12 жылдық білім беру жүйесінде мектепалды даярлау
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І тарау 12 жылдық білім беру жүйесінде мектепалды
даярлықты ұйымдастырудың ғылыми . теориялық
негіздері
І.1 12 жылдық білім беру жүйесінде мектепалды даярлауды
ұйымдастырудың педагогикалық, психологиялық
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
І.2 Мектепалды даярлықты ұйымдастыру үрдісі және оның
ерекшеліктері ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
Бірінші тарау тұжырымы ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
ІІ . тарау 12 жылдық білім беру жағдайында мектепалды даярлауды ұйымдастырудың эксперименттік зерттеулері
ІІ.1 12 жылдық білім жағдайында мектепалды даярлықтың
ұйымдастырылуын анықтау жұмыстары ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
ІІ.2 Мектеп алды даярлық сыныбында жүргізілген эксперименттік
зерттеулердің қорытындылары, нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..65
Екінші тарау тұжырымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
І тарау 12 жылдық білім беру жүйесінде мектепалды
даярлықты ұйымдастырудың ғылыми . теориялық
негіздері
І.1 12 жылдық білім беру жүйесінде мектепалды даярлауды
ұйымдастырудың педагогикалық, психологиялық
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
І.2 Мектепалды даярлықты ұйымдастыру үрдісі және оның
ерекшеліктері ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
Бірінші тарау тұжырымы ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
ІІ . тарау 12 жылдық білім беру жағдайында мектепалды даярлауды ұйымдастырудың эксперименттік зерттеулері
ІІ.1 12 жылдық білім жағдайында мектепалды даярлықтың
ұйымдастырылуын анықтау жұмыстары ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
ІІ.2 Мектеп алды даярлық сыныбында жүргізілген эксперименттік
зерттеулердің қорытындылары, нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..65
Екінші тарау тұжырымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
Ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлырақ болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш тек білімге ғана тән. «Қазақстан Республикасы білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында» білім беру жүйесін дамытудың негізгі факторларына білім беру парадигмасын өзгерту; оқыту, тәрбиелеу және білім беру сапасын арттыру; білім беру ұйымдарының материалдық базасын нығайту жұмыстарымен қатар, оқушылардың әлеументтенуі және олардың денсаулығын сақтау міндеттері де кіреді [1].
Білім беру жүйесінің жаңа тұжырымдамасында 1997 жылғы қабылданған Лиссабон конвенциясы бойынша әлемдік білім кеңістігін интеграциялау, отандық білім жүйесі білім берудің ұзақтығы факторын орындауы, яғни жаңа білім мен ақпаратты алу жағдайында, интелектуалдық мүмкіндіктерді дамытуда 12 жылдық орта білім беруге кезең - кезеңмен көшуді іске асыру қажеттілігі негізделді кіреді [2]. Ел президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халықына жолдауында «Әйтседе барлығы мектептен басталады. Сондықтан да біз 12 жылдық жалпы орта білім беруге көшуіміз керек, педагогтардың кәсіби деңгейін, оқулықтар мен білім беру бағдарламаларының сапасын арттыруымыз керек» деп нақтылап айтты [3]. 12 жылдық оқытудың балалар мен жасөспірімдердің әлеументтену үрдісіне әсері зор. 12 жылдық мектеп 2003 жылдың 1 қыркүйегінен біздің республикамызда білім беру сапасын көтеру, мазмұнды жеңілдету және жаңарту, оқушылардың денсаулығын сақтауға ықпал ететін жағдай жасау, тұлғалық-бағдарлы оқытуды, қызметтік біліктілік келістерді қамтамасыз ететін қазіргі педагогикалық технологияларды енгізу және ҚР білім және ғылым министрлігінің 12 жылдық оқытуға көшу жөніндегі эксперименттік жұмысты ұйымдастыру туралы (2002жылдың 1 шілдесіндегі №524 бұйрығына) ҚР Білім және ғылым министрлігі бекіткен «12жылдық жалпы орта білім құрылымы мен мазмұнын жетілдіру жөніндегі экспериментті жүргізу тәртібі туралы» (2002 жылдың 1 тамызындағы №593 бұйрығы) ереже, ҚР Білім және ғылым министрлігінің (2003 жылдың 8 тамызындағы №528) бұйрығына сәйкес эксперименттік жұмыс іске асуда. 12 жылдық жалпы білім беру мектебі «Жеке тұлға жетістігі» негізгі идеясы үлгісімен таңдалынып алынды. 12 жылдық оқытудағы басты мақсат-қарқынды дамып келе жатқан, ортада өмір сүруге қабілетті, өзін-өзі дамытуға, өз ойын еркін айта білуге, өз қалауы мен қоғам талабына сай, өзін көрсете білуге бейім, білімді, шығармашыл дамыған тұлғаны қалыптастыру [4].
Жаңа тұжырымдамаға сәйкес 12 жылдық мектептің бастауыш сатысына бала арнайы танымдық, психологиялық даярлықпен келуі шарт. Сол себептен де мектепалды және мектепке даярлық кезеңіне ерекше мән беріп отырмыз.
Ғасырдан астам тарихы бар және әлеуметтік қоғамдастықта балаларды мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың негізгі нысаны ретінде сыннан өткен балалар бақшасы бұл күндері де үздіксіз білім берудің бірінші сатысының және балалардың ерте бастан әлеуметтенуінің тиімді үлгісі болып отыр.
Білім беру жүйесінің жаңа тұжырымдамасында 1997 жылғы қабылданған Лиссабон конвенциясы бойынша әлемдік білім кеңістігін интеграциялау, отандық білім жүйесі білім берудің ұзақтығы факторын орындауы, яғни жаңа білім мен ақпаратты алу жағдайында, интелектуалдық мүмкіндіктерді дамытуда 12 жылдық орта білім беруге кезең - кезеңмен көшуді іске асыру қажеттілігі негізделді кіреді [2]. Ел президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халықына жолдауында «Әйтседе барлығы мектептен басталады. Сондықтан да біз 12 жылдық жалпы орта білім беруге көшуіміз керек, педагогтардың кәсіби деңгейін, оқулықтар мен білім беру бағдарламаларының сапасын арттыруымыз керек» деп нақтылап айтты [3]. 12 жылдық оқытудың балалар мен жасөспірімдердің әлеументтену үрдісіне әсері зор. 12 жылдық мектеп 2003 жылдың 1 қыркүйегінен біздің республикамызда білім беру сапасын көтеру, мазмұнды жеңілдету және жаңарту, оқушылардың денсаулығын сақтауға ықпал ететін жағдай жасау, тұлғалық-бағдарлы оқытуды, қызметтік біліктілік келістерді қамтамасыз ететін қазіргі педагогикалық технологияларды енгізу және ҚР білім және ғылым министрлігінің 12 жылдық оқытуға көшу жөніндегі эксперименттік жұмысты ұйымдастыру туралы (2002жылдың 1 шілдесіндегі №524 бұйрығына) ҚР Білім және ғылым министрлігі бекіткен «12жылдық жалпы орта білім құрылымы мен мазмұнын жетілдіру жөніндегі экспериментті жүргізу тәртібі туралы» (2002 жылдың 1 тамызындағы №593 бұйрығы) ереже, ҚР Білім және ғылым министрлігінің (2003 жылдың 8 тамызындағы №528) бұйрығына сәйкес эксперименттік жұмыс іске асуда. 12 жылдық жалпы білім беру мектебі «Жеке тұлға жетістігі» негізгі идеясы үлгісімен таңдалынып алынды. 12 жылдық оқытудағы басты мақсат-қарқынды дамып келе жатқан, ортада өмір сүруге қабілетті, өзін-өзі дамытуға, өз ойын еркін айта білуге, өз қалауы мен қоғам талабына сай, өзін көрсете білуге бейім, білімді, шығармашыл дамыған тұлғаны қалыптастыру [4].
Жаңа тұжырымдамаға сәйкес 12 жылдық мектептің бастауыш сатысына бала арнайы танымдық, психологиялық даярлықпен келуі шарт. Сол себептен де мектепалды және мектепке даярлық кезеңіне ерекше мән беріп отырмыз.
Ғасырдан астам тарихы бар және әлеуметтік қоғамдастықта балаларды мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың негізгі нысаны ретінде сыннан өткен балалар бақшасы бұл күндері де үздіксіз білім берудің бірінші сатысының және балалардың ерте бастан әлеуметтенуінің тиімді үлгісі болып отыр.
Қазақстан Республикасы білім беру жүйесін дамыту тұжырымдамасы.
Астана 2003.
2. Қазақстан Республикасы "Білім туралы заңы". Егеменді Қазақстан №50. 1999.
3. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқына жолдау. Астана, 2005ж. 18 ақпан
3. Айқынбаева Т.Қ. Білім беру жүйесіндегі 12 жылдыққа өтудің көкейкесті мәселелері. //Қазақстан мектебі, 2001ж.
4. Кулекеев Ж.Ә. Білім беруді дамыту: жаңа кезең және жаңа талаптар. ІІ Егеменді Қазақстан 9 қаңтар 2004.
5. Педагогикалық ізденіс.- Алматы.: Рауан, 1990.
6. К.Д. Ушинский. Соч., 3-том, М.-Л.
7. Баймұратова Б.Б. Сәбилердің сөздік қоры мен сөз игеру ерекшеліктері.- А, 1970 ж.
8. Садықов Т. Методология 12 летнего образавания.- Алматы, 2001 ж.
9. Айқынбаева Т.Қ. Білім беру жүйесіндегі 12 жылдыққа өтудің көкейкесті мәселелері. //Қазақстан мектебі 2001ж.
10. Бержанов Қ., С. Мусин Педагогика тарихы.- Алматы.: Мектеп, 1984.
11. Қазақстан Республикасы "Білім мемлекеттік бағдарламасы" Қазақстан мұғалімі 2000 № 33 № 34.
12. Қ.Аймағанбетова 12 жылдық орта білім жүйесінеөтуге байланысты бастауыш сыныптарда білім беру ерекшелігі // Бастауыш мектеп 2007 №2
13. Жеделов Қ. 12 жылдық оқытудың ерекшелігі. 3 - 7 б.б. ІІ Бастауыш мектеп №4.
14. Мухина В.С. Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы. -А, 1987ж.
15. Мухина В.С. Алты жастағылар мектепте.- А, 1989ж.
16. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту.- А.,1998ж. Негізгі ережелер. Астана, 2001 ж.
17. «Балбөбек» бағдарламасы. - А., 1999 ж.
18. Выготский Л.С. Детская психология - ІІ Собр. соч. в 6т.- Москва 1984.
19. Буру Р.С. Готовим детей к школе . - М,
20. Оспанбаева М.П. Мектепке психологиялық даярлық диагностикасының ғылыми негіздері. /Автореферат. Қ.Р. Алматы -2002.
21. Тұрғынбаева Ү.Ә., Үлекова А.Т. Мектеп алды даярлаудың педагогикалық - психологиялық шарттары. – Тараз, 2007
22. Амонашвили Ш. Единство цели.- М,1987г.
23. Жұмабаев М. Педагогика.- Алматы.:Мектеп, 1989.
24. «Өзін-өзі тану» бағдарламасы. Қ.Р. Білім және ғылым министрлігі ұсынған. – Алматы, 2004
25. Қ.Р. 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. «Егеменді Қазақстан»-2003 ж.
26. Меңжанова Ә. Мектепке дейінгі педагогика - А,1992 ж
27. Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. А. Петровскийдің басшылығымен.- Алматы.: Мектеп, 1987 ж
28. Усова А.П. Обучение в детском саду.
29. «Балбөбек» бағдарламасы - А, 1999ж
30. Мухина В.С. Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы. - А, 1987 ж.
31. Стыбаева А.Ш. первичная психологическая адаптация детей 6-7 лет к условиям школы. – Тараз, 2003 ж.
32. Козлова С.А., Т.А. Куликова Дошкольная педагогика. - М, 2004 ж.
33. Аксарина Н.М. Сәбилік шақтағы балаларды тәрбиелеу. - А.,1982ж.
34. 5-6 жастағы балаларды мектеп жағдайына, мектепалды даярлаудың бағдарламасы.- Астана,1999ж.
35. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту.- А.,1998ж. Негізгі ережелер. Астана 2001 ж.
36. Гальперин П.Я. К исследованию интеллектуального развития ребенка ІІ М. 1969.
37. Ермекбаева Л.К., Нығметова Қ.Н. Баланың мектепке психологиясының даярлығын анықтау.- А, 2003 ж.
38. Сухомлинский В.С. Сердце отдаю детям. – Киев, 1973 ж
39. Педагогикалық ізденіс.- Алматы.:Рауан, 1990.
40. Зимняя И.А. Педагогикалық психология. – Алматы, 2005.
41. Эльконин Д.В. Избранные психологические труды. – М.: Педагогик, 1974
42. Мұқанов М.И. Жас және педагогикалық психология.- Алматы,1982 ж.
43. Тұрғынбаева Б.А. Дамыта оқыту технологиясы.- Алматы, 2000 ж.
44. Макаренко А.С. Соч. в семи томах. 5-том. М., 1978 ж.
45. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика.- Алматы, 2000 ж.
46. Табылдиев Ә. Халық тағылымы. - А, 1992 ж.
47. Тұрғынбаева Ү.Ә., А.Т.Үлекова Мектеп алды даярлаудың педагогикалық, психологиялық шарттары. – Тараз, 2007 ж
48. Бердияров Н.А. Самопознание.- Москва, 1991 ж.
49. «Өзін-өзі тану» бағдарламасы. Қ.Р. Білім және ғылым министрлігі ұсынған. – Алматы, 2004 ж
50. Жакыпов С.М., Ф. Бизакова. Білім беру жүйесінде қолданылатын психодиагностикалық тесттер. – Тараз.: Сенім, 2006 ж
51. Ізмұқашов М. 12 жылдық оқу мерзіміне көшу туралы. ІІ Бастауыш мектеп 2004. 3 - 9 б.б.
52. «Жаңа әлемдегі жаңа-Қазақстан» Жас ғалымдардың халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары. Астана 2007ж.
53. «Жас ғалым-2007». Тараз Мемлекеттік педагогикалық институты.
54. Мен-жеке тұлға.Атыманова Қ. //Отбасы және бала-бақша. 4 .2007
55. Білім мен тәрбие берудің тиімді жолы.Сабырова Т. //Отбасы және бала-бақша.4.2007.
56. Баланың өзін-өзі тануы. Пірманова Ж.//Отбасы және бала-бақша. 2.2006.
57. Мінез-құлық тәрбиесі және отбасы. Мүшебаева Ә.//Сыныптағы тәрбие 3.2005.
58. Халық тәлімі газеті. №1, №2, № 7 2006 ж.
59. Бастауыш мектеп журналы. №4, №8, № 9 2006 ж.
60. Қазақстан мұғалімі журналы. №5, №6, № 7 2006 ж.
61. Жаңа әлемдегі жаңа-Қазақстан» Жас ғалымдардың халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары. Астана 2007ж.
62. Лисина М.И. Общение со взрослыми и психологическая подготовка
детей к школе – К, 1987
63. Широкова Г.А. Практикум для детского психолога-Ростов-на-Дону, 2004
64. Вестник НАПК научно-практический психологический журнал,
№1., 2005.
65. Вестник НАПК научно-практический психологический журнал,
№2., 2005.
66. Цукерман Г.А. Совместная учебная деятельность как основа формирования
умения учится: Автореф. М.,1992.
Астана 2003.
2. Қазақстан Республикасы "Білім туралы заңы". Егеменді Қазақстан №50. 1999.
3. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқына жолдау. Астана, 2005ж. 18 ақпан
3. Айқынбаева Т.Қ. Білім беру жүйесіндегі 12 жылдыққа өтудің көкейкесті мәселелері. //Қазақстан мектебі, 2001ж.
4. Кулекеев Ж.Ә. Білім беруді дамыту: жаңа кезең және жаңа талаптар. ІІ Егеменді Қазақстан 9 қаңтар 2004.
5. Педагогикалық ізденіс.- Алматы.: Рауан, 1990.
6. К.Д. Ушинский. Соч., 3-том, М.-Л.
7. Баймұратова Б.Б. Сәбилердің сөздік қоры мен сөз игеру ерекшеліктері.- А, 1970 ж.
8. Садықов Т. Методология 12 летнего образавания.- Алматы, 2001 ж.
9. Айқынбаева Т.Қ. Білім беру жүйесіндегі 12 жылдыққа өтудің көкейкесті мәселелері. //Қазақстан мектебі 2001ж.
10. Бержанов Қ., С. Мусин Педагогика тарихы.- Алматы.: Мектеп, 1984.
11. Қазақстан Республикасы "Білім мемлекеттік бағдарламасы" Қазақстан мұғалімі 2000 № 33 № 34.
12. Қ.Аймағанбетова 12 жылдық орта білім жүйесінеөтуге байланысты бастауыш сыныптарда білім беру ерекшелігі // Бастауыш мектеп 2007 №2
13. Жеделов Қ. 12 жылдық оқытудың ерекшелігі. 3 - 7 б.б. ІІ Бастауыш мектеп №4.
14. Мухина В.С. Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы. -А, 1987ж.
15. Мухина В.С. Алты жастағылар мектепте.- А, 1989ж.
16. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту.- А.,1998ж. Негізгі ережелер. Астана, 2001 ж.
17. «Балбөбек» бағдарламасы. - А., 1999 ж.
18. Выготский Л.С. Детская психология - ІІ Собр. соч. в 6т.- Москва 1984.
19. Буру Р.С. Готовим детей к школе . - М,
20. Оспанбаева М.П. Мектепке психологиялық даярлық диагностикасының ғылыми негіздері. /Автореферат. Қ.Р. Алматы -2002.
21. Тұрғынбаева Ү.Ә., Үлекова А.Т. Мектеп алды даярлаудың педагогикалық - психологиялық шарттары. – Тараз, 2007
22. Амонашвили Ш. Единство цели.- М,1987г.
23. Жұмабаев М. Педагогика.- Алматы.:Мектеп, 1989.
24. «Өзін-өзі тану» бағдарламасы. Қ.Р. Білім және ғылым министрлігі ұсынған. – Алматы, 2004
25. Қ.Р. 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. «Егеменді Қазақстан»-2003 ж.
26. Меңжанова Ә. Мектепке дейінгі педагогика - А,1992 ж
27. Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. А. Петровскийдің басшылығымен.- Алматы.: Мектеп, 1987 ж
28. Усова А.П. Обучение в детском саду.
29. «Балбөбек» бағдарламасы - А, 1999ж
30. Мухина В.С. Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы. - А, 1987 ж.
31. Стыбаева А.Ш. первичная психологическая адаптация детей 6-7 лет к условиям школы. – Тараз, 2003 ж.
32. Козлова С.А., Т.А. Куликова Дошкольная педагогика. - М, 2004 ж.
33. Аксарина Н.М. Сәбилік шақтағы балаларды тәрбиелеу. - А.,1982ж.
34. 5-6 жастағы балаларды мектеп жағдайына, мектепалды даярлаудың бағдарламасы.- Астана,1999ж.
35. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту.- А.,1998ж. Негізгі ережелер. Астана 2001 ж.
36. Гальперин П.Я. К исследованию интеллектуального развития ребенка ІІ М. 1969.
37. Ермекбаева Л.К., Нығметова Қ.Н. Баланың мектепке психологиясының даярлығын анықтау.- А, 2003 ж.
38. Сухомлинский В.С. Сердце отдаю детям. – Киев, 1973 ж
39. Педагогикалық ізденіс.- Алматы.:Рауан, 1990.
40. Зимняя И.А. Педагогикалық психология. – Алматы, 2005.
41. Эльконин Д.В. Избранные психологические труды. – М.: Педагогик, 1974
42. Мұқанов М.И. Жас және педагогикалық психология.- Алматы,1982 ж.
43. Тұрғынбаева Б.А. Дамыта оқыту технологиясы.- Алматы, 2000 ж.
44. Макаренко А.С. Соч. в семи томах. 5-том. М., 1978 ж.
45. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика.- Алматы, 2000 ж.
46. Табылдиев Ә. Халық тағылымы. - А, 1992 ж.
47. Тұрғынбаева Ү.Ә., А.Т.Үлекова Мектеп алды даярлаудың педагогикалық, психологиялық шарттары. – Тараз, 2007 ж
48. Бердияров Н.А. Самопознание.- Москва, 1991 ж.
49. «Өзін-өзі тану» бағдарламасы. Қ.Р. Білім және ғылым министрлігі ұсынған. – Алматы, 2004 ж
50. Жакыпов С.М., Ф. Бизакова. Білім беру жүйесінде қолданылатын психодиагностикалық тесттер. – Тараз.: Сенім, 2006 ж
51. Ізмұқашов М. 12 жылдық оқу мерзіміне көшу туралы. ІІ Бастауыш мектеп 2004. 3 - 9 б.б.
52. «Жаңа әлемдегі жаңа-Қазақстан» Жас ғалымдардың халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары. Астана 2007ж.
53. «Жас ғалым-2007». Тараз Мемлекеттік педагогикалық институты.
54. Мен-жеке тұлға.Атыманова Қ. //Отбасы және бала-бақша. 4 .2007
55. Білім мен тәрбие берудің тиімді жолы.Сабырова Т. //Отбасы және бала-бақша.4.2007.
56. Баланың өзін-өзі тануы. Пірманова Ж.//Отбасы және бала-бақша. 2.2006.
57. Мінез-құлық тәрбиесі және отбасы. Мүшебаева Ә.//Сыныптағы тәрбие 3.2005.
58. Халық тәлімі газеті. №1, №2, № 7 2006 ж.
59. Бастауыш мектеп журналы. №4, №8, № 9 2006 ж.
60. Қазақстан мұғалімі журналы. №5, №6, № 7 2006 ж.
61. Жаңа әлемдегі жаңа-Қазақстан» Жас ғалымдардың халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары. Астана 2007ж.
62. Лисина М.И. Общение со взрослыми и психологическая подготовка
детей к школе – К, 1987
63. Широкова Г.А. Практикум для детского психолога-Ростов-на-Дону, 2004
64. Вестник НАПК научно-практический психологический журнал,
№1., 2005.
65. Вестник НАПК научно-практический психологический журнал,
№2., 2005.
66. Цукерман Г.А. Совместная учебная деятельность как основа формирования
умения учится: Автореф. М.,1992.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 3
І тарау 12 жылдық білім беру жүйесінде мектепалды
даярлықты ұйымдастырудың ғылыми – теориялық
негіздері
І.1 12 жылдық білім беру жүйесінде мектепалды даярлауды
ұйымдастырудың педагогикалық, психологиялық
шарттары ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
І.2 Мектепалды даярлықты ұйымдастыру үрдісі және оның
ерекшеліктері ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .21
Бірінші тарау тұжырымы ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
ІІ – тарау 12 жылдық білім беру жағдайында мектепалды даярлауды
ұйымдастырудың эксперименттік зерттеулері
ІІ.1 12 жылдық білім жағдайында мектепалды даярлықтың
ұйымдастырылуын анықтау жұмыстары ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
ІІ.2 Мектеп алды даярлық сыныбында жүргізілген эксперименттік
зерттеулердің қорытындылары,
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .65
Екінші тарау тұжырымы ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..69
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
Кіріспе
Ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлырақ болуына ықпал етіп,
адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш тек білімге ғана тән.
Қазақстан Республикасы білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасында білім беру жүйесін дамытудың негізгі
факторларына білім беру парадигмасын өзгерту; оқыту, тәрбиелеу және білім
беру сапасын арттыру; білім беру ұйымдарының материалдық базасын нығайту
жұмыстарымен қатар, оқушылардың әлеументтенуі және олардың денсаулығын
сақтау міндеттері де кіреді [1].
Білім беру жүйесінің жаңа тұжырымдамасында 1997 жылғы қабылданған
Лиссабон конвенциясы бойынша әлемдік білім кеңістігін интеграциялау,
отандық білім жүйесі білім берудің ұзақтығы факторын орындауы, яғни жаңа
білім мен ақпаратты алу жағдайында, интелектуалдық мүмкіндіктерді дамытуда
12 жылдық орта білім беруге кезең - кезеңмен көшуді іске асыру қажеттілігі
негізделді кіреді [2]. Ел президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халықына
жолдауында Әйтседе барлығы мектептен басталады. Сондықтан да біз 12
жылдық жалпы орта білім беруге көшуіміз керек, педагогтардың кәсіби
деңгейін, оқулықтар мен білім беру бағдарламаларының сапасын арттыруымыз
керек деп нақтылап айтты [3]. 12 жылдық оқытудың балалар мен
жасөспірімдердің әлеументтену үрдісіне әсері зор. 12 жылдық мектеп 2003
жылдың 1 қыркүйегінен біздің республикамызда білім беру сапасын көтеру,
мазмұнды жеңілдету және жаңарту, оқушылардың денсаулығын сақтауға ықпал
ететін жағдай жасау, тұлғалық-бағдарлы оқытуды, қызметтік біліктілік
келістерді қамтамасыз ететін қазіргі педагогикалық технологияларды енгізу
және ҚР білім және ғылым министрлігінің 12 жылдық оқытуға көшу жөніндегі
эксперименттік жұмысты ұйымдастыру туралы (2002жылдың 1 шілдесіндегі №524
бұйрығына) ҚР Білім және ғылым министрлігі бекіткен 12жылдық жалпы орта
білім құрылымы мен мазмұнын жетілдіру жөніндегі экспериментті жүргізу
тәртібі туралы (2002 жылдың 1 тамызындағы №593 бұйрығы) ереже, ҚР Білім
және ғылым министрлігінің (2003 жылдың 8 тамызындағы №528) бұйрығына сәйкес
эксперименттік жұмыс іске асуда. 12 жылдық жалпы білім беру мектебі Жеке
тұлға жетістігі негізгі идеясы үлгісімен таңдалынып алынды. 12 жылдық
оқытудағы басты мақсат-қарқынды дамып келе жатқан, ортада өмір сүруге
қабілетті, өзін-өзі дамытуға, өз ойын еркін айта білуге, өз қалауы мен
қоғам талабына сай, өзін көрсете білуге бейім, білімді, шығармашыл дамыған
тұлғаны қалыптастыру [4].
Жаңа тұжырымдамаға сәйкес 12 жылдық мектептің бастауыш сатысына бала
арнайы танымдық, психологиялық даярлықпен келуі шарт. Сол себептен де
мектепалды және мектепке даярлық кезеңіне ерекше мән беріп отырмыз.
Ғасырдан астам тарихы бар және әлеуметтік қоғамдастықта балаларды
мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың негізгі нысаны ретінде сыннан
өткен балалар бақшасы бұл күндері де үздіксіз білім берудің бірінші
сатысының және балалардың ерте бастан әлеуметтенуінің тиімді үлгісі болып
отыр.
Балалардың мектепке дейінгі мекемелерде тәрбиелеу құқығын қамтамасыз
ету мақсатында 5-6 жастағы бүлдіршіндердің бала-бақшадағы 12-жылдық
міндетті әрі тегін мектепке дейінгі даярлығы енгізу тиімділігіне ерекше
тоқталып өттік. Бәрімізге белгілі соңғы жылдары білім мекемелерін орынсыз
оңтайландыру үрдісінің нәтижесінде, елімізде 3320 бала-бақша жабылып
олардың контингенті 1,0 млн. балаға азайды, мектепке дейінгі мекемелерге
сәбилердің тек 10% ғана баратын жағдайға тап болдық. Осылайша балалардың
көбі мектепке дейінгі мекемелерден тыс қалғандықтан, олардың бастауыш
мектептің оқу жоспарларын меңгерудегі мүмкіндіктерін теңестіру
мақсатында,қазіргі білім беру үрдісінің үздіксіздік және сабақтастық 5
жастағылардың міндеті, әрі тегін ұстанымдарына сәкес мектепалды даярлығы
енгізілді.
Бұл тәжірибе басқа елдерде ертеден, 1920 жылдардан бері бар. Мысалы,
Ұлыбританиядағы бастауыш мектептердің жанынан құрылатын Балдырғандар
мектебін, АҚШ пен Франциядағы бес жастағылардың бала-бақшадағы арнайы
дайындық бөлімін атауға болады. Кезінде бұл тәжірибе әр жылдарда біздің
елімізде де жүзеге асырылған болатын. Ең бастысы, мектепке дейінгі бұл
міндетті даярлық бастауыш мектептің құрылысын өзгертіп отыр. Осы орайда 12
жылдық мектепке көшуде мектепаралық мектепке дайындық кезеңін ұйымдастыру,
оны дұрыс жолға қою, көкейкесті мәселе болып отыр.
Жалпы балалардың мектепке дейінгі шақтан мектептік өмірге көшуі
–педагогика, психология ғылымында кеңінен қарастырылған мәселе болып отыр.
Осы мәселені жан-жақты тексеріп, зерттеулер жүргізген ғалымдар В.С. Мухина,
Е.Е.Кравцова, Т.М.Иванова, Л.А.Славина, И.В.Дубровина, В. Шаталов және т.б.
Дубровина И.В. мектептің 1-сыныбына даярлықпен келетіндер, олар отбасында,
бала-бақшада жүйелі түрде үйретуден өткен балалар. Алғашқы кезде
қабылданған балалардың оқу үлгеріміне мектептегі бағдарлама да, мұғалім де
әсер етпейді, яғни оның мектепке даярлығы әсер етеді,- деген өз тұжырымын
ұсынды [5].
Жалпы отандық ғылымда мектепке психологиялық даярлық мәселесін алғаш
көтерген белгілі дидакт К.Д Ушинский болды. Ол мектептік оқуға дайын бала
оқығысы келу тілегі мен , іскерлігмен, ұзақ уқыт бойы зейінін шоғырландыра
алу қабілетімен дағдыланбаған жағдайда баяу меңгерілетін нәрселерді жылдам
игеретіндігімен сипатталады [6].
Республикамызда мектепке даярлау мәселесін зерттеумен айналысқан
ғалымдардың бірі Б. Баймұратова Балаларды мектепке даярлау жөніндегі
еңбегінде, ол жалпы мектепке даярлауды мектепке дейінгі кезеңнің басты
мәселелері деген болатын. Яғни баланың тілін дамыту, сауатын ашу жұмыстары
балаларға түрлі әңгімелер, ертектер оқып беруді бала-бақшадағы тәрбие
үрдісі арқылы шешуді ұсынады [7].
Педагог, ғалым Қ.Т Шериазданованың еңбектерінде баланың мектепке
танымдық даярлығы аса маңызды дей келе, баланың мектепке даярлығын
анықтайтын 5 бағытты ұсынды: танымдық қабілет, дене күшінің дамуы, оқуға
ынта-ықыласы, көңіл-күйі, ерік сапаларының қалыптасуы деді.
Осындай ғылыми тұрғыда дәлелденген тұжырымдарға сүйене отырып мектеп
жасына дейінгі балаларды міндетті мектепалды даярлықта оқыту қажеттілігі
туындайды. Мектеп жасына дейінгі балалардың мектепке дейінгі сапалы білім
бағдарламаларына қол жететіндігіне арттыру нысандарының бірі мектепалды
институт болады, ол балаларды балалар бақшасында жалпы білім беретін
мектепте және отбасында мектепалды даярлануды барлық жерде ұйымдастыруды
қамтамасыз етеді.
Мектепалды институт- бұл мектепке дейінгі ересек жастағы, негізінен
бұрын балалар бақшаларына бармаған балалар үшін оқу-тәрбиелі үдісті
мақсатты бағытта ұйымдастыру институты.
12 жылдық мектептің мектепалды даярланудың қызметі мыналар: балалардың
тән сұлулығы мен психикалық саулығын сақтау әрі нығайту; балалардың
интелектуал және тұлға ретіндегі дамуын қамтамасыз ету, олардың
эмоционалдық салауаттылығы жөнінде қамқорлық; баланың толыққанды дамуын
қамтамасыз ету үшін отбасымен өзара қимыл жасау.
Жалпы мектепалды даярлықты дұрыс бағытта, сапалы жүргізуде мектеп, бала-
бақша және отбасына үлкен жауапкершілікті жүктеп отыр. Отбасы баланы
мектепалды даярлауды дербес, мектепке дейінгі ұйыммен немесе мектеппен
бірлесіп ұйымдастыруды таңдауға хақылы. Отбасы мүшелері және т.б. тәрбие
мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында көзделген білімді
дағдылар мен қарым-қатынастарды баланың меңгеруін, сондай-ақ, күш жігері
мен психологиялық жағынан мектеп бағдарламасын игеруін қамтамасыз етуге
міндетті. Яғни, отбасының балаға деген үлкен қамқорлығы мен жауапкершілігі
негізінде оңды нәтижеге жететіні сөзсіз.Мектепалды даярлық топтары мен
сыныптарының мұғалімдері мен тәрбиешілері жан-жақты, жарасымды тәрбие мен
сапалы да, саналы білім беру жолында жаңа жобалар мен тенологияларды
қолдана алу, олардың тиімділігі мен қажеттілігін қарастыру, тәжірибеде
қолданыс табу жұмыстарын жоспарлауы қажет. Сонымен қатар бұл жүйенің жүзеге
асыруда мұғалімдер мен тәрбиешілерді даярлау ісіне ерекше көңіл бөліп,
қолға алу қажеттілігі, яғни мектеп басқару органдарының педагог кадрлардың
кәсіби біліктілігі мен педагогикалық шеберлігіне, педагогтік техникасымен
педагогикалық қабілетінің дамуына ерекше көңіл бөліп, дамытуы
мұғалімдердің кәсіби біліктілігін арттыру мен тәжірибелерін жетілдіру
мәселесінің өзекті етіп қою. 12 жылдық мектеп - ғылым, білім, сапаға
негізделген мектеп болғандықтан сол мектептің алғашқы сатысына ерекше көңіл
бөлу қажеттілігі туындайтындықтан, зерттеу тақырыбы 12 жылдық білім беру
жүйесіне көшуде мектепалды даярлық кезеңін ұйымдастырудың маңызы деп
белгіленді.
Зерттеу мақсаты: он екі жылдық білім беру жүйесіне көшу үрдісінде
мектепалды даярлықты ұйымдастырудың маңызын зерттеу.
Зерттеу нысаны: он екі жылдық білім беру жүйесіне көшу үрдісі.
Зерттеу пәні: білім беру жүйесіндегі мектепалды даярлық кезеңі.
Зерттеу болжамы: он екі жылдық білім беру жүйесінде мектепалды
даярлықты ұйымдастырудың педагогикалық және психологиялық шарттарын талдап,
мектепалды жасындағы балалардың психологиялық, физиологиялық
ерекшеліктеріне сәйкес жүйелі және жоспарлы түрде дайындық жұмыстарын
ұйымдастырып, бұл үрдістің балалардың даму өрісіне әсер ету тиімділігін
анықтасақ, он екі жылдық білім беру жүйесіне көшу үрдісінде мектепалды
даярлық кезеңін ұйымдастырудың маңызы туралы тың деректер алынар еді.
Зерттеу міндеттері:
- он екі жылдық білім беру жүйесінде мектепалды даярлықты
ұйымдастырудың педагогикалық және психологиялық шарттарын анықтау;
- мектепалды жасындағы балалардың психологиялық және физиологиялық даму
ерекшеліктерін талдау;
- мектепалды жасындағы балалармен жүйелі және жоспарлы түрде дайындық
жұмыстарын ұйымдастыру;
- дайындық жұмыстарының балалардың даму өрісіне әсер ету тиімділігін
анықтау.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі:
12 жылдық білім беру мен міндетті мектепалды даярлық жұмыстарына
байланысты нормативтік құжаттар; мектепалды сыныптары мен мектепалды
топтарында даярлық жұмыстарын жүргізу бағдарламалары; балаларды мектепке
дайындау туралы ғылыми-зерттеулер.
Зерттеу әдістері: эмпирикалық материал жинау әдісі, ғылыми-теориялық
шолу және талдау әдістері, практикалық әдістер тобы, сандық мәліметтерді
статистикалық өңдеу әдістері, зерттеу нәтижелерін талдау және қорытындылау
әдістері.
Зерттеудің теориялық жаңалығы: мектепалды даярлық кезеңін
ұйымдастырудың он екі жылдық білім беру жағдайында қарастырылуы.
Зерттеу нәтижесінің дәйектілігі мен сенімділігі: зерттеудің ғылыми
әдістері жүйесін мақсатты түрде қолдану мен теориялық тұрғыда негіздеу
арқылы жүзеге асырылды және эксперимент барысында алыған деректердің
сандық, сапалық жағынан талданып, статистикалық әдістер арқылы өңделуімен
қамтамасыз етілді.
Зерттеу базасы: Тараз қаласындағы Керімбай атындағы №12 орта мектептің
мектепалды сыныбы.
Зерттеу кезеңдері:
1-кезең: 2006-2007ж.ж. зерттеу тақырыбы аясында эмпирикалық материалдар
жиналып, оларды ғылыми талдау жұмыстары жүргізілді;
2-кезең: 2007-2008ж.ж. ғылыми-эксперименттік жұмыстар жүргізіліп,
зерттеу нәтижелері қорытындыланды.
Диссертацияның көлемі және құрылымы: магистрлік диссертацияның жалпы
көлемі 77 бет, кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен
және қосымшадан тұрады.
І – тарау Он екі жылдық білім беру жүйесінде мектепалды даярлықты
ұйымдастырудың ғылыми – теориялық негіздері
1.1 Он екі жылдық білім беру жүйесінде мектепалды даярлауды
ұйымдастырудың педагогикалық, психологиялық шарттары
Адамзат ұрпағы ХХ ғасырдың аяғында талай тарихи белестерді артқа
тастап, ХХІ ғасырға аяқ басқалыда бес жылдан асып барады. Бүгінде білім
–ғылымы мықты дамыған елдер барлық жағынан алда болатынына көз жеткіздік.
Оның дәлелі ретінде өткен ғасыр аяғында әлемнің дамыған мемлекеттерінде
білімді түбегейлі реформалау бағытында жүргізілген бірқатар іс - шараларды
айтсақ та жеткілікті. Мәселен, Германиядағы 2000 жылға дейінгі білім, АҚШ-
тың ХХІ ғасырдағы америкалықтар білімі Франциядағы ХХІ ғасырдың білім
моделіне ізденіс реформалары соған дәлел. ЮНЕСКО қазіргі білімді жаңа
тұратын әлемдік қоғамды қалыптастыруға және қоғамды тұрақты
дамытудың орталық мәселесі дей отырып, 2002 жылы Біріккен Ұлттар
Ұйымының Бас Ассамблеясында Жапон мемлекетінің ұсынысы бойынша 2005-
2014 жылдары Тұрақты даму үшін білім декадасы болып жарияланды.
Бұл бағдарламаны Қазақстан мемлекеті де өз жүйесіне қарқынды түрде
енгізе отырып, өзінің білім беру жүйесін де реформалауда.
XX ғасырдың соңы мен XXI ғасырдың алғашқы жылдары осындай
халықаралық бағдарламалар аясында білім жүйесін жетілдіру реформаларын
жүзеге асырған елдердің ішінде Жапон елінің білім жүйесінің дамуын
зерделесек, оның басты ерекшелігі ұлттық құндылықтар негізінде
тәрбие беруді әрқашанда басты орынға қоятындығы байқалады.
Күншығыс елі 12 жылдық орта білім жүйесіне бұдан жарты ғасыр
бұрын көшкен, бес күндік оқу аптасы енгізіліп, балалардың мектепте
өзін аса қолайлы жағдайда сезінуіне толық жағдай жасалған,
балаларды балабақшалармен қамтамасыз ету, білім жүйесін
ақпараттандыру, жастарды жоғары біліммен қамту сияқты шешуші
мәселелер бойынша да Жапония әлемдегі ең алдыңғы қатарда. Сол
секілді АҚШ, Ұлыбритания, Финляндия, Сингапур елдерінің білім
жүйесіндегі реформалар барысында нәтижелер қазіргі таңда өз
нәтижесін беруде.
Жоғарыда аталған озат елдердің тәжірибелеріндегідей, 12 жылдық
топ білім жүйесінің басты мақсаты мен міндеті білімді, жан-жақты
жетілген, эрудит, интелекті, рухани-адамгершілік қасиеттерді меңгерген
ел жанды азаматты қалыптастыру. Осы бағытта 12 жылдық білім беру
жүйесіндегі бастауыш сатысына ерекше мән берудеміз. Сонымен қатар
2008 жылдан бастап 5-6 жастағы балаларды міндетті мектеп алды
даярлықтан білім алып тәрбиеленуіне ерекше назар аударуда. Алайда, ел
басшысы Н.Ә.Назарбаев 12 жылдық мектепке көшу мәселесін біршама кейінге
шегіндіруді ұсынды. Өйкені бұл жаңа жүйеге көшуде 12 жылдық мектеп
базасының әлі толық дайын еместігімен түсіндіріліп отыр. Жалпы 12 жылдық
мектепке көшу 2010 жылға дейін жүзеге асырылмақ [8].
Бұл жолдарда ғалым педагогтар мен практиктер білімнің сапасы жүйесін
әлеуметтендіру бағыттарына қадам жасаған. Негізгі бағдар-қазіргі заманда
қоғамның жедел өркендеуі мен ғылымның зор әсер ететіндігін, олардың ұлттық,
отандық жетістіктерді әлемге танытып қалыптастырып, өркениет үрдістерін
санаға сіңіру. Ия, жаһандау үрдісі бел алып келе жатқан кезде Қазақстан
дүниежүзілік интеграциялық процестерден оқшаулана алмайды. Бұл ең алдымен
білім алу жүйесіне әсер етуі табиғи жағдай. Алайда, жаһандану егемендігіне
қол жеткізген біздің елімізге пайдасынан залалы көп болуы мүмкіндеушілерде
бар. Қалай болғанда алдағы уақытта оқшау, оңаша өмір сүру мүмкін емес.
Қазіргі заман бұрын-соңды болып көрмеген бәсекелестік заманы. Ел Президенті
Н.Ә Назарбаевтың 2005 жылғы халыққа Жолдауының Бәсекеге қабілетті
Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық
үшін деп аталуы түбінде жеңіске білімділер ғана жетпек. Білім мен
біліктілік диалектикалық бірліктегі егіз ұғымдар. Біліктілік бар жерде
бедел де, күш те, береке де бар. Аз жылдар аумағында әлемдік қауымдастық
қатарынан лайықты орынға ие болған мемлекетіміз үшін ендігі жерде
жастарымыздың білімі мен біліктілігінің басқа елдерде мойындалуына, оң
бағалауына жол ашу аса маңызды. Министрлік қабылдаған білім беруді дамыту
тұжырымдамасында жоғары білімге тән біліктілікті өзара тану жөніндегі
Лиссабон конвенцияның, жаңа қоғамдық даму сатысына лайық мамандар даярлау
үлгісін айқындаған Болон декларациясының негізгі ұстанымдары мен білім
берудің халықаралық стандарттық жіктелуіне сәйкес. Олардың қатарындағы ең
бастылары: 12 жылдық орта білім беру, магистратураны жоғарғы оқу орнынан
кейінгі білім деңгейіне көшіру және докторлық бағдарламасы негізінде
жаңа үлгідегі ғылыми, ғылыми- педагогикалық кадрлар дайындау. Осының алдын
алу мақсатын көздей отырып Білім және ғылым министрлігі Қазақстан
Республикасындағы білім беруді дамытудың 2015 жылға дейінгі тұжырымдамасын
дайындап, көрсетілген кезеңдерге білім қызметкерлері мен білім беру
мекемелерінің міндеттерін анықтаған болатын. Ал Елбасымыз 2004 жылы білм
беруде атқарылуға тиісті нақты істер белгіленген 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламаны бекітті. Ендігі жерде білім берудегі
басты құжат осы деп білем. ХХІ ғасырда мемлекеттердің өркениеттілігі мен
қуат көзі- шикізат байлықтарымен, көне тарихи- мәдени мұраларымен ғана
емес, сол ел тұрғындарының интеллектуалдық, білімділік деңгейлерімен де
анықтамақ. Олай болса, білім- мемлекеттің тұрақты экономикалық дамуы мен
елдің бәсекелестік қабілетін анықтаушы фактор және қауіпсіздік кепілі деген
сөз.
Әлемдік білім кеңістігіне ену Қазақстанның жоғары оқу орындары
Халықаралық стандарттау ұйымы дайындаған 2000 жылғы нұсқаудағы 9000
стандарттар сериясының талаптарынан кем түспейтін ұлттық ерекшеліктеріміз
ескерілген сапалы білім қызметін ұсынғанда ғана мүмкін болады [9]. Себебі,
біздің ғасыр- білім, ғылым және сапа ғасыры. Біз жоғарғы оқу орындарын тек
білім беруші мекеме деп қарайтын біржақты түсініктен арылып, оның ғылымның
да бастауы және орталығы екенін ұғынғанымыз абзал. Өйкені оның деңгейін
анықтайтын өлшем-сапа. Ендеше, біз жалпыға бірдей жоғары білім беруден
элитарлық білім беруге біртіндеп көшуіміз қажет.
Қазақстандағы білімнің өткеніне көз салсақ, білім беру тамыры ерте
заманнан басталады. 7-8 ғасырларда мектеп-медреселер, діни білім беретін
жоғары оқу орындары жұмыс істеген. Ал 19-ғасырдың екінші жартысында білім
беру ісі үш бағытта дамыды:
1. Кадим мектептері ( мұсылмандық дәстүрлі діни мектептері);
2.Орыс-қазақ мектептері;
3. Жәдит мектептері.
Қазақ жерінде орыс-қазақ мектептерін ұйымдастырушы миссинерлердің
түпкі мақсаты Ресей үкіметіне қызмет ететін кеңсе қызметкерлерін даярлау
болатын. Бұл мектептер халықты ана тілінен,дінінен айыру міндетін
қойды.Қазақстандағы білім беру жүйесінің жолға қойылуына, дамуына Ыбырай
Алтынсариннің еңбегі зор болды. Ы. Алтынсарин өзінің ардақты
борышы—халқының көзін ашу, қазақ балаларына өнер-білім беру деп түсінді.
1864 ж. Торғайда тұңғыш қазақ мектебі және оның жанынан интернат ашылды.
Білім беруге отыз жылдай еңбек етті.
19 ғасырдың екінші жартысында қазақ мектептері қандай болу керек деген
мәселе күн тәртібіне қойыла бастады. Оқытудың жәдид ( төте оқу) деп
аталатын ағымы отаршылдық орыстандыру саясатына қарсы түркі тектес
ұлттардың өзін-өзі қалу жолындағы қажырлы күресінен туған еді. Жәдитшілік
бағытындағы ағартушылар өз кезіндегі білім беру ісіне елеулі еңбек
сіңірді. Олар ұлт мәселесіне ерекше назар аударып, бірнеше оқулықтар жазып
шығарды. Азамат соғысынан кейін білім беру ісі қарқынды дамыды. Білім
жүйесіндегі бастауыш, 7 жылдық және 9 жылдық мектептер болды. Қазақстанда
20 ғасырдың 70-80 жылдары жаппай орта білім мен жалпыға бірдей 8 жылдық
білім беру ісі жүзеге асырылды. 1980-90 жылдары елімізде халыққа жаппай
орта білім беру саласында біраз жұмыс жүргізілді. Соның бірі оқуға 6 жастан
бастап алу мәселесі еді. Сондай-ақ ауылдық жерлерде шағын мектептік
проблемасын шешу, бастауыш мектеп пен балабақша ашу, баланы мектепке алдын
ала даярлау, жаппай орта білімге көшу, мектепаралық оқу шеберханаларын ашу
мәселесіне ерекше көңіл бөлінді [10].
Ал бүгінгі таңда білім беру жүйесінде елеулі өзгерістер болды. Білім
берудің стандарты бойынша әрбір шәкірттің зердесіне жететін білімнің ең
төменгі міндетін деңгейін көрсететін мемлекеттік стандарт бекітілді. Әр пән
бойынша базалық білім аумағының стандартын жасауға жол ашты. Сол пәннің
тұжырымдамасы мен оқу бағдарламасы, соған сай келетін жаңа типті оқулықтар
мен оқу әдістемелік керек жарақтармен қамтамасыз етіліп, жұмыс жасауда. Төл
оқулықтар жазылды. Белгілі арнаулы білім салаларына икемі бар балаларға
арналған лицей, гимназия, колледж, медреселер, оқуды тегін оқыту мен қатар,
жекелеген ақылы мектептер ашылды. Әлемдік деңгейге сай салауатты өмір
салтын, тұрмысын қалыптастыратын халықаралық Мирас мектебі ашылды. Қазіргі
кездегі республикамызда қолға алынған білім беру жүйесін реформалау ісі
саналы жан-жақты өзгертуге бағытталған кешенді шығармаларымен тығыз
байланысты. Білім беру ісіндегі жаңа үрдістің мақсаты, бағыты, ұлттық білім
беру ісінің әлемдік жүйесіне кірігуіне тығыз байланысты.
Білім беру Заңда қабылданған білім беру жүйесінің жаңа моделі 2004
жылы Юнеско ұсынған халықаралық білім жүйесіне сәйкестендірілген Осы заңның
8 бабында білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық,
коммуникациялық желілеріне шығу деп аталып отыр [11].
Әлемдік білім беру кеңістігіне ену педагогика теориясы мен оқу-тәрбие
үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты: білім берудің мазмұны жаңарып,
жаңа көзқарас, басқаша қарым-қатынас, өзгеше менталитет пайда болды.
Педагогикалық технологияның кеңінен қолдануына және ғылымның рөліне мән
беруде оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық-педагогикалық негізгі
ой тұжырымдары былайша сипатталады:
- есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді
пайдалана отырып, ақыл-
- ойды дамытатын оқуға көшу;
- білімнің статистикалық үлгісінен ақыл-ой әрекетінің динамикалық
құрылым жүйесіне көшу;
- әртүрлі жаңа идеяларға негізделген оқытудың озық технологиялары
меңгеріліп жекелеп саралап оқыту, сын тұрғысынан ойлау, модульді оқыту т.б.
түрлі педагогикалық-психологиялық технологияларды қолдануда.
Шығыс даналығы былай дейді:
Маған айтсаң ұмытып қаламын, көрсетсең есімде қалар. Істеуін көрсетіп
берсең үйреніп аламын. Яғни бұл баланың ынтасын жетелеу арқылы оқыту,
үйрету қажет деген сөз. Сабақта бала көп жағдайда білімді қабылдап алушы,
көп обьектінің бірі деп есептеліп, оны әрі қарай жетілдіру болып табылады.
21 ғасырда барлық елдер бірінші орынға білім беру сапасын қояды.
Біздің білім берудегі ертеңіміз- оқытудың дәстүрлі өнімсіз стилін
ығыстыру және оқушылардың танымдық белсенділігі мен өзіндік қызығушылығы
мен болашақ жоспарын сезіну деңгейін көтеру—негізгі мақсат болмақшы.
Қазақстан Республикасындағы 12 жылдық жалпы орта білім беру
Тұжырымдамасы жалпы орта білім беру жүйесін жаңарту жолдарымен дамыту
стратегиясын айқындау. 12 жылдық жалпы орта білім берудің құрылымдық
мазмұндық моделінде жеке тұлғаның жас кезеңдері ескеріледі, күтілетін
нәтиженің жетістіктеріне бағыттылығы, оқытудың сабақтастығы, әрбір оқыту
сатысының даярлылығы негізінде ұйымдастырылады.
12 жылдық білім беру жағдайында мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру
деңгейі ерекше мәнге ие болады. 5 жастағы балаларды мектеп алды даярлау
олардың психологялық, педагогикалық жәнке дене физиологиялық талаптарын
ескере отырып, бастауыш мектепке оқытуды даярлау сапасының басты жағдайы
жүзеге асады.
Жалпы орта білім беру құрылымы үш сатыдан тұрады.
1-ші саты (1-4 сыныптар) оқуды бастау 6 жастан, оқу ұзақтығы 4 жыл:
2-ші саты (5-10 сыныптар) оқу ұзақтығы 6 жыл:
3-ші саты (11-12 сыныптар) оқу ұзақтығы 2 жыл
Профилді оқыту жаратылыстану, математикалық, әлеуметтік-гуманитарлық
және технологиялық бағыттар бойынша жүзеге асырылады.
Кәсіби оқыту жалпы білім беретін мектептерде, гимназиялара,
лицейлерде, дарынды балаларға арналған мамандандырылған мектептерде,
мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған арнайы мектептерде жүзеге асылылады.
Қазақстанның болашағын ойласақ, еліміздің білім беру жүйесі мен мектептері
қазіргі жағдайда жаңа адамды тұлға қылып, қалыптастыру бағытында жұмыс
істеуге тиіс. Ұлттық дамудың ерекшелігіне сай ұлттық мектептер
қалыптастыруы шарт, себебі әр елге немесе әр мемлекетке бірдей бір қалыпты
педагогикалық теория да, білім жүйесі де болуы мүмкін емес.
Бүгінгі әлемдегі елдер мен халықтардың өзара тарихи байланысының дамуы,
экономика, мәдениет пен ғылымның әлемдік деңгейге бет бұруы, ұлттық
деңгейде қалуды көтермеуі, ғылыми-білімнің түрлі салаларында әлемдік іс-
тәжірибені оқып үйренудің қажетті шарт екенін дәлелдеуде.
Ертеңгі келер күннің бүгінгіден де нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат
қоғамын алға апаратын құдыретті күш тек білімге ғана тән. Үшінші мыңжылдық
білім беруді адам қызметінің ең бір көлемді салаларының бірі ретінде әлемге
танытты., өйткені оған миллиардтан астам оқушылар мен миллиондай мұғалімдер
тартылған. ХХІ ғасырда білім берудің әлеуметтік ролін көтеру болашақ
қоғамның жаңа парадигмаларын айқындаумен өзара байланысты.
Білім берудің негізгі мақсаты мыналар болып табылады:
- өскелең ұрпақты өмірге және еңбекке толық мәнді даярлау: оның бойында
жақсы қасиеттерді, еңбек сүйгіштікті қалыптастыру, заңды, адам құқықтарымен
бостандықтарын құрметтеуге, отанды, от басын сүюді, табиғатқа жанашырлықпен
қарауға тәрбиелеу;
- экономиканың, әлеуметтік саланың, мәдениеттің, қоғамның, ғылым мен
технологияның тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін жас ұрпаққа білім беру,
оны жинақтау, көбейту;
- республикада тұратын халықтардың арасындағы қарым-қатынастардың
әділдігіне, сондай-ақ адам мен қоғам, адам мен мемлекет, адам мен табиғат
арасындағы қарым-қатынастардың үйлесілімділігіне кепіл болатын өзара
үйлесімді білім беру саясатын жүргізу кедергі келтіретін наным сенімдерді,
теңсіздікті түбірімен жою.
- адам құқықтарымен бостандықтарын құрметтейтін, адамгершілігі
жоғары,ұлттық және діни сезімдерді құрметтейтін өз елінің патриоттарын,
құқықтық, демократиялық, әлеуметтің азаматтарын тәрбиелеу, басқа
халықтардың тіліне, дәстүрлері мен мәдениетіне құрмет сезімін тәрбиелеу;
- балалар мен жастардың уақытылы дамуы, олардың шығармашылық қабілеттерін,
өздігінен білем алу дағдыларын қалыптастыру, тұлғаның өзін іс-жүзінде
көрсетуі;
- балалар мен жастардың бойындағы тұтас дүниетанымды және қазіргі ғылыми
дүниетанымды, қарым-қатынастар мәдениетін қалыптастыру;
- азаматтардың бүкіл өмір бойына өз білімдерін жетілдіруге ұмтылысын
және соған сәйкес қажеттіліктерін ынталандырып отыру [12].
Білім беру мазмұнының негізгі мақсаты мыналар- оны жан-жақты әрі тұтас
тұлғаны тәрбиелеудің құралы ретінде оқушылардың шығармашылықпен ойлау
қабілетін дамыту, сөйтіп,өмірдің қай саласында болмасын, еркін және дәлме-
дәл, жауаптылықпен ойлау қабілетін сіңіру, әртүрлі жағдайларға жинақы
болуға баулу.
- Мектепте білім берудің мазмұндық және процессуалдық жақтарын
жаңартудың аса маңызды бағыттары мыналар болып табылады:
- Мектеп білім берудің мазмұнын қазіргі қоғам қызметінің серпінді
құрылымымен сәйкес келтіру.
- Әрбір жас кезеңінде негізгі психикалық жаңа құрылымдарды,
қалыптастыру төңірегінде оқу процесін алға қою.
Оқушыларды танымның ғылыми тәсілдеріне мақсатты және жүйелі түрде тарту,
негізгі мотовициялық үрдістерін айқындайтын оқу ахуалдарын кеңінен қолдану.
12 жылдық жалпы білім беретін мектепке көшудің болашағы қандай
болмақ?
Қазіргі кезде Қ Р-ның мектептеріндегі білім беру мазмұнының көлемін
дамыған Еуропа елдерінің деңгейімен салыстыруға болады. Әлемдік тәжірибеге
сәйкес 12 жылдық оқытуға есептелген жалпы орта білім берудің бағдарламасын
біздің оқушыларымыз 11 жыл ішінде меңгереді.
Республиканың 11 жылдық жалпы орта білім беретін мектебінде қай кезде
де оқушылардың артық оқу жүктемесі байқалып келеді. Оқушылардың оқу
жүктемесі оларды оқуға бөлінген міндетті пәндер мен апталық сағаттардың
санына, сондай-ақ оқу материалдарын сыныптар мен білім деңгейлерінің
арасында тиімді бөлуге байланысты. Жалпы орта білім берудің мазмұнын
экстенсивті дамытудың нәтижесінде міндетті оқу пәндерінің саны 11 жылдық
мектепте 25-ке өсті.Білім реформасы қазір әлемнің көптеген дамыған
елдерінде жүріп жатыр. Оларды бейімдік оқыту проблемаласына көп көңіл
бөлінеді.12 жылдық мектеп жағдайында бейіндік оқыту мәселесін дұрыс шешудің
мүмкіндігі бар.
Бейімдік оқу бағдарламалары шығармашылық және қолданбалы деңгейлерде
болуы мүмкін.Жалпы орта білім берудің басты мақсаты- әлемдік білім беру
стандарттарына сәйкес келетін білім берудің жоғарғы сапасын қамтамасыз ету,
өзін-өзі тәрбиелеуге, өзін-өзі тануға, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі
дамытуға және кәсіптік білім беру бағдарламаларын меңгеруге дайын, жеке
және қоғамдық мүдделерді үйлестіре білетін жан-жақты мәдениетті,
шығармашылық тұлғаны қалыптастыру.
Жалпы орта білім берудің міндеттері:
- негізгі және қосымша жалпы білім беру бағдарламаларын меңгеруге және
білім алуды жалғастыруға қажетті жағдайлар жасау.
- даярлықты дамытуға жағдай жасау арқылы жеке тұлғаның интеллектілігін
байыту:
- азаматтық пен патротизмге, өз Отанын ҚР-сын сүюге, халықтық дәстүрлерді
құрметтеуге, кез-келген көріністерге төзімдікке баулу.
- қазақ халқының және республикадағы басқа да халықтардың тарихын,
салттары мен дәстүрлерін зерделеу, мемлекеттік, орыс, шетел тілдерін
меңгеру.
- оқыту, білімді ақпараттандыру технологияларын және халықаралық ғаламдық
коммуникациялық желілерге шығуды қамтамасыз ету.
- республиканың қоғамдық саяси, экономикалық және мәдени өміріне
қатысу қажеттіліктерін, тұлғаның өзінің құқықтарымен міндеттеріне
саналы көзқараспен салыстыру.
- әлемдік және отандық мәдениеттің жетістіктеріне бой ұру.
Ұсынылып отырған жалпы орта білім берудің 4+6+2 құрылымы көрсетілген
жастық даму кезеңдеріне толығымен сәйкес келеді. . Қазақстанның
жағдайында жалпы орта білім берудің ең қолайлы және онтайлы құрылымы 4+6+1
болып табылады.
Білім беру мазмұнын қалыптастырудың негізгі үш деңгейін бөліп айтуға
болады, олар, жалпы теориялық түсінік деңгейі, оқу материалдарының деңгейі.
Жалпы орта білім беру практикасында оқу жоспарларының бірнеше түрі;
базистік, типтік және мектептің оқу жоспары орындалады.
Базистік оқу жоспары- бұл негізгі мемлекеттік нормативтік құжат, білім
берудің осы саласындағы мемлекеттік стандарттың құрамдас бөлігі болып
табылады. Ол типтік және жұмыстық оқу жоспарларының негізгі және мектепті
қаржыландырудың басты құжаты ретінде қызмет етеді.
Типтік оқу жоспарлары ұсынымдық сипатқа ие. Олар мемлекеттік базистік
оқу жоспрының негізінде жасалады
Жалпы білім беретін орта мектептің оқу жоспары базистік оқу жоспарының
нормативтерін сақтай отырып жасалады.
Жалпы білім беретін орта мектептің оқу жоспары базистік оқу жоспарының
нормативтерін сақтай отырып жасалады.
Мектептің оқу жоспарының екі түрі болады:
1) мектептің өз оқу жоспары, ол мемлекеттік базистік оқу жоспарының
негізінде ұзақ мерзімге жасалады да, нақты бір мектептің ерекшеліктерін
көрсетеді мектептің оқу жоспарларының бірі алынуы мүмкін.
2) Жұмыстық оқу жоспары, ағымдағы жағдайларды ескере отырып жасалады да
,жыл сайын мектептің педагогикалық кеңесінің шешімімен бекітіледі.
Біздің елімізде және басқа да көптеген елдердегі дәстүлі жалпы білім
беретін орта мектеп үш сатылы негізде құрылған: бастауыш, негізгі, және
толық.
Жалпы білім беретін орта мектептің әрбір сатысының ортақ міндеттерді
шешуде оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты өзіндік функциялары бар.
Олар ең алдымен базалық оқу курстарының жиынынан және базалық негіз бен
оқушылар таңдаған сабақтардың арқатынасынан көрініс табады.
Жалпы білім беретін орта мектептің базистік оқу жоспары негізгі
сабақтастық принциптерін жүзеге асыру болып табылады.
12 жылдық оқөу мерзіміне ауысу қажеттіліктерін айқындайтын факторлар:
1 фактор. Білім беру парадигмасының өзгеруі.
Қазіргі мектеп білім берудің тұлғалық—бағдарланған стратегиялын іске
асыру-ға бағытталған.Оның негізгі идеясы—оқушыларға механикалық түрде білім
беру емес,олардың табиғи қабілетері мен әлеуметтік мүдделеріне баса назар
аудара отырып, өмірлік жоспарларын жүзеге асыруларына кең мүмкіндіктер
жасайтын білім кеңістігін құру.
Оқушыларды жоғарғы мектеп жүйісіндегі білім алуға даярлау арқылы, не
белгілі бір кәсіпті анықтау арқылы, жалпы орта білім алу, формаларын таңдау
мақсатында жоғарғы буында оқытуды бағдарландыру мен бүкіләлемдік
беталыстарын ескере отырып, арнайы ұйымдастырушылық, әдістемелік жағынан
жағдай туғызылуы қажет.
2 фактор. Оқушылардың денсаулығын сақтау.
Бірінші сыныпта оқушылар аптасына белгіленген 20 сағаттың орнына 22
сағат, жоғарғы сынып оқушылары 38 сағаттың орнына 40-42 сағат оқу
жүктемесін орындайды.
ҚР-сы денсаулық сақтау агентігінің деректері бойынша, республикада 2
миллионнан астам бала әртүрлі аурулармен диспансерлік есепте тұрады.
Мектепте оқыту кезінде балалар арасында тыныс алу мүшелерінің, көз, ас
қорту, т.б. аурулары ондаған есеге дейін көтеріліп отыр.
12 жылдық оқу мерзіміне көшу жағдайында белгіленген күнделікті оқу
жүктемесінің нормаларын қатаң сақтау және оқу жоспары жүктемесінін азайту,
оқушылардың әртүрлі үйірмелерге қатысуларына жол аштыру.
Білім беру жүйесіндегі мамандармен ғалымдардың ой-толғанысы, күдігі мен
үміті қатар жүріп отыр. 12 жылдық білім жүйесіне көшу ертерек деп
есептеуде.
Алайда ертерек деуге болмайды. 2008 жылдан бастап алғашқы сатысына
көшкелі отырмыз. Төрт жылдан бері республиканың 104 мектебінде 12 жылдық
білім жүйесі бойынша эксперимент жүргізіліп келеді. Осыған орай жазылған
эксперименттік оқулықтар 3 жылдан бері сынақ түрінде пайдаланып жатыр.
Сонымен қатар 12 жылдық мектепке көшуге байланысты оқулықтар
құрылуда. Ол орталықтардың мақсаты баланың психолгиялық, физиологиялық
мүмкіндіктерін байқауға арналған ғылыми зерттеулер болып табылады. Қазір
қоғам үнемі өзгеріс пен даму үстінде.Соған қарай адамның дүниетанымы,
білімі, осы қоғамға лайықты болуы қажет деген сұраныс туындауда.
Қазіргі уақыт әрнәрсеге шығармашылықпен қарау қажеттілігін туындатады.
Жаңа дүние жасауға талпыну керек. Қазіргі білім беру жүйесіне, дарынды
лайықты оқушыларды дайындау яғни, барлық оқушы қабілетті қағидасын жүзеге
асыру қажет. Осы негізде шығармашыл тұлғаны тәрбиелейтін шығармашыл ұстаз
бейнесін моделін жасау қажет. Ұстаздарды осы жүйе моделіне дайындау.
2008 жылы алты жастағылар бірінші сыныпқа барады. Он жыл оқыған өрен
өз қалауы бойынша арнаулы орта оқу орындарын таңдай алады.
2009 жылы төртінші сыныпты бітірген балалар, бірден алтыншы сыныпқа
барады. Осылай жаңа жүйеге кезең-кезіңімен көшіп отырамыз. Бес жылдың
ішінде 12 жылдық мектепке оқушылар түгел тартылады.
2010 жылы оқушылар бейіндік мектепке барады. Оқушы оныншы сыныпты
бітіргеннен кейін өз таңдауы өзінде. 10 сыныптан кейін колледждерге барады
ма, бейіндік мектепте оқиды ма, өз қалауы өзінде.
Алты жастан қалмай барып, он сегіз жаста мектеп бітіргендер нағыз
азамат болып қалыптасады.
12 жылдық жүйеге көптеген елдер де өткен. Кейбіреулері жетістікке
жетсе, ал кейбіреулері кері кетті. Атап айтсақ кеңестік жүйедегі елдердің
ішінен Белоруссия, Өзбекстан, Балтық жағалауы мемлекеттері көшті. Алайда,
олар алдын-ала зерттеу жұмыстарын жүргізіп, әзірлік жасамағандықтың
салдарынан оңды нәтижелерге жете алмай отыр.Әрине, жаңа реформаның
тосқауылдарыда,қиыншылықтарыда кездесетіні анық.Сол себептен де бұл жүйеде
кімді қалай дайындаймыз? деген сұраққа мән беріліп отыр. 12 жылдық білім
беру жүйесі бойынша бастауыш сынып оқушыларының психологилиялық
ерекшеліктеріне келер болсақ, баланың жеке тұлғасының даму мәселесін
ойдағыдай шешу бастауыш сынып оқушыларының 12 жылдық мектепте оқуының
дайындық деңгейін ескере отырып,дұрыс бағытта жұмыс жасай білу маңызды.
Баланың мектепке даярлығын анықтайтын бағыттардың; танымдық қабілеті, оқуға
ынтасы, көңіл-күйі,еріктік сапасының қалыптасқаны-оқушының жалпы үздіксіз
білім беруге даярлығын құрайды. Ал енді осы даярлықпен шектеліп қана
қоймай, 12жылдық мектептің оқу жүйесін меңгеруіне алдын-ала, яғни мектепке
дейінгі кезеңде психикасын қалыптастыруы көзделеді.
12 жылдық мектептік кешенге әсер ететін жағдайлар:
Біріншіден, жас мөлшерінен тыс, даралық ерекшелік;
Екіншіден мектепке дейінгі даярлық ерекшелігі. Баланың танымдық
белсенділігі мен оқуға деген ынтасы , мінез-құлқын игере алу, іскерліктері
жүйелі түрде жүргізілген жағдайда ғана қалыптасады;
Үшіншіден жас ерекшелігі болып табылады. Баланың жас мөлшері
биологиялық кемелді көрсетеді,сондықтанда бүгінгі таңда елімізде. 1-сыныпқа
қабылдауда жас мөлшері мәселесіде жаппай қарастырылуда. Осы үш ерекшелікті
ескере отырып, 1-сыныпқа қабылданар баланың кемелге жеткен-жетпегенін
мұқият тексеру қажет [13].
Сонымен қатар, бүгінгі күнде оқуға дайындығы іс жүзінде көп
компонентті білім ала отырып, ол кешенді психологиямыздың зерттеулерін
талап етеді. Психологиялық дайындықтың құрамынан мынадай компоненттерді
ажыратуға болады.
- интелектуалдық
- жеке тұлғалық
- әлеуметтік-психологиялық дайындықпен ерекшеленеді.
Интелектуалдық дайындық:
Баланың мектепке интелектуалды дайындық компоненті баланың ой-өрісінің,
нақты білім қорын қарастырады.Балалардың қоршаған ортамен тұрмыстық білім
қорындағы мынадай мәліметтерді түсіндіруге болады: баланың өзі туралы,
туысқандары туралы, қоршаған табиғи ортада тұратындығы туралы, үй
тұрмысындағы мүліктер,кеңістіктер туралы тағы да көптеген мағлұматтары
болуы. Бала өскен сайын қоршаған ортаны танып, әлемге деген көзқарасы
қалыптаса бастайды,оңды-солды айыра алуы бірте- бірте кеңейе түседі.
М.Н.Костикова Балалардың мектепке оқуға психологиялық даярлығы
ұғымының мазмұнын ашып, мектепке психологиялық дайындықтың типтерін
ұсынған. Ол тұңғыш рет баланың мектепке психологиялық даярлығын анықтау
мақсатында оқу әрекетінің жетістігі туралы, оны қамтамасыз ететін ғылыми –
тәжірибелік шаралардың жасалуы мен психологиялық даярлықтың сапалық
ерекшеліктерін талдайтын жіктемелерді бөліп көрсетті.
Мектепке келген сәтінде баланың ықыласы ерікті болуы қажет, яғни
берілген білімді игеруі.Алғашқы күннен бастап оқытудың бірінші сатысында
балалардың есте сақтауына көп талап қойылады. Өйкені бала оқу бағдарламасын
жақсы меңгеруі үшін оның есте сақтауы ырықты жақсы болуы керек, соның
нәтижесінде алған білім өнімдірек болады. Еспен қатар ойлау оқуды игерудегі
өте қажетті, әрі басты маңызды прцесс. Оқуға түскенде ойлаудың міндетті
түрде 3 негізгі түрі қамтылуы қажет; көрнекі-бейнелік, сөздік-логикалық,
көрнекі-әрекеттік ойлау. Оқушы берілген сабақты игеріп қана қоймай,
сонымен бірге сараптап, талдап, анализ жасау қабілеті де болуы өте қажет,
әрі оны шыңдау әрбір ұстаздың атқарар міндеті. Негізінде баланың ойлауы
бейнелік түрде қалады, ол заттарға , нақты іс-әрекетке сүйене отырып жұмыс
істейді. Интелектуалдық дайындықта сонымен қатар балада оқу әрекетінде
алғашқы білгірлігі қалыптасады, көбінесе оқу мақсаты болу шеберлігі және
оны әрекеттік түрде өзіндік мақсатына айналдыруы.
Жеке тұлғалық дайындық:
Балалардың оқуға жеке-тұлғалық дайындығы да маңызды, ол яғни танымдық
және интеллектуалдық баланың оқуға немесе жетістіктерге жету ықыласына
байланысты болады. Бұл дайындық компоненті баланың жаңа әлеуметтік
позициясына қабылдауына дайындығы, әрі оқушының атұаратын міндеттері мен
құқықтарын иемдену жағдайлары басты болып табылады.
Жеке тұлғалық дайындық баланың мектепке, оқу әрекетіне, ұстаздарға,
өзіне қатынасын көрсетеді.Сонымен қатар түрткінің (мотивацияның) даму
деңгейін де жатқызуға болады. Мектепте оқуға дайын баланы тек оқу
құралдары, дәптер - кітап, парта немесе сөмке сияқты оқу құралдары ғана
қызықты болып қана қоймауы керек, ең бастысы оқушы жаңа білім алуға өзінің
тәртібін, таным әрекетін өзі басқара алуы керек, бұлар иерархиялық түртілер
жүйесінің құрылуына көп ықпалын тигізеді.
Жеке тұлғалық дайындық баланың эмоционалдық даму деңгейін ұлғайтады.
Мектептегі оқуға келгенде баланың эмоционалдық қатынасы жақсы әрі нық болуы
қажет, ол оқу әрекетінің дамуына, шарықтап өрістей түсуіне көп ықпалын
тигізеді.
Әлеуметтік психологиялық дайындық:
Бұл дайындық ерекшелілігі балалардың басқа балалармен, мұғалімдермен
қарым-қатынасын, соның ішінде баланың коммуникативтік ерекше мінезін
көрсетеді. Мысалы, ықыластылығы, қайырымдылығы, мінезінің жұмсақтылығы,
көпшілділігі, осылармен қатар жеке баланың жігерінің ерекшелігі:
бірбеткейлілігі, табандылылығы, қайраттылығы, ж.т.б. қасиеттері оқудағы
жетістікке жетуінде едәуір белгілі бір орын алады. Мысалы, бала мектепке,
өз сыныбына келгенде барлығы бір жұмыспен айналысады, осы кезде ол басқа
балалармен тіл табыса алуы, басқаларға жол беруі және қорғауы өте қажет.
Сондықтан бұл дайындық ерекшелегі баланың қарым-қатынасының дамуына, оның
бастауында ерекше рөл атқарады [14].
Мектеп ең алдымен балаларды өзінің негізгі қызметімен – оқумен
тартады. Бұл талпыныс табиғи, ол мектеп жасына дейінгі баланың дамуындағы
жаңа мезеттермен байланысты.Ол бала мектепке дейін қоршаған ортамен ойын
арқылы қарым-қатынас жасаса, қоғамда тек ойын іс-әрекетімен айналысса, енді
мектепке келіп, оқушы болу,- бұл мүлде басқа нәрсе. Бұл баланы саналы түрде
түсінетін үлкендікке қарай бағыттала бастағанымен ерекшеленеді.
Егер бала оқушының әлеуметтік рецензиясына дайын болмаса, қажетті
икемдер мен дағдылардың қоры, интеллектуалдық дамудың жоғарғы деңгейі болса
да, оған мектепте оқу қиынға соғады. Әсіресе,12 жылдық мектепке қабылданған
оқушы оқудың көптеген қиындықтарына төзімді, жан-жақты дайын болуы шарт.
Баланың жеке басын жан-жақты дамыту мен мектепке даярлау ісі әлі де
талқылаудаы қажет. Жалпы білім беретін мектептердің бастауыш сыныпқа
қабылданған балалардың оқу жүйесінде көптеген қиындықтарды кезіктіреді.
Оның басты себебі- мектептік оқуға даяр еместігде болып отыр. 1-сыныпқа
қабылдар алдында баланың биологиялық жасы мен дене дамуына сүйену керек
және мектепке психологиялық даярлығы көрсеткіштерінің өлшемін жасап шығару
қажет.
Баланың мектептегі оқуды табысты бастауы үшін қажетті психикалық
сапалар- мектепке психикалық даярлық мазмұнын құрайды. Ол-баланың
мектептегі оқу әрекетіне жағымды қатынасынан: мінез-құлықтың, ырықтылығының
барынша жоғарғы деңгейінен : білім іскерлік дағдыларның қоры мен таным
процесінің дамуынан, сонымен қатар мұғалімдермен және сыныптастарымен өзара
қатынасын орнатуды, ұжым өміріне үйреніп кетуді, бірлесіп әрекет ететін
сапалардың қалыптасуынан тұрады.
Жалпы балалардың мектепке дейінгі шақтан мектептік өмірге көшуі-
психология ғылымында кеңінен қарастырылған мәселе. Әсіресе мектепке 6
жастан қабылдауға көшу кезінде қарқынды қарастырылған. Осының төңірегінде
зерттеулер жүргізіп, оның нәтижесін талқылауға ұсынған ғалымдар –Мухина
В.С., Кравцова Е, Иванова Г.М., т.б. бала психологиясын зерттей келе бала
өмірін табиғи қажеттіліктерін қанағаттандыратындай етіп ұйымдастырып, оның
жаңа білімдерді игерудегі қызығушылықтарын қалыптастыру үшін баланы үнемі
жаңалықтармен қамтамасыз ету керектігін дәлейді [14].
И.В. Дувровина осы пікірді құптай келе мектептің 1-сыныбына даярлықпен
келетіндер, олар, отбасында, бала бақшада, жүйелі түрде үйретуден өткен
балалар. Алғашқы кезде қабылданған балалардың оқу үлгеріміне мектептегі
бағдарлама да, мұғалім де әсер етпейді, яғни, оның мектепке даярлығы әсер
етеді. Баланың мектепке даярлығы—оқи білу, санай білу іскерлігі,
психологиялық ерекшеліктерге: танымдық белсенділігі, көңіл-күйінің
тұрақтылығы, оқуға қатынасы негізделе жүргізілуі керек емес, көбіне ол
баланың тұлғалық қабілетіне және оқыту ұйымының шарттарына байланысты
болады [15]. Ол бала үздіксіз сол және басқа да әрекетпен (оқумен, жазумен,
әңгімелесумен, және т.б.) 10-12 минуттан кем айналысуы мүмкін. Осының бәрін
оқыту ұйымында есептеу қажет.
Психологтардың сәтті қорытындыларының нәтижесінде балаларды оқыту өте
ерте жастан қабілетті екенін негіздей отырып, логикалық ойлауы пәндік-
тәжірибелік әрекеттің нәтижесінде байқалады. Онда балалардың физиологилық
және рухани дамуы, өзіндік көрсетуі белсенді түрде байқалады. Оқыту белгілі
болғандай. О-дан басталмайды, яғни бірінші орында бала мектепке дейін нені
үйренсе, нені оқыса, қабілетімен дағдысы, осының бәрі баланың оқу әрекетіне
психологиялық дайындығының негізін құрайды.Психологтардың белгілегеніндей,
бала ең бастысы маңызды әрекетті орындауға дайын болуы шарт, бір сөзбен
айтқанда мектепке келүге тырысуы, тілегі мен оны орындай алуға қабілеті өте
маңызды.Осыдан шығатын қорытынды балаларды мектеп алды даярлықтан өту өте
қажет екендігі туындап отыр.Мектеп алды кезеңдегі білім беру мазмұнын
айқындауда мынандай қағидалар мен талаптар негіздемелік дәрежеде болады:
-балалардың мектепке дайындық ісін ұйымдастыруда тағылыматтық
(дидактикалық) жетекші қағидалар басшылыққа алынады.Бұл қағидалар 5-6 жасар
балалардың психофизиологиялық ерекшеліктері мен мүмкіндіктеріне
сәйкестендірілуге тиіс;
-білім,икемділік,дағды мақсаттық нысана ретінде ғана емес,жеке адамның
толымды дамуының амалы ретінде қарастырылады;
-тәрбиелеу мен оқытуда балалардың жасы мен даралық ерекшеліктерін
ұштастыра қарау қағидасы,яғни,балалардың қалыпты сезімталдық күйлері мен
толымды психикалық дамуларын қамтамасыз етеді;
-мектепке дайындықтың мақсаты-баланың тән саулығы мен психикалық
саулығына,сезімталдық көңіл-күй дұрыстығына қамқорлық;
-балалардың дербес,баланың даралық және бірлескен іс-әрекетін тиімді
үйлестіру қағидасы, баланың жуық арадағы дамуына көз жібере
отырып,балаға жеклей әсер ету мүмкіндігін жүзеге асыру;
-баланы шаршауы мен жалығуын болдырмау үшін және оқытудың дамытқыш
сипатын қамтамасыз ету мақсатында оған оңтайлы жүктеме ойластыру қағидасы;
-баланың мектепке дайындығы үлкендермен өзара бейімделген түсіністік
қағидасы бойынша жүру керек;
-мектепке дейінгі білімнің мазмұны Қазақстанның қоғамдық дәстүрлерімен
үйлеседі және жалпы адамзаттық мәдениетке бағдарланады;
-отбасымен сенімділік, іскерлік байланыс орнату,ұстаздармен ата-
аналардың ынтымақтастығы, бұл қағида балаларды оқыту мен тәрбиелеудің
үздіксіздігін,баланың мектепке лайықты дайындығын қамтамасыз етеді;
-балалардың мектепке дайындығы оқу-тәрбие ісін,мектепке барар жастағы
балаларға тән әрекеттерді ( ойын,қол-өнерге машықтандыру, бейнелеу
өнері,театырландырылған көріністер т.б.) ширақ-серпінділікпен ұйымдастыру
арқылы жүзеге асырылады;
-баланың бейімділігін,қабілеттілігін,қызығуш ылығын ескере отырып, оқыту
ісін саралау қағидасы;
-Қазақстан Республикасының жалпы білімдік мектебінің оқу бағдарламалары
мен мектепке дайындық бағдарламасының сабақтастық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 3
І тарау 12 жылдық білім беру жүйесінде мектепалды
даярлықты ұйымдастырудың ғылыми – теориялық
негіздері
І.1 12 жылдық білім беру жүйесінде мектепалды даярлауды
ұйымдастырудың педагогикалық, психологиялық
шарттары ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
І.2 Мектепалды даярлықты ұйымдастыру үрдісі және оның
ерекшеліктері ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .21
Бірінші тарау тұжырымы ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
ІІ – тарау 12 жылдық білім беру жағдайында мектепалды даярлауды
ұйымдастырудың эксперименттік зерттеулері
ІІ.1 12 жылдық білім жағдайында мектепалды даярлықтың
ұйымдастырылуын анықтау жұмыстары ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
ІІ.2 Мектеп алды даярлық сыныбында жүргізілген эксперименттік
зерттеулердің қорытындылары,
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .65
Екінші тарау тұжырымы ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..69
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
Кіріспе
Ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлырақ болуына ықпал етіп,
адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш тек білімге ғана тән.
Қазақстан Республикасы білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасында білім беру жүйесін дамытудың негізгі
факторларына білім беру парадигмасын өзгерту; оқыту, тәрбиелеу және білім
беру сапасын арттыру; білім беру ұйымдарының материалдық базасын нығайту
жұмыстарымен қатар, оқушылардың әлеументтенуі және олардың денсаулығын
сақтау міндеттері де кіреді [1].
Білім беру жүйесінің жаңа тұжырымдамасында 1997 жылғы қабылданған
Лиссабон конвенциясы бойынша әлемдік білім кеңістігін интеграциялау,
отандық білім жүйесі білім берудің ұзақтығы факторын орындауы, яғни жаңа
білім мен ақпаратты алу жағдайында, интелектуалдық мүмкіндіктерді дамытуда
12 жылдық орта білім беруге кезең - кезеңмен көшуді іске асыру қажеттілігі
негізделді кіреді [2]. Ел президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халықына
жолдауында Әйтседе барлығы мектептен басталады. Сондықтан да біз 12
жылдық жалпы орта білім беруге көшуіміз керек, педагогтардың кәсіби
деңгейін, оқулықтар мен білім беру бағдарламаларының сапасын арттыруымыз
керек деп нақтылап айтты [3]. 12 жылдық оқытудың балалар мен
жасөспірімдердің әлеументтену үрдісіне әсері зор. 12 жылдық мектеп 2003
жылдың 1 қыркүйегінен біздің республикамызда білім беру сапасын көтеру,
мазмұнды жеңілдету және жаңарту, оқушылардың денсаулығын сақтауға ықпал
ететін жағдай жасау, тұлғалық-бағдарлы оқытуды, қызметтік біліктілік
келістерді қамтамасыз ететін қазіргі педагогикалық технологияларды енгізу
және ҚР білім және ғылым министрлігінің 12 жылдық оқытуға көшу жөніндегі
эксперименттік жұмысты ұйымдастыру туралы (2002жылдың 1 шілдесіндегі №524
бұйрығына) ҚР Білім және ғылым министрлігі бекіткен 12жылдық жалпы орта
білім құрылымы мен мазмұнын жетілдіру жөніндегі экспериментті жүргізу
тәртібі туралы (2002 жылдың 1 тамызындағы №593 бұйрығы) ереже, ҚР Білім
және ғылым министрлігінің (2003 жылдың 8 тамызындағы №528) бұйрығына сәйкес
эксперименттік жұмыс іске асуда. 12 жылдық жалпы білім беру мектебі Жеке
тұлға жетістігі негізгі идеясы үлгісімен таңдалынып алынды. 12 жылдық
оқытудағы басты мақсат-қарқынды дамып келе жатқан, ортада өмір сүруге
қабілетті, өзін-өзі дамытуға, өз ойын еркін айта білуге, өз қалауы мен
қоғам талабына сай, өзін көрсете білуге бейім, білімді, шығармашыл дамыған
тұлғаны қалыптастыру [4].
Жаңа тұжырымдамаға сәйкес 12 жылдық мектептің бастауыш сатысына бала
арнайы танымдық, психологиялық даярлықпен келуі шарт. Сол себептен де
мектепалды және мектепке даярлық кезеңіне ерекше мән беріп отырмыз.
Ғасырдан астам тарихы бар және әлеуметтік қоғамдастықта балаларды
мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың негізгі нысаны ретінде сыннан
өткен балалар бақшасы бұл күндері де үздіксіз білім берудің бірінші
сатысының және балалардың ерте бастан әлеуметтенуінің тиімді үлгісі болып
отыр.
Балалардың мектепке дейінгі мекемелерде тәрбиелеу құқығын қамтамасыз
ету мақсатында 5-6 жастағы бүлдіршіндердің бала-бақшадағы 12-жылдық
міндетті әрі тегін мектепке дейінгі даярлығы енгізу тиімділігіне ерекше
тоқталып өттік. Бәрімізге белгілі соңғы жылдары білім мекемелерін орынсыз
оңтайландыру үрдісінің нәтижесінде, елімізде 3320 бала-бақша жабылып
олардың контингенті 1,0 млн. балаға азайды, мектепке дейінгі мекемелерге
сәбилердің тек 10% ғана баратын жағдайға тап болдық. Осылайша балалардың
көбі мектепке дейінгі мекемелерден тыс қалғандықтан, олардың бастауыш
мектептің оқу жоспарларын меңгерудегі мүмкіндіктерін теңестіру
мақсатында,қазіргі білім беру үрдісінің үздіксіздік және сабақтастық 5
жастағылардың міндеті, әрі тегін ұстанымдарына сәкес мектепалды даярлығы
енгізілді.
Бұл тәжірибе басқа елдерде ертеден, 1920 жылдардан бері бар. Мысалы,
Ұлыбританиядағы бастауыш мектептердің жанынан құрылатын Балдырғандар
мектебін, АҚШ пен Франциядағы бес жастағылардың бала-бақшадағы арнайы
дайындық бөлімін атауға болады. Кезінде бұл тәжірибе әр жылдарда біздің
елімізде де жүзеге асырылған болатын. Ең бастысы, мектепке дейінгі бұл
міндетті даярлық бастауыш мектептің құрылысын өзгертіп отыр. Осы орайда 12
жылдық мектепке көшуде мектепаралық мектепке дайындық кезеңін ұйымдастыру,
оны дұрыс жолға қою, көкейкесті мәселе болып отыр.
Жалпы балалардың мектепке дейінгі шақтан мектептік өмірге көшуі
–педагогика, психология ғылымында кеңінен қарастырылған мәселе болып отыр.
Осы мәселені жан-жақты тексеріп, зерттеулер жүргізген ғалымдар В.С. Мухина,
Е.Е.Кравцова, Т.М.Иванова, Л.А.Славина, И.В.Дубровина, В. Шаталов және т.б.
Дубровина И.В. мектептің 1-сыныбына даярлықпен келетіндер, олар отбасында,
бала-бақшада жүйелі түрде үйретуден өткен балалар. Алғашқы кезде
қабылданған балалардың оқу үлгеріміне мектептегі бағдарлама да, мұғалім де
әсер етпейді, яғни оның мектепке даярлығы әсер етеді,- деген өз тұжырымын
ұсынды [5].
Жалпы отандық ғылымда мектепке психологиялық даярлық мәселесін алғаш
көтерген белгілі дидакт К.Д Ушинский болды. Ол мектептік оқуға дайын бала
оқығысы келу тілегі мен , іскерлігмен, ұзақ уқыт бойы зейінін шоғырландыра
алу қабілетімен дағдыланбаған жағдайда баяу меңгерілетін нәрселерді жылдам
игеретіндігімен сипатталады [6].
Республикамызда мектепке даярлау мәселесін зерттеумен айналысқан
ғалымдардың бірі Б. Баймұратова Балаларды мектепке даярлау жөніндегі
еңбегінде, ол жалпы мектепке даярлауды мектепке дейінгі кезеңнің басты
мәселелері деген болатын. Яғни баланың тілін дамыту, сауатын ашу жұмыстары
балаларға түрлі әңгімелер, ертектер оқып беруді бала-бақшадағы тәрбие
үрдісі арқылы шешуді ұсынады [7].
Педагог, ғалым Қ.Т Шериазданованың еңбектерінде баланың мектепке
танымдық даярлығы аса маңызды дей келе, баланың мектепке даярлығын
анықтайтын 5 бағытты ұсынды: танымдық қабілет, дене күшінің дамуы, оқуға
ынта-ықыласы, көңіл-күйі, ерік сапаларының қалыптасуы деді.
Осындай ғылыми тұрғыда дәлелденген тұжырымдарға сүйене отырып мектеп
жасына дейінгі балаларды міндетті мектепалды даярлықта оқыту қажеттілігі
туындайды. Мектеп жасына дейінгі балалардың мектепке дейінгі сапалы білім
бағдарламаларына қол жететіндігіне арттыру нысандарының бірі мектепалды
институт болады, ол балаларды балалар бақшасында жалпы білім беретін
мектепте және отбасында мектепалды даярлануды барлық жерде ұйымдастыруды
қамтамасыз етеді.
Мектепалды институт- бұл мектепке дейінгі ересек жастағы, негізінен
бұрын балалар бақшаларына бармаған балалар үшін оқу-тәрбиелі үдісті
мақсатты бағытта ұйымдастыру институты.
12 жылдық мектептің мектепалды даярланудың қызметі мыналар: балалардың
тән сұлулығы мен психикалық саулығын сақтау әрі нығайту; балалардың
интелектуал және тұлға ретіндегі дамуын қамтамасыз ету, олардың
эмоционалдық салауаттылығы жөнінде қамқорлық; баланың толыққанды дамуын
қамтамасыз ету үшін отбасымен өзара қимыл жасау.
Жалпы мектепалды даярлықты дұрыс бағытта, сапалы жүргізуде мектеп, бала-
бақша және отбасына үлкен жауапкершілікті жүктеп отыр. Отбасы баланы
мектепалды даярлауды дербес, мектепке дейінгі ұйыммен немесе мектеппен
бірлесіп ұйымдастыруды таңдауға хақылы. Отбасы мүшелері және т.б. тәрбие
мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында көзделген білімді
дағдылар мен қарым-қатынастарды баланың меңгеруін, сондай-ақ, күш жігері
мен психологиялық жағынан мектеп бағдарламасын игеруін қамтамасыз етуге
міндетті. Яғни, отбасының балаға деген үлкен қамқорлығы мен жауапкершілігі
негізінде оңды нәтижеге жететіні сөзсіз.Мектепалды даярлық топтары мен
сыныптарының мұғалімдері мен тәрбиешілері жан-жақты, жарасымды тәрбие мен
сапалы да, саналы білім беру жолында жаңа жобалар мен тенологияларды
қолдана алу, олардың тиімділігі мен қажеттілігін қарастыру, тәжірибеде
қолданыс табу жұмыстарын жоспарлауы қажет. Сонымен қатар бұл жүйенің жүзеге
асыруда мұғалімдер мен тәрбиешілерді даярлау ісіне ерекше көңіл бөліп,
қолға алу қажеттілігі, яғни мектеп басқару органдарының педагог кадрлардың
кәсіби біліктілігі мен педагогикалық шеберлігіне, педагогтік техникасымен
педагогикалық қабілетінің дамуына ерекше көңіл бөліп, дамытуы
мұғалімдердің кәсіби біліктілігін арттыру мен тәжірибелерін жетілдіру
мәселесінің өзекті етіп қою. 12 жылдық мектеп - ғылым, білім, сапаға
негізделген мектеп болғандықтан сол мектептің алғашқы сатысына ерекше көңіл
бөлу қажеттілігі туындайтындықтан, зерттеу тақырыбы 12 жылдық білім беру
жүйесіне көшуде мектепалды даярлық кезеңін ұйымдастырудың маңызы деп
белгіленді.
Зерттеу мақсаты: он екі жылдық білім беру жүйесіне көшу үрдісінде
мектепалды даярлықты ұйымдастырудың маңызын зерттеу.
Зерттеу нысаны: он екі жылдық білім беру жүйесіне көшу үрдісі.
Зерттеу пәні: білім беру жүйесіндегі мектепалды даярлық кезеңі.
Зерттеу болжамы: он екі жылдық білім беру жүйесінде мектепалды
даярлықты ұйымдастырудың педагогикалық және психологиялық шарттарын талдап,
мектепалды жасындағы балалардың психологиялық, физиологиялық
ерекшеліктеріне сәйкес жүйелі және жоспарлы түрде дайындық жұмыстарын
ұйымдастырып, бұл үрдістің балалардың даму өрісіне әсер ету тиімділігін
анықтасақ, он екі жылдық білім беру жүйесіне көшу үрдісінде мектепалды
даярлық кезеңін ұйымдастырудың маңызы туралы тың деректер алынар еді.
Зерттеу міндеттері:
- он екі жылдық білім беру жүйесінде мектепалды даярлықты
ұйымдастырудың педагогикалық және психологиялық шарттарын анықтау;
- мектепалды жасындағы балалардың психологиялық және физиологиялық даму
ерекшеліктерін талдау;
- мектепалды жасындағы балалармен жүйелі және жоспарлы түрде дайындық
жұмыстарын ұйымдастыру;
- дайындық жұмыстарының балалардың даму өрісіне әсер ету тиімділігін
анықтау.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі:
12 жылдық білім беру мен міндетті мектепалды даярлық жұмыстарына
байланысты нормативтік құжаттар; мектепалды сыныптары мен мектепалды
топтарында даярлық жұмыстарын жүргізу бағдарламалары; балаларды мектепке
дайындау туралы ғылыми-зерттеулер.
Зерттеу әдістері: эмпирикалық материал жинау әдісі, ғылыми-теориялық
шолу және талдау әдістері, практикалық әдістер тобы, сандық мәліметтерді
статистикалық өңдеу әдістері, зерттеу нәтижелерін талдау және қорытындылау
әдістері.
Зерттеудің теориялық жаңалығы: мектепалды даярлық кезеңін
ұйымдастырудың он екі жылдық білім беру жағдайында қарастырылуы.
Зерттеу нәтижесінің дәйектілігі мен сенімділігі: зерттеудің ғылыми
әдістері жүйесін мақсатты түрде қолдану мен теориялық тұрғыда негіздеу
арқылы жүзеге асырылды және эксперимент барысында алыған деректердің
сандық, сапалық жағынан талданып, статистикалық әдістер арқылы өңделуімен
қамтамасыз етілді.
Зерттеу базасы: Тараз қаласындағы Керімбай атындағы №12 орта мектептің
мектепалды сыныбы.
Зерттеу кезеңдері:
1-кезең: 2006-2007ж.ж. зерттеу тақырыбы аясында эмпирикалық материалдар
жиналып, оларды ғылыми талдау жұмыстары жүргізілді;
2-кезең: 2007-2008ж.ж. ғылыми-эксперименттік жұмыстар жүргізіліп,
зерттеу нәтижелері қорытындыланды.
Диссертацияның көлемі және құрылымы: магистрлік диссертацияның жалпы
көлемі 77 бет, кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен
және қосымшадан тұрады.
І – тарау Он екі жылдық білім беру жүйесінде мектепалды даярлықты
ұйымдастырудың ғылыми – теориялық негіздері
1.1 Он екі жылдық білім беру жүйесінде мектепалды даярлауды
ұйымдастырудың педагогикалық, психологиялық шарттары
Адамзат ұрпағы ХХ ғасырдың аяғында талай тарихи белестерді артқа
тастап, ХХІ ғасырға аяқ басқалыда бес жылдан асып барады. Бүгінде білім
–ғылымы мықты дамыған елдер барлық жағынан алда болатынына көз жеткіздік.
Оның дәлелі ретінде өткен ғасыр аяғында әлемнің дамыған мемлекеттерінде
білімді түбегейлі реформалау бағытында жүргізілген бірқатар іс - шараларды
айтсақ та жеткілікті. Мәселен, Германиядағы 2000 жылға дейінгі білім, АҚШ-
тың ХХІ ғасырдағы америкалықтар білімі Франциядағы ХХІ ғасырдың білім
моделіне ізденіс реформалары соған дәлел. ЮНЕСКО қазіргі білімді жаңа
тұратын әлемдік қоғамды қалыптастыруға және қоғамды тұрақты
дамытудың орталық мәселесі дей отырып, 2002 жылы Біріккен Ұлттар
Ұйымының Бас Ассамблеясында Жапон мемлекетінің ұсынысы бойынша 2005-
2014 жылдары Тұрақты даму үшін білім декадасы болып жарияланды.
Бұл бағдарламаны Қазақстан мемлекеті де өз жүйесіне қарқынды түрде
енгізе отырып, өзінің білім беру жүйесін де реформалауда.
XX ғасырдың соңы мен XXI ғасырдың алғашқы жылдары осындай
халықаралық бағдарламалар аясында білім жүйесін жетілдіру реформаларын
жүзеге асырған елдердің ішінде Жапон елінің білім жүйесінің дамуын
зерделесек, оның басты ерекшелігі ұлттық құндылықтар негізінде
тәрбие беруді әрқашанда басты орынға қоятындығы байқалады.
Күншығыс елі 12 жылдық орта білім жүйесіне бұдан жарты ғасыр
бұрын көшкен, бес күндік оқу аптасы енгізіліп, балалардың мектепте
өзін аса қолайлы жағдайда сезінуіне толық жағдай жасалған,
балаларды балабақшалармен қамтамасыз ету, білім жүйесін
ақпараттандыру, жастарды жоғары біліммен қамту сияқты шешуші
мәселелер бойынша да Жапония әлемдегі ең алдыңғы қатарда. Сол
секілді АҚШ, Ұлыбритания, Финляндия, Сингапур елдерінің білім
жүйесіндегі реформалар барысында нәтижелер қазіргі таңда өз
нәтижесін беруде.
Жоғарыда аталған озат елдердің тәжірибелеріндегідей, 12 жылдық
топ білім жүйесінің басты мақсаты мен міндеті білімді, жан-жақты
жетілген, эрудит, интелекті, рухани-адамгершілік қасиеттерді меңгерген
ел жанды азаматты қалыптастыру. Осы бағытта 12 жылдық білім беру
жүйесіндегі бастауыш сатысына ерекше мән берудеміз. Сонымен қатар
2008 жылдан бастап 5-6 жастағы балаларды міндетті мектеп алды
даярлықтан білім алып тәрбиеленуіне ерекше назар аударуда. Алайда, ел
басшысы Н.Ә.Назарбаев 12 жылдық мектепке көшу мәселесін біршама кейінге
шегіндіруді ұсынды. Өйкені бұл жаңа жүйеге көшуде 12 жылдық мектеп
базасының әлі толық дайын еместігімен түсіндіріліп отыр. Жалпы 12 жылдық
мектепке көшу 2010 жылға дейін жүзеге асырылмақ [8].
Бұл жолдарда ғалым педагогтар мен практиктер білімнің сапасы жүйесін
әлеуметтендіру бағыттарына қадам жасаған. Негізгі бағдар-қазіргі заманда
қоғамның жедел өркендеуі мен ғылымның зор әсер ететіндігін, олардың ұлттық,
отандық жетістіктерді әлемге танытып қалыптастырып, өркениет үрдістерін
санаға сіңіру. Ия, жаһандау үрдісі бел алып келе жатқан кезде Қазақстан
дүниежүзілік интеграциялық процестерден оқшаулана алмайды. Бұл ең алдымен
білім алу жүйесіне әсер етуі табиғи жағдай. Алайда, жаһандану егемендігіне
қол жеткізген біздің елімізге пайдасынан залалы көп болуы мүмкіндеушілерде
бар. Қалай болғанда алдағы уақытта оқшау, оңаша өмір сүру мүмкін емес.
Қазіргі заман бұрын-соңды болып көрмеген бәсекелестік заманы. Ел Президенті
Н.Ә Назарбаевтың 2005 жылғы халыққа Жолдауының Бәсекеге қабілетті
Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық
үшін деп аталуы түбінде жеңіске білімділер ғана жетпек. Білім мен
біліктілік диалектикалық бірліктегі егіз ұғымдар. Біліктілік бар жерде
бедел де, күш те, береке де бар. Аз жылдар аумағында әлемдік қауымдастық
қатарынан лайықты орынға ие болған мемлекетіміз үшін ендігі жерде
жастарымыздың білімі мен біліктілігінің басқа елдерде мойындалуына, оң
бағалауына жол ашу аса маңызды. Министрлік қабылдаған білім беруді дамыту
тұжырымдамасында жоғары білімге тән біліктілікті өзара тану жөніндегі
Лиссабон конвенцияның, жаңа қоғамдық даму сатысына лайық мамандар даярлау
үлгісін айқындаған Болон декларациясының негізгі ұстанымдары мен білім
берудің халықаралық стандарттық жіктелуіне сәйкес. Олардың қатарындағы ең
бастылары: 12 жылдық орта білім беру, магистратураны жоғарғы оқу орнынан
кейінгі білім деңгейіне көшіру және докторлық бағдарламасы негізінде
жаңа үлгідегі ғылыми, ғылыми- педагогикалық кадрлар дайындау. Осының алдын
алу мақсатын көздей отырып Білім және ғылым министрлігі Қазақстан
Республикасындағы білім беруді дамытудың 2015 жылға дейінгі тұжырымдамасын
дайындап, көрсетілген кезеңдерге білім қызметкерлері мен білім беру
мекемелерінің міндеттерін анықтаған болатын. Ал Елбасымыз 2004 жылы білм
беруде атқарылуға тиісті нақты істер белгіленген 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламаны бекітті. Ендігі жерде білім берудегі
басты құжат осы деп білем. ХХІ ғасырда мемлекеттердің өркениеттілігі мен
қуат көзі- шикізат байлықтарымен, көне тарихи- мәдени мұраларымен ғана
емес, сол ел тұрғындарының интеллектуалдық, білімділік деңгейлерімен де
анықтамақ. Олай болса, білім- мемлекеттің тұрақты экономикалық дамуы мен
елдің бәсекелестік қабілетін анықтаушы фактор және қауіпсіздік кепілі деген
сөз.
Әлемдік білім кеңістігіне ену Қазақстанның жоғары оқу орындары
Халықаралық стандарттау ұйымы дайындаған 2000 жылғы нұсқаудағы 9000
стандарттар сериясының талаптарынан кем түспейтін ұлттық ерекшеліктеріміз
ескерілген сапалы білім қызметін ұсынғанда ғана мүмкін болады [9]. Себебі,
біздің ғасыр- білім, ғылым және сапа ғасыры. Біз жоғарғы оқу орындарын тек
білім беруші мекеме деп қарайтын біржақты түсініктен арылып, оның ғылымның
да бастауы және орталығы екенін ұғынғанымыз абзал. Өйкені оның деңгейін
анықтайтын өлшем-сапа. Ендеше, біз жалпыға бірдей жоғары білім беруден
элитарлық білім беруге біртіндеп көшуіміз қажет.
Қазақстандағы білімнің өткеніне көз салсақ, білім беру тамыры ерте
заманнан басталады. 7-8 ғасырларда мектеп-медреселер, діни білім беретін
жоғары оқу орындары жұмыс істеген. Ал 19-ғасырдың екінші жартысында білім
беру ісі үш бағытта дамыды:
1. Кадим мектептері ( мұсылмандық дәстүрлі діни мектептері);
2.Орыс-қазақ мектептері;
3. Жәдит мектептері.
Қазақ жерінде орыс-қазақ мектептерін ұйымдастырушы миссинерлердің
түпкі мақсаты Ресей үкіметіне қызмет ететін кеңсе қызметкерлерін даярлау
болатын. Бұл мектептер халықты ана тілінен,дінінен айыру міндетін
қойды.Қазақстандағы білім беру жүйесінің жолға қойылуына, дамуына Ыбырай
Алтынсариннің еңбегі зор болды. Ы. Алтынсарин өзінің ардақты
борышы—халқының көзін ашу, қазақ балаларына өнер-білім беру деп түсінді.
1864 ж. Торғайда тұңғыш қазақ мектебі және оның жанынан интернат ашылды.
Білім беруге отыз жылдай еңбек етті.
19 ғасырдың екінші жартысында қазақ мектептері қандай болу керек деген
мәселе күн тәртібіне қойыла бастады. Оқытудың жәдид ( төте оқу) деп
аталатын ағымы отаршылдық орыстандыру саясатына қарсы түркі тектес
ұлттардың өзін-өзі қалу жолындағы қажырлы күресінен туған еді. Жәдитшілік
бағытындағы ағартушылар өз кезіндегі білім беру ісіне елеулі еңбек
сіңірді. Олар ұлт мәселесіне ерекше назар аударып, бірнеше оқулықтар жазып
шығарды. Азамат соғысынан кейін білім беру ісі қарқынды дамыды. Білім
жүйесіндегі бастауыш, 7 жылдық және 9 жылдық мектептер болды. Қазақстанда
20 ғасырдың 70-80 жылдары жаппай орта білім мен жалпыға бірдей 8 жылдық
білім беру ісі жүзеге асырылды. 1980-90 жылдары елімізде халыққа жаппай
орта білім беру саласында біраз жұмыс жүргізілді. Соның бірі оқуға 6 жастан
бастап алу мәселесі еді. Сондай-ақ ауылдық жерлерде шағын мектептік
проблемасын шешу, бастауыш мектеп пен балабақша ашу, баланы мектепке алдын
ала даярлау, жаппай орта білімге көшу, мектепаралық оқу шеберханаларын ашу
мәселесіне ерекше көңіл бөлінді [10].
Ал бүгінгі таңда білім беру жүйесінде елеулі өзгерістер болды. Білім
берудің стандарты бойынша әрбір шәкірттің зердесіне жететін білімнің ең
төменгі міндетін деңгейін көрсететін мемлекеттік стандарт бекітілді. Әр пән
бойынша базалық білім аумағының стандартын жасауға жол ашты. Сол пәннің
тұжырымдамасы мен оқу бағдарламасы, соған сай келетін жаңа типті оқулықтар
мен оқу әдістемелік керек жарақтармен қамтамасыз етіліп, жұмыс жасауда. Төл
оқулықтар жазылды. Белгілі арнаулы білім салаларына икемі бар балаларға
арналған лицей, гимназия, колледж, медреселер, оқуды тегін оқыту мен қатар,
жекелеген ақылы мектептер ашылды. Әлемдік деңгейге сай салауатты өмір
салтын, тұрмысын қалыптастыратын халықаралық Мирас мектебі ашылды. Қазіргі
кездегі республикамызда қолға алынған білім беру жүйесін реформалау ісі
саналы жан-жақты өзгертуге бағытталған кешенді шығармаларымен тығыз
байланысты. Білім беру ісіндегі жаңа үрдістің мақсаты, бағыты, ұлттық білім
беру ісінің әлемдік жүйесіне кірігуіне тығыз байланысты.
Білім беру Заңда қабылданған білім беру жүйесінің жаңа моделі 2004
жылы Юнеско ұсынған халықаралық білім жүйесіне сәйкестендірілген Осы заңның
8 бабында білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық,
коммуникациялық желілеріне шығу деп аталып отыр [11].
Әлемдік білім беру кеңістігіне ену педагогика теориясы мен оқу-тәрбие
үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты: білім берудің мазмұны жаңарып,
жаңа көзқарас, басқаша қарым-қатынас, өзгеше менталитет пайда болды.
Педагогикалық технологияның кеңінен қолдануына және ғылымның рөліне мән
беруде оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық-педагогикалық негізгі
ой тұжырымдары былайша сипатталады:
- есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді
пайдалана отырып, ақыл-
- ойды дамытатын оқуға көшу;
- білімнің статистикалық үлгісінен ақыл-ой әрекетінің динамикалық
құрылым жүйесіне көшу;
- әртүрлі жаңа идеяларға негізделген оқытудың озық технологиялары
меңгеріліп жекелеп саралап оқыту, сын тұрғысынан ойлау, модульді оқыту т.б.
түрлі педагогикалық-психологиялық технологияларды қолдануда.
Шығыс даналығы былай дейді:
Маған айтсаң ұмытып қаламын, көрсетсең есімде қалар. Істеуін көрсетіп
берсең үйреніп аламын. Яғни бұл баланың ынтасын жетелеу арқылы оқыту,
үйрету қажет деген сөз. Сабақта бала көп жағдайда білімді қабылдап алушы,
көп обьектінің бірі деп есептеліп, оны әрі қарай жетілдіру болып табылады.
21 ғасырда барлық елдер бірінші орынға білім беру сапасын қояды.
Біздің білім берудегі ертеңіміз- оқытудың дәстүрлі өнімсіз стилін
ығыстыру және оқушылардың танымдық белсенділігі мен өзіндік қызығушылығы
мен болашақ жоспарын сезіну деңгейін көтеру—негізгі мақсат болмақшы.
Қазақстан Республикасындағы 12 жылдық жалпы орта білім беру
Тұжырымдамасы жалпы орта білім беру жүйесін жаңарту жолдарымен дамыту
стратегиясын айқындау. 12 жылдық жалпы орта білім берудің құрылымдық
мазмұндық моделінде жеке тұлғаның жас кезеңдері ескеріледі, күтілетін
нәтиженің жетістіктеріне бағыттылығы, оқытудың сабақтастығы, әрбір оқыту
сатысының даярлылығы негізінде ұйымдастырылады.
12 жылдық білім беру жағдайында мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру
деңгейі ерекше мәнге ие болады. 5 жастағы балаларды мектеп алды даярлау
олардың психологялық, педагогикалық жәнке дене физиологиялық талаптарын
ескере отырып, бастауыш мектепке оқытуды даярлау сапасының басты жағдайы
жүзеге асады.
Жалпы орта білім беру құрылымы үш сатыдан тұрады.
1-ші саты (1-4 сыныптар) оқуды бастау 6 жастан, оқу ұзақтығы 4 жыл:
2-ші саты (5-10 сыныптар) оқу ұзақтығы 6 жыл:
3-ші саты (11-12 сыныптар) оқу ұзақтығы 2 жыл
Профилді оқыту жаратылыстану, математикалық, әлеуметтік-гуманитарлық
және технологиялық бағыттар бойынша жүзеге асырылады.
Кәсіби оқыту жалпы білім беретін мектептерде, гимназиялара,
лицейлерде, дарынды балаларға арналған мамандандырылған мектептерде,
мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған арнайы мектептерде жүзеге асылылады.
Қазақстанның болашағын ойласақ, еліміздің білім беру жүйесі мен мектептері
қазіргі жағдайда жаңа адамды тұлға қылып, қалыптастыру бағытында жұмыс
істеуге тиіс. Ұлттық дамудың ерекшелігіне сай ұлттық мектептер
қалыптастыруы шарт, себебі әр елге немесе әр мемлекетке бірдей бір қалыпты
педагогикалық теория да, білім жүйесі де болуы мүмкін емес.
Бүгінгі әлемдегі елдер мен халықтардың өзара тарихи байланысының дамуы,
экономика, мәдениет пен ғылымның әлемдік деңгейге бет бұруы, ұлттық
деңгейде қалуды көтермеуі, ғылыми-білімнің түрлі салаларында әлемдік іс-
тәжірибені оқып үйренудің қажетті шарт екенін дәлелдеуде.
Ертеңгі келер күннің бүгінгіден де нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат
қоғамын алға апаратын құдыретті күш тек білімге ғана тән. Үшінші мыңжылдық
білім беруді адам қызметінің ең бір көлемді салаларының бірі ретінде әлемге
танытты., өйткені оған миллиардтан астам оқушылар мен миллиондай мұғалімдер
тартылған. ХХІ ғасырда білім берудің әлеуметтік ролін көтеру болашақ
қоғамның жаңа парадигмаларын айқындаумен өзара байланысты.
Білім берудің негізгі мақсаты мыналар болып табылады:
- өскелең ұрпақты өмірге және еңбекке толық мәнді даярлау: оның бойында
жақсы қасиеттерді, еңбек сүйгіштікті қалыптастыру, заңды, адам құқықтарымен
бостандықтарын құрметтеуге, отанды, от басын сүюді, табиғатқа жанашырлықпен
қарауға тәрбиелеу;
- экономиканың, әлеуметтік саланың, мәдениеттің, қоғамның, ғылым мен
технологияның тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін жас ұрпаққа білім беру,
оны жинақтау, көбейту;
- республикада тұратын халықтардың арасындағы қарым-қатынастардың
әділдігіне, сондай-ақ адам мен қоғам, адам мен мемлекет, адам мен табиғат
арасындағы қарым-қатынастардың үйлесілімділігіне кепіл болатын өзара
үйлесімді білім беру саясатын жүргізу кедергі келтіретін наным сенімдерді,
теңсіздікті түбірімен жою.
- адам құқықтарымен бостандықтарын құрметтейтін, адамгершілігі
жоғары,ұлттық және діни сезімдерді құрметтейтін өз елінің патриоттарын,
құқықтық, демократиялық, әлеуметтің азаматтарын тәрбиелеу, басқа
халықтардың тіліне, дәстүрлері мен мәдениетіне құрмет сезімін тәрбиелеу;
- балалар мен жастардың уақытылы дамуы, олардың шығармашылық қабілеттерін,
өздігінен білем алу дағдыларын қалыптастыру, тұлғаның өзін іс-жүзінде
көрсетуі;
- балалар мен жастардың бойындағы тұтас дүниетанымды және қазіргі ғылыми
дүниетанымды, қарым-қатынастар мәдениетін қалыптастыру;
- азаматтардың бүкіл өмір бойына өз білімдерін жетілдіруге ұмтылысын
және соған сәйкес қажеттіліктерін ынталандырып отыру [12].
Білім беру мазмұнының негізгі мақсаты мыналар- оны жан-жақты әрі тұтас
тұлғаны тәрбиелеудің құралы ретінде оқушылардың шығармашылықпен ойлау
қабілетін дамыту, сөйтіп,өмірдің қай саласында болмасын, еркін және дәлме-
дәл, жауаптылықпен ойлау қабілетін сіңіру, әртүрлі жағдайларға жинақы
болуға баулу.
- Мектепте білім берудің мазмұндық және процессуалдық жақтарын
жаңартудың аса маңызды бағыттары мыналар болып табылады:
- Мектеп білім берудің мазмұнын қазіргі қоғам қызметінің серпінді
құрылымымен сәйкес келтіру.
- Әрбір жас кезеңінде негізгі психикалық жаңа құрылымдарды,
қалыптастыру төңірегінде оқу процесін алға қою.
Оқушыларды танымның ғылыми тәсілдеріне мақсатты және жүйелі түрде тарту,
негізгі мотовициялық үрдістерін айқындайтын оқу ахуалдарын кеңінен қолдану.
12 жылдық жалпы білім беретін мектепке көшудің болашағы қандай
болмақ?
Қазіргі кезде Қ Р-ның мектептеріндегі білім беру мазмұнының көлемін
дамыған Еуропа елдерінің деңгейімен салыстыруға болады. Әлемдік тәжірибеге
сәйкес 12 жылдық оқытуға есептелген жалпы орта білім берудің бағдарламасын
біздің оқушыларымыз 11 жыл ішінде меңгереді.
Республиканың 11 жылдық жалпы орта білім беретін мектебінде қай кезде
де оқушылардың артық оқу жүктемесі байқалып келеді. Оқушылардың оқу
жүктемесі оларды оқуға бөлінген міндетті пәндер мен апталық сағаттардың
санына, сондай-ақ оқу материалдарын сыныптар мен білім деңгейлерінің
арасында тиімді бөлуге байланысты. Жалпы орта білім берудің мазмұнын
экстенсивті дамытудың нәтижесінде міндетті оқу пәндерінің саны 11 жылдық
мектепте 25-ке өсті.Білім реформасы қазір әлемнің көптеген дамыған
елдерінде жүріп жатыр. Оларды бейімдік оқыту проблемаласына көп көңіл
бөлінеді.12 жылдық мектеп жағдайында бейіндік оқыту мәселесін дұрыс шешудің
мүмкіндігі бар.
Бейімдік оқу бағдарламалары шығармашылық және қолданбалы деңгейлерде
болуы мүмкін.Жалпы орта білім берудің басты мақсаты- әлемдік білім беру
стандарттарына сәйкес келетін білім берудің жоғарғы сапасын қамтамасыз ету,
өзін-өзі тәрбиелеуге, өзін-өзі тануға, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі
дамытуға және кәсіптік білім беру бағдарламаларын меңгеруге дайын, жеке
және қоғамдық мүдделерді үйлестіре білетін жан-жақты мәдениетті,
шығармашылық тұлғаны қалыптастыру.
Жалпы орта білім берудің міндеттері:
- негізгі және қосымша жалпы білім беру бағдарламаларын меңгеруге және
білім алуды жалғастыруға қажетті жағдайлар жасау.
- даярлықты дамытуға жағдай жасау арқылы жеке тұлғаның интеллектілігін
байыту:
- азаматтық пен патротизмге, өз Отанын ҚР-сын сүюге, халықтық дәстүрлерді
құрметтеуге, кез-келген көріністерге төзімдікке баулу.
- қазақ халқының және республикадағы басқа да халықтардың тарихын,
салттары мен дәстүрлерін зерделеу, мемлекеттік, орыс, шетел тілдерін
меңгеру.
- оқыту, білімді ақпараттандыру технологияларын және халықаралық ғаламдық
коммуникациялық желілерге шығуды қамтамасыз ету.
- республиканың қоғамдық саяси, экономикалық және мәдени өміріне
қатысу қажеттіліктерін, тұлғаның өзінің құқықтарымен міндеттеріне
саналы көзқараспен салыстыру.
- әлемдік және отандық мәдениеттің жетістіктеріне бой ұру.
Ұсынылып отырған жалпы орта білім берудің 4+6+2 құрылымы көрсетілген
жастық даму кезеңдеріне толығымен сәйкес келеді. . Қазақстанның
жағдайында жалпы орта білім берудің ең қолайлы және онтайлы құрылымы 4+6+1
болып табылады.
Білім беру мазмұнын қалыптастырудың негізгі үш деңгейін бөліп айтуға
болады, олар, жалпы теориялық түсінік деңгейі, оқу материалдарының деңгейі.
Жалпы орта білім беру практикасында оқу жоспарларының бірнеше түрі;
базистік, типтік және мектептің оқу жоспары орындалады.
Базистік оқу жоспары- бұл негізгі мемлекеттік нормативтік құжат, білім
берудің осы саласындағы мемлекеттік стандарттың құрамдас бөлігі болып
табылады. Ол типтік және жұмыстық оқу жоспарларының негізгі және мектепті
қаржыландырудың басты құжаты ретінде қызмет етеді.
Типтік оқу жоспарлары ұсынымдық сипатқа ие. Олар мемлекеттік базистік
оқу жоспрының негізінде жасалады
Жалпы білім беретін орта мектептің оқу жоспары базистік оқу жоспарының
нормативтерін сақтай отырып жасалады.
Жалпы білім беретін орта мектептің оқу жоспары базистік оқу жоспарының
нормативтерін сақтай отырып жасалады.
Мектептің оқу жоспарының екі түрі болады:
1) мектептің өз оқу жоспары, ол мемлекеттік базистік оқу жоспарының
негізінде ұзақ мерзімге жасалады да, нақты бір мектептің ерекшеліктерін
көрсетеді мектептің оқу жоспарларының бірі алынуы мүмкін.
2) Жұмыстық оқу жоспары, ағымдағы жағдайларды ескере отырып жасалады да
,жыл сайын мектептің педагогикалық кеңесінің шешімімен бекітіледі.
Біздің елімізде және басқа да көптеген елдердегі дәстүлі жалпы білім
беретін орта мектеп үш сатылы негізде құрылған: бастауыш, негізгі, және
толық.
Жалпы білім беретін орта мектептің әрбір сатысының ортақ міндеттерді
шешуде оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты өзіндік функциялары бар.
Олар ең алдымен базалық оқу курстарының жиынынан және базалық негіз бен
оқушылар таңдаған сабақтардың арқатынасынан көрініс табады.
Жалпы білім беретін орта мектептің базистік оқу жоспары негізгі
сабақтастық принциптерін жүзеге асыру болып табылады.
12 жылдық оқөу мерзіміне ауысу қажеттіліктерін айқындайтын факторлар:
1 фактор. Білім беру парадигмасының өзгеруі.
Қазіргі мектеп білім берудің тұлғалық—бағдарланған стратегиялын іске
асыру-ға бағытталған.Оның негізгі идеясы—оқушыларға механикалық түрде білім
беру емес,олардың табиғи қабілетері мен әлеуметтік мүдделеріне баса назар
аудара отырып, өмірлік жоспарларын жүзеге асыруларына кең мүмкіндіктер
жасайтын білім кеңістігін құру.
Оқушыларды жоғарғы мектеп жүйісіндегі білім алуға даярлау арқылы, не
белгілі бір кәсіпті анықтау арқылы, жалпы орта білім алу, формаларын таңдау
мақсатында жоғарғы буында оқытуды бағдарландыру мен бүкіләлемдік
беталыстарын ескере отырып, арнайы ұйымдастырушылық, әдістемелік жағынан
жағдай туғызылуы қажет.
2 фактор. Оқушылардың денсаулығын сақтау.
Бірінші сыныпта оқушылар аптасына белгіленген 20 сағаттың орнына 22
сағат, жоғарғы сынып оқушылары 38 сағаттың орнына 40-42 сағат оқу
жүктемесін орындайды.
ҚР-сы денсаулық сақтау агентігінің деректері бойынша, республикада 2
миллионнан астам бала әртүрлі аурулармен диспансерлік есепте тұрады.
Мектепте оқыту кезінде балалар арасында тыныс алу мүшелерінің, көз, ас
қорту, т.б. аурулары ондаған есеге дейін көтеріліп отыр.
12 жылдық оқу мерзіміне көшу жағдайында белгіленген күнделікті оқу
жүктемесінің нормаларын қатаң сақтау және оқу жоспары жүктемесінін азайту,
оқушылардың әртүрлі үйірмелерге қатысуларына жол аштыру.
Білім беру жүйесіндегі мамандармен ғалымдардың ой-толғанысы, күдігі мен
үміті қатар жүріп отыр. 12 жылдық білім жүйесіне көшу ертерек деп
есептеуде.
Алайда ертерек деуге болмайды. 2008 жылдан бастап алғашқы сатысына
көшкелі отырмыз. Төрт жылдан бері республиканың 104 мектебінде 12 жылдық
білім жүйесі бойынша эксперимент жүргізіліп келеді. Осыған орай жазылған
эксперименттік оқулықтар 3 жылдан бері сынақ түрінде пайдаланып жатыр.
Сонымен қатар 12 жылдық мектепке көшуге байланысты оқулықтар
құрылуда. Ол орталықтардың мақсаты баланың психолгиялық, физиологиялық
мүмкіндіктерін байқауға арналған ғылыми зерттеулер болып табылады. Қазір
қоғам үнемі өзгеріс пен даму үстінде.Соған қарай адамның дүниетанымы,
білімі, осы қоғамға лайықты болуы қажет деген сұраныс туындауда.
Қазіргі уақыт әрнәрсеге шығармашылықпен қарау қажеттілігін туындатады.
Жаңа дүние жасауға талпыну керек. Қазіргі білім беру жүйесіне, дарынды
лайықты оқушыларды дайындау яғни, барлық оқушы қабілетті қағидасын жүзеге
асыру қажет. Осы негізде шығармашыл тұлғаны тәрбиелейтін шығармашыл ұстаз
бейнесін моделін жасау қажет. Ұстаздарды осы жүйе моделіне дайындау.
2008 жылы алты жастағылар бірінші сыныпқа барады. Он жыл оқыған өрен
өз қалауы бойынша арнаулы орта оқу орындарын таңдай алады.
2009 жылы төртінші сыныпты бітірген балалар, бірден алтыншы сыныпқа
барады. Осылай жаңа жүйеге кезең-кезіңімен көшіп отырамыз. Бес жылдың
ішінде 12 жылдық мектепке оқушылар түгел тартылады.
2010 жылы оқушылар бейіндік мектепке барады. Оқушы оныншы сыныпты
бітіргеннен кейін өз таңдауы өзінде. 10 сыныптан кейін колледждерге барады
ма, бейіндік мектепте оқиды ма, өз қалауы өзінде.
Алты жастан қалмай барып, он сегіз жаста мектеп бітіргендер нағыз
азамат болып қалыптасады.
12 жылдық жүйеге көптеген елдер де өткен. Кейбіреулері жетістікке
жетсе, ал кейбіреулері кері кетті. Атап айтсақ кеңестік жүйедегі елдердің
ішінен Белоруссия, Өзбекстан, Балтық жағалауы мемлекеттері көшті. Алайда,
олар алдын-ала зерттеу жұмыстарын жүргізіп, әзірлік жасамағандықтың
салдарынан оңды нәтижелерге жете алмай отыр.Әрине, жаңа реформаның
тосқауылдарыда,қиыншылықтарыда кездесетіні анық.Сол себептен де бұл жүйеде
кімді қалай дайындаймыз? деген сұраққа мән беріліп отыр. 12 жылдық білім
беру жүйесі бойынша бастауыш сынып оқушыларының психологилиялық
ерекшеліктеріне келер болсақ, баланың жеке тұлғасының даму мәселесін
ойдағыдай шешу бастауыш сынып оқушыларының 12 жылдық мектепте оқуының
дайындық деңгейін ескере отырып,дұрыс бағытта жұмыс жасай білу маңызды.
Баланың мектепке даярлығын анықтайтын бағыттардың; танымдық қабілеті, оқуға
ынтасы, көңіл-күйі,еріктік сапасының қалыптасқаны-оқушының жалпы үздіксіз
білім беруге даярлығын құрайды. Ал енді осы даярлықпен шектеліп қана
қоймай, 12жылдық мектептің оқу жүйесін меңгеруіне алдын-ала, яғни мектепке
дейінгі кезеңде психикасын қалыптастыруы көзделеді.
12 жылдық мектептік кешенге әсер ететін жағдайлар:
Біріншіден, жас мөлшерінен тыс, даралық ерекшелік;
Екіншіден мектепке дейінгі даярлық ерекшелігі. Баланың танымдық
белсенділігі мен оқуға деген ынтасы , мінез-құлқын игере алу, іскерліктері
жүйелі түрде жүргізілген жағдайда ғана қалыптасады;
Үшіншіден жас ерекшелігі болып табылады. Баланың жас мөлшері
биологиялық кемелді көрсетеді,сондықтанда бүгінгі таңда елімізде. 1-сыныпқа
қабылдауда жас мөлшері мәселесіде жаппай қарастырылуда. Осы үш ерекшелікті
ескере отырып, 1-сыныпқа қабылданар баланың кемелге жеткен-жетпегенін
мұқият тексеру қажет [13].
Сонымен қатар, бүгінгі күнде оқуға дайындығы іс жүзінде көп
компонентті білім ала отырып, ол кешенді психологиямыздың зерттеулерін
талап етеді. Психологиялық дайындықтың құрамынан мынадай компоненттерді
ажыратуға болады.
- интелектуалдық
- жеке тұлғалық
- әлеуметтік-психологиялық дайындықпен ерекшеленеді.
Интелектуалдық дайындық:
Баланың мектепке интелектуалды дайындық компоненті баланың ой-өрісінің,
нақты білім қорын қарастырады.Балалардың қоршаған ортамен тұрмыстық білім
қорындағы мынадай мәліметтерді түсіндіруге болады: баланың өзі туралы,
туысқандары туралы, қоршаған табиғи ортада тұратындығы туралы, үй
тұрмысындағы мүліктер,кеңістіктер туралы тағы да көптеген мағлұматтары
болуы. Бала өскен сайын қоршаған ортаны танып, әлемге деген көзқарасы
қалыптаса бастайды,оңды-солды айыра алуы бірте- бірте кеңейе түседі.
М.Н.Костикова Балалардың мектепке оқуға психологиялық даярлығы
ұғымының мазмұнын ашып, мектепке психологиялық дайындықтың типтерін
ұсынған. Ол тұңғыш рет баланың мектепке психологиялық даярлығын анықтау
мақсатында оқу әрекетінің жетістігі туралы, оны қамтамасыз ететін ғылыми –
тәжірибелік шаралардың жасалуы мен психологиялық даярлықтың сапалық
ерекшеліктерін талдайтын жіктемелерді бөліп көрсетті.
Мектепке келген сәтінде баланың ықыласы ерікті болуы қажет, яғни
берілген білімді игеруі.Алғашқы күннен бастап оқытудың бірінші сатысында
балалардың есте сақтауына көп талап қойылады. Өйкені бала оқу бағдарламасын
жақсы меңгеруі үшін оның есте сақтауы ырықты жақсы болуы керек, соның
нәтижесінде алған білім өнімдірек болады. Еспен қатар ойлау оқуды игерудегі
өте қажетті, әрі басты маңызды прцесс. Оқуға түскенде ойлаудың міндетті
түрде 3 негізгі түрі қамтылуы қажет; көрнекі-бейнелік, сөздік-логикалық,
көрнекі-әрекеттік ойлау. Оқушы берілген сабақты игеріп қана қоймай,
сонымен бірге сараптап, талдап, анализ жасау қабілеті де болуы өте қажет,
әрі оны шыңдау әрбір ұстаздың атқарар міндеті. Негізінде баланың ойлауы
бейнелік түрде қалады, ол заттарға , нақты іс-әрекетке сүйене отырып жұмыс
істейді. Интелектуалдық дайындықта сонымен қатар балада оқу әрекетінде
алғашқы білгірлігі қалыптасады, көбінесе оқу мақсаты болу шеберлігі және
оны әрекеттік түрде өзіндік мақсатына айналдыруы.
Жеке тұлғалық дайындық:
Балалардың оқуға жеке-тұлғалық дайындығы да маңызды, ол яғни танымдық
және интеллектуалдық баланың оқуға немесе жетістіктерге жету ықыласына
байланысты болады. Бұл дайындық компоненті баланың жаңа әлеуметтік
позициясына қабылдауына дайындығы, әрі оқушының атұаратын міндеттері мен
құқықтарын иемдену жағдайлары басты болып табылады.
Жеке тұлғалық дайындық баланың мектепке, оқу әрекетіне, ұстаздарға,
өзіне қатынасын көрсетеді.Сонымен қатар түрткінің (мотивацияның) даму
деңгейін де жатқызуға болады. Мектепте оқуға дайын баланы тек оқу
құралдары, дәптер - кітап, парта немесе сөмке сияқты оқу құралдары ғана
қызықты болып қана қоймауы керек, ең бастысы оқушы жаңа білім алуға өзінің
тәртібін, таным әрекетін өзі басқара алуы керек, бұлар иерархиялық түртілер
жүйесінің құрылуына көп ықпалын тигізеді.
Жеке тұлғалық дайындық баланың эмоционалдық даму деңгейін ұлғайтады.
Мектептегі оқуға келгенде баланың эмоционалдық қатынасы жақсы әрі нық болуы
қажет, ол оқу әрекетінің дамуына, шарықтап өрістей түсуіне көп ықпалын
тигізеді.
Әлеуметтік психологиялық дайындық:
Бұл дайындық ерекшелілігі балалардың басқа балалармен, мұғалімдермен
қарым-қатынасын, соның ішінде баланың коммуникативтік ерекше мінезін
көрсетеді. Мысалы, ықыластылығы, қайырымдылығы, мінезінің жұмсақтылығы,
көпшілділігі, осылармен қатар жеке баланың жігерінің ерекшелігі:
бірбеткейлілігі, табандылылығы, қайраттылығы, ж.т.б. қасиеттері оқудағы
жетістікке жетуінде едәуір белгілі бір орын алады. Мысалы, бала мектепке,
өз сыныбына келгенде барлығы бір жұмыспен айналысады, осы кезде ол басқа
балалармен тіл табыса алуы, басқаларға жол беруі және қорғауы өте қажет.
Сондықтан бұл дайындық ерекшелегі баланың қарым-қатынасының дамуына, оның
бастауында ерекше рөл атқарады [14].
Мектеп ең алдымен балаларды өзінің негізгі қызметімен – оқумен
тартады. Бұл талпыныс табиғи, ол мектеп жасына дейінгі баланың дамуындағы
жаңа мезеттермен байланысты.Ол бала мектепке дейін қоршаған ортамен ойын
арқылы қарым-қатынас жасаса, қоғамда тек ойын іс-әрекетімен айналысса, енді
мектепке келіп, оқушы болу,- бұл мүлде басқа нәрсе. Бұл баланы саналы түрде
түсінетін үлкендікке қарай бағыттала бастағанымен ерекшеленеді.
Егер бала оқушының әлеуметтік рецензиясына дайын болмаса, қажетті
икемдер мен дағдылардың қоры, интеллектуалдық дамудың жоғарғы деңгейі болса
да, оған мектепте оқу қиынға соғады. Әсіресе,12 жылдық мектепке қабылданған
оқушы оқудың көптеген қиындықтарына төзімді, жан-жақты дайын болуы шарт.
Баланың жеке басын жан-жақты дамыту мен мектепке даярлау ісі әлі де
талқылаудаы қажет. Жалпы білім беретін мектептердің бастауыш сыныпқа
қабылданған балалардың оқу жүйесінде көптеген қиындықтарды кезіктіреді.
Оның басты себебі- мектептік оқуға даяр еместігде болып отыр. 1-сыныпқа
қабылдар алдында баланың биологиялық жасы мен дене дамуына сүйену керек
және мектепке психологиялық даярлығы көрсеткіштерінің өлшемін жасап шығару
қажет.
Баланың мектептегі оқуды табысты бастауы үшін қажетті психикалық
сапалар- мектепке психикалық даярлық мазмұнын құрайды. Ол-баланың
мектептегі оқу әрекетіне жағымды қатынасынан: мінез-құлықтың, ырықтылығының
барынша жоғарғы деңгейінен : білім іскерлік дағдыларның қоры мен таным
процесінің дамуынан, сонымен қатар мұғалімдермен және сыныптастарымен өзара
қатынасын орнатуды, ұжым өміріне үйреніп кетуді, бірлесіп әрекет ететін
сапалардың қалыптасуынан тұрады.
Жалпы балалардың мектепке дейінгі шақтан мектептік өмірге көшуі-
психология ғылымында кеңінен қарастырылған мәселе. Әсіресе мектепке 6
жастан қабылдауға көшу кезінде қарқынды қарастырылған. Осының төңірегінде
зерттеулер жүргізіп, оның нәтижесін талқылауға ұсынған ғалымдар –Мухина
В.С., Кравцова Е, Иванова Г.М., т.б. бала психологиясын зерттей келе бала
өмірін табиғи қажеттіліктерін қанағаттандыратындай етіп ұйымдастырып, оның
жаңа білімдерді игерудегі қызығушылықтарын қалыптастыру үшін баланы үнемі
жаңалықтармен қамтамасыз ету керектігін дәлейді [14].
И.В. Дувровина осы пікірді құптай келе мектептің 1-сыныбына даярлықпен
келетіндер, олар, отбасында, бала бақшада, жүйелі түрде үйретуден өткен
балалар. Алғашқы кезде қабылданған балалардың оқу үлгеріміне мектептегі
бағдарлама да, мұғалім де әсер етпейді, яғни, оның мектепке даярлығы әсер
етеді. Баланың мектепке даярлығы—оқи білу, санай білу іскерлігі,
психологиялық ерекшеліктерге: танымдық белсенділігі, көңіл-күйінің
тұрақтылығы, оқуға қатынасы негізделе жүргізілуі керек емес, көбіне ол
баланың тұлғалық қабілетіне және оқыту ұйымының шарттарына байланысты
болады [15]. Ол бала үздіксіз сол және басқа да әрекетпен (оқумен, жазумен,
әңгімелесумен, және т.б.) 10-12 минуттан кем айналысуы мүмкін. Осының бәрін
оқыту ұйымында есептеу қажет.
Психологтардың сәтті қорытындыларының нәтижесінде балаларды оқыту өте
ерте жастан қабілетті екенін негіздей отырып, логикалық ойлауы пәндік-
тәжірибелік әрекеттің нәтижесінде байқалады. Онда балалардың физиологилық
және рухани дамуы, өзіндік көрсетуі белсенді түрде байқалады. Оқыту белгілі
болғандай. О-дан басталмайды, яғни бірінші орында бала мектепке дейін нені
үйренсе, нені оқыса, қабілетімен дағдысы, осының бәрі баланың оқу әрекетіне
психологиялық дайындығының негізін құрайды.Психологтардың белгілегеніндей,
бала ең бастысы маңызды әрекетті орындауға дайын болуы шарт, бір сөзбен
айтқанда мектепке келүге тырысуы, тілегі мен оны орындай алуға қабілеті өте
маңызды.Осыдан шығатын қорытынды балаларды мектеп алды даярлықтан өту өте
қажет екендігі туындап отыр.Мектеп алды кезеңдегі білім беру мазмұнын
айқындауда мынандай қағидалар мен талаптар негіздемелік дәрежеде болады:
-балалардың мектепке дайындық ісін ұйымдастыруда тағылыматтық
(дидактикалық) жетекші қағидалар басшылыққа алынады.Бұл қағидалар 5-6 жасар
балалардың психофизиологиялық ерекшеліктері мен мүмкіндіктеріне
сәйкестендірілуге тиіс;
-білім,икемділік,дағды мақсаттық нысана ретінде ғана емес,жеке адамның
толымды дамуының амалы ретінде қарастырылады;
-тәрбиелеу мен оқытуда балалардың жасы мен даралық ерекшеліктерін
ұштастыра қарау қағидасы,яғни,балалардың қалыпты сезімталдық күйлері мен
толымды психикалық дамуларын қамтамасыз етеді;
-мектепке дайындықтың мақсаты-баланың тән саулығы мен психикалық
саулығына,сезімталдық көңіл-күй дұрыстығына қамқорлық;
-балалардың дербес,баланың даралық және бірлескен іс-әрекетін тиімді
үйлестіру қағидасы, баланың жуық арадағы дамуына көз жібере
отырып,балаға жеклей әсер ету мүмкіндігін жүзеге асыру;
-баланы шаршауы мен жалығуын болдырмау үшін және оқытудың дамытқыш
сипатын қамтамасыз ету мақсатында оған оңтайлы жүктеме ойластыру қағидасы;
-баланың мектепке дайындығы үлкендермен өзара бейімделген түсіністік
қағидасы бойынша жүру керек;
-мектепке дейінгі білімнің мазмұны Қазақстанның қоғамдық дәстүрлерімен
үйлеседі және жалпы адамзаттық мәдениетке бағдарланады;
-отбасымен сенімділік, іскерлік байланыс орнату,ұстаздармен ата-
аналардың ынтымақтастығы, бұл қағида балаларды оқыту мен тәрбиелеудің
үздіксіздігін,баланың мектепке лайықты дайындығын қамтамасыз етеді;
-балалардың мектепке дайындығы оқу-тәрбие ісін,мектепке барар жастағы
балаларға тән әрекеттерді ( ойын,қол-өнерге машықтандыру, бейнелеу
өнері,театырландырылған көріністер т.б.) ширақ-серпінділікпен ұйымдастыру
арқылы жүзеге асырылады;
-баланың бейімділігін,қабілеттілігін,қызығуш ылығын ескере отырып, оқыту
ісін саралау қағидасы;
-Қазақстан Республикасының жалпы білімдік мектебінің оқу бағдарламалары
мен мектепке дайындық бағдарламасының сабақтастық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz