Ақша қаражаттар есебі жайлы
Кіріспе
1. Ақша қаражаттар есебінің теориялық негіздемесі.
1.1 Ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәні мен мақсаты
1.2 Есеп айырысу шоты операцияларының есебі.
1.3 Касса операцияларының есебі.
1.4 Банктердегі валюталық шоттардағы ақшалай қаржылар есебі
2. Коммерциялық банктердің оның ішіндегі «БТА Банк» АҚ . ның қызметтері мен операцияларын талдау.
2.1 «БТА Банк» АҚ.ның экономикалық жағдайын талдау.
2.2 «БТА Банк» АҚ.ның активті және пассивті операцияларын талдау.
2.3 «БТА Банк» АҚ.ның банктік қызметтердің әлсіз және күшті жақтарын бағалау
3. Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердің қызметтерін жетілдіру жолдары және аудиті.
3.1 Ресурстарды таратудың жаңарту жолдары
3.2 Банктің кассалық операциялар есебінің аудиті
3.3 Қазақстан Республикасындағы банк жүйесіндегі мәселелер және жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. Ақша қаражаттар есебінің теориялық негіздемесі.
1.1 Ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәні мен мақсаты
1.2 Есеп айырысу шоты операцияларының есебі.
1.3 Касса операцияларының есебі.
1.4 Банктердегі валюталық шоттардағы ақшалай қаржылар есебі
2. Коммерциялық банктердің оның ішіндегі «БТА Банк» АҚ . ның қызметтері мен операцияларын талдау.
2.1 «БТА Банк» АҚ.ның экономикалық жағдайын талдау.
2.2 «БТА Банк» АҚ.ның активті және пассивті операцияларын талдау.
2.3 «БТА Банк» АҚ.ның банктік қызметтердің әлсіз және күшті жақтарын бағалау
3. Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердің қызметтерін жетілдіру жолдары және аудиті.
3.1 Ресурстарды таратудың жаңарту жолдары
3.2 Банктің кассалық операциялар есебінің аудиті
3.3 Қазақстан Республикасындағы банк жүйесіндегі мәселелер және жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің «Қазақстан–2030» атты халыққа жолдауында үшінші ұзақ мерзімді басымдық ретінде шетел инвестицияларының деңгейі жоғары, дамыған нарықтық экономикаға негізделген экономикалық өсуді көрсетеді. Бұл басымдықты жүзеге асыру үшін инфляцияны қолайлы деңгейге түсіре отырып, стра-тегиялық күшті ілгерілуге бағытталу көрсетіледі. Бұл орайда, таяудағы жылдарда біз назарымызды экономиканың нақты секторына, оны сауықтыруға, фискальды және монетарлық қатаң шектеулер жағдайындағы өсу мен күшті әлеуметтік саясатқа аударамыз деп көрсетілген.
2020 Стратегиялық жоспарын іске асырудың базалық шарттары бойынша, «Қаржылық реттеуші банк секторының сыртқы міндеттемелері үлесінің оның міндеттемелерінің жиынтық көлемінде төмендеуін қамтамасыз етуі тиіс. Бұл ретте сыртқы займдардың басым бөлігі тиімді де бәсекеге қабілетті өндірістер құруға бағытталуы керек. Банктерді ашық немесе жасырын аффилирленген құрылымдардан аулақ ұстау қажет. Банктердің тек қана банк қызметімен айналысуын және олардың қызметінің барынша мөлдір болуын қатаң бақылауға алу керек. Біз банктердің дағдарыс кезінде аман қалуына көмектестік, енді банктер экономикаға оның дағдарыстан кейінгі қалпына келуі мен дамуына жігерлі түрде жәрдемдесуі тиіс.»
28.01.2012 жылғы Қазақстан Республикасы Парламентінің бірлескен отырысында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағытты» атты Қазақстан халқына жыл сайынғы дәстүрлі Жолдауын жариялағанда, «Қазақстан тәуелсіздіктің үшінші онжылдығына батыл қадам басты. Жаңа құрамдағы Парламент пен жаңарған Үкімет өз жұмысына кірісті. Өткен 2011 жылы ел экономикасы 7,5 пайызға өсті. Ішкі жалпы өнім жан басына шаққанда 11 мың доллардан асты. Қазақстан жолының жаңа кезеңі - экономиканы нығайтудың, халықтың әл-ауқатын арттырудың жаңа міндеттері. Қазақстан үшін экономикалық табыстар мен қоғамдық игіліктерді қамтамасыз етудің оңтайлы теңгерімін табу - өмірлік маңызды нәрсе. Бүгінгі әлемде бұл - әлеуметтік-экономикалық жаңғыртудың түбегейлі мәселесі. Бұл таяу онжылдықтардағы Қазақстан дамуының басты бағыты», екенін атап өткен еді.
Ал кәсіпорын қызметінің дүрыс жолға қойылуы күптеген факторларға байланысты болып табылады. Соның ішінде бухгалтерлік есептің, аудиттің, оның ішінде қаржылық есептің, ішкі аудиттің және талдаудың дұрыс ұйымдастырылып жүргізілуі үлкен роль атқарады. Бұл қызметтердің мэні «тірі» ақпаратта. Ал кім ақпаратқа ие болса, сол әлемді билейді деген сөз бар. Бухгалтерлік есептің маңызын осыдан ақ білуге болады.
2020 Стратегиялық жоспарын іске асырудың базалық шарттары бойынша, «Қаржылық реттеуші банк секторының сыртқы міндеттемелері үлесінің оның міндеттемелерінің жиынтық көлемінде төмендеуін қамтамасыз етуі тиіс. Бұл ретте сыртқы займдардың басым бөлігі тиімді де бәсекеге қабілетті өндірістер құруға бағытталуы керек. Банктерді ашық немесе жасырын аффилирленген құрылымдардан аулақ ұстау қажет. Банктердің тек қана банк қызметімен айналысуын және олардың қызметінің барынша мөлдір болуын қатаң бақылауға алу керек. Біз банктердің дағдарыс кезінде аман қалуына көмектестік, енді банктер экономикаға оның дағдарыстан кейінгі қалпына келуі мен дамуына жігерлі түрде жәрдемдесуі тиіс.»
28.01.2012 жылғы Қазақстан Республикасы Парламентінің бірлескен отырысында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағытты» атты Қазақстан халқына жыл сайынғы дәстүрлі Жолдауын жариялағанда, «Қазақстан тәуелсіздіктің үшінші онжылдығына батыл қадам басты. Жаңа құрамдағы Парламент пен жаңарған Үкімет өз жұмысына кірісті. Өткен 2011 жылы ел экономикасы 7,5 пайызға өсті. Ішкі жалпы өнім жан басына шаққанда 11 мың доллардан асты. Қазақстан жолының жаңа кезеңі - экономиканы нығайтудың, халықтың әл-ауқатын арттырудың жаңа міндеттері. Қазақстан үшін экономикалық табыстар мен қоғамдық игіліктерді қамтамасыз етудің оңтайлы теңгерімін табу - өмірлік маңызды нәрсе. Бүгінгі әлемде бұл - әлеуметтік-экономикалық жаңғыртудың түбегейлі мәселесі. Бұл таяу онжылдықтардағы Қазақстан дамуының басты бағыты», екенін атап өткен еді.
Ал кәсіпорын қызметінің дүрыс жолға қойылуы күптеген факторларға байланысты болып табылады. Соның ішінде бухгалтерлік есептің, аудиттің, оның ішінде қаржылық есептің, ішкі аудиттің және талдаудың дұрыс ұйымдастырылып жүргізілуі үлкен роль атқарады. Бұл қызметтердің мэні «тірі» ақпаратта. Ал кім ақпаратқа ие болса, сол әлемді билейді деген сөз бар. Бухгалтерлік есептің маңызын осыдан ақ білуге болады.
1. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы» Заңы. 26.12.1996ж. (үзгертулер мен толықтырулар енгізілген)
2. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» 20.11.1998ж. Заңы
3. Бухгалтерлік есептің Типтік жоспары, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі, Алматы 2002ж.
4. Бухгалтерлік есептің стандарттары. Алматы, 1996ж.
5. Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары, 2001ж.
6. Қазақстандағы Аудиттіңхалықаралықстандарттары,2001ж.
7. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Негізгі бүлім, 1996ж.)
8. Айтжанова Ж.Н. «Бухгалтерский учет, отчетность и аудит устойчивого экономического развития». Алматы 2002, 205с.
9. Абдыкалыков Т.А., Сатмурзаев А.А., «Основы бухгалтерского учета и аудита» Алматы 2001, 236с.
10. «Аудит». Под редакцией профессора В.И. Подольского Москва 1997г. 432с.
11. Әбдіқалықов Т.Ә. «Бухгалтерлік есеп және аудит». Алматы 2000ж. 1686.
12. Баймұханова С.Б., Балапанова Ә.Ж. «Бухгалтерлік есеп», Алматы 2001ж., 2366.
13. Балапанова Ә.Ж. «Аудиттің теориялық негіздері». Алматы 2003ж. 936.
14. Бернстайн Л.А. «Анализ финансовой отчетности». Москва 2002г. 623с.
15. Дюсембаев К.Ш. и др. «Аудит и анализ финансовой отчетности». Алматы 1998г. 432с.
16. Дюсембаев К.Ш., Түлегенов Ә.Т. т.б. «Кэсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы 2001ж. 3296.
17. Дюсембаев К.Ш., «Аудит и анализ в системе управления финансами» Алматы 2000г., 293с.
18. Кеулімжаев Қ.Қ., Әжібаев З.М. т.б. «Қаржылық есеп». Алматы 2001г. 3306.
19. Кодекс РК о налогах и других обязательных платежах в бюджет. Алматы2003г. 238с.
20. Международные стандарты финансовой отчетности 2001г. 1242с.
21. Нидяз Б., Андерсон X. Принципы бухгалтерского учета Москва 2000ж., 495с.
22. Радостовец В.К. и др. «Бухгалтерский учет на предрприятиях». Алматы 2002г. 728с.33
23. Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия». Москва 1999г. 686с.
24. Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет». Алматы 2000г. 335с.
25. Стандарты бухгалтерского учета и методические рекомендации 1999г., 609с.
26. Тасмағамбетов Т.А., Омаров А.Ш. т.б. «Қаржы есебі» Алматы 1998ж. 475 б.
27. Шуванова В.М., Абдилсанапов А.А. « Организация бухгалтерского учета и формирование учетной политики предприятия». Алматы2001 г., 398с.
28. «Бухгалтерский учет — Аудит» №7 февраль, №3 март 1999г.
2. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» 20.11.1998ж. Заңы
3. Бухгалтерлік есептің Типтік жоспары, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі, Алматы 2002ж.
4. Бухгалтерлік есептің стандарттары. Алматы, 1996ж.
5. Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары, 2001ж.
6. Қазақстандағы Аудиттіңхалықаралықстандарттары,2001ж.
7. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Негізгі бүлім, 1996ж.)
8. Айтжанова Ж.Н. «Бухгалтерский учет, отчетность и аудит устойчивого экономического развития». Алматы 2002, 205с.
9. Абдыкалыков Т.А., Сатмурзаев А.А., «Основы бухгалтерского учета и аудита» Алматы 2001, 236с.
10. «Аудит». Под редакцией профессора В.И. Подольского Москва 1997г. 432с.
11. Әбдіқалықов Т.Ә. «Бухгалтерлік есеп және аудит». Алматы 2000ж. 1686.
12. Баймұханова С.Б., Балапанова Ә.Ж. «Бухгалтерлік есеп», Алматы 2001ж., 2366.
13. Балапанова Ә.Ж. «Аудиттің теориялық негіздері». Алматы 2003ж. 936.
14. Бернстайн Л.А. «Анализ финансовой отчетности». Москва 2002г. 623с.
15. Дюсембаев К.Ш. и др. «Аудит и анализ финансовой отчетности». Алматы 1998г. 432с.
16. Дюсембаев К.Ш., Түлегенов Ә.Т. т.б. «Кэсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы 2001ж. 3296.
17. Дюсембаев К.Ш., «Аудит и анализ в системе управления финансами» Алматы 2000г., 293с.
18. Кеулімжаев Қ.Қ., Әжібаев З.М. т.б. «Қаржылық есеп». Алматы 2001г. 3306.
19. Кодекс РК о налогах и других обязательных платежах в бюджет. Алматы2003г. 238с.
20. Международные стандарты финансовой отчетности 2001г. 1242с.
21. Нидяз Б., Андерсон X. Принципы бухгалтерского учета Москва 2000ж., 495с.
22. Радостовец В.К. и др. «Бухгалтерский учет на предрприятиях». Алматы 2002г. 728с.33
23. Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия». Москва 1999г. 686с.
24. Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет». Алматы 2000г. 335с.
25. Стандарты бухгалтерского учета и методические рекомендации 1999г., 609с.
26. Тасмағамбетов Т.А., Омаров А.Ш. т.б. «Қаржы есебі» Алматы 1998ж. 475 б.
27. Шуванова В.М., Абдилсанапов А.А. « Организация бухгалтерского учета и формирование учетной политики предприятия». Алматы2001 г., 398с.
28. «Бухгалтерский учет — Аудит» №7 февраль, №3 март 1999г.
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің
Қазақстан–2030 атты халыққа жолдауында үшінші ұзақ мерзімді басымдық
ретінде шетел инвестицияларының деңгейі жоғары, дамыған нарықтық
экономикаға негізделген экономикалық өсуді көрсетеді. Бұл басымдықты жүзеге
асыру үшін инфляцияны қолайлы деңгейге түсіре отырып, стра-тегиялық күшті
ілгерілуге бағытталу көрсетіледі. Бұл орайда, таяудағы жылдарда біз
назарымызды экономиканың нақты секторына, оны сауықтыруға, фискальды және
монетарлық қатаң шектеулер жағдайындағы өсу мен күшті әлеуметтік саясатқа
аударамыз деп көрсетілген.
2020 Стратегиялық жоспарын іске асырудың базалық шарттары бойынша,
Қаржылық реттеуші банк секторының сыртқы міндеттемелері үлесінің оның
міндеттемелерінің жиынтық көлемінде төмендеуін қамтамасыз етуі тиіс. Бұл
ретте сыртқы займдардың басым бөлігі тиімді де бәсекеге қабілетті
өндірістер құруға бағытталуы керек. Банктерді ашық немесе жасырын
аффилирленген құрылымдардан аулақ ұстау қажет. Банктердің тек қана банк
қызметімен айналысуын және олардың қызметінің барынша мөлдір болуын қатаң
бақылауға алу керек. Біз банктердің дағдарыс кезінде аман қалуына
көмектестік, енді банктер экономикаға оның дағдарыстан кейінгі қалпына
келуі мен дамуына жігерлі түрде жәрдемдесуі тиіс.
28.01.2012 жылғы Қазақстан Республикасы Парламентінің бірлескен
отырысында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту -
Қазақстан дамуының басты бағытты атты Қазақстан халқына жыл сайынғы
дәстүрлі Жолдауын жариялағанда, Қазақстан тәуелсіздіктің үшінші
онжылдығына батыл қадам басты. Жаңа құрамдағы Парламент пен жаңарған Үкімет
өз жұмысына кірісті. Өткен 2011 жылы ел экономикасы 7,5 пайызға өсті. Ішкі
жалпы өнім жан басына шаққанда 11 мың доллардан асты. Қазақстан жолының
жаңа кезеңі - экономиканы нығайтудың, халықтың әл-ауқатын арттырудың жаңа
міндеттері. Қазақстан үшін экономикалық табыстар мен қоғамдық игіліктерді
қамтамасыз етудің оңтайлы теңгерімін табу - өмірлік маңызды нәрсе. Бүгінгі
әлемде бұл - әлеуметтік-экономикалық жаңғыртудың түбегейлі мәселесі. Бұл
таяу онжылдықтардағы Қазақстан дамуының басты бағыты, екенін атап өткен
еді.
Ал кәсіпорын қызметінің дүрыс жолға қойылуы күптеген факторларға
байланысты болып табылады. Соның ішінде бухгалтерлік есептің, аудиттің,
оның ішінде қаржылық есептің, ішкі аудиттің және талдаудың дұрыс
ұйымдастырылып жүргізілуі үлкен роль атқарады. Бұл қызметтердің мэні
тірі ақпаратта. Ал кім ақпаратқа ие болса, сол әлемді билейді деген сөз
бар. Бухгалтерлік есептің маңызын осыдан ақ білуге болады.
Есепке алу мәліметтегі кәсіпорынның және оның құрылымдық
бөлімшелерінің қызметін жедел басқаіру үшін, экономикалық болжамдар мен
ағымдық жоспарлау жасау үшін, сүйтіп ел экономикасының даму заңдылықтарын
зерттеу үшін қолданылады. Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында
кәсіпорынның күрделі экономикалық тетігін нық, дұрыс жолға қойылған есеп
жүйесінісіз, сондай — ақ сенімді экономикалық ақпаратсыз басқару іс жүзінде
мүмкін емес. Осы түрғыдан есептегенде ақша қаражаттарының есебі мен оның
ішкі аудиті өзекті болып есептелінеді.
Бухгалтерлік есепті халықаралық стандарттардың талабына сай жүргізу
қазіргі кезде ең басты мәселе болып табылады. Осыған байланысты
бухгалтерлік есеп пен аудитке жүктелетін міндеті қай кезде болмасын күрделі
болып отыр. Осы тұрғыдан қарағанда ақша қаражаттар есебін дұрыс
ұйымдастырудың рөлі зор.
Ақша қаражаттардың есебін зерттеп бақылай отырып кез — келген
кәсіпорынның жабдықтаушылары мен клиенттерінің кім екендігін, олардың
қандай тауар сататынын, қызмет көрсететінін, олармен қандай қарым
-қатынастарда, қандай тәртіпте, қандай құжат негізінде жүзеге асатынын
көріп білуге болады.
Бұл жерде тағы маңызды бір нәрсе — банк мекемесі. Жоғарыдағы айтылып
кеткен қарым — қатынастар қолма қолсыз есеп айырысу нысанында жүзеге
асырылса банк мекемесі де бүл қатынастарда өз үлесін қосады. Яғни,
кәсіпорын банкі мен жабдықтаушы банкі арасындағы қатынастар жүзеге
асырылады. Бұл жерде банк қызметімен де жақынырақ танысып, олардың
құжаттарының кәсіпорын құжаттарымен қандай байланысы бар екенін көруге
болады.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы
әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан өтімділікке деген
клиенттерінің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін
облигациялар немесе акциялар жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау
формасы тиімді болып табылады.
Банк операцияларының тиімді, икемді жүйесі кең ауқымды клиенттерімен
ішкі жинақтарды шоғырландыруға жағдай жасау керек. Осыған байланысты
өзгермелі экономиканың қалыптасып келе жатқан қажеттілігіне жауап бере
алатын икемді банктік қызмет көрсету мәселесі ерекше мәнге ие болып отыр.
Қазіргі дамып жатқан ақпараттық технологиялар заманында өз шаруашылығын
жалғастыру үшін, қызмет ауқымын кеңейтіп, жоғары пайдаға қол жеткізу үшін
көптеген кәсіпорындар тауардың жаңа түрін шығаруға, жаңа қызметтерді
ұсынуға ұмтылуда. Осыған орай банктер де жаңа қызметтерді ендіруге және
бұрынғы қызметтерді жетілдіруге үлкен назарын аударып отыр.
Жаңа қызметтерге пластикалық карточкалар, банкаралық электрондық есеп-
айырысулар, элемдік Интернет байланыс жүйесіндегі қаржы нарығының құрылуы
жатады.
Біздің еліміздегі қазіргі банктік институттар аталған жаңа қызметтерді
атқара бастады. Клиенттің заказы бойынша маркеингтік зерттеуді, валюталық
операцияларды, басқа да қызметтерді, соның ішінде, трасталық, ақпараттық-
анықтамалық консультациялық, қор және т.б. жүргізеді.
Жоғарыдағы айтылып кеткен мәселелер мені қызықтырды, сондықтан
бухгалтерлік есептің ақша қаражаттар бөлімін кеңірек ауқымда қарастырып,
дипломдық жұмысымның тақырыбы ретінде таңдап алдым.
Банктің кассалық операциялар есебі мен аудиті тақырыбындағы диплом
жұмысымның негізгі мақсаты-банктің кассалық операцияларының алатын орнын
көрсету.
Осы мақсатқа жету үшін мынандай келесі мәселерді қарастыру керек:
- Банктегі ақша қаражаттар есебінің теориялық негіздемесін,
ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәні мен мақсатын
қарастыру;
- Есеп айырысу шоты операцияларының есебін, банктегі валюталық
шоттардағы ақшалар есебі, бағамдық айырмашылықтар есебінің
алатын орнын көрсету;
- Ақша қаражаттар қозғалысының есебі, төлем карточкаларының
есебінің қолдану мүмкіндігін талдау;
- Банктердің кассалық операцияларының қызметтерін жетілдіру
жолдарын қарасытыру.
Жоғарыда аталған сұрақтарды қарастыру үшін диплом жұмысы кіріспе, үш
тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Ақша қаражаттар есебінің теориялық негіздемесі.
1.1 Ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәні мен мақсаты
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі жанындағы Бухгалтерлік есеп
және аудит әдістемесі департаментінің №4 Ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есеп — деп аталатын бухгалтерлік есеп стандартының бірінші бабында:
Кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни субьектілердің ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есебі осы деректі пайдаланушыларды түрлі операциялық және
инвестициялық қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының
келіп түсуі, кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен
қамтамасыз етіп және оларға осы заңды тұлғаның, яғни субъектінің қаржы
жағдайындағы өзгерістерін бағалауына мүмкіндік береді делінген. Ал осы
стандарттың екінші бабында:Заңды тұлғалар, субьектілер (банктер мен
бюджеттік мекемелерден басқа) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті
осы стандарттың талаптарына сай жүргізеді және есепті кезеңдегі қаржы
нәтижелері есептемесінің құрамында (яғни сонымен бірге) тапсырады
делінген.
Барлық шаруашылық жүргізуші субьектілерде өндірілген өнімді сату
барысында, сондай-ақ материалдық қүндылықтарды, негізгі құралдарды,
тауарларды сатып алғанда немесе бюджеттен тыс басқа да мекемелерге эртүрлі
төлемдерді түлеуге байланысты түрлі операциялар пайда болады. Әрбір
кәсіпорын, ұйым, мекеме немесе фирма әдетте бір уақытта өндірілген өнімін
сатып немесе қызмет күрсетіп, жабдықтаушы ретінде болатын болса, екіншіден
сол өнімдерді өндіріп шығару үшін қажет болатын шикізаттар мен
материалдармен жабдықтайтын жабдықтаушылар алдында сатып алушы болып
табылады.
Осындай кәсіпорындар мен ұйымдардың, фирмалардың арасында алашақ және
берешек операциялар күбіне қолма-қол ақша және қолма-қол ақшасыз түлеу жолы
арқылы жүргізіледі. Қолма қол ақшамен есеп айырысу Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банк мекемесі белгілеген ережелер мен тәртіпке
сәйкес жүргізілуі тиіс. Ақшаларды сақтау және қолма қолсыз ақшасыз есеп
айырысуды жүргізу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелері:
1) ҚР Әділет министрлігінде тіркеуден өткен заңды
тұлғаларға есеп айырысу шоттарын;
2) Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есепке
алу үшін заңды тұлғаларға валюталық шоттарды;
3) Бюджеттік мекемелерге, олардың бюджеттен тыс қаражаттары бойынша,
қоғамдық ұйымдарға, өндірістік, коммерциялық қызметпен айналысатын жеке
тұлғаларға ағымдық шоттарды;
4) Республикалық бюджетте түрған мекемелерге бюджеттік шоттарды;
5) Ұлттық банк мекемелеріндегі екінші деңгейдегі
банктерге корреспонденттік шоттарды ашады.
Ақшалай қаржылармен есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебін
жүргізу мен оны ұйымдастырудың мақсаттары мыналар болып табылады:
1) Ақшамен есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы дер кезінде
есептеу.
2) Субьектідегі ақшалай қаржылардың түгелдігін және оларды дұрыс,
тиімді пайдалануды бақылау.
3) Есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, кәсіпорынның, ұйымның немесе
фирманың ақшалай кірістері мен шығындарын дұрыс есептеу.
Ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебінің міндеттері:
1) Қолма қолсыз ақша аудару жолымен және қолма қол ақшамен қажетті
есеп айырысуларды уақтылы және дүрыс жүргізу.
2) Ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысын және есеп айырысу
опрацияларын есептік тіркелімдерде толықтай және жедел түрде кӨрсету.
3) Бұл інген лимиттерге, қорларға және сметаларға
сәйкес ақша қаражаттарын мақсаты бойынша жұмсаудың қолданыстағы
ережелерін сақтау.
4) Белгіленген мерзімдерге ақша қаражаттары мен есеп
айырысудың жағдайына түгендеуді ұйымдастыру және жүргізу.
Мерзімі кешігетін дебиторлық және кредиторлық берешектердің
туындауын болдырмаудың мүмкіндіктерін іздестіру.
5) Кассадағы, есеп айырысу шотындағы және банктегі басқа шоттардағы
ақшалардың бар жоғы мен сақталуына бақылау жасау.
6) Есеп айырысу — төлем тәртібінің сақталуына, материалдық құндылықтар
мен қызметтер үшін сомалардың уақтылы аударылуына, сондай — ақ несие
тәртібінде алынған ақша қаражаттарының қайтарылуына бақылау жасау.
Есеп-операциялық жұмыстың жалпы сипаттамасы:
Үзіліссіз бақылау және өлшеу барысында шаруашылық қызметтің сандық
көрсеткіштері жөнінде ақпараттар алынады. Осы алынған сандық көрсеткіштер
көмегімен шаруашылық процестеріне сапалық баға беріледі. Міне, сондықтан,
есеп дегеніміз шаруашылық процестерін бақылау және оларды басқару
мақсатында сандық түрде көрсету және сапалық түрде сипаттауды білдіреді.
Есептің басты үш түрі бар: статистикалық, оперативті және бухгалтерлік.
Бухгалтерлік есеп өзара қаржылық және басқарушылық деп бөлінеді.
Қаржылық есеп беру тұжырымдамасы төмендегідей элементтерді қамтиды:
активтер, капитал, міндеттемелер, табыстар және шығындар. Олар қолданушылар
үшін қаржылық есеп беруде ақпаратты пайдалы ететін атрибуты болып табылады.
Бухгалтерлік есеп пайдаланушылары екі негізгі топқа бөлінеді. Олар:
- Ішкі пайдаланушылар;
- Сыртқы пайдаланушылар.
Ішкі пайдаланушылар қатарына банктің құрамына жататын тұлғаларды
жатқызады. Олар: банк менеджерлері, меншік иелері, акционерлер, директор
кеңесі, т.б.
Сыртқы пайдаланушылар екі топқа жіктеледі: тікелей қаржылық мүддесі бар
(инвесторлар, кредиторлар) және жанама қаржылық мүддесі бар (салық
органдары, мемлекеттік бақылаушы органдар).
Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп беру стандарты мен
келесідей қағидалар қабылданған:
Есептеу – табыстар тапқан кезде, ал шығындар шығарылған кезде танылады.
Есепке алу принципі бойынша құрылған қаржылық есеп беру өткен операциялар
мен басқа оқиғалар туралы ақпараттарды қамтамасыз етеді.
Есептесу кезенінде жалғастырады және оның жақын болашақта жою
қажеттілігі жоқ немесе ол өзінің қызмет мастштабын қысқартуды көздемейді.
Қаржылық есеп берудін негізгі сапалық сипаттамалары:
- Түсініктілігі – қаржылық есеп берумен ұсынылған ақпараттар
қолданушыға түсінікті болуы керек.
- Мәнділігі – нақты және болашақтағы оқиғаларды бағалауға
көмектесе отырып, қолданушының экономикалық шешіміне әсер
ету.Ақпарраттардың мәнділігінде оның сипаты мен маңыздылығы
әсер етеді.
- Сенімділігі – ақпаратта маңызды қателер мен дұрыс емес
көрсетулер болмауы керек, өйткені қолданушылар оған шынайы
көрініс ретінде қарайды.
- Шынайылық – ақша қаражаттарының қозғалысын, операциялар
нәтижелері мен қаржы жағдайлары туралы ақпараттардың
сенімділігін қамтамасыз ету үшін операциялар мен басқа да
оқиғаларды шынайы көрсету қажет.
- Форманың мәнділіктен айырмашылығы – операциялар мен басқа да
оқиғалар шынайы көріністер үшін қажетті, олар заңды формамен
емес, олардың мәнімен және экономикалық нақтылығы мен сәйкес
келуі керек.
- Бейтараптығы – қаржылық есеп берудегі ақпараттардың
сенімділігін қатамасыз ету үшін бейтарап болуы қажет.
- Сақтық – активтер мен табыстар төмендетіліп, міндеттемелер мен
шығындар әдейі жоғарылатылмас үшін белгісіздік жағдайда баға
беруге қажетті шешімдер қабылдаған кезде сақ болған жөн.
- Толықтылығы – қаржылық есеп беру сенімділігін қамтамасыз ету
үшін ақпараттар толық болу қажет.
- Салыстырмалылығы – қаржылық ақпараттар пайдалы және мазмұнды
болуы үшін есеп беру кезеңдері салыстырмалы болуы қажет.
Қолданушылар субъектінің есептік саясаты туралы, ондағы
өзгерістер мен осындай өзгерістердің нәтижетері туралы
хабардар болуы керек.
- Пайда мен шығындар арасындағы баланс – ақпараттардан алынған
пайдалар оны алуға кеткен шығындардан жоғары болуы керек.
Пайда мен шығынды бағалау мәнді дәрежеде кәсіби
тұжырымдамалардың сұрағы болып табылады.
- Сенімді және объективті көріністер – негізгі сапалы
сипаттамалар мен бухгалтерлік есептің сәйкес қолдану сенімді
және объективті ақпараттарды қолданатын қаржылық есеп берудің
құрылымы мен көрінісін қамтамасыз етеді.
Қаржылық есептің элементтері – қаржылық есеп берулер мәмілелердің
және басқада оқиғалардың қаржылық нәтижелері мен экономикалық сипаттарына
сәйкес олардың жалпы категорияларын қалыптастыра отырып көрсетеді. Осы кең
көлемді категориялар қаржы есептерінің элементтері деп аталады.Шаруашылық
құралдарының (мүліктердің), олардың пайда болу көздерінің және шаруашылық
процестердің есебі олардың үзіліссіз және өзара байланысқан көрінісі мен
экономикалық жалпылығын қамтамасыз ететін әр түрлі тәсілдер мен әдістер
арқылы жүзеге асырылады. Осы әдістер мен тәсілдердің жиынтығы бухгалтерлік
есеп әдістері деп аталады.Әрбір жеке әдіс немесе тәсіл бухгалтерлік есеп
әдісінің элементі деп аталады. Ондай элементтеріне мыналар жатады:
құжаттау, түгендеу, бағалау, калькуляция, шоттар, екі жақты жазу,
бухгалтерлік баланс, есеп беру.
Құжаттау – шаруашылық операцияларды құжаттарда алғашқы рет
бейнелеу тәсілі. Дұрыс толтырылған құжаттар бухгалтерлік жазулардың заң
күшін қамтамасыз етеді.
Түгендеу – шаруашылық құралдардың нақты қолда барын анықтау және
алынған мәліметтерді бухгалтерлік есеп мәліметтерімен салыстыру тәсілі. Бұл
субъектінің құралдарының сақтығына бақылау жасау тәсілі болып табылады.
Бағалау - бухгалтерлік есеп объектілерін құндық көрсету тәсілі.
Құралдардың және олардың құрылу көздерінің қозғалысын есептеу үшін оларды
бағалау керек, яғни ақшалай өлшеммен көрсету керек. Бағалау нақты және
бірыңғай болу керек. Нақтылығы дегеніміз – есептің белгілі бір объектісінің
ақшалай өлшеуішінің оған жұмсалған шығынға сай келуі.
Калькуляция – өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнын есептеу
тәсілі. Өнімді дұрыс бағалау үшін есеп объектілері мен калькуляция
объектілерін дұрыс белгілеу маңызды.
Шоттар - кәсіпорын мүлкінің және олардың құралу көздерінің құрамында
болып жататын өзгерістерді ағымда есепке алу үшін арналған.
Екі жақты жазу – шаруашылық о.перацияларын бір мезгілде бірдей сомада
екі шотта көрсету.
Баланс – шаруашылық құралдарын және олардың көздерін белгілі бір
мерзімге ақшалай бағада топтау тәсілі.
Есеп беру – субъектінің шаруашылық қызметінің нәтижелері кешенді түрде
сипаттайтын көрсеткіштер жиынтығы.
1.2 Есеп айырысу шоты операцияларының есебі.
Барлық шаруашылық субъектілер ақша қаражаттарын банктердің сәйкес
мекемелеріндегі шоттарда сақтайды және міндеттемелер бойынша төлемдерді
жүзеге асырады. Көп жағдайда бұл төлемдер қолма-қолсыз есеп айырысу
нысанында болады, ал қажетті қолма — қол есеп айырысулар Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкінің нормативті құжаттарымен бекітілген мүлшерде
ғана жүзеге асады. Заңды түлғалар арасындағы төлем 4000 айлық есеп айырысу
күрсеткішінен артып кеткен жағдайда, есеп айрысу тек қолма — қолсыз түрде
жүзеге асу керек. Ақша қаражаттарын сақтау және заңды тұлғалармен есеп
айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банктік шоттарды
ашады. Банктік шот депозит қабылдаумен, келісім — шартта қарастырылған
клиентке банктік қызмет күрсетумен байланысты операцияларды жүзеге асыру
бойынша банк пен клиент арасындағы келісім — шарт қатынастарын көрсету
амалы. Банктік шоттар теңге мен шетел валютасында жургізілуі мүмкін және
есеп айырысу (ағымдағы), жинақ, корреспонденттік шоттар болып бөлінеді.
Корреспонденттік шоттар — (банктер мен ұйымдардың) банктік
операциялардың жеке бір түрлерін ғана жүзеге асыратын банктік шоттары.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары — жеке және заңды
тұлғаларға, заңды тұлғалардың ерекше бөлімшелеріне (филиалдар мен
-өкілдіктер) ашылатын банктік шоттар.
Есеп айырысу шоты мынадай құжаттардың негізінде ашылады:
1) шотты ашу жүніндегі өтініш;
2) қойылатын қол таңбалары мен мөр таңбаларының үлгісі бар карточка;
3) субъектінің салықтық есепке қойылу фактісін
растайтын салық органының анықтамасы;
4) мемлекеттік тіркеу туралы кәэліктің көшірмесі;
5) жарғы мең құрылтай шартының күшірмесі (егер құрылтайшылар саны 1-
ден көп болса).
Есеп айырысу шотын ашқан шаруашылық субъектісі оның иесі болыи
табылады. Ол үзіне берілген құқықтардың шегінде осы шоттағы қаражаттардың
барлығына иелік жасайды.
Ақшаларды қабылдауды, беруді және аударуды банк мынадай құжаттардың
негізінде орындайды:
1. Қолма-.қол ақшаларды;кассадан есеп айырысу шотына енгізген кезде
қолма-қол ақша салымының мэлімдемесі ресімделеді. Қолма — қол ақша
салымының мэлімдемесі түскен түсімді, депоненттелген еңбек ақыны және қолма
— қол ақшадағы басқа да сомаларды өз шотына қабылдау туралы шот иесінің
банкке деген бұйрығы. Мәлімдемені сиямен бір данада толтырады;
қабылданған ақшаға банк квинтация береді, ол шығыс касса ордеріне
тіркеледі.
2. Әртүрлі мақсаттар үшін кассаға алынғанда-чек
ресімделеді. Чек ресімделуі — чек берушінің чек алушыға төлем құжатын
беру арқылы төлемнің жүзеге асуын білдіреді.
3. Басқа субъектілермен есеп айырысқанда төлем тапсырмасы жазылады.
Төлем тапсырма — қызмет көрсететін банкке өз ақшасын тапсырмада күрсетілген
сомада бенефициар пайдасына аудару жөнінде төлеушінің тапсырмасы.
4. Субъект босатылған өнімдердің, орындалған
жұмыстар мен қызметтердің қүнын сатып алушыдан өндіріп алуға тиіс
болғанда — төлем талап тапсырмасы жасалады. Төлем талап —
тапсырмасы бенефициардың сатылған тауарлар, күрсетілген қызметтер,
орындалған жұмыстар үшін дәлелдеуші құжаттар негізінде ақша аударушыға
төлем ақыны жүргізу туралы талабы.
5. Шаруашылық істері жүніндегі комиссияның бұйрығы, сот органдарының
атқарушы қағаздары есеп айырысу шотынан қаражаттар есептен
шығарылатын атқарушы құжат болып табылады.
Субъектінің шотынан барлық төлемдер есеп айырысу құжаттарының банкке
түсуіне қарай күнтізбелік кезек тәртібімен жүзеге асырылады. Банк түлеуге
қабілетсіз деп жариялаған міндеттемелер бойынша төлемдердің кезектілігін
банк мекемесінің басшылығы белгілейді. Банктер мезгіл- мезгіл немесе күн
сайын шоттардың иелеріне жүргізілген операциялар туралы хабарлап, есепке
алуға және есептен шығаруға негіз болған құжаттарды оған қоса беріп, оларға
есеп айырысу шотынан күшірме жолымен құлақтандыру жасайды. Күшірмеде банк
кодтайтың, қатаң түрде белгіленген күрсеткіштер болады. Бухгалтер банктен
алынған күшірмені тексереді, құжаттарды таңдап, шоттардың кодын
(корреспонденциясын) қояды, ол жекелеген операциялар бойынша есептік
тіркелімдерге жазу үшін талдау есебі баптарының кодын қояды.
Банктің көшірмесі есеп айырысу шоты бойынша талдамалы есептің
тіркелімін үздігінен алмастырады және сонымен бірге бухгалтерлік жазулар
үшін негіздеме қызметін атқарады. Кәсіпорынның банктегі есеп айырысу шоты
кредиторлық берещекті көрсететін пассивтік шот болып табылады. Көшірмеде
банк ақша қалдығын немесе кредит бойынша оның өсуі, ал дебет бойынша оның
есептен шығарылуын күрсетеді. Шаруашылық жүргізуші субьектінің
бухгалтериясында керісінше, есеп айырысу шоты актңвтік болып табылады. Ақша
қаражаттарының қалдығы мен өсуі дебет бойынша, ал кемуі (есептен шығару)
кредит бойынша күрініс табады. Банк көшірмесінің деректері бойынша есеп
айырысу шотындағы ақша қозғалысының есебі 441 — шотта жүргізіледі.
1030 — шот бойынша түмендегідей шаруашылық операциялары жүргізіледі:
1. Өнімдер, жұмыстар мен қызметтер және сатып алушылар мен тапсырыс
берушілерден алынған төлем сомасына Дт- 1030 Кт-1210
2. Төлеу мерзімі басталғанда вексель берушінің вексельді өтеуі Д-т 1030 К-
т 1120
3. Еншілес заңды тұлғалар берешекті өтеген Д-т 1030 К- т 3310
4. Жал, займ, қарыздар бойынша алынған % сомасына Д-т 1030 К-т 3010,4010
5. Дебиторлық берешек өтеген кезде Д-т 1030 К-т 1250
6.Акредитивтердің, лимиттелген чек кітапшаларының пайдаланылмаған сомалары
есеп айырысу шотына есептелді Дт1030 К-т1060
7. Ақшаны кассадан есеп айырысу шотына үткізгенде Д-т1030К-т 1010
8. Жарғылық капиталға салым ретінде қүрылтайшылардан қолма-қолсыз ақша
қаражаттары келіп түсті Д-т 1030 К-т 5030
9. Алынған несиелер мен займдардың сомасы есеп айырысу шотына келіп түскен
кезде Д-т 1030 К-т 3010
10. Аванс алынды Д-т 1030 К-т 1610
11.Алдағы кезеңдер есебіне алынған ақы Д-т 1030 К-т 1611
12.Акцияларға, облигацияларға салымдар жасалды Д-т 5010 К-т 1030
13.Болашақ кезеңдер үшін жалдық ақыны түлеу Д-т 1620 К-т 1030
14.Аванс берілген кезде (алдын ала төлем) Д-т 1610, К-т 1030
15.Аккредетивтерге қаражаттар есептелді, чек кітапшасы ашылды Д-т 1060
16.Чек бойынша есеп айырысу шотынан қолма қол ақшалар алынды Д-т 1010 К-
т1030
17.3аймдар мен несиелерді қайтару (үтеу) Д-т 3010,4010 К-т 1030 18.Акциялар
бойынша дивиденттерді түлеу Д-т 1270 К-т 1030
19.Бюджетке салықтар аударылды Д-т 3120,3220,3150 К-т 1030
20.Еншілес, тэуелді, бірлесіп бақыланатын түлғаларға, жеткізушілер мен
басқа кредиторларға берешек өтелді Д-т 3310 К-т 1030
1030- шотта көрсетілген операцияларды есепке алу үшін №2 журнал ордер
мен №2 ведомость қолданылады. Олардағы жазулар есеп айырысу шоты бойынша
банк күшірмесінің және соларға қоса берілетін құжаттардың негізінде
жүргізіледі. Құжаттар алдымен әрбір күн үшін жиынтықтарды сомалау арқылы
біртектес жинақтамалы шоттар бойынша топтастырылады (кірістік және шығыстық
кркаттар бүлек-бүлек), содан кейін №2 журнал-ордерге (1030— шоттың кредиті
бойынша) және 1030-шоттың дебеті бойынша №2 ведомоске жиынтық бір сомамен
жазылады.№2 ведомостьке біртектес жинақтамалы шоттар бойынша
сомаларды жазудан басқа, ай басындағы сальдо (қалдық)
күрсетіледі де, ай ішінде есептелген дебеттік және кредиттік
айналымдар ескеріліп, ай соңындағы қалдық анықталады. №2 ведомость
бойынша жиынтық айналымдар мен сальдо ай соңында Бас кітапқа 1030-шот
бойынша күшіріледі.
Есеп айырысу шотын жабу оның иесінің өтініші бойынша:
- есеп айырысу шотын ашу үшін тіпті болмағанда бір ғана
бөлігінің болмауына (дербес баланстың бар болуы және т.б.) әкеп соқтырған
субъект қызметі сипатының өзгерісі кезінде;
- субъектіні қүрған органның шешімі бойынша;
- 3 ай бойы шотта қозғалыс болмаған кезде жүргізіледі.
Шот жабылған жағдайда, сондай-ақ субьектінің атауы үзгерген кезде
шоттың иесі чек кітапшасын пайдаланылмаған чектермен қоса банкке қайтаруға,
олардың нүмірін көрсетуге және есеп айырысу шотындағы қаражаттардың
қалдығын растауға міндетті.
Төлем тапсырмалары арқылы есеп айырысулар.
Төлем тапсырмалар тауарлы материалдық қүлдылықтар, орындалған жұмыстар
және күрсетілген қызметтер үшін есеп айырысу кезінде және тауарлар мен
қызметтердің алдын ала төлемін, келісім шартта немесе заңмен қарастырылған
аванстық төлем жағдайжірында қолданылады.
Төлеуші белгіленген нысан бланкілерінде тапсырманы банкке үсынады.
Тапсырмадан басқа банк талабы бойынша түлеуші келісім-шарттарды, шот
фактураларды, төлемнің мақсаттылығын дэлелдейтін басқа да құжаттарды
күрсетуі тиіс. Төлем тапсырмалар онда күрсетілген күннен бастап 10 күн
ішінде банк-алушымен қабылданады. Олар түлеушінің шотында қажетті
қаражаттар болған жағдайда ғана іске асады. Төлем құжаттары электронды да,
қағаз бетінде де болуы мүмкін. Негізінен төлем тапсырмалар екі данада болу
толтырылады: біріншісі — банкте қалады, екіншісі — ақша түлеушіге
қабылданғаны жүнінде банктің мүр таңбасымен қайтарылады.
Төлем тапсырманы толтырған кезде келесі реквизиттері күрсетіледі:
- төлем тапсырма номері;
- төлем тапсырма күні;
- жеке идентификациялық код (ИИК) — аударушы мен бенефициардың
банктік шотының номері;
- ақша аударушы коды (Код) және бенефициар коды (Кбе) — ол екі
символдан тұрады, біріншісі — резиденттік белгісі, екіншісі экономика
секторы;
- бенефициар — ақша қаражаттарды алушы;
ақша аудару жүнінде клиенттен тапсырма алатын банк аударушының атауы
- банк бенефициар — ақша қаражаттарды келісім-шарт негізінде
қабылдаушы банк;
- аударушының банктік идентификациялық коды (БИК)9
- филиалдар арасындағы айналымдар коды (МФО)
- төлем мақсатының коды — ҚРҮБ нормативті — құқықтық актілерімен
белгіленген үш символдан тұратын, жүзеге асатын төлемдердің кодтык белгісі;
- бюджеттік сыныптау коды — салықтардың (төлемдердің) қайтарылуы
жүзеге асатын коды;
- валюталау күні — бенефициар банктік шотына ақша қаражаттардың
кіріске алыну күні, оны төлемді жүргізуші субъект белгілейді.
Төлем құжатында еш бір түзетулерге жол берілмейді. Егер олар болатын
болса, онда банк бүл тапсырманы орындаудан бас тартып, үш күн ішінде
құжатты клиентке қайтарады.
1.3 Касса операцияларының есебі.
Қолма қол ақшаларды қабылдау, сақтау және жұмсау үшін шаруашылық
жүргізүші субьектілерде касса болады. Касса — бұл қолма қол ақшалар мен
өзге құндылықтарды қабылдауға, беруге және уақытша сақтауға арналған,
арнайы жабдықталған, яғни едені мен түбесінен ешқандай адам кіре
алмайтындай етіп жабылған, терезесі мен есігіне темірден тор қойылған және
дыбыстық белгі беретін қондырғылар орнатылған, үрттен сақталатындай түрлі
материалдармен қалталып жасалған бөлмеде орналастыруды қажет ететін
оқшауланған үй-жай. Касса операцияларын орындау кассирге жүктеледі.
Кассадағы нақты ақша қаражаттары кассирдің мүрі сургуч арқылы басылып
жабылатын сейфте немесе темір шкафта сақталынуы тиіс. Бұл сейфтің кілті
мен сургуч басатын мөр кассирде, ал кілттің екінші данасы белгіленген
ыдысқа салынып, аузы жабылып, кассирдің мүрі басылып, кәсіпорын, яғни
субьектінің басшысында сақталады. Кассир жұмыс күнінің соңында кассаның
тиісті жерлеріне тиісті мүр таңбасын басып, күзетшіге тапсыруы тиіс.
Кассадағы ақшаның түгелдігіне жұмысқа деген немқүрайдылық пен салақтық
салдарынан кәсіпорынның, субьектінің шеккен зардабына, әдейі қастандықпен
немесе арам ниетпен істелген әрекет негізінде кәсіпорынға, ұйымға
келтірілген шығындарға касса қызметкері, яғни кассир толық жауап береді.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда, субъектілерде кассирлік жұмысқа қызметкердің
тағайындалғаны, орналасқаны жайлы бүйрық шыққаннан кейін касса қызметкерін
касса опрацияларымен таныстырып, кәсіпорын, яғни шаруашылық субьектімен
кассир арасында жеке материалдық жауапкершілікке келісім шарт жасалуы
керек. Касса операцияларының есебі ҚР ¥лттық Банкі Басқармасының 1993 жылғы
23 шілдедегі № 24 хаттамасымен бекітілген Қазақстан Республикасының касса
операцияларын жүргізудің уақытша тәртібіне сәйкес жүзеге асырылады.
Кассир ақша қаражаттарын банк мекемелерінен ақша чектері бойынша
алады.
Кассалық ордерлер кассадағы ақшалай операциялар бойынша негізгі
бастапқы құжаттар болып табылады. Қолма қол ақшаларды кассаға қабылдау бас
бухгалтер немесе ол үкілеттік берген тұлға қол қойған КО №1 нысанындағы
кіріс касса ордері бойынша жүргізіледі. Қолма қол ақшаларды кассадан беру
КО №2 нысанындағы шығыс касса ордері (ІПКО) бойынша немесе шығыс касса
ордерінің мөртаңбасы қойылып, тиісті түрде ресімделген құжаттар (төлем
ведомосі, қолма қол ақшаны беруге өтініш, шоттар) бойынша жүргізіледі.
Шығыс касса ордеріне бас бухгалтер мен басшысының қолы қойылған болу керек.
Егер шығыс касса ордеріне қоса берілетін құжатта рұқсат ету туралы басшының
қолы болса, онда оның ордерде қойған қолының болуы міндетті емес.
Субъектінің кассасынан адамдарға кассалық шығыс ету ордері бойынша ақша
берген кезде касса қызметкері нақты ақша алушы адамның түл құжатын немесе
үзін куәландыратын басқа да құжаттарын көрсетуді талап етеді. Сонымен қатар
касса қызметкері осы күрсетілген құжаттарда берілген, яғни
жазылған деректерді нақты ақша алушы адамның алы-жүнін, құжатының нүмерін
және ол құжатты кім бергендігін, қай уақытта берілгендігін кассалық шығыс
ету ордеріне жазуы керек. Кассадан нақты ақша алушы адамдар кассалық шығыс
ету ордеріне алып жатқан соманың теңгедегі бөлігін жазумен, ал тиынын
сандармен көрсетеді.
Кіріс касса ордері және оның квитанциясы, сондай-ақ шығыс касса ордері
мен оны алмастыратын құжаттар сиямен немесе қаламсаптың сиясымен айқын және
түсінікті жазылуға немесе машинкалармен басылуға тиіс. Бұл құжаттарды
тазалауға, үшіруге немесе ескертіп болсын түзету жасауға болмайды.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда жұмысшы қызметкерлерге жэрдем ақы, сыйақы,
еңбекақы түлеу үшін түлеу ведомостары қолданылады. Бұл ведомостар тіркеу
журналына еңбекақы, жәрдемақы және сыйақыларды төлеп, үлестіріп болғаннан
кейін ғана тіркеледі. Кассалық ордерлер бойынша ақшаларды қабылдау немесе
беру тек олар жасалған күні жүргізілуі мүмкін. Кэсіпорынның кассасына нақты
ақшаны қабылдау немесе кассадан ақша төлеу барысында касса қызметкері
кассалық кіріс және шығыс ордерлерінің дұрыс толтырылғандығын бұл
құжаттарда кәсіпорын басшысы мен кәсіпорын бас бухгалтері қолдарының болуын
және ордерлерде көрсетілген қосымша құжаттардың түгелдігіне тексеру
жүргізуге, яғни қадағалауға міндетті. Бұл операциялар орындалғаннан кейін
кркаттардың тиісті жеріне касса қызметкері өз қолын қояды және оған қоса
берілген құжаттар мөртабан қоюмен немесе күні күрсетілген төленді
жазуымен өтеледі. Кіріс касса ордерлері мен шығыс касса ордерлері кассаға
берілгенге дейін бухгалтерияда кіріс және шығыс касса ордерлерін тіркеу
журналында (КО №3 нысаны) тіркелінеді.
Кәсіпорындар мен ұйымдар өздерінің есеп айрысу шотынан нақты ақшаны сол
есеп айрысу шоты ашылған банк мекемесі берген чек кітапшасы арқылы ғана ала
алады. Банк мекемесінен нақты ақша алу үшін кәсіпорынның касса қызметкері
чек кітапшасындағы парақты толтырады. Бұл чек парағын толтыру барысында
чекке банк мекемесінен алынғалы отырған, яғни кәсіпорынның жұмсауға тиісті
нақты ақшаларының сомасы және бұл соманың қандай мақсатқа жұмсалатындығы
жазылып көрсетілуі тиіс. Толтырылған чекке кәсіпорынның бухгалтері және
басшысы қол қойып, осы ұйымның мөр таңбасы басылады. Барлық толтыруға
тиісті ақпараттар толтырмағанша чекке қол қоюға болмайды. Сонымен қатар
банк мекемесінен алынған нақты ақша сол алынған күні кәсіпорындар мен
ұйымдардың кассасына кіріске алынуы керек. Ол үшін кассир кассалық кіріс
ету ордерін толтырып, содан соң оны кассалық кітапқа жазады. Кәсіпорынның
кассасына қолма – қол нақты ақшаны кіріске алу, яғни қабылдау үшін бас
бухгалтердің немесе ол сенім білдірген адамның кассалық кіріс ету ордеріне
қол қоюы керек және ақша төлеген заңды немесе жеке тұлғаға осы толтырылған
кассалық кіріс ету ордерінің квитанциясы беріледі. Осы нақты ақшаны кассаға
қабылдау барысында толтырылатын кассалық кіріс ету ордеріне ұйымның аты,
ақша төлеуші заңды немесе жеке тұлғаның аты – жөні, қандай мақсатқа және не
үшін ақша жатқандығы, сол ақшаның төленген уақыты (күні, айы, жылы )
жазылып, кассир мен бас бухгалтердің қолдары қойылуы қажет. Кассалық кіріс
ету ордері мына үлгілі түрде болады:
ККК фирмасы Мөртаңба орныККК фирмасы
ұйымның аты – жөні ұйымның аты – жөні
№ 55 кассалық кіріс ету ордері № 55 кассалық кіріс ету
25 03 2008 ордері
күні, айы, жылы 25 03 2008
күні, айы, жылы
кіммен қабылданды : Алматы
сауда қаржы банкісінен
қандай мақсатқа:іссапар
шығындары үшін
сомасы жазумен:бір миллион
теңге 00 тиын.
Бас бухгалтердің қолы:
Мұрагер
Касса қызметкерінің қолы:
Асель
25 03 2004 жыл.
Коррес- Талда- Төленетін Мақсат-
понден- малық сома тық
циялаушы есеп коды коды
шот
1030 77 1000000 7
Кімнен қабылданды: Алматы сауда – қаржы
банкісінен
қандай мақсатқа: іссапар шығындары үшін
сомасы жазумен: бір миллион теңге
Бас бухгалтердің қолы:
Мұрагер
Касса қызметкерінің қолы: Асель
Ескерту-дерек көзі: Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп стандарты
№16 2009 жыл– Бюллетень бухгалтерлік баспасы.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың кассасынан адамдарға кассалық шығыс ету
ордері бойынша ақша берген кезде касса қызыметкері нақты ақша алушы адамның
төл құжатын немесе өзін куәландыратын басқа да құжаттарын көрсетуді талап
етуі керек.Сонымен қатар касса қызыметкері осы көрсетілген құжаттарды
жазылған деректерді, яғни ақша алушы адамның аты – жөнін, құжатының нөмерін
және ол құжатты кім бергендігін, қай уақытта берілгендігін кассалық шығыс
ету ордеріне жазуы тиіс. Кассадан нақты ақша алушы адамдар кассалық шығыс
ету ордеріне алып жатқан сомманың теңгедегі бөлігін жазумен , ал тиынын
сандармен көрсетеді. Кассалық кіріс ету ордері және оның орнына жүретін
немесе оған қосымша тіркелетін құжаттарды кәсіпорындар мен ұйымдардың
бухгалтерия қызметкерлері сиямен немесе шарикті қаламсаппен анық етіп
толтыруы қажет. Бұл құжаттарды өзгертуге олардағы сандармен әріптепді
түзетуге, өшіруге ешқандай рұқсат етілмейді. Кассалық кіріс ету және
кассалық шығыс ету ордерлерін немесе олардың орнына жүретін құжаттарды
кассаға берместен бұрын бухгалтерия қызметкерлері тіркеу журналына тіркеп
жазады. Кассалық шығыс ету ордері мына үлгілі түрде болады:
ККК фирмасы
ұйымның аты – жөні
№ 60 кассалық шығыс ету ордері
13 12 2008
күні, айы, жылы
Корреспанденциялаушы Талдамалық Төленетін Мақсаттық
шот есеп коды сомма коды
1251 77 10000 7
Берілсін: Думанға
қандай мақсатқа: іссапар үшін аванс ретінде
сомасы (жазумен ): он мың теңге 00 тиын
Ұйым басшысының қолы : Саясат
Бас бухгалтер қолы : Мұрагер
Алдым : Он мың теңге 00 тиын. 13.12.2008 жыл Думан
Құжат: 1999 жылы 5 тамызда ҚР ІІМ берген жеке куәлік бойынша
Касса қызметкерінің қолы : Асель
Ескерту-дерек көзі: Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп стандарты
№16 2009 жыл– Бюллетень бухгалтерлік баспасы.
Касалық операциялардың есебін кассир КО №4 нысанындағы Касса кітабында
жүргізеді. Әр бір кәсіпорынның тек бір ғана Кассалық кітабы болады. Ол
тесіліп байланған, нөмірленген және мөрленген болуға тиісті. Ондағы
парақтардың саны басшы мен бас бухгалтердің қолдарымен расталған болу
керек. Кітаптың соңғы бетінде келесі жазба болу тиіс: Аталмыш кітапта
барлығы ... парақ номерленген. Және басшы мен бас бухгалтердің қолы
қойылады. Кәсіпорынның, ұйымның кассасына келіп түскен, кірістелген немесе
ұйымның кассасынан түленген, яғни шығысталған ақша қаражаттарының кімнен
келіп түскендігін немесе кімге не үшін түленгендігін білу үшін ол
операцияларға толтырылған құжаттардың номері және бухгалтерлік жазулар,
сонымен қатар кірістелген немесе шығысталған сомалар касса кітабына жазылуы
тиіс. Жүмыс күнінің соңында кассир күн бойындағы операциялардың жиынын
касса кітабына жазады да, кассада келесі күнге қалатын ақша қалдығын
шығарады. Бұл деректерге үзгеріс енгізуге, үшіруге, түзетуге жол
берілмейді. Касса кітабындағы жазулар күшіру қағазы арқылы 2 данада
жүргізіледі. Кассалық кітаптың әр бір беті екі бірдей бүліктен тұрады:
біреуін (горизонталды сызығымен) кассир толтырады (бірінші дана ретінде ол
кітапта қалады); екіншісін (горизонталды сызықсыз) беттік және теріс жағына
күшірме қағазы арқылы толтырады (ол парақтың жыртпалы бүлігі). Кассалық
операциялардың жазбалары парақтың жыртылмайтын бөлігінде (жұмыс күнінің
басындағы қалдық жолынан кейін) беттік жағына жазылады. Парақты алдын ала
бөлу сызығы бойынша бүктейді, сонда жыртпалы бөлігі кітапта қалатын
бөлігінің астында болу керек. Жазбаларды парақтың жыртпалы емес бөлігінің
келесі теріс жағына жалғастыру үшін жыртпалы бөлігін беттік жағына қарай
қайта бүктеп, горизонталды сызықтар бойымен жаза береді. Есеп беру
бланкілері күннің соңғы операциясына дейін жыртылмайды.
Екінші даналары жыртпалы болады және кассирдің есеп беруіне қызмет
етеді. Егер кәсіпорында аздаған касса опреациялары жасалатын болса,
кассалық есеп беру үш-бес күнде бір рет жасалуы мүмкін. Кассирден
қабылданған есептеме деректерін бүхгалтерия қызметкерлері тексереді.
Кассада алушының ШКО қолхатымен немесе басқа кұжатта расталмаған ақшалар
берілгендігі анықталса, бүл сома жетіспеушілік болып саналып, кассирден
өндіріліп алынады. Егер қолма қол ақшаның сомасы ККО-мен расталмаса, онда
олар кассаның артық ақшалары болып саналады және субъектнінің кірісіне
есептеледі. Кассадағы ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысын есепке
алу үшін активтік 451, 452-шоттар қолданылады. Бұл шоттардың дебеті
бойынша ақшаның кассаға түсуі, кредиті бойынша — берілуі күрсетіледі.
Валюталық кассадағы есеп субъектінің кассадағы есебіне ұқсас жүргізіледі,
бірақ ККО-де, ШКО-де және касса кітабында қаражаттардың шетелдік валютадағы
және теңгелік баламасындағы сомасы күрсетіледі. Валюталық касса үшін жеке
кассалық кітап ашылады. Шетелдік валютадағы қолма қол ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы ақпаратты теңгелік бағасы және номиналы бойынша жинақтауға
Кәсіпорынның валюталық қаражаттарына талдамалы есеп жүргізу карточкасы
арналған. Ол шетелдік валютадағы бастапқы талдамалы есеп пен теңгедегі
жинақтамалы есептің арасындағы аралық буын болып табылады. Қажет болған
жағдайда күлік пен байланыстың объектілері 1010-шотта мынадай аралық шоттар
аша алады: 10101- субъект кассасы,10102-операциялық касса.
Тауар кеңселерінің, пристаньдардың және пайдаланудағы учаскелердің,
аялдама, үзен үткелдерінің кассасындағы билет және багаж кассаларындағы,
порттар мен вокзалдардың, байланыс бөлімшесінің кассаларындағы ақша
қаражаттарының қолда бары мен қозғалысы 10102 шотта ескеріледі.
Кассаның кірісі бойынша операциялар №1 санды журнал-ордердің
ведомосында, ал шығысы бойынша операциялар №1 санды журнал-ордерде
есептелініп жүргізіледі.
1.4 Банктердегі валюталық шоттардағы ақшалай қаржылар есебі
Кәсіпорындар ұйымдар, фирмалар үздерінің ақшалай қаржыларын сақтауға
банк мекемесінен арнайы шот ашуына болады. Бұл шотта ашылған
аккредетивтердегі ақшалай қаржылар, чек кітапшаларындағы ақшалай қаржылар,
банктердегі арнайы шоттардағы ақшалар және басқа да ақшалай қаржылыр
есептелінеді.
Клиеттердің шоттарын ашу және жүргізу.
Бұл операция мынадай түрлерден тұрады:
- Заңды және жеке тұлғаларға (резиденттер мен бейрезиденттерге )
валюталық шот ашу;
- Шоттардағы қалдық бойынша пайыз төлеу ;
- Овердрафт (банктің жетекшілерінің шешімімен ерекше клиенттерге )
несиелерін беру;
- Операция жасалуына қарай шоттың көшірмелерін беру;
- кез келген уақыт аралығына шот архивын рәсімдеу;
- клиенттердің тапсырмалары бойынша операцияларды орындау
(клиенттер есебінен шетел валютасын сатып алу және сату);
- экспорттық импорттық операцияларға бақылау жасау.
Сауда емес операциялар.
Сауда емес операцияларға клиенттерге тауарлар және қызметтер экспорты мен
импорты және капитал қозғалысы бойынша қызмет көрсетулер үшін есеп
айрысуларға байланыссыз операциялар жатады.
Өкілетті банктер сауда емес сипатта мынадай операцияларды жасауы мүмкін:
-қолма- қол шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем
құжаттарын сатып алу және сату;
-шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем құжаттарын
инкассациялау;
-шетел банктерінің жол чектерін сатып алу ( төлеу);
-ақшалай аккредитивтерді төлеу.
Шетел банктерімен корреспонденттік қатынас орнату.
Халықаралық есеп айырысуларды жүзеге асыру үшін банктер шетел банктерінде
өздерінің корреспонденттік шоттарын ашады. Ондай шоттар екі түрлі болып
келеді:
1. НОСТРО шоты (біздің шотымыз сізде) – банк-корреспондентте комерциялық
банктің атына ашылған ағымдық шот;
2. ЛОРО шоты (сіздің шоттыңыз бізде) – коммерциялық банкте банк-
корреспонденттің атына ашылған ағымдық шот.
4. Конверсиондық операциялар
Конверсиондық операциялар – сол елдің қолма-қол және қолма-қолсыз
ұлттық валюталарына қолма-қол және қолма-қолсыз шетел валюталарын сатып алу
және сату мәмілелері.
Конверсиондық операцияларға мынадай валюталық мәмілелер жатады:
- СПОТ мәмілесі –бір валютаға қарсы екінші валютаны сатып алу және сатуға
байланысты мәміле жасалған күннен кейінгі екінші банктік жұмыс күніндегі
валюталау күні жүргізілген операциялар.
- ФОРВАРД (мерзімді, аутрайт) мәмілесі – бір валютаға қарсы екінші валютаны
сатып алу және сатуға байланысты мәміле жасалған күннен кейінгі екінші
банктік жұмыс күніндегі валюталау күні жүргізілгеноперациялар.
- СВОП мәмілесі – бір валютаға қарсы екінші валютаны болашақта сатып алу
және сатуға байланысты осы валютаны болашақта қайта сатып алу және сатуға
сәйкес, яғни екі қарама-қарсы операциядан тұратын банктік мәміле.
- Аутрайтпен жасалатын мәміле – белгілі бір күнге валютамен шартын
білдіреді;
- Опционмен жасалатын мәміле – валютамен жабдықтаудың күні белгіленбеген
шартын сипаттайды.
Валюталық опрерацияларды атқару кезінде, аталған стандарттарды, және
төменде көрсетілген түсініктерді пайдаланады:
қолданыстағы валюта – қаржылық есеп беретін валюта;
шетелдік валюта – кәсіпорын есеп беретін функционалдық валютадан басқа
валюта;
валюталық курс – қаржы рыногында сұраныс пен ұсыныстың нәтижесінде
анықталған, бір валютаны екіншісіне аудару үшін қолданылатын олардың ара
қатынасы;
курс айырмасы – бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп барысында, шетелдік
валютаның курсы өзгерген кезде пайда болатын айырмашылық;
соңғы курс немесе жабылу кезіндегі курс – белгілі есепті кезеңдегі
қолданыстағы валютаның, шетелдік валютаға шаққандағы курсы.
Заңды тұлғалар шетелдік валютамен атқаратын шаруашылық қаржылық
операцияларының бухгалтерлік есебін, Қазақстан Республикасының ұлттық
валютасы теңгемен жүргізіледі. Осыған сәйкес, шетелдік валютамен жасалған
кез келген операцияның бухгалтерлік есебі, шетелдік валютамен және нарықтық
курс бойынша теңгемен жүргізіледі. Мысалы, кәсіпорын сыртқы сауда жасау
контрактысы бойынша, шетелдік компаниялар сомасы 100 000 АҚШ доллары
көлемінде алдын ала төлем жасаған. Төлем жасалған кездегі бір доллардың
нарықтық курсы 153 теңге. Бухгалтерлік есебі былай жүргізіледі:
Дт 1610 немесе 2910 – Кт 1050 - 15 300000 теңге(153 x 100 000).
Бухгалтерлік есеп бойынша анықталан кустық айырма, ватютаның теңгеге
шаққандағы нарықтық курсына сәйкес анықталып, кәсіпорынның табысына, немесе
шығынына жатқызылады.
31 желтоқсанға дейінгі атқарылған операциялар бойынша есептелген курстық
айырма, бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес, айақталмай қалған есептегі
мерзім бойынша, табыстың құрамына қосылады. Мысалы, мекеменің есебіне сай,
1 желтоқсан 2008 жылы шетелдік валюта бойынша 10 000 АҚШ доллары көлемінде
алашақ қарыздары болды делік. Осы операция бойынша есептесу келесі 2009
жылғы ақпан айы болып белгіленген. Алашақ қарыз пайда болған кезде,
доллардың теңгеге шаққандағы бағаны 153 теңге болған. Есеп беру кезеңіндегі
доллардың бағамы 155 теңге болды.
1желтоқсандағы сальдо Кт 3390, 3540, 4170 немесе 4430-
1 530 000
Дт Кт
7430 3390, 3540, 4170
немесе 4430- 20 000 теңге
(155 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің
Қазақстан–2030 атты халыққа жолдауында үшінші ұзақ мерзімді басымдық
ретінде шетел инвестицияларының деңгейі жоғары, дамыған нарықтық
экономикаға негізделген экономикалық өсуді көрсетеді. Бұл басымдықты жүзеге
асыру үшін инфляцияны қолайлы деңгейге түсіре отырып, стра-тегиялық күшті
ілгерілуге бағытталу көрсетіледі. Бұл орайда, таяудағы жылдарда біз
назарымызды экономиканың нақты секторына, оны сауықтыруға, фискальды және
монетарлық қатаң шектеулер жағдайындағы өсу мен күшті әлеуметтік саясатқа
аударамыз деп көрсетілген.
2020 Стратегиялық жоспарын іске асырудың базалық шарттары бойынша,
Қаржылық реттеуші банк секторының сыртқы міндеттемелері үлесінің оның
міндеттемелерінің жиынтық көлемінде төмендеуін қамтамасыз етуі тиіс. Бұл
ретте сыртқы займдардың басым бөлігі тиімді де бәсекеге қабілетті
өндірістер құруға бағытталуы керек. Банктерді ашық немесе жасырын
аффилирленген құрылымдардан аулақ ұстау қажет. Банктердің тек қана банк
қызметімен айналысуын және олардың қызметінің барынша мөлдір болуын қатаң
бақылауға алу керек. Біз банктердің дағдарыс кезінде аман қалуына
көмектестік, енді банктер экономикаға оның дағдарыстан кейінгі қалпына
келуі мен дамуына жігерлі түрде жәрдемдесуі тиіс.
28.01.2012 жылғы Қазақстан Республикасы Парламентінің бірлескен
отырысында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту -
Қазақстан дамуының басты бағытты атты Қазақстан халқына жыл сайынғы
дәстүрлі Жолдауын жариялағанда, Қазақстан тәуелсіздіктің үшінші
онжылдығына батыл қадам басты. Жаңа құрамдағы Парламент пен жаңарған Үкімет
өз жұмысына кірісті. Өткен 2011 жылы ел экономикасы 7,5 пайызға өсті. Ішкі
жалпы өнім жан басына шаққанда 11 мың доллардан асты. Қазақстан жолының
жаңа кезеңі - экономиканы нығайтудың, халықтың әл-ауқатын арттырудың жаңа
міндеттері. Қазақстан үшін экономикалық табыстар мен қоғамдық игіліктерді
қамтамасыз етудің оңтайлы теңгерімін табу - өмірлік маңызды нәрсе. Бүгінгі
әлемде бұл - әлеуметтік-экономикалық жаңғыртудың түбегейлі мәселесі. Бұл
таяу онжылдықтардағы Қазақстан дамуының басты бағыты, екенін атап өткен
еді.
Ал кәсіпорын қызметінің дүрыс жолға қойылуы күптеген факторларға
байланысты болып табылады. Соның ішінде бухгалтерлік есептің, аудиттің,
оның ішінде қаржылық есептің, ішкі аудиттің және талдаудың дұрыс
ұйымдастырылып жүргізілуі үлкен роль атқарады. Бұл қызметтердің мэні
тірі ақпаратта. Ал кім ақпаратқа ие болса, сол әлемді билейді деген сөз
бар. Бухгалтерлік есептің маңызын осыдан ақ білуге болады.
Есепке алу мәліметтегі кәсіпорынның және оның құрылымдық
бөлімшелерінің қызметін жедел басқаіру үшін, экономикалық болжамдар мен
ағымдық жоспарлау жасау үшін, сүйтіп ел экономикасының даму заңдылықтарын
зерттеу үшін қолданылады. Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында
кәсіпорынның күрделі экономикалық тетігін нық, дұрыс жолға қойылған есеп
жүйесінісіз, сондай — ақ сенімді экономикалық ақпаратсыз басқару іс жүзінде
мүмкін емес. Осы түрғыдан есептегенде ақша қаражаттарының есебі мен оның
ішкі аудиті өзекті болып есептелінеді.
Бухгалтерлік есепті халықаралық стандарттардың талабына сай жүргізу
қазіргі кезде ең басты мәселе болып табылады. Осыған байланысты
бухгалтерлік есеп пен аудитке жүктелетін міндеті қай кезде болмасын күрделі
болып отыр. Осы тұрғыдан қарағанда ақша қаражаттар есебін дұрыс
ұйымдастырудың рөлі зор.
Ақша қаражаттардың есебін зерттеп бақылай отырып кез — келген
кәсіпорынның жабдықтаушылары мен клиенттерінің кім екендігін, олардың
қандай тауар сататынын, қызмет көрсететінін, олармен қандай қарым
-қатынастарда, қандай тәртіпте, қандай құжат негізінде жүзеге асатынын
көріп білуге болады.
Бұл жерде тағы маңызды бір нәрсе — банк мекемесі. Жоғарыдағы айтылып
кеткен қарым — қатынастар қолма қолсыз есеп айырысу нысанында жүзеге
асырылса банк мекемесі де бүл қатынастарда өз үлесін қосады. Яғни,
кәсіпорын банкі мен жабдықтаушы банкі арасындағы қатынастар жүзеге
асырылады. Бұл жерде банк қызметімен де жақынырақ танысып, олардың
құжаттарының кәсіпорын құжаттарымен қандай байланысы бар екенін көруге
болады.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы
әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан өтімділікке деген
клиенттерінің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін
облигациялар немесе акциялар жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау
формасы тиімді болып табылады.
Банк операцияларының тиімді, икемді жүйесі кең ауқымды клиенттерімен
ішкі жинақтарды шоғырландыруға жағдай жасау керек. Осыған байланысты
өзгермелі экономиканың қалыптасып келе жатқан қажеттілігіне жауап бере
алатын икемді банктік қызмет көрсету мәселесі ерекше мәнге ие болып отыр.
Қазіргі дамып жатқан ақпараттық технологиялар заманында өз шаруашылығын
жалғастыру үшін, қызмет ауқымын кеңейтіп, жоғары пайдаға қол жеткізу үшін
көптеген кәсіпорындар тауардың жаңа түрін шығаруға, жаңа қызметтерді
ұсынуға ұмтылуда. Осыған орай банктер де жаңа қызметтерді ендіруге және
бұрынғы қызметтерді жетілдіруге үлкен назарын аударып отыр.
Жаңа қызметтерге пластикалық карточкалар, банкаралық электрондық есеп-
айырысулар, элемдік Интернет байланыс жүйесіндегі қаржы нарығының құрылуы
жатады.
Біздің еліміздегі қазіргі банктік институттар аталған жаңа қызметтерді
атқара бастады. Клиенттің заказы бойынша маркеингтік зерттеуді, валюталық
операцияларды, басқа да қызметтерді, соның ішінде, трасталық, ақпараттық-
анықтамалық консультациялық, қор және т.б. жүргізеді.
Жоғарыдағы айтылып кеткен мәселелер мені қызықтырды, сондықтан
бухгалтерлік есептің ақша қаражаттар бөлімін кеңірек ауқымда қарастырып,
дипломдық жұмысымның тақырыбы ретінде таңдап алдым.
Банктің кассалық операциялар есебі мен аудиті тақырыбындағы диплом
жұмысымның негізгі мақсаты-банктің кассалық операцияларының алатын орнын
көрсету.
Осы мақсатқа жету үшін мынандай келесі мәселерді қарастыру керек:
- Банктегі ақша қаражаттар есебінің теориялық негіздемесін,
ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәні мен мақсатын
қарастыру;
- Есеп айырысу шоты операцияларының есебін, банктегі валюталық
шоттардағы ақшалар есебі, бағамдық айырмашылықтар есебінің
алатын орнын көрсету;
- Ақша қаражаттар қозғалысының есебі, төлем карточкаларының
есебінің қолдану мүмкіндігін талдау;
- Банктердің кассалық операцияларының қызметтерін жетілдіру
жолдарын қарасытыру.
Жоғарыда аталған сұрақтарды қарастыру үшін диплом жұмысы кіріспе, үш
тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Ақша қаражаттар есебінің теориялық негіздемесі.
1.1 Ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәні мен мақсаты
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі жанындағы Бухгалтерлік есеп
және аудит әдістемесі департаментінің №4 Ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есеп — деп аталатын бухгалтерлік есеп стандартының бірінші бабында:
Кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни субьектілердің ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есебі осы деректі пайдаланушыларды түрлі операциялық және
инвестициялық қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының
келіп түсуі, кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен
қамтамасыз етіп және оларға осы заңды тұлғаның, яғни субъектінің қаржы
жағдайындағы өзгерістерін бағалауына мүмкіндік береді делінген. Ал осы
стандарттың екінші бабында:Заңды тұлғалар, субьектілер (банктер мен
бюджеттік мекемелерден басқа) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті
осы стандарттың талаптарына сай жүргізеді және есепті кезеңдегі қаржы
нәтижелері есептемесінің құрамында (яғни сонымен бірге) тапсырады
делінген.
Барлық шаруашылық жүргізуші субьектілерде өндірілген өнімді сату
барысында, сондай-ақ материалдық қүндылықтарды, негізгі құралдарды,
тауарларды сатып алғанда немесе бюджеттен тыс басқа да мекемелерге эртүрлі
төлемдерді түлеуге байланысты түрлі операциялар пайда болады. Әрбір
кәсіпорын, ұйым, мекеме немесе фирма әдетте бір уақытта өндірілген өнімін
сатып немесе қызмет күрсетіп, жабдықтаушы ретінде болатын болса, екіншіден
сол өнімдерді өндіріп шығару үшін қажет болатын шикізаттар мен
материалдармен жабдықтайтын жабдықтаушылар алдында сатып алушы болып
табылады.
Осындай кәсіпорындар мен ұйымдардың, фирмалардың арасында алашақ және
берешек операциялар күбіне қолма-қол ақша және қолма-қол ақшасыз түлеу жолы
арқылы жүргізіледі. Қолма қол ақшамен есеп айырысу Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банк мекемесі белгілеген ережелер мен тәртіпке
сәйкес жүргізілуі тиіс. Ақшаларды сақтау және қолма қолсыз ақшасыз есеп
айырысуды жүргізу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелері:
1) ҚР Әділет министрлігінде тіркеуден өткен заңды
тұлғаларға есеп айырысу шоттарын;
2) Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есепке
алу үшін заңды тұлғаларға валюталық шоттарды;
3) Бюджеттік мекемелерге, олардың бюджеттен тыс қаражаттары бойынша,
қоғамдық ұйымдарға, өндірістік, коммерциялық қызметпен айналысатын жеке
тұлғаларға ағымдық шоттарды;
4) Республикалық бюджетте түрған мекемелерге бюджеттік шоттарды;
5) Ұлттық банк мекемелеріндегі екінші деңгейдегі
банктерге корреспонденттік шоттарды ашады.
Ақшалай қаржылармен есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебін
жүргізу мен оны ұйымдастырудың мақсаттары мыналар болып табылады:
1) Ақшамен есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы дер кезінде
есептеу.
2) Субьектідегі ақшалай қаржылардың түгелдігін және оларды дұрыс,
тиімді пайдалануды бақылау.
3) Есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, кәсіпорынның, ұйымның немесе
фирманың ақшалай кірістері мен шығындарын дұрыс есептеу.
Ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебінің міндеттері:
1) Қолма қолсыз ақша аудару жолымен және қолма қол ақшамен қажетті
есеп айырысуларды уақтылы және дүрыс жүргізу.
2) Ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысын және есеп айырысу
опрацияларын есептік тіркелімдерде толықтай және жедел түрде кӨрсету.
3) Бұл інген лимиттерге, қорларға және сметаларға
сәйкес ақша қаражаттарын мақсаты бойынша жұмсаудың қолданыстағы
ережелерін сақтау.
4) Белгіленген мерзімдерге ақша қаражаттары мен есеп
айырысудың жағдайына түгендеуді ұйымдастыру және жүргізу.
Мерзімі кешігетін дебиторлық және кредиторлық берешектердің
туындауын болдырмаудың мүмкіндіктерін іздестіру.
5) Кассадағы, есеп айырысу шотындағы және банктегі басқа шоттардағы
ақшалардың бар жоғы мен сақталуына бақылау жасау.
6) Есеп айырысу — төлем тәртібінің сақталуына, материалдық құндылықтар
мен қызметтер үшін сомалардың уақтылы аударылуына, сондай — ақ несие
тәртібінде алынған ақша қаражаттарының қайтарылуына бақылау жасау.
Есеп-операциялық жұмыстың жалпы сипаттамасы:
Үзіліссіз бақылау және өлшеу барысында шаруашылық қызметтің сандық
көрсеткіштері жөнінде ақпараттар алынады. Осы алынған сандық көрсеткіштер
көмегімен шаруашылық процестеріне сапалық баға беріледі. Міне, сондықтан,
есеп дегеніміз шаруашылық процестерін бақылау және оларды басқару
мақсатында сандық түрде көрсету және сапалық түрде сипаттауды білдіреді.
Есептің басты үш түрі бар: статистикалық, оперативті және бухгалтерлік.
Бухгалтерлік есеп өзара қаржылық және басқарушылық деп бөлінеді.
Қаржылық есеп беру тұжырымдамасы төмендегідей элементтерді қамтиды:
активтер, капитал, міндеттемелер, табыстар және шығындар. Олар қолданушылар
үшін қаржылық есеп беруде ақпаратты пайдалы ететін атрибуты болып табылады.
Бухгалтерлік есеп пайдаланушылары екі негізгі топқа бөлінеді. Олар:
- Ішкі пайдаланушылар;
- Сыртқы пайдаланушылар.
Ішкі пайдаланушылар қатарына банктің құрамына жататын тұлғаларды
жатқызады. Олар: банк менеджерлері, меншік иелері, акционерлер, директор
кеңесі, т.б.
Сыртқы пайдаланушылар екі топқа жіктеледі: тікелей қаржылық мүддесі бар
(инвесторлар, кредиторлар) және жанама қаржылық мүддесі бар (салық
органдары, мемлекеттік бақылаушы органдар).
Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп беру стандарты мен
келесідей қағидалар қабылданған:
Есептеу – табыстар тапқан кезде, ал шығындар шығарылған кезде танылады.
Есепке алу принципі бойынша құрылған қаржылық есеп беру өткен операциялар
мен басқа оқиғалар туралы ақпараттарды қамтамасыз етеді.
Есептесу кезенінде жалғастырады және оның жақын болашақта жою
қажеттілігі жоқ немесе ол өзінің қызмет мастштабын қысқартуды көздемейді.
Қаржылық есеп берудін негізгі сапалық сипаттамалары:
- Түсініктілігі – қаржылық есеп берумен ұсынылған ақпараттар
қолданушыға түсінікті болуы керек.
- Мәнділігі – нақты және болашақтағы оқиғаларды бағалауға
көмектесе отырып, қолданушының экономикалық шешіміне әсер
ету.Ақпарраттардың мәнділігінде оның сипаты мен маңыздылығы
әсер етеді.
- Сенімділігі – ақпаратта маңызды қателер мен дұрыс емес
көрсетулер болмауы керек, өйткені қолданушылар оған шынайы
көрініс ретінде қарайды.
- Шынайылық – ақша қаражаттарының қозғалысын, операциялар
нәтижелері мен қаржы жағдайлары туралы ақпараттардың
сенімділігін қамтамасыз ету үшін операциялар мен басқа да
оқиғаларды шынайы көрсету қажет.
- Форманың мәнділіктен айырмашылығы – операциялар мен басқа да
оқиғалар шынайы көріністер үшін қажетті, олар заңды формамен
емес, олардың мәнімен және экономикалық нақтылығы мен сәйкес
келуі керек.
- Бейтараптығы – қаржылық есеп берудегі ақпараттардың
сенімділігін қатамасыз ету үшін бейтарап болуы қажет.
- Сақтық – активтер мен табыстар төмендетіліп, міндеттемелер мен
шығындар әдейі жоғарылатылмас үшін белгісіздік жағдайда баға
беруге қажетті шешімдер қабылдаған кезде сақ болған жөн.
- Толықтылығы – қаржылық есеп беру сенімділігін қамтамасыз ету
үшін ақпараттар толық болу қажет.
- Салыстырмалылығы – қаржылық ақпараттар пайдалы және мазмұнды
болуы үшін есеп беру кезеңдері салыстырмалы болуы қажет.
Қолданушылар субъектінің есептік саясаты туралы, ондағы
өзгерістер мен осындай өзгерістердің нәтижетері туралы
хабардар болуы керек.
- Пайда мен шығындар арасындағы баланс – ақпараттардан алынған
пайдалар оны алуға кеткен шығындардан жоғары болуы керек.
Пайда мен шығынды бағалау мәнді дәрежеде кәсіби
тұжырымдамалардың сұрағы болып табылады.
- Сенімді және объективті көріністер – негізгі сапалы
сипаттамалар мен бухгалтерлік есептің сәйкес қолдану сенімді
және объективті ақпараттарды қолданатын қаржылық есеп берудің
құрылымы мен көрінісін қамтамасыз етеді.
Қаржылық есептің элементтері – қаржылық есеп берулер мәмілелердің
және басқада оқиғалардың қаржылық нәтижелері мен экономикалық сипаттарына
сәйкес олардың жалпы категорияларын қалыптастыра отырып көрсетеді. Осы кең
көлемді категориялар қаржы есептерінің элементтері деп аталады.Шаруашылық
құралдарының (мүліктердің), олардың пайда болу көздерінің және шаруашылық
процестердің есебі олардың үзіліссіз және өзара байланысқан көрінісі мен
экономикалық жалпылығын қамтамасыз ететін әр түрлі тәсілдер мен әдістер
арқылы жүзеге асырылады. Осы әдістер мен тәсілдердің жиынтығы бухгалтерлік
есеп әдістері деп аталады.Әрбір жеке әдіс немесе тәсіл бухгалтерлік есеп
әдісінің элементі деп аталады. Ондай элементтеріне мыналар жатады:
құжаттау, түгендеу, бағалау, калькуляция, шоттар, екі жақты жазу,
бухгалтерлік баланс, есеп беру.
Құжаттау – шаруашылық операцияларды құжаттарда алғашқы рет
бейнелеу тәсілі. Дұрыс толтырылған құжаттар бухгалтерлік жазулардың заң
күшін қамтамасыз етеді.
Түгендеу – шаруашылық құралдардың нақты қолда барын анықтау және
алынған мәліметтерді бухгалтерлік есеп мәліметтерімен салыстыру тәсілі. Бұл
субъектінің құралдарының сақтығына бақылау жасау тәсілі болып табылады.
Бағалау - бухгалтерлік есеп объектілерін құндық көрсету тәсілі.
Құралдардың және олардың құрылу көздерінің қозғалысын есептеу үшін оларды
бағалау керек, яғни ақшалай өлшеммен көрсету керек. Бағалау нақты және
бірыңғай болу керек. Нақтылығы дегеніміз – есептің белгілі бір объектісінің
ақшалай өлшеуішінің оған жұмсалған шығынға сай келуі.
Калькуляция – өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнын есептеу
тәсілі. Өнімді дұрыс бағалау үшін есеп объектілері мен калькуляция
объектілерін дұрыс белгілеу маңызды.
Шоттар - кәсіпорын мүлкінің және олардың құралу көздерінің құрамында
болып жататын өзгерістерді ағымда есепке алу үшін арналған.
Екі жақты жазу – шаруашылық о.перацияларын бір мезгілде бірдей сомада
екі шотта көрсету.
Баланс – шаруашылық құралдарын және олардың көздерін белгілі бір
мерзімге ақшалай бағада топтау тәсілі.
Есеп беру – субъектінің шаруашылық қызметінің нәтижелері кешенді түрде
сипаттайтын көрсеткіштер жиынтығы.
1.2 Есеп айырысу шоты операцияларының есебі.
Барлық шаруашылық субъектілер ақша қаражаттарын банктердің сәйкес
мекемелеріндегі шоттарда сақтайды және міндеттемелер бойынша төлемдерді
жүзеге асырады. Көп жағдайда бұл төлемдер қолма-қолсыз есеп айырысу
нысанында болады, ал қажетті қолма — қол есеп айырысулар Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкінің нормативті құжаттарымен бекітілген мүлшерде
ғана жүзеге асады. Заңды түлғалар арасындағы төлем 4000 айлық есеп айырысу
күрсеткішінен артып кеткен жағдайда, есеп айрысу тек қолма — қолсыз түрде
жүзеге асу керек. Ақша қаражаттарын сақтау және заңды тұлғалармен есеп
айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банктік шоттарды
ашады. Банктік шот депозит қабылдаумен, келісім — шартта қарастырылған
клиентке банктік қызмет күрсетумен байланысты операцияларды жүзеге асыру
бойынша банк пен клиент арасындағы келісім — шарт қатынастарын көрсету
амалы. Банктік шоттар теңге мен шетел валютасында жургізілуі мүмкін және
есеп айырысу (ағымдағы), жинақ, корреспонденттік шоттар болып бөлінеді.
Корреспонденттік шоттар — (банктер мен ұйымдардың) банктік
операциялардың жеке бір түрлерін ғана жүзеге асыратын банктік шоттары.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары — жеке және заңды
тұлғаларға, заңды тұлғалардың ерекше бөлімшелеріне (филиалдар мен
-өкілдіктер) ашылатын банктік шоттар.
Есеп айырысу шоты мынадай құжаттардың негізінде ашылады:
1) шотты ашу жүніндегі өтініш;
2) қойылатын қол таңбалары мен мөр таңбаларының үлгісі бар карточка;
3) субъектінің салықтық есепке қойылу фактісін
растайтын салық органының анықтамасы;
4) мемлекеттік тіркеу туралы кәэліктің көшірмесі;
5) жарғы мең құрылтай шартының күшірмесі (егер құрылтайшылар саны 1-
ден көп болса).
Есеп айырысу шотын ашқан шаруашылық субъектісі оның иесі болыи
табылады. Ол үзіне берілген құқықтардың шегінде осы шоттағы қаражаттардың
барлығына иелік жасайды.
Ақшаларды қабылдауды, беруді және аударуды банк мынадай құжаттардың
негізінде орындайды:
1. Қолма-.қол ақшаларды;кассадан есеп айырысу шотына енгізген кезде
қолма-қол ақша салымының мэлімдемесі ресімделеді. Қолма — қол ақша
салымының мэлімдемесі түскен түсімді, депоненттелген еңбек ақыны және қолма
— қол ақшадағы басқа да сомаларды өз шотына қабылдау туралы шот иесінің
банкке деген бұйрығы. Мәлімдемені сиямен бір данада толтырады;
қабылданған ақшаға банк квинтация береді, ол шығыс касса ордеріне
тіркеледі.
2. Әртүрлі мақсаттар үшін кассаға алынғанда-чек
ресімделеді. Чек ресімделуі — чек берушінің чек алушыға төлем құжатын
беру арқылы төлемнің жүзеге асуын білдіреді.
3. Басқа субъектілермен есеп айырысқанда төлем тапсырмасы жазылады.
Төлем тапсырма — қызмет көрсететін банкке өз ақшасын тапсырмада күрсетілген
сомада бенефициар пайдасына аудару жөнінде төлеушінің тапсырмасы.
4. Субъект босатылған өнімдердің, орындалған
жұмыстар мен қызметтердің қүнын сатып алушыдан өндіріп алуға тиіс
болғанда — төлем талап тапсырмасы жасалады. Төлем талап —
тапсырмасы бенефициардың сатылған тауарлар, күрсетілген қызметтер,
орындалған жұмыстар үшін дәлелдеуші құжаттар негізінде ақша аударушыға
төлем ақыны жүргізу туралы талабы.
5. Шаруашылық істері жүніндегі комиссияның бұйрығы, сот органдарының
атқарушы қағаздары есеп айырысу шотынан қаражаттар есептен
шығарылатын атқарушы құжат болып табылады.
Субъектінің шотынан барлық төлемдер есеп айырысу құжаттарының банкке
түсуіне қарай күнтізбелік кезек тәртібімен жүзеге асырылады. Банк түлеуге
қабілетсіз деп жариялаған міндеттемелер бойынша төлемдердің кезектілігін
банк мекемесінің басшылығы белгілейді. Банктер мезгіл- мезгіл немесе күн
сайын шоттардың иелеріне жүргізілген операциялар туралы хабарлап, есепке
алуға және есептен шығаруға негіз болған құжаттарды оған қоса беріп, оларға
есеп айырысу шотынан күшірме жолымен құлақтандыру жасайды. Күшірмеде банк
кодтайтың, қатаң түрде белгіленген күрсеткіштер болады. Бухгалтер банктен
алынған күшірмені тексереді, құжаттарды таңдап, шоттардың кодын
(корреспонденциясын) қояды, ол жекелеген операциялар бойынша есептік
тіркелімдерге жазу үшін талдау есебі баптарының кодын қояды.
Банктің көшірмесі есеп айырысу шоты бойынша талдамалы есептің
тіркелімін үздігінен алмастырады және сонымен бірге бухгалтерлік жазулар
үшін негіздеме қызметін атқарады. Кәсіпорынның банктегі есеп айырысу шоты
кредиторлық берещекті көрсететін пассивтік шот болып табылады. Көшірмеде
банк ақша қалдығын немесе кредит бойынша оның өсуі, ал дебет бойынша оның
есептен шығарылуын күрсетеді. Шаруашылық жүргізуші субьектінің
бухгалтериясында керісінше, есеп айырысу шоты актңвтік болып табылады. Ақша
қаражаттарының қалдығы мен өсуі дебет бойынша, ал кемуі (есептен шығару)
кредит бойынша күрініс табады. Банк көшірмесінің деректері бойынша есеп
айырысу шотындағы ақша қозғалысының есебі 441 — шотта жүргізіледі.
1030 — шот бойынша түмендегідей шаруашылық операциялары жүргізіледі:
1. Өнімдер, жұмыстар мен қызметтер және сатып алушылар мен тапсырыс
берушілерден алынған төлем сомасына Дт- 1030 Кт-1210
2. Төлеу мерзімі басталғанда вексель берушінің вексельді өтеуі Д-т 1030 К-
т 1120
3. Еншілес заңды тұлғалар берешекті өтеген Д-т 1030 К- т 3310
4. Жал, займ, қарыздар бойынша алынған % сомасына Д-т 1030 К-т 3010,4010
5. Дебиторлық берешек өтеген кезде Д-т 1030 К-т 1250
6.Акредитивтердің, лимиттелген чек кітапшаларының пайдаланылмаған сомалары
есеп айырысу шотына есептелді Дт1030 К-т1060
7. Ақшаны кассадан есеп айырысу шотына үткізгенде Д-т1030К-т 1010
8. Жарғылық капиталға салым ретінде қүрылтайшылардан қолма-қолсыз ақша
қаражаттары келіп түсті Д-т 1030 К-т 5030
9. Алынған несиелер мен займдардың сомасы есеп айырысу шотына келіп түскен
кезде Д-т 1030 К-т 3010
10. Аванс алынды Д-т 1030 К-т 1610
11.Алдағы кезеңдер есебіне алынған ақы Д-т 1030 К-т 1611
12.Акцияларға, облигацияларға салымдар жасалды Д-т 5010 К-т 1030
13.Болашақ кезеңдер үшін жалдық ақыны түлеу Д-т 1620 К-т 1030
14.Аванс берілген кезде (алдын ала төлем) Д-т 1610, К-т 1030
15.Аккредетивтерге қаражаттар есептелді, чек кітапшасы ашылды Д-т 1060
16.Чек бойынша есеп айырысу шотынан қолма қол ақшалар алынды Д-т 1010 К-
т1030
17.3аймдар мен несиелерді қайтару (үтеу) Д-т 3010,4010 К-т 1030 18.Акциялар
бойынша дивиденттерді түлеу Д-т 1270 К-т 1030
19.Бюджетке салықтар аударылды Д-т 3120,3220,3150 К-т 1030
20.Еншілес, тэуелді, бірлесіп бақыланатын түлғаларға, жеткізушілер мен
басқа кредиторларға берешек өтелді Д-т 3310 К-т 1030
1030- шотта көрсетілген операцияларды есепке алу үшін №2 журнал ордер
мен №2 ведомость қолданылады. Олардағы жазулар есеп айырысу шоты бойынша
банк күшірмесінің және соларға қоса берілетін құжаттардың негізінде
жүргізіледі. Құжаттар алдымен әрбір күн үшін жиынтықтарды сомалау арқылы
біртектес жинақтамалы шоттар бойынша топтастырылады (кірістік және шығыстық
кркаттар бүлек-бүлек), содан кейін №2 журнал-ордерге (1030— шоттың кредиті
бойынша) және 1030-шоттың дебеті бойынша №2 ведомоске жиынтық бір сомамен
жазылады.№2 ведомостьке біртектес жинақтамалы шоттар бойынша
сомаларды жазудан басқа, ай басындағы сальдо (қалдық)
күрсетіледі де, ай ішінде есептелген дебеттік және кредиттік
айналымдар ескеріліп, ай соңындағы қалдық анықталады. №2 ведомость
бойынша жиынтық айналымдар мен сальдо ай соңында Бас кітапқа 1030-шот
бойынша күшіріледі.
Есеп айырысу шотын жабу оның иесінің өтініші бойынша:
- есеп айырысу шотын ашу үшін тіпті болмағанда бір ғана
бөлігінің болмауына (дербес баланстың бар болуы және т.б.) әкеп соқтырған
субъект қызметі сипатының өзгерісі кезінде;
- субъектіні қүрған органның шешімі бойынша;
- 3 ай бойы шотта қозғалыс болмаған кезде жүргізіледі.
Шот жабылған жағдайда, сондай-ақ субьектінің атауы үзгерген кезде
шоттың иесі чек кітапшасын пайдаланылмаған чектермен қоса банкке қайтаруға,
олардың нүмірін көрсетуге және есеп айырысу шотындағы қаражаттардың
қалдығын растауға міндетті.
Төлем тапсырмалары арқылы есеп айырысулар.
Төлем тапсырмалар тауарлы материалдық қүлдылықтар, орындалған жұмыстар
және күрсетілген қызметтер үшін есеп айырысу кезінде және тауарлар мен
қызметтердің алдын ала төлемін, келісім шартта немесе заңмен қарастырылған
аванстық төлем жағдайжірында қолданылады.
Төлеуші белгіленген нысан бланкілерінде тапсырманы банкке үсынады.
Тапсырмадан басқа банк талабы бойынша түлеуші келісім-шарттарды, шот
фактураларды, төлемнің мақсаттылығын дэлелдейтін басқа да құжаттарды
күрсетуі тиіс. Төлем тапсырмалар онда күрсетілген күннен бастап 10 күн
ішінде банк-алушымен қабылданады. Олар түлеушінің шотында қажетті
қаражаттар болған жағдайда ғана іске асады. Төлем құжаттары электронды да,
қағаз бетінде де болуы мүмкін. Негізінен төлем тапсырмалар екі данада болу
толтырылады: біріншісі — банкте қалады, екіншісі — ақша түлеушіге
қабылданғаны жүнінде банктің мүр таңбасымен қайтарылады.
Төлем тапсырманы толтырған кезде келесі реквизиттері күрсетіледі:
- төлем тапсырма номері;
- төлем тапсырма күні;
- жеке идентификациялық код (ИИК) — аударушы мен бенефициардың
банктік шотының номері;
- ақша аударушы коды (Код) және бенефициар коды (Кбе) — ол екі
символдан тұрады, біріншісі — резиденттік белгісі, екіншісі экономика
секторы;
- бенефициар — ақша қаражаттарды алушы;
ақша аудару жүнінде клиенттен тапсырма алатын банк аударушының атауы
- банк бенефициар — ақша қаражаттарды келісім-шарт негізінде
қабылдаушы банк;
- аударушының банктік идентификациялық коды (БИК)9
- филиалдар арасындағы айналымдар коды (МФО)
- төлем мақсатының коды — ҚРҮБ нормативті — құқықтық актілерімен
белгіленген үш символдан тұратын, жүзеге асатын төлемдердің кодтык белгісі;
- бюджеттік сыныптау коды — салықтардың (төлемдердің) қайтарылуы
жүзеге асатын коды;
- валюталау күні — бенефициар банктік шотына ақша қаражаттардың
кіріске алыну күні, оны төлемді жүргізуші субъект белгілейді.
Төлем құжатында еш бір түзетулерге жол берілмейді. Егер олар болатын
болса, онда банк бүл тапсырманы орындаудан бас тартып, үш күн ішінде
құжатты клиентке қайтарады.
1.3 Касса операцияларының есебі.
Қолма қол ақшаларды қабылдау, сақтау және жұмсау үшін шаруашылық
жүргізүші субьектілерде касса болады. Касса — бұл қолма қол ақшалар мен
өзге құндылықтарды қабылдауға, беруге және уақытша сақтауға арналған,
арнайы жабдықталған, яғни едені мен түбесінен ешқандай адам кіре
алмайтындай етіп жабылған, терезесі мен есігіне темірден тор қойылған және
дыбыстық белгі беретін қондырғылар орнатылған, үрттен сақталатындай түрлі
материалдармен қалталып жасалған бөлмеде орналастыруды қажет ететін
оқшауланған үй-жай. Касса операцияларын орындау кассирге жүктеледі.
Кассадағы нақты ақша қаражаттары кассирдің мүрі сургуч арқылы басылып
жабылатын сейфте немесе темір шкафта сақталынуы тиіс. Бұл сейфтің кілті
мен сургуч басатын мөр кассирде, ал кілттің екінші данасы белгіленген
ыдысқа салынып, аузы жабылып, кассирдің мүрі басылып, кәсіпорын, яғни
субьектінің басшысында сақталады. Кассир жұмыс күнінің соңында кассаның
тиісті жерлеріне тиісті мүр таңбасын басып, күзетшіге тапсыруы тиіс.
Кассадағы ақшаның түгелдігіне жұмысқа деген немқүрайдылық пен салақтық
салдарынан кәсіпорынның, субьектінің шеккен зардабына, әдейі қастандықпен
немесе арам ниетпен істелген әрекет негізінде кәсіпорынға, ұйымға
келтірілген шығындарға касса қызметкері, яғни кассир толық жауап береді.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда, субъектілерде кассирлік жұмысқа қызметкердің
тағайындалғаны, орналасқаны жайлы бүйрық шыққаннан кейін касса қызметкерін
касса опрацияларымен таныстырып, кәсіпорын, яғни шаруашылық субьектімен
кассир арасында жеке материалдық жауапкершілікке келісім шарт жасалуы
керек. Касса операцияларының есебі ҚР ¥лттық Банкі Басқармасының 1993 жылғы
23 шілдедегі № 24 хаттамасымен бекітілген Қазақстан Республикасының касса
операцияларын жүргізудің уақытша тәртібіне сәйкес жүзеге асырылады.
Кассир ақша қаражаттарын банк мекемелерінен ақша чектері бойынша
алады.
Кассалық ордерлер кассадағы ақшалай операциялар бойынша негізгі
бастапқы құжаттар болып табылады. Қолма қол ақшаларды кассаға қабылдау бас
бухгалтер немесе ол үкілеттік берген тұлға қол қойған КО №1 нысанындағы
кіріс касса ордері бойынша жүргізіледі. Қолма қол ақшаларды кассадан беру
КО №2 нысанындағы шығыс касса ордері (ІПКО) бойынша немесе шығыс касса
ордерінің мөртаңбасы қойылып, тиісті түрде ресімделген құжаттар (төлем
ведомосі, қолма қол ақшаны беруге өтініш, шоттар) бойынша жүргізіледі.
Шығыс касса ордеріне бас бухгалтер мен басшысының қолы қойылған болу керек.
Егер шығыс касса ордеріне қоса берілетін құжатта рұқсат ету туралы басшының
қолы болса, онда оның ордерде қойған қолының болуы міндетті емес.
Субъектінің кассасынан адамдарға кассалық шығыс ету ордері бойынша ақша
берген кезде касса қызметкері нақты ақша алушы адамның түл құжатын немесе
үзін куәландыратын басқа да құжаттарын көрсетуді талап етеді. Сонымен қатар
касса қызметкері осы күрсетілген құжаттарда берілген, яғни
жазылған деректерді нақты ақша алушы адамның алы-жүнін, құжатының нүмерін
және ол құжатты кім бергендігін, қай уақытта берілгендігін кассалық шығыс
ету ордеріне жазуы керек. Кассадан нақты ақша алушы адамдар кассалық шығыс
ету ордеріне алып жатқан соманың теңгедегі бөлігін жазумен, ал тиынын
сандармен көрсетеді.
Кіріс касса ордері және оның квитанциясы, сондай-ақ шығыс касса ордері
мен оны алмастыратын құжаттар сиямен немесе қаламсаптың сиясымен айқын және
түсінікті жазылуға немесе машинкалармен басылуға тиіс. Бұл құжаттарды
тазалауға, үшіруге немесе ескертіп болсын түзету жасауға болмайды.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда жұмысшы қызметкерлерге жэрдем ақы, сыйақы,
еңбекақы түлеу үшін түлеу ведомостары қолданылады. Бұл ведомостар тіркеу
журналына еңбекақы, жәрдемақы және сыйақыларды төлеп, үлестіріп болғаннан
кейін ғана тіркеледі. Кассалық ордерлер бойынша ақшаларды қабылдау немесе
беру тек олар жасалған күні жүргізілуі мүмкін. Кэсіпорынның кассасына нақты
ақшаны қабылдау немесе кассадан ақша төлеу барысында касса қызметкері
кассалық кіріс және шығыс ордерлерінің дұрыс толтырылғандығын бұл
құжаттарда кәсіпорын басшысы мен кәсіпорын бас бухгалтері қолдарының болуын
және ордерлерде көрсетілген қосымша құжаттардың түгелдігіне тексеру
жүргізуге, яғни қадағалауға міндетті. Бұл операциялар орындалғаннан кейін
кркаттардың тиісті жеріне касса қызметкері өз қолын қояды және оған қоса
берілген құжаттар мөртабан қоюмен немесе күні күрсетілген төленді
жазуымен өтеледі. Кіріс касса ордерлері мен шығыс касса ордерлері кассаға
берілгенге дейін бухгалтерияда кіріс және шығыс касса ордерлерін тіркеу
журналында (КО №3 нысаны) тіркелінеді.
Кәсіпорындар мен ұйымдар өздерінің есеп айрысу шотынан нақты ақшаны сол
есеп айрысу шоты ашылған банк мекемесі берген чек кітапшасы арқылы ғана ала
алады. Банк мекемесінен нақты ақша алу үшін кәсіпорынның касса қызметкері
чек кітапшасындағы парақты толтырады. Бұл чек парағын толтыру барысында
чекке банк мекемесінен алынғалы отырған, яғни кәсіпорынның жұмсауға тиісті
нақты ақшаларының сомасы және бұл соманың қандай мақсатқа жұмсалатындығы
жазылып көрсетілуі тиіс. Толтырылған чекке кәсіпорынның бухгалтері және
басшысы қол қойып, осы ұйымның мөр таңбасы басылады. Барлық толтыруға
тиісті ақпараттар толтырмағанша чекке қол қоюға болмайды. Сонымен қатар
банк мекемесінен алынған нақты ақша сол алынған күні кәсіпорындар мен
ұйымдардың кассасына кіріске алынуы керек. Ол үшін кассир кассалық кіріс
ету ордерін толтырып, содан соң оны кассалық кітапқа жазады. Кәсіпорынның
кассасына қолма – қол нақты ақшаны кіріске алу, яғни қабылдау үшін бас
бухгалтердің немесе ол сенім білдірген адамның кассалық кіріс ету ордеріне
қол қоюы керек және ақша төлеген заңды немесе жеке тұлғаға осы толтырылған
кассалық кіріс ету ордерінің квитанциясы беріледі. Осы нақты ақшаны кассаға
қабылдау барысында толтырылатын кассалық кіріс ету ордеріне ұйымның аты,
ақша төлеуші заңды немесе жеке тұлғаның аты – жөні, қандай мақсатқа және не
үшін ақша жатқандығы, сол ақшаның төленген уақыты (күні, айы, жылы )
жазылып, кассир мен бас бухгалтердің қолдары қойылуы қажет. Кассалық кіріс
ету ордері мына үлгілі түрде болады:
ККК фирмасы Мөртаңба орныККК фирмасы
ұйымның аты – жөні ұйымның аты – жөні
№ 55 кассалық кіріс ету ордері № 55 кассалық кіріс ету
25 03 2008 ордері
күні, айы, жылы 25 03 2008
күні, айы, жылы
кіммен қабылданды : Алматы
сауда қаржы банкісінен
қандай мақсатқа:іссапар
шығындары үшін
сомасы жазумен:бір миллион
теңге 00 тиын.
Бас бухгалтердің қолы:
Мұрагер
Касса қызметкерінің қолы:
Асель
25 03 2004 жыл.
Коррес- Талда- Төленетін Мақсат-
понден- малық сома тық
циялаушы есеп коды коды
шот
1030 77 1000000 7
Кімнен қабылданды: Алматы сауда – қаржы
банкісінен
қандай мақсатқа: іссапар шығындары үшін
сомасы жазумен: бір миллион теңге
Бас бухгалтердің қолы:
Мұрагер
Касса қызметкерінің қолы: Асель
Ескерту-дерек көзі: Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп стандарты
№16 2009 жыл– Бюллетень бухгалтерлік баспасы.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың кассасынан адамдарға кассалық шығыс ету
ордері бойынша ақша берген кезде касса қызыметкері нақты ақша алушы адамның
төл құжатын немесе өзін куәландыратын басқа да құжаттарын көрсетуді талап
етуі керек.Сонымен қатар касса қызыметкері осы көрсетілген құжаттарды
жазылған деректерді, яғни ақша алушы адамның аты – жөнін, құжатының нөмерін
және ол құжатты кім бергендігін, қай уақытта берілгендігін кассалық шығыс
ету ордеріне жазуы тиіс. Кассадан нақты ақша алушы адамдар кассалық шығыс
ету ордеріне алып жатқан сомманың теңгедегі бөлігін жазумен , ал тиынын
сандармен көрсетеді. Кассалық кіріс ету ордері және оның орнына жүретін
немесе оған қосымша тіркелетін құжаттарды кәсіпорындар мен ұйымдардың
бухгалтерия қызметкерлері сиямен немесе шарикті қаламсаппен анық етіп
толтыруы қажет. Бұл құжаттарды өзгертуге олардағы сандармен әріптепді
түзетуге, өшіруге ешқандай рұқсат етілмейді. Кассалық кіріс ету және
кассалық шығыс ету ордерлерін немесе олардың орнына жүретін құжаттарды
кассаға берместен бұрын бухгалтерия қызметкерлері тіркеу журналына тіркеп
жазады. Кассалық шығыс ету ордері мына үлгілі түрде болады:
ККК фирмасы
ұйымның аты – жөні
№ 60 кассалық шығыс ету ордері
13 12 2008
күні, айы, жылы
Корреспанденциялаушы Талдамалық Төленетін Мақсаттық
шот есеп коды сомма коды
1251 77 10000 7
Берілсін: Думанға
қандай мақсатқа: іссапар үшін аванс ретінде
сомасы (жазумен ): он мың теңге 00 тиын
Ұйым басшысының қолы : Саясат
Бас бухгалтер қолы : Мұрагер
Алдым : Он мың теңге 00 тиын. 13.12.2008 жыл Думан
Құжат: 1999 жылы 5 тамызда ҚР ІІМ берген жеке куәлік бойынша
Касса қызметкерінің қолы : Асель
Ескерту-дерек көзі: Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп стандарты
№16 2009 жыл– Бюллетень бухгалтерлік баспасы.
Касалық операциялардың есебін кассир КО №4 нысанындағы Касса кітабында
жүргізеді. Әр бір кәсіпорынның тек бір ғана Кассалық кітабы болады. Ол
тесіліп байланған, нөмірленген және мөрленген болуға тиісті. Ондағы
парақтардың саны басшы мен бас бухгалтердің қолдарымен расталған болу
керек. Кітаптың соңғы бетінде келесі жазба болу тиіс: Аталмыш кітапта
барлығы ... парақ номерленген. Және басшы мен бас бухгалтердің қолы
қойылады. Кәсіпорынның, ұйымның кассасына келіп түскен, кірістелген немесе
ұйымның кассасынан түленген, яғни шығысталған ақша қаражаттарының кімнен
келіп түскендігін немесе кімге не үшін түленгендігін білу үшін ол
операцияларға толтырылған құжаттардың номері және бухгалтерлік жазулар,
сонымен қатар кірістелген немесе шығысталған сомалар касса кітабына жазылуы
тиіс. Жүмыс күнінің соңында кассир күн бойындағы операциялардың жиынын
касса кітабына жазады да, кассада келесі күнге қалатын ақша қалдығын
шығарады. Бұл деректерге үзгеріс енгізуге, үшіруге, түзетуге жол
берілмейді. Касса кітабындағы жазулар күшіру қағазы арқылы 2 данада
жүргізіледі. Кассалық кітаптың әр бір беті екі бірдей бүліктен тұрады:
біреуін (горизонталды сызығымен) кассир толтырады (бірінші дана ретінде ол
кітапта қалады); екіншісін (горизонталды сызықсыз) беттік және теріс жағына
күшірме қағазы арқылы толтырады (ол парақтың жыртпалы бүлігі). Кассалық
операциялардың жазбалары парақтың жыртылмайтын бөлігінде (жұмыс күнінің
басындағы қалдық жолынан кейін) беттік жағына жазылады. Парақты алдын ала
бөлу сызығы бойынша бүктейді, сонда жыртпалы бөлігі кітапта қалатын
бөлігінің астында болу керек. Жазбаларды парақтың жыртпалы емес бөлігінің
келесі теріс жағына жалғастыру үшін жыртпалы бөлігін беттік жағына қарай
қайта бүктеп, горизонталды сызықтар бойымен жаза береді. Есеп беру
бланкілері күннің соңғы операциясына дейін жыртылмайды.
Екінші даналары жыртпалы болады және кассирдің есеп беруіне қызмет
етеді. Егер кәсіпорында аздаған касса опреациялары жасалатын болса,
кассалық есеп беру үш-бес күнде бір рет жасалуы мүмкін. Кассирден
қабылданған есептеме деректерін бүхгалтерия қызметкерлері тексереді.
Кассада алушының ШКО қолхатымен немесе басқа кұжатта расталмаған ақшалар
берілгендігі анықталса, бүл сома жетіспеушілік болып саналып, кассирден
өндіріліп алынады. Егер қолма қол ақшаның сомасы ККО-мен расталмаса, онда
олар кассаның артық ақшалары болып саналады және субъектнінің кірісіне
есептеледі. Кассадағы ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысын есепке
алу үшін активтік 451, 452-шоттар қолданылады. Бұл шоттардың дебеті
бойынша ақшаның кассаға түсуі, кредиті бойынша — берілуі күрсетіледі.
Валюталық кассадағы есеп субъектінің кассадағы есебіне ұқсас жүргізіледі,
бірақ ККО-де, ШКО-де және касса кітабында қаражаттардың шетелдік валютадағы
және теңгелік баламасындағы сомасы күрсетіледі. Валюталық касса үшін жеке
кассалық кітап ашылады. Шетелдік валютадағы қолма қол ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы ақпаратты теңгелік бағасы және номиналы бойынша жинақтауға
Кәсіпорынның валюталық қаражаттарына талдамалы есеп жүргізу карточкасы
арналған. Ол шетелдік валютадағы бастапқы талдамалы есеп пен теңгедегі
жинақтамалы есептің арасындағы аралық буын болып табылады. Қажет болған
жағдайда күлік пен байланыстың объектілері 1010-шотта мынадай аралық шоттар
аша алады: 10101- субъект кассасы,10102-операциялық касса.
Тауар кеңселерінің, пристаньдардың және пайдаланудағы учаскелердің,
аялдама, үзен үткелдерінің кассасындағы билет және багаж кассаларындағы,
порттар мен вокзалдардың, байланыс бөлімшесінің кассаларындағы ақша
қаражаттарының қолда бары мен қозғалысы 10102 шотта ескеріледі.
Кассаның кірісі бойынша операциялар №1 санды журнал-ордердің
ведомосында, ал шығысы бойынша операциялар №1 санды журнал-ордерде
есептелініп жүргізіледі.
1.4 Банктердегі валюталық шоттардағы ақшалай қаржылар есебі
Кәсіпорындар ұйымдар, фирмалар үздерінің ақшалай қаржыларын сақтауға
банк мекемесінен арнайы шот ашуына болады. Бұл шотта ашылған
аккредетивтердегі ақшалай қаржылар, чек кітапшаларындағы ақшалай қаржылар,
банктердегі арнайы шоттардағы ақшалар және басқа да ақшалай қаржылыр
есептелінеді.
Клиеттердің шоттарын ашу және жүргізу.
Бұл операция мынадай түрлерден тұрады:
- Заңды және жеке тұлғаларға (резиденттер мен бейрезиденттерге )
валюталық шот ашу;
- Шоттардағы қалдық бойынша пайыз төлеу ;
- Овердрафт (банктің жетекшілерінің шешімімен ерекше клиенттерге )
несиелерін беру;
- Операция жасалуына қарай шоттың көшірмелерін беру;
- кез келген уақыт аралығына шот архивын рәсімдеу;
- клиенттердің тапсырмалары бойынша операцияларды орындау
(клиенттер есебінен шетел валютасын сатып алу және сату);
- экспорттық импорттық операцияларға бақылау жасау.
Сауда емес операциялар.
Сауда емес операцияларға клиенттерге тауарлар және қызметтер экспорты мен
импорты және капитал қозғалысы бойынша қызмет көрсетулер үшін есеп
айрысуларға байланыссыз операциялар жатады.
Өкілетті банктер сауда емес сипатта мынадай операцияларды жасауы мүмкін:
-қолма- қол шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем
құжаттарын сатып алу және сату;
-шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем құжаттарын
инкассациялау;
-шетел банктерінің жол чектерін сатып алу ( төлеу);
-ақшалай аккредитивтерді төлеу.
Шетел банктерімен корреспонденттік қатынас орнату.
Халықаралық есеп айырысуларды жүзеге асыру үшін банктер шетел банктерінде
өздерінің корреспонденттік шоттарын ашады. Ондай шоттар екі түрлі болып
келеді:
1. НОСТРО шоты (біздің шотымыз сізде) – банк-корреспондентте комерциялық
банктің атына ашылған ағымдық шот;
2. ЛОРО шоты (сіздің шоттыңыз бізде) – коммерциялық банкте банк-
корреспонденттің атына ашылған ағымдық шот.
4. Конверсиондық операциялар
Конверсиондық операциялар – сол елдің қолма-қол және қолма-қолсыз
ұлттық валюталарына қолма-қол және қолма-қолсыз шетел валюталарын сатып алу
және сату мәмілелері.
Конверсиондық операцияларға мынадай валюталық мәмілелер жатады:
- СПОТ мәмілесі –бір валютаға қарсы екінші валютаны сатып алу және сатуға
байланысты мәміле жасалған күннен кейінгі екінші банктік жұмыс күніндегі
валюталау күні жүргізілген операциялар.
- ФОРВАРД (мерзімді, аутрайт) мәмілесі – бір валютаға қарсы екінші валютаны
сатып алу және сатуға байланысты мәміле жасалған күннен кейінгі екінші
банктік жұмыс күніндегі валюталау күні жүргізілгеноперациялар.
- СВОП мәмілесі – бір валютаға қарсы екінші валютаны болашақта сатып алу
және сатуға байланысты осы валютаны болашақта қайта сатып алу және сатуға
сәйкес, яғни екі қарама-қарсы операциядан тұратын банктік мәміле.
- Аутрайтпен жасалатын мәміле – белгілі бір күнге валютамен шартын
білдіреді;
- Опционмен жасалатын мәміле – валютамен жабдықтаудың күні белгіленбеген
шартын сипаттайды.
Валюталық опрерацияларды атқару кезінде, аталған стандарттарды, және
төменде көрсетілген түсініктерді пайдаланады:
қолданыстағы валюта – қаржылық есеп беретін валюта;
шетелдік валюта – кәсіпорын есеп беретін функционалдық валютадан басқа
валюта;
валюталық курс – қаржы рыногында сұраныс пен ұсыныстың нәтижесінде
анықталған, бір валютаны екіншісіне аудару үшін қолданылатын олардың ара
қатынасы;
курс айырмасы – бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп барысында, шетелдік
валютаның курсы өзгерген кезде пайда болатын айырмашылық;
соңғы курс немесе жабылу кезіндегі курс – белгілі есепті кезеңдегі
қолданыстағы валютаның, шетелдік валютаға шаққандағы курсы.
Заңды тұлғалар шетелдік валютамен атқаратын шаруашылық қаржылық
операцияларының бухгалтерлік есебін, Қазақстан Республикасының ұлттық
валютасы теңгемен жүргізіледі. Осыған сәйкес, шетелдік валютамен жасалған
кез келген операцияның бухгалтерлік есебі, шетелдік валютамен және нарықтық
курс бойынша теңгемен жүргізіледі. Мысалы, кәсіпорын сыртқы сауда жасау
контрактысы бойынша, шетелдік компаниялар сомасы 100 000 АҚШ доллары
көлемінде алдын ала төлем жасаған. Төлем жасалған кездегі бір доллардың
нарықтық курсы 153 теңге. Бухгалтерлік есебі былай жүргізіледі:
Дт 1610 немесе 2910 – Кт 1050 - 15 300000 теңге(153 x 100 000).
Бухгалтерлік есеп бойынша анықталан кустық айырма, ватютаның теңгеге
шаққандағы нарықтық курсына сәйкес анықталып, кәсіпорынның табысына, немесе
шығынына жатқызылады.
31 желтоқсанға дейінгі атқарылған операциялар бойынша есептелген курстық
айырма, бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес, айақталмай қалған есептегі
мерзім бойынша, табыстың құрамына қосылады. Мысалы, мекеменің есебіне сай,
1 желтоқсан 2008 жылы шетелдік валюта бойынша 10 000 АҚШ доллары көлемінде
алашақ қарыздары болды делік. Осы операция бойынша есептесу келесі 2009
жылғы ақпан айы болып белгіленген. Алашақ қарыз пайда болған кезде,
доллардың теңгеге шаққандағы бағаны 153 теңге болған. Есеп беру кезеңіндегі
доллардың бағамы 155 теңге болды.
1желтоқсандағы сальдо Кт 3390, 3540, 4170 немесе 4430-
1 530 000
Дт Кт
7430 3390, 3540, 4170
немесе 4430- 20 000 теңге
(155 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz