күріштің вегетация кезеңінде өсуі үшін оңтайлы температура 25-30°С шамасында. Оның жаңа шыққан көгіне 0, 5°С салқынның өзі қауіпті. Күріштің толық жетілуі үшін 3000-3500°С белсенді температура жиынтығы қажет.

Барлық ауыл шаруашылық дақылдарының ішінде суды көп пайдаланатын дақыл - күріш. Оның транспирациялық коэффициенті орта есеппен 500-600-ге тең болады, бірақ танапта үнемі су қабаты болғандықтан, бұл көрсеткіш төмендеуі мүмкін.

Вегетация кезеңінде күріштің суды қажет етуі әр түрлі. Суды өте қажет ететін кезі түптенуден сіпсебас шығаруға дейінгі кезең. Ол кезеңдерде күріш атызындағы қабаты 15 см-ден кем болмау керек.

Күріш дәні сүттеніп піскен кезде атызға су жіберу тоқтатылады, ал қамырланып піскенде атыздағы су ағызылып танап құрғатылады.

Бір гектар күріш егістігіне 15-18 мың текше метр су жұмасалады. Күрішті әр түрлі топырақта өсіруге болады, дегенмен оған механикалық құрамы ауыр топырақтар оңтайлы, Қазақстанда күріш егістіктері сұр топырақты жерлерде орналастырылған.

Қазақстанда өсіруге рұқсат етілген күріш сорттары: Авангард, Алтынай, Арал 202, Златый, Қарақалпақстан, Кубань -3, Краснодарский 424, Лазурный, Лиман, Мадина, Маржан, Опытное, Пак-Ли, Солнечный, Уз-Рос7-13, Уз-Рос-59, Уштобинский [7] .

Қазақстанда күріштің бірнеше сорттары бар. Қазақстанда көбірек таралғаны -Алакөл және Үштөбе сорттары. Оларды Қазақ егіншілік ғылыми-зерттеу институтының ғалымдары шығарған, негізінен Қаратал өзенінің бойында өсіріледі. Алтынай сорты - ҚР БҒМ Өсімдіктер физиологиясы, генетикасы және биоинженериясы институтында шығарылған. Бұл сорт Іле өзенінің бойындағы Ақдала аймағында өсіріледі.

Қазақстанда күріш өсірілетін негізгі аймақтар Қызылорда облысының Сырдария өзенінің бойында, сондай-ақ Балқаш өңірінің оңтүстік-батыс тұщы сулы аймақтарында орналасқан. Қабықталған (обрушенный, удалены оболочки, шелушенный) күріш дәнінде, 12 % ылғалдылықта, 8 % белок болады, ал тазаланған күріш дәні (шлифованный, удалены зародыш и оболочка) 7 % белоктан тұрады. Күріштің жоғары белокты сорттарында белок 12-13 %-ға дейін жетеді. Күріштің жоғары белокты түрлерінің эндоспермінде белок біркелкілеу орналасады. Мысалы, 11% белогы бар тазаланған күріш эндоспермінінің сыртқы алейрондық қабаттарындағы белок құрамы 19 %-ға дейін жетсе, дәнінде 5% белок болатын күріш дәнінің осы қабатындағы белок мөлшері, небәрі, 12% ғана құрайды. Кебекте (алейрон қабаты + ұрық) крахмалды эндоспермге қарағанда белок көбірек болады, себебі белоктың елеулі үлесі күрішті өңдегенде және дәнді тазалағанда жоғалады. Жоғары белокты күріш тегістеп (шлифовать) өңдеуге тұрақтырақ келеді және мұндай күріш кебекті және мучки “кипакты” ұнтағын аз береді [6] .

Күріш дәнінен ұнды өте сирек дайындайды, себебі одан нан пісірмейді. Тағам мақсатында, мысалы, палау дайындау үшін дәндері пісіргенде ісінетін, бірақ езіліп, тұтас бір массаға бірікпейтін сорттарын пайдаланады. Күріштің ұндық (мучнистый) эндоспермі бар сорттары борпылдақ (үгілмелі) эндоспермісімен және ондағы крахмал дәндерінің сиретілген, босаң орналасуымен ерекшеленеді. Күріштің мұндай сорттарының эндоспермінде суда ерігіш декстриндер көп болады. Ал эндоспермі шыны тәріздес сорттарында протеин көбірек болады, олар крахмал түйіршіктері арасындағы кеңістіктерді толтырады, эндоспермнің көміртекті қанқасын нығыздайды және бекітеді. Бұл шыны тәріздес эндоспермі бар күріш дәнін пісірген кезде езілмеуін қамтамасыз етеді [6] . Шығыста күрішті тегістеп, кейін ысып жылтыратады (полируют), ал кейде жылтыратады (глазируют) - күріш дәнін жұқа тағамдық жылтыратқыш қосылыспен жабады. Бұдан басқа, күріштің - басмати (гималай), жасминдік күріш (хош иісті, тайландтық) түрлері бар. Жоғары дамыған технологиясы бар шетелдік ірі компаниялар күрішті өңдеумен қатар, коммерциялық мақсатта, әртүрлі сортты күріштің аралас дәнді партияларын шығарады. Мысалы, қабықталған ұзын дәнді (50%), гималай күріші (Индия) күріші (25%) және солтүстік америкалық жабайы күріш ( Selvagio ) 25%. Бір қызығы аталған кәсіпорындар өздері күріш өндірмейді. Қазқстанда күріштің өңделген тауарлық дәні СТ РК 1020 - 2000 стандартының талаптарына сәйкес келуі тиіс [6]

1. 2 Күріш дәнінің және оның фракцияларының биохимиясы

Тегістелген күріштің жалпы белогының басқа дәнді дақылдардың белоктарынан өзгеше бір ерекшелігі бар. Мысалы, бидаймен салыстырғанда, күріш белоктарының фракциялық құрамы келесідей болып келеді:

Кесте 1 - Күріш пен бидай дәндеріндегі жалпы белоктардың мөлшері (Осборн фракциясы), %

Глютенин күріштің басты белоктық фракциясы болып табылады. Күріш глютенині - жоғары молекулалы белок, гетерогенді және ерігіштігі, электрофоретикалық қозғалғыштығы және амин қышқылдық құрамы бойынша әр түрлі болады. Күріш глютениніндегі азот мөлшерінің 16, 8 % құрайтынын ескере отырып, күріш дәніндегі ылғал протеиннің мөлшерін анықтау үшін Кьельдаль әдісі бойынша анықталған азот құрамын 5, 95 коэффициентіне көбейтеді. Глютенин эндоспермнің сыртқы қабаттарының белоктық денешелерінде шоғырланған. Альбуминдер, негізінен, ұрықта және эндоспермнің алейрон қабатында болады. Сондықтан тазалаған күрішке қарағанда, кебек пен қабықталған (шелушенном рисе) күріш белогының тағамдық құндылығы жоғары болады. Күріш белоктарындағы лизиннің жоғары болып көрінетін себебін, дәндегі проламиндік фракциясы - оризениннің өте төмен мөлшерімен, яғни тағамдық тұрғыдан төмен сапалы белоктың болуымен түсіндіруге болады. Сондықтан күріш дәні тұтастай басқа дәнді дақылдардағыдай, амин қышқылдық құрамы бойынша теңестірілмеген, ал ондағы бірінші кезектегі лимиттелетін (жетіспейтін) амин қышқылы лизин болып табылады. Бірақ басқа дәнді дақылдармен салыстырғанда, күріш белогының сапасы жоғары болады. ФАО деректері бойынша сүт казеині сапасының салыстырмалы көрсеткіші - 75 (эталон), ал күріштің жоғары белокты сорттарының дәніндегі белоктардың бұл көрсеткіш 40-42 (эталон) құрайды.

Күріштің тағамдық құндылығының төмен болуының басты себебі күріш белогының сапасында емес, дәндегі жалпы белок мөлшерінің төмен болуы болып табылады. Күріш дәніндегі белок құрамының артуы осы бағалы азық-түлік дақылының, белок қосылысының жоғары лизинді глютенинді фракциялар есебінен, лизиннің тапшылық проблемасын толықтырады.

Орташа амилозды сорттан дайындалған күріш жармасын чипс, сүттен жасалатын тағамдар даярлауда және палаудың бірнеше түрлерін дайындауда қолданылады. Жоғары амилозды сорттар тағамдық өңдеу кезінде күріш ядросының формасын еш өзгеріссіз сақтайды, бұл дайын тағамда қоректік заттардың сақталуын қамтамасыз етеді. Оларды әр түрлі гарнирлер жасағанда қолдануға ұсынылады. Қайнатылған түрінде күріш ядросының консистенциясы тығыз, қатты және шашыраңқы болады. Неғұрлым амилозасы көп болған сайын, дәннің крахмалы соғұрлым көп суды сіңіреді. Олардың көлемдері ұлғаяды және амилозаның сутектік байланысты түзу қабілетіне байланысты езіліп кетпейді.

Кесте 2 - Шлифтелген күріштегі және оның өнімдеріндегі белок фракциялары, %

* Ылғалдылығы - 12 %, Белоктың орташа мөлшері - 7, 2 - 13 %

Сөйтіп, осы аса маңызды азық-түліктік жарма дақылына қатысты селекционерлердің басты міндеті ондағы белок құрамын арттыру, ал өңдегенде - дәннің бағалы фракцияларының шығындарын азайту болып табылады.

Күріштің крахмалы және ферменттері. Дәнді дақылдардың ішінде крахмалдың ең көп мөлшері күріш тұқымында - 75%-ға дейін болады. Сондықтан, пісірілген күріштің консистенциясы крахмал фракцияларының - амилоза мен амилопектиннің арақатынасына байланысты болады. Салыстыру үшін дәнді дақылдардың, соның ішінде, күріште, картоп түйіндеріндегі крахмалдың фракциялық құрамы келтірілген.

Кесте 3 - әртүрлі дақылдар дәндеріндегі крахмал фракцияларының мөлшері

Сонымен қатар, жоғарыда көрсетілгендей, күрішті басты белогы - глютенин (80%) суда ерімейді (сілтіде ериді), сондықтан оның құрамы күрішті пісіру кезінде тазартылған (шлифованный) күріштің крахмал дәндерінің суды сіңіру жылдамдығы мен дәрежесіне елеулі әсер етеді.

Дәнді дақылдардың крахмалындағы амилоза мен амилопектиннің ара қатынасындағы болатын айырмашылықтар, оларға амилазалардың әсер ету дәрежесі барлық дерлік дәнді дақылдар дәндерінің, ұнының және жармаларының наубайханалық және технологиялық қасиеттерінің негізінде жатыр. Мысалы, әртүрлі күріш сорттарынан дайындалатын жармалардың пісіру кезіндегі езілгіштік дәрежесі крахмал полисахариді фракцияларының ара қатынасына байланысты болады.

Күріштің крахмалын гидролиздеуші ферменттерінің қатарына α- және β - амилазалар, глюкозидазалар және фосфорилазалар жатады . Амилазалардың негізгі бөлігі эндоспермнің шеткі жағында орналасқан белок денешіктері мен гранулаларда шоғырланады. Крахмал түйіршіктері амилазалардың табиғи субстраты болып табылады және құрамы мен мөлшері бойынша біркелкі емес. Күріш α -амилазасының изоэнзимдік құрамы дәннің толысу (сүттену) кезеңінде қалыптасады, ал пісудің соңғы сатыларында бұл топтың ферменттері белсенді емес (латентті) күйге ауысады. Күріш дәнінің өніп-өсуі кезінде α -амилазаның белсенділігі мен оның электрофоретикалық спектрінің гетерогенділігі қалпына келеді.

Бидай және басқа да дәнді дақылдардағы сияқты күріш амилазасы дән қалқаншасында синтезделеді де тұқымның өсуі кезінде эндоспермге секреттеледі. Күріш дәнінің амилазалары, бір - бірінен физикалық, химиялық қасиеттері бойынша, сондай-ақ катализдейтін реакциялар типі бойынша ерекшеленеді. Крахмал гранулаларының ең алғашқы деградациясы тек α -амилазаның есебінде жүреді. Гидролиз өнімдері - декстриндер β- амилазалардың әсерінен, одан әрі, төмен молекулалы қанттар - мальтозаларға дейін ыдырайды. Бірақ, бидайдан айырмашылығы, ферменттер күріш дәніндегі крахмалдың ұсақ түйіршіктеріне белсенді әсер етеді [6] .

1. 3 Күріш белоктарының тағамдық құндылығы

Басқа нан дақылдарының белоктарымен салыстырғанда, күріш белогы жоғары тағамдық құндылыққа ие, себебі оның құрамында лизиннің мөлшері жоғары болады. Дегенмен лизин бірінші алмастырылмайтын аминқышқылы болып табылады (екіншісі - треонин) [166, 179] . Треониннің аз мөлшерде сіңірілуі анықталмаған (күріште треониннің мөлшері жеткілікті) . Егеуқұйрықтарға әр түрлі 3 әдіспен жасалынған тәжірибиеде көптеген амин қышқылдардың, соның ішінде треониннің де жоғары сіңімділігі анықталды [51] . Жапондық зерттеушілер келесі күріштің 7 аминқышқылының сіңімділік шегін анықтады: лизин - 79-100%, треонин - 73-100%, метионин - 62-67%, изолейцин - 71-99%, лейцин - 75-80%, фенилаланин - 74-76% және валин 71-100% [141. 147. 209. 231] . Егеуқұйрықтармен жүргізілген анализ, күріш глютелинінің құрамына кіретін лизиннің сіңімділігі 87% ал треониннің сіңімділігі 86% екенін көрсетті. Күріш глютелиніні берілген тәжірибиедегі егеуқұйрықтардан, жапон ғалымдары құрамында треонині бар пептидттерді тапты [160] .

Лизин қосылған күрішті, оған сонымен бірге метионин, треонин және триптофанды тағамдық рационға қосып берілген балаларда, азот балансының жақсарғаны көрінді [20] .

Күрішті қайнатқанда күріш белогындағы лизиннің эпсилен-аминтоптарының сіңірілуін төмендемейтінін, алдын-ала жүргізілген тәжірибиенің нәтижесі көрсетті.

Күріш белогының тағамдық құндылығын анықтайтын өлшемі болып, протеинді қолдану көрсеткіші (PER - protein efficiency ratio) қызмет атқарады. Оны негізінен егеуқұйрық, тышқанның рационында белок мөлшері 9-10% болғанда анықтайды. Бұл көрсеткіштің ақталған күріште ауытқуышылығының көп болуы, көптеген себептерге байланысты. Оларға тәжірибиеге алынған егеуқұйрықтардың жас ерекшелігі, жыныс ерекшелігі, тамақтандыру ұзақтылығы, күріш рационының белок мөлшерінің дәрежесінің әр түрлі болуы, әр түрлі зерттеушілердің рационға дәруменді-минералды комплексті қосуы жатады.

Ақталған күріш белогының шлифтелген күріш белогына қарағанда сіңімділігі төмен [102] . Күрішті қайнатқанда белоктың сіңімділігі артады [179, 229] .

Протеинді қолдану көрсеткіші күріш рационындағы белок дәрежесіне қарай, келесідей аралықта ауытқиды: күріш - 1, 73 -1, 93 [102-202], шлифтелген күріш - 1, 38-2, 56 [19, 21, 102, 202], кебек - 1, 61-1, 92 [101, 103], ұрық - 2, 59 [100, 102], ұнтақ - 1, 84-1, 88 [101, 102] .

Алынған нәтижелер белок фракцияларының биологиялық құндылығы, ондағы алмастырылмайтын аминқышқылдарының болуына байланысты (проламин ең төмен, глобулин және глютелин - орташа, альбумин ең жоғарғы тағамдық құндылықты сипаттайды) .

Белоктың биологиялық құндылығы және протеинді қолдану көрсеткіші рациондағы белоктың дәрежесіне байланысты.

Кларк және басқа да ғалымдар [32] жоғары белокты күріштің тағамдық артықшылығын адамдағы азот балансын зерттеу арқылы тексерді. BPI-76-1 (14, 5 % белок) және Блубеннет (7, 9 % белок) шлифтелген күріш сортын қолданып, 7 ересек адамда көп мөлшерде азоттың жиналуы байқалды. Жоғары белокты күріштің тағамдық құндылығы жоғары, себебі онда алмастырылмайтын аминқышқылдарының мөлшері көп.

Белоктың сапасының аз мөлшерде төмендеуінің себебі, оның құрамындағы аз бағалы проламиннің мөлшерінің көбеюіне байланысты. Бірақ бұндай ауытқу аз болады, себебі күріш белогы құрамында проламин мөлшері аз. Күріш сорттары белок амминограммасы бойынша ажыратылады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс