Несие қоржыны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 НЕСИЕ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ МӘНІ МЕН НЕГІЗІ
1.1 Қазақстан Республикасында несие қатынастарының
пайда болуының құқықтық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Несие қоржынын қалыптастыру және оның жағдайын бақылау ... ... ... 8
1.3 Несие қатынастарын басқарудағы несие саясатының рөлі ... ... ... ... .11
2 «ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ НЕСИЕ ҚОРЖЫНЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1 «Қазақстан Халық Банкі» Акционерлік қоғамының несие саясаты ... ...18
2.2 «Қазақстан Халық Банкі» Акционерлік қоғамының несие
қоржынын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2.3 Несие операцияларының сапасын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
3 НЕСИЕ ҚОРЖЫНЫН ПАЙДАЛАНУДАҒЫ ҚАЙТАРЫМСЫЗДЫҒЫНЫҢ ТӘУЕКЕЛІН ТӨМЕНДЕТУДЕГІ КЕМШІЛІКТЕРІН ШЕШУ ЖӘНЕ ПРОБЛЕМАЛЫҚ НЕСИЕЛЕРДІ БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Проблемалық несиені басқаруды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... 49
3.2 Тәуекелді төмендету әдістерін пайдаланудағы жолдарын
жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
ҚОСЫМША
1 НЕСИЕ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ МӘНІ МЕН НЕГІЗІ
1.1 Қазақстан Республикасында несие қатынастарының
пайда болуының құқықтық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Несие қоржынын қалыптастыру және оның жағдайын бақылау ... ... ... 8
1.3 Несие қатынастарын басқарудағы несие саясатының рөлі ... ... ... ... .11
2 «ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ НЕСИЕ ҚОРЖЫНЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1 «Қазақстан Халық Банкі» Акционерлік қоғамының несие саясаты ... ...18
2.2 «Қазақстан Халық Банкі» Акционерлік қоғамының несие
қоржынын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2.3 Несие операцияларының сапасын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
3 НЕСИЕ ҚОРЖЫНЫН ПАЙДАЛАНУДАҒЫ ҚАЙТАРЫМСЫЗДЫҒЫНЫҢ ТӘУЕКЕЛІН ТӨМЕНДЕТУДЕГІ КЕМШІЛІКТЕРІН ШЕШУ ЖӘНЕ ПРОБЛЕМАЛЫҚ НЕСИЕЛЕРДІ БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Проблемалық несиені басқаруды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... 49
3.2 Тәуекелді төмендету әдістерін пайдаланудағы жолдарын
жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
ҚОСЫМША
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 2007 жылдың 28 ақпанында өткен Парламент палаталарының бірлескен отырысындағы «Жаңа Әлемдегі Жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына дәстүрлі Жолдауында: "Тәуелсіздікке қолымыз жеткен алғашқы күннен бастап сіздер мен біздер барлық қажыр-қайратымызды жұмсап, еңсесін асқақтатқан Жаңа Қазақстан барған сайын нық сеніммен алға басып келеді. Дамудың өзі таңдаған даңғылына түскен еліміздің атағы шартарапқа таралып, әлемдік қоғамдастықтың алдындағы абыройы да жылдан жылға артып отыр. Біз экономикамыз мен мемлекетіміздің берік іргетасын қаладық. Қазақстанның алдағы дамуы, кемел келешегі экономикалық, әлеуметтік, саясаи және әкімшілік тұрғыда жан-жақты сараланып, түбегейлі жаңа кезеңге батыл қадам бастық",- деп Елбасымыз Қазақстан халқына жарқын болашағымыз біздің қолымызда екендігіне тағы да көзімізді жеткізді. /1/
Еліміздің 2030 жылға дейінгі Дамуының стратегиясы – қоғамымыздың келешектегі келбеті мен мемлекеттің мақсат-мұраты баян етілді.
Бүгін толық жауапкершілікпен былай деп мәлімдеуімізге болады: "Қазақстан өтпелі кезеңнен ойдағыдай өтті, әрі өз дамуының сапалық жаңа кезеңіне нық сеніммен қадам басты!"
Өткен жылы біз жалпы қазақстандық жобамызды тұжырымдап, оны іске асыруды қолға алған болатынбыз. Бұл – біздің әлемнің бәсекеге барынша қабілетті 50 елінің қоғамдастығына қарай жедел жылжуымыз және оның тұрақты мүшесі ретінде Қазақстанның тұғырнамасын нығайту.
Президентіміздің өткен жылғы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясында: "Біз қатаң бәсекеге әзір тұрып, оны өз мүддемізге пайдалана білуіміз керек. Қазақстан көп тарапты халықаралық экономикалық жобаларға белсене қатыса алады, қатысуға тиіс те. Мемлекет өз тарапынан іскерлік бастамашылықтың жолындағы заңнамалық, әкімшілік және бюрократиялық кедергілерді ысырып тастауға, жекеменшік капиталдың келешегі үлкен кемел бастамаларына тікелей қолдау көрсетуге міндетті", - деп экономикамыздың барлық салаларын дамытуға мүмкіндігіміз бар деп пайымдаған еді. /2/
Экономикамыздың дамуына үлкен өзіндік үлесін қосып жатқан Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің дамып, халықаралық стандарттарға сай болып жатқандығын айта аламыз.
Екінші деңгейлі банктердің, яғни коммерциялық банктердің пассивті операциялары негізінде салымдар түрінде кәсіпорынның, ұйымдардың, басқа банктердің, халықтың уақытша бос қаражаттарын тартуға мүмкіндігі бар. Қазақстанның қаржы жүйесінің тұрақты дамуы бірінші кезекте ұзақ мерзімді қайта құрудан өткен банктік мекемелердің дамуынан көрініс табады. Осыған байланысты еліміздің несие нарығының соңғы жылдардағы даму қарқыны банктердің несие көлемінің ұлғаюынан және халықтың банк жүйесіне деген сенімділігінің артуынан байқалады.
Еліміздің 2030 жылға дейінгі Дамуының стратегиясы – қоғамымыздың келешектегі келбеті мен мемлекеттің мақсат-мұраты баян етілді.
Бүгін толық жауапкершілікпен былай деп мәлімдеуімізге болады: "Қазақстан өтпелі кезеңнен ойдағыдай өтті, әрі өз дамуының сапалық жаңа кезеңіне нық сеніммен қадам басты!"
Өткен жылы біз жалпы қазақстандық жобамызды тұжырымдап, оны іске асыруды қолға алған болатынбыз. Бұл – біздің әлемнің бәсекеге барынша қабілетті 50 елінің қоғамдастығына қарай жедел жылжуымыз және оның тұрақты мүшесі ретінде Қазақстанның тұғырнамасын нығайту.
Президентіміздің өткен жылғы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясында: "Біз қатаң бәсекеге әзір тұрып, оны өз мүддемізге пайдалана білуіміз керек. Қазақстан көп тарапты халықаралық экономикалық жобаларға белсене қатыса алады, қатысуға тиіс те. Мемлекет өз тарапынан іскерлік бастамашылықтың жолындағы заңнамалық, әкімшілік және бюрократиялық кедергілерді ысырып тастауға, жекеменшік капиталдың келешегі үлкен кемел бастамаларына тікелей қолдау көрсетуге міндетті", - деп экономикамыздың барлық салаларын дамытуға мүмкіндігіміз бар деп пайымдаған еді. /2/
Экономикамыздың дамуына үлкен өзіндік үлесін қосып жатқан Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің дамып, халықаралық стандарттарға сай болып жатқандығын айта аламыз.
Екінші деңгейлі банктердің, яғни коммерциялық банктердің пассивті операциялары негізінде салымдар түрінде кәсіпорынның, ұйымдардың, басқа банктердің, халықтың уақытша бос қаражаттарын тартуға мүмкіндігі бар. Қазақстанның қаржы жүйесінің тұрақты дамуы бірінші кезекте ұзақ мерзімді қайта құрудан өткен банктік мекемелердің дамуынан көрініс табады. Осыған байланысты еліміздің несие нарығының соңғы жылдардағы даму қарқыны банктердің несие көлемінің ұлғаюынан және халықтың банк жүйесіне деген сенімділігінің артуынан байқалады.
1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан Республикасының Преидентінің Қазақстан халқына Жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан». Астана, 2007ж. 28 ақпан //Егемен Қазақстан, 1 наурыз 2007ж.
2. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан Республикасының Преидентінің Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан жедел экономикалық, әлеуметтік және саяси жаңғыру жолында». 18.02.2005 ж.
3. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан - 2030». 1997 ж.
4. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан Республикасының Преидентінің Қазақстан халқына Жолдауы «Бәсекешіл Қазақстан, бәсекешіл экономика, бәсекешіл ұлт». (19 марта 2004 г.).
5. ҚР Банктер және банктік іс-әрекеті туралы заң (2004 жылдың тамыз айындағы жағдайы бойынша);
6. Қазақстан Республикасының 1995 ж. 30 наурыздағы N 2155 Заңы «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы».
7. ҚР Азаматтық кодекс;
8. ҚР Қазақстан Республикасында несиелік тарихтарды құрастыру және несиелік бюролар туралы заң(2004 ж. 4 шілде);
9. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің 2003 жылдың 31 қаңтарындағы № 37 Қаулысы «Қазақстанның ұлттық Банкінің 2003 жылғы ақша-несие саясатының негізгі бағыттары». Астана. 2003.
10. 1995 жылдың 31 тамызында шыққан № 2444 Заң күші бар “ Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы” (25.04.01 № 179-II Қазақстан Республикасының Заңдарымен енгізілген өзгертулер және толықтырулармен қоса) Қазақстан Республикасының Заңы.
11. Положение Национального Банка Республики Казахстан, утвержденное постановлением Правления Нацбанка РК от 23 мая 1997 года № 218 “О классификации активов банка и условных обязательств и расчете провизий по ним банками второго уровня Республики Казахстан (с изменениями, внесенными Постановлениями Национального Банка РК от 02.06.2004 г. № 264)”
12. Томас Земерхайм. Пособие по кредитной политике и кредитным процедурам. Алматы, 2004 г
13. Питер С. Роуз. Банковский менеджмент: пер. С англ. –М.: Издательское дело, 1997г.
14. Сейткасымов Г.С. Банковское дело: Учебник – Алматы: Қаржы Қаражат, 1998г.
15. “Қазақстан Халық Банкі” Акционерлік Қоғамының несие саясаты.
16. Челноков В.А. Банки и банковские операции. Букварь кредитования. Технологии банковских ссуд. Околобанковское рыночное пространство. Учебник для ВУЗов – Москва: Высшая школа, 1998г.
17. Тинасилова М.Д. Управление банковскими рисками: Учебное пособие – Алматы: Алагат, 2006г.
18. Давлетов М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане: Учебное пособие – Алматы: Экономика, 2005г.
19. Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысша – қазақша сөздік, Алматы, 1999ж.
20. Маршал Джон Ф., Бансал Випул К. Финансовая инженерия – Москва: ИНФРА – Н, 1998г.
21. Уайтинг Д.П. Осваиваем банковское дело: Пер. с англ. – Общ. Ред. Эриашвили Н.Д. – М.: Банки и Биржи, 1996г.
22. Пещанская И.В. Организация деятельности коммерческого банка: Учебное пособие – М.: ИНФРА – М, 2005г.
23. Куницына Н.Н. Бизнес – планирование в коммерческом банке – М.: Финансы и статистика, 2006г.
24. Сатова Р.К., Сыздыкова Д.Т. Проблемы финансовой устойчивости банка. 1999г.
25. Новиков И.А. Стратегия управления банковскими рисками. – Алматы: Қаржы Қаражат, 1998г.
26. Рид Э., Коттер Р., Гилл Э., Смит Р. Коммерческие банки, М.: СП “Космополис”, 1996г.
27. Усоскин В.М. Современный коммерческий банк. Управление и операции. М.: ИПЦ “Вазар – Ферро”, 1997г.
28. Смулов А.М. Некоторые аспекты работы банка с проблемными активами // Деньги и кредит, № 5, 2004г.
29. Ильясов С.И. Управление активами и пассивами банков // Деньги и кредит, № 5, 2004г.
30. Худякова А.И. Банковское право Республики Казахстан? Учебное пособие – Алматы: Жеті Жарғы, 2004г.
31. Балабанов И.Т. Финансовый анализ и планирование хозяйствующего субъекта. – М.: Финансы и статистика, 2005г.
32. Волков О.И. Экономика предприятия- М.: ИНФРА – М, 2005г.
33. Положение “О классификации ссудного портфеля, порядке формирования и использования резерва (провизий) по кредитам Национального Банка Республики Казахстан” утвержденное Правлением НБ РК 24 июня 1996г.
34. Сейткасымов г.С. Деньги, кредит, банки. Учебник, Алматы: Экономика, 1999г.
35. Калиева Г.Т. Кредитное дело, Алматы: Қаржы Қаражат, 1997г.
36. Уткин Э.А. Словарь банковских терминов, М., 1997г.
37. Черкасов В.Е. Финансовый анализ в коммерческом банке. М. 1995г.
38. Ольшаный А.И. Банковское кредитование, М. 1997г.
39. Постановление Правления НБ РК от 16 августа 1999 года № 276 “Об утверждении Правил ведения документации по кредитованию банками второго уровня”
40. Волков О.И. Экономика предприятия. М.: ИНФРА – М, 2005г.
41. Әиімбетов С., Тоқсанбаев С. Орысша – қазақша экономикалық атаулар сөздігі. Алматы, Алатау баспасы. 1999 жыл.
42. Колесникова В.И. Банковское дело. М. 2005.
43. Коробова Г.Г. Банковское дело. М. Экономист. 2005.
2. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан Республикасының Преидентінің Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан жедел экономикалық, әлеуметтік және саяси жаңғыру жолында». 18.02.2005 ж.
3. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан - 2030». 1997 ж.
4. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан Республикасының Преидентінің Қазақстан халқына Жолдауы «Бәсекешіл Қазақстан, бәсекешіл экономика, бәсекешіл ұлт». (19 марта 2004 г.).
5. ҚР Банктер және банктік іс-әрекеті туралы заң (2004 жылдың тамыз айындағы жағдайы бойынша);
6. Қазақстан Республикасының 1995 ж. 30 наурыздағы N 2155 Заңы «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы».
7. ҚР Азаматтық кодекс;
8. ҚР Қазақстан Республикасында несиелік тарихтарды құрастыру және несиелік бюролар туралы заң(2004 ж. 4 шілде);
9. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің 2003 жылдың 31 қаңтарындағы № 37 Қаулысы «Қазақстанның ұлттық Банкінің 2003 жылғы ақша-несие саясатының негізгі бағыттары». Астана. 2003.
10. 1995 жылдың 31 тамызында шыққан № 2444 Заң күші бар “ Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы” (25.04.01 № 179-II Қазақстан Республикасының Заңдарымен енгізілген өзгертулер және толықтырулармен қоса) Қазақстан Республикасының Заңы.
11. Положение Национального Банка Республики Казахстан, утвержденное постановлением Правления Нацбанка РК от 23 мая 1997 года № 218 “О классификации активов банка и условных обязательств и расчете провизий по ним банками второго уровня Республики Казахстан (с изменениями, внесенными Постановлениями Национального Банка РК от 02.06.2004 г. № 264)”
12. Томас Земерхайм. Пособие по кредитной политике и кредитным процедурам. Алматы, 2004 г
13. Питер С. Роуз. Банковский менеджмент: пер. С англ. –М.: Издательское дело, 1997г.
14. Сейткасымов Г.С. Банковское дело: Учебник – Алматы: Қаржы Қаражат, 1998г.
15. “Қазақстан Халық Банкі” Акционерлік Қоғамының несие саясаты.
16. Челноков В.А. Банки и банковские операции. Букварь кредитования. Технологии банковских ссуд. Околобанковское рыночное пространство. Учебник для ВУЗов – Москва: Высшая школа, 1998г.
17. Тинасилова М.Д. Управление банковскими рисками: Учебное пособие – Алматы: Алагат, 2006г.
18. Давлетов М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане: Учебное пособие – Алматы: Экономика, 2005г.
19. Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысша – қазақша сөздік, Алматы, 1999ж.
20. Маршал Джон Ф., Бансал Випул К. Финансовая инженерия – Москва: ИНФРА – Н, 1998г.
21. Уайтинг Д.П. Осваиваем банковское дело: Пер. с англ. – Общ. Ред. Эриашвили Н.Д. – М.: Банки и Биржи, 1996г.
22. Пещанская И.В. Организация деятельности коммерческого банка: Учебное пособие – М.: ИНФРА – М, 2005г.
23. Куницына Н.Н. Бизнес – планирование в коммерческом банке – М.: Финансы и статистика, 2006г.
24. Сатова Р.К., Сыздыкова Д.Т. Проблемы финансовой устойчивости банка. 1999г.
25. Новиков И.А. Стратегия управления банковскими рисками. – Алматы: Қаржы Қаражат, 1998г.
26. Рид Э., Коттер Р., Гилл Э., Смит Р. Коммерческие банки, М.: СП “Космополис”, 1996г.
27. Усоскин В.М. Современный коммерческий банк. Управление и операции. М.: ИПЦ “Вазар – Ферро”, 1997г.
28. Смулов А.М. Некоторые аспекты работы банка с проблемными активами // Деньги и кредит, № 5, 2004г.
29. Ильясов С.И. Управление активами и пассивами банков // Деньги и кредит, № 5, 2004г.
30. Худякова А.И. Банковское право Республики Казахстан? Учебное пособие – Алматы: Жеті Жарғы, 2004г.
31. Балабанов И.Т. Финансовый анализ и планирование хозяйствующего субъекта. – М.: Финансы и статистика, 2005г.
32. Волков О.И. Экономика предприятия- М.: ИНФРА – М, 2005г.
33. Положение “О классификации ссудного портфеля, порядке формирования и использования резерва (провизий) по кредитам Национального Банка Республики Казахстан” утвержденное Правлением НБ РК 24 июня 1996г.
34. Сейткасымов г.С. Деньги, кредит, банки. Учебник, Алматы: Экономика, 1999г.
35. Калиева Г.Т. Кредитное дело, Алматы: Қаржы Қаражат, 1997г.
36. Уткин Э.А. Словарь банковских терминов, М., 1997г.
37. Черкасов В.Е. Финансовый анализ в коммерческом банке. М. 1995г.
38. Ольшаный А.И. Банковское кредитование, М. 1997г.
39. Постановление Правления НБ РК от 16 августа 1999 года № 276 “Об утверждении Правил ведения документации по кредитованию банками второго уровня”
40. Волков О.И. Экономика предприятия. М.: ИНФРА – М, 2005г.
41. Әиімбетов С., Тоқсанбаев С. Орысша – қазақша экономикалық атаулар сөздігі. Алматы, Алатау баспасы. 1999 жыл.
42. Колесникова В.И. Банковское дело. М. 2005.
43. Коробова Г.Г. Банковское дело. М. Экономист. 2005.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .3
1 НЕСИЕ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ МӘНІ МЕН НЕГІЗІ
1.1 Қазақстан Республикасында несие қатынастарының
пайда болуының құқықтық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Несие қоржынын қалыптастыру және оның жағдайын бақылау ... ... ... 8
1.3 Несие қатынастарын басқарудағы несие саясатының рөлі ... ... ... ... .11
2 ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ НЕСИЕ ҚОРЖЫНЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫН
ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Халық Банкі Акционерлік қоғамының несие саясаты ... ...18
2.2 Қазақстан Халық Банкі Акционерлік қоғамының несие
қоржынын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2.3 Несие операцияларының сапасын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
3 НЕСИЕ ҚОРЖЫНЫН ПАЙДАЛАНУДАҒЫ ҚАЙТАРЫМСЫЗДЫҒЫНЫҢ ТӘУЕКЕЛІН
ТӨМЕНДЕТУДЕГІ КЕМШІЛІКТЕРІН ШЕШУ ЖӘНЕ ПРОБЛЕМАЛЫҚ НЕСИЕЛЕРДІ БАСҚАРУДЫ
ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Проблемалық несиені басқаруды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... 49
3.2 Тәуекелді төмендету әдістерін пайдаланудағы жолдарын
жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 2007
жылдың 28 ақпанында өткен Парламент палаталарының бірлескен отырысындағы
Жаңа Әлемдегі Жаңа Қазақстан атты Қазақстан халқына дәстүрлі Жолдауында:
"Тәуелсіздікке қолымыз жеткен алғашқы күннен бастап сіздер мен біздер
барлық қажыр-қайратымызды жұмсап, еңсесін асқақтатқан Жаңа Қазақстан барған
сайын нық сеніммен алға басып келеді. Дамудың өзі таңдаған даңғылына түскен
еліміздің атағы шартарапқа таралып, әлемдік қоғамдастықтың алдындағы
абыройы да жылдан жылға артып отыр. Біз экономикамыз мен мемлекетіміздің
берік іргетасын қаладық. Қазақстанның алдағы дамуы, кемел келешегі
экономикалық, әлеуметтік, саясаи және әкімшілік тұрғыда жан-жақты
сараланып, түбегейлі жаңа кезеңге батыл қадам бастық",- деп Елбасымыз
Қазақстан халқына жарқын болашағымыз біздің қолымызда екендігіне тағы да
көзімізді жеткізді. 1
Еліміздің 2030 жылға дейінгі Дамуының стратегиясы – қоғамымыздың
келешектегі келбеті мен мемлекеттің мақсат-мұраты баян етілді.
Бүгін толық жауапкершілікпен былай деп мәлімдеуімізге болады:
"Қазақстан өтпелі кезеңнен ойдағыдай өтті, әрі өз дамуының сапалық жаңа
кезеңіне нық сеніммен қадам басты!"
Өткен жылы біз жалпы қазақстандық жобамызды тұжырымдап, оны іске
асыруды қолға алған болатынбыз. Бұл – біздің әлемнің бәсекеге барынша
қабілетті 50 елінің қоғамдастығына қарай жедел жылжуымыз және оның тұрақты
мүшесі ретінде Қазақстанның тұғырнамасын нығайту.
Президентіміздің өткен жылғы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша
қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясында: "Біз қатаң бәсекеге әзір
тұрып, оны өз мүддемізге пайдалана білуіміз керек. Қазақстан көп тарапты
халықаралық экономикалық жобаларға белсене қатыса алады, қатысуға тиіс те.
Мемлекет өз тарапынан іскерлік бастамашылықтың жолындағы заңнамалық,
әкімшілік және бюрократиялық кедергілерді ысырып тастауға, жекеменшік
капиталдың келешегі үлкен кемел бастамаларына тікелей қолдау көрсетуге
міндетті", - деп экономикамыздың барлық салаларын дамытуға мүмкіндігіміз
бар деп пайымдаған еді. 2
Экономикамыздың дамуына үлкен өзіндік үлесін қосып жатқан Қазақстан
Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің дамып,
халықаралық стандарттарға сай болып жатқандығын айта аламыз.
Екінші деңгейлі банктердің, яғни коммерциялық банктердің пассивті
операциялары негізінде салымдар түрінде кәсіпорынның, ұйымдардың, басқа
банктердің, халықтың уақытша бос қаражаттарын тартуға мүмкіндігі бар.
Қазақстанның қаржы жүйесінің тұрақты дамуы бірінші кезекте ұзақ мерзімді
қайта құрудан өткен банктік мекемелердің дамуынан көрініс табады. Осыған
байланысты еліміздің несие нарығының соңғы жылдардағы даму қарқыны
банктердің несие көлемінің ұлғаюынан және халықтың банк жүйесіне деген
сенімділігінің артуынан байқалады.
Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасында банк аясы серпінді түрде дамып
келе жатқан экономикалық секторлардың бірі. Бұрын қатал түрде реттелетін
коммерциялық банктер, бүгін дербес және үлкен банкаралық бәсеке жағдайында
жұмыс істеп жатыр.
Дағдарысты құбылыстардан өтумен байланысты Қазақстан экономикасының
қазіргі проблемалар тұрғысында банк жүйесінің алдағы уақыттағы дамуы мен
жетілдірілуі үлкен тәжірибелік мәнділікке ие.
Қазіргі банктер клиенттерге қызметтің кең ауқымды спектірін ұсынып, банк
операцияларының жаңа техникасын қолданып, қызмет көрсетудің жоғарғы
деңгейін қамтамасыз етіп отыр. Банктердің ең басты қызметі – несиелеу. Ол
кәсіпорындардың, ұйымдардың және кәсіпкерлік фирмалардың тұтынушылық және
инвестициялық мақсаттары үшін іске асырылады. Банктер өздерінің несие
қызметтін қаншалықты тиімді жүзеге асырса, соншалықты клиенттердің
экономикалық жағдайына әсерін тигізеді. Себебі, банктік қарыз жаңа
кәсіпорындардың пайда болуына, жұмыс орны санының өсуіне мүмкіндік туғызады
және олардың экономикалық өмір икемділігін қамтамасыз етеді.
Қазіргі банктік несиелеу жүйесі нарықтық қатынастарды қалыптастыру мен
дамытуға, өндірістің тиімділігін арттыруға, мемлекет экономикасын
нығайтуға, айналыстағы негізсіз ақша массасының өсуін шектеуге, инфляциялық
процестердің алдын алуға және ұлттық валютаны нығайтуға бағытталған.
Кейінгі жылдары қаржы секторының тез арада дамуы мен нығайуы бұрын
болған несие ресурстарының дефицитін қысқартты. Қазақстанның экономикалық
өсуі мен Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісінің конструкциялық
саясаты, қоғамдық сенімді арттырып, мемлекеттің банк секторының динамикалық
дамуына мүмкіншілік туғызды. Несие ресурстары мен бәсеке өсуінің
нәтижесінде Қазақстан банктері пайыздық мөлшерлеме және мерзімге байланысты
банктік қарыз беру бойынша аса ыңғайлы жағдай ұсынуға ұмтылуда.
Бірақ Республикадағы банктердің қызметі әртүрлі факторлардың ықпалынан
аса күрделі жағдайда жүзеге асырылады. Мысалға, жекелеген экономикалық
секторлардың экономикалық тұрақсыздығы, төлем дағдарысы, төлем балансының
дефициті және т.б. Осы факторлардың әр қайсысы берілген банктік несиелер
бойынша қарызды уақытылы өтеу мүмкіншілігінің төмендеуінен банктердің несие
және пайыздық саясатын хеджирлеу стратегиясы және т.б. мүмкін тәсілдер
механизмдерін әзірлеу көмегімен несие тәуекелдігін бәсеңдетуге ұмтылады.
Осы проблеманың маңыздылығы мен тәжірибе жүзіндегі мәнділігі дипломдық
жұмыстың тақырыбын таңдауға себеп болды.
Дипломдық жұмыстың объектісі болып Қазақстан Халық Банкі
Акционерлік Қоғамы болып табылады.
Осы дипломдық жұмысты жазудың мақсаты тек қана теориялық аспектілер ғана
емес, сонымен қактар банктің несие, операцияларын жүргізудің тәжірибелік
жақтары, банктің несие қоржынының жағдайы және пайда болған проблемаларды
шешудің перспективалық бағыты табылады.
Бұл мақсаттарға жету үшін келесі міндеттер қойылып отыр:
1. Тақырыпты зерттеудің мақсаты –коммерциялық банктердің несие
операцияларының ішіндегі – несиелік портфеліне талдау жүргізіп, оны
жетілдіру бойынша ұсыныстарды беру.
2. Несие қоржынынң ролін анықтау, банктің несие саясаты тиімділігі
көрсеткіштерінің жүйесін және оны қамтамасыз ету механизмдерін
әзірлеу.
3. Қазақстан Халық Банкі Акционерлік Қоғамының несие қоржынына
талдау жүргізу.
4. Несие қайтарымсыздығы тәуекелдігін төмендету саласында жобалық
шешімдерді әзірлеу, Қазақстан Халық Банкі Акционерлік Қоғамының
несие портфелінің көлемін көбейтуге мүмкіншілік беретін жаңа несие
өнімдерін енгізуді бағалау, несиелеу кезінде пайда болған
проблемаларды шешу жолдары.
Дипломдық жұмысты орындау кезінде заңдық, нормативтік актілер,
әдістемелік сілтемелер мен нұсқаулықтар, отандық және шетел экономистерінің
ғылыми еңбектері қолданылды.
Жұмыс құрылымы. Дипломдық жұмыс 61 бет көлемінен, негізгі бөлімі
кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан, сонымен қатар 43 атаулы қолданыған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыста 16 кесте және 11 сурет бар.
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауында коммерциялық банктердің қаржы
ресурстары және оны қалыптастырудың көздері анықталған, коммерциялық
банктегі пассивтік операциясының ішінде депозиттік операцияның мәні
ашылған.
Екінші бөлімде Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердің
несиелік портфель динамикасына және Қазақстан Халық Банкі АҚ мысалында
банктің несиелік қызметіне талдау жүргізілген.
1 НЕСИЕ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ МӘНІ МЕН НЕГІЗІ
Қазақстан Республикасында несие қатынастарының пайда болуының құқықтық
негізі, несие қоржынын қалыптастыру және оның жағдайын бақылау, несие
қатынастарын басқарудағы несие саясатының рөлі және мәні қарастырылды.
1.1 Қазақстан Республикасында несие қатынастарының пайда
болуының құқықтық негізі
Біздің елде банктердің несие қызметі Қазақстан Республикасы
Президентінің құзіретіне қатысты сұрақтар бойынша Жарлықтары мен Заңдық
актілерінің негізінде шығарылып, орындалатын Қазақстан Республикасының
Заңдарымен, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісінің нормативтік –
құқықтық актілерімен реттеледі.
Қазақстан Республикасындағы несие қызметін реттейтін ең басты Заңдық
акт 1995 жылдың 31 тамызында шыққан № 2444 Заң күші бар
Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы
( 25.04.01 №179 – II Қазақстан Республикасының Заңдарымен енгізілген
өзгертулер және толықтырулармен қоса ) Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлығы болып табылады.
Қазақстан Республикасының Банктер және банк қызметі туралы Заңның 34
бабында қарыз операциясының анықтамасы берілген. Мұнда, жеке банк
операцияларын жүзеге асыратын банк немесе ұйым қаржыны басқа тұлғаларға
мерзімділік, қайтарымдылық және төлемділік талабына сай береді.
Банктік қарыздың қайтарымдылығын қамтамасыз ету Заңын 35 бабымен
реттеледі. Заң бойынша несие қайтарымдылығы ( Заңға немесе шартқа сәйкес)
тұрақсыздық айыбы, кепілдік, кепіл, кепілгерлік және т.б. тәсілдермен
қамтамасыз етіле алады. Банк клиентінің несиені өтеу қабілеті мен
сенімділігі жоғары болған жағдайда қарызды беру жөніндегі шешімді
қамтамасыз етілмеген етіп қабылдауға құқылы ( бланкілік несие ).
Заңның 36 бабында банк қарыз алушының төлеу қабілетсіздігіне қатысты
шара қолдана алатыны қарастырылады. Бұл банкпен жаңа қарыздардың берілмеуі,
қарыз алушының кез – келген шотындағы оның келісімінсіз қаражатын өндіріп
алу немесе қарыз алушының төлем қабілетсіздігін мойындау жөнінде сотқа
беру. 27.18-19б.
Несиелеу саясатындағы екінші деңгейлі банктер қызметінің нормативтік –
құқықтық базасын жетілдіру мақсатында, Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкі 1996 жылдың 16 тамызында шыққан № 276 Екінші деңгейлі банктермен
несиелеу бойынша құжаттакмаларды жүргізу ережесін бекіту туралы Қаулысын
бекітті. Осы Ереже Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісімен, банк
жүйесіндегі несие тәуекелін басқару жүйесін жетілдіру және банктердің
қызметін инспектірлеу бойынша функцияларды орындау үшін талаптарды
белгілейді. Айтылған Ережеде несиелеу тәжірибесінде қолданылатын
дефинициялар берілген. Олар:
а) негізгі қарыз - банкпен қарызға берілген ақша сомасы;
ә) банк қарызы бойынша сыйақы - банкіге қатысты жылдық қаражат
мөлшері есебінен негізгі қарызға ( қарыз сомасына ) қатысты
пайызға шағылуында анықталатын берілген қарыз үшін төлем;
б) қарыз шарты - сыйақы мөлшері жөніндегі шартты, қарыз алушымен
міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз етуді, сонымен қатар жеке
банктік қарыз бойынша тәуелділікті төмендетуге бағытталған ерекше
талаптарды қосқандағы берілген банктік қарызға қатысты шарт түрі.
10.7б.
Ережеде кез келген банктік қарызды беру кезіндегі қажетті құжаттамалар
тізімі анықталған және банктік қарыз шартының міндетті талаптары
ескертілген.
Қазақстан Республикасының банк жүйесін нығайту мақсатында және несие
берушілердің мүддесін қорғауда Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
банктер үшін провизияларды ынталандарудың міндетті түрде болуын белгілейді.
Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктері № 218 1997 жылдың 23
мамырынан шыққан Банк активтерінің классификациясы мен шартты
міндеттемелері бойынша провизияны есептеу туралы Ережесіне сәйкес
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі банктермен берілген қарыздарды
классификациялайды.банк активтерінің классификация критерийлері болып
мыналар табылады:
а) ағымдық қаржылық ақпарат негізінде қарыз алушының қаржылық жағдайын,
активтер сапасын, олардың айналыс жылдамдығын, өтімділік
көрсеткіштерін, жеке капиталы мен қарызға алынған қаражат арасындағы
қатынасты, жалпы пайда мен таза табыстың пайыздық өсуін талдау;
ә) қарыз алушы мен банк арасындағы қарым – қатынас. Клиенттер банк
қарызын алудың шартын түсінуі тиіс және оны міндетті түрде орындауы
қажет;
б) банкіге берілген кепілдік және банк қарызын кепілдік есебінен өтеу
жағдайында оның құны ( оның өтімділігі );
в) негізгі қарыз сомасын және ол бойынша пайызды уақытылы өтеу. 18.1-
2б.
Банктер шаруашылық қатынастар қатысушыларының қаржы делдалы болып,
республика экономикасында үлкен рольді атқаратындықтан, нарықтық қатынастың
дамуы банк заңдылықтарының жаңартылуына әкеліп соқты.
Осының нәтижесінде Қазақстан Республикасындағы банк қарызы айқын түрде
қайта құрылды және нысаны мен мазмұны бойынша өркениетті болды деуге
болады.
Қазақстан Республикасында жүргізіліп жатқан монетарлық саяса, нисие
қызметі аумағындағы банктер жұмысының стилі мен әдісін халықаралық стандарт
талаптары мен нормаларына қарай өзгертуді мәжбүр етуге жағдай туғызды.
Қазақстан Республикасындағы несие қатынастарының құқықтық негізін
анықтаудан кейін, несие қатынастарын басқарудағы несие саясатының ролін
анықтау қажет.
1.2 Несие қоржынын қалыптастыру және оның жағдайын бақылау
Несие қоржыны банк табысының және активтерді орналастыру кезіндегі
тәуекелдің басты көзі қызметін атқарады.Банк қоржынының құрылымы мен
сапасының жақсы болуы, банктің орнықтылығы, оның репутациясы мен қаржылық
сәттілігіне әсерін тигізеді. Сондықтан, банктердің барлығында қоржында бар
қарыздардың сапасына бақылау, қабылданған стандарттар мен банктің несие
саясатының мақсатынан ауытқу жағдайларын анықтау және тәуелсіз экспертиза
жүргізіледі. Несие қызметкерлері мен жоғарғы қызметкерлер нақты салалар мен
жеке қарыз алушылардағы капиталдың шамадан тыс шоғырлануын анықтау
мақсатында несие портфелінің құрамын, сонымен қатар банк жағынан араласуды
қажет ететін проблемалық қарыздарды талдайды. 12.111б.
Несие қоржынын қалыптастыру кезінде,банк барлық инвесторларға қатысты
жалпы принципті ұстануға тиіс. Ол жоғарғы табысты және аса тәуекелді
салымдарды несиелеудің төмен тәуекелді бағыттарымен байланыстыру.
Несие тәуекелі- бұл қарыз алушының негізгі қарыз бен пайызды төлемеу
тәуекелі немесе несие мәмілесі контрагентінің өзіне қатысты алынған
міндеттемелер бойынша әрекет ете алмауы.
Пайызды төлемеу кезінде, банк өзінің табысын жоғалтады, негізгі қарыздың
қайтарылмауы кезінде, банк сенімсіз несиені шығынға жатқызады да, осы несие
мәмілесі бойынша залал шегеді.
Несие тәуекелін минимизациялаудың мынадай жолдары бар:
1) несие қоржынын диверсификациялау;
2) қарыз алушының несиені өтеу қабілеті мен төлем қабілеттілігіне
алдын ала талдау жүргізу
3) несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету әдістерін қолдану (кепілдік,
кепілгерлік, кепіл, цессия, сақтандыру);
4) қарыз бойынша мүмкін болатын жоғалтуларға резервтерді
қалыптастыру.
Несие қоржынын диверсификациялау – бұл бірнеше бағыт бойынша несие
тәуекелін сейілту, бөлу. Банктер бір ғана қарыз алушыны немесе бірнеше ірі
қарыз алушыларды несиелендіруді немесе бір – бірімен байланысты қарыз
алушыларды тобына ірі несиені беруді шектеу керек.
Несие қоржынын диверсификациялау ережесі: несиені түрлі экономика
салаларынан әр түрлі кәсіпорындарға аз сомада қысқа мерзімге және қарыз
алушылардың көп бөлігіне беру. Тәукелді төмендетудің қосымша шарты ретінде
қарыз қайтарымдылығын қамтамасыз ету тәсілдері негізінде несие
қайтарымдылығын қамтамасыз етуді диверсификациялауды қолдану қажет, яғни
кепілдік, кепіл, кепілгерлік, сақтандыру. Осы ережені сақтау несие мәлімесі
мүмкін болатын жоғалтуларды басқа несие мәлімесінен түскен пайда арқылы
өтеуге мүмкіншілік береді. 22.119-120б.
Несие қоржынының жағдайына бақылауды жүргізеді:
• несие бөлімшелерінің жауапты қызметкерлері;
• несие бөлімшелерінің жетекшілері және филиалдың директорлары;
• Басқарма төрағасының орынбасары;
• банктің Несие Комитеті;
• банк Басқармасы.
Несие қоржынының жағдайы туралы есеп Несие Комитеті мен банк
Басқармасына тұрақты түрде ұсынылады.
Несие қоржынын бақылау бағдарламасы банк түріне, оның мамандандырылуына,
несиені өтеу қабілетін бағалау әдісіне байланысты.
Қарызды тексеру қаржылық есепті қайта талдауда, қарыз алушы кәсіпорынның
келуінде, құжаттарды тексеру, қамтамасыз етуде болуы мүмкін және т.с.с.
Бақылау тексерісі кезінде банктің несие саясатының мақсаттары мен
нұсқауларына қатысты қарыздың сай болуы туралы сұрақтар қайта
қарастырылады, клиенттің несиені өтеу қабілеттілігі мен қаржылық жағдайына,
операциялардың табыстылығына талдау жүргізіледі және т.с.с.
Банктердің көбі кезекті бақылау тексеріс барысында параметрлер қатары
бойынша несиені қорытынды бағалауды көрсететін қарыздарға рейтинг
белгілейді. Кейбір әдістемелерде қарыздарға категориялардың біріне сай
номер белгілейді ( 1,2,3 ... ). Олар Ең жоғарғы сапа , Қанағат ,
Маржиналды қарыз , Сыни қарыз , Есептен шығаруға жататын залалды
қарыз .
Рейтинг бойынша қарыздың жіктелуі банкке несие қоржынының құрамын
бақылауға мүмкіншілік береді. Мысалға, Сыни қарыз бұрын қоржынның 1,5
пайызынан кемін құраса, соңғы төңкерістің нәтижесі бойынша 5 пайызын
құрады. Қоржынның нашарлау себептерін шешу және жағдайды жөндеуге қатысты
шаралар қолдану қажет. Егер сыни қарыздың өсуі нақты шаруашылық саласындағы
қарыз алушыға немесе нақты несие түріне байланысты болса, онда осы қарызды
беруді қысқарту керек. Тексеріс негізінде жеке несие инспекторларының және
банк бөлімшелерінің жұмысын бағалауға болады.
Несиенің жіктелуі несиені басқарудың басты инструменті болып табылады.
Себебі, банк тәуекелді жіктейді және несиені жоғалту
мүмкіншілігін, сонымен қатар оларды тиімді басқару жолдарын анықтайды.
Клиенттің қаржылық – экономикалық жағдай, оған несиенің негізгі сомасы
мен пайызын төлеуге мүмкіншілік бермесе, ал кепілдік құны бұл соманы жабу
үшін жетіспеу кезінде, банктің тұрақты жағдайын сақтап қалу үшін
резервтерді құру бойынша банкте орынды саясаттың болуы қажет.
• Банктің несие қызметінен болатын залалды жабуда провизияларды құру
керек. Провизиларды құру кезінде мыналар қолданылады:
• Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің несие қоржынын жіктеу
әдістемесі;
коммерциялық банктердің несие қоржынын жіктеудің ішкі әдістемесі.
Несиені жіктеудің критерилері болып мыналар табылады:
• ағымдағы қаржылық ақпараттың, активтер сомасының, олардың айналыс
жылдамдығының, өтімділік көрсеткіштерінің, жеке капитал мен қарызға
алынған қаражат арасындағы қатынас, жалпы пайда мен таза пайданың
пайыздық өсуінің негізінде қаржылық жағдайды талдау;
• банк пен қарыз алушы арасындағы қарым – қатынас, клиенттер несие
алудың, оны бекіту кезіндегі айтылатын шартты түсінуі және оны қатал
түрде орындауы тиіс;
• банкке берілген кепілдік және несиені кепілдік есебінен өтеу
жағдайында оның құны ( оның өтімділігі );
• несиенің негізгі сомасын және ол бойынша пайызды уақытылы өтеу.
Келтірілген критерилер несиенің қандай класқа жататынын анықтауға
көмектеседі. Несие класын анықтау кезінде олардың барлығы ескерілуі тиіс.
Несиенің жіктелуі туралы соңғы шешім несиенің өтелуін нақты болжайды.
Несие қоржынынң жіктелуі Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің 1997
жылдың 23 мамырынан № 218 Қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының
екінші деңгейлі банктеріне қатысты банк активтерінің жіктелуі мен шартты
міндеттемелері және олар бойынша провизияны есептеу туралы Ережесіне
сәйкес жүргізіледі.
Несие қоржыны екінші деңгейлі банктермен берілетін барлық несиелер
бойынша жіктеледі, яғни қарыз, лизинг, сонымен қатар овердрафт, факторинг,
форфейтинг түрінде, вексель немесе басқа да қарыз міндеттемелері жолымен
берілген несие аккредитивті ұсыну және жіктеуді жүргізу мезетіне қарай
өтелмеген берешек бойынша басқа да несиелеу түрлері.
Егер айтылған критерилер бойынша жіктелетін несие бөлінетін екі несие
тобы ( түрлері ) арасында аралық орын алса, онда банк тәуекелін төмендету
үшін бұл несиені ең төмен сапалы топқа ( түрге ) жатқызу керек.
Қарыз алушы стандартқа қатысты ұзақ мерзімді ( 3 жылдан жоғары ) несие
бойынша мерзімді ұзартудың орынды болуын растайтын құжаттарды өткізу
кезінде банк мұндай несиені стандартты несие деп жіктеуге құқылы.
Егер санация тәртібіндегі қарыз алушыға берілген несие сенімді және
өтімділікті қамтамасыз етілсе, онда мұндай несиені субстандартты несие деп
жіктеуге болады.
Өзінің міндеттемелері бойынша сенімді төлеуші репутациясына ие қаржылай
тұрақты қарыз алушыларға берілген банк несиені субстандартты болып
жіктеледі.
Несиенің алғашқы жіктелімі несиені беру мезетіне қарай тәуекел деңгейін
бағалау негізінде жүргізіледі. Несиенің келесі жіктелімі мен несие қоржынын
талдау несие алушылардың қаржылық жағдайы туралы және несиеленетін
жобаларды іскем асыру туралы келетін ақпаратты талдау мен қорытуға
байланысты ай сайын жүргізіледі. Талдау нәтижесі бойынша қарыз жіктелімі
өзгертілуі мүмкін, несие қоржынының сапасын жақсарту бойынша шаралар
қолдану мүмкін 14.111-116б..
Енді құқықтық базаны, банктің несие саясатының ролін анықтап, несие
қоржынының жағдайын бақылаудың жоспарын әзірлеуден кейін, Қазақстан Халық
Банкі Акционерлік Қоғамының несие қоржынының жағдайын талдауға тоқталып,
оны екінші тарауда қарастырайық.
1.3 Несие қатынастарын басқарудағы несие саясатының ролі
Несие – қарыз капиталы қозғалысының нысаны болып саналады, яғни қарызға
берілген ақша капиталы. Оның көмегімен кәсіпорындардың, жеке секторлардың
және мемлекеттің бос ақша капиталы мен табыстары уақытша қолдануға берілген
қарыз капиталы үшін төлемге айналып, шоғырланады.
Банктермен несие беру кәсіпкерлік фирмалардың, жеке тұлғалар мен
мемлекеттік ұйымдардың тұтынушылық және инвестициялық мақсаттарын
қаржыландыру үшін іске асырылатын экономикалық функция болып табылады.
Банктер өздерінің несие функцияларын қаншалықты жақсы іске асырса,
соншалықты олар қызмет көрсететін аймақтардың экономикалық жағдайы тәуелді.
Себебі, банк несиесі осы аймақтардағы жаңа кәсіпорындар мен жұмыс
орындарының көбеюіне септігін тигізеді және олардың экономикалық өмір сүру
қабілеттілігін қамтамасыз етеді.
Қазақстандық банктердің көбінде ссудалық шоттар жиынтық активтердің
жартысынан кемін құрайды да, табыстың 23 бөлігін әкеледі. Одан гөрі банк
тәуекелдігі несие портфелінде шоғырландырылу тенденциясына ие. Банктегі
қаржылық қиындықтар қателі басқарушылық шешімдерді қабылдау салдарына,
несиемен заңды емес манипуляцияға, дұрыс несие саясатын жүргізбеуден немесе
болжанбаған экономикалық құлдырауға байланысты несие проблемалары есебінен
туындайды. 25.122б.
Несие саясаты несиені орынды баксқарудың көзі болып табылады. Ол қарыз
бен несиені беретін және несие қоржынын басқаратын банк қызметкерлеріне
жетекшілік етудегі объективті стандарттар мен параметрлерді анықтайды.
Сонымен қатар, ол Директорлар Кеңесін, ішкі және сыртқы аудиторларды банк
несиесін басқару сипаттамасын бағалауды жүргізу үшін базамен қакмтамасыз
етеді. Барлық ұйымдық деңгейде дұрыс қабылданатын несие саясатын мұқият
тұжырымдау кезінде банк менеджменті тиесілі несие стандарттарын ұстануға,
артық тәуекелден құтылу және бизнес перспективаларын баламалы бағалауға
мүмкін. Банк жетекшілері сенімді, қағаз бетінде жазылған несиелеу саясаты,
несие тәуекелін сапалы басқарудағы фундаменттің болуға тиіс екендігін
санайды.
Саясат барлығына бірдей болуы тиіс, яғни кіші қызметкерден банк
президентіне дейін. Кейде, саясатқа қатысты шешімді алдын – ала қабылдау
термині қолданылады, бұл саясаттың әр шешімді қабылдаудағы белгіленген
жалпы ереже болып табылатынын айқындайды. Қарыз беру, шешім қабылдау
екендігін білдіреді және алдын ала ойластырылған саясат, әрекеттің
альтернативті бағытын төмендетеді де, шешім қабылдау үрдісін ықшамдап,
жеделдетеді. 34.5-7б.
Несие саясатының негізгі мақсаты болып барлық процедураларды сақтап,
банк үшін тиімді жағдайда несие ресурстарын орналастыру жолымен несие
қызметінен түсетін табысты барынша көбейту болып табылады.
Банк қызметінің сапа индикаторының кепілі активтердің сапасы және
бірінші орында қоржынды тиімді басқарудың көзі несие тәуекелін дұрыс
басқару болып табылады. Банк өзінің қарыз алушылары мен жобаларына қатысты
тәуекелдік деңгейін тура білуі және өзі қабылдай алатын тәуекел деңгейін
басқаруға жағдай болуға тиіс, сонымен қатар несие шарты арқылы мүмкін
тәуекелдіктерден сақтану бойынша шара қолдануға, несиелерді жөнелту және
берілген несиелерді мәжбүрлі түрде төлету бойынша шараларды жүргізуге тиіс.
• Несие саясатын құру, соның ішінде несие жұмысын ұйымдастыру келесі
принциптерге қарай негізделуі тиіс:
• ерекшеліктерді ескеріп, жаңа банк қарыздарын ( неселерін ) беру
кезіндегі тәуекелді азайтуға бағытталған несие қоржынын басқару
тәсілдеріне, нашар несиелерді қайтарудың шаралары мен әдістерін
әзірлеу жолымен проблемалық банк қарыздарын ( несиелерін ) жоюға,
несие қоржын сапасын радикалды жақсартуға;
• ағымдағы мезетте қарыз алушымен қарым – қатынас;
• қайтарылмаған банк қарызынан болған залалды өтеуге адекватті
резервтерді анықтауға;
• бір экономикалық сегмент шамасында банк қарызының көлемін анықтау;
• банк қарыздарының жеке түрлері бойынша несиелеу нормативтерін
белгілеу.
Ресми құжатталған несие саясатының болмауы, банктің несие
қызметкерлерінің банктің жалпы мақсаттарын түсінбей, өзінің жеке тәжірибесі
мен теориялық біліміне сүйеніп, спонтандық шешім қабылдауына әкеп соғады.
19.21б.
Әр банк несиелеу қызметінің сұрақтары бойынша мемлекеттің Заңдарына,
соның ішінде Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің нормативтік –
құқықтық актілеріне сәйкес өзінің несиелеу Ережесін әзірлейді. Бұл Ереже
несие қызметі аумағындағы шешім қабылдаудың жалпы басымдығын, стандарттары
мен параметрлерін, несие тәуекелін басқарудың негізгі принциптерін және
банктің несие қызметін келесі міндеттерді шешуге бағыттайды:
а) тұрақты жұмыс істеп тұрған шаруашылық қызмет етуші субъектілерді
несиелеу есебінен сапалы несие портфелін қалыптастыру және
перспективалық жобаларды қаржыландыру;
ә) несиеқоржыны мен баланстан тыс міндеттемелердің оңтайлы
құрылымымен мөлшерін қамтамасыз ету;
б) банк активтерінің қауіпсіздігі мен орналастыру табыстылығын жоғарғы
деңгейімен қамтамасыз ету;
Банктің несие стратегиясы келесіні қарастырады:
а) банк тәуекелін мұқият талдаудан кейін қабылдау;
ә) банктің бір немесе бірнеше клиенттерінің алдында тәуелді болуына
қарай тәуекелдің қолайсыздығы;
б) банк қарызының сапасын, активтер мен пассивтері және негізгі
құралдарға инвестицияның қысқартылуын жақсарту бойынша активті түрде
жұмысты жүргізу;
в) банк қарызын беру жөніндегі шешімді тек қана кепілдікті қамтамасыз
етуді бағалау негізінде ғана емес, сонымен қоса болашақтағы ақша
ағымын және қарыз алушының принципиалды пайдалылығын есептеу,
ұсынылған жобаның құқықтық жағын мұқият талдау негізінде қабылдау;
г) тәуекелді қысқарту мақсатында банк қарызының мөлшеріне, қарыз
алушының саласы мен қызмет түріне байланысты несие портфелін
диверсификациялау;
ғ) банкпен қабылданатын тәуекелдер салдарынан үлкен жоғалтуларға
ұшыратпау қаупін болдырмау;
д) алынатын табыс жалпы тәуекел сомасын жабуы тиіс;
е) несие тәуекелі лимитін Несие Комитетімен белгілеу және оған бақылау
жүргізу;
ж) банктің халықаралық несие рейтингін алуы.
Несие саясаты несиенің бағасы мен валютасы сияқты несиелеудің маңызды
талаптарын анықтайды.
Несие бағасы басқа қаржы институттарымен ұсынылатын банктік активтері
мен пассивтерінің экономикалық құны, Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкінің қайта қаржыландыру мөлшерлемелері, несиеленетін жобалардың мазмұны
және басқа факторлардың, нарықтағы қойылатын сыйақы ( мүдде )
мөлшерлемесіне байланысты қалыптасады.
Несие тәуекелін басқару принциптеріне қатысты банк берілетін несиенің
валютасын өзінің қалауы бойынша анықтайды. 36.52-56б.
Несие саясаты бизнестің әр түрлілігіне байланысты мазмұны мен құрылымы
бойынша ажыратылады, бірақ адекватті несие саясаты, кемінде, қызмет аясы
бойынша сұрақтарды ашуға тиіс.
Сонымен қатар несие саясатын басқарылатын өзгерілім анықтайды.
Қазақстан Республикасының банктерінің тиімділік көрсеткіштерінің жүйесі
мен несие саясатының тәуекелі.
Несие саясатының тиімділік көрсеткіштер жүйесін таңдау мыналарға
байланысты:
• біріншіден, банк дамуын стратегиялық жоспарлаудың мақсаттары мен
міндеттеріне ( табыстылықты стратегиялық басқару );
• екіншіден, нақты уақыт кезеңіндегі нақты мақсаттарға
( табыстылықты оперативті басқару ).
Табыстылық сыйақының ( мүдденің ) пайыздық мөлшерлемесімен, өтімділік –
мерзім және тәуекел дәрежесін ескеретін активті және пассивті
операциялардың толық сәйкес келуімен анықталатыны айқын. 24.25-29б.
Баға тәрізді, сыйақы мөлшерлемесі сұраныс пен ұсыныстың нарықтық
механизмі әсерінен қалыптасады. Сұраныс пен ұсыныстың ара салмағы
қалыптасқан ақша нарығының конъюктурасын көрсетеді де, оның барлық
заңдылықтарының әрекетіне түседі. Несиеге деген сұраныс қарқынды болған
сайын, оның баға деңгейі жоғарылайды. Ал сұраныстың төмендеуі банктердің
сыйақы мөлшерлемесінің төмендеуіне әкеп соғады.
Пайыздық саясаттың негізгі макқсаты активтер мен міндеттемелерді
баланстандырылған пайдалы басқару жолымен пайыздық табысты
( маржаны ) алу болып табылады.
Таза пайыздық маржа банкпен тартылған пассивтер құнына байланысты
активтерді пайдалану өлшемі ретінде былай анықталады:
Таза пайыздық маржа = алынған сыйақы – төленген сыйақы
табыс
әкелетін активтердің орташа шамасы
(1)
Таза пайыздық маржа, депозиттер бойынша ең аз пайыздық мөлшерлеме және
несие бойынша ең жоғарғы мөлшерлеме филиалдарға дейін тоқсанына кемінде бір
рет жеткізіледі. Филиалдар келісім шартқа сәйкес тарту мен орналастырудың
аймақтық жағдайын ескеріп, депозиттерге тіркелген және құбылмалы
мөлшерлемені қолданады.
Тіркелген пайыздық мөлшерлемесі қарызды қолданудың бүкіл мерзімі бойы
өзгеріссіз қалады. Құбылмалы пайыздық мөлшерлеме банк пен ақша нарығының
жағдайына, сұраныс пен ұсынысқа, сонымен қатар қарыз алушының қаржылық
жағдайы және экономикаға байланысты несие немесе депозиттік келісім шарттың
қызметінің бүкіл мерзім бойы өзгертіле алады.
Алынған пайыздық табысты детальді қарастыру үшін олардың бірнеше жылдар
көрсеткіштерін салыстырып, талдау керек.
Несие базасының пайдалылық формуласын қолданып, табыстылықты талдауды
жалғастыру қажет. Оның мақсаты операциялық маржаны көбейту болып табылады.
Несие базасының пайдалылығы, % = алынған сыйақы – төленген несие
қоржыны
(2)
Банк табысын пайыздық және пайыздық емес табыстарға топтастыру кезінде,
пайыздық табыстың жалпы сомасындағы несие операцияларынан түсетін табыстың
үлес салмағын анықтауға болады (бағлы қағаздар, депозиттер, қарыздар және
басқа да табыстар бойынша)
Несие операцияларынан түсетін табыстың үлес салмағы = несие
операцияларынан түсетін табыс * 100 несие қоржыны (3)
Бұл коэффициент банкпен қолданылатын несие саясат түрін анықтауға
мүмкіншілік береді. Егер коэффиценттің мәні 50 пайыздан жоғары болса, онда
банк агрессивті несие саясатын қолданады. Бұл жағдайда банк шамадан тыс
несие тәуекелінен аман қалу үшін активтерді диверсификациялауға көңілін
бөлу керек. 30- дан 50 пайызға дейінгі коэффициент кезінде банк несиелеудің
біркелкі саясатын және 30 пайызға дейінгі коэффициент кезінде консервативті
саясатты қолданады. Соңғы жағдайда банк табыстың зиянына қарай, тәуекелі
төмен операцияларына көңілін көп бөледі.
Демек, банк активтерінің табысты бөлігі аса тәуекелді, ол банк
несиесінің қоржыны. Несиені беруден түскен табыс, банк операцияларының
арасында бірінші орында тұрады.
Бірқалыпты төлем негізгі қарыз бен пайызды өтеумен бірге ай сайын
жүргізіледі. Оның мөлшері мына формула бойынша анықталады:
PM = Несие сомасы * ((1+i)*i (1+i)-1) (4)
мұнда, РМ- дүркін- дүркін төлем, теңге;
і- дүркін- дүркін пайыздық мөлшерлеме, теңге;
n- несие мерзімі, күндер.
Активтердің жалпы сомасындағы несие қоржынының үлес салмағы= несие
қоржыны баланс активтері (5)
Активтердің өсуі банк жағдайының индикатоы болып табылады. Бірақ, ол
несие бойынша табыс сапасын бағалаудан бөлек қарастырыла алмайды.
Несие қоржынының сапасы= күмәнді және үмітсіз несие несие қоржыны
(6)
Абсолютты өтімділік коэффиценті келесі формуламен есептеледі:
ДС+КФВ
К а.л = ───────
(7)
КО
Ағымдағы (орта аралық) өтімділік коэффиценті келесі формуламен есептеледі:
ДС+КФВ+ДЗ
К т.л = ─────────
(8)
КО
Жабу (барлық) өтімділік коэффиценті келесі формуламен есептеледі:
ДС+КФВ+ДЗ+ЗЗ
К п = ──────────── (9)
КО
Тиімділк коэффицент активтерін қолдану. Тиімділік актив айналым
көрсеткіштерін қолдану сипаты.
Олардың көп тараған түрлері:
• бір айналым активінің ұзақтығы Поб – күн,
• айналым активтерінің саны Коб – кезең,
• айналым активтерінің коэффиценті Ко, 43.304-306б
Әлемдік тәжірибеде несие мекемесінде несие бойынша күмәнді және үмітсіз
қарыздың 4-10 пайызының болуы дұрыс деп саналады.
Несие қоржынының сапасын жақсарту мақсатында және мерзімі өткен несиені
болдырмау үшін мыналар жүргізіледі:
• әр қарыз алушы мен қарыз түрі бойынша несие құрылымын тұрақты талдау;
• банктің несие бөлімінің проблемалық несиемен жұмыс істеудің
толықтылығы мен жеткіліктілігін талдау;
• қарыз алушының қаржылық жағдайын талдау 17.153б.
Несие қызметінен түсетін табысты максимизациялау мен тәуекелді төмендету
мақсатында табысты несие саясатын қамтамасыз ету механизмдерін қолданады.
Несиелеу саясатының тиімділік механизмінің бірі несие қоржынын басқару
болып табылады:
• қоржын сапасының сандық мақсаттарын анықтау;
• қоржын құрылымы;
• өсу;
• табыстылық
Несие қоржынын басқару әдіснамасын 1 кестеден көруге болады.
Кесте 1.
Несие қоржынын басқару әдіснамасы
1 2 3
№ Қоржынды басқару Сипаттама
тәсілі
1 Мақсатты тәуекел Секторлық сипаттама мен географиялық шектеуді
анықтау
2 Клиенттердің мақсаттыӘр кәсіпорынның өндірістік саласы үшін тиімді
сегменті тәуекел категориясы:
сату көлемі;
табыстылық;
өтімділік;
3 Несие түрі несие беру нысаны;
қарызды бөлшектеп өтеу;
баланстық немесе баланстан тыс несие;
теңге немесе шетел валютасындағы тіркелген және
құбылмалы несие;
4 Несие өнімі жылжымайтын мүлікті, құрал- жабдықты сатып алуға
несие, маусымдық несие;
кепіл, факторинг, форфейтинг, векселді есептеу,
лизинг;
5 Несие валютасы пайыздық және валюталық тәуекелді хеджирлеу;
1 – кестенің жалғасы
6Несиені ұзарту білікті қызметкерлердің және снеімді заңдық
қабілеттілігі нормаларының болуы;
12 3
7Несие қоржынын несие бойынша шектеуді белгілеу, нарықты зерттеу
шоғырландыру
Ескертпе – Несие қоржынын басқару әдіснамасы есептемесінен алынды.
Несие қоржыны жіктелімге жатады. Несиелер стандартты,
субстандартты,қанағаттанарлықсыз, жоғары тәуекелді күмәнді және сенімсіз
болып бөлінеді. Жіктелген несиелер резервте сақталуы тиіс. Несие бойынша
повизия мөлшері 2 кестеде көрсетілген 21.45-49б.
Кесте 2.
Несиені резервте сақтау талаптары
Резервте сақтау мөлшері, Несие қоржынының жіктелуі және резервте сақтау
қарыз сомасысынан % талаптары
Стандартты несие
5% Субстандартты несие
30 күнге дейін несие бойынша пайыздың төлемін
кешіктіру жағдайы кезінде
20% Қанағаттанарлықсыз несие
30 күннен 60 күнге дейінгі несие бойынша
пайыздың төлемін кешіктіру жағдайы кезінде
50% Жоғары тәуекелді күмәнді несие
60 күннен 90 күнге дейінгі төлемнің кешіктірілуі
жағдайында резервте сақталады
100%Сенімсіз несие
90 күннен жоғары төлемнің кешіктірілуі
жағдайында резервте сақталады
Ескертпе – Қазақстан Халық Банкінің несиені резервте сақтауы бойынша
есептемесінен алынды.
2 ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ НЕСИЕ ҚОРЖЫНЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫН
ТАЛДАУ
Қазақстан Халық Банкі Акционерлік қоғамының несие саясаты,
Қазақстан Халық Банкі Акционерлік қоғамының несие қоржынын бағалау және
несие операцияларының сапасын талдау негіздері қарастырылды.
2.1 Қазақстан Халық Банкі Акционерлік Қоғамының несие саясаты
Қазақстан Халық Банкі Акционерлік Қоғамының несие саясатың іске
асырудың мақсаты мен принциптері.
Қазақстан Халық Банкі Акционерлік Қоғамының несие саясатың негізгі
мақсаты Қазақстан Республикасындағы зандық және нормативтік актілерді
сақтай отырып, банк пен қарыз алушының мүлделерін ескере
отырып, шаруашылық қызмет субъектілерін қарыз қаражатымен барынша
қамтамасыз етуге багытталған несие қоржының сапалы және икемді басқару
бойынша шаралар кешенін тәжірибеге енгізу болып табылады.
Несие саясатын іске асыру принциптері мыналарға негізделеді:
• несие қоржынын “нашар” несиелерді қайтарудың әдістері
мен шараларын әзірлеу, несие қоржының сапасын радикалды
жақсарту жолымен проблемалық банк қарыздарын (несиелерін) жою,жаңа
банк қарыздарын беру кезінде тәуекелді минимизациялауға
бағытталған және оның ерекшкліктерін ескеретін басқару тәсілдеріне;
• ағымдағы мезетте қарыз алушымен қарымөқатынас;
• қайтарылмаған банк қарыздарынан болған залалды
өтеуде резервтердің адекваттілігін анықтауға;
• бір экономикалық сегмент шамасында банк қарыздарының көлемін
анықтауға;
• жек банк қарыздарының түрлері бойынша несиелеу нормативтерін
белгілеу.
Несие саясатының міндеттері мен несиелудің негізгі приоритеті:
• несие қоржынын уақытта сапалы жақсартылуына бағытталған, несие
сұрақтарымен айналасатын банк мамандарының күш салуын
шоғырландыру, яғни баланстық және баланстан тыс есеп тыс беруде
саналатын мерзімдік банк несиелерін белгіленген уақытта толық өтеу
және олар бойынша сыйақы, мерзімі өткен банктік несиелерді толық
көлемде өндіріп алу және олар бойынша сыйақы;
• банк несиесін берідің ынғайын сапалы жақсарту аен несие тәуекелін
минимумға әкелу;
• несиені уақытылы қайтарып, ол бойынша сыйақы мен берілетін банк
несиесі бойынша құжаттарды дұрыс ресімдеуге заң және несие
бөлімінің қызметкерлеріне арнаулы жуапкершілікті белгілеу;
• банк қарызын экономика сектоларды кәсіпорындарының тиімділігін
дамыту мен көтеру, бәсекеге жарамды өнімдер мен қызметті шығару,
кіші кәсіпкерлікті дамытумен байналысты шараларға басымдық ретте
беру.
Банк қызметінің сапа көрсеткіші мен айтылған мақсаттарға
жетудің кепілі, банк активтерінің және бірінші орында, оның несие қоржының
сапасы болып табылады.
Несие ресурстарының көздері:
• банктің меншікті қаражатын қосқандығы меншікті несие
әлуеті;
• заңды және жеке тұлғалардың мерзімді депозиттік және валюталық
шоттарындағы тартылған ақша қаражаттары;
• заңды және жеке тұлғалардың талап ету дейінгі депозиттік
және валюталық шоттарындағы бар ақша қаражаты;
• банкаралық нарығында, несие аукционы мен шетел желісңнен
алынатын қарыз несие ресурстары.
Заңды және жеке түлғаларға банк қарызын берудің
шарттары мен крителилері.
Банк қарызды тек қана Қазақстан Халық Банкі
Акционерлік Қоғамында есеп шоты ( ағамдық, жеке ) бар клиенттерге,
заңды және жеке тұлғаларға береді.
Банктің қарыз алушылары, заңды және жеке тұлғалар,
Қазақстан Республикасының резиденттері емес болып шыға алады.
Резидент емес заңды тұлғалар, банк қарызына қатысты, резидент заңды
тұлғалар тәрізді құқығы, міндеттемелері мен жауапкершілігі жағынан
бірдей.
Шетел валютасындағы банк қарызын Қазақстан Республикасының
резидент заңды тұлғалары, келісім шарттың болуы кезінде және
олардың Жарғысына сәйкес қызметін іске асыру үшін алады.
Қарызды беру кезінде банк Акционерлер, банк, шаруашылық қызметі
субъектілерінің мүлделерін үйлестіру қажеттілегіне сүйенеді. Банк қарызын
алған қарыз алушы өзінің оң несие тарихы мен тұрақты жағдайының болуы
кезінде жаңа несиелеуге үміттенуі мүмкін.
Банк қарызы мынылырға берілмейді:
• шаруашылық субъектілердің Жарғылық капиталын қалыатастыру мен
көбейтуге;
• адалсыз мәміле немесе қаржы махинациясын жасағаны туралы
расталған мәліметтері бар заңды және жеке тұлғаларға;
• банкрот сатысында тұрған заңды тұлғаларға;
• жоғары деңгейлі тәуекелді жобалар бойынша;
• бюджеттік және бюджеттік емес қорлардың алдында қарызы бар
заңды және жеке тұлғаларға.
Банкпен ерекше қатынаспен байналысты жақтарды несиелеу.
Банктің қосылма тұлғаларына банк қарызын беру талабы 1995 жылдың
31 тамызында шыққан № 2444 Қазақстан Республикасындағы банктер және
банк қызметі туралы Заңымен және Қазақстан Республикасы
Ұлттық Банкінің нормативтік – құқықтық актілерімен анықталады.
Қосылма тұлғалары болып мыналар табылады:
• Директорлар Кенесінің төрағасы және оның жақын туысқандары,
Директорлар Кенесінің мүшелері және олардың жақын туысқандары;
• Банк Басқкармасының Төрағасы, оның орынбасары, Банктің Бас
бухгалтері, оның орынбасары мен жақын туысқандары;
• Банк акцияларының тура иеленудің 10, не одан көп пайызына ие
акционерлер;
• Банктің құрылымдық бөлімшелерінің бастықтары.
Банктің өкілеті мен лимиттері.
Банк қарызын беруді рұқсат ететін уәкілетті орган Несие
Комитеті болып табылады.
Бір айға дейінгі мерзімге 2 000 000 теңге шамасындағы банк қарызы
Несие Комитетінің отырысына шығарылмай ақ берілуі мүмкін. Мұндай
қарызды беру туралы шешімді банк Басқармасының Төрағасы немесе оның
орынбасары қабылдайды.
30 000 000 теңгелен жоғары банк қарызын беру туралы шешімді Несие
Комитетімен бұл сұрақты банк Басқармасының отырысына шығарғаннан
кейін банк Басқармасы қабылдайды.
Банк қарызын валюта түрінде, 50 000 000 теңгелен жоғары
банк қарыздарын беру, сонымен қатар орта және ұзақ мерзімді несиелеу
туралы шешімді банктің Директорлар Кеңесі қабылдайды.
Банк қарызының мерзімін ұзарту Несие Комитетінің шешімі негізінде
іске асырылады. Қарыз бойынша жалпы мерзімді ұзарту 365 күннен аспауы
тиіс.
Бір немесе бір-бірімен байналысты клиенттер тобының банк алдындағы ең
жоғары міндеттемелер сомасы Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
тәуекелімен анықталады және ол банктің жеке капиталының 25 пайызынан
аспауы тиіс. Бланкпен ерекше қатынастағы тұлғалардың банк алдындағы ең
жоғары міндеттемелер сомасы банктің жеке капиталының 10 пайызынан
аспауы тиіс. Бланкілік қарыздың сомасы банктің жеке капиталының
10 пайызынан аспауы тиіс.
Несие комитеті. Функциялары мен өкілеттігі.
Несие комитетінің негізгі мақсаты банктің несие саясатың іске асыру,
беру тәртібін жетілдіру, банк қарызын жөнілту, банктің несие қоржынының
сапасы бақылау жолымен несие қызметінің сапасын жоғарылтау болып
табылады.
Банктің Несие Комитетінің құрамын банк Басқармасы бекітеді және ол
Несие Комитетінің Төрағасы мен Несие Комитетінің мүшелерінен тұрады.
Несие Комитеті банк қарызын беру және жөнелту факторларын бағалайтын
мамандардан тұруы керек. Олар : экономикалық, құқықтық,
тәуелсіз табыстылық.
Несие Комитетінің функциялары:
1. несие қызметкерімен дайындалған және несие саясатының өкілеттілігі
аумағындағы талдау негізінде банк қарызын беру және өтеу
мерзімі туралы шешімді қабылдау;
2. кепілдікті қабылдау мүмкіншілегі мен оны объективті бағалау;
3. есептеу негізінде овердрафт лимитін бекіту;
4. банк қарыздарының мерзімін ұзарту туралы шешімді қабылдау;
5. банк қарыздары бойынша сыйақыны және оларды өтеу
мерзімін белгілеу;
6. кепілді беру және оның шарты;
7. мерзімі өткен банк қарыздарын қайтару бойынша конституциялық
шешім қабылдау;
8. белгіленген несие тәуекелі бойынша лимитті орындау.
Несие комитетінің Төрағасы мен мүшелеры Қазақстан Республикасының
Заңдарына сәйкес қабылданғаң шешімдері үшін
лауазымдық жауапкершілекке тартылады.
Несиені жөнілту және несие құжатмасы.
Несиені жөнелту – бұл банк қарызын беру туралы шарт
жасасу мезетінен және ол бойынша міндеттемелерді толық өтеүге дейінгі
күнделекті жұмыс. Несие қызметкері несие саясатының талаптарына сай
толық түрде қарызды өтеуді іске асырады және айдың аяғында, бірақ айдың
соңғы жұмыс күнінен кешіктірмей, банк қарызын қолданғаны үшін сыйақыны
есептеуді жүргізеді, осы есептеудің негізінде, есеп және
банк ішіндегі бақылау бөліміне өкім дайындайды. Айдың соңғы жұмыс
күнінде несие қызметкері өткен айдағы банк қарызы бойынша сыйақына
өндіріп алу туралы шот менеджеріне өкім дайындайды. Банк
қарызын пайдаланғаны үшін сыйақының дұрыс есептелуіне
несие қызметкері жауапты. Баланста сыйақына есептеудің дұрыс
көрінуіне есеп ішіндегі бақылау бөлімінің бастығы жауапты. Банк
қарызы бойынша сыйақыны және дұрыс өндіріп алуына шот менеджері
жауапты.
Банк қарызын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .3
1 НЕСИЕ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ МӘНІ МЕН НЕГІЗІ
1.1 Қазақстан Республикасында несие қатынастарының
пайда болуының құқықтық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Несие қоржынын қалыптастыру және оның жағдайын бақылау ... ... ... 8
1.3 Несие қатынастарын басқарудағы несие саясатының рөлі ... ... ... ... .11
2 ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ НЕСИЕ ҚОРЖЫНЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫН
ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Халық Банкі Акционерлік қоғамының несие саясаты ... ...18
2.2 Қазақстан Халық Банкі Акционерлік қоғамының несие
қоржынын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2.3 Несие операцияларының сапасын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
3 НЕСИЕ ҚОРЖЫНЫН ПАЙДАЛАНУДАҒЫ ҚАЙТАРЫМСЫЗДЫҒЫНЫҢ ТӘУЕКЕЛІН
ТӨМЕНДЕТУДЕГІ КЕМШІЛІКТЕРІН ШЕШУ ЖӘНЕ ПРОБЛЕМАЛЫҚ НЕСИЕЛЕРДІ БАСҚАРУДЫ
ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Проблемалық несиені басқаруды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... 49
3.2 Тәуекелді төмендету әдістерін пайдаланудағы жолдарын
жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 2007
жылдың 28 ақпанында өткен Парламент палаталарының бірлескен отырысындағы
Жаңа Әлемдегі Жаңа Қазақстан атты Қазақстан халқына дәстүрлі Жолдауында:
"Тәуелсіздікке қолымыз жеткен алғашқы күннен бастап сіздер мен біздер
барлық қажыр-қайратымызды жұмсап, еңсесін асқақтатқан Жаңа Қазақстан барған
сайын нық сеніммен алға басып келеді. Дамудың өзі таңдаған даңғылына түскен
еліміздің атағы шартарапқа таралып, әлемдік қоғамдастықтың алдындағы
абыройы да жылдан жылға артып отыр. Біз экономикамыз мен мемлекетіміздің
берік іргетасын қаладық. Қазақстанның алдағы дамуы, кемел келешегі
экономикалық, әлеуметтік, саясаи және әкімшілік тұрғыда жан-жақты
сараланып, түбегейлі жаңа кезеңге батыл қадам бастық",- деп Елбасымыз
Қазақстан халқына жарқын болашағымыз біздің қолымызда екендігіне тағы да
көзімізді жеткізді. 1
Еліміздің 2030 жылға дейінгі Дамуының стратегиясы – қоғамымыздың
келешектегі келбеті мен мемлекеттің мақсат-мұраты баян етілді.
Бүгін толық жауапкершілікпен былай деп мәлімдеуімізге болады:
"Қазақстан өтпелі кезеңнен ойдағыдай өтті, әрі өз дамуының сапалық жаңа
кезеңіне нық сеніммен қадам басты!"
Өткен жылы біз жалпы қазақстандық жобамызды тұжырымдап, оны іске
асыруды қолға алған болатынбыз. Бұл – біздің әлемнің бәсекеге барынша
қабілетті 50 елінің қоғамдастығына қарай жедел жылжуымыз және оның тұрақты
мүшесі ретінде Қазақстанның тұғырнамасын нығайту.
Президентіміздің өткен жылғы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша
қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясында: "Біз қатаң бәсекеге әзір
тұрып, оны өз мүддемізге пайдалана білуіміз керек. Қазақстан көп тарапты
халықаралық экономикалық жобаларға белсене қатыса алады, қатысуға тиіс те.
Мемлекет өз тарапынан іскерлік бастамашылықтың жолындағы заңнамалық,
әкімшілік және бюрократиялық кедергілерді ысырып тастауға, жекеменшік
капиталдың келешегі үлкен кемел бастамаларына тікелей қолдау көрсетуге
міндетті", - деп экономикамыздың барлық салаларын дамытуға мүмкіндігіміз
бар деп пайымдаған еді. 2
Экономикамыздың дамуына үлкен өзіндік үлесін қосып жатқан Қазақстан
Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің дамып,
халықаралық стандарттарға сай болып жатқандығын айта аламыз.
Екінші деңгейлі банктердің, яғни коммерциялық банктердің пассивті
операциялары негізінде салымдар түрінде кәсіпорынның, ұйымдардың, басқа
банктердің, халықтың уақытша бос қаражаттарын тартуға мүмкіндігі бар.
Қазақстанның қаржы жүйесінің тұрақты дамуы бірінші кезекте ұзақ мерзімді
қайта құрудан өткен банктік мекемелердің дамуынан көрініс табады. Осыған
байланысты еліміздің несие нарығының соңғы жылдардағы даму қарқыны
банктердің несие көлемінің ұлғаюынан және халықтың банк жүйесіне деген
сенімділігінің артуынан байқалады.
Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасында банк аясы серпінді түрде дамып
келе жатқан экономикалық секторлардың бірі. Бұрын қатал түрде реттелетін
коммерциялық банктер, бүгін дербес және үлкен банкаралық бәсеке жағдайында
жұмыс істеп жатыр.
Дағдарысты құбылыстардан өтумен байланысты Қазақстан экономикасының
қазіргі проблемалар тұрғысында банк жүйесінің алдағы уақыттағы дамуы мен
жетілдірілуі үлкен тәжірибелік мәнділікке ие.
Қазіргі банктер клиенттерге қызметтің кең ауқымды спектірін ұсынып, банк
операцияларының жаңа техникасын қолданып, қызмет көрсетудің жоғарғы
деңгейін қамтамасыз етіп отыр. Банктердің ең басты қызметі – несиелеу. Ол
кәсіпорындардың, ұйымдардың және кәсіпкерлік фирмалардың тұтынушылық және
инвестициялық мақсаттары үшін іске асырылады. Банктер өздерінің несие
қызметтін қаншалықты тиімді жүзеге асырса, соншалықты клиенттердің
экономикалық жағдайына әсерін тигізеді. Себебі, банктік қарыз жаңа
кәсіпорындардың пайда болуына, жұмыс орны санының өсуіне мүмкіндік туғызады
және олардың экономикалық өмір икемділігін қамтамасыз етеді.
Қазіргі банктік несиелеу жүйесі нарықтық қатынастарды қалыптастыру мен
дамытуға, өндірістің тиімділігін арттыруға, мемлекет экономикасын
нығайтуға, айналыстағы негізсіз ақша массасының өсуін шектеуге, инфляциялық
процестердің алдын алуға және ұлттық валютаны нығайтуға бағытталған.
Кейінгі жылдары қаржы секторының тез арада дамуы мен нығайуы бұрын
болған несие ресурстарының дефицитін қысқартты. Қазақстанның экономикалық
өсуі мен Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісінің конструкциялық
саясаты, қоғамдық сенімді арттырып, мемлекеттің банк секторының динамикалық
дамуына мүмкіншілік туғызды. Несие ресурстары мен бәсеке өсуінің
нәтижесінде Қазақстан банктері пайыздық мөлшерлеме және мерзімге байланысты
банктік қарыз беру бойынша аса ыңғайлы жағдай ұсынуға ұмтылуда.
Бірақ Республикадағы банктердің қызметі әртүрлі факторлардың ықпалынан
аса күрделі жағдайда жүзеге асырылады. Мысалға, жекелеген экономикалық
секторлардың экономикалық тұрақсыздығы, төлем дағдарысы, төлем балансының
дефициті және т.б. Осы факторлардың әр қайсысы берілген банктік несиелер
бойынша қарызды уақытылы өтеу мүмкіншілігінің төмендеуінен банктердің несие
және пайыздық саясатын хеджирлеу стратегиясы және т.б. мүмкін тәсілдер
механизмдерін әзірлеу көмегімен несие тәуекелдігін бәсеңдетуге ұмтылады.
Осы проблеманың маңыздылығы мен тәжірибе жүзіндегі мәнділігі дипломдық
жұмыстың тақырыбын таңдауға себеп болды.
Дипломдық жұмыстың объектісі болып Қазақстан Халық Банкі
Акционерлік Қоғамы болып табылады.
Осы дипломдық жұмысты жазудың мақсаты тек қана теориялық аспектілер ғана
емес, сонымен қактар банктің несие, операцияларын жүргізудің тәжірибелік
жақтары, банктің несие қоржынының жағдайы және пайда болған проблемаларды
шешудің перспективалық бағыты табылады.
Бұл мақсаттарға жету үшін келесі міндеттер қойылып отыр:
1. Тақырыпты зерттеудің мақсаты –коммерциялық банктердің несие
операцияларының ішіндегі – несиелік портфеліне талдау жүргізіп, оны
жетілдіру бойынша ұсыныстарды беру.
2. Несие қоржынынң ролін анықтау, банктің несие саясаты тиімділігі
көрсеткіштерінің жүйесін және оны қамтамасыз ету механизмдерін
әзірлеу.
3. Қазақстан Халық Банкі Акционерлік Қоғамының несие қоржынына
талдау жүргізу.
4. Несие қайтарымсыздығы тәуекелдігін төмендету саласында жобалық
шешімдерді әзірлеу, Қазақстан Халық Банкі Акционерлік Қоғамының
несие портфелінің көлемін көбейтуге мүмкіншілік беретін жаңа несие
өнімдерін енгізуді бағалау, несиелеу кезінде пайда болған
проблемаларды шешу жолдары.
Дипломдық жұмысты орындау кезінде заңдық, нормативтік актілер,
әдістемелік сілтемелер мен нұсқаулықтар, отандық және шетел экономистерінің
ғылыми еңбектері қолданылды.
Жұмыс құрылымы. Дипломдық жұмыс 61 бет көлемінен, негізгі бөлімі
кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан, сонымен қатар 43 атаулы қолданыған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыста 16 кесте және 11 сурет бар.
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауында коммерциялық банктердің қаржы
ресурстары және оны қалыптастырудың көздері анықталған, коммерциялық
банктегі пассивтік операциясының ішінде депозиттік операцияның мәні
ашылған.
Екінші бөлімде Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердің
несиелік портфель динамикасына және Қазақстан Халық Банкі АҚ мысалында
банктің несиелік қызметіне талдау жүргізілген.
1 НЕСИЕ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ МӘНІ МЕН НЕГІЗІ
Қазақстан Республикасында несие қатынастарының пайда болуының құқықтық
негізі, несие қоржынын қалыптастыру және оның жағдайын бақылау, несие
қатынастарын басқарудағы несие саясатының рөлі және мәні қарастырылды.
1.1 Қазақстан Республикасында несие қатынастарының пайда
болуының құқықтық негізі
Біздің елде банктердің несие қызметі Қазақстан Республикасы
Президентінің құзіретіне қатысты сұрақтар бойынша Жарлықтары мен Заңдық
актілерінің негізінде шығарылып, орындалатын Қазақстан Республикасының
Заңдарымен, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісінің нормативтік –
құқықтық актілерімен реттеледі.
Қазақстан Республикасындағы несие қызметін реттейтін ең басты Заңдық
акт 1995 жылдың 31 тамызында шыққан № 2444 Заң күші бар
Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы
( 25.04.01 №179 – II Қазақстан Республикасының Заңдарымен енгізілген
өзгертулер және толықтырулармен қоса ) Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлығы болып табылады.
Қазақстан Республикасының Банктер және банк қызметі туралы Заңның 34
бабында қарыз операциясының анықтамасы берілген. Мұнда, жеке банк
операцияларын жүзеге асыратын банк немесе ұйым қаржыны басқа тұлғаларға
мерзімділік, қайтарымдылық және төлемділік талабына сай береді.
Банктік қарыздың қайтарымдылығын қамтамасыз ету Заңын 35 бабымен
реттеледі. Заң бойынша несие қайтарымдылығы ( Заңға немесе шартқа сәйкес)
тұрақсыздық айыбы, кепілдік, кепіл, кепілгерлік және т.б. тәсілдермен
қамтамасыз етіле алады. Банк клиентінің несиені өтеу қабілеті мен
сенімділігі жоғары болған жағдайда қарызды беру жөніндегі шешімді
қамтамасыз етілмеген етіп қабылдауға құқылы ( бланкілік несие ).
Заңның 36 бабында банк қарыз алушының төлеу қабілетсіздігіне қатысты
шара қолдана алатыны қарастырылады. Бұл банкпен жаңа қарыздардың берілмеуі,
қарыз алушының кез – келген шотындағы оның келісімінсіз қаражатын өндіріп
алу немесе қарыз алушының төлем қабілетсіздігін мойындау жөнінде сотқа
беру. 27.18-19б.
Несиелеу саясатындағы екінші деңгейлі банктер қызметінің нормативтік –
құқықтық базасын жетілдіру мақсатында, Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкі 1996 жылдың 16 тамызында шыққан № 276 Екінші деңгейлі банктермен
несиелеу бойынша құжаттакмаларды жүргізу ережесін бекіту туралы Қаулысын
бекітті. Осы Ереже Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісімен, банк
жүйесіндегі несие тәуекелін басқару жүйесін жетілдіру және банктердің
қызметін инспектірлеу бойынша функцияларды орындау үшін талаптарды
белгілейді. Айтылған Ережеде несиелеу тәжірибесінде қолданылатын
дефинициялар берілген. Олар:
а) негізгі қарыз - банкпен қарызға берілген ақша сомасы;
ә) банк қарызы бойынша сыйақы - банкіге қатысты жылдық қаражат
мөлшері есебінен негізгі қарызға ( қарыз сомасына ) қатысты
пайызға шағылуында анықталатын берілген қарыз үшін төлем;
б) қарыз шарты - сыйақы мөлшері жөніндегі шартты, қарыз алушымен
міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз етуді, сонымен қатар жеке
банктік қарыз бойынша тәуелділікті төмендетуге бағытталған ерекше
талаптарды қосқандағы берілген банктік қарызға қатысты шарт түрі.
10.7б.
Ережеде кез келген банктік қарызды беру кезіндегі қажетті құжаттамалар
тізімі анықталған және банктік қарыз шартының міндетті талаптары
ескертілген.
Қазақстан Республикасының банк жүйесін нығайту мақсатында және несие
берушілердің мүддесін қорғауда Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
банктер үшін провизияларды ынталандарудың міндетті түрде болуын белгілейді.
Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктері № 218 1997 жылдың 23
мамырынан шыққан Банк активтерінің классификациясы мен шартты
міндеттемелері бойынша провизияны есептеу туралы Ережесіне сәйкес
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі банктермен берілген қарыздарды
классификациялайды.банк активтерінің классификация критерийлері болып
мыналар табылады:
а) ағымдық қаржылық ақпарат негізінде қарыз алушының қаржылық жағдайын,
активтер сапасын, олардың айналыс жылдамдығын, өтімділік
көрсеткіштерін, жеке капиталы мен қарызға алынған қаражат арасындағы
қатынасты, жалпы пайда мен таза табыстың пайыздық өсуін талдау;
ә) қарыз алушы мен банк арасындағы қарым – қатынас. Клиенттер банк
қарызын алудың шартын түсінуі тиіс және оны міндетті түрде орындауы
қажет;
б) банкіге берілген кепілдік және банк қарызын кепілдік есебінен өтеу
жағдайында оның құны ( оның өтімділігі );
в) негізгі қарыз сомасын және ол бойынша пайызды уақытылы өтеу. 18.1-
2б.
Банктер шаруашылық қатынастар қатысушыларының қаржы делдалы болып,
республика экономикасында үлкен рольді атқаратындықтан, нарықтық қатынастың
дамуы банк заңдылықтарының жаңартылуына әкеліп соқты.
Осының нәтижесінде Қазақстан Республикасындағы банк қарызы айқын түрде
қайта құрылды және нысаны мен мазмұны бойынша өркениетті болды деуге
болады.
Қазақстан Республикасында жүргізіліп жатқан монетарлық саяса, нисие
қызметі аумағындағы банктер жұмысының стилі мен әдісін халықаралық стандарт
талаптары мен нормаларына қарай өзгертуді мәжбүр етуге жағдай туғызды.
Қазақстан Республикасындағы несие қатынастарының құқықтық негізін
анықтаудан кейін, несие қатынастарын басқарудағы несие саясатының ролін
анықтау қажет.
1.2 Несие қоржынын қалыптастыру және оның жағдайын бақылау
Несие қоржыны банк табысының және активтерді орналастыру кезіндегі
тәуекелдің басты көзі қызметін атқарады.Банк қоржынының құрылымы мен
сапасының жақсы болуы, банктің орнықтылығы, оның репутациясы мен қаржылық
сәттілігіне әсерін тигізеді. Сондықтан, банктердің барлығында қоржында бар
қарыздардың сапасына бақылау, қабылданған стандарттар мен банктің несие
саясатының мақсатынан ауытқу жағдайларын анықтау және тәуелсіз экспертиза
жүргізіледі. Несие қызметкерлері мен жоғарғы қызметкерлер нақты салалар мен
жеке қарыз алушылардағы капиталдың шамадан тыс шоғырлануын анықтау
мақсатында несие портфелінің құрамын, сонымен қатар банк жағынан араласуды
қажет ететін проблемалық қарыздарды талдайды. 12.111б.
Несие қоржынын қалыптастыру кезінде,банк барлық инвесторларға қатысты
жалпы принципті ұстануға тиіс. Ол жоғарғы табысты және аса тәуекелді
салымдарды несиелеудің төмен тәуекелді бағыттарымен байланыстыру.
Несие тәуекелі- бұл қарыз алушының негізгі қарыз бен пайызды төлемеу
тәуекелі немесе несие мәмілесі контрагентінің өзіне қатысты алынған
міндеттемелер бойынша әрекет ете алмауы.
Пайызды төлемеу кезінде, банк өзінің табысын жоғалтады, негізгі қарыздың
қайтарылмауы кезінде, банк сенімсіз несиені шығынға жатқызады да, осы несие
мәмілесі бойынша залал шегеді.
Несие тәуекелін минимизациялаудың мынадай жолдары бар:
1) несие қоржынын диверсификациялау;
2) қарыз алушының несиені өтеу қабілеті мен төлем қабілеттілігіне
алдын ала талдау жүргізу
3) несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету әдістерін қолдану (кепілдік,
кепілгерлік, кепіл, цессия, сақтандыру);
4) қарыз бойынша мүмкін болатын жоғалтуларға резервтерді
қалыптастыру.
Несие қоржынын диверсификациялау – бұл бірнеше бағыт бойынша несие
тәуекелін сейілту, бөлу. Банктер бір ғана қарыз алушыны немесе бірнеше ірі
қарыз алушыларды несиелендіруді немесе бір – бірімен байланысты қарыз
алушыларды тобына ірі несиені беруді шектеу керек.
Несие қоржынын диверсификациялау ережесі: несиені түрлі экономика
салаларынан әр түрлі кәсіпорындарға аз сомада қысқа мерзімге және қарыз
алушылардың көп бөлігіне беру. Тәукелді төмендетудің қосымша шарты ретінде
қарыз қайтарымдылығын қамтамасыз ету тәсілдері негізінде несие
қайтарымдылығын қамтамасыз етуді диверсификациялауды қолдану қажет, яғни
кепілдік, кепіл, кепілгерлік, сақтандыру. Осы ережені сақтау несие мәлімесі
мүмкін болатын жоғалтуларды басқа несие мәлімесінен түскен пайда арқылы
өтеуге мүмкіншілік береді. 22.119-120б.
Несие қоржынының жағдайына бақылауды жүргізеді:
• несие бөлімшелерінің жауапты қызметкерлері;
• несие бөлімшелерінің жетекшілері және филиалдың директорлары;
• Басқарма төрағасының орынбасары;
• банктің Несие Комитеті;
• банк Басқармасы.
Несие қоржынының жағдайы туралы есеп Несие Комитеті мен банк
Басқармасына тұрақты түрде ұсынылады.
Несие қоржынын бақылау бағдарламасы банк түріне, оның мамандандырылуына,
несиені өтеу қабілетін бағалау әдісіне байланысты.
Қарызды тексеру қаржылық есепті қайта талдауда, қарыз алушы кәсіпорынның
келуінде, құжаттарды тексеру, қамтамасыз етуде болуы мүмкін және т.с.с.
Бақылау тексерісі кезінде банктің несие саясатының мақсаттары мен
нұсқауларына қатысты қарыздың сай болуы туралы сұрақтар қайта
қарастырылады, клиенттің несиені өтеу қабілеттілігі мен қаржылық жағдайына,
операциялардың табыстылығына талдау жүргізіледі және т.с.с.
Банктердің көбі кезекті бақылау тексеріс барысында параметрлер қатары
бойынша несиені қорытынды бағалауды көрсететін қарыздарға рейтинг
белгілейді. Кейбір әдістемелерде қарыздарға категориялардың біріне сай
номер белгілейді ( 1,2,3 ... ). Олар Ең жоғарғы сапа , Қанағат ,
Маржиналды қарыз , Сыни қарыз , Есептен шығаруға жататын залалды
қарыз .
Рейтинг бойынша қарыздың жіктелуі банкке несие қоржынының құрамын
бақылауға мүмкіншілік береді. Мысалға, Сыни қарыз бұрын қоржынның 1,5
пайызынан кемін құраса, соңғы төңкерістің нәтижесі бойынша 5 пайызын
құрады. Қоржынның нашарлау себептерін шешу және жағдайды жөндеуге қатысты
шаралар қолдану қажет. Егер сыни қарыздың өсуі нақты шаруашылық саласындағы
қарыз алушыға немесе нақты несие түріне байланысты болса, онда осы қарызды
беруді қысқарту керек. Тексеріс негізінде жеке несие инспекторларының және
банк бөлімшелерінің жұмысын бағалауға болады.
Несиенің жіктелуі несиені басқарудың басты инструменті болып табылады.
Себебі, банк тәуекелді жіктейді және несиені жоғалту
мүмкіншілігін, сонымен қатар оларды тиімді басқару жолдарын анықтайды.
Клиенттің қаржылық – экономикалық жағдай, оған несиенің негізгі сомасы
мен пайызын төлеуге мүмкіншілік бермесе, ал кепілдік құны бұл соманы жабу
үшін жетіспеу кезінде, банктің тұрақты жағдайын сақтап қалу үшін
резервтерді құру бойынша банкте орынды саясаттың болуы қажет.
• Банктің несие қызметінен болатын залалды жабуда провизияларды құру
керек. Провизиларды құру кезінде мыналар қолданылады:
• Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің несие қоржынын жіктеу
әдістемесі;
коммерциялық банктердің несие қоржынын жіктеудің ішкі әдістемесі.
Несиені жіктеудің критерилері болып мыналар табылады:
• ағымдағы қаржылық ақпараттың, активтер сомасының, олардың айналыс
жылдамдығының, өтімділік көрсеткіштерінің, жеке капитал мен қарызға
алынған қаражат арасындағы қатынас, жалпы пайда мен таза пайданың
пайыздық өсуінің негізінде қаржылық жағдайды талдау;
• банк пен қарыз алушы арасындағы қарым – қатынас, клиенттер несие
алудың, оны бекіту кезіндегі айтылатын шартты түсінуі және оны қатал
түрде орындауы тиіс;
• банкке берілген кепілдік және несиені кепілдік есебінен өтеу
жағдайында оның құны ( оның өтімділігі );
• несиенің негізгі сомасын және ол бойынша пайызды уақытылы өтеу.
Келтірілген критерилер несиенің қандай класқа жататынын анықтауға
көмектеседі. Несие класын анықтау кезінде олардың барлығы ескерілуі тиіс.
Несиенің жіктелуі туралы соңғы шешім несиенің өтелуін нақты болжайды.
Несие қоржынынң жіктелуі Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің 1997
жылдың 23 мамырынан № 218 Қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының
екінші деңгейлі банктеріне қатысты банк активтерінің жіктелуі мен шартты
міндеттемелері және олар бойынша провизияны есептеу туралы Ережесіне
сәйкес жүргізіледі.
Несие қоржыны екінші деңгейлі банктермен берілетін барлық несиелер
бойынша жіктеледі, яғни қарыз, лизинг, сонымен қатар овердрафт, факторинг,
форфейтинг түрінде, вексель немесе басқа да қарыз міндеттемелері жолымен
берілген несие аккредитивті ұсыну және жіктеуді жүргізу мезетіне қарай
өтелмеген берешек бойынша басқа да несиелеу түрлері.
Егер айтылған критерилер бойынша жіктелетін несие бөлінетін екі несие
тобы ( түрлері ) арасында аралық орын алса, онда банк тәуекелін төмендету
үшін бұл несиені ең төмен сапалы топқа ( түрге ) жатқызу керек.
Қарыз алушы стандартқа қатысты ұзақ мерзімді ( 3 жылдан жоғары ) несие
бойынша мерзімді ұзартудың орынды болуын растайтын құжаттарды өткізу
кезінде банк мұндай несиені стандартты несие деп жіктеуге құқылы.
Егер санация тәртібіндегі қарыз алушыға берілген несие сенімді және
өтімділікті қамтамасыз етілсе, онда мұндай несиені субстандартты несие деп
жіктеуге болады.
Өзінің міндеттемелері бойынша сенімді төлеуші репутациясына ие қаржылай
тұрақты қарыз алушыларға берілген банк несиені субстандартты болып
жіктеледі.
Несиенің алғашқы жіктелімі несиені беру мезетіне қарай тәуекел деңгейін
бағалау негізінде жүргізіледі. Несиенің келесі жіктелімі мен несие қоржынын
талдау несие алушылардың қаржылық жағдайы туралы және несиеленетін
жобаларды іскем асыру туралы келетін ақпаратты талдау мен қорытуға
байланысты ай сайын жүргізіледі. Талдау нәтижесі бойынша қарыз жіктелімі
өзгертілуі мүмкін, несие қоржынының сапасын жақсарту бойынша шаралар
қолдану мүмкін 14.111-116б..
Енді құқықтық базаны, банктің несие саясатының ролін анықтап, несие
қоржынының жағдайын бақылаудың жоспарын әзірлеуден кейін, Қазақстан Халық
Банкі Акционерлік Қоғамының несие қоржынының жағдайын талдауға тоқталып,
оны екінші тарауда қарастырайық.
1.3 Несие қатынастарын басқарудағы несие саясатының ролі
Несие – қарыз капиталы қозғалысының нысаны болып саналады, яғни қарызға
берілген ақша капиталы. Оның көмегімен кәсіпорындардың, жеке секторлардың
және мемлекеттің бос ақша капиталы мен табыстары уақытша қолдануға берілген
қарыз капиталы үшін төлемге айналып, шоғырланады.
Банктермен несие беру кәсіпкерлік фирмалардың, жеке тұлғалар мен
мемлекеттік ұйымдардың тұтынушылық және инвестициялық мақсаттарын
қаржыландыру үшін іске асырылатын экономикалық функция болып табылады.
Банктер өздерінің несие функцияларын қаншалықты жақсы іске асырса,
соншалықты олар қызмет көрсететін аймақтардың экономикалық жағдайы тәуелді.
Себебі, банк несиесі осы аймақтардағы жаңа кәсіпорындар мен жұмыс
орындарының көбеюіне септігін тигізеді және олардың экономикалық өмір сүру
қабілеттілігін қамтамасыз етеді.
Қазақстандық банктердің көбінде ссудалық шоттар жиынтық активтердің
жартысынан кемін құрайды да, табыстың 23 бөлігін әкеледі. Одан гөрі банк
тәуекелдігі несие портфелінде шоғырландырылу тенденциясына ие. Банктегі
қаржылық қиындықтар қателі басқарушылық шешімдерді қабылдау салдарына,
несиемен заңды емес манипуляцияға, дұрыс несие саясатын жүргізбеуден немесе
болжанбаған экономикалық құлдырауға байланысты несие проблемалары есебінен
туындайды. 25.122б.
Несие саясаты несиені орынды баксқарудың көзі болып табылады. Ол қарыз
бен несиені беретін және несие қоржынын басқаратын банк қызметкерлеріне
жетекшілік етудегі объективті стандарттар мен параметрлерді анықтайды.
Сонымен қатар, ол Директорлар Кеңесін, ішкі және сыртқы аудиторларды банк
несиесін басқару сипаттамасын бағалауды жүргізу үшін базамен қакмтамасыз
етеді. Барлық ұйымдық деңгейде дұрыс қабылданатын несие саясатын мұқият
тұжырымдау кезінде банк менеджменті тиесілі несие стандарттарын ұстануға,
артық тәуекелден құтылу және бизнес перспективаларын баламалы бағалауға
мүмкін. Банк жетекшілері сенімді, қағаз бетінде жазылған несиелеу саясаты,
несие тәуекелін сапалы басқарудағы фундаменттің болуға тиіс екендігін
санайды.
Саясат барлығына бірдей болуы тиіс, яғни кіші қызметкерден банк
президентіне дейін. Кейде, саясатқа қатысты шешімді алдын – ала қабылдау
термині қолданылады, бұл саясаттың әр шешімді қабылдаудағы белгіленген
жалпы ереже болып табылатынын айқындайды. Қарыз беру, шешім қабылдау
екендігін білдіреді және алдын ала ойластырылған саясат, әрекеттің
альтернативті бағытын төмендетеді де, шешім қабылдау үрдісін ықшамдап,
жеделдетеді. 34.5-7б.
Несие саясатының негізгі мақсаты болып барлық процедураларды сақтап,
банк үшін тиімді жағдайда несие ресурстарын орналастыру жолымен несие
қызметінен түсетін табысты барынша көбейту болып табылады.
Банк қызметінің сапа индикаторының кепілі активтердің сапасы және
бірінші орында қоржынды тиімді басқарудың көзі несие тәуекелін дұрыс
басқару болып табылады. Банк өзінің қарыз алушылары мен жобаларына қатысты
тәуекелдік деңгейін тура білуі және өзі қабылдай алатын тәуекел деңгейін
басқаруға жағдай болуға тиіс, сонымен қатар несие шарты арқылы мүмкін
тәуекелдіктерден сақтану бойынша шара қолдануға, несиелерді жөнелту және
берілген несиелерді мәжбүрлі түрде төлету бойынша шараларды жүргізуге тиіс.
• Несие саясатын құру, соның ішінде несие жұмысын ұйымдастыру келесі
принциптерге қарай негізделуі тиіс:
• ерекшеліктерді ескеріп, жаңа банк қарыздарын ( неселерін ) беру
кезіндегі тәуекелді азайтуға бағытталған несие қоржынын басқару
тәсілдеріне, нашар несиелерді қайтарудың шаралары мен әдістерін
әзірлеу жолымен проблемалық банк қарыздарын ( несиелерін ) жоюға,
несие қоржын сапасын радикалды жақсартуға;
• ағымдағы мезетте қарыз алушымен қарым – қатынас;
• қайтарылмаған банк қарызынан болған залалды өтеуге адекватті
резервтерді анықтауға;
• бір экономикалық сегмент шамасында банк қарызының көлемін анықтау;
• банк қарыздарының жеке түрлері бойынша несиелеу нормативтерін
белгілеу.
Ресми құжатталған несие саясатының болмауы, банктің несие
қызметкерлерінің банктің жалпы мақсаттарын түсінбей, өзінің жеке тәжірибесі
мен теориялық біліміне сүйеніп, спонтандық шешім қабылдауына әкеп соғады.
19.21б.
Әр банк несиелеу қызметінің сұрақтары бойынша мемлекеттің Заңдарына,
соның ішінде Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің нормативтік –
құқықтық актілеріне сәйкес өзінің несиелеу Ережесін әзірлейді. Бұл Ереже
несие қызметі аумағындағы шешім қабылдаудың жалпы басымдығын, стандарттары
мен параметрлерін, несие тәуекелін басқарудың негізгі принциптерін және
банктің несие қызметін келесі міндеттерді шешуге бағыттайды:
а) тұрақты жұмыс істеп тұрған шаруашылық қызмет етуші субъектілерді
несиелеу есебінен сапалы несие портфелін қалыптастыру және
перспективалық жобаларды қаржыландыру;
ә) несиеқоржыны мен баланстан тыс міндеттемелердің оңтайлы
құрылымымен мөлшерін қамтамасыз ету;
б) банк активтерінің қауіпсіздігі мен орналастыру табыстылығын жоғарғы
деңгейімен қамтамасыз ету;
Банктің несие стратегиясы келесіні қарастырады:
а) банк тәуекелін мұқият талдаудан кейін қабылдау;
ә) банктің бір немесе бірнеше клиенттерінің алдында тәуелді болуына
қарай тәуекелдің қолайсыздығы;
б) банк қарызының сапасын, активтер мен пассивтері және негізгі
құралдарға инвестицияның қысқартылуын жақсарту бойынша активті түрде
жұмысты жүргізу;
в) банк қарызын беру жөніндегі шешімді тек қана кепілдікті қамтамасыз
етуді бағалау негізінде ғана емес, сонымен қоса болашақтағы ақша
ағымын және қарыз алушының принципиалды пайдалылығын есептеу,
ұсынылған жобаның құқықтық жағын мұқият талдау негізінде қабылдау;
г) тәуекелді қысқарту мақсатында банк қарызының мөлшеріне, қарыз
алушының саласы мен қызмет түріне байланысты несие портфелін
диверсификациялау;
ғ) банкпен қабылданатын тәуекелдер салдарынан үлкен жоғалтуларға
ұшыратпау қаупін болдырмау;
д) алынатын табыс жалпы тәуекел сомасын жабуы тиіс;
е) несие тәуекелі лимитін Несие Комитетімен белгілеу және оған бақылау
жүргізу;
ж) банктің халықаралық несие рейтингін алуы.
Несие саясаты несиенің бағасы мен валютасы сияқты несиелеудің маңызды
талаптарын анықтайды.
Несие бағасы басқа қаржы институттарымен ұсынылатын банктік активтері
мен пассивтерінің экономикалық құны, Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкінің қайта қаржыландыру мөлшерлемелері, несиеленетін жобалардың мазмұны
және басқа факторлардың, нарықтағы қойылатын сыйақы ( мүдде )
мөлшерлемесіне байланысты қалыптасады.
Несие тәуекелін басқару принциптеріне қатысты банк берілетін несиенің
валютасын өзінің қалауы бойынша анықтайды. 36.52-56б.
Несие саясаты бизнестің әр түрлілігіне байланысты мазмұны мен құрылымы
бойынша ажыратылады, бірақ адекватті несие саясаты, кемінде, қызмет аясы
бойынша сұрақтарды ашуға тиіс.
Сонымен қатар несие саясатын басқарылатын өзгерілім анықтайды.
Қазақстан Республикасының банктерінің тиімділік көрсеткіштерінің жүйесі
мен несие саясатының тәуекелі.
Несие саясатының тиімділік көрсеткіштер жүйесін таңдау мыналарға
байланысты:
• біріншіден, банк дамуын стратегиялық жоспарлаудың мақсаттары мен
міндеттеріне ( табыстылықты стратегиялық басқару );
• екіншіден, нақты уақыт кезеңіндегі нақты мақсаттарға
( табыстылықты оперативті басқару ).
Табыстылық сыйақының ( мүдденің ) пайыздық мөлшерлемесімен, өтімділік –
мерзім және тәуекел дәрежесін ескеретін активті және пассивті
операциялардың толық сәйкес келуімен анықталатыны айқын. 24.25-29б.
Баға тәрізді, сыйақы мөлшерлемесі сұраныс пен ұсыныстың нарықтық
механизмі әсерінен қалыптасады. Сұраныс пен ұсыныстың ара салмағы
қалыптасқан ақша нарығының конъюктурасын көрсетеді де, оның барлық
заңдылықтарының әрекетіне түседі. Несиеге деген сұраныс қарқынды болған
сайын, оның баға деңгейі жоғарылайды. Ал сұраныстың төмендеуі банктердің
сыйақы мөлшерлемесінің төмендеуіне әкеп соғады.
Пайыздық саясаттың негізгі макқсаты активтер мен міндеттемелерді
баланстандырылған пайдалы басқару жолымен пайыздық табысты
( маржаны ) алу болып табылады.
Таза пайыздық маржа банкпен тартылған пассивтер құнына байланысты
активтерді пайдалану өлшемі ретінде былай анықталады:
Таза пайыздық маржа = алынған сыйақы – төленген сыйақы
табыс
әкелетін активтердің орташа шамасы
(1)
Таза пайыздық маржа, депозиттер бойынша ең аз пайыздық мөлшерлеме және
несие бойынша ең жоғарғы мөлшерлеме филиалдарға дейін тоқсанына кемінде бір
рет жеткізіледі. Филиалдар келісім шартқа сәйкес тарту мен орналастырудың
аймақтық жағдайын ескеріп, депозиттерге тіркелген және құбылмалы
мөлшерлемені қолданады.
Тіркелген пайыздық мөлшерлемесі қарызды қолданудың бүкіл мерзімі бойы
өзгеріссіз қалады. Құбылмалы пайыздық мөлшерлеме банк пен ақша нарығының
жағдайына, сұраныс пен ұсынысқа, сонымен қатар қарыз алушының қаржылық
жағдайы және экономикаға байланысты несие немесе депозиттік келісім шарттың
қызметінің бүкіл мерзім бойы өзгертіле алады.
Алынған пайыздық табысты детальді қарастыру үшін олардың бірнеше жылдар
көрсеткіштерін салыстырып, талдау керек.
Несие базасының пайдалылық формуласын қолданып, табыстылықты талдауды
жалғастыру қажет. Оның мақсаты операциялық маржаны көбейту болып табылады.
Несие базасының пайдалылығы, % = алынған сыйақы – төленген несие
қоржыны
(2)
Банк табысын пайыздық және пайыздық емес табыстарға топтастыру кезінде,
пайыздық табыстың жалпы сомасындағы несие операцияларынан түсетін табыстың
үлес салмағын анықтауға болады (бағлы қағаздар, депозиттер, қарыздар және
басқа да табыстар бойынша)
Несие операцияларынан түсетін табыстың үлес салмағы = несие
операцияларынан түсетін табыс * 100 несие қоржыны (3)
Бұл коэффициент банкпен қолданылатын несие саясат түрін анықтауға
мүмкіншілік береді. Егер коэффиценттің мәні 50 пайыздан жоғары болса, онда
банк агрессивті несие саясатын қолданады. Бұл жағдайда банк шамадан тыс
несие тәуекелінен аман қалу үшін активтерді диверсификациялауға көңілін
бөлу керек. 30- дан 50 пайызға дейінгі коэффициент кезінде банк несиелеудің
біркелкі саясатын және 30 пайызға дейінгі коэффициент кезінде консервативті
саясатты қолданады. Соңғы жағдайда банк табыстың зиянына қарай, тәуекелі
төмен операцияларына көңілін көп бөледі.
Демек, банк активтерінің табысты бөлігі аса тәуекелді, ол банк
несиесінің қоржыны. Несиені беруден түскен табыс, банк операцияларының
арасында бірінші орында тұрады.
Бірқалыпты төлем негізгі қарыз бен пайызды өтеумен бірге ай сайын
жүргізіледі. Оның мөлшері мына формула бойынша анықталады:
PM = Несие сомасы * ((1+i)*i (1+i)-1) (4)
мұнда, РМ- дүркін- дүркін төлем, теңге;
і- дүркін- дүркін пайыздық мөлшерлеме, теңге;
n- несие мерзімі, күндер.
Активтердің жалпы сомасындағы несие қоржынының үлес салмағы= несие
қоржыны баланс активтері (5)
Активтердің өсуі банк жағдайының индикатоы болып табылады. Бірақ, ол
несие бойынша табыс сапасын бағалаудан бөлек қарастырыла алмайды.
Несие қоржынының сапасы= күмәнді және үмітсіз несие несие қоржыны
(6)
Абсолютты өтімділік коэффиценті келесі формуламен есептеледі:
ДС+КФВ
К а.л = ───────
(7)
КО
Ағымдағы (орта аралық) өтімділік коэффиценті келесі формуламен есептеледі:
ДС+КФВ+ДЗ
К т.л = ─────────
(8)
КО
Жабу (барлық) өтімділік коэффиценті келесі формуламен есептеледі:
ДС+КФВ+ДЗ+ЗЗ
К п = ──────────── (9)
КО
Тиімділк коэффицент активтерін қолдану. Тиімділік актив айналым
көрсеткіштерін қолдану сипаты.
Олардың көп тараған түрлері:
• бір айналым активінің ұзақтығы Поб – күн,
• айналым активтерінің саны Коб – кезең,
• айналым активтерінің коэффиценті Ко, 43.304-306б
Әлемдік тәжірибеде несие мекемесінде несие бойынша күмәнді және үмітсіз
қарыздың 4-10 пайызының болуы дұрыс деп саналады.
Несие қоржынының сапасын жақсарту мақсатында және мерзімі өткен несиені
болдырмау үшін мыналар жүргізіледі:
• әр қарыз алушы мен қарыз түрі бойынша несие құрылымын тұрақты талдау;
• банктің несие бөлімінің проблемалық несиемен жұмыс істеудің
толықтылығы мен жеткіліктілігін талдау;
• қарыз алушының қаржылық жағдайын талдау 17.153б.
Несие қызметінен түсетін табысты максимизациялау мен тәуекелді төмендету
мақсатында табысты несие саясатын қамтамасыз ету механизмдерін қолданады.
Несиелеу саясатының тиімділік механизмінің бірі несие қоржынын басқару
болып табылады:
• қоржын сапасының сандық мақсаттарын анықтау;
• қоржын құрылымы;
• өсу;
• табыстылық
Несие қоржынын басқару әдіснамасын 1 кестеден көруге болады.
Кесте 1.
Несие қоржынын басқару әдіснамасы
1 2 3
№ Қоржынды басқару Сипаттама
тәсілі
1 Мақсатты тәуекел Секторлық сипаттама мен географиялық шектеуді
анықтау
2 Клиенттердің мақсаттыӘр кәсіпорынның өндірістік саласы үшін тиімді
сегменті тәуекел категориясы:
сату көлемі;
табыстылық;
өтімділік;
3 Несие түрі несие беру нысаны;
қарызды бөлшектеп өтеу;
баланстық немесе баланстан тыс несие;
теңге немесе шетел валютасындағы тіркелген және
құбылмалы несие;
4 Несие өнімі жылжымайтын мүлікті, құрал- жабдықты сатып алуға
несие, маусымдық несие;
кепіл, факторинг, форфейтинг, векселді есептеу,
лизинг;
5 Несие валютасы пайыздық және валюталық тәуекелді хеджирлеу;
1 – кестенің жалғасы
6Несиені ұзарту білікті қызметкерлердің және снеімді заңдық
қабілеттілігі нормаларының болуы;
12 3
7Несие қоржынын несие бойынша шектеуді белгілеу, нарықты зерттеу
шоғырландыру
Ескертпе – Несие қоржынын басқару әдіснамасы есептемесінен алынды.
Несие қоржыны жіктелімге жатады. Несиелер стандартты,
субстандартты,қанағаттанарлықсыз, жоғары тәуекелді күмәнді және сенімсіз
болып бөлінеді. Жіктелген несиелер резервте сақталуы тиіс. Несие бойынша
повизия мөлшері 2 кестеде көрсетілген 21.45-49б.
Кесте 2.
Несиені резервте сақтау талаптары
Резервте сақтау мөлшері, Несие қоржынының жіктелуі және резервте сақтау
қарыз сомасысынан % талаптары
Стандартты несие
5% Субстандартты несие
30 күнге дейін несие бойынша пайыздың төлемін
кешіктіру жағдайы кезінде
20% Қанағаттанарлықсыз несие
30 күннен 60 күнге дейінгі несие бойынша
пайыздың төлемін кешіктіру жағдайы кезінде
50% Жоғары тәуекелді күмәнді несие
60 күннен 90 күнге дейінгі төлемнің кешіктірілуі
жағдайында резервте сақталады
100%Сенімсіз несие
90 күннен жоғары төлемнің кешіктірілуі
жағдайында резервте сақталады
Ескертпе – Қазақстан Халық Банкінің несиені резервте сақтауы бойынша
есептемесінен алынды.
2 ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ НЕСИЕ ҚОРЖЫНЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫН
ТАЛДАУ
Қазақстан Халық Банкі Акционерлік қоғамының несие саясаты,
Қазақстан Халық Банкі Акционерлік қоғамының несие қоржынын бағалау және
несие операцияларының сапасын талдау негіздері қарастырылды.
2.1 Қазақстан Халық Банкі Акционерлік Қоғамының несие саясаты
Қазақстан Халық Банкі Акционерлік Қоғамының несие саясатың іске
асырудың мақсаты мен принциптері.
Қазақстан Халық Банкі Акционерлік Қоғамының несие саясатың негізгі
мақсаты Қазақстан Республикасындағы зандық және нормативтік актілерді
сақтай отырып, банк пен қарыз алушының мүлделерін ескере
отырып, шаруашылық қызмет субъектілерін қарыз қаражатымен барынша
қамтамасыз етуге багытталған несие қоржының сапалы және икемді басқару
бойынша шаралар кешенін тәжірибеге енгізу болып табылады.
Несие саясатын іске асыру принциптері мыналарға негізделеді:
• несие қоржынын “нашар” несиелерді қайтарудың әдістері
мен шараларын әзірлеу, несие қоржының сапасын радикалды
жақсарту жолымен проблемалық банк қарыздарын (несиелерін) жою,жаңа
банк қарыздарын беру кезінде тәуекелді минимизациялауға
бағытталған және оның ерекшкліктерін ескеретін басқару тәсілдеріне;
• ағымдағы мезетте қарыз алушымен қарымөқатынас;
• қайтарылмаған банк қарыздарынан болған залалды
өтеуде резервтердің адекваттілігін анықтауға;
• бір экономикалық сегмент шамасында банк қарыздарының көлемін
анықтауға;
• жек банк қарыздарының түрлері бойынша несиелеу нормативтерін
белгілеу.
Несие саясатының міндеттері мен несиелудің негізгі приоритеті:
• несие қоржынын уақытта сапалы жақсартылуына бағытталған, несие
сұрақтарымен айналасатын банк мамандарының күш салуын
шоғырландыру, яғни баланстық және баланстан тыс есеп тыс беруде
саналатын мерзімдік банк несиелерін белгіленген уақытта толық өтеу
және олар бойынша сыйақы, мерзімі өткен банктік несиелерді толық
көлемде өндіріп алу және олар бойынша сыйақы;
• банк несиесін берідің ынғайын сапалы жақсарту аен несие тәуекелін
минимумға әкелу;
• несиені уақытылы қайтарып, ол бойынша сыйақы мен берілетін банк
несиесі бойынша құжаттарды дұрыс ресімдеуге заң және несие
бөлімінің қызметкерлеріне арнаулы жуапкершілікті белгілеу;
• банк қарызын экономика сектоларды кәсіпорындарының тиімділігін
дамыту мен көтеру, бәсекеге жарамды өнімдер мен қызметті шығару,
кіші кәсіпкерлікті дамытумен байналысты шараларға басымдық ретте
беру.
Банк қызметінің сапа көрсеткіші мен айтылған мақсаттарға
жетудің кепілі, банк активтерінің және бірінші орында, оның несие қоржының
сапасы болып табылады.
Несие ресурстарының көздері:
• банктің меншікті қаражатын қосқандығы меншікті несие
әлуеті;
• заңды және жеке тұлғалардың мерзімді депозиттік және валюталық
шоттарындағы тартылған ақша қаражаттары;
• заңды және жеке тұлғалардың талап ету дейінгі депозиттік
және валюталық шоттарындағы бар ақша қаражаты;
• банкаралық нарығында, несие аукционы мен шетел желісңнен
алынатын қарыз несие ресурстары.
Заңды және жеке түлғаларға банк қарызын берудің
шарттары мен крителилері.
Банк қарызды тек қана Қазақстан Халық Банкі
Акционерлік Қоғамында есеп шоты ( ағамдық, жеке ) бар клиенттерге,
заңды және жеке тұлғаларға береді.
Банктің қарыз алушылары, заңды және жеке тұлғалар,
Қазақстан Республикасының резиденттері емес болып шыға алады.
Резидент емес заңды тұлғалар, банк қарызына қатысты, резидент заңды
тұлғалар тәрізді құқығы, міндеттемелері мен жауапкершілігі жағынан
бірдей.
Шетел валютасындағы банк қарызын Қазақстан Республикасының
резидент заңды тұлғалары, келісім шарттың болуы кезінде және
олардың Жарғысына сәйкес қызметін іске асыру үшін алады.
Қарызды беру кезінде банк Акционерлер, банк, шаруашылық қызметі
субъектілерінің мүлделерін үйлестіру қажеттілегіне сүйенеді. Банк қарызын
алған қарыз алушы өзінің оң несие тарихы мен тұрақты жағдайының болуы
кезінде жаңа несиелеуге үміттенуі мүмкін.
Банк қарызы мынылырға берілмейді:
• шаруашылық субъектілердің Жарғылық капиталын қалыатастыру мен
көбейтуге;
• адалсыз мәміле немесе қаржы махинациясын жасағаны туралы
расталған мәліметтері бар заңды және жеке тұлғаларға;
• банкрот сатысында тұрған заңды тұлғаларға;
• жоғары деңгейлі тәуекелді жобалар бойынша;
• бюджеттік және бюджеттік емес қорлардың алдында қарызы бар
заңды және жеке тұлғаларға.
Банкпен ерекше қатынаспен байналысты жақтарды несиелеу.
Банктің қосылма тұлғаларына банк қарызын беру талабы 1995 жылдың
31 тамызында шыққан № 2444 Қазақстан Республикасындағы банктер және
банк қызметі туралы Заңымен және Қазақстан Республикасы
Ұлттық Банкінің нормативтік – құқықтық актілерімен анықталады.
Қосылма тұлғалары болып мыналар табылады:
• Директорлар Кенесінің төрағасы және оның жақын туысқандары,
Директорлар Кенесінің мүшелері және олардың жақын туысқандары;
• Банк Басқкармасының Төрағасы, оның орынбасары, Банктің Бас
бухгалтері, оның орынбасары мен жақын туысқандары;
• Банк акцияларының тура иеленудің 10, не одан көп пайызына ие
акционерлер;
• Банктің құрылымдық бөлімшелерінің бастықтары.
Банктің өкілеті мен лимиттері.
Банк қарызын беруді рұқсат ететін уәкілетті орган Несие
Комитеті болып табылады.
Бір айға дейінгі мерзімге 2 000 000 теңге шамасындағы банк қарызы
Несие Комитетінің отырысына шығарылмай ақ берілуі мүмкін. Мұндай
қарызды беру туралы шешімді банк Басқармасының Төрағасы немесе оның
орынбасары қабылдайды.
30 000 000 теңгелен жоғары банк қарызын беру туралы шешімді Несие
Комитетімен бұл сұрақты банк Басқармасының отырысына шығарғаннан
кейін банк Басқармасы қабылдайды.
Банк қарызын валюта түрінде, 50 000 000 теңгелен жоғары
банк қарыздарын беру, сонымен қатар орта және ұзақ мерзімді несиелеу
туралы шешімді банктің Директорлар Кеңесі қабылдайды.
Банк қарызының мерзімін ұзарту Несие Комитетінің шешімі негізінде
іске асырылады. Қарыз бойынша жалпы мерзімді ұзарту 365 күннен аспауы
тиіс.
Бір немесе бір-бірімен байналысты клиенттер тобының банк алдындағы ең
жоғары міндеттемелер сомасы Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
тәуекелімен анықталады және ол банктің жеке капиталының 25 пайызынан
аспауы тиіс. Бланкпен ерекше қатынастағы тұлғалардың банк алдындағы ең
жоғары міндеттемелер сомасы банктің жеке капиталының 10 пайызынан
аспауы тиіс. Бланкілік қарыздың сомасы банктің жеке капиталының
10 пайызынан аспауы тиіс.
Несие комитеті. Функциялары мен өкілеттігі.
Несие комитетінің негізгі мақсаты банктің несие саясатың іске асыру,
беру тәртібін жетілдіру, банк қарызын жөнілту, банктің несие қоржынының
сапасы бақылау жолымен несие қызметінің сапасын жоғарылтау болып
табылады.
Банктің Несие Комитетінің құрамын банк Басқармасы бекітеді және ол
Несие Комитетінің Төрағасы мен Несие Комитетінің мүшелерінен тұрады.
Несие Комитеті банк қарызын беру және жөнелту факторларын бағалайтын
мамандардан тұруы керек. Олар : экономикалық, құқықтық,
тәуелсіз табыстылық.
Несие Комитетінің функциялары:
1. несие қызметкерімен дайындалған және несие саясатының өкілеттілігі
аумағындағы талдау негізінде банк қарызын беру және өтеу
мерзімі туралы шешімді қабылдау;
2. кепілдікті қабылдау мүмкіншілегі мен оны объективті бағалау;
3. есептеу негізінде овердрафт лимитін бекіту;
4. банк қарыздарының мерзімін ұзарту туралы шешімді қабылдау;
5. банк қарыздары бойынша сыйақыны және оларды өтеу
мерзімін белгілеу;
6. кепілді беру және оның шарты;
7. мерзімі өткен банк қарыздарын қайтару бойынша конституциялық
шешім қабылдау;
8. белгіленген несие тәуекелі бойынша лимитті орындау.
Несие комитетінің Төрағасы мен мүшелеры Қазақстан Республикасының
Заңдарына сәйкес қабылданғаң шешімдері үшін
лауазымдық жауапкершілекке тартылады.
Несиені жөнілту және несие құжатмасы.
Несиені жөнелту – бұл банк қарызын беру туралы шарт
жасасу мезетінен және ол бойынша міндеттемелерді толық өтеүге дейінгі
күнделекті жұмыс. Несие қызметкері несие саясатының талаптарына сай
толық түрде қарызды өтеуді іске асырады және айдың аяғында, бірақ айдың
соңғы жұмыс күнінен кешіктірмей, банк қарызын қолданғаны үшін сыйақыны
есептеуді жүргізеді, осы есептеудің негізінде, есеп және
банк ішіндегі бақылау бөліміне өкім дайындайды. Айдың соңғы жұмыс
күнінде несие қызметкері өткен айдағы банк қарызы бойынша сыйақына
өндіріп алу туралы шот менеджеріне өкім дайындайды. Банк
қарызын пайдаланғаны үшін сыйақының дұрыс есептелуіне
несие қызметкері жауапты. Баланста сыйақына есептеудің дұрыс
көрінуіне есеп ішіндегі бақылау бөлімінің бастығы жауапты. Банк
қарызы бойынша сыйақыны және дұрыс өндіріп алуына шот менеджері
жауапты.
Банк қарызын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz