Қазақстанның Шанхай ынтымақтастық ұйымындағы орны мен рөлі
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
І.Тарау.Шанхай ынтымақтастық ұйымының құрылуының алғы шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
ІІ.Тарау. Қазақстанның Шанхай ынтымақтастық ұйымындағы орны мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
ІІІ.Тарау. Шанхай ынтымақтастық ұйымға қатысу . қазақ мемлекеттілігін бекемдеу факторларының бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
І.Тарау.Шанхай ынтымақтастық ұйымының құрылуының алғы шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
ІІ.Тарау. Қазақстанның Шанхай ынтымақтастық ұйымындағы орны мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
ІІІ.Тарау. Шанхай ынтымақтастық ұйымға қатысу . қазақ мемлекеттілігін бекемдеу факторларының бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Шанхай ынтымақтастық ұйымының құрылу тарихы мен оның даму барысы және мұнда Қазақстан Республикасының мүше болуы егменді еліміздің дипломатиялық тарихындағы ең маңызды мәселерлердің бірі болып отыр.
Шанхай ынтымақтастық ұйымы тұрақты ұйым ретінде 2001 жылы 15 маусымда Шанхай қаласында Қазақстан, Қытай, Қырғызстан, Ресей, Тәжікстан және Өзбекстан мемлекеттерінің өзара келісімімен құрылды. Оған мүше елдердің жер аумағы Еуразия кеңістігінің бестен үш бөлігін құрайды. Халқының саны- 1 миллиард 455 миллион адам. Яғни, жер шарын мекендеген адамзат қауымының тәрттен бір бөлігін қамтиды.
Ұйым құрамында БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне мүше екі бірдей алып мемелекеттің, яғни Қытай мен Ресейдің болуы оның халықаралық деңгейде үлкен саяси беделге ие болуына және өңірдегі осы державалар мен АҚШ мүдделерін теңестіре ұстауға мүмкіндік беруде. Сыртқы қатынаста ШЫҰ қызметі ешбір елге қарсы бағытталмаған және ашық жағдайда жұмыс істеуге бағытталған.
Қазақстан тәуелсіздігіне қол жеткізген алғашқы жылдардан бастап ұзақ мерзімді Ұлттық мүддені қамтамасыз етуге бағытталған көп қырлы сыртқы саясатты белсенді жүргізіп келеді. Бұл арада Қазақстанның ШЫҰ-ға қатысуы маңызды аспектілердің бірі болып табылады.
Тұтастай алғанда, Қазақстанның ШЫҰ-ға қатысуы Қытаймен және Ресеймен, сондай-ақ ұйымға мүше басқа да елдермен ынтымақтастықты нығайтуға бағытталған сыртқы саяси бағытқа толық көлемінде жауап береді.
ШЫҰ өзін әлемдік қауымдастықта алдына қойылған міндетін сәтті жүзеге асырушы мығым да болашағы бар ұйым ретінде дәлелдеуде. Күрделі геосаяси кеңістікте салмағын арттырып, тиімді халықаралық байланыстар аясын кеңейтіп келеді. ШЫҰ беделінің өскендігі оның БҰҰ Бас Ассамблеясының қасындағы байқаушы мәртебесін алғандығынан, АСЕАН мен ТМД хатшылықтарымен әріптестік байланыстар орнатқандығынан танылады.
Тариханамасы. Шанхай ынтымақтастық ұйымының құруылуна көп уақыт өтпеген болсада, бұл ұйымның құрылуының алғы шарттары мен қызметіне, ұйым қабылдаған ресми құжаттарға, оларды талдауға байланысты көптеген көптеген саясатшылар мен тарихшылардың, публицистердің мақалалары мен еңбектері жарық көруде. Бұл мәселеге байланысты еңбектерді үш топқа бөліп қараумызға болады. Бірінші топқа - жалпы халықаралық ұйымдардың ерекшелігі мен дамуы заңдылықтарын зеттеген еңбектерді жатқызуға болады. Оларға- Дж.Бхагват, Ч.Оман, А.Борман, М.Казакпаев, Ж.Купман, А.Иванов т.б. [1]
Екінші топқа - В.Абатуров, А.Корнееев, Г.Логвинов, А.Лукин., Т.Трофимов т.б ғылыми еңбектері Шанхай ынытымақтастық ұйымының құрылу проблемаларына және оның дүниежүзілік саяси процестерге әсері мен аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселеріне арналған.[2]
Үшінші топқа - жататын ғылыми еңбектер Шанхай ынытымақтастық ұйымына мүше мемлекеттердің өзара қарым-қатынастарын, олардың саяси-экономикалық, мәдени және қауіпсіздікті қамтамсыз ету процестерін кең ауқымда қарастырады. Мұнда И.П. Азовский, Н.А.Шербинин, В.В.Карлусов, А.С.Шейнгауз, М.Л. Титаренко, Д.Н.Шаринов Цюй Вэя еңбектерін атаумызға болады. [3]
Сонымен қатар С. Бабурин, М.Братерский, Л.Бакаев, М.Гусейнова, Д.Қадирбекұлы, А.Дугин, И.Ильин т.б. еңбектерінде Евразия кеңестігіндегі «ұлы державалар» қарым-қатынасын аша түседі.[4]
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты Шанхай ынтымақтастық ұйымының қызметін және ондағы Қазақстанның рөлін көрсету. Осы мақсатқа жету үшін зерттеу жұмысында мынандай міндеттер алға қойылды:
- аумақта қауіпсіздікті тұрақтандыру мен дамыту проблемаларын жаңа тенденциялар және геосаяси өзгерістер контекстінде ашу;
- ШЫҰ-ның пайда болуының саяси және әлеуметтік-экономикалық алғашқы шарттарын көрсету;
- ШЫҰ-ғы Қазақстанның қызметі мен ролін және оның ұйымдағы мүше мемлекеттерімен өзара әсерін ашу;
-лаңкестік мен экстремизмге, заңсыз миграция мен есірткі таралымына, басқа да трансшекаралық қылымыстық істерге тосқауыл қоюдағы ШЫҰ-ның қызметін көрсету;
- экономикалық ынтымақтастық пен өзара сауда ұйымының стандарттарына біртіндеп жақындату мәселерін талдау;
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, үш тарау мен қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Тақырыптың өзектілігі. Шанхай ынтымақтастық ұйымының құрылу тарихы мен оның даму барысы және мұнда Қазақстан Республикасының мүше болуы егменді еліміздің дипломатиялық тарихындағы ең маңызды мәселерлердің бірі болып отыр.
Шанхай ынтымақтастық ұйымы тұрақты ұйым ретінде 2001 жылы 15 маусымда Шанхай қаласында Қазақстан, Қытай, Қырғызстан, Ресей, Тәжікстан және Өзбекстан мемлекеттерінің өзара келісімімен құрылды. Оған мүше елдердің жер аумағы Еуразия кеңістігінің бестен үш бөлігін құрайды. Халқының саны- 1 миллиард 455 миллион адам. Яғни, жер шарын мекендеген адамзат қауымының тәрттен бір бөлігін қамтиды.
Ұйым құрамында БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне мүше екі бірдей алып мемелекеттің, яғни Қытай мен Ресейдің болуы оның халықаралық деңгейде үлкен саяси беделге ие болуына және өңірдегі осы державалар мен АҚШ мүдделерін теңестіре ұстауға мүмкіндік беруде. Сыртқы қатынаста ШЫҰ қызметі ешбір елге қарсы бағытталмаған және ашық жағдайда жұмыс істеуге бағытталған.
Қазақстан тәуелсіздігіне қол жеткізген алғашқы жылдардан бастап ұзақ мерзімді Ұлттық мүддені қамтамасыз етуге бағытталған көп қырлы сыртқы саясатты белсенді жүргізіп келеді. Бұл арада Қазақстанның ШЫҰ-ға қатысуы маңызды аспектілердің бірі болып табылады.
Тұтастай алғанда, Қазақстанның ШЫҰ-ға қатысуы Қытаймен және Ресеймен, сондай-ақ ұйымға мүше басқа да елдермен ынтымақтастықты нығайтуға бағытталған сыртқы саяси бағытқа толық көлемінде жауап береді.
ШЫҰ өзін әлемдік қауымдастықта алдына қойылған міндетін сәтті жүзеге асырушы мығым да болашағы бар ұйым ретінде дәлелдеуде. Күрделі геосаяси кеңістікте салмағын арттырып, тиімді халықаралық байланыстар аясын кеңейтіп келеді. ШЫҰ беделінің өскендігі оның БҰҰ Бас Ассамблеясының қасындағы байқаушы мәртебесін алғандығынан, АСЕАН мен ТМД хатшылықтарымен әріптестік байланыстар орнатқандығынан танылады.
Тариханамасы. Шанхай ынтымақтастық ұйымының құруылуна көп уақыт өтпеген болсада, бұл ұйымның құрылуының алғы шарттары мен қызметіне, ұйым қабылдаған ресми құжаттарға, оларды талдауға байланысты көптеген көптеген саясатшылар мен тарихшылардың, публицистердің мақалалары мен еңбектері жарық көруде. Бұл мәселеге байланысты еңбектерді үш топқа бөліп қараумызға болады. Бірінші топқа - жалпы халықаралық ұйымдардың ерекшелігі мен дамуы заңдылықтарын зеттеген еңбектерді жатқызуға болады. Оларға- Дж.Бхагват, Ч.Оман, А.Борман, М.Казакпаев, Ж.Купман, А.Иванов т.б. [1]
Екінші топқа - В.Абатуров, А.Корнееев, Г.Логвинов, А.Лукин., Т.Трофимов т.б ғылыми еңбектері Шанхай ынытымақтастық ұйымының құрылу проблемаларына және оның дүниежүзілік саяси процестерге әсері мен аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселеріне арналған.[2]
Үшінші топқа - жататын ғылыми еңбектер Шанхай ынытымақтастық ұйымына мүше мемлекеттердің өзара қарым-қатынастарын, олардың саяси-экономикалық, мәдени және қауіпсіздікті қамтамсыз ету процестерін кең ауқымда қарастырады. Мұнда И.П. Азовский, Н.А.Шербинин, В.В.Карлусов, А.С.Шейнгауз, М.Л. Титаренко, Д.Н.Шаринов Цюй Вэя еңбектерін атаумызға болады. [3]
Сонымен қатар С. Бабурин, М.Братерский, Л.Бакаев, М.Гусейнова, Д.Қадирбекұлы, А.Дугин, И.Ильин т.б. еңбектерінде Евразия кеңестігіндегі «ұлы державалар» қарым-қатынасын аша түседі.[4]
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты Шанхай ынтымақтастық ұйымының қызметін және ондағы Қазақстанның рөлін көрсету. Осы мақсатқа жету үшін зерттеу жұмысында мынандай міндеттер алға қойылды:
- аумақта қауіпсіздікті тұрақтандыру мен дамыту проблемаларын жаңа тенденциялар және геосаяси өзгерістер контекстінде ашу;
- ШЫҰ-ның пайда болуының саяси және әлеуметтік-экономикалық алғашқы шарттарын көрсету;
- ШЫҰ-ғы Қазақстанның қызметі мен ролін және оның ұйымдағы мүше мемлекеттерімен өзара әсерін ашу;
-лаңкестік мен экстремизмге, заңсыз миграция мен есірткі таралымына, басқа да трансшекаралық қылымыстық істерге тосқауыл қоюдағы ШЫҰ-ның қызметін көрсету;
- экономикалық ынтымақтастық пен өзара сауда ұйымының стандарттарына біртіндеп жақындату мәселерін талдау;
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, үш тарау мен қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. Иванов А. ШОС и другие международные организации. //В интересах мира, стабильности и благополучия народов. - М.: 2004. - стр.25-29; Казакпаев М.С. Роль НПО во внутриполитических процессах в Кыргызстане и их влияния на региональную безопасность. //Международный форум по нетрадиционной безопасности в регионах Средней и Западной Азии. 17-18 октября 2005 г. Урумчи СУ АР Китая. - стр. 178-191.
2. Абатуров В. Осеннее давление геополитики: обзор интеграционных процессов в Центральной Азии. //Экономическое обозрение. - Т.: 2005.- №1. - стр.37-41; Карнеев А. Шанхайская организация сотрудничества: проблемы и перспективы межгосударственных отношений в Евроазиатском регионе. //Проблемы Дальнего Востока. М.: 2005. - №5. - стр. 157-162; Киреев Г. Долгий путь к «Шанхайской пятерке». //Международная жизнь. - М.: 2004. - №3. - стр. 75-82; Логвинов Г. Шанхайская организация сотрудничества - качественный шаг вперед. //Проблемы Дальнего Востока. 2002. - №5. - стр. 6-14; Лукин А. Шанхайская организация сотрудничества: проблемы и перспективы — "Ситуация в Центральной Азии и Шанхайская организация сотрудничества: четвёртая международная конференция - 2004 //Китай (ШИМИ) 2004. - стр 221-246; Толипов Ф. Организация Центрально-Азиатского сотрудничества в Шанхайской Организации Сотрудничества - //Ситуация в Центральной Азии и Шанхайская организация сотрудничества: четвёртая международная конференция-2004 //Китай (ШИМИ) 2004. - стр. 285-305.; Толипов Ф. К вопросу о самостоятельности роли организации Центральноазиатского сотрудничества в рамках ШОС. //Центральная Азия и Кавказ. 2004. - №3(33). - стр. 169-180; Трофимов Д. Шанхайский процесс - от «пятерки» к «Организации сотрудничества»: итоги 1990-х, проблемы и перспективы развития. //Центральная Азия и Кавказ. 2002. - №2 (20). - стр.99-107; Гуанчэн С. Шанхайская организация сотрудничества в борьбе с терроризмом, экстремизмом и сепаратизмом. //Центральная Азия и Кавказ, 2002, №4. - стр. 17-23; Гуан П. Шанхайская организация сотрудничества в контексте международной антитеррористической кампании. //Центральная Азия и Кавказ, 2003, №3. - стр56-67;
3. Азовский И.П., Щербинин Н.А. Транспортные проблемы в российско-китайских отношениях. //Проблемы Дальнего Востока. 1999. №5. - стр.28-35; Карлусов В.В. Внешнеэкономические связи России и Китая: баланс интересов и совершенствование механизма организации. // Проблемы Дальнего Востока. 1999. №3. -стр.50-55; Природопользования Российского Дальнего Востока и Северо-Восточной Азии. /Под. Ред. А.Ш. Шейнгауза. Хабаровск: РИОТИП, 1997; Титаренко М.Л. Россия и Восточная Азия: Вопросы международных и межцивилизационных отношений. М: Куликово поле, 1994; Титаренко М.Л. Россия лицом к Азии. М: Республика, 1998; Цюй Вэй. Стратегическая концепция китайско-российских торгово-экономических отношений на государственном уровне. //Доклад китайских специалистов, участников двусторонней российско-китайской конференции: «Перспективы регионального сотрудничества России и Китая в XXI веке»; Чэнь Бэньцзай. Поиски новых путей между Россией и Китаем: проблема трудовых услуг. //Доклад китайских специалистов, участников двусторонней российско-китайской конференции: «Перспективы регионального сотрудничества России и Китая в XXI веке»; Шаринов Д.Н. Размещение акций китайских предприятий зарубежных фондовых рынках. //Проблемы Дальнего Востока 2001. №4, с.90-97.
4. Бабурин С.Н. Территория государства. Правовые и геополитические проблемы. - М: Изд-во МГУ, 1997; Дугин А. Основы геополитики. - М.: Арктогея, 1997; Бжезинский 3. Великая шахматная доска. Господство Америки и ее геостратегические императивы. - М.: Международные отношения, 1998; Зиновьев А. Глобальное сверхобщество и Россия. - М.: ACT, 2000; Неклесса А.И Пост современный мир в новой системе координат. /Глобальное общество: новая система координат. - СПб.; Алтейя, 2001; Ушаков И. Демографическое настоящее и будущее Европы. //МЭ и МО. - 1991; Митрофанов А.В. Шаги новой геополитики. М.: Русский вестник, 1997; Гаджиев К.С. Геополитика. - М.: Международные отношения, 1997; Ивашов Л. Россия и мир в новом тысячилетии. Геополитические проблемы. - М.: Палея-Мишин, 2000; Гусейнова М.А. Новое тенденции в политике США в Центральной Азии и Закавказье. //США, Канада 2003. №8; Братерский М.В. Политика США в Средней Азии: итоги десятилетия. //США, Канада 2002. № 9; Бакаев Л.А., Кадирбекули Д.Б. "Казахстан в фокусе геополитики США начала XXI века: проблеми и перспективы; Кан Самгу. Китай и Центральноазиатский регион (взгляд из Сеула). //Проблемы Дальнего Востока. 2002. №5; Ли Лифань, Дин Шиу Геополитические интересы России, США и Китая в Центральной Азии.//Центральная Азия и Кавказ. 2004. №3. - стр.161-180;
5. Самат Мұса. Еуразилық экономиклық қауымдастық Еуразиялық Одақ құрылымына бастайтын төте жол. //Егемен Қазақстан. 11.10.2000. №250
6.Жас Алаш. 2002. №62
7.Сапиулла Абдулпаттаев. Шанхай ынтымақтастық ұйымы. Ақиқат.2002. №3 62 б.
8.Бұлда сонда. 62 б.
9.Збигнев Бжезинский. Стратегическая география Евразии меняетсия М.2004
10.Сапиулла Абдулпаттаев. Шанхай ынтымақтастық ұйымы. Ақиқат.2002. №3. 64-65 б.
11.Бұлда сонда. 65-66 б.
12..Материалы научной конференции: «Шанхайская Организация Сотрудничество: проблемы и перспективы межгосударственных отношений в Евроазиатском регионе», 25-28 июня 2004 года, г.Уральск.
13.Егемен Қазақстан 2005ж 5 шілде
14.Егемен Қазақстан 2004ж 18 маусым
15. Алма Мұхамеджанова. ЬІқпалдастық уақыт талабы. //Егемен Қазақстан. 09.04.2002. №76
16. Назарбаев Н. Ұстанар қағидамыз бұлжымайды. //Егемен Қазақстан. 09.04.2002. №76
17.Саидолимов С. Т. Формирование системы региональной безопасности в Центральной Азии/ Т. - 2005. - 22с.
18. Казахстанская правда 2005г . 6 июля
19. Бұл да сонда
20.Назарбаев Н. Біз ғаламдастыруға бірлесіп қарсы тұра аламыз. Ақиқат. 2005. №3
21.Ф.Толипов Организация Центрально-Азиатского сотрудничества в Шанхайской Организации Сотрудничества- "Ситуация в Центральной Азии и Шанхайская организация сотрудничества четвёртая международная конференция-2004" /Китай (ШИМИ) 2004. стр.285-305;
22. Международный форум по нетрадиционной безопасности в регионах Средней Азии и Западной Азии. 17-18 октября 2005 г. Урумчи. СУАР, Китай
23. Бұл да сонда
24. Трофимов Д. Шанхайский процесс - от "Пятёрки" к "Организации сотрудничества": итоги 1990-х, проблемы и перспективы развития. //Центральная Азия и Кавказ. - 2002. №2. - стр 99.
25.Бұл да сонда
26. Карнеев А. Шанхайская организация сотрудничества: проблемы и перспективы межгосударственных отношений в Евроазиатском регионе. //Проблемы Дальнего Востока. М.: 2005. - №5. - стр. 157-162
27.«Қазақстан 2030» стратегиясы. Алматы. 1997ж
28. Егемен Қазақстан 1997ж
29. бұл да сонда
30.Саясат №3 2005ж наурыз
31.Әріптестік// Егемен Қазақстан 2005ж. 6 шілде
32. бұл да сонда
33. бұл да сонда
34.Лукин А. Шанхайская организация сотрудничества: проблемы и перспективы — "Ситуация в Центральной Азии и Шанхайская организация сотрудничества: четвёртая международная конференция - 2004 //Китай (ШИМИ) 2004. - стр 221-246;
35.Трофимов Д. Шанхайский процесс - от "Пятёрки" к "Организации сотрудничества": итоги 1990-х, проблемы и перспективы развития. //Центральная Азия и Кавказ. - 2002. №2. - стр 97
36.Егемен Қазақстан 2001ж 15 қыркүйек
37. Киреев Г. Долгий путь к «Шанхайской пятерке». //Международная жизнь. - М.: 2004. - №3. - стр. 75-82; Логвинов Г. Шанхайская организация сотрудничества - качественный шаг вперед. //Проблемы Дальнего Востока. 2002. - №5. - стр. 6-14;
38. Абатуров В. Осеннее давление геополитики: обзор интеграционных процессов в Центральной Азии. //Экономическое обозрение. - Т.: 2005.- №1. - стр.37-41
39. Әріптестік// Егемен Қазақстан 2005ж. 6 шілде
40.бұл да сонда
41. Казахстанская правда 2005г . 6 июля
42.бұл да сонда
43.Шанхай ұйымына мүше елдер// Егемен Қазақстан 2005ж. 5 шілде
1. Иванов А. ШОС и другие международные организации. //В интересах мира, стабильности и благополучия народов. - М.: 2004. - стр.25-29; Казакпаев М.С. Роль НПО во внутриполитических процессах в Кыргызстане и их влияния на региональную безопасность. //Международный форум по нетрадиционной безопасности в регионах Средней и Западной Азии. 17-18 октября 2005 г. Урумчи СУ АР Китая. - стр. 178-191.
2. Абатуров В. Осеннее давление геополитики: обзор интеграционных процессов в Центральной Азии. //Экономическое обозрение. - Т.: 2005.- №1. - стр.37-41; Карнеев А. Шанхайская организация сотрудничества: проблемы и перспективы межгосударственных отношений в Евроазиатском регионе. //Проблемы Дальнего Востока. М.: 2005. - №5. - стр. 157-162; Киреев Г. Долгий путь к «Шанхайской пятерке». //Международная жизнь. - М.: 2004. - №3. - стр. 75-82; Логвинов Г. Шанхайская организация сотрудничества - качественный шаг вперед. //Проблемы Дальнего Востока. 2002. - №5. - стр. 6-14; Лукин А. Шанхайская организация сотрудничества: проблемы и перспективы — "Ситуация в Центральной Азии и Шанхайская организация сотрудничества: четвёртая международная конференция - 2004 //Китай (ШИМИ) 2004. - стр 221-246; Толипов Ф. Организация Центрально-Азиатского сотрудничества в Шанхайской Организации Сотрудничества - //Ситуация в Центральной Азии и Шанхайская организация сотрудничества: четвёртая международная конференция-2004 //Китай (ШИМИ) 2004. - стр. 285-305.; Толипов Ф. К вопросу о самостоятельности роли организации Центральноазиатского сотрудничества в рамках ШОС. //Центральная Азия и Кавказ. 2004. - №3(33). - стр. 169-180; Трофимов Д. Шанхайский процесс - от «пятерки» к «Организации сотрудничества»: итоги 1990-х, проблемы и перспективы развития. //Центральная Азия и Кавказ. 2002. - №2 (20). - стр.99-107; Гуанчэн С. Шанхайская организация сотрудничества в борьбе с терроризмом, экстремизмом и сепаратизмом. //Центральная Азия и Кавказ, 2002, №4. - стр. 17-23; Гуан П. Шанхайская организация сотрудничества в контексте международной антитеррористической кампании. //Центральная Азия и Кавказ, 2003, №3. - стр56-67;
3. Азовский И.П., Щербинин Н.А. Транспортные проблемы в российско-китайских отношениях. //Проблемы Дальнего Востока. 1999. №5. - стр.28-35; Карлусов В.В. Внешнеэкономические связи России и Китая: баланс интересов и совершенствование механизма организации. // Проблемы Дальнего Востока. 1999. №3. -стр.50-55; Природопользования Российского Дальнего Востока и Северо-Восточной Азии. /Под. Ред. А.Ш. Шейнгауза. Хабаровск: РИОТИП, 1997; Титаренко М.Л. Россия и Восточная Азия: Вопросы международных и межцивилизационных отношений. М: Куликово поле, 1994; Титаренко М.Л. Россия лицом к Азии. М: Республика, 1998; Цюй Вэй. Стратегическая концепция китайско-российских торгово-экономических отношений на государственном уровне. //Доклад китайских специалистов, участников двусторонней российско-китайской конференции: «Перспективы регионального сотрудничества России и Китая в XXI веке»; Чэнь Бэньцзай. Поиски новых путей между Россией и Китаем: проблема трудовых услуг. //Доклад китайских специалистов, участников двусторонней российско-китайской конференции: «Перспективы регионального сотрудничества России и Китая в XXI веке»; Шаринов Д.Н. Размещение акций китайских предприятий зарубежных фондовых рынках. //Проблемы Дальнего Востока 2001. №4, с.90-97.
4. Бабурин С.Н. Территория государства. Правовые и геополитические проблемы. - М: Изд-во МГУ, 1997; Дугин А. Основы геополитики. - М.: Арктогея, 1997; Бжезинский 3. Великая шахматная доска. Господство Америки и ее геостратегические императивы. - М.: Международные отношения, 1998; Зиновьев А. Глобальное сверхобщество и Россия. - М.: ACT, 2000; Неклесса А.И Пост современный мир в новой системе координат. /Глобальное общество: новая система координат. - СПб.; Алтейя, 2001; Ушаков И. Демографическое настоящее и будущее Европы. //МЭ и МО. - 1991; Митрофанов А.В. Шаги новой геополитики. М.: Русский вестник, 1997; Гаджиев К.С. Геополитика. - М.: Международные отношения, 1997; Ивашов Л. Россия и мир в новом тысячилетии. Геополитические проблемы. - М.: Палея-Мишин, 2000; Гусейнова М.А. Новое тенденции в политике США в Центральной Азии и Закавказье. //США, Канада 2003. №8; Братерский М.В. Политика США в Средней Азии: итоги десятилетия. //США, Канада 2002. № 9; Бакаев Л.А., Кадирбекули Д.Б. "Казахстан в фокусе геополитики США начала XXI века: проблеми и перспективы; Кан Самгу. Китай и Центральноазиатский регион (взгляд из Сеула). //Проблемы Дальнего Востока. 2002. №5; Ли Лифань, Дин Шиу Геополитические интересы России, США и Китая в Центральной Азии.//Центральная Азия и Кавказ. 2004. №3. - стр.161-180;
5. Самат Мұса. Еуразилық экономиклық қауымдастық Еуразиялық Одақ құрылымына бастайтын төте жол. //Егемен Қазақстан. 11.10.2000. №250
6.Жас Алаш. 2002. №62
7.Сапиулла Абдулпаттаев. Шанхай ынтымақтастық ұйымы. Ақиқат.2002. №3 62 б.
8.Бұлда сонда. 62 б.
9.Збигнев Бжезинский. Стратегическая география Евразии меняетсия М.2004
10.Сапиулла Абдулпаттаев. Шанхай ынтымақтастық ұйымы. Ақиқат.2002. №3. 64-65 б.
11.Бұлда сонда. 65-66 б.
12..Материалы научной конференции: «Шанхайская Организация Сотрудничество: проблемы и перспективы межгосударственных отношений в Евроазиатском регионе», 25-28 июня 2004 года, г.Уральск.
13.Егемен Қазақстан 2005ж 5 шілде
14.Егемен Қазақстан 2004ж 18 маусым
15. Алма Мұхамеджанова. ЬІқпалдастық уақыт талабы. //Егемен Қазақстан. 09.04.2002. №76
16. Назарбаев Н. Ұстанар қағидамыз бұлжымайды. //Егемен Қазақстан. 09.04.2002. №76
17.Саидолимов С. Т. Формирование системы региональной безопасности в Центральной Азии/ Т. - 2005. - 22с.
18. Казахстанская правда 2005г . 6 июля
19. Бұл да сонда
20.Назарбаев Н. Біз ғаламдастыруға бірлесіп қарсы тұра аламыз. Ақиқат. 2005. №3
21.Ф.Толипов Организация Центрально-Азиатского сотрудничества в Шанхайской Организации Сотрудничества- "Ситуация в Центральной Азии и Шанхайская организация сотрудничества четвёртая международная конференция-2004" /Китай (ШИМИ) 2004. стр.285-305;
22. Международный форум по нетрадиционной безопасности в регионах Средней Азии и Западной Азии. 17-18 октября 2005 г. Урумчи. СУАР, Китай
23. Бұл да сонда
24. Трофимов Д. Шанхайский процесс - от "Пятёрки" к "Организации сотрудничества": итоги 1990-х, проблемы и перспективы развития. //Центральная Азия и Кавказ. - 2002. №2. - стр 99.
25.Бұл да сонда
26. Карнеев А. Шанхайская организация сотрудничества: проблемы и перспективы межгосударственных отношений в Евроазиатском регионе. //Проблемы Дальнего Востока. М.: 2005. - №5. - стр. 157-162
27.«Қазақстан 2030» стратегиясы. Алматы. 1997ж
28. Егемен Қазақстан 1997ж
29. бұл да сонда
30.Саясат №3 2005ж наурыз
31.Әріптестік// Егемен Қазақстан 2005ж. 6 шілде
32. бұл да сонда
33. бұл да сонда
34.Лукин А. Шанхайская организация сотрудничества: проблемы и перспективы — "Ситуация в Центральной Азии и Шанхайская организация сотрудничества: четвёртая международная конференция - 2004 //Китай (ШИМИ) 2004. - стр 221-246;
35.Трофимов Д. Шанхайский процесс - от "Пятёрки" к "Организации сотрудничества": итоги 1990-х, проблемы и перспективы развития. //Центральная Азия и Кавказ. - 2002. №2. - стр 97
36.Егемен Қазақстан 2001ж 15 қыркүйек
37. Киреев Г. Долгий путь к «Шанхайской пятерке». //Международная жизнь. - М.: 2004. - №3. - стр. 75-82; Логвинов Г. Шанхайская организация сотрудничества - качественный шаг вперед. //Проблемы Дальнего Востока. 2002. - №5. - стр. 6-14;
38. Абатуров В. Осеннее давление геополитики: обзор интеграционных процессов в Центральной Азии. //Экономическое обозрение. - Т.: 2005.- №1. - стр.37-41
39. Әріптестік// Егемен Қазақстан 2005ж. 6 шілде
40.бұл да сонда
41. Казахстанская правда 2005г . 6 июля
42.бұл да сонда
43.Шанхай ұйымына мүше елдер// Егемен Қазақстан 2005ж. 5 шілде
Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
І-Тарау.Шанхай ынтымақтастық ұйымының құрылуының алғы
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
ІІ-Тарау. Қазақстанның Шанхай ынтымақтастық ұйымындағы орны мен
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
ІІІ-Тарау. Шанхай ынтымақтастық ұйымға қатысу – қазақ мемлекеттілігін
бекемдеу факторларының бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Шанхай ынтымақтастық ұйымының құрылу тарихы мен
оның даму барысы және мұнда Қазақстан Республикасының мүше болуы егменді
еліміздің дипломатиялық тарихындағы ең маңызды мәселерлердің бірі болып
отыр.
Шанхай ынтымақтастық ұйымы тұрақты ұйым ретінде 2001 жылы 15 маусымда
Шанхай қаласында Қазақстан, Қытай, Қырғызстан, Ресей, Тәжікстан және
Өзбекстан мемлекеттерінің өзара келісімімен құрылды. Оған мүше елдердің жер
аумағы Еуразия кеңістігінің бестен үш бөлігін құрайды. Халқының саны- 1
миллиард 455 миллион адам. Яғни, жер шарын мекендеген адамзат қауымының
тәрттен бір бөлігін қамтиды.
Ұйым құрамында БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне мүше екі бірдей алып
мемелекеттің, яғни Қытай мен Ресейдің болуы оның халықаралық деңгейде үлкен
саяси беделге ие болуына және өңірдегі осы державалар мен АҚШ мүдделерін
теңестіре ұстауға мүмкіндік беруде. Сыртқы қатынаста ШЫҰ қызметі ешбір елге
қарсы бағытталмаған және ашық жағдайда жұмыс істеуге бағытталған.
Қазақстан тәуелсіздігіне қол жеткізген алғашқы жылдардан бастап ұзақ
мерзімді Ұлттық мүддені қамтамасыз етуге бағытталған көп қырлы сыртқы
саясатты белсенді жүргізіп келеді. Бұл арада Қазақстанның ШЫҰ-ға қатысуы
маңызды аспектілердің бірі болып табылады.
Тұтастай алғанда, Қазақстанның ШЫҰ-ға қатысуы Қытаймен және Ресеймен,
сондай-ақ ұйымға мүше басқа да елдермен ынтымақтастықты нығайтуға
бағытталған сыртқы саяси бағытқа толық көлемінде жауап береді.
ШЫҰ өзін әлемдік қауымдастықта алдына қойылған міндетін сәтті жүзеге
асырушы мығым да болашағы бар ұйым ретінде дәлелдеуде. Күрделі геосаяси
кеңістікте салмағын арттырып, тиімді халықаралық байланыстар аясын кеңейтіп
келеді. ШЫҰ беделінің өскендігі оның БҰҰ Бас Ассамблеясының қасындағы
байқаушы мәртебесін алғандығынан, АСЕАН мен ТМД хатшылықтарымен әріптестік
байланыстар орнатқандығынан танылады.
Тариханамасы. Шанхай ынтымақтастық ұйымының құруылуна көп уақыт өтпеген
болсада, бұл ұйымның құрылуының алғы шарттары мен қызметіне, ұйым
қабылдаған ресми құжаттарға, оларды талдауға байланысты көптеген көптеген
саясатшылар мен тарихшылардың, публицистердің мақалалары мен еңбектері
жарық көруде. Бұл мәселеге байланысты еңбектерді үш топқа бөліп қараумызға
болады. Бірінші топқа - жалпы халықаралық ұйымдардың ерекшелігі мен дамуы
заңдылықтарын зеттеген еңбектерді жатқызуға болады. Оларға- Дж.Бхагват,
Ч.Оман, А.Борман, М.Казакпаев, Ж.Купман, А.Иванов т.б. [1]
Екінші топқа - В.Абатуров, А.Корнееев, Г.Логвинов, А.Лукин., Т.Трофимов т.б
ғылыми еңбектері Шанхай ынытымақтастық ұйымының құрылу проблемаларына және
оның дүниежүзілік саяси процестерге әсері мен аймақтық қауіпсіздікті
қамтамасыз ету мәселеріне арналған.[2]
Үшінші топқа - жататын ғылыми еңбектер Шанхай ынытымақтастық ұйымына мүше
мемлекеттердің өзара қарым-қатынастарын, олардың саяси-экономикалық, мәдени
және қауіпсіздікті қамтамсыз ету процестерін кең ауқымда қарастырады.
Мұнда И.П. Азовский, Н.А.Шербинин, В.В.Карлусов, А.С.Шейнгауз, М.Л.
Титаренко, Д.Н.Шаринов Цюй Вэя еңбектерін атаумызға болады. [3]
Сонымен қатар С. Бабурин, М.Братерский, Л.Бакаев, М.Гусейнова,
Д.Қадирбекұлы, А.Дугин, И.Ильин т.б. еңбектерінде Евразия кеңестігіндегі
ұлы державалар қарым-қатынасын аша түседі.[4]
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты
Шанхай ынтымақтастық ұйымының қызметін және ондағы Қазақстанның рөлін
көрсету. Осы мақсатқа жету үшін зерттеу жұмысында мынандай міндеттер алға
қойылды:
- аумақта қауіпсіздікті тұрақтандыру мен дамыту проблемаларын жаңа
тенденциялар және геосаяси өзгерістер контекстінде ашу;
- ШЫҰ-ның пайда болуының саяси және әлеуметтік-экономикалық алғашқы
шарттарын көрсету;
- ШЫҰ-ғы Қазақстанның қызметі мен ролін және оның ұйымдағы мүше
мемлекеттерімен өзара әсерін ашу;
-лаңкестік мен экстремизмге, заңсыз миграция мен есірткі таралымына,
басқа да трансшекаралық қылымыстық істерге тосқауыл қоюдағы ШЫҰ-ның
қызметін көрсету;
- экономикалық ынтымақтастық пен өзара сауда ұйымының стандарттарына
біртіндеп жақындату мәселерін талдау;
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, үш тарау мен қорытынды және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І-Тарау. Шанхай ынтымақтастық ұйымының құрылуының алғы шарттары.
Еуразиялық экономикалық қауымдастықтан "Шанхай бестігіне" көпір
тастауға болады. Ал бұл шетсіз-шексіз рыногы, жедел дамып келе жатқан
әулеті бар Қытай. "Шанхай бестігі" аясындағы интеграцияға Үндістан
мемлекеті үлкен қызығушылық білдіріп отыр. Осыдан Ресей үшін ұлан-ғасыр -
көкжиегі бар мүлдем жаңа геосаяси кескін айқындалуда. Ресей Қытаймен бірге
ғаламдық интеграциялық одақтың локомотиві сынды бола алар еді, сонда күш -
жігерді біріктіру арқылы, осы елдердің экономикаларына өзіне жеткілікті
дерлік болуға мүмкіндік беретін модельді құра біліп, Батыстан өзімізде жоқ
технологияларды ғана алуымызға қол жете алар еді.
Қазақстан Республикасы халықаралық құқықтық дербес тұлғасы ретінде
өмір сүрген алғашқы күннен бастап, елдің басшылығы ұлы көрші Қытай Халық
Республикасымен ұзақ мерзімді, тұрақты тату көршілік, достық және өзара
ынтымақтастық қатынастарын қуаттап, өрістете беру ұлттық мүддемізге сай
келетінін айқындады. Қазақстан президенті Н.Назарбаев былай деп атап
көрсетті: "Меніңше, адамзаттың XXI ғасырдағы дамуы көбіне-көп Қытаймен
байланысты болады. Көптеген елдер Қытаймен арақатынасты өз саясатының
негізгі өзегі деп түсінеді. Ал Қазақстан үшін осынау болашағы зор,
экономикасы қарышты қадаммен дамып келе жатқан мемлекетпен ойдағыдай қарым-
қатынас орнату айрықша маңызға ие"5 .
1996 жылғы 26 сәуірде Шанхайда Қазақстан Республикасы, Қытай Халық
Республикасы, Қырғыз Республикасы, Ресей Федерациясы және Тәжікстан
Республикасы арасында "Шекара аудаңындағы әскери саладағы сенімді нығайту
туралы" келісімге қол қойылды. Бұл рәсімде Н.Ә.Назарбаев бес мемлекет
басшылары жаңа ғана қол қойған шекара ауданындағы әскери саладағы сенімді
нығайту жөніндегі келісімге қол қойылуы Азия-Тынық мұхит аймағындағы
осындай әскери-саяси деңгейдегі және географиялық ауқымдағы алғашқы құжат
болып табылатынын мәлімдеді 6. Осындай бірегей келісімнің әрекет ету
аясына орасан зор әскери әулетті өзара бақылау, ал кейіннен оны қысқарту
көзделіп отыр. Осындай келісім Азия- Тынық мұхит аймағында және жалпы
алғанда Жер шарында бейбітшілік пен тұрақтылықты қолдап, одан әрі нығайтуға
ықпал ететіні сөзсіз.
Шанхай бестігіне кіретін мемлекеттер басшыларының кездесуі аймақтық
және жаһандық саясаттың айқын факторына айналды. Екі мүшесі (Ресей, Қытай)
Бірікқен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшесі болып
табылатын "Шанхай бестігінің" экономикалық және адами әулеті,
қатысушылардың ұйым қызметіне жаңа өлшемдер түрғысынан қарауы оның
өміршендігіне кепіл болып, келешекте ірі аймақтық ұйымға айналатынын
көрсетті.
2001 жылғы 28 сәуірде Мәскеуде өткен сыртқы істер Министрлер Кеңесінде
терроризммен, сепаратизммен, экстремизммен күрес туралы Шанхай
Конвенциясының жобасы алдын-ала талқыланып, негізінен қолдау тапқан
болатын. 2001 жылғы 15 маусымда Шанхайда Қытай Халық Республикасы Ресей,
Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстан президенттері Шанхай
ынтымақтастық ұйымын құру туралы Декларация, терроризммен, сепаратизммен
және экстремизммен күрес туралы Конвенция қабылдады 7, ұйымның орталығы
Бішкек қаласы болып бекітілді. "Шанхай бестігіне" алтыншы ел болып
Өзбекстанның қосылуына байланысты оны ендігі жерде "Шанхай ынтымақтастық
ұйымы" деген жаңа атаумен ұйғарылды.
Шанхай саммитінде ұйымның ұлттық үйлестірушілерінің кеңесі туралы
ереже бекітілді, ол құжатқа сыртқы істер министрлері қол қойды. Осында өз
шешімін тапқан күрделі мәселенің тағы бірі - Қазақстан, Қырғызстан,
(Өзбекстан Республикалары арасындағы мемлекеттік шекараларды түйісер
нүктесі жөніндегі келісім. Мұнда үш ел арасындағы делимитация ісін 2001
жылы аяқтау жоспарланды.
Қазақстан президенті Н.Назарбаев саммитте сөйлеген сөзінде "Шанхай
бестігінің" арқа сүйеп келген қағидаттары жаңа құрылып жатқан "Шанхай
ынтымақтастығы ұйымының" алдағы қызметіне де негіз етіп алынғаны жөн
болатыны, елдер арасындағы ынтымақстастықтың негізгі мақсаты шекарадағы
жағдайды қалыпқа түсіру екендігін ерекше атап қөрсетті 8. Ел басы келесі
саммитке дейін "Шанхай ынтымақтастық ұйымының хартиясын" дайындау, онда
елдердің бір-бірінің қауіпсіздігіне кепілдік беру қағидаларын көздеу
жөнінде ойларын ортаға салды. Қазіргі әлемдегі қауіпсіздікті тек әскери-
саяси тұрғыдан ғана қарастыруға болмайды, ғаламдасу дәурінде қауіпсіздіктің
экологиялық, технологиялық жақтары бар.
2001 жылғы 15 маусымындағы саммитте Ресей Президенті В.Путин
"Қауіпсіздікті ынтымақтастык, - арқылы" жүзеге асыру идеясын ұсына отырып,
келесі жылғы Санкт-Петербургте өтетін ШЫҰ-ның саммитінде оның жарғылық-
құжаттарын айқындау қажеттігін атап көрсетті. Өзбекстан Президенті
И.Каримов жаңа ұйымдағы Өзбекстанның рөліне аса жоғары баға бере келіп, ШЫҰ-
ның міндеттері Өзбекстанның қатысуынсыз толық шешіле алмайды дегенді айтты.
Қырғызстан Президенті А.Ақаев, "Шанхай форумы" уақыт сынына төтеп бергенін,
ал жаңадан кол қойылған конвенция құқық қорғау мекемелерінің және арнаулы
қызмет орындарының қажетті құқыкгық негізін құрайтындығын, Бішкекте
құрылған терроризмге қарсы орталық идеясын жүзеге асыру қажеттігін,
болашақта олұлтаралық ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрестің бірыңғай мекемесі
бола алатынын баса көрсетті. Тәжікстан Президенті Э.Рахманов ШЫҰ - жаңа
мемлекетаралық қатынастардың үлгісі болатынын атап көрсетті.
2001 жылғы 14 қыркүйекте Алматыда Шанхай ынтымақтастық ұйымына
қатысушы үкімет басшыларының бірінші кездесуі болды . Онда олар жарияланған
мәлімдемесінде былай деп атап көрсетті: "2001 жылғы 11 қыркүйекте АҚШ-та
жүзеге асырылып, ешқандай кінәсі жоқ мыңдаған адамдардың опат болуына
соқтырғын бұрын-сонды болмаған террорлық акт біздің қатты ашу-ызамызды
туғызуда. Біз осынау тағылық акцияны адамзат өркениятының іргелі
негіздеріне, қоғамның тұрақтылығы мен мемлекеттердің қауіпсіздігіне,
адамның өмір сүру құқығын қоса алғанда негізгі құқықтарына қарсылық ретінде
қарастырамыз. Халықаралық терроризм бүкіл адамзат үшін ереуілі қатерге
айналды. АҚШ-тағы қайғылы оқиғалар олар .үшін ұлттық. та, ізгілік те шептер
болмайтынын көрсетіп берді. Бұл- зұлымдықты барлық мемлекеттердің бірлескен
күш-жігері арқылы ғана жеңуге болады. Шанхай ынтымақтастық ұйымына қатысушы
мемлекеттер бұл бағытта белсенді жұмыс жүргізуде. Терроризгмге, экстремизм
мен сепаратизмге қарсы іс-әрекет - біздің ұйымның аса маңызды міндеттерінің
бірі. Оның аясында терроризмге, сепаратизм мен экстремизмге қарсы күрес
туралы Шанхай конвенциясы қабылданды. Аймақтық антитеррорлық құрылым
жасақтауды жеделдету жөнінде қадамдар жасалуда. Біз терроризмнен туындайтын
ғаламдық қатерді жою жөніндегі ымырасыз күрес жүргізу мақсатында барлық
мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен тығыз үйлесімді тиімді шаралар
қабылдауға әзірміз" 9 .
Сонымен қатар, Үкімет басшылары "Шанхай ынтымақтастық ұйымына қатысушы
үкіметтерінің арасындағы аймақтық экономикалық ынтьдмақтастықтың негізгі
мақсаттары мен бағыттары және сауда мен инвестиция саласында қолайлы жағдай
жасау жөніндегі процесті іске қосу туралы меморандум" қабылдады. Онда 2001
жылғы 15 маусымда Шанхай мемлекет басшылары қол қойған "Шанхай
ынтымақтастық ұйымын" құру тралы декларацияның қағидалары мен принциптерін
басшылыққа ала отырып, үкімет басшылары толық теңдік, өзара құмет және
өзара құрмет және өзара тиімділік, кезең-кезеңдік, ащықтық принциптерінің
негізінде сауда- экономикалық ықпалдастықты қалыптастырып, дамыту ниеттерін
білдірді.
Дүниежүзілік сауда ұйымының нормалары мен ережелерін ескере отырып,
үкімет басшылары," ШЫҰ-на қатысушы мемлекеттердің аймақтық-экономикалық
ынтымақтастығын дамытудың негізгі мақсаттарын атап көрсетті. Олар -
қатысушы мемлекеттер экономикасын жаппай дамытуға жәрдемдесу; сауда мен
инвестиция ауқымын ұлғайту; бірлескен өндірісті дамыту; тауарлардың,
технологиялардың еркін қозғалысын жүзеге асыру; көлік және коммуникация
саласындағы қазіргі бар инфрақұрылымды тиімді пайдалану; транзиттік әлуетті
одан өрі дамыту; табиғаттың ұтымды пайдаланылуын қамтамасыз ету; бірлескен
экологиялық бағдарламалар мен жобаларды жүзеге асыру; энергетика, көлік,
телекоммуникация, ауыл шаруашылығы, туризм, кредит-банк саласы, су
шаруашылығы және табиғат қорғау саласы секілді бағыттарда күш-жігерді
шоғырландыру; шағын және орташа бизнес арасындағы тікелей байланыстарға
жәрдемдесу.
Президент Н.Назарбаев "Елдегі жағдай және 2002 жылғы ішкі және
сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы" атты Қазақстан халқына
жолдауында "Шанхай ынтымақтастық ұйымы" көлемінде ынтымақтастықты
қеңейтудің еліміздің қауіпсіздігін нығайтудағы маңызын атап көрсетті.
Сонымен, "Шанхай ынтымақтастық ұйымы" қазіргі кезде өзінің саяси,
қауіпсіздік және экономикалық күш-куаты жағынан Азияда ғана емес, әлемдегі
ең беделді ұйымдардың біріне айналып отыр.
Еуразиялық экономикалық қауымдастық өмірге келгелі бері қауымдастық
ішіндегі елдер арасында тауар айналымының артуы 38% болды10.
Қауымдастыққа қатысушы елдер экономикасындағы құрылымдық өзгерістер
бөлігінде бір-бірінен қатты ерекшеленетінін ескеретін болсақ, бұл өте
жоғары көрсеткіш деп айтуға болады. Бұл бағытта Қазақстан, Ресей мен
Қырғызстан республикалары бәрінен ілгері жылжуда. Белоруссия реформалар
жүргізуге әліде болса асығушылық танытып отырған жоқ. Тәжікстан экономикасы
соғыстан кейінгі жағдайдағы: мемлекет осындай күрделі жағдайлардың өзінде
атқарылған істер аз емес.
2001 жылдың шілде айынан бастап қауымдастық елдерінде ҚҚС тауар
айналатын орындар бойынша алына бастады. Тарифтердің- 80%-ы келісілген.
Алайда әліде болса темір жол тарифтері келісілген- жоқ, бұл алдағы уақыттың
өзекті мәселесі деп қарастырады қауымдастық мүшелері. Ресей Президенті
В.Путин бұл мәселеде сындарлы позиция ұстанып отыр. Транзиттік ауқымы ұлан-
асыр Ресей алғашқы кезде тарифтерден ұтылатын болды. Қазақстанда дәл солай.
Егерде тарифтерді бірдейлестіру Қазақстан териториялары арқылы өткізілетін
жүк көлемін шұғыл ұлғайтуға - мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев пен Ресей
Федерациясының Президенті В.Путиннің кездесуінде Путин интеграция
процестерін шынайы жақтаушы екенін, ол мұны Ресей үшін тиімді деп
санайтынын көрсетті. Бұл жалғыз Ресейдің мүддесіне ғана емес, Қазақстан
мүддесі үшін де тиімді. Алайда Ресейде бұл тұрғыда әрқилы пікірлер бар.
Саяси элитаның бір бөлігі жақын шетел - Ресей қосымша жүк, интеграция қажет
емес, Ресейдің өзі барлық дағдарыстан шығуға қабілетті деп санайды. Бұл
таңқаларлық жағдай. Он жылда Достастық елдері бір-бірінен елеулі түрде
алшақтады. Бұл Достастық елдері арасында әлдеқашаннан-ақ түрліше экономика,
қаржы жүйелері, бюджет, ішкі және сыртқы саясат орныққан. Бүгінде кеңестік
кеңістік мемлекеттері экономикалық интеграцияның қажеттігін сезініп, осыған
ерік жігер білдіріп отыр.
2002 жылы 8 сәуірде Алматыда "Еуразиялық экономикалық саммит-2002"
атты Еуразиялық экономикалық қауымдастыққа мүше елдердің екінші саммиті
болып өтті 11. Ол "Тұрақсыздық кезендерінде тұрақты өсуді қамтамасыз ету"
тақырыбына арналды. Қазақстан Республикасының президенті Н.Назарбаев бұл
форум Орталық Азия аймағында назар аударарлықтай геосаяси өзгерістер жүріп
жатқан кезде өтіп жатқанын атап өтті. Қазір бір-бірімізді бұрынғыдан
жақсырақ түсіне бастады, өркениетке төнген халықаралық терроризммен күресте
күш-жігерді біріктіру кезек күттірмейтін қажеттілік екенін түсінетін
көрсетуде. Сонымен бірге мемлекеттердің бір-біріне жақындай түсуі Орталық
Азия халықтарының әл-ауқатын арттыру мақсатында ынтымақтастықтың бұрынғыдан
да ауқымды салаларын қамтуы тиіс. Халықаралық терроризммен күрес деген
әскери акциялармен тынып қалмайтын іс. Өкінішке орай, қыруар әлеуметтік
проблемалардың қордалануы да терроризм үшін құнарлы топырақ болып отыр.
Азияның кіндігі мүдделер қақтығысының майдаңына айналып кетпеуі үшін,
біздің елдеріміздің халықтары геосаяси ойындардың аманатқа алынған адамдар
кейпіне түсіп қалмауы үшін айрықша жауапкершілік жүктеледі.
Бұл, орайда саясаткерлердің алдында мынандай міндеттер қойылуы керек.
Біріншіден Орталық Азияда, тұтастай Азия құрлығында қауіпсіздіктің тиімді
жүйесін жасау жөнінде күш-жігерді жұмсауды жалғастыра беру керек. Өткен
жылы Қазақстанды, Қырғызстанды, Ресейді, Тәжікстан мен Өзбекстанды
біріктіретін Шанхай ынтымақтастық ұйымы қүрылғандығын жоғарады айтып өттік.
ШЫҰ-ның аясында әскери саладағы сенім мен өзара іс қимыл тетіктері сыннан
өткізіліп үлгерілді. Сауда-экономикалық, гуманитарлық салада, терроризм мен
экстремизм қатеріне қарсы түру ісінде ынтымақтастықты дамыта түсу
көзделген. Бұл бағытта алдағы кезде де тиімді жұмыс істей беру керек.
Бүгінгі танда Азиядағы өзара іс-қимыл мен сенім шаралары процесіне қатысушы
елдердің мемлекет және үкімет басшыларының саммитін өткізу бұрынғыдан да
көкейтесті сипат алып отыр. Қазіргі геосаяси жағдайда қауіпсіздік
проблемаларына, ойың ішінде ең алдымен Орталық Азиядағы қауіпсіздікке
қатысты пікірлер мен көзқарастарды баяндау үшін Азиядағы өзара іс-қимыл мен
сенім жөніндегі кеңестің мінберін пайдалану өте-мөте маңызды болып отыр.
Екіншіден. Каспий аймағына төнуі мүмкін жойқын апаттардың алдын алу
үшін қолдан келетін шаруаның барлығына ерекше назар аудару керек. Каспий -
Еуразияның маңызды стартегиялық аймағы, көмірсутектерінің бай қоймасы. Оның
мұнай қорын игеру ісіне әлемнің аса іргелі компаниялары қатысуда. Каспий
теңізі бүкіләлемдік қауымдастықтың мүддесі үшін бейбіт ықпалдасу мен
экономикалық ынтымақтастық аймағына айналуға тиіс.
Саяси лидерлердің алдында тұрған аса маңызды міндет жаһандық және
аймақтық ядролық қауіпсіздікті нығайту мәселелерімен байланысты. Орталық
Азия бүгінде қаруға ие және соның "табалдырығында тұрған елдер" деп
аталатын мемлекеттің қоршауында жатқан ядролық қарусыз алаң болып отыр.
Осынау мазасыз геосаяси нақтылық қаруды таратпау режимін одан әрі табанды
түрде күшейту қажеттігін алға тартады.
Ұйым төмендегідей мақстаттар бойынша жұмыс жүргізеді.
Әскери-стратегиялық қауіпсіздікті дамыту мен сенім шараларын нығайту;
лаңкестік мен экстремизмге, заңсыз миграция мен есірткі таралымына,
басқа да трансшекаралық қылымыстық істерге тосқауыл қою;
экономикалық ынтымақтастық пен өзара сауда ұйымының стандарттарына
біртіндеп жақындату;
табиғи және техногендік төтенше жағдайлардан бірлесіп сақтану және
олардың алдын алу;
мәдени-гуманитарлық ынтымақтастықты дамыту.
Ұйымның ең жоғары органы- оған мүше мемлекеттер басшыларының кеңесі.
Сондай-ақ үкіметтер басшылары мен сыртқы істер министрлері деңгейідегі
кеңестер де жұмыс істейді. Тұрақты хатшылығы, Өңірлік антитеррорлық құрылым
(ӨАТҚ ) бар. (Орталығы Ташкент қаласы) Оның жұмысын жандандыра түсуге
ықпалы бар басқа да салалас құрылымдар құру ісі мүмкіндік пен уақыт талабы
шегінде бірте-бірте қолға алынуда.
Бүгінгі күні ШЫҰ-ны Біріккен Ұлттар Ұйымынан бастап көптеген
халықаралық, өңірлік ұйымдар танып отыр. Мемлекеттер тарапынан оның
құрамына өту жөніндегі ықылыастың күшейе түсуі аз жылдың ішінде
халықаралық деңгейдегі беделге ие болғандығын дәлелдейді.12
Осы уақытқа дейін Шанхай ынтымақтастық ұйымының жоғары деңгейдегі
кездесулері бірнеше мәрте өтіп, әр кездесу нәтижесінде тиісті шаралар
ұйымдастырылып, қажетті құырылымдар пайда болып, оның іргесі барған сайын
беки түсуде. Мәселен, 2004 жылы қыркүйекте өткен соңғы кездесуде мүше
мемлекеттердің экономикалық тұрғыдан өзара әрекет етуінің нақты бағыттары
талқыланып, нәтижесінде ШЫҰ - ның көпжақты сауда-экономикалық
ынтымақтастығы бағдарламасын жүзеге асырудың шаралары белгіленген болатын.
Ал елімізде өтіп отырған ұйымның бұл жоғары деңгейдегі кездесуінің де
маңызын осал болмайтын түрі бар. Қаралаған нақты мәселелерді былай
қойғанда, ұйымға байқаушы мәретебесіне ие болудан үміт күткен Иран,
Үндістан, Пәкістан секілді адам ресурстарына бай ірі мемлекеттердің ресми
өкілдері Иран Ислам Республикасының Вице-президенті Мохаммед Реза Ареф,
Пәкстан Ислам Республикасының Премьер- министрі Шауқат Азиз, Үндістанның
сыртқы істер министрі К.Натвардың Астанаға келуінің өзі талай жайдан сыр
тартқандай.13
2004 жылыдың 17 маусымындағы Ташкент басқосуында ұйым тәрағалығы
міндетін атқарған Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев
кеңейтілген құрам мәжілісін аша отырып былай деді.-Шанхай ынтымақтастық
ұйымына мүше мемлекеттер басшыларының бас қосуы біздің жас Астанамызда
бірінші рет өтіп отыр. Шанхай ұйымы секілді ол да қарқынды да сенімді даму
жолына түсіп келеді.14 Бұдан әрі Назарбаев Н. Ұйымның қазіргі жағдайына
баға беріп, оның алдағы дамуының стратегиясын айқындау мақсататында жиналып
отырмыз.
ШЫҰ өзін әлемдік қауымдастықта алдына қойылған міндетін сәтті жүзеге
асырушы мығым да болашағы бар ұйым ретінде дәлелдеуде. Күрделі геосаяси
кеңістікте салмағын арттырып, тиімді халықаралық байланыстар аясын кеңейтіп
келеді.
ШЫҰ беделінің өскендігі оның БҰҰ Бас Ассамблеясының қасындағы байқаушы
мәртебесін алғандығынан, АСЕАН мен ТМД хатшылықтарымен әріптестік
байланыстар орнатқандығынан танылады.
Әскери шекаралық ынтымақтастықтың күрделі мәселелерімен айналысқан
Шанхай бестігінен беделді құрылымға айналған бұл ұйым өз алдына
халықаралық лаңкестікке қарсы әрекет ету мен сауда-экономикалық,
инвестициялық ынтымақтастықты дамыту секілді бірегей екі мақсатты қойып
отыр. Мұның өзі ШЫҰ-ның келеңсіз күштерді тоқтату үшін ғана емес, сонымен
қатар біздің елдерімізді одан әрі даму жолында біріктіру мақстаында құрылып
отырғанын кәрсетеді.
2003жылы біз көпжақты сауда экономикалық ынтымақтастықтың
бағдарламасын қабылдадық оның жүзеге асуы біздің халықтарымыздың әл-
ауқатының артуына қызмет ететін болады. Демек, біздің елдеріміздің
үкіметтері осы мақсатта нақты жұмыстар жүргізуі тиіс.
Соңғы жылдардағы ШЫҰ мемлекеттеріне экономикалық даму аймағы
байқалады. Мұның өзі сауданың дамуы, инвестициялардың жүзеге асырылуы,
технологиялық алмасулар мен мамандар дайындауға қолйлы жағдай туғызады.
Осының алдындағы Ташкент саммитінің шешімдерін жүзеге асыру үшін Даму
қоры (Инвестициялық банк) мен ШЫҰ Іскерлік кеңесін құру жұмыстарын аяқтау
керек. Бұл институттар біздің елдеріміздің гүлденуі мен әл – ауқатының
жақсаруына қосымша көз ретінде қарастырылып, қызмет ететін болады.
Білім беру секілді маңызды саладағы ынтымақтастық жөнінде де нақты
қадамдар жасалынды. Біз Шэньян қаласындағы (ҚХР) политехникалық университет
базасында студенттер алмасудың басталғандығын құптаймыз.ШЫҰ аясында білім
беру саласы бойынша келісімге қол қойылуы мұндай ынтымақтастыққа құқықтық
негіз беріп, басқа да білім беру жобаларын жүзеге асыруға жол ашатын
болады.15
Бейбіт өмірге, тұрақтылық пен қауіпсіздікке сенімді кепілдіксіз ШЫҰ
кеңістігінде тауарлар мен капиталдардың бірыңғай рыногын құрудың,
инвестициялық жобаларды жүзеге асырудың мүмкін емес екендігін біз бәріміз
де жақсы білеміз.
Жуықта ғана орталық-азиялық -өңірде болып өткен оқиғаларға Шанхай
ұйымына мүше мемлекеттер үшін діни және саяси экстремизм проблемасының
айтарлықтай қатер төндіріп отырғандығын тағы бір еске салады. ШЫҰ елдері
аумағындағы әркет етуші діни экстремистік топтардың тамыры біздің ұйым
шегіне де шығып та кетті.
Шанхай ұйымы біздің елдерімізді лаңкестік қатерлерден қорғайтын
қалқан ретінде қызмет етуге тиіс. Біз біріккен лаңкестікке қарсы оқу
жаттығуды құқық қорғау күштерінің қатысуымен одан әрі жалғастыру қажет деп
есептейміз. Төтенше жағдайларда жедел әрекет ету тетіктерін тездетіп
әзірлеу қажет.
Лаңкестік қимылдарды саймасай қабыл алып қана қоймай, соған сай
әрекет етуіміз керек. Лаңкестік ұйымдарға тыйым салудың бірыңғай тізбесін
құру жұмысын аяқтау осыған ықпал ететін болады.
Біз бүгін бекіткен ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің лаңкестікпен,
сепаратизммен және экстремизммен күрестегі ынтымақтастық тұжырымдасының аса
үлкен маңызы бар. ШЫҰ күш-жігері кең халықаралық байланыстармен ұштасып,
лаңкестікке қарсы жаһандық әрекет жүйесінің бөлінбейтін бөлшегіне айналуға
тиіс.
Халықаралық қоғамдастықта тұтас проблемалардың орын алуы, соның ішінде
даму мәселелері, ядролық қарулардың тарауы, демократия, сондай-ақ, басты
орган Бірккен Ұлттар Ұйымын реформалау секілді мәселелер бойынша қарама-
қайшылықтардың күшеюі жағдайында, бұл шара маңызы тіптен арта түседі.
Мемлекеттердің тұрақты дамуына басымдық берілуі тиіс. БҰҰ-ның күн
тәртібінде бұл ең басты мәселе болуы керек.
БҰҰ реформасына келетін болсақ, ол әлемді біріктіруге бағытталғаны
жөн. БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесін реформалау жөніндегі әртүрлі көзқарастардың
мемлекеттердің алшақтауына, онсыз да әлсіз халықаралық қауымдастықтың
бұзылуына алып келуіне жол беруге болмайды.
Біз БҰҰ Бас Ассамблеясының рөлі мен мәретбесін көтеру қажет деп
есептейміз.Бұл халықаралық қатынастарды демократияландыруға ықпалын
тигізері еді.жалғасы бар
проблемаларын жеке-жеке алып қарауға болмайды. Азия дегеніміз бұл адамзат
қауымының және табиғи ресурстарының үлкен бөлігі ғана емес. Ол аса ірі
әлемдік діндердің аумағы. Міне осы діни қарама-қайшылықтар бүкіл әлем
бойынша бірге ажыратудың негізгі себептеріне айналуда.
Қазақстан ШЫҰ-ны да, Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім шаралары
жөніндегі кеңесті де (АӨСШК), біздің елімізде тұрақты өтіп тұратын16
Әлемдік діндер лидерлері съезін де бірін-бірі толықтырушы тетіктер ретінде
қарастырады. Экономика, қауіпсіздік, діни диалогтың өзара байланысты
болуымен де бұл өзіндік ерекшелігі бар үштіктің маңызы зор. Осы бағыттарда
біз сіздердің қолдауларыңызға үміт артамыз. Ең тиімді экономикалық жобаның
өзі қауіпсіз ортаны құрып алмай стратегияның жүзеге аспайтынын,
конфессиялық бітімсіз өңірдің шынайы қауіпсіздігі қамтамасыз
етілмейтіндігін бүгін сеніммен айтуға болады.
Қалыптасқан экономика мен қауіпсіздік ынтымақтастығының еуропалық және
еуроатлантикалық құрылымдарының ұзақ тарихи платформасы бар. Ал Азия тек
соңғы онжылдықта ғана ынтымақтастықтың "институттық желісін" құруды
бастады. Егер уақыт тұрғысынан бағалайтын болсақ, ШЫҰ-ның шекара мәселелері
жөніндегі бір ғана шешімнің өзі бұл ұйымның шынайы тиімділігін дәлелдейді.
Азиялық ынтымақтастық институттарының маңыздылығы мемлекетаралық
қатынастардың жаңа және дербес мәдениетінің калыптасуымен де айқындалады.
Халықаралық құқықта проблемалардың пайда болуы, болашақ әлем құрылысына
қатысты әртүрлі радикалдық тұжырымдардың белгіленуі жағдайында азиялық
ынтымақгастық аясындағы өңірлік бірлестіктің өзіндік моделін құру
осынысымен де өте маңызды.
Халықаралық құқық кодексіндегі қалыптасқан бос кеңестік біздегідей ұйым
аясында жинақталған эмпирикалық тәжірибелермен толықтырылуы тиіс. Ялта
келісімінен кейінгі әлемнің кейбір құқықтық негіздері жол-жөнекей жүзеге
асырылуы жағдайында бұл тіптен де маңызды. Мүмкін мұнымен келісуге де
болмас, бірақ шындықты көрмеуге тағы да болмайды. Сөйтіп ШЫҰ-ның дамуы, бұл
тек нақты бір прагматикалық жобаның жүзеге асуы ғана емес, сонымен қатар
жедел өзгеріс үстіндегі жаһандық ортадағы мемлекетаралық қатынастарды
реттеудің неғүрлым кажетті кұқықтық формуласы да.
Казақстан басшысы Н.Назарбаев өз сөзінде. — Шанхай ынтымақтастық ұйымы
өз дамуының жаңа кезеңіне қадам басып отыр. Біздің мемлекеттеріміз оның
құрылуының бастауында тұрды. Бүгін біз ұйым беделінің арткандығының
қуәсіміз. Ташкентте болып өткен осының алдындағы ШЫҰ саммитінде Монғолияның
ұйым байқаушысы мәртебесіне ие болғандығы өздеріңізге белгілі. Бүгін біз
шағын құрамда кездесуде өздерінің өтініштер негізінде Пәкістан, Иран және
Үңдістанға Шанхай ынтымақтастық ұйымы жанындағы бақылаушы мәртебесін беру
жөнінде бірауыздан шешім қабылдадық.16
Осындай шешім қабылдай отырып, біз бұл елдердің экономикалық және адами
ресурстарын, олардың қазіргі замандық геосаясаттағы ықпалы мен салмағын
ескердік.
ШЫҰ географиялық аясының кеңеюі ұйымның елеуетін нығайтуға ықпал
ететіндігіне, аймақтағы көпжақты ынтымақтастық пен өзара іс-қимыл әрекетіне
қолайлы жағдай туғызатынына және катысып отырған Пәкістан, Иран және
Үндістан басшыларын олардың мемлекеттері үшін өте маңызды оқиға — Шанхай
ынтымақтастық ұйымының қасындағы байқаушы мәртебесіне ие болуы, барлық
мемлекеттер басшыларына ұйымымызды дамыту ісіне қосқан үлестері мен
қолдаулары, ШЫҰ-на мүше мемлекеттердің халықтарының гүлденуі мен әл-
ауқатының артуы жолында бұдан былай да ынтымақтастықпен жұмыс
істейтіндігіне үміт артылады
Осы соңғы саммите сөз алған мемлекет басшыларының, ұйым жұмысына қатысты
өз елдерінің көзқарастарын білдірді. 17
Мәселен, Қытай Халық Республикасының Тәрағасы Ху Цзиньтао өз сөзінде атап
көрсеткеніндей, Монғолияның ізімен Шанхай ынтымақтастық ұйымына бақылаушы
ретінде үш ірі елдің қосылуы ұйымның ашықтығынық, оның казіргі әлемге қажет
болып отырғандығының маңызды дәлелінің бірі болды.
Саммитте кабылданған шешімге сөйкес, келесі кезеңде ШЫҰ-ға тәрағалық
етуші болып сайланған Қытай елінің басшысы таяу уақыттағы жоспарлар жайында
айта келе осының алдында және осы басқосу барысында қабылданған құжаттарды
жүзеге асыруға бар күшін салатындығын ерекше атап кәрсетті. Оның сөзі
бойынша, Шанхай ынтымақтастық ұйымы қатысушы елдердің практикалық іс-
әрекеттерін күшейтуге бағытталған жаңа кезеңге аяқ басып отыр. Ұйым
неғүрлым біріге түсті. Бұған қуанбауға болмайды. Өйткені, құрылым
қызметінің басты мақсатының өзі мемле-кеттердің бір-біріне көмектесе отырып
күшеюіне, бейбіт өмір мен тұрақтылық жағдайына өз экономикаларын дамытып,
азаматтарының өмірін жақсаруына жетіу болып табылады. ШЫҰ — осы үрдісті
қамтамасыз етудің сенімді құралы, деп атап кәрсетгі Ху Цзиньтао.
Қытай басқа елдердің саясатына араласпау ұстанымына берік тұр. Өңір
халықтары өз елдерінің ерекшеліктеріне сайма-сай келетін даму жолын дербес
таңдап алуға және өз өңірлеріндегі жағдайды ретке келтіруге қабілетті, деп
мәлімдеген ҚХР Тәрағасы бұл мәселенің маңыздылығын бөле-жара айтты. Сөзінің
соңын бұқаралық ақпарат құралдары елдеріне қарай бұрған Қытай лидері
журналистерді ШЫҰ органдарымен белсенді байланыс орнатуға, саяси аренадағы
жағымды бейнесі күннен күнге арта түскен құрылым қызметін жариялап отыруға
шақырды.
Осындай ойды жалғастырған Ресей Федерациясының Президенті Владимир Путин
Шанхай ынтымақтастық ұйымының әлемнің көптеген елдері үшін тартылыс
орталығына айналып келе жатқандығын атап керсетті. Осы ретте ол
бірлестіктің адамзат қауымындағы қазіргі қатерлі шақыруларға қарсы ерекет
ету рөлін ерекше атап өтті. Оның пікірі бойынша, қазіргі жағдайда кате-
лердің алдын алу барған сайын өзекті мәнге ие болуда, ал бұл үрдіс ШЫҰ
мүшелері, бейнелеп айтқанда, өз бақшаларын экстремизм мен лаңкестік
тамырларын қырқа отырып "өндеуді" үйрене ала ма деген мәселеге тікелей
байланысты болып отыр. Жоғарыдағы қатерлердің пайда болуының себептері
халықтың тұрмысының төмендегімен, жұмыссыздықпен де байланысты. Ал бұл
проблеманы шешу үшін ұйымның барлық мүше мемлекеттерінің бірлескен күш-
жігері кажет.
Саммитте бекітілген лаңкестікпен, сепаратизммен және экстремизммен
күресте ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің ынтымақтастық тұжырымдамасы туралы айта
келе, Ресей Президенті бұл құжаттың Өңірлік антитеррорлық кұрылым қызметіне
неғүрлым нақтылық беруге тиіс екендігін атап кәрсетті. Мұның сыртында
Орталық Азия мен ШЫҰ-ның бүкіл кеңістігінде тұрақтылық пен қауіпсіздікті
неғүрлым толығырақ қамтамасыз ету үшін сыртқы саяси, экономикалық және
құқық қорғау органдарының, сондай-ақ бірлестікке мүше мемлекеттердің
қорғаныс және арнаулы қызмет органдарының үйлесімді жұмысы Ресей басшысы
ШЫҰ құрылымдары — Іскерлік кеңес пен өкметік қоғамдастықты дамытудың
маңызды екендігіне тоқталды, оның пікірінше, жаңа қатерлер ен сынақтарға
қарсы бағыталатын ақпараттық-насихаттық күйені құру ісімен де белсенді
шұғылдану кажет.
Қырғыз Республикасы Президентінің міндетін атқарушы Құрманбек Бакиев
Шанхай ынтымақтастық ұйымының үлкен экономикалық әлеуетін тиімді пайдалану
мәселелеріне тоқтала келе көлік, энергетика, экология саласындағы
ынтымақтастықты атап өтті.
Тәжікстан басшысы Эмомали Рахмоновтың пікірінше, ұйымға мүше әр елдің
мүмкіндіктерін толығырақ пайдалану ШЫҰ жұмысын неғүрлым тиімді ете түскен
болар еді. Мәселен, Тәжікстан су ресурстарына өте бай. дей тұрғанмен осы
мол ресурстар болғаны үш пайызы ғана іске қаратылып отырғанын бетпе-бет
келетін алдыңғы ептегі елдерге көмектің қажет екендігін де атап көрсетті.
Орталық Азиядағы жағдайдың күрделілігіне көбірек тоқталған Өзбекстан
Президенті Ислам Каримов өңірде болып өткен жуықтағы оқиғалардың астарында
сырттан таңылған үлкен стратегиялық жоспарлардың бар екендігін, мақсатқа
жетуде діни ұйымдардың пайдаланылатындығын ауызға алды. Есірткі таралымына
бақылаудың әлсіз екендігіне ренішін жасырмады.
Кеңейтілген мәжілісте сөз сұраған Шанхай ынтымақтыстық ұйымының хатшысы
өзі басқарып отырған органның жұмысына тоқталып, Орталық Азия елдерінің
тұрақтылықты қамтамасыз ету жөніндегі ниетіне қолдау білдіре келе осы
өңірде лаңкестік қаупі күшейгендігін, онымен күресте неғүрлым терең де
белсенді әрекет етудің қажеттігін атап көрсетті.
Соңғы уақыттары Монғолия экономикасында алға басу жағдайы айқын сезіліп
отыр. Өткен жылы бұл елде ішкі жалпы өнім көлемі айтарлықтай ұлғайды. Осы
мәселеге тоқталып, өз елінің жағдайымен ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер басшыларын
хабардар еткен Монғолияның жаңа Президенті Намбарын Энхбаяр Шанхай
ынтымақтастық ұйымына өте жедел дамып келе жатқан кұрылым ретінде баға
берді.
Сондай-ақ Пәкстан Республикасының Премьер-министрі Шаукат Азиз, Иран
Ислам Республикасының Бірінші вице-президенті Мохаммад Реза Ареф, Үндістан
Республикасы Сыртқы істер министрі К.Натвар Сингх ШЫҰ қызметіне жоғары баға
бере келе осы ұйым аясында жұмыс істеу өз елдерінің әлеуетін аша
түсетіндігін ауызға алды.
Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекеттер басшы-ларының Астана
басқосуында жаһандық және өңірлік қауіпсіздікті, бейбітшілік пен
тұрақтылықгы қамтамасыз етудің, пайда болған жаңа қатерлерге қарсы тұру мен
олардың алдын алудың өзекті мәселелері талқыланып, ұйым аясында
ынтымақтастықтың басым бағыттары бойынша ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің өзара
бірлесіп әрекет етуін нығайтудың мүмкіндіктері карастырылды.18
Басқосу соңында мемлекет басшылары төмендегідей құжаттарға қол қойды
Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекеттер басшыларының декларациясы;
"Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекеттердің лаңкестікпен,
сепаратизммен және экстремизммен күрестегі ынты-мақтастық тұжырымдамасын
бекіту туралы" ШЫҰ-ға мүше мем-лекеттер басшыларының шешімі;
"Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекеттердің Лаңкестікке қарсы өңірлік
құрылымы қасындағы тұрақты өкілдіктері туралы ережені бекіту туралы" ШЫҰ-ға
мүше мемлекеттер бас-шыларының шешімі;
"Шанхай ынтымақтастық ұйымы Өңірлік антитеррорлық кұрылымы кеңесінің 2004
жылғы жұмысы женіндегі баяндамасын бекіту туралы" ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер
басшыларының шешімі.19
Сонымен қатар осы мәжіліс қорытындысында ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер
басшыларының шешімімен Пәкстан Ислам Респуб-ликасына, Иран Ислам
Республикасына, Үндістан Республикасына Шанхай ынтымақтастық ұйымы
жанындағы бақылаушы мәртебесі берілді.
Жоғары деңгейдегі кездесуді өткізгеннен кейін мемлекет басшьшары оның
жұмысын жариялауға жиналған бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдерін
қабыдданған шешімдер мен ұйымның алдағы жұмыстары жөнінде хабардар етті.
Баспасөз мәслихатында бірінші болып сез алған Қазақстан Республикасының
Президенті Нұрсұлтан Назарбаев осы мәжілісте мұнан кейінгі кезеңде ұйымға
төрағалық жасау кезегі ауыспалы тәртіп бойынша Қытай Халық Республикасына
тигендігін мәлімдеп, ҚХР Тәрағасы Ху Цзиньтаоның осы қызметімен құттықтады.
демек, кезекті басқосу Қытай жерінде өткізілуі тиіс.
— Ұйымға үш бірдей ірі мемлекет бақылаушы мәртебесімен қосылып отыр.
Сөйтіп, біз енді халқының саны жағынан бүкіл әлем халқының жартысын
құрайтын үлкен ұйымға айналдық. Мұның өзі ШЫҰ беделінің жедел өсу үстінде
екендігін, аз жылдың ішінде үлкен болағанағы бар ұйымға айналғандығын
көрсетсе керек, деді Елбасы.20
ШЫҰ мүше мемлекеттер басшыларының декларациясы
Мемлекет басшыларының Ташкентте 2004 жылы 17 маусымдағы кездесуінен
кейінгі өткен кезеңде сол кездегі ШЫҰ-ны одан әрі дамыту және нығайту
мақстатында алға қойылған барлық міндеттер іс жүзінде орындалды. Ұйым мүше
мемлекетттердің көп жақты ынтымақтастығын өрістету жолымен алға қарай нық
басып, және басқа халықаралық ұйымдармен және елдермен өзара ықпалдастыққа
белсенді қосылып отыр.
ШЫҰ-ның 2004жылдан бастап жұмысқа кіріскен тұрақты әрекет ететін
органдары – Пекиндегі Хатшылық және Ташкенттегі Өңірлік антитерролық
құрылым (ӨАТҚ)- Ұйымның үздіксіз қызметін қамтамасыз ететін ықпалды ұжымдық
құралдарға айналуда. ӨАТҚ-ның басшы органы –Кеңестің өсе түсуге тиісті
маңызды рөлі атап өтілді.21
ШЫҰ-ның, оның барлық органдары мен тетіктері жұмысының тиімділігі мен
үйлесімділігін арттыру мақсатында мемлекеттер басшылары 2006 жылғы жоғары
деңгейдегі кездесуге Ұлттық үйлестірушілер кеңесі Хатшылықтың рөлін күшейту
жөнінде және оның жетекшісінің лауазымын ШЫҰ бас хатшысы деп өзгерту туралы
ұсыныстар әзірлейді деп уағдаласты.
Мемлекеттер басшылары ШЫҰ-ға мүше мемлекетттер қауіпсіздік кеңестері
мен хатшыларының 2005 жылғы 2 маусымда Астанда болған екінші кездесуінің
барысында қол жеткен уағдаластықтарды іске асыру жөнінде қажетті шаралар
қабылдаудың маңызын атап өтті.
ӨАТҚ-ға Терроризммен, сепаратизммен және экстремизммен күрес туралы
Шанхай конвенциясын іске асыруда жәрдем кәрсету үшін мемлекеттер басшылары
Хатшылық жанынан мүше мемлекеттердің тұрақты өкілдері қызмет етіп келе
жатқан қағидаларға сәйкес негізде мүше мемлекеттердің тұрақты өкілдері
институтын белгілеуге келісті.22
Мемлекет басшылары саммит барысында қабылданған ШЫҰ-ға мүше
мемлекеттердің терроризммен, сепаратизммен және экстремизммен күрестегі
ынтымақтастық айқындамасы мұндай ынтымақтастықтың тиімділігін арттыруға,
ӨАТҚ қызметіне бұрынғыдан нақты мақсаткерлік сипат беруге мүмкіндік
тұғызатына сенім білдіреді.
Мемлекеттер басшылары 2005 жылғы күзде Мәскеуде болған үкімет
басшылары (премьер –министрлер) кеңесінің мәжілісі 2004 жылғы қыркүйекте
Бішкекте қабылданған ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің көп жақты сауда
экономикалық ынтымақтастығы бағдарламасын орындау жөніндегі шаралар
жоспарын іске асыруға, сыртқы экономикалық және сыртқы сауда қызметі,
көлік, қоршаған ортаны қорғау, төтенше ахуалдарды жою, мәдениет пен білім
беру үшін жауап беретін министрліктер мен ведмоствалар жүйелері бойынша
өзара ықпалдастықты практикалық арнаға көшіруге нақты серпін беретінін,
сондай-ақ ШЫҰ- ның ұтымды қаржы бюджет саясатын бекітетінін негізге алады.
Ұйым аясында интеграциялық үрдістерді ынталандырудың жаңа ресурсы
қалыптасуы қорытынды кезеңге көшкен ШЫҰ-ның Іскерлік кеңесі болуы
тиіс.Тараптар келісілген қағидаттар негізінде ШЫҰ-ның Даму қорын құруды
жеделдетеді. Сонымен бірге тараптар өңірлік ынтымақтастық жобаларын жүзеге
асыруға қаржылай қолдау кәрсету мақстында банкаралық өзара ықпалдастықты
күшейтуге келісті.23
Сыртқы істер министрлерінің кеңесі атқарған зор да сындарлы жұмыстарды
атап өте отырып, мемлекеттер басшылары халықаралық тақырып бойынша
сабағаттасудың іске қосылған тетігінің нақпа-нақ қызмет етуінің маңызын
атап кәрсетеді. Олар сондай-ақ ШЫҰ-ның ойластырылған және мақсатты
халықаралық байланыстарын дамытуды қамтамасыз ету міндетін өзекті деп
санайды. Мұндай мәселелерді қағидаттық тұрғыда сыртқы істер министрлерінің
шешкені, ал ШЫҰ-ның тұрақты әрекет ететін органдарының мұндай байланысын
ағымды тұрғыда үйлестіруді ӨАТҚ Кеңесімен өзара ықпалдаса отырып, Ұлттық
үйлестірушілер кеңесі жүзеге асырғаны жөн.
Мемлекеттер басшылары ШЫҰ-ның жанындағы бақылаушы мәретебесінің
Пәкістанға, Иран мен Үндістанға берілуі ұйымның түрлі бағыттар бойынша көп
жақты және өзара тиімді ынтымақтастығын дамыту мүмкіндігін кеңейте
түсетініне сенім білдіреді.
2004 жылғы желтоқсанда ұйымға БҰҰ Бас Ассамблеясының жанындағы
бақылаушы мәртебесінің берілуі, 2005 жылғы сәуірде ШЫҰ мен АСЕАН, ШЫҰ мен
ТМД араларындағы өзара түсіністік туралы меморандумдарға қол қойылуы ШЫҰ-
ның әлемдік аренадағы өсе түскен беделінің маңызды кәрсеткіштері болып
табылады.
Таяудағы уақытта Ұлттық үйлестірушілер кеңесі Хатшылықпен және ӨАТҚ-
мен бірлесе отырып ШЫҰ БҰҰ-ның Хатшылығымен, оның Коммисияларымен және
Коммитеттерімен байланыстарды барынша мол қайтарымммен дамыта алуы, басқа
халықаралық ұйымдармен ынтымақтастық туралы қол қойылған құжаттарды іске
асыра алуы, теңдік және өзара құрмет негізінде өңірлік бірлестіктермен және
форумдармен, сондай-ақ мүдделі мемлекеттермен байланыс орната алуы үшін
ортақ көзқарастарды талдап жасауы керек.
Мемлекеттер басшылары жаһанданудың қарама-қайшылықты үрдісі жағдайында
баршаға ортақ бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтауға тең құқылы және өзара
құрмет,егемен елдердің ішкі істеріне қол сұқпаушылық, егестік емес тұрғыфда
ойлау, халықаралық қатынастарды демократияландыру жағына қарай
дәйектілікпен жүру қағидаттары негізіндегі көпжақты ынтымақтастық
жәрдемдесетінін атап өтеді және идеологияларындағы жіне қоғамдық
құрылымдағы өзгешеліктеге қарамастан, халықаралық қоғамдастықты өзара
сенімге, өзара тиімділікке, теңдік пен өзара ықпалдастыққа негізделген
қауіпсіздіктің жаңа тұжырымдамасын қалыптастыруға шақырады.
Әлемдегі мәдениеттер мен әркениеттердің сан-алуандылығы- адамзатқа
ортақ құндылық. Ақпараттық технологиялар мен коммуникациялардың қауырт өсуі
дәуірінде бұл өзара мүдделілікке, көзқарастар мен баға берудегі
шығанданушылықтан арылуға, диалогты дамытуға ынталандыруға тиіс. Әр
халықтың өз даму жолына деген құқығы толық мәнінде қамтамасыз етілуі
тиіс.24
Мемлекеттер басшылары ұтымда да әділ дүние тәртібі өзара сенім мен
тату кәршілікті нығайтуға, халықаралық істердегі монополия мен өктемдікке
иек артусыз шынайы әріптестік қатынастарды орнатуға негізделуі тиіс екеніне
сенімді. Мұндай тәртіп халықаралыққұқық қағидаттары мен нормаларының, ең
алдымен, БҰҰ Жарғысының үстемдігіне неғұрлым нық арқа сүйеген сайын
соғұрлым тұрақты қауіпсіз болады. Адам құқығы саласында әр халықтың тарихи
дәстүрлері мен ұлттық ерекшеліктерін, барлық мемлекеттердің егемендік
теңдігін қатаңда дәйекті түрде құрметтеу қажет.
Мемлекеттер басшылары БҰҰ-ны осы ұйымның тиімділігі мен беделін
арттыруға бағытталған ұтымды да қажетті реформалауды жақтайды. Реформаларды
жүргізі кезінде барынша кеңінен келісуді, БҰҰ-ны реформалау үшін ғана
уақыттық теңдеулер таңбауды, сондай-ақ елеулі қарама-қайшылықтар сақталып
отырған жобалар бойынша дауыс беруді ұстану маңызды екені қуатталды.
Мемлекеттер басшылары ХХІ ғасырда Азия-Тының мұхиты өңірі бейбітшілік
пен дамуды қамтамасыз етуде маңызды рөл атқаруға тиіс болатынын негізге
алады және тұтастай алғанда АТӨ-де, сонымен бірге оның жекелеген құрамдас
бөліктерінде межелеу сызықтарының пайда болмауын; мемлекеттер арсындағы кез-
келген түсінбеушіліктер мен даулар бейбіт құрамен, келіссөздер жолымен
шешілуін; осынау серпінді қозхғалыстағы өңірде достық, өзара түсіністік,
өзара ықпалдастық және сындарлылық ахуалы берік орнығуын жақтайды. Осыған
жәрдемдесу- ШЫҰ қызметінің негізгі бағыттарының бірі.
Мемлекеттер басшылары Орталық Азия мемлекеттерінің өз елдерінде және
тұтастай өңірде бейбітшілікті, қауіпсіздік пен тұрақтықты қамтамасыз етуге
бағытталған күш-жігеріне қолдау білдіріп, Орталық Азияның тұрақтылығы мен
экономикалықдамуын нығайтуда ШЫҰ белсенді рөл атқаруын жақтайды.25
Мемлекеттер басшылары халықаралық және өңірлік қауіпсіздік пен
тұрақтылыққа төнетін жаңа сынақтар мен қателіктерге тиімді қарсы тұру үшін
мүше мемлекеттердің күш-жігерін біріктіру талап етіледі деп санайды.
Күш-жігерді мұндай біріктірушіліктің кешенді сипаты болып, мүше
мемлекеттердің аумақтарын, халықтарын, өмірді қамтамасыз етудің шешуші
нысандарын және инфрақұрылымдарын жаңа сынақтар мен қателіктердің
қиратушылық әсерінен сенімді қорғауды қамтамасыз етуге шешуші нысандарын
және инфрақұрылымдарын жаңа сынақтар мен қатерлердің қиратушылық әсерінен
сенімді қорғауды қамтамасыз етуге, ШЫҰ тұрақты даму мен кедейшілікті жою
үшін қажетті жағдайлар жасауға нақты жәрдемдеседі және мынандай мәселелерді
қамтуы тиіс:
-мүше мемлекеттердің сыртқы саяси, ішкі экономикалық, құқық қорғау
органдарының арнайы қызметтер мен қорғаныс ведомстваларының тығыз
ынтымақтастығын дамыту;
- мүше мемлекеттер қауіпсіздік кеңестері хатшыларының кездесу
тетіктереін белсенді пайдалану;
-өңірде бейбітшілікке, қауіпсіздік пен тұрақтылыққа қатер төндіретін
ахуалға ШЫҰ-ның бірлесіп әрекет етуінің тиімді шаралы мен тетіктерін талдап-
жасау;
-антитеррорлық шараларды бірлесіп жоспарлау және өткізу;
-қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелерінде ұлттық жарнамаларды
үйлетіру;
-жаңа сынақтар мен қатерлерге қарсы күремте ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
І-Тарау.Шанхай ынтымақтастық ұйымының құрылуының алғы
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
ІІ-Тарау. Қазақстанның Шанхай ынтымақтастық ұйымындағы орны мен
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
ІІІ-Тарау. Шанхай ынтымақтастық ұйымға қатысу – қазақ мемлекеттілігін
бекемдеу факторларының бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Шанхай ынтымақтастық ұйымының құрылу тарихы мен
оның даму барысы және мұнда Қазақстан Республикасының мүше болуы егменді
еліміздің дипломатиялық тарихындағы ең маңызды мәселерлердің бірі болып
отыр.
Шанхай ынтымақтастық ұйымы тұрақты ұйым ретінде 2001 жылы 15 маусымда
Шанхай қаласында Қазақстан, Қытай, Қырғызстан, Ресей, Тәжікстан және
Өзбекстан мемлекеттерінің өзара келісімімен құрылды. Оған мүше елдердің жер
аумағы Еуразия кеңістігінің бестен үш бөлігін құрайды. Халқының саны- 1
миллиард 455 миллион адам. Яғни, жер шарын мекендеген адамзат қауымының
тәрттен бір бөлігін қамтиды.
Ұйым құрамында БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне мүше екі бірдей алып
мемелекеттің, яғни Қытай мен Ресейдің болуы оның халықаралық деңгейде үлкен
саяси беделге ие болуына және өңірдегі осы державалар мен АҚШ мүдделерін
теңестіре ұстауға мүмкіндік беруде. Сыртқы қатынаста ШЫҰ қызметі ешбір елге
қарсы бағытталмаған және ашық жағдайда жұмыс істеуге бағытталған.
Қазақстан тәуелсіздігіне қол жеткізген алғашқы жылдардан бастап ұзақ
мерзімді Ұлттық мүддені қамтамасыз етуге бағытталған көп қырлы сыртқы
саясатты белсенді жүргізіп келеді. Бұл арада Қазақстанның ШЫҰ-ға қатысуы
маңызды аспектілердің бірі болып табылады.
Тұтастай алғанда, Қазақстанның ШЫҰ-ға қатысуы Қытаймен және Ресеймен,
сондай-ақ ұйымға мүше басқа да елдермен ынтымақтастықты нығайтуға
бағытталған сыртқы саяси бағытқа толық көлемінде жауап береді.
ШЫҰ өзін әлемдік қауымдастықта алдына қойылған міндетін сәтті жүзеге
асырушы мығым да болашағы бар ұйым ретінде дәлелдеуде. Күрделі геосаяси
кеңістікте салмағын арттырып, тиімді халықаралық байланыстар аясын кеңейтіп
келеді. ШЫҰ беделінің өскендігі оның БҰҰ Бас Ассамблеясының қасындағы
байқаушы мәртебесін алғандығынан, АСЕАН мен ТМД хатшылықтарымен әріптестік
байланыстар орнатқандығынан танылады.
Тариханамасы. Шанхай ынтымақтастық ұйымының құруылуна көп уақыт өтпеген
болсада, бұл ұйымның құрылуының алғы шарттары мен қызметіне, ұйым
қабылдаған ресми құжаттарға, оларды талдауға байланысты көптеген көптеген
саясатшылар мен тарихшылардың, публицистердің мақалалары мен еңбектері
жарық көруде. Бұл мәселеге байланысты еңбектерді үш топқа бөліп қараумызға
болады. Бірінші топқа - жалпы халықаралық ұйымдардың ерекшелігі мен дамуы
заңдылықтарын зеттеген еңбектерді жатқызуға болады. Оларға- Дж.Бхагват,
Ч.Оман, А.Борман, М.Казакпаев, Ж.Купман, А.Иванов т.б. [1]
Екінші топқа - В.Абатуров, А.Корнееев, Г.Логвинов, А.Лукин., Т.Трофимов т.б
ғылыми еңбектері Шанхай ынытымақтастық ұйымының құрылу проблемаларына және
оның дүниежүзілік саяси процестерге әсері мен аймақтық қауіпсіздікті
қамтамасыз ету мәселеріне арналған.[2]
Үшінші топқа - жататын ғылыми еңбектер Шанхай ынытымақтастық ұйымына мүше
мемлекеттердің өзара қарым-қатынастарын, олардың саяси-экономикалық, мәдени
және қауіпсіздікті қамтамсыз ету процестерін кең ауқымда қарастырады.
Мұнда И.П. Азовский, Н.А.Шербинин, В.В.Карлусов, А.С.Шейнгауз, М.Л.
Титаренко, Д.Н.Шаринов Цюй Вэя еңбектерін атаумызға болады. [3]
Сонымен қатар С. Бабурин, М.Братерский, Л.Бакаев, М.Гусейнова,
Д.Қадирбекұлы, А.Дугин, И.Ильин т.б. еңбектерінде Евразия кеңестігіндегі
ұлы державалар қарым-қатынасын аша түседі.[4]
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты
Шанхай ынтымақтастық ұйымының қызметін және ондағы Қазақстанның рөлін
көрсету. Осы мақсатқа жету үшін зерттеу жұмысында мынандай міндеттер алға
қойылды:
- аумақта қауіпсіздікті тұрақтандыру мен дамыту проблемаларын жаңа
тенденциялар және геосаяси өзгерістер контекстінде ашу;
- ШЫҰ-ның пайда болуының саяси және әлеуметтік-экономикалық алғашқы
шарттарын көрсету;
- ШЫҰ-ғы Қазақстанның қызметі мен ролін және оның ұйымдағы мүше
мемлекеттерімен өзара әсерін ашу;
-лаңкестік мен экстремизмге, заңсыз миграция мен есірткі таралымына,
басқа да трансшекаралық қылымыстық істерге тосқауыл қоюдағы ШЫҰ-ның
қызметін көрсету;
- экономикалық ынтымақтастық пен өзара сауда ұйымының стандарттарына
біртіндеп жақындату мәселерін талдау;
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, үш тарау мен қорытынды және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І-Тарау. Шанхай ынтымақтастық ұйымының құрылуының алғы шарттары.
Еуразиялық экономикалық қауымдастықтан "Шанхай бестігіне" көпір
тастауға болады. Ал бұл шетсіз-шексіз рыногы, жедел дамып келе жатқан
әулеті бар Қытай. "Шанхай бестігі" аясындағы интеграцияға Үндістан
мемлекеті үлкен қызығушылық білдіріп отыр. Осыдан Ресей үшін ұлан-ғасыр -
көкжиегі бар мүлдем жаңа геосаяси кескін айқындалуда. Ресей Қытаймен бірге
ғаламдық интеграциялық одақтың локомотиві сынды бола алар еді, сонда күш -
жігерді біріктіру арқылы, осы елдердің экономикаларына өзіне жеткілікті
дерлік болуға мүмкіндік беретін модельді құра біліп, Батыстан өзімізде жоқ
технологияларды ғана алуымызға қол жете алар еді.
Қазақстан Республикасы халықаралық құқықтық дербес тұлғасы ретінде
өмір сүрген алғашқы күннен бастап, елдің басшылығы ұлы көрші Қытай Халық
Республикасымен ұзақ мерзімді, тұрақты тату көршілік, достық және өзара
ынтымақтастық қатынастарын қуаттап, өрістете беру ұлттық мүддемізге сай
келетінін айқындады. Қазақстан президенті Н.Назарбаев былай деп атап
көрсетті: "Меніңше, адамзаттың XXI ғасырдағы дамуы көбіне-көп Қытаймен
байланысты болады. Көптеген елдер Қытаймен арақатынасты өз саясатының
негізгі өзегі деп түсінеді. Ал Қазақстан үшін осынау болашағы зор,
экономикасы қарышты қадаммен дамып келе жатқан мемлекетпен ойдағыдай қарым-
қатынас орнату айрықша маңызға ие"5 .
1996 жылғы 26 сәуірде Шанхайда Қазақстан Республикасы, Қытай Халық
Республикасы, Қырғыз Республикасы, Ресей Федерациясы және Тәжікстан
Республикасы арасында "Шекара аудаңындағы әскери саладағы сенімді нығайту
туралы" келісімге қол қойылды. Бұл рәсімде Н.Ә.Назарбаев бес мемлекет
басшылары жаңа ғана қол қойған шекара ауданындағы әскери саладағы сенімді
нығайту жөніндегі келісімге қол қойылуы Азия-Тынық мұхит аймағындағы
осындай әскери-саяси деңгейдегі және географиялық ауқымдағы алғашқы құжат
болып табылатынын мәлімдеді 6. Осындай бірегей келісімнің әрекет ету
аясына орасан зор әскери әулетті өзара бақылау, ал кейіннен оны қысқарту
көзделіп отыр. Осындай келісім Азия- Тынық мұхит аймағында және жалпы
алғанда Жер шарында бейбітшілік пен тұрақтылықты қолдап, одан әрі нығайтуға
ықпал ететіні сөзсіз.
Шанхай бестігіне кіретін мемлекеттер басшыларының кездесуі аймақтық
және жаһандық саясаттың айқын факторына айналды. Екі мүшесі (Ресей, Қытай)
Бірікқен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшесі болып
табылатын "Шанхай бестігінің" экономикалық және адами әулеті,
қатысушылардың ұйым қызметіне жаңа өлшемдер түрғысынан қарауы оның
өміршендігіне кепіл болып, келешекте ірі аймақтық ұйымға айналатынын
көрсетті.
2001 жылғы 28 сәуірде Мәскеуде өткен сыртқы істер Министрлер Кеңесінде
терроризммен, сепаратизммен, экстремизммен күрес туралы Шанхай
Конвенциясының жобасы алдын-ала талқыланып, негізінен қолдау тапқан
болатын. 2001 жылғы 15 маусымда Шанхайда Қытай Халық Республикасы Ресей,
Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстан президенттері Шанхай
ынтымақтастық ұйымын құру туралы Декларация, терроризммен, сепаратизммен
және экстремизммен күрес туралы Конвенция қабылдады 7, ұйымның орталығы
Бішкек қаласы болып бекітілді. "Шанхай бестігіне" алтыншы ел болып
Өзбекстанның қосылуына байланысты оны ендігі жерде "Шанхай ынтымақтастық
ұйымы" деген жаңа атаумен ұйғарылды.
Шанхай саммитінде ұйымның ұлттық үйлестірушілерінің кеңесі туралы
ереже бекітілді, ол құжатқа сыртқы істер министрлері қол қойды. Осында өз
шешімін тапқан күрделі мәселенің тағы бірі - Қазақстан, Қырғызстан,
(Өзбекстан Республикалары арасындағы мемлекеттік шекараларды түйісер
нүктесі жөніндегі келісім. Мұнда үш ел арасындағы делимитация ісін 2001
жылы аяқтау жоспарланды.
Қазақстан президенті Н.Назарбаев саммитте сөйлеген сөзінде "Шанхай
бестігінің" арқа сүйеп келген қағидаттары жаңа құрылып жатқан "Шанхай
ынтымақтастығы ұйымының" алдағы қызметіне де негіз етіп алынғаны жөн
болатыны, елдер арасындағы ынтымақстастықтың негізгі мақсаты шекарадағы
жағдайды қалыпқа түсіру екендігін ерекше атап қөрсетті 8. Ел басы келесі
саммитке дейін "Шанхай ынтымақтастық ұйымының хартиясын" дайындау, онда
елдердің бір-бірінің қауіпсіздігіне кепілдік беру қағидаларын көздеу
жөнінде ойларын ортаға салды. Қазіргі әлемдегі қауіпсіздікті тек әскери-
саяси тұрғыдан ғана қарастыруға болмайды, ғаламдасу дәурінде қауіпсіздіктің
экологиялық, технологиялық жақтары бар.
2001 жылғы 15 маусымындағы саммитте Ресей Президенті В.Путин
"Қауіпсіздікті ынтымақтастык, - арқылы" жүзеге асыру идеясын ұсына отырып,
келесі жылғы Санкт-Петербургте өтетін ШЫҰ-ның саммитінде оның жарғылық-
құжаттарын айқындау қажеттігін атап көрсетті. Өзбекстан Президенті
И.Каримов жаңа ұйымдағы Өзбекстанның рөліне аса жоғары баға бере келіп, ШЫҰ-
ның міндеттері Өзбекстанның қатысуынсыз толық шешіле алмайды дегенді айтты.
Қырғызстан Президенті А.Ақаев, "Шанхай форумы" уақыт сынына төтеп бергенін,
ал жаңадан кол қойылған конвенция құқық қорғау мекемелерінің және арнаулы
қызмет орындарының қажетті құқыкгық негізін құрайтындығын, Бішкекте
құрылған терроризмге қарсы орталық идеясын жүзеге асыру қажеттігін,
болашақта олұлтаралық ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрестің бірыңғай мекемесі
бола алатынын баса көрсетті. Тәжікстан Президенті Э.Рахманов ШЫҰ - жаңа
мемлекетаралық қатынастардың үлгісі болатынын атап көрсетті.
2001 жылғы 14 қыркүйекте Алматыда Шанхай ынтымақтастық ұйымына
қатысушы үкімет басшыларының бірінші кездесуі болды . Онда олар жарияланған
мәлімдемесінде былай деп атап көрсетті: "2001 жылғы 11 қыркүйекте АҚШ-та
жүзеге асырылып, ешқандай кінәсі жоқ мыңдаған адамдардың опат болуына
соқтырғын бұрын-сонды болмаған террорлық акт біздің қатты ашу-ызамызды
туғызуда. Біз осынау тағылық акцияны адамзат өркениятының іргелі
негіздеріне, қоғамның тұрақтылығы мен мемлекеттердің қауіпсіздігіне,
адамның өмір сүру құқығын қоса алғанда негізгі құқықтарына қарсылық ретінде
қарастырамыз. Халықаралық терроризм бүкіл адамзат үшін ереуілі қатерге
айналды. АҚШ-тағы қайғылы оқиғалар олар .үшін ұлттық. та, ізгілік те шептер
болмайтынын көрсетіп берді. Бұл- зұлымдықты барлық мемлекеттердің бірлескен
күш-жігері арқылы ғана жеңуге болады. Шанхай ынтымақтастық ұйымына қатысушы
мемлекеттер бұл бағытта белсенді жұмыс жүргізуде. Терроризгмге, экстремизм
мен сепаратизмге қарсы іс-әрекет - біздің ұйымның аса маңызды міндеттерінің
бірі. Оның аясында терроризмге, сепаратизм мен экстремизмге қарсы күрес
туралы Шанхай конвенциясы қабылданды. Аймақтық антитеррорлық құрылым
жасақтауды жеделдету жөнінде қадамдар жасалуда. Біз терроризмнен туындайтын
ғаламдық қатерді жою жөніндегі ымырасыз күрес жүргізу мақсатында барлық
мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен тығыз үйлесімді тиімді шаралар
қабылдауға әзірміз" 9 .
Сонымен қатар, Үкімет басшылары "Шанхай ынтымақтастық ұйымына қатысушы
үкіметтерінің арасындағы аймақтық экономикалық ынтьдмақтастықтың негізгі
мақсаттары мен бағыттары және сауда мен инвестиция саласында қолайлы жағдай
жасау жөніндегі процесті іске қосу туралы меморандум" қабылдады. Онда 2001
жылғы 15 маусымда Шанхай мемлекет басшылары қол қойған "Шанхай
ынтымақтастық ұйымын" құру тралы декларацияның қағидалары мен принциптерін
басшылыққа ала отырып, үкімет басшылары толық теңдік, өзара құмет және
өзара құрмет және өзара тиімділік, кезең-кезеңдік, ащықтық принциптерінің
негізінде сауда- экономикалық ықпалдастықты қалыптастырып, дамыту ниеттерін
білдірді.
Дүниежүзілік сауда ұйымының нормалары мен ережелерін ескере отырып,
үкімет басшылары," ШЫҰ-на қатысушы мемлекеттердің аймақтық-экономикалық
ынтымақтастығын дамытудың негізгі мақсаттарын атап көрсетті. Олар -
қатысушы мемлекеттер экономикасын жаппай дамытуға жәрдемдесу; сауда мен
инвестиция ауқымын ұлғайту; бірлескен өндірісті дамыту; тауарлардың,
технологиялардың еркін қозғалысын жүзеге асыру; көлік және коммуникация
саласындағы қазіргі бар инфрақұрылымды тиімді пайдалану; транзиттік әлуетті
одан өрі дамыту; табиғаттың ұтымды пайдаланылуын қамтамасыз ету; бірлескен
экологиялық бағдарламалар мен жобаларды жүзеге асыру; энергетика, көлік,
телекоммуникация, ауыл шаруашылығы, туризм, кредит-банк саласы, су
шаруашылығы және табиғат қорғау саласы секілді бағыттарда күш-жігерді
шоғырландыру; шағын және орташа бизнес арасындағы тікелей байланыстарға
жәрдемдесу.
Президент Н.Назарбаев "Елдегі жағдай және 2002 жылғы ішкі және
сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы" атты Қазақстан халқына
жолдауында "Шанхай ынтымақтастық ұйымы" көлемінде ынтымақтастықты
қеңейтудің еліміздің қауіпсіздігін нығайтудағы маңызын атап көрсетті.
Сонымен, "Шанхай ынтымақтастық ұйымы" қазіргі кезде өзінің саяси,
қауіпсіздік және экономикалық күш-куаты жағынан Азияда ғана емес, әлемдегі
ең беделді ұйымдардың біріне айналып отыр.
Еуразиялық экономикалық қауымдастық өмірге келгелі бері қауымдастық
ішіндегі елдер арасында тауар айналымының артуы 38% болды10.
Қауымдастыққа қатысушы елдер экономикасындағы құрылымдық өзгерістер
бөлігінде бір-бірінен қатты ерекшеленетінін ескеретін болсақ, бұл өте
жоғары көрсеткіш деп айтуға болады. Бұл бағытта Қазақстан, Ресей мен
Қырғызстан республикалары бәрінен ілгері жылжуда. Белоруссия реформалар
жүргізуге әліде болса асығушылық танытып отырған жоқ. Тәжікстан экономикасы
соғыстан кейінгі жағдайдағы: мемлекет осындай күрделі жағдайлардың өзінде
атқарылған істер аз емес.
2001 жылдың шілде айынан бастап қауымдастық елдерінде ҚҚС тауар
айналатын орындар бойынша алына бастады. Тарифтердің- 80%-ы келісілген.
Алайда әліде болса темір жол тарифтері келісілген- жоқ, бұл алдағы уақыттың
өзекті мәселесі деп қарастырады қауымдастық мүшелері. Ресей Президенті
В.Путин бұл мәселеде сындарлы позиция ұстанып отыр. Транзиттік ауқымы ұлан-
асыр Ресей алғашқы кезде тарифтерден ұтылатын болды. Қазақстанда дәл солай.
Егерде тарифтерді бірдейлестіру Қазақстан териториялары арқылы өткізілетін
жүк көлемін шұғыл ұлғайтуға - мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев пен Ресей
Федерациясының Президенті В.Путиннің кездесуінде Путин интеграция
процестерін шынайы жақтаушы екенін, ол мұны Ресей үшін тиімді деп
санайтынын көрсетті. Бұл жалғыз Ресейдің мүддесіне ғана емес, Қазақстан
мүддесі үшін де тиімді. Алайда Ресейде бұл тұрғыда әрқилы пікірлер бар.
Саяси элитаның бір бөлігі жақын шетел - Ресей қосымша жүк, интеграция қажет
емес, Ресейдің өзі барлық дағдарыстан шығуға қабілетті деп санайды. Бұл
таңқаларлық жағдай. Он жылда Достастық елдері бір-бірінен елеулі түрде
алшақтады. Бұл Достастық елдері арасында әлдеқашаннан-ақ түрліше экономика,
қаржы жүйелері, бюджет, ішкі және сыртқы саясат орныққан. Бүгінде кеңестік
кеңістік мемлекеттері экономикалық интеграцияның қажеттігін сезініп, осыған
ерік жігер білдіріп отыр.
2002 жылы 8 сәуірде Алматыда "Еуразиялық экономикалық саммит-2002"
атты Еуразиялық экономикалық қауымдастыққа мүше елдердің екінші саммиті
болып өтті 11. Ол "Тұрақсыздық кезендерінде тұрақты өсуді қамтамасыз ету"
тақырыбына арналды. Қазақстан Республикасының президенті Н.Назарбаев бұл
форум Орталық Азия аймағында назар аударарлықтай геосаяси өзгерістер жүріп
жатқан кезде өтіп жатқанын атап өтті. Қазір бір-бірімізді бұрынғыдан
жақсырақ түсіне бастады, өркениетке төнген халықаралық терроризммен күресте
күш-жігерді біріктіру кезек күттірмейтін қажеттілік екенін түсінетін
көрсетуде. Сонымен бірге мемлекеттердің бір-біріне жақындай түсуі Орталық
Азия халықтарының әл-ауқатын арттыру мақсатында ынтымақтастықтың бұрынғыдан
да ауқымды салаларын қамтуы тиіс. Халықаралық терроризммен күрес деген
әскери акциялармен тынып қалмайтын іс. Өкінішке орай, қыруар әлеуметтік
проблемалардың қордалануы да терроризм үшін құнарлы топырақ болып отыр.
Азияның кіндігі мүдделер қақтығысының майдаңына айналып кетпеуі үшін,
біздің елдеріміздің халықтары геосаяси ойындардың аманатқа алынған адамдар
кейпіне түсіп қалмауы үшін айрықша жауапкершілік жүктеледі.
Бұл, орайда саясаткерлердің алдында мынандай міндеттер қойылуы керек.
Біріншіден Орталық Азияда, тұтастай Азия құрлығында қауіпсіздіктің тиімді
жүйесін жасау жөнінде күш-жігерді жұмсауды жалғастыра беру керек. Өткен
жылы Қазақстанды, Қырғызстанды, Ресейді, Тәжікстан мен Өзбекстанды
біріктіретін Шанхай ынтымақтастық ұйымы қүрылғандығын жоғарады айтып өттік.
ШЫҰ-ның аясында әскери саладағы сенім мен өзара іс қимыл тетіктері сыннан
өткізіліп үлгерілді. Сауда-экономикалық, гуманитарлық салада, терроризм мен
экстремизм қатеріне қарсы түру ісінде ынтымақтастықты дамыта түсу
көзделген. Бұл бағытта алдағы кезде де тиімді жұмыс істей беру керек.
Бүгінгі танда Азиядағы өзара іс-қимыл мен сенім шаралары процесіне қатысушы
елдердің мемлекет және үкімет басшыларының саммитін өткізу бұрынғыдан да
көкейтесті сипат алып отыр. Қазіргі геосаяси жағдайда қауіпсіздік
проблемаларына, ойың ішінде ең алдымен Орталық Азиядағы қауіпсіздікке
қатысты пікірлер мен көзқарастарды баяндау үшін Азиядағы өзара іс-қимыл мен
сенім жөніндегі кеңестің мінберін пайдалану өте-мөте маңызды болып отыр.
Екіншіден. Каспий аймағына төнуі мүмкін жойқын апаттардың алдын алу
үшін қолдан келетін шаруаның барлығына ерекше назар аудару керек. Каспий -
Еуразияның маңызды стартегиялық аймағы, көмірсутектерінің бай қоймасы. Оның
мұнай қорын игеру ісіне әлемнің аса іргелі компаниялары қатысуда. Каспий
теңізі бүкіләлемдік қауымдастықтың мүддесі үшін бейбіт ықпалдасу мен
экономикалық ынтымақтастық аймағына айналуға тиіс.
Саяси лидерлердің алдында тұрған аса маңызды міндет жаһандық және
аймақтық ядролық қауіпсіздікті нығайту мәселелерімен байланысты. Орталық
Азия бүгінде қаруға ие және соның "табалдырығында тұрған елдер" деп
аталатын мемлекеттің қоршауында жатқан ядролық қарусыз алаң болып отыр.
Осынау мазасыз геосаяси нақтылық қаруды таратпау режимін одан әрі табанды
түрде күшейту қажеттігін алға тартады.
Ұйым төмендегідей мақстаттар бойынша жұмыс жүргізеді.
Әскери-стратегиялық қауіпсіздікті дамыту мен сенім шараларын нығайту;
лаңкестік мен экстремизмге, заңсыз миграция мен есірткі таралымына,
басқа да трансшекаралық қылымыстық істерге тосқауыл қою;
экономикалық ынтымақтастық пен өзара сауда ұйымының стандарттарына
біртіндеп жақындату;
табиғи және техногендік төтенше жағдайлардан бірлесіп сақтану және
олардың алдын алу;
мәдени-гуманитарлық ынтымақтастықты дамыту.
Ұйымның ең жоғары органы- оған мүше мемлекеттер басшыларының кеңесі.
Сондай-ақ үкіметтер басшылары мен сыртқы істер министрлері деңгейідегі
кеңестер де жұмыс істейді. Тұрақты хатшылығы, Өңірлік антитеррорлық құрылым
(ӨАТҚ ) бар. (Орталығы Ташкент қаласы) Оның жұмысын жандандыра түсуге
ықпалы бар басқа да салалас құрылымдар құру ісі мүмкіндік пен уақыт талабы
шегінде бірте-бірте қолға алынуда.
Бүгінгі күні ШЫҰ-ны Біріккен Ұлттар Ұйымынан бастап көптеген
халықаралық, өңірлік ұйымдар танып отыр. Мемлекеттер тарапынан оның
құрамына өту жөніндегі ықылыастың күшейе түсуі аз жылдың ішінде
халықаралық деңгейдегі беделге ие болғандығын дәлелдейді.12
Осы уақытқа дейін Шанхай ынтымақтастық ұйымының жоғары деңгейдегі
кездесулері бірнеше мәрте өтіп, әр кездесу нәтижесінде тиісті шаралар
ұйымдастырылып, қажетті құырылымдар пайда болып, оның іргесі барған сайын
беки түсуде. Мәселен, 2004 жылы қыркүйекте өткен соңғы кездесуде мүше
мемлекеттердің экономикалық тұрғыдан өзара әрекет етуінің нақты бағыттары
талқыланып, нәтижесінде ШЫҰ - ның көпжақты сауда-экономикалық
ынтымақтастығы бағдарламасын жүзеге асырудың шаралары белгіленген болатын.
Ал елімізде өтіп отырған ұйымның бұл жоғары деңгейдегі кездесуінің де
маңызын осал болмайтын түрі бар. Қаралаған нақты мәселелерді былай
қойғанда, ұйымға байқаушы мәретебесіне ие болудан үміт күткен Иран,
Үндістан, Пәкістан секілді адам ресурстарына бай ірі мемлекеттердің ресми
өкілдері Иран Ислам Республикасының Вице-президенті Мохаммед Реза Ареф,
Пәкстан Ислам Республикасының Премьер- министрі Шауқат Азиз, Үндістанның
сыртқы істер министрі К.Натвардың Астанаға келуінің өзі талай жайдан сыр
тартқандай.13
2004 жылыдың 17 маусымындағы Ташкент басқосуында ұйым тәрағалығы
міндетін атқарған Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев
кеңейтілген құрам мәжілісін аша отырып былай деді.-Шанхай ынтымақтастық
ұйымына мүше мемлекеттер басшыларының бас қосуы біздің жас Астанамызда
бірінші рет өтіп отыр. Шанхай ұйымы секілді ол да қарқынды да сенімді даму
жолына түсіп келеді.14 Бұдан әрі Назарбаев Н. Ұйымның қазіргі жағдайына
баға беріп, оның алдағы дамуының стратегиясын айқындау мақсататында жиналып
отырмыз.
ШЫҰ өзін әлемдік қауымдастықта алдына қойылған міндетін сәтті жүзеге
асырушы мығым да болашағы бар ұйым ретінде дәлелдеуде. Күрделі геосаяси
кеңістікте салмағын арттырып, тиімді халықаралық байланыстар аясын кеңейтіп
келеді.
ШЫҰ беделінің өскендігі оның БҰҰ Бас Ассамблеясының қасындағы байқаушы
мәртебесін алғандығынан, АСЕАН мен ТМД хатшылықтарымен әріптестік
байланыстар орнатқандығынан танылады.
Әскери шекаралық ынтымақтастықтың күрделі мәселелерімен айналысқан
Шанхай бестігінен беделді құрылымға айналған бұл ұйым өз алдына
халықаралық лаңкестікке қарсы әрекет ету мен сауда-экономикалық,
инвестициялық ынтымақтастықты дамыту секілді бірегей екі мақсатты қойып
отыр. Мұның өзі ШЫҰ-ның келеңсіз күштерді тоқтату үшін ғана емес, сонымен
қатар біздің елдерімізді одан әрі даму жолында біріктіру мақстаында құрылып
отырғанын кәрсетеді.
2003жылы біз көпжақты сауда экономикалық ынтымақтастықтың
бағдарламасын қабылдадық оның жүзеге асуы біздің халықтарымыздың әл-
ауқатының артуына қызмет ететін болады. Демек, біздің елдеріміздің
үкіметтері осы мақсатта нақты жұмыстар жүргізуі тиіс.
Соңғы жылдардағы ШЫҰ мемлекеттеріне экономикалық даму аймағы
байқалады. Мұның өзі сауданың дамуы, инвестициялардың жүзеге асырылуы,
технологиялық алмасулар мен мамандар дайындауға қолйлы жағдай туғызады.
Осының алдындағы Ташкент саммитінің шешімдерін жүзеге асыру үшін Даму
қоры (Инвестициялық банк) мен ШЫҰ Іскерлік кеңесін құру жұмыстарын аяқтау
керек. Бұл институттар біздің елдеріміздің гүлденуі мен әл – ауқатының
жақсаруына қосымша көз ретінде қарастырылып, қызмет ететін болады.
Білім беру секілді маңызды саладағы ынтымақтастық жөнінде де нақты
қадамдар жасалынды. Біз Шэньян қаласындағы (ҚХР) политехникалық университет
базасында студенттер алмасудың басталғандығын құптаймыз.ШЫҰ аясында білім
беру саласы бойынша келісімге қол қойылуы мұндай ынтымақтастыққа құқықтық
негіз беріп, басқа да білім беру жобаларын жүзеге асыруға жол ашатын
болады.15
Бейбіт өмірге, тұрақтылық пен қауіпсіздікке сенімді кепілдіксіз ШЫҰ
кеңістігінде тауарлар мен капиталдардың бірыңғай рыногын құрудың,
инвестициялық жобаларды жүзеге асырудың мүмкін емес екендігін біз бәріміз
де жақсы білеміз.
Жуықта ғана орталық-азиялық -өңірде болып өткен оқиғаларға Шанхай
ұйымына мүше мемлекеттер үшін діни және саяси экстремизм проблемасының
айтарлықтай қатер төндіріп отырғандығын тағы бір еске салады. ШЫҰ елдері
аумағындағы әркет етуші діни экстремистік топтардың тамыры біздің ұйым
шегіне де шығып та кетті.
Шанхай ұйымы біздің елдерімізді лаңкестік қатерлерден қорғайтын
қалқан ретінде қызмет етуге тиіс. Біз біріккен лаңкестікке қарсы оқу
жаттығуды құқық қорғау күштерінің қатысуымен одан әрі жалғастыру қажет деп
есептейміз. Төтенше жағдайларда жедел әрекет ету тетіктерін тездетіп
әзірлеу қажет.
Лаңкестік қимылдарды саймасай қабыл алып қана қоймай, соған сай
әрекет етуіміз керек. Лаңкестік ұйымдарға тыйым салудың бірыңғай тізбесін
құру жұмысын аяқтау осыған ықпал ететін болады.
Біз бүгін бекіткен ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің лаңкестікпен,
сепаратизммен және экстремизммен күрестегі ынтымақтастық тұжырымдасының аса
үлкен маңызы бар. ШЫҰ күш-жігері кең халықаралық байланыстармен ұштасып,
лаңкестікке қарсы жаһандық әрекет жүйесінің бөлінбейтін бөлшегіне айналуға
тиіс.
Халықаралық қоғамдастықта тұтас проблемалардың орын алуы, соның ішінде
даму мәселелері, ядролық қарулардың тарауы, демократия, сондай-ақ, басты
орган Бірккен Ұлттар Ұйымын реформалау секілді мәселелер бойынша қарама-
қайшылықтардың күшеюі жағдайында, бұл шара маңызы тіптен арта түседі.
Мемлекеттердің тұрақты дамуына басымдық берілуі тиіс. БҰҰ-ның күн
тәртібінде бұл ең басты мәселе болуы керек.
БҰҰ реформасына келетін болсақ, ол әлемді біріктіруге бағытталғаны
жөн. БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесін реформалау жөніндегі әртүрлі көзқарастардың
мемлекеттердің алшақтауына, онсыз да әлсіз халықаралық қауымдастықтың
бұзылуына алып келуіне жол беруге болмайды.
Біз БҰҰ Бас Ассамблеясының рөлі мен мәретбесін көтеру қажет деп
есептейміз.Бұл халықаралық қатынастарды демократияландыруға ықпалын
тигізері еді.жалғасы бар
проблемаларын жеке-жеке алып қарауға болмайды. Азия дегеніміз бұл адамзат
қауымының және табиғи ресурстарының үлкен бөлігі ғана емес. Ол аса ірі
әлемдік діндердің аумағы. Міне осы діни қарама-қайшылықтар бүкіл әлем
бойынша бірге ажыратудың негізгі себептеріне айналуда.
Қазақстан ШЫҰ-ны да, Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім шаралары
жөніндегі кеңесті де (АӨСШК), біздің елімізде тұрақты өтіп тұратын16
Әлемдік діндер лидерлері съезін де бірін-бірі толықтырушы тетіктер ретінде
қарастырады. Экономика, қауіпсіздік, діни диалогтың өзара байланысты
болуымен де бұл өзіндік ерекшелігі бар үштіктің маңызы зор. Осы бағыттарда
біз сіздердің қолдауларыңызға үміт артамыз. Ең тиімді экономикалық жобаның
өзі қауіпсіз ортаны құрып алмай стратегияның жүзеге аспайтынын,
конфессиялық бітімсіз өңірдің шынайы қауіпсіздігі қамтамасыз
етілмейтіндігін бүгін сеніммен айтуға болады.
Қалыптасқан экономика мен қауіпсіздік ынтымақтастығының еуропалық және
еуроатлантикалық құрылымдарының ұзақ тарихи платформасы бар. Ал Азия тек
соңғы онжылдықта ғана ынтымақтастықтың "институттық желісін" құруды
бастады. Егер уақыт тұрғысынан бағалайтын болсақ, ШЫҰ-ның шекара мәселелері
жөніндегі бір ғана шешімнің өзі бұл ұйымның шынайы тиімділігін дәлелдейді.
Азиялық ынтымақтастық институттарының маңыздылығы мемлекетаралық
қатынастардың жаңа және дербес мәдениетінің калыптасуымен де айқындалады.
Халықаралық құқықта проблемалардың пайда болуы, болашақ әлем құрылысына
қатысты әртүрлі радикалдық тұжырымдардың белгіленуі жағдайында азиялық
ынтымақгастық аясындағы өңірлік бірлестіктің өзіндік моделін құру
осынысымен де өте маңызды.
Халықаралық құқық кодексіндегі қалыптасқан бос кеңестік біздегідей ұйым
аясында жинақталған эмпирикалық тәжірибелермен толықтырылуы тиіс. Ялта
келісімінен кейінгі әлемнің кейбір құқықтық негіздері жол-жөнекей жүзеге
асырылуы жағдайында бұл тіптен де маңызды. Мүмкін мұнымен келісуге де
болмас, бірақ шындықты көрмеуге тағы да болмайды. Сөйтіп ШЫҰ-ның дамуы, бұл
тек нақты бір прагматикалық жобаның жүзеге асуы ғана емес, сонымен қатар
жедел өзгеріс үстіндегі жаһандық ортадағы мемлекетаралық қатынастарды
реттеудің неғүрлым кажетті кұқықтық формуласы да.
Казақстан басшысы Н.Назарбаев өз сөзінде. — Шанхай ынтымақтастық ұйымы
өз дамуының жаңа кезеңіне қадам басып отыр. Біздің мемлекеттеріміз оның
құрылуының бастауында тұрды. Бүгін біз ұйым беделінің арткандығының
қуәсіміз. Ташкентте болып өткен осының алдындағы ШЫҰ саммитінде Монғолияның
ұйым байқаушысы мәртебесіне ие болғандығы өздеріңізге белгілі. Бүгін біз
шағын құрамда кездесуде өздерінің өтініштер негізінде Пәкістан, Иран және
Үңдістанға Шанхай ынтымақтастық ұйымы жанындағы бақылаушы мәртебесін беру
жөнінде бірауыздан шешім қабылдадық.16
Осындай шешім қабылдай отырып, біз бұл елдердің экономикалық және адами
ресурстарын, олардың қазіргі замандық геосаясаттағы ықпалы мен салмағын
ескердік.
ШЫҰ географиялық аясының кеңеюі ұйымның елеуетін нығайтуға ықпал
ететіндігіне, аймақтағы көпжақты ынтымақтастық пен өзара іс-қимыл әрекетіне
қолайлы жағдай туғызатынына және катысып отырған Пәкістан, Иран және
Үндістан басшыларын олардың мемлекеттері үшін өте маңызды оқиға — Шанхай
ынтымақтастық ұйымының қасындағы байқаушы мәртебесіне ие болуы, барлық
мемлекеттер басшыларына ұйымымызды дамыту ісіне қосқан үлестері мен
қолдаулары, ШЫҰ-на мүше мемлекеттердің халықтарының гүлденуі мен әл-
ауқатының артуы жолында бұдан былай да ынтымақтастықпен жұмыс
істейтіндігіне үміт артылады
Осы соңғы саммите сөз алған мемлекет басшыларының, ұйым жұмысына қатысты
өз елдерінің көзқарастарын білдірді. 17
Мәселен, Қытай Халық Республикасының Тәрағасы Ху Цзиньтао өз сөзінде атап
көрсеткеніндей, Монғолияның ізімен Шанхай ынтымақтастық ұйымына бақылаушы
ретінде үш ірі елдің қосылуы ұйымның ашықтығынық, оның казіргі әлемге қажет
болып отырғандығының маңызды дәлелінің бірі болды.
Саммитте кабылданған шешімге сөйкес, келесі кезеңде ШЫҰ-ға тәрағалық
етуші болып сайланған Қытай елінің басшысы таяу уақыттағы жоспарлар жайында
айта келе осының алдында және осы басқосу барысында қабылданған құжаттарды
жүзеге асыруға бар күшін салатындығын ерекше атап кәрсетті. Оның сөзі
бойынша, Шанхай ынтымақтастық ұйымы қатысушы елдердің практикалық іс-
әрекеттерін күшейтуге бағытталған жаңа кезеңге аяқ басып отыр. Ұйым
неғүрлым біріге түсті. Бұған қуанбауға болмайды. Өйткені, құрылым
қызметінің басты мақсатының өзі мемле-кеттердің бір-біріне көмектесе отырып
күшеюіне, бейбіт өмір мен тұрақтылық жағдайына өз экономикаларын дамытып,
азаматтарының өмірін жақсаруына жетіу болып табылады. ШЫҰ — осы үрдісті
қамтамасыз етудің сенімді құралы, деп атап кәрсетгі Ху Цзиньтао.
Қытай басқа елдердің саясатына араласпау ұстанымына берік тұр. Өңір
халықтары өз елдерінің ерекшеліктеріне сайма-сай келетін даму жолын дербес
таңдап алуға және өз өңірлеріндегі жағдайды ретке келтіруге қабілетті, деп
мәлімдеген ҚХР Тәрағасы бұл мәселенің маңыздылығын бөле-жара айтты. Сөзінің
соңын бұқаралық ақпарат құралдары елдеріне қарай бұрған Қытай лидері
журналистерді ШЫҰ органдарымен белсенді байланыс орнатуға, саяси аренадағы
жағымды бейнесі күннен күнге арта түскен құрылым қызметін жариялап отыруға
шақырды.
Осындай ойды жалғастырған Ресей Федерациясының Президенті Владимир Путин
Шанхай ынтымақтастық ұйымының әлемнің көптеген елдері үшін тартылыс
орталығына айналып келе жатқандығын атап керсетті. Осы ретте ол
бірлестіктің адамзат қауымындағы қазіргі қатерлі шақыруларға қарсы ерекет
ету рөлін ерекше атап өтті. Оның пікірі бойынша, қазіргі жағдайда кате-
лердің алдын алу барған сайын өзекті мәнге ие болуда, ал бұл үрдіс ШЫҰ
мүшелері, бейнелеп айтқанда, өз бақшаларын экстремизм мен лаңкестік
тамырларын қырқа отырып "өндеуді" үйрене ала ма деген мәселеге тікелей
байланысты болып отыр. Жоғарыдағы қатерлердің пайда болуының себептері
халықтың тұрмысының төмендегімен, жұмыссыздықпен де байланысты. Ал бұл
проблеманы шешу үшін ұйымның барлық мүше мемлекеттерінің бірлескен күш-
жігері кажет.
Саммитте бекітілген лаңкестікпен, сепаратизммен және экстремизммен
күресте ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің ынтымақтастық тұжырымдамасы туралы айта
келе, Ресей Президенті бұл құжаттың Өңірлік антитеррорлық кұрылым қызметіне
неғүрлым нақтылық беруге тиіс екендігін атап кәрсетті. Мұның сыртында
Орталық Азия мен ШЫҰ-ның бүкіл кеңістігінде тұрақтылық пен қауіпсіздікті
неғүрлым толығырақ қамтамасыз ету үшін сыртқы саяси, экономикалық және
құқық қорғау органдарының, сондай-ақ бірлестікке мүше мемлекеттердің
қорғаныс және арнаулы қызмет органдарының үйлесімді жұмысы Ресей басшысы
ШЫҰ құрылымдары — Іскерлік кеңес пен өкметік қоғамдастықты дамытудың
маңызды екендігіне тоқталды, оның пікірінше, жаңа қатерлер ен сынақтарға
қарсы бағыталатын ақпараттық-насихаттық күйені құру ісімен де белсенді
шұғылдану кажет.
Қырғыз Республикасы Президентінің міндетін атқарушы Құрманбек Бакиев
Шанхай ынтымақтастық ұйымының үлкен экономикалық әлеуетін тиімді пайдалану
мәселелеріне тоқтала келе көлік, энергетика, экология саласындағы
ынтымақтастықты атап өтті.
Тәжікстан басшысы Эмомали Рахмоновтың пікірінше, ұйымға мүше әр елдің
мүмкіндіктерін толығырақ пайдалану ШЫҰ жұмысын неғүрлым тиімді ете түскен
болар еді. Мәселен, Тәжікстан су ресурстарына өте бай. дей тұрғанмен осы
мол ресурстар болғаны үш пайызы ғана іске қаратылып отырғанын бетпе-бет
келетін алдыңғы ептегі елдерге көмектің қажет екендігін де атап көрсетті.
Орталық Азиядағы жағдайдың күрделілігіне көбірек тоқталған Өзбекстан
Президенті Ислам Каримов өңірде болып өткен жуықтағы оқиғалардың астарында
сырттан таңылған үлкен стратегиялық жоспарлардың бар екендігін, мақсатқа
жетуде діни ұйымдардың пайдаланылатындығын ауызға алды. Есірткі таралымына
бақылаудың әлсіз екендігіне ренішін жасырмады.
Кеңейтілген мәжілісте сөз сұраған Шанхай ынтымақтыстық ұйымының хатшысы
өзі басқарып отырған органның жұмысына тоқталып, Орталық Азия елдерінің
тұрақтылықты қамтамасыз ету жөніндегі ниетіне қолдау білдіре келе осы
өңірде лаңкестік қаупі күшейгендігін, онымен күресте неғүрлым терең де
белсенді әрекет етудің қажеттігін атап көрсетті.
Соңғы уақыттары Монғолия экономикасында алға басу жағдайы айқын сезіліп
отыр. Өткен жылы бұл елде ішкі жалпы өнім көлемі айтарлықтай ұлғайды. Осы
мәселеге тоқталып, өз елінің жағдайымен ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер басшыларын
хабардар еткен Монғолияның жаңа Президенті Намбарын Энхбаяр Шанхай
ынтымақтастық ұйымына өте жедел дамып келе жатқан кұрылым ретінде баға
берді.
Сондай-ақ Пәкстан Республикасының Премьер-министрі Шаукат Азиз, Иран
Ислам Республикасының Бірінші вице-президенті Мохаммад Реза Ареф, Үндістан
Республикасы Сыртқы істер министрі К.Натвар Сингх ШЫҰ қызметіне жоғары баға
бере келе осы ұйым аясында жұмыс істеу өз елдерінің әлеуетін аша
түсетіндігін ауызға алды.
Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекеттер басшы-ларының Астана
басқосуында жаһандық және өңірлік қауіпсіздікті, бейбітшілік пен
тұрақтылықгы қамтамасыз етудің, пайда болған жаңа қатерлерге қарсы тұру мен
олардың алдын алудың өзекті мәселелері талқыланып, ұйым аясында
ынтымақтастықтың басым бағыттары бойынша ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің өзара
бірлесіп әрекет етуін нығайтудың мүмкіндіктері карастырылды.18
Басқосу соңында мемлекет басшылары төмендегідей құжаттарға қол қойды
Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекеттер басшыларының декларациясы;
"Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекеттердің лаңкестікпен,
сепаратизммен және экстремизммен күрестегі ынты-мақтастық тұжырымдамасын
бекіту туралы" ШЫҰ-ға мүше мем-лекеттер басшыларының шешімі;
"Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекеттердің Лаңкестікке қарсы өңірлік
құрылымы қасындағы тұрақты өкілдіктері туралы ережені бекіту туралы" ШЫҰ-ға
мүше мемлекеттер бас-шыларының шешімі;
"Шанхай ынтымақтастық ұйымы Өңірлік антитеррорлық кұрылымы кеңесінің 2004
жылғы жұмысы женіндегі баяндамасын бекіту туралы" ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер
басшыларының шешімі.19
Сонымен қатар осы мәжіліс қорытындысында ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер
басшыларының шешімімен Пәкстан Ислам Респуб-ликасына, Иран Ислам
Республикасына, Үндістан Республикасына Шанхай ынтымақтастық ұйымы
жанындағы бақылаушы мәртебесі берілді.
Жоғары деңгейдегі кездесуді өткізгеннен кейін мемлекет басшьшары оның
жұмысын жариялауға жиналған бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдерін
қабыдданған шешімдер мен ұйымның алдағы жұмыстары жөнінде хабардар етті.
Баспасөз мәслихатында бірінші болып сез алған Қазақстан Республикасының
Президенті Нұрсұлтан Назарбаев осы мәжілісте мұнан кейінгі кезеңде ұйымға
төрағалық жасау кезегі ауыспалы тәртіп бойынша Қытай Халық Республикасына
тигендігін мәлімдеп, ҚХР Тәрағасы Ху Цзиньтаоның осы қызметімен құттықтады.
демек, кезекті басқосу Қытай жерінде өткізілуі тиіс.
— Ұйымға үш бірдей ірі мемлекет бақылаушы мәртебесімен қосылып отыр.
Сөйтіп, біз енді халқының саны жағынан бүкіл әлем халқының жартысын
құрайтын үлкен ұйымға айналдық. Мұның өзі ШЫҰ беделінің жедел өсу үстінде
екендігін, аз жылдың ішінде үлкен болағанағы бар ұйымға айналғандығын
көрсетсе керек, деді Елбасы.20
ШЫҰ мүше мемлекеттер басшыларының декларациясы
Мемлекет басшыларының Ташкентте 2004 жылы 17 маусымдағы кездесуінен
кейінгі өткен кезеңде сол кездегі ШЫҰ-ны одан әрі дамыту және нығайту
мақстатында алға қойылған барлық міндеттер іс жүзінде орындалды. Ұйым мүше
мемлекетттердің көп жақты ынтымақтастығын өрістету жолымен алға қарай нық
басып, және басқа халықаралық ұйымдармен және елдермен өзара ықпалдастыққа
белсенді қосылып отыр.
ШЫҰ-ның 2004жылдан бастап жұмысқа кіріскен тұрақты әрекет ететін
органдары – Пекиндегі Хатшылық және Ташкенттегі Өңірлік антитерролық
құрылым (ӨАТҚ)- Ұйымның үздіксіз қызметін қамтамасыз ететін ықпалды ұжымдық
құралдарға айналуда. ӨАТҚ-ның басшы органы –Кеңестің өсе түсуге тиісті
маңызды рөлі атап өтілді.21
ШЫҰ-ның, оның барлық органдары мен тетіктері жұмысының тиімділігі мен
үйлесімділігін арттыру мақсатында мемлекеттер басшылары 2006 жылғы жоғары
деңгейдегі кездесуге Ұлттық үйлестірушілер кеңесі Хатшылықтың рөлін күшейту
жөнінде және оның жетекшісінің лауазымын ШЫҰ бас хатшысы деп өзгерту туралы
ұсыныстар әзірлейді деп уағдаласты.
Мемлекеттер басшылары ШЫҰ-ға мүше мемлекетттер қауіпсіздік кеңестері
мен хатшыларының 2005 жылғы 2 маусымда Астанда болған екінші кездесуінің
барысында қол жеткен уағдаластықтарды іске асыру жөнінде қажетті шаралар
қабылдаудың маңызын атап өтті.
ӨАТҚ-ға Терроризммен, сепаратизммен және экстремизммен күрес туралы
Шанхай конвенциясын іске асыруда жәрдем кәрсету үшін мемлекеттер басшылары
Хатшылық жанынан мүше мемлекеттердің тұрақты өкілдері қызмет етіп келе
жатқан қағидаларға сәйкес негізде мүше мемлекеттердің тұрақты өкілдері
институтын белгілеуге келісті.22
Мемлекет басшылары саммит барысында қабылданған ШЫҰ-ға мүше
мемлекеттердің терроризммен, сепаратизммен және экстремизммен күрестегі
ынтымақтастық айқындамасы мұндай ынтымақтастықтың тиімділігін арттыруға,
ӨАТҚ қызметіне бұрынғыдан нақты мақсаткерлік сипат беруге мүмкіндік
тұғызатына сенім білдіреді.
Мемлекеттер басшылары 2005 жылғы күзде Мәскеуде болған үкімет
басшылары (премьер –министрлер) кеңесінің мәжілісі 2004 жылғы қыркүйекте
Бішкекте қабылданған ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің көп жақты сауда
экономикалық ынтымақтастығы бағдарламасын орындау жөніндегі шаралар
жоспарын іске асыруға, сыртқы экономикалық және сыртқы сауда қызметі,
көлік, қоршаған ортаны қорғау, төтенше ахуалдарды жою, мәдениет пен білім
беру үшін жауап беретін министрліктер мен ведмоствалар жүйелері бойынша
өзара ықпалдастықты практикалық арнаға көшіруге нақты серпін беретінін,
сондай-ақ ШЫҰ- ның ұтымды қаржы бюджет саясатын бекітетінін негізге алады.
Ұйым аясында интеграциялық үрдістерді ынталандырудың жаңа ресурсы
қалыптасуы қорытынды кезеңге көшкен ШЫҰ-ның Іскерлік кеңесі болуы
тиіс.Тараптар келісілген қағидаттар негізінде ШЫҰ-ның Даму қорын құруды
жеделдетеді. Сонымен бірге тараптар өңірлік ынтымақтастық жобаларын жүзеге
асыруға қаржылай қолдау кәрсету мақстында банкаралық өзара ықпалдастықты
күшейтуге келісті.23
Сыртқы істер министрлерінің кеңесі атқарған зор да сындарлы жұмыстарды
атап өте отырып, мемлекеттер басшылары халықаралық тақырып бойынша
сабағаттасудың іске қосылған тетігінің нақпа-нақ қызмет етуінің маңызын
атап кәрсетеді. Олар сондай-ақ ШЫҰ-ның ойластырылған және мақсатты
халықаралық байланыстарын дамытуды қамтамасыз ету міндетін өзекті деп
санайды. Мұндай мәселелерді қағидаттық тұрғыда сыртқы істер министрлерінің
шешкені, ал ШЫҰ-ның тұрақты әрекет ететін органдарының мұндай байланысын
ағымды тұрғыда үйлестіруді ӨАТҚ Кеңесімен өзара ықпалдаса отырып, Ұлттық
үйлестірушілер кеңесі жүзеге асырғаны жөн.
Мемлекеттер басшылары ШЫҰ-ның жанындағы бақылаушы мәретебесінің
Пәкістанға, Иран мен Үндістанға берілуі ұйымның түрлі бағыттар бойынша көп
жақты және өзара тиімді ынтымақтастығын дамыту мүмкіндігін кеңейте
түсетініне сенім білдіреді.
2004 жылғы желтоқсанда ұйымға БҰҰ Бас Ассамблеясының жанындағы
бақылаушы мәртебесінің берілуі, 2005 жылғы сәуірде ШЫҰ мен АСЕАН, ШЫҰ мен
ТМД араларындағы өзара түсіністік туралы меморандумдарға қол қойылуы ШЫҰ-
ның әлемдік аренадағы өсе түскен беделінің маңызды кәрсеткіштері болып
табылады.
Таяудағы уақытта Ұлттық үйлестірушілер кеңесі Хатшылықпен және ӨАТҚ-
мен бірлесе отырып ШЫҰ БҰҰ-ның Хатшылығымен, оның Коммисияларымен және
Коммитеттерімен байланыстарды барынша мол қайтарымммен дамыта алуы, басқа
халықаралық ұйымдармен ынтымақтастық туралы қол қойылған құжаттарды іске
асыра алуы, теңдік және өзара құрмет негізінде өңірлік бірлестіктермен және
форумдармен, сондай-ақ мүдделі мемлекеттермен байланыс орната алуы үшін
ортақ көзқарастарды талдап жасауы керек.
Мемлекеттер басшылары жаһанданудың қарама-қайшылықты үрдісі жағдайында
баршаға ортақ бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтауға тең құқылы және өзара
құрмет,егемен елдердің ішкі істеріне қол сұқпаушылық, егестік емес тұрғыфда
ойлау, халықаралық қатынастарды демократияландыру жағына қарай
дәйектілікпен жүру қағидаттары негізіндегі көпжақты ынтымақтастық
жәрдемдесетінін атап өтеді және идеологияларындағы жіне қоғамдық
құрылымдағы өзгешеліктеге қарамастан, халықаралық қоғамдастықты өзара
сенімге, өзара тиімділікке, теңдік пен өзара ықпалдастыққа негізделген
қауіпсіздіктің жаңа тұжырымдамасын қалыптастыруға шақырады.
Әлемдегі мәдениеттер мен әркениеттердің сан-алуандылығы- адамзатқа
ортақ құндылық. Ақпараттық технологиялар мен коммуникациялардың қауырт өсуі
дәуірінде бұл өзара мүдделілікке, көзқарастар мен баға берудегі
шығанданушылықтан арылуға, диалогты дамытуға ынталандыруға тиіс. Әр
халықтың өз даму жолына деген құқығы толық мәнінде қамтамасыз етілуі
тиіс.24
Мемлекеттер басшылары ұтымда да әділ дүние тәртібі өзара сенім мен
тату кәршілікті нығайтуға, халықаралық істердегі монополия мен өктемдікке
иек артусыз шынайы әріптестік қатынастарды орнатуға негізделуі тиіс екеніне
сенімді. Мұндай тәртіп халықаралыққұқық қағидаттары мен нормаларының, ең
алдымен, БҰҰ Жарғысының үстемдігіне неғұрлым нық арқа сүйеген сайын
соғұрлым тұрақты қауіпсіз болады. Адам құқығы саласында әр халықтың тарихи
дәстүрлері мен ұлттық ерекшеліктерін, барлық мемлекеттердің егемендік
теңдігін қатаңда дәйекті түрде құрметтеу қажет.
Мемлекеттер басшылары БҰҰ-ны осы ұйымның тиімділігі мен беделін
арттыруға бағытталған ұтымды да қажетті реформалауды жақтайды. Реформаларды
жүргізі кезінде барынша кеңінен келісуді, БҰҰ-ны реформалау үшін ғана
уақыттық теңдеулер таңбауды, сондай-ақ елеулі қарама-қайшылықтар сақталып
отырған жобалар бойынша дауыс беруді ұстану маңызды екені қуатталды.
Мемлекеттер басшылары ХХІ ғасырда Азия-Тының мұхиты өңірі бейбітшілік
пен дамуды қамтамасыз етуде маңызды рөл атқаруға тиіс болатынын негізге
алады және тұтастай алғанда АТӨ-де, сонымен бірге оның жекелеген құрамдас
бөліктерінде межелеу сызықтарының пайда болмауын; мемлекеттер арсындағы кез-
келген түсінбеушіліктер мен даулар бейбіт құрамен, келіссөздер жолымен
шешілуін; осынау серпінді қозхғалыстағы өңірде достық, өзара түсіністік,
өзара ықпалдастық және сындарлылық ахуалы берік орнығуын жақтайды. Осыған
жәрдемдесу- ШЫҰ қызметінің негізгі бағыттарының бірі.
Мемлекеттер басшылары Орталық Азия мемлекеттерінің өз елдерінде және
тұтастай өңірде бейбітшілікті, қауіпсіздік пен тұрақтықты қамтамасыз етуге
бағытталған күш-жігеріне қолдау білдіріп, Орталық Азияның тұрақтылығы мен
экономикалықдамуын нығайтуда ШЫҰ белсенді рөл атқаруын жақтайды.25
Мемлекеттер басшылары халықаралық және өңірлік қауіпсіздік пен
тұрақтылыққа төнетін жаңа сынақтар мен қателіктерге тиімді қарсы тұру үшін
мүше мемлекеттердің күш-жігерін біріктіру талап етіледі деп санайды.
Күш-жігерді мұндай біріктірушіліктің кешенді сипаты болып, мүше
мемлекеттердің аумақтарын, халықтарын, өмірді қамтамасыз етудің шешуші
нысандарын және инфрақұрылымдарын жаңа сынақтар мен қателіктердің
қиратушылық әсерінен сенімді қорғауды қамтамасыз етуге шешуші нысандарын
және инфрақұрылымдарын жаңа сынақтар мен қатерлердің қиратушылық әсерінен
сенімді қорғауды қамтамасыз етуге, ШЫҰ тұрақты даму мен кедейшілікті жою
үшін қажетті жағдайлар жасауға нақты жәрдемдеседі және мынандай мәселелерді
қамтуы тиіс:
-мүше мемлекеттердің сыртқы саяси, ішкі экономикалық, құқық қорғау
органдарының арнайы қызметтер мен қорғаныс ведомстваларының тығыз
ынтымақтастығын дамыту;
- мүше мемлекеттер қауіпсіздік кеңестері хатшыларының кездесу
тетіктереін белсенді пайдалану;
-өңірде бейбітшілікке, қауіпсіздік пен тұрақтылыққа қатер төндіретін
ахуалға ШЫҰ-ның бірлесіп әрекет етуінің тиімді шаралы мен тетіктерін талдап-
жасау;
-антитеррорлық шараларды бірлесіп жоспарлау және өткізу;
-қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелерінде ұлттық жарнамаларды
үйлетіру;
-жаңа сынақтар мен қатерлерге қарсы күремте ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz