Топырақ және топырақ жамылғысы

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1 ҚАРАСТЫРЫЛҒАН АЙМАҚТЫҢ ТОПЫРАҚ ЖАМЫЛҒЫСЫНЫҢ ЗЕРТЕЛІНУ ЖАҒДАЙЛАРЫ. ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ МЕН ТӘСІЛДЕРІ ... ... ..4
1.1 Өскемен өңіріндегі топырақ жамылғысын зерттеудің қысқаша тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Зерттеу нысаны мен тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6

2 ТОПЫРАҚ ЖӘНЕ ТОПЫРАҚ ЖАМЫЛҒЫСЫ. ТОПЫРАҚТЫҢ ЭКО.ЛОГИЯЛЫҚ.ГЕНЕТИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ .7
2.1 Сұр . құба шөл топырақтары 7
2.2 Кебірлер 14
2.3 Сортаңдар 15
2.4.Тақырлар 17

3 ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНЫҢ ТОПЫРАҒЫ ЖӘНЕ АГРОЦЕНОЗДАРДЫҢ ЛАСТАНУЫН БАҒАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Топырақ жамылғысына антропогендік жүктеме 19
3.2 Топырақ жамылғысының техногендік бүлінуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3 Топырақтың көмір.химиялық ластануы 22
3.4 Топырақтың ақаба көмір кәсіпшілік суларымен тұздануы 25
3.5 Топырақтың ауыр металдармен және радионуклидтермен ластануы 25
3.6 Топырақтың көмір өнімдерінің қалдықтарымен ластануы 26



Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32

Мәселенің өзектілігі Халық шаруашылығының қарқындылығы және ғылыми техникалық прогресс Өскемен көмір-газ аймағының экологиялық жағдайын қиындатты және антропогендік тозудың белсенді үдерістерінің дамуына, сондай-ақ аумақтың шөлейттенуіне себеп болды. Көмірсутек шикізатының ірі табиғи қорының ашылуы және осы негізде көмір-газ индустриясының дамуы, энергетикалық шикізаттың және құрылыс материалдарының бай қорларын пайдалану қысқа мерзім ішінде сусыз шөл даланың келбетін өзгертті және бір мезгілде биогеоценоздың тіршілік әрекеті үшін экологиялық дағдарыс ошақтарын тудырып, аймақтағы әлеуметтік-экономикалық жағдайларды шиеленістіре түсті. Антропогендік тозу және аумақтың шөлейттенуі көмір-газ өндіру кәсіпорындарының өндірістік алаңдарында, көмір-газ құбырлары мен коммуникациялары желілерінің бойында, геофизикалық бұрғылау телімдерінде кең таралған және техногендік әсер етуімен, ұңғылардың апаттық бұрқақтануымен, көмір-газ құбырларының бүлінуімен, жер бетіне минералданған кәсіптік сулар мен химреагенттердің тасталуымен байланысты. Қазіргі кезде Жаңа Ақ қолқа көмір-газ кешенінің аумағы Өскемен облысындағы ең күшті экологиялық тұрақсыздандырылған аймақ болып қалды. Олар көптеген себептерге байланысты:
* көмірдың қалыптан тыс қабаттық қысымымен (800-100 атмосфералық және одан көп) және көмірсутек шикізатының басымдылық қасиеттеріне (парафиннің, күкірттісутектің күкірттің және басқалардың мөлшерінің жоғарылығы);
* кәсіпшілікте жүк көтерімдігі және топыраққа жүктемесі жоғары техниканы қолданумен,
* ескірген технологиялық жабдықтардың сапасының төменділігімен және олардың апаттылық дәрежесінің жоғарылығымен;
* антропогендік жүктемелерге табиғи ландшафтардың буферлігінің төмендігі;
Мұнда топырақтың тозуы және шөлейттенуі үшін алғы шарт жасайтын негізгі табиғи себептер: жер бедерінің жазықтығы климаттың құрғақшылық дәрежесінің жоғарылылығы, шөлді топырақтардың ұнтақ топырақты қабаттарының тұздануы, карбонаттылығы, құрылымсыздығы және қалыңдығының аздығы, сармат әктастары тақташаларының беткі қабатқа жақын жатуы болып табылады. Экологиялық жағдайларды сауықтыру және табиғат ресурстарын шаруашылыққа тиімді пайдалану қазіргі кездегі аймақтағы маңызды мемлекеттік міндет болып табылады.

1. Гмелин С. Г. Путешествие по России для исследования трех царств природы. - СПБ. – 1806.-285с.
2. Левшин Л.И. Описание Киргиз-Казачьих или Киргиз-Кайсатских орд и степей.- СПБ. – 1832.-217с.
3. Карелин Г.С. Экспедиция для осмотра восточных берегов Ақ қолқаского моря // Записки рус. Геогр.об-ва.-1983.-Т.10.-С.85-120.
4. Северцев К.А. Геологические наблюдения, сделанные Н. Северцевым и Борщевым в западной части Киргизской степи в 1857 г. // Горный журнал.-1860.-№5.-С.18-42.
5. Борщев И.Г. материалы для ботанической географии Арало-Ақ қолқаского края // Записки Имп. Академии наук 1865.-№1.С.48-62.
6. Никитин С.Н. Отчет экспедиции в Зауральские степи Уральской области и Устюрт, снаряженной обществом Рязано-Уральской ж.д. и геологическим комитетом под начальством С.Н. никитина .- СПБ. – 1893.-186с.
7. Андрусов Н.И. Отчет и геологической поездке на Мангышлак летом 1907 г. // Труды Имп. С.-П. Об-ва естествозн.-1910.-Т.35.-Вып.5.-С.24-105.
8. Боярунас М.В. Предварительный отчет о геологических исследованиях в степной части Мангышлакского уезда, произведенных в 1910 г. // Известия рус. Географ. об-ва . -1911.-Т.ХVII.-С.7-24.
9. Отчет о работе почвенно-ботанического отряда Казахстанской экспедиции Академии Наук СССР.-Л.-1930.-Вып.IV.-Ч.1,2.-187с.
10. Крата антропогенного опустынивания аридных територий СССР.-Ашхабад.-1985.
11. Пославская О.Ю. Основные черты рельефа Устюрта и его развитие // В сб.. Устюрт ( Каракалпакской), его природа и хозяйства. // Ташкент.-1949.-С.9-29.
12. Орлова М.А. Роль золового фактора в солевом режиме территории.-Алма-Ата.-1983.-230 с.
13. Шамен А.М., Чичасов Г.Н. об основных результатах и перспективах исследований в области гидромереорологии и окружающей среды. // Гидромереорология и экология. -1996.-№4.-С. 7-28.
14. Фаизов К.Ш., Асанбаев И.К. О влиянии глобального потепления климата на экологические показатели и географию почв Казахстана // Гидромереорология и экология. -1997.-№2.-С. 160-169.
15. Справочник по климату СССР -1966. – Вып. 18.-Ч.II.-656с.; 1968.-Ч.IV.-550 с.
16. Левицская З.П. Справочник водно-физические свойства и запасы продуктивной влаги почв пустынно-пастбищной зоны Казахстана.-Алма-Ата.-1973.-312с.
17. Сыдыков Ж.С., Кумалбаев Б., Кучешев Н.К., Вишняков А.С., Куликов Г.В., СоколовВ.Н. Подземные воды Мангышлак-Устюртской нефтегазоносной провинции.-Алматы.-1970.-202с.