АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-на экономикалық сипаттама
Мазмұны
Кіріспе 3
1.Ақша қаражаттарының, есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебінің теориялық аспектілері. 5
1.1.Ақша қаражаттарының, есеп айырысу операцияларының экономикалық мәні. 5
1.2. Кассадағы және есеп айырысу шотындағы нақты ақшаның есебін ұйымдастыру. 10
1.3. Банктердегі арнайы және валюталық шоттардағы
ақша қаражаттарының есебі. 16
2. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ.на ұйымдастыру экономикалық сипаттама. 19
2.1. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ.ның заңдық
статусы және ұйымдастыру құрылымы. 19
2.2. АФ "Астана почтампы" "Казпочта" ААҚ.ның органдары
және қызметкерлердің жауапкершілігі. 22
2.3. АФ "Астана почтампы" Казпочта ААҚ.ның
есеп саясаты. 23
2.4. АФ "Астана почтампы" "Казпочта" ААҚ.ның
бухгалтерлік есебін ұйымдастыру. 25
2.5.Жекеленген құрылымдық бөлімшелерде есеп
жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері. 27
3. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ.ның ақша қаражаттарының қозғалысын талдау. 29
3.1. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ.ның
төлем қаблеттілігін талдау. 29
3.2. "Қазпочта" ААҚ.ның қызметінің тиімділігін және
іскерлік белсенділігін талдау. 38
3.3. "Қазпочта" ААҚ.ның табыстылық көрсеткіштері
және оларды талдау. 40
4. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ.ның кассадағы
және есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттарының есебі
және оны жетілдіру жолдары. 44
4.1. "Қазпочта" ААҚ.ның кассадағы және есеп айырысу
шотындағы ақша қаражаттарының есебі. 44
4.2. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ.ның
ақша қаражаттары қозғалысы туралы есеп беруді құрау. 47
(тікелей әдіс)
4.3. "Банк.клиент" программасын енгізу. 50
Қорытынды және ұсыныстар 53
Қолданылған әдебиеттер тізімі. 59
Кіріспе 3
1.Ақша қаражаттарының, есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебінің теориялық аспектілері. 5
1.1.Ақша қаражаттарының, есеп айырысу операцияларының экономикалық мәні. 5
1.2. Кассадағы және есеп айырысу шотындағы нақты ақшаның есебін ұйымдастыру. 10
1.3. Банктердегі арнайы және валюталық шоттардағы
ақша қаражаттарының есебі. 16
2. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ.на ұйымдастыру экономикалық сипаттама. 19
2.1. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ.ның заңдық
статусы және ұйымдастыру құрылымы. 19
2.2. АФ "Астана почтампы" "Казпочта" ААҚ.ның органдары
және қызметкерлердің жауапкершілігі. 22
2.3. АФ "Астана почтампы" Казпочта ААҚ.ның
есеп саясаты. 23
2.4. АФ "Астана почтампы" "Казпочта" ААҚ.ның
бухгалтерлік есебін ұйымдастыру. 25
2.5.Жекеленген құрылымдық бөлімшелерде есеп
жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері. 27
3. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ.ның ақша қаражаттарының қозғалысын талдау. 29
3.1. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ.ның
төлем қаблеттілігін талдау. 29
3.2. "Қазпочта" ААҚ.ның қызметінің тиімділігін және
іскерлік белсенділігін талдау. 38
3.3. "Қазпочта" ААҚ.ның табыстылық көрсеткіштері
және оларды талдау. 40
4. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ.ның кассадағы
және есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттарының есебі
және оны жетілдіру жолдары. 44
4.1. "Қазпочта" ААҚ.ның кассадағы және есеп айырысу
шотындағы ақша қаражаттарының есебі. 44
4.2. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ.ның
ақша қаражаттары қозғалысы туралы есеп беруді құрау. 47
(тікелей әдіс)
4.3. "Банк.клиент" программасын енгізу. 50
Қорытынды және ұсыныстар 53
Қолданылған әдебиеттер тізімі. 59
Кіріспе.
Ақша қаражаттары, есеп айырысу операциялары – кәсіпорын қызметі үшін қажетті жағдай, өйткені олар жабдықтаудың, өндіріс процесінің үздіксіздігін және өнімді уақытында тиеу мен өткізуді қамтамасыз етеді. Есеп айырысу операциялары келісім шартпен толтырылып, бекітіледі. Соған сәйкес бірінші кәсіпорын тауарлы-материалдық қорларды, жұмыстар немесе қызметтердің жабдықтаушысы, ал екіншісі олардың сатып алушссы, тұтынушысы және төлеушісі болып табылады.
Жабдықтаушылар мен сатып алушылардың арасында нақты есеп айырысуларды ұйымдастыру айналым қорларының айналымдылығының жылдамдауына және уақытында ақша қаражаттарының келіп түсуіне тікелей әсер тигізеді.
Кәсіпорында өндірістік талаптарды орындаушы персоналымен өзара қарым қатынастар пайда болады, бұл кәсіпорын жұмыскерлермен есеп айырысуларды, әлеуметтік қамтамасыз ету органдарымен және басқа да ұйымдармен есеп айырысуды қажет етеді. Бұл есеп айырысулардың барлығы ақша формасында жүзеге асырылады.
Кәсіпорындармен, ұйымдармен, мекемелермен есеп айырысулар қолма қол ақшасыз нысанда жүргізіледі. Қолма қол ақшасыз есеп айырысулар төлеушінің шотынан ақша қаражаттарын алушының шотына аудару жолымен, әртүрлі банктік операциялар (несиелік,есептік) көмегімен айналымдағы нақты ақшаның орнын басумен жүргізіледі. Осылайша кәсіпорындар мен ұйымдар арасында есеп айырысысуда делдал болып, сәйкес банк мекемелері шығады.
Банк пен клиент арасындағы қатынастар келісім шарт түрінде болады. Клиенттер несиелік есептесу қызметтерін алуға банкті өздері таңдайды және барлық банктік операция түрлерін жүргізеді.
Есеп айырысу шотынан басқа, банктерде қорларды сақтауға ағымды және арнайы шоттар ашылады.
Ақша қаражаттары және есеп айырысу есебінің негізгі талаптары мыналар болып табылады:
ақша қаражаттарының, есеп айырысудың қозғалысы бойынша операцияларды уақытында және дұрыс құжаттандыру;
кәсіпорын кассасындағы нақты ақша қаражаттарының, бағалы қағаздың сақталуына күнделікті, оперативті бақылау;
бюджетпен, банктермен, персоналмен уақытында есеп айырысысуын және дұрыстығын бақылау;
сатып алушылармен және жабдықтаушылармен келісім шарттарда бекітілген есеп айырысысу нысандарының сақталуын бақылау;
мерзімі кешіктірілген қарыздарды шығару үшін, дебеторлармен және кредиторлармен есеп айырысуларды уақытында салыстыру.
Берілген дипломдық жұмысымның мақсаты АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ын мысалға алып, ақша қаражаттарының, есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебінің ұйымдастыруын талдап, оны жетілдіру жолдарын ұсыну. Ол үшін келесі жағдайларды қарастыру қажет:
- АФ "Астана почтампы" "Казпочта" ААҚ-ның бухгалтерлік есебін ұйымдастыру.
-Жекеленген құрылымдық бөлімшелерде есеп жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері.
-АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның ақша қаражаттарының қозғалысын талдау.
-АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның төлем қаблеттілігін талдау.
-"Қазпочта" ААҚ-ның қызметінің тиімділігін және іскерлік белсенділігін талдау.
-"Қазпочта" ААҚ-ның табыстылық көрсеткіштері және оларды талдау.
-АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның кассадағы және есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттарының есебі.
-"Қазпочта" ААҚ-ның кассадағы және есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттарының есебі.
-АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның ақша қаражаттары қозғалысы туралы есеп беруді құрау.
(тікелей әдіс)
-Ақша қаражаттарының есебін жетілдіру.
-"Банк-клиент" программасын енгізу.
Дипломдық жұмысты жазу барысында экономикалық- статистикалық салыстыру, талдау әдістері қолданылған.
Ақша қаражаттары, есеп айырысу операциялары – кәсіпорын қызметі үшін қажетті жағдай, өйткені олар жабдықтаудың, өндіріс процесінің үздіксіздігін және өнімді уақытында тиеу мен өткізуді қамтамасыз етеді. Есеп айырысу операциялары келісім шартпен толтырылып, бекітіледі. Соған сәйкес бірінші кәсіпорын тауарлы-материалдық қорларды, жұмыстар немесе қызметтердің жабдықтаушысы, ал екіншісі олардың сатып алушссы, тұтынушысы және төлеушісі болып табылады.
Жабдықтаушылар мен сатып алушылардың арасында нақты есеп айырысуларды ұйымдастыру айналым қорларының айналымдылығының жылдамдауына және уақытында ақша қаражаттарының келіп түсуіне тікелей әсер тигізеді.
Кәсіпорында өндірістік талаптарды орындаушы персоналымен өзара қарым қатынастар пайда болады, бұл кәсіпорын жұмыскерлермен есеп айырысуларды, әлеуметтік қамтамасыз ету органдарымен және басқа да ұйымдармен есеп айырысуды қажет етеді. Бұл есеп айырысулардың барлығы ақша формасында жүзеге асырылады.
Кәсіпорындармен, ұйымдармен, мекемелермен есеп айырысулар қолма қол ақшасыз нысанда жүргізіледі. Қолма қол ақшасыз есеп айырысулар төлеушінің шотынан ақша қаражаттарын алушының шотына аудару жолымен, әртүрлі банктік операциялар (несиелік,есептік) көмегімен айналымдағы нақты ақшаның орнын басумен жүргізіледі. Осылайша кәсіпорындар мен ұйымдар арасында есеп айырысысуда делдал болып, сәйкес банк мекемелері шығады.
Банк пен клиент арасындағы қатынастар келісім шарт түрінде болады. Клиенттер несиелік есептесу қызметтерін алуға банкті өздері таңдайды және барлық банктік операция түрлерін жүргізеді.
Есеп айырысу шотынан басқа, банктерде қорларды сақтауға ағымды және арнайы шоттар ашылады.
Ақша қаражаттары және есеп айырысу есебінің негізгі талаптары мыналар болып табылады:
ақша қаражаттарының, есеп айырысудың қозғалысы бойынша операцияларды уақытында және дұрыс құжаттандыру;
кәсіпорын кассасындағы нақты ақша қаражаттарының, бағалы қағаздың сақталуына күнделікті, оперативті бақылау;
бюджетпен, банктермен, персоналмен уақытында есеп айырысысуын және дұрыстығын бақылау;
сатып алушылармен және жабдықтаушылармен келісім шарттарда бекітілген есеп айырысысу нысандарының сақталуын бақылау;
мерзімі кешіктірілген қарыздарды шығару үшін, дебеторлармен және кредиторлармен есеп айырысуларды уақытында салыстыру.
Берілген дипломдық жұмысымның мақсаты АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ын мысалға алып, ақша қаражаттарының, есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебінің ұйымдастыруын талдап, оны жетілдіру жолдарын ұсыну. Ол үшін келесі жағдайларды қарастыру қажет:
- АФ "Астана почтампы" "Казпочта" ААҚ-ның бухгалтерлік есебін ұйымдастыру.
-Жекеленген құрылымдық бөлімшелерде есеп жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері.
-АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның ақша қаражаттарының қозғалысын талдау.
-АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның төлем қаблеттілігін талдау.
-"Қазпочта" ААҚ-ның қызметінің тиімділігін және іскерлік белсенділігін талдау.
-"Қазпочта" ААҚ-ның табыстылық көрсеткіштері және оларды талдау.
-АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның кассадағы және есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттарының есебі.
-"Қазпочта" ААҚ-ның кассадағы және есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттарының есебі.
-АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның ақша қаражаттары қозғалысы туралы есеп беруді құрау.
(тікелей әдіс)
-Ақша қаражаттарының есебін жетілдіру.
-"Банк-клиент" программасын енгізу.
Дипломдық жұмысты жазу барысында экономикалық- статистикалық салыстыру, талдау әдістері қолданылған.
Қолданылған эдебиеттер тізімі.
1. "Шаруа қожалығы туралы" Қазақстан Республикасының заңы. Ақмола, 1998ж. 31 наурыз
2. "Почта туралы заң" // Астана ақшамы, 2003ж. Ақпан
3. 1995 жылғы 26 желтоқсанда шыққан Қазақстан Республикасы Президентінің №2732 "Бухгалтерлік есеп туралы" заң күші бар Жарлығы (11.07.97 № 154-1 және 16.07.99 №436-1 ҚР заңдарымен өзгерістер мен толықтырулар енгізілген).
4. Бухгалтерлік есеп бойынша Қазақстан Республикасы Ұлттық комиссиясының 1996 жылы 18 қарашадағы №6 Қаулысымен бекітілген субъектінің қаржылық-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есебін жүргізудің Бас шот жоспары.
5. 4-Бухгалтерлік есеп стандарты "Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру". // Бюллетень бухгалтера, 1`2001.
6. Баканова М.И., Шереметта А.Д. Курс экономического анализа.-Москва: Финансы и статистика, 1984.
7. Ван Хорн Джеймс К. Основы управления финансами. - Москва: Финансы и статистика, 2000.
8. Дюсембаев К.Ш. " Финансовый анализ предприятия", Алматы 1998г.
9. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. "Аудит и анализ финансовой отчетности" Алматы,1998г.
10. Донцова Л..В. Никифорова Н.А.., Анализ бухгалтерской
отчетности.- Москва: ДИС, 1998.
11. Дробозина Л..А.. Окунева Л..П., Андросова Л..Д. и др. Финансы. Денежное обращение. Кредит. - Москва: Финансы, ЮНИТИ, 1999.
12. Иманғажин Ш.И. Финансово-экономический анализ результатов производственной деятельности сельскохозяйственных предприятий. – Астана, 1998.
13. Коласс Бернар. Управление финансовой деятельностью предприятия. – Москва: Финансы ИО "ЮНИТИ", 1997.
14. Кравченко Л..И. Анализ финансового состояния предприятия. – Минск: ПКФ "Экаунт", 1994.
15. Козлова Е.П., Парашутин Н.В., Бабченко Г.Н., Галанина Е.Н. "Бухгалтерский учет" , Москва 1995г.
16. Лаврушин В.К. "Деньги, кредит, банки" , Москва 2000г
17. Маркин Ю.П. Анализ внутрихозяйственных резервов.- Москва: Финансы и статистика, 1991.
18. Негашев Е.А.. Анализ финансов предприятия в условиях рынка.-Москва: Высшая школа, 1997.
19. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. – Алматы: Центраудит-Казахстан, 2002.
20. Русак Н.А.., Русак В.А.. Финансовый анализ субъекта хозяйствования.- Минск.: Вышэйшая школа, 1997.
21. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В. "Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп" Алматы 2003ж.
22. Сейдахметова Г.С. "Современный бухгалтерский учет" Алматы 2000г
23. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. – Минск: ООО "Новое знание", 1999.
24. Савицкая Г.В. Теория анализа хозяйственной деятельности.- Минск.: ИСЗ, 1996.
25. Стоун Д.Р., Хитчинг К.М. Бухгалтерский учет и финансовый анализ: Подготовительный курс/ Перевод с английского Огибина Ю.А. и др. – Москва: АОЗТ "Литература плюс", 1999.
26. Турсумбаев Б.М., Петренко И.Я.. Исмуратов С.Б. "Основы организации бизнеса". - Челябинск: Южно-Уральское книжное издательство, 1995.
27. Шишкин А.П. "Бухгалтерский учет и финансовый анализ на коммерческих предприятиях: практическое руководство. – Москва: АО "Финстатинформ", 1995.
28. Овсийчук М.Ф. "Управление денежными средствами",
// Аудитор, 5`1996.
29. "Отчет о движении денежных средств" // Библиотека бухгалтера и предпринимателя, 7’1998.
30. Шиловская Л.П., Маслова И.Б., Лишанский М.Л. "Организация расчетов и движения денежных средств", // Экономика сельскохозяйственных и перерабатывающих предприятий, 4’1998.
31. Хурсевич С.Н. "Перспективы денежного и неденежного исполнения бюджетов". // Финансы 6’1998.
1. "Шаруа қожалығы туралы" Қазақстан Республикасының заңы. Ақмола, 1998ж. 31 наурыз
2. "Почта туралы заң" // Астана ақшамы, 2003ж. Ақпан
3. 1995 жылғы 26 желтоқсанда шыққан Қазақстан Республикасы Президентінің №2732 "Бухгалтерлік есеп туралы" заң күші бар Жарлығы (11.07.97 № 154-1 және 16.07.99 №436-1 ҚР заңдарымен өзгерістер мен толықтырулар енгізілген).
4. Бухгалтерлік есеп бойынша Қазақстан Республикасы Ұлттық комиссиясының 1996 жылы 18 қарашадағы №6 Қаулысымен бекітілген субъектінің қаржылық-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есебін жүргізудің Бас шот жоспары.
5. 4-Бухгалтерлік есеп стандарты "Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру". // Бюллетень бухгалтера, 1`2001.
6. Баканова М.И., Шереметта А.Д. Курс экономического анализа.-Москва: Финансы и статистика, 1984.
7. Ван Хорн Джеймс К. Основы управления финансами. - Москва: Финансы и статистика, 2000.
8. Дюсембаев К.Ш. " Финансовый анализ предприятия", Алматы 1998г.
9. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. "Аудит и анализ финансовой отчетности" Алматы,1998г.
10. Донцова Л..В. Никифорова Н.А.., Анализ бухгалтерской
отчетности.- Москва: ДИС, 1998.
11. Дробозина Л..А.. Окунева Л..П., Андросова Л..Д. и др. Финансы. Денежное обращение. Кредит. - Москва: Финансы, ЮНИТИ, 1999.
12. Иманғажин Ш.И. Финансово-экономический анализ результатов производственной деятельности сельскохозяйственных предприятий. – Астана, 1998.
13. Коласс Бернар. Управление финансовой деятельностью предприятия. – Москва: Финансы ИО "ЮНИТИ", 1997.
14. Кравченко Л..И. Анализ финансового состояния предприятия. – Минск: ПКФ "Экаунт", 1994.
15. Козлова Е.П., Парашутин Н.В., Бабченко Г.Н., Галанина Е.Н. "Бухгалтерский учет" , Москва 1995г.
16. Лаврушин В.К. "Деньги, кредит, банки" , Москва 2000г
17. Маркин Ю.П. Анализ внутрихозяйственных резервов.- Москва: Финансы и статистика, 1991.
18. Негашев Е.А.. Анализ финансов предприятия в условиях рынка.-Москва: Высшая школа, 1997.
19. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. – Алматы: Центраудит-Казахстан, 2002.
20. Русак Н.А.., Русак В.А.. Финансовый анализ субъекта хозяйствования.- Минск.: Вышэйшая школа, 1997.
21. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В. "Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп" Алматы 2003ж.
22. Сейдахметова Г.С. "Современный бухгалтерский учет" Алматы 2000г
23. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. – Минск: ООО "Новое знание", 1999.
24. Савицкая Г.В. Теория анализа хозяйственной деятельности.- Минск.: ИСЗ, 1996.
25. Стоун Д.Р., Хитчинг К.М. Бухгалтерский учет и финансовый анализ: Подготовительный курс/ Перевод с английского Огибина Ю.А. и др. – Москва: АОЗТ "Литература плюс", 1999.
26. Турсумбаев Б.М., Петренко И.Я.. Исмуратов С.Б. "Основы организации бизнеса". - Челябинск: Южно-Уральское книжное издательство, 1995.
27. Шишкин А.П. "Бухгалтерский учет и финансовый анализ на коммерческих предприятиях: практическое руководство. – Москва: АО "Финстатинформ", 1995.
28. Овсийчук М.Ф. "Управление денежными средствами",
// Аудитор, 5`1996.
29. "Отчет о движении денежных средств" // Библиотека бухгалтера и предпринимателя, 7’1998.
30. Шиловская Л.П., Маслова И.Б., Лишанский М.Л. "Организация расчетов и движения денежных средств", // Экономика сельскохозяйственных и перерабатывающих предприятий, 4’1998.
31. Хурсевич С.Н. "Перспективы денежного и неденежного исполнения бюджетов". // Финансы 6’1998.
Мазмұны
Кіріспе
3
1.Ақша қаражаттарының, есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебінің
теориялық аспектілері. 5
1.1.Ақша қаражаттарының, есеп айырысу операцияларының экономикалық мәні.
5
1.2. Кассадағы және есеп айырысу шотындағы нақты ақшаның есебін
ұйымдастыру. 10
1.3. Банктердегі арнайы және валюталық шоттардағы
ақша қаражаттарының есебі.
16
2. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-на ұйымдастыру экономикалық
сипаттама. 19
2.1. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның заңдық
статусы және ұйымдастыру құрылымы. 19
2.2. АФ "Астана почтампы" "Казпочта" ААҚ-ның органдары
және қызметкерлердің жауапкершілігі. 22
2.3. АФ "Астана почтампы" (Казпочта( ААҚ-ның
есеп саясаты.
23
2.4. АФ "Астана почтампы" "Казпочта" ААҚ-ның
бухгалтерлік есебін ұйымдастыру. 25
2.5.Жекеленген құрылымдық бөлімшелерде есеп
жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері. 27
3. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның ақша қаражаттарының қозғалысын
талдау. 29
3.1. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның
төлем қаблеттілігін талдау.
29
3.2. "Қазпочта" ААҚ-ның қызметінің тиімділігін және
іскерлік белсенділігін талдау.
38
3.3. "Қазпочта" ААҚ-ның табыстылық көрсеткіштері
және оларды талдау.
40
4. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның кассадағы
және есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттарының есебі
және оны жетілдіру жолдары. 44
4.1. "Қазпочта" ААҚ-ның кассадағы және есеп айырысу
шотындағы ақша қаражаттарының есебі. 44
4.2. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның
ақша қаражаттары қозғалысы туралы есеп беруді құрау. 47
(тікелей әдіс)
4.3. "Банк-клиент" программасын енгізу. 50
Қорытынды және ұсыныстар 53
Қолданылған әдебиеттер тізімі. 59
Кіріспе.
Ақша қаражаттары, есеп айырысу операциялары – кәсіпорын қызметі үшін
қажетті жағдай, өйткені олар жабдықтаудың, өндіріс процесінің үздіксіздігін
және өнімді уақытында тиеу мен өткізуді қамтамасыз етеді. Есеп айырысу
операциялары келісім шартпен толтырылып, бекітіледі. Соған сәйкес бірінші
кәсіпорын тауарлы-материалдық қорларды, жұмыстар немесе қызметтердің
жабдықтаушысы, ал екіншісі олардың сатып алушссы, тұтынушысы және төлеушісі
болып табылады.
Жабдықтаушылар мен сатып алушылардың арасында нақты есеп айырысуларды
ұйымдастыру айналым қорларының айналымдылығының жылдамдауына және уақытында
ақша қаражаттарының келіп түсуіне тікелей әсер тигізеді.
Кәсіпорында өндірістік талаптарды орындаушы персоналымен өзара қарым
қатынастар пайда болады, бұл кәсіпорын жұмыскерлермен есеп айырысуларды,
әлеуметтік қамтамасыз ету органдарымен және басқа да ұйымдармен есеп
айырысуды қажет етеді. Бұл есеп айырысулардың барлығы ақша формасында
жүзеге асырылады.
Кәсіпорындармен, ұйымдармен, мекемелермен есеп айырысулар қолма қол
ақшасыз нысанда жүргізіледі. Қолма қол ақшасыз есеп айырысулар төлеушінің
шотынан ақша қаражаттарын алушының шотына аудару жолымен, әртүрлі банктік
операциялар (несиелік,есептік) көмегімен айналымдағы нақты ақшаның орнын
басумен жүргізіледі. Осылайша кәсіпорындар мен ұйымдар арасында есеп
айырысысуда делдал болып, сәйкес банк мекемелері шығады.
Банк пен клиент арасындағы қатынастар келісім шарт түрінде болады.
Клиенттер несиелік есептесу қызметтерін алуға банкті өздері таңдайды және
барлық банктік операция түрлерін жүргізеді.
Есеп айырысу шотынан басқа, банктерде қорларды сақтауға ағымды және
арнайы шоттар ашылады.
Ақша қаражаттары және есеп айырысу есебінің негізгі талаптары мыналар
болып табылады:
ақша қаражаттарының, есеп айырысудың қозғалысы бойынша операцияларды
уақытында және дұрыс құжаттандыру;
кәсіпорын кассасындағы нақты ақша қаражаттарының, бағалы қағаздың
сақталуына күнделікті, оперативті бақылау;
бюджетпен, банктермен, персоналмен уақытында есеп айырысысуын және
дұрыстығын бақылау;
сатып алушылармен және жабдықтаушылармен келісім шарттарда бекітілген
есеп айырысысу нысандарының сақталуын бақылау;
мерзімі кешіктірілген қарыздарды шығару үшін, дебеторлармен және
кредиторлармен есеп айырысуларды уақытында салыстыру.
Берілген дипломдық жұмысымның мақсаты АФ "Астана почтампы" "Қазпочта"
ААҚ-ын мысалға алып, ақша қаражаттарының, есеп айырысу операцияларының
бухгалтерлік есебінің ұйымдастыруын талдап, оны жетілдіру жолдарын ұсыну.
Ол үшін келесі жағдайларды қарастыру қажет:
- АФ "Астана почтампы" "Казпочта" ААҚ-ның бухгалтерлік есебін ұйымдастыру.
-Жекеленген құрылымдық бөлімшелерде есеп жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері.
-АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның ақша қаражаттарының қозғалысын
талдау.
-АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның төлем қаблеттілігін талдау.
-"Қазпочта" ААҚ-ның қызметінің тиімділігін және іскерлік белсенділігін
талдау.
-"Қазпочта" ААҚ-ның табыстылық көрсеткіштері және оларды талдау.
-АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның кассадағы және есеп айырысу
шотындағы ақша қаражаттарының есебі.
-"Қазпочта" ААҚ-ның кассадағы және есеп айырысу шотындағы ақша
қаражаттарының есебі.
-АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның ақша қаражаттары қозғалысы туралы
есеп беруді құрау.
(тікелей әдіс)
-Ақша қаражаттарының есебін жетілдіру.
-"Банк-клиент" программасын енгізу.
Дипломдық жұмысты жазу барысында экономикалық- статистикалық салыстыру,
талдау әдістері қолданылған.
1.Ақша қаражаттарының, есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебінің
теориялық аспектілері.
1.1.Ақша қаражаттарының, есеп айырысу операцияларының экономикалық мәні.
Еліміздегі үрдіс пен рыноктық қатынастар жүйесі жылдан жылға дамып
келеді. Рыноктық экономиканы әрі қарай жетілдіру мен дамыту, экономикалық
қатынастарға түсуші жақтарды ақпараттар жүйесімен қамтамасыз ету, жан-жақты
талдау қызметтерін жүргізу, экономикалық тиімді шешім қабылдау үрдісінде
бухгултерлік есептің атқаратын ролі зор.
Аралық шаруашылық қатынастарды қағазға түсіру заманынан бастап
қалыптасқан бухгалтерлік есептің атқаратын ролі мен маңызы осы заманда да
өз мағынасын жоғалтпай ой мен санаға сиярлық жолмен дамып келеді.
Экономикалық өмір мен заңдылықты іске асырушы шаруашылық субъектілерінің
өрісі мен салалары бойынша міндетті түрде жүргізілетін бухгалтерлік есеп
ешқашанда өз мағынасы мен маңызын төмендетпейтіндігіне әркімнің де көзі
жеткен болар.
Шаруашылық субъектілері, меншік иелігінің кез келген түрлері, рыноктық
әрекетке түсуші құқылы тұлғалар, ұйымдар мен мекемелердің барлығында
бухгалтерлік есеп жүргізіледі.
Меншігінде қаражаттары мен мүліктері, қорлары мен капиталы, алған
міндеттемелері, өндірген дайын өнімдері, тауарлы-материалдық құндылықтары,
негізгі құралдары мен айналым қаражаттары, сатып алу мен сату өрісі,
шаруашылық жүргізу үрдісі бар шаруашылық субъектілерінде бухгалтерлік есеп
жүргізу экономикалық қатынастардың басты мәселелеріне жатады.
Кәсіпорындардың шаруашылық қызметі өрісінде болып отыратын, немесе
күнделікті нақтылы орын алған операциялардың мазмұны мен мәліметтерін
есептеп, бағалау және шоттар жүйесіне түсіру бірнеше өлшеу принциптері
қолданылады.
Бухгалтерлік есеп жүйесіндегі ақпараттарды өлшеп, тексеру мен бағалау
және талдап, зерттеу қызметін жан-жақты іске асыру үшін түрлі өлшеу
әдістері болады. Бұлар ақшалай, натуралды және еңбек өлшемі болып үшке
бөлінеді.
Ақша- өлшеу принципінің ең негізгісі. Қызмет атқарушы бухгалтерлер
ненің қанша сомаға сатылып алынғандығын, ненің қанша сомаға өндіріліп
сатылғандығын, ненің қолда қалғандығын білуі керек.
Сонымен қатар, ағымдағы шаруашылық операцияларының мазмұнын өлшеп,
есептеп, бухгалтерлік есеп шоттарына жазып, жекелеген шоттардың жинағын
шығарып, бұл жинақтарды қорытынды есепке түсіру сияқты қызметтердің барлығы
да ақшалай өлшеу принципі бойынша орындалады. Кәсіпорындар қызметін қорыту
мен талдау , басқару жүйесін жетілдіру бағытында тиімді шешімдер қабылдау
әрекеттері де осы ақшалай өлшеу принципін қолдану арқылы іске асырылады.
Ақшалай өлшем кәсіпорындар меншігінде активті қаражаттардың,
міндеттемелер мен меншікті капиталдың, қаржы салымы инвесторлардың үлес
көлемі мен қозғалысын, қалыптасқан көздерін тәуекелшіліктің дережесін
зерттеу үшін де қажет. Сонымен қатар ақшалай өлшеу принципін пайдалану
арқылы жұмсалған шығындар, өндірілген өнім, таза пайда, шеккен зиян,
еңбекке ақы төлеу, банк несиесі, тауарлы материалдық құндылықтар, негізгі
құралдар тағы басқа құндылықтардың жалпы сомасын кез-келген есепті кезеңде
жинақтап көрсетуге болады.
Радостовец Владимир Константиновичтің "Кәсіпорындағы бухгалтерлік
есеп" деген оқулығында, барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша
қаражаттарын банкі мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және
міндеттемелері бойынша төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз
нысанда, ал қажет жағдайда белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді
жүзеге асырады делінген.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп
айырысысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын
ашады. Банк шоттары- бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім шарттың
қатынастарын көрсететін әдіс.
Ф.С.Сейдахметованың "Современный бухгалтерский учет" деген оқулығында
көрсетілгендей, есеп беру терминінен есептік мәліметтер жиынтығын
түсінеміз, одан шаруашылықтанушы субъектінің кез-келген кезеңінде әр жақты
қызметін қадағалауға болады. Есеп беру – бұл тексті анықтамасы және сандық
сипаттағы жүйесі бар есептің әртүрлі түрінің негізінде құралған ақтайтын
құжаттар. Есеп пен есеп беру арасындағы байланыс, есептегі қорытынды
мәліметтер жинақталған көрсеткіштер түрінде сәйкес есеп беру формаларына
құйылғанда тағайындалады.
Жоспарлы экономикада есеп беру пайдаланушылардың шектелген ортасына
ғана көрсетілген- басқарудың жоғары тұрған органына, сәйкес қаржылық,
банктік мекемелерге және статистика органына. Есеп берудің мұндай түрі
мемлекеттік деп аталып, оған бухгалтерлік және статистикалық формалар
кірген. Қазақстандағы есеп беру жүйесінің тарихы мынадай, негізінен
әкімшілік-шаруашылық басқару кезінде есеп беру формаларына кіретін барлық
көрсеткіштер, бірінші кезекте жоғары тұрған органдарға тағайындалған.
Артықшылық жоспардың кез-келген көрсеткіштерінің орындалуына
орталықтандырылған бақылауды қамтамасыз еткен статистикалық ақпаратқа
берілген. Есеп берудің мұндай мәліметтері тігінен ғана құралған (региондар,
облыстар және жалпы республика бойынша) макродеңгейде басқару үшін қажетті.
Бухгалтерлік есеп және оның мазмұны туралы сұрақ, бірінші кезекте осы
ақпаратты пайдаланушылардың шығуымен байланысты, ерекше ауқымды болды.
Рыноктық қатынастар жағдайларында индивидтер немесе индивид топтары,
олардың қазіргі және келешектегі шарушылық қызметімен байланысты шешімдерді
қабылдайды.
Д.Сансызбаевтің "Қазақстанның ұлттық валютасына тоғыз жыл" деген
мақаласында, Қазақстанға меншікті ұлттық валютасын, яғни теңгені енгізу
туралы мәселе қарастырылған. Тәуелсіздік туралы заңды қабылдауда, суверенді
Қазақстанның дамуының негізгі моменті бұл жоспарлыдан рынокқа көшу,
әкімшілік басқарудан басқару жүйесін рыноктық реттеуге көшу болды. Бірінші
қадамды регламенттейтін бірнеше заңдар қабылданды. Осыдан болашақта қайта
құрулар болды. Елеулі өзгерістердің ішінен мемлекеттік меншікті
жекешелендіруді және екінші деңгейлі банктердің құралуын айтуға болады.
Кешенді факторларды ескере отырып, еліміздің басшысы Н.Ә.Назарбаев 1993
жылдың 15 қарашасында айналымға ұлттық валютаны – теңгені енгізу туралы
указға қол қойды, бұл атаудың өзі жай алынған емес.
Тарихта белгілі, теңге Орта Азияның және Оңтүстік Қазақстанның сауда
орталықтарында орта ғасырларда пайда болған. М.Барманкулов профессордың
зерттеулеріне сәйкес, Қазақстан территориясында моңғолдарға дейінгі кезеңде
күміс және мыс монеталары – танга (теңге) болған. Олар айналымда 19
ғасырдың аяғына дейін, яғни Ресей империясының құрамына кіргенге дейін
болған. Меншікті ұлттық валютаны енгізу туралы сұрақ Тәуелсіз Қазақстанның
жаңа мемлекеттік белгілерді шығарумен бірге қарастырылған. Купюраның жаңа
үлгісін жасап шығаруға Ұлыбританиядағы "Харрисон және оның ұлдары" деген
банкноттік фабрика таңдалған. Қазақстан-әлемдегі жалғыз мемлекет, яғни бес
жүз теңгеден жоғары купюраларында екі тілде жазылған-орыс және қазақ
тілдерінде.
"Қазақстан Халық банкі" ААҚ-ның заңдық департаментінің директоры
А.Карагусовтың "Банктердің құқықтық статусы" деген мақаласында ақша
түсінігі экономикалық болып табылады делінген. Қазіргі кезеңде
Қазақстандағы заңда ақша категориясы ақша бірлігінің және ақшаның әрекет
ету формалары арқылы көрсетеді.
Мемлекет ұлттық ақшаны енгізе отырып, олардың басқа да жоғары ликвидті
активтерге ауыстыру мүмкіндігін растайды, яғни олар мемлекет
міндеттемелерін орындауын қамтамасыз етудің, ұлттық ақша белгілерін
шығаруды негіздеген. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасында ақша
айналымы, тауар айналымы, қызмет көрсету және әртүрлі төлемдерді жүзеге
асыру процесі түсінігін анықтай отырып, мұндай айналымға қолма қол ақшамен
және ақшасыз есеп айырысудың қозғалысын енгізеді. Айналымға қатысушылардың
көпшілігі-өздерінің активтерін екінші деңгейлі банктерде ұстайды, яғни олар
банк шоттарында ақшасын орналастырған иеленуші мен осы ақшаның эмитенті
болып табылатын Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің арасындағы делдал
болып табылады. Бұл екі деңгейлі жүйе ақырғы пайдаланушы үшін көрінбейді-
екінші деңгейлі банк клиентіне. Банктік шот-бұл шотты иеленушінің және оның
банкінің арасындағы қарыздық қатынастары.
О.Мырзабаевтың "Өз уақытында өтелген төлемдердің барлығы жақсы" деген
мақаласында еліміздегі есеп айырысу нысандарының маңыздылығы туралы
айтылған. Республикада жыл сайын сатып алушылар мен тауарларды сатулардың,
жұмысты, қызметті көрсетушілердің арасында мыңдаған келісім шарттар
жасалуда, яғни мұндай келісім шарт төленуі керек, төлем нақты ақшамен
немесе ақшасыз формада жүргізіледі.
Біздің елімізде төлем құралдарының бірнешеуі қолданылуда, оның әрбіреуі
әртүрлі. Мысалға төлем-тапсырма. Банк клиенттерінің көпшілігі осы кең
тараған төлем құжатын пайдалануда. Төлем тапсырмасы сатып алушының
инициативасы бойынша, яғни өзінің бизнес партнерынан тауар сатып алғысы
келгенде пайдаланылады.
Енді Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің төлемдік жүйесінің
әдістемелік бөлімінің бас экономисті Е.Ашыкбековтің “Болашақ-төлемдік
карточкаларында” деген мақаласында қолма қол ақшасыз есеп айырысудың бір
нысаны төлемдік карточкалардың маңыздылығы туралы айтылған.
Бөлшектік саудада қолма қол ақшасыз төлемдерге көшу мемлекет үшін
салықтарды тиімді жинауды, қолма қол ақшаның көлеңкелік айналымын азайтады,
ақша айналымын бақылауды күшейтеді.
Қолма қол төлемдерді аударуда ең тиімді құралы төлем карточкасы болып
табылады деген. Ол экономикаға қолма қол ақша массасын тартуға қол
жеткізудің құралы, яғни, ұсақ бөлшекті тауар ақша айналымын қолма қол
ақшасыз айналымға аударады.
Төлем карточкасы- бұл ақша емес, электрондық терминалдар немесе басқа
да құралдар арқылы, яғни карточканы ұстаушыға төлемдерді жүргізуге, нақты
ақша алуға, валюта айырбастауға және карточка эмитентмен анықталған басқа
да операцияларды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін ақпараты бар, ақшаға қол
жеткізу құралы болып табылады.
Барлық шаруашылықтанушы субъектілер өздерінің ақша қаражаттарын сәйкес
банк мекемелерінің шоттарында сақтайды және осы мекемелер арқылы қолма қол
ақшасыз есеп айырысу формасында міндеттемелері бойынша төлемдерін жүзеге
асырады , ал қажетті қолма қол ақшамен есеп айырысу Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкімен бекітілген нормативтік құжаттары шегінде
жүзеге асырылады. Заңды тұлғалар арасында 4000 айлық есептік көрсеткіштен
жоғары төлемдер сомасы тек қолма қол ақшасыз есеп айырысумен жүзеге
асырылады. Берілген шарт заңды тұлғалар арасындағы кез келген келісім
шартта қолданылады. Егер келісім шарт сомасы көрсетілген лимиттен жоғары
болса, онда төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен аспаса.
Ақша қаражаттарын сақтауға және заңды тұлғалар арасында есеп айырысысу
үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелері банктік счеттар ашады.
Банктік счет – келісім шартта қарастырылған,банк пен клиент арасында
депозитті қабылдау бойынша және операцияны орындауға, клиентке банктік
қызмет көрсетуді жүзеге асырумен байланысты келісім шарт қатынастарын
көрсету тәсілі.
Банктік шоттар теңгеде және шетелдік валютада жүргізіледі де , ағымды,
жинақ және корреспонденттік шоттар болып бөлінеді.
Корреспонденттік шоттар – банктік операциялардың жеке түрлерін жүзеге
асырушы банктер мен ұйымдардың банктік шоттары.
Ағымды (есеп айырысу( және жинақ шоттар жеке, заңды немесе заңды
тұлғалардың жекеленген бөлімшелеріне (филиалдар мен өкілдерге( ашылатын
банктік шоттар.
Шаруашылықтанушы субъектіге шетелдік валютада қаражаттардың
қозғалысының есебіне арналған ағымдық валюталық шот ашылуы мүмкін. Оны
сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асырушы субъектілерге ашады. Аккредитив
бойынша шоттарды, чек кітапшасы бойынша шоттарды субъектілер ақша
қаражаттарын ерекше сақтауға және сәйкес операцияларды орындауға ашады.
Субъектілердің шоттарынан қаражатты, оны иеленушінің бұйрығы бойынша
есептен шығарады. Субъектінің бұйрығынсыз шоттағы қаражатты есептен шығару,
тек соттың шешімімен, мемлекеттік салықтық қызметпен және басқа да заңды
жағдайлармен жіберіледі.
Қазақстан Республикасының территориясында төлемдер мен ақша аударуды
жүзеге асыруда келесі тәсілдерді қолданады( қолма қол ақша беру; төлем
тапсырмасын көрсету; чек беру; вексель беру немесе оларды индоссамент
бойынша беру; төлем карточкаларын пайдалану; банктік шотты тікелей
дебеттеу; төлем талап-тапсырмасын көрсету; инкассалық бұйрықтарды көрсету;
республиканың заңды актілерімен бекітілген басқа да тәсілдер.
Қолма қол ақшасыз есеп айырысудың негізгі формалары төлем тапсырмалар,
чек, вексель, төлем талап-тапсырмасы, салықтық қызмет пен кедендік
мүшелердің инкассалық бұйрықтары болып табылады.
Төлеуші мен қаражатты алушының арасындағы есеп айырысу формасы келісім
шартпен анықталады.
1.2. Кассадағы және есеп айырысу шотындағы нақты ақшаның есебін
ұйымдастыру.
Әрбір кәсіпорындар мен ұйымдардың, шаруашылық субъектілерінің қолда
бар нақты ақшалай қаражаттарын сақтайтын өздерінің кассасы болуы керек.
Касса арнайы жабдықталған, яғни едені мен төбесінен ешқандай адам кіре
алмайтындай етіп жабылған, терезесі мен есігіне темірден тор қойылған және
дыбыстық белгі беретін қондырғылар орнатылған, өрттен сақталатындай түрлі
материалдармен қапталып жасалған бөлмеде орналастыруды қажет етеді.
Кассадағы нақты ақша қаражаттары кассирдің мөрі сургуч арқылы басылып
жабылатын сейфте немесе темір шкафта сақталынуы тиіс. Бұл сейфтің кілті мен
сургуч басатын мөр кассирде, ал кілттің екінші данасы белгіленген ыдысқа
салынып, аузы жабылып, кассирдің мөрі басылып, кәсіпорын, яғни субъектінің
басшысында сақталады. Кассир жұмыс күнінің соңында кассаның тиісті
жерлеріне (есігіне) мөр таңбасын басып, күзетшіге тапсыруы тиіс. Кассадағы
ақшаның түгелдігіне жұмысқа деген немқұрайлылық пен салақтық салдарынан
кәсіпорынның, субъектінің шеккен зардабына, әдейі қастандықпен немесе арам
ниетпен істелген әрекет негізінде кәсіпорынға, ұйымға келтірілген
шығындарға касса қызметкері, яғни кассир толық жауап береді.
Кассир – материалды жауапты тұлға. Ол кассалық операцияларды жүргізу
тәртібімен таныс болуы керек. Кәсіпорындар мен ұйымдарда, субъектілерде
кассирлік жұмысқа қызметкердің тағайындалғаны, орналасқаны жайлы бұйрық
шыққаннан кейін касса қызметкерін касса операцияларымен таныстырып,
кәсіпорын яғни шаруашылық субъектімен кассир арасында жеке материалдық
жауапкершілікке келісім-шарт жасалуы керек.
Субъект жетекшілері кассадағы ақшаның сақталуын және оны банктен
жеткізгенде, өткізгенде оның қауіпсіздігін қамтамасыз етуге міндетті.
Берілген субъектіге жатпайтын қолма қол ақшаны немесе басқа да
құндылықтарды кассада сақтауға болмайды.
Жалпы касса операцияларының есебі 45 бөлімше (Кассадағы ақша( активті
синтетикалық счеттарында жүргізіледі( 451-(Кассадағы ұлттық валютасы
түріндегі нақты ақша( және 452-(Кассадағы шетелдік валютасы түріндегі
ақша(.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни шаруашылық субъектілерінің кассадағы
ұлттық валюта есебі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі мекемесі
бекіткен, кассалық операцияларды жүргізудің тәртібіне сәйкес жүргізіледі .
Кассаға ақшаны қабылдау бас бухгалтердің қолы қойылған кіріс кассалық
ордер бойынша (ф. № КО-1( жүргізіледі. Кассаға ақша тапсырған заңды немесе
жеке тұлғаға бас бухгалтер мен кассирдің қолы қойылған ақшаны қабылдағаны
туралы квитанция (ордердің екінші жартысы( беріледі. Кассирлер ақша
билеттерін , монеталарын қабылдау кезінде (Төлем белгілерін анықтау
тәртібімен( жұмыс істеуге міндетті.
Кассадан ақша берілгенде жетекші және бас бухгалтердің қолдары
қойылған, шығыс кассалық ордермен (ф. № КО -2(, төлем ведомосіне сәйкес
толтырылған, ақша беру туралы өтінішімен, шоттармен және басқа да
құжаттармен толтырылып беріледі. Егер де шығыс кассалық ордерге тігілетін
құжаттарда субъект жетекшісінің келісімі туралы қолы болса, ордердің өзіне
қол қойылуы міндетті емес. Кассир шығыс кассалық ордер бойынша жеке тұлғаға
ақша бергенде оның паспортын немесе жеке куәлігін көрсетуін талап етеді.
Құжаттың нөмірін, атауын, қашан және кіммен берілгенін ордерде көрсетеді.
Алушы кассалық ордерге қолын қойып, алынатын соманы көрсетеді( теңгені
жазбаша, тиынды санмен .
Сенімхат бойынша ақша берілгенде шығыс кассалық ордерінде қосымша ақша
алуға тапсырылған адамның тегі, аты және әкесінің аты көрсетіледі. Егер
ақша төлем ведомосі бойынша берілсе, онда оған (Сенімхат бойынша( деген
жазу жазылады. Кассалық кіріс ету ордері және оның квитанциясы, сондай-ақ
кассалық шығыс ету ордері және оның орнына жүретін немесе оған қосымша
тіркелетін құжаттарды, кәсіпорынның, яғни субъектінің бухгалтерия
қызметкерлері сиямен немесе шарикті қаламсаппен анық етіп толтырулары
керек. Бұл құжаттары өзгертуге олардағы сандармен әріптерді түзетуге,
өшіруге ешқандай рұқсат етілмейді. Кассалық кіріс ету және кассалық шығыс
ету ордерлерін немесе олардың орнына жүретін құжаттарды кассаға берместен
бұрын бухгалтерия қызметкерлері тіркеу журналына тіркеп жазады.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда жұмысшы-қызметкерлерге жәрдемақы, сыйақы,
еңбекақы төлеу үшін төлеу ведомостары қолданылады. Бұл ведомостар тіркеу
журналына еңбекақы, жәрдемақы және сыйақыларды төлеп, үлестіріп болғаннан
кейін ғана тіркеледі.
Кассалық кіріс ету немесе кассалық шығыс ету ордерлері, сондай-ақ
олардың орнына жүретін құжаттар бойынша кассағс немесе кассадан нақты
ақшаны қабылдауға немесе төлеуге тек қана осы құжаттар толтырылған күні
ғана рұқсат етіледі.
Кәсіпорынның кассасына нақты ақшаны қабылдау немесе кассадан ақша төлеу
барысында (кассир) касса қызметкері кассалық кіріс ету және кассалық шығыс
ету ордерлерінің дұрыс толтырылғандығын бұл құжаттарда кәсіпорын басшысы
мен кәсіпорын бас бухгалтері қолдарының болуын және ордерлерде көрсетілген
қосымша құжаттардың түгелдігіне тексеру жүргізуге, яғни қадағалауға
міндетті. Бұл операциялар орындалғаннан кейін құжаттардың тиісті жеріне
касса қызметкері өз қолын қоюы керек.
Касса операцияларының есебі кассалық кітапқа тіркеліп отыруы тиіс. Бұл
кітапты касса қызметкері жүргізеді. Кассалық кітаптың беттері (парақтары)
нөмірленіп және оған жіп өткізіліп, кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтері
қолдарын қойып, куәландыруы керек. Кәсіпорынның кассасына келіп түскен,
кіріс етілген немесе кәсіпорынның, ұйымның кассасынан төленген, яғни шығыс
етілген ақша қаражаттарының кімнен келіп түскендігін немесе кімге не үшін
төленгендігін білу үшін ол операцияларға толтырылған құжаттардың нөмірі
және бухгалтерлік жазулар, сонымен қатар кіріске алынған немесе шығыс
етілген сомалар кассалық кітапқа жазылуы тиіс.
Күн сайын кәсіпорынның касса қызметкері кассадағы ақша қаражаттарының
қалдығын жұмыс күнінің соңында санап және оның сомасын кассалық кітапқа
жазады. Бұл кассалық кітаптағы деректерге өзгеріс енгізуге, өшіруге,
түзетуге жол берілмейді және де касса операциялары мен ондағы жүргізілетін,
толтырылатын құжаттардың дұрыстығына субъектінің бас бухгалтері бақылау
жасап отыруы керек. Кәсіпорынның кассадағы шетелдік валюта түріндегі нақты
ақшаларының есебі үшін өз алдына бөлек кассалық кітап ашылады. Сонымен
қатар бұл жағдайда кассалық операциялар бойынша толтырылатын барлық
құжаттарда кіріске алынған, яғни келіп түскен және де шығыс етілген,
кассадан төленген ақша қаражаттарының сомасы шетел валютасымен де және сол
күнгі бағам(курс) бойынша ұлттық валютаға (теңгеге) айналдырылып та
жазылады.
Жалпы кәсіпорынның кассасындағы шетел валютасы түріндегі ақша
қаражаттарының есебі кассадағы ұлттық валюта түрінде нақты ақша
қаражаттарының есебіне ұқсас жүргізіледі.
451-"Кассадағы ұлттық валютасы түріндегі нақты ақша" және 452-
"Кассадағы шетел валютасы түріндегі нақты ақша" деп аталатын счеттар
бойынша жүргізілетін операциялардың есебі: кредиті бойынша нөмір бірінші
журнал-ордерде, ал дебеті бойынша осы журнал-ордердің ведомосінде
жүргізіледі. Яғни кассаның кірісі бойынша операциялар №1 санды журнал-
ордердің ведомосында, ал шығысы бойынша операциялар №1 санды журнал-ордерде
есептелініп жүргізіледі.
Кассаға кірістелген кезде 451-"Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма
қол ақша" шоты дебеттеліп, төмендегі счеттар кредиттеледі:
441-"Есеп айырысу шотындағы қолма қол ақша" счеты-кассаға есеп айырысу
шотынан алынған сома;
333-"Қызметкерлердің және басқа адамдардың қарыздары"-счеты бойынша
қызметкерлердің есебіндегі сомалар, жалақы, жетіспейтін сомалар бойынша
кассаға өткізілген сомалар;
701-"Дайын өнімдерді (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен табыс",
702-"Сатып алынған тауарларды сатудан түскен табыс", 709-"Басқа табыстар"
счеттары материалдар, жұмыстар мен қызметтер үшін қолма қол ақшамен есеп
айырысқан кезде.
Кассадан ақша берілгенде 451- счеты кредиттеледі және мына төмендегі
счеттары кредиттеледі:
681-"Персоналдармен еңбек ақысы бойынша есеп айырысу" счеты– кәсіпорын
қызметкерлеріне берілген еңбек ақысының сомасына;
333-"Қызметкерлер мен басқа адамдардың қарыздары" счеты-кәсіпорын
қызметкерлерінің есебіне берілген сомаға;
Кәсіпорындар мен ұйымдар және мекемелер өздерінің ақша қаражаттарын
өздері таңдаған, яғни өздеріне қызмет көрсететін банк мекемелерінде
сақтауға міндетті. Ол үшін кәсіпорындар мен ұйымдар өздері қалаған банк
мекемелерінде есеп айырысу шотын ашулары тиіс. Бір кәсіпорынның немесе
субъектінің тиісінше әрбір банк мекемесінен бір ғана есеп айырысу шотын
ашуына болады.
441-"Есеп айырысу шотындағы ақша" счеты-кәсіпорынның есеп айырысу
шотына өткізілген, депозитке салынған жалақы және басқа да түсімнің
сомасына.
Банкі шоттары теңгемен де, шетелдік валютасымен де ашылуы мүмкін. Банк
келісім бойынша ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарын ашқан кезде, шот
иесінің пайдасына келіп түсетін ақшаны қабылдауды, оның өзіне немесе үшінші
тараптарға тиесілі ақша сомаларын аудару жөніндегі ұйғарымын оындауды және
басқа да қызмет түрлерін көрсетуді өз міндетіне алады. Банк шоттары бойынша
жасалған келісім шарты келесі мәліметтерден тұрады: реквизиттері; келісім
мәні немесе келісім шарттың жасалған нәрсесі; салық қызметі органдары
берген салық төлеуші-шот иесінің тіркеме нөмірі; банктің көрсететін
қызметінің шарты және оларды төлеу тәртібі. Келісімде жақтар тарапынан
келісілген басқа да жағдайлар қарастырылуы мүмкін. Банк мекемесі есеп
айырысу шотындағы ақша қаражаттардың шегінде шот иесінің, яғни субъектінің
ақша қабылдау, төлеу және аудару жайлы тапсырмаларын орындайды. Есеп
айырысу шоты бойынша операциялар бірыңғайланған белгілі құжаттар негізінде
жүргізіледі. Негізгі есеп айырысу құжаттары болып: төлем тапсырмасы, есеп
айырысу чегі, төлем талабы-тапсырмасы, инкассалық өкім, салық және кеден
органдарының инкассалық өкімі және тағы да басқа құжаттар саналады. Есеп
айырысу құжаттарында оларға қол қоюға құқығы бар екі лауазымды адамның қолы
болуы керек. Онсыз құжат орындалуға қабылданбайды. Есеп айырысу
құжаттарының үлгілі түрін олардың толтырылу тәртібін Қазақстан Республикасы
Ұлттық банкі мекемесі белгілейді.
Төлем-тапсырмасымен есеп айырысу. Төлем-тапсырмасы бұл субъектінің
қызмет көрсететін банкіге өзінің шотынан анықталған соманы аудару туралы
тапсырманы көрсетеді. Төлеуші банкке бекітілген формадағы бланкідегі
тапсырманы көрсетеді. Төлеуші тапсырмадан басқа, банк талабы бойынша
келісім шартты, салықтық счет-фактураларды және басқа да төлемдердің
мақсатқа сәйкестігін растайтын құжаттарды көрсетуге міндетті. Төлем
тапсырмалар төлеушінің шотында қаражаттар болған кезде ғана орындалуға
қабылданады.
Тапсырмалар банкіге төлем мерзімі келген күннен бастап көрсетіледі.
Төлеушінің шотында қаражат болмаған немесе жетіспей қалса және төлеушіге
несие беру мүмкін болмаса, төлем тапсырмасы банкпен қабылданбайды. Қаражат
пайда болған кезде жоспарлы төлем төлеушінің бұрынғы қарызын есепке ала
отырып, аударылады.
Үздіксіз циклді өндіріс субъектілері өндірілген өнімге аванстық
төлемдермен есеп айырысады. Аванстық төлемдер төлем тапсырмалармен
жүргізіледі.
Есеп айырысу шоты бойынша операцияларының есебі 441 "Есеп айырысу
шотындағы қолма қол ақша" счетында жүргізіледі. Бұл счеттың кредитінде
жазылған операциялар номері 2-ші журнал-ордерде, ал дебетінде жазылған
операциялар осы журналдың ведомосінде есептеледі.
441-"Есеп айырысу шотындағы қолма қол ақша" – счеты дебеттеліп, мына
төмендегі счеттары кредиттеледі:
451-"Кассадағы ұлттық валюта түріндегі ақша" счеты-кассадан келіп
түскен түсім және депоненттелген еңбек ақы сомасы;
301-"Алынуға тиісті қарыздар" счеты-сатылған өнім, жұмыс пен қызмет
төлем ақысына;
661-"Тауарлы-материалдық босалқылармен жабдықтау үшін алынған
аванстар",662-"Орындалатын жұмыстар және көрсетілетін қызметтер үшін
алынған аванстар" счеттары-сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден алынған
аванстарына;
441-"Есеп айырысу шотындағы қолма қол ақша" счеты кредиттеледі де, мына
счеттар дебеттеледі:
671-"Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу" счеты-алынған
өндірістік қорлар, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер үшін
жабдықтаушылар мен мердігерлердің акцептелген шоттарының төлем ақысына;
451-"Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма қол ақша" счеты-еңбек
ақыға, іс сапарларға, басқада шығыстарға жұмсауға арналған кассаға алынған
сомасына;
401-"Акциялар, 402-"Облигациялар", 403-"Басқа да қаржылық
инвестициялар" счеттары-сатылып алынған акциялар, облигациялар, банктердегі
депозит шоттарына;
601-"Банктер несиелері", 602-"Банктен тыс мекемелерден берілген
несиелер" счеттары-есеп айырысу шотынан өтелген банк несиелері мен заем
қаражаттарының сомасына;
651-"Жеке және мүліктерін сақтандыру бойынша есебі"- жеке және
мүліктерін сақтандыру бойынша қарыз сомасын төлегенде.
1.3. Банктердегі арнайы және валюталық шоттардағы
ақша қаражаттарының есебі.
Кәсіпорындар мен ұйымдар, фирмалар өздерінің ақшалай қаржыларын
сақтауға банк мекемесінен арнаулы шот ашуына болады. Бұл шотта ашылған
аккредитивтердегі ақшалай қаржылар, банктердегі арнаулы шоттардағы ақшалар
және басқадай құжаттардағы (вексельден басқа) ақшалай қаржылар
есептелінеді.
Шаруашылық субъектілері 421-"Аккредитивтердегі ақшалай қаржылар"-деп
аталатын счетта жабдықтаушы және басқа да кәсіпорындар мен ұйымдардың,
фирмалардың аттарына ашылған аккредитивтегі ақша қаражаттарын есептейді.
Негізінен есеп айырысудың бұл түрі басқа қаладағы жабдықтаушылармен қолма
қол ақшасыз есп айырысу үшін қолдаылады. Есеп айырысудың бұл түрі басқа
қолма қол ақшасыз есеп айырысуға ұқсас болып келеді. Бұл есеп айырысу
құжаты бойынша сатып алушы өзіне қызмет көрсететін банк мекемесі арқылы
жабдықтаушының шоты ашылған, яғни оған қызмет көрсететін банктен аккредитив
ашады. Есеп айырысудың бұл түрі 1931 жылдан бері қолданылып келеді.
Аккредитивтегі ақшалай қаржылар бойынша есеп айырысу жабдықтаушыларға
төлемнің дер кезінде төленуін қамтамасыз етеді.
Аккредитив-сатып алушыға қызмет ететін банк мекемесінің осы кәсіпорынды
немесе ұйымды жабдықтайтын шаруашылық субъектісіне қызмет көрсететін банк
мекемесіне тауарларының жіберілгендігін немесе қызметтерінің
көрсетілгендігін дәлелдейтін құжаттар бойынша төлем төлеу жайлы тапсырмасы.
Аккредитив тек бір ғана жабдықтаушымен есеп айырысуға арналады. Ал
аккредитивтің мерзімі жабдықтаушы мен сатып алушының арасындағы келісім
шартқа сәйкес бекітіледі. Бұл шартта мыналар көрсетілуі қажет:
1. Төлеушінің тапсырмасы бойынша аккредитивті ашқан банктің аталуы.
2. Аккредитивтің түрі және оның орындалуы мен пайдаланылуының әдісі мен
тәсілі.
3. Аккредитив бойынша қаржы алу үшін жабдықтаушының өзіне қызмет ететін
банкке тапсыруға тиістіқұжаттардың толық тізімі және нақты сипаттары.
4. Тауарларды тиеп жөнелткеннен немесе жұмыстарды, қызметтерлді
орындағаннан кейін құжаттардың банк мекемесіне тапсырылу мерзімі және
олардың орындалуына қойылатын талаптар. Жабдықтаушыларға аккредитив
жайлы, яғни оның ашылғандығы туралы хабарлау.
5. Басқа да керекті құжаттар мен шарттар.
Аккредитив жабылған уақытта пайдаланылмаған сома сатып алушының
банкісіндегі тиісті шотына аударылады.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда шетелдік валютадағы ақша қаражаттарының
қозғалысы Қазақстан Республикасы Бухгалтерлік есепке алудың 4-ші "Ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы есеп" және 9-шы "Шетелдік валютадағы
операцияларды есепке алу"-деп аталатын стандарттарына сәйкес
жүргізіледі. Орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтерге шетелдік
валюта, яғни шетелдің ақшасы арқылы есеп айырысу сол операция жасалған
күні Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі мекемесі белгілеген ақша
айырбастау курсы бойынша Қазақстан Республикасының Ұлттық валютасымен
көрсетілуі тиіс.
Шетелдік валюта-бұл кәсіпорындар мен ұйымдардың және мекемелердің
ақшалай қаражаттары мен есеп айырысу уақытында пайдаланатын және
қолданылатын Қазақстан Республикасының Ұлттық валютасынан басқа
бірліктері.
Бағам (курс) – бұл Қазақстан Республикасының Ұлттық банк мекемесі
белгілеп отыратын екі ел ақша бірліктерінің өзара қатынасы.
Бағамдық айырма-бұл екі елдің ақша бірліктерінің арасындағы бағамның
өзгеруі салдарынан болатын айырма сомасы.
Кәсіпорындар мен ұйымдар басқа шаруашылық субъектілеріне негізгі
құралдарды, тауарлы материалдық қндылықтарды және басқа да активтерді
шетел валютасына сатқанда немесе олардан сатып алғанда, банктерден
сондай ақ банкіден тыс мекемелерден шетел валютасымен несие алғанда
немесе оны қайтарғанда, тағы басқа жағдайларда шетелдік валюталармен
жүргізілетін операциялар пайда болады.
Кәсіпорындар мен ұйымдар шетел ақша бірлігімен операциялар жасау
үшін банк мекемелерінен шот аша алады. Валюталық шоттар бойынша 431-"Ел
ішіндегі валюталық шоттардағы ақша қаражаттары" және 432-"Шетелдердегі
валюталық шоттардағы ақша қаражаттары" счеттарында жүргізіледі.
Кәсіпорындар банктен валюталық шот ашу үшін банк мекемесіне осы
кәсіпорынның немесе ұйымның жарғысының көшірмесін, валюталық шот ашу
туралы өтініш, тиісті адамдардың қолдары қойылып және кәсіпорын мөрі
басылған арнайы карточка тағы да басқа құжаттарды табыс етуі керек.
Кәсіпорындар шетел валютасын сату немесе сатып алуда бағамның өзгеруінен
болған табысты 725-"Бағамдық айырмашылығынан алынатын табыстар" –деп
аталатын счетқа, ал шығынды 844-"Бағамдар айырмашылығы бойынша шығындар"
счетына апарып жазады. 431-"Ел ішіндегі валюталық шоттардағы ақшалай
қаражаттар" және 432-"Шетелдердегі валюталық шоттардағы ақшалай
қаражаттар" счеттары дебеті бойынша мына счеттармен кредиттеледі:
452-"Кассадағы шетелдік валюта", 301-"Алынуға тиісті борыштар", 725-
"Бағамдық айырмашылығынан алынатын табыстар".
Ал бұл бойынша 431 және 432-счеттар кредиті бойынша мына счеттармен
дебеттеледі:
452-"Кассадағы шетелдік валюта", 671-"Жабдықтаушы мердігерлермен
есеп айырысу", 844-"Бағамдар айырмашылығы бойынша шығындар".
2. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-на ұйымдастыру экономикалық
сипаттама.
2.1. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның заңдық статусы және
ұйымдастыру құрылымы.
Алматы филиалының "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ы Астана қаласының
орталығында Ауезова көшесі 71-ші үйде орналасқан.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 13.11.95ж. №1521 Қаулысымен, ҚР-дың
байланыс Министрлігінің почтасы, шаруашылық жүргізу құқығындағы, ҚР-дың
транспорт және коммуникация Министрлігіндегі почталық байланыстың
Республикалық мемлекеттік кәсіпорнына қайта құрылған. ҚР Үкіметінің
20.12.99ж. №1940 Қаулысымен "Почта байланысының республикалық мемлекеттік
кәсіпорны және оның еншілес мемлекеттік кәсіпорындарын қайта құру туралы",
почталық байланыстың республикалық мемлекеттік кәсіпорыны - "Казпочта" ААҚ-
на қайта құрылған. "Казпочта" ААҚ-ы заңды органда 7.01.2000 жылы тіркелген
(мемлекеттік тіркелгені туралы куәлігі 12.04.2001ж. №30503-1910-АО).
"Казпочта" ААҚ-ы Почталық байланыстың Республикалық мемлекеттік
кәсіпорнының құрылтайшысы болып табылады. Меншік түрі – жеке. "Казпочта"
ААҚ-ның құрылтайшысы ҚР Үкіметінің ҚР қаржы Министрлігінің мемлекеттік
мүлікті жекешелендіру Комитеті болып табылады.
"Казпочта" ААҚ-ы ҚР-дың заңдылығы бойынша заңды тұлға болып табылады
және келесі қызмет түрлерін жүзеге асырады:
Республика территориясында почта байланысының негізгі бағыттарының дамуын
жүзеге асырады;
почталық төлемнің маркіленген конверттердің, карточкалар мен
открыткалардың тираж белгілерін, номиналдарын, үлгілерін анықтайды;
почталық төлемдер белгілерін айналымға енгізіп және таратуды жүзеге
асырады,
басылымдарды басып шығаруды ұйымдастырады және жөнелтеді.
почта байланысының объектілерінің құрылысына жобалар және сметалардың
экспертизасын ұйымдастырады;
облыстық филиалдарда және "Казпочта" ААҚ-ның құрылымдық бөлімшелерінде
хаттарды (қарапайым , арнайы , құны жарияланған), посылкаларды (қарапайым,
құны жарияланған, оның ішінде ірі габаритті), ұсақ пакеттер, арнайы
қаптарды "М") қабылдауды, өңдеуді, жіберу және қолға тапсыруды қамтамасыз
етеді;
жылдам және курьерлік пошта қызметтерін көрсетеді;
әуе, теміржол, автомобильді, күш көлікті, теңіз және өзен транспортын,
меншік немесе жалданған транспортты қолдана отырып, пошта тасымалдауды
ұйымдастырады;
зейнетақы, стипендия, еңбек ақы төлемдерін жүзеге асырады, оның ішінде
үйге жеткізу қызметі, келісім шарт жасау негізінде;
жасалған келісім шарттар негізінде кезеңдік басылымдарды басып жеткізу
мен тасымалдауды, жөнелтуді, жазылым бойынша және бөлшектік өткізуді
ұйымдастырады.
Дүниежүзілік почталық конвенциямен және оны Орындаушы регламентпен
қарастырылған міндеттемелермен сәйкес халықаралық почталық жіберулердің
қабылдауын, почтамен жіберудің өңделуін және қолға тапсыруды қамтамасыз
етеді;
почта байланысы мен филателия облысында эксплуатациялық және коммерциялық
қызметтің сұрақтары бойынша шетел операторларымен қатынасады;
қорғау қызметін жүзеге асырады: азаматтардың өмірін және денсаулығын
қорғау, меншік иесінің мүлігін, оны тасымалдаған кезде қорғау;
хаттық корреспонденцияның, почта байланысының ұлттық және халықаралық
рыноктағы почта жіберу қызметінің бірлік технологиялық жүйесімен қызмет
етуін қамтамасыз етеді және "Казпочта" ААҚ-ның почталық байланыс
қызметінің эксплуатациялық параметрлеріне және сапасына жауап береді;
транзит бостандығын, почта кеңістігінің бірлігін қамтамасыз ете отырып,
халықаралық жіберулердің қабылдауда, жіберуде және қолға беру үшін
"Казпочта" ААҚ-ы почта байланысының желісін көрсетеді;
дүниежүзілік почталық одақ Актілерімен қарастырылған халықаралық почталық
жіберулермен өзара айырбасы үшін шетелдік почталық операторлармен өзара
есеп айырысуды жүргізеді ;
"Казпочта" ААҚ-ы қызметінің техникалық және ақпараттық қамтамасыздығын
жүзеге асырады;
"Казпочта" ААҚ-ы почталық жіберулердің және экономикалық мүддесінің
қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында тергеу жүргізуді жүзеге асырады;
"Казпочта" ААҚ-ы Жарғысында қарастырылған банктік және басқа да
операцияларды жүзеге асырады;
коммуналдық төлемдерді жіне салықтық төлемді жинауды ұйымдастырады;
почталық төлем карточкаларын, сонымен бірге халықаралық төлем
карточкаларын жасап шығарады;
почталық байланыс облысында бірлік стандарттарды, нормаларды және
ережелерді жасап шығарады, олардың сақталуын бақылайды және бекітеді, яғни
почталық байланыс сферасында қызмет көрсету ережелер мен нұсқауларға
сәйкес;
Қазақстан Республикасы аңдылығымен тыйым салынбаған, басқа да қызмет
түрлерімен айналысуға құқығы бар.
Жоғарыда айтылып кеткен, қызметтің басқа да түрін жүзеге асыру үшін
компетентті органның арнайы рұқсаты (лицензия, сертификат) немесе
халықаралық органның тіркеуі және рұқсаты қажет, осыдан кейін ғана
"Казпочта" ААҚ-ы берілген қызмет түрімен, бекітілген тәртіпте сәйкес
рұқсат (лицензия, сертификат) алғаннан кейін айналысады.
31.01.2001ж. № 14 ҚР Ұлттық Банкінің лицензиясы негізінде келесі банктік
операцияларды теңгеде және шетел валютасында жүргізеді:
депозиттер қабылдау, заңды тұлғалардың банктік шоттарын ашу және жүргізу;
депозиттер қабылдау, жеке тұлғалардың банктік шоттарын ашу және жүргізу;
кассалық операциялар: банкноттар мен монеталарды қабылдау, беру, есеп
айырысу, ұсақтау, айырбастау, сортировкалау, буып тастау және сақтау;
аудару операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақша аудару бойынша
тапсырмаларын орындау;
банкноттардың, монеталардың және құндылықтардың жіберілуі мен
инкассациясы;
шетел валютасын айырбастау операцияларын ұйымдастырады;
банктік операциялармен қарастырылған басқа да операциялар:
жалға берушінің жалға беретін мүлігіне келісім шарт мерзімі аяқталғанға
дейін меншік құқының сақталуымен, мүлікті жалға береді (лизинг);
меншікті бағалы қағаздар эмиссиясы (акциялардан басқа);
факторингтік операциялар: тауарларды (қызметті, жұмысты) сатып алушыдан,
төлемеу тәуекелділігін қабылдап, төлеу тапсырмасын алу құқығы;
форфетингтік операциялар: тауарды (қызметті, жұмысты) сатып алушыдан
қарызды міндеттемесін төлеуде, сатушыға айналып келмейтін вексельді сатып
алу жолымен жүзеге асыру.
29.03.2000ж. № 0401200225 бағалы қағаздар бойынша ҚР-дың Ұлттық
Комиссиясы мемлекеттік лицензиясы негізінде "Казпочта" ААҚ-ы бағалы қағаз
рыногында клиенттер шоттарын жүргізуде номиналдық ұстау ретіндегі,
құқығымен брокерлік және дилерлік қызметпен айналысады .
"Казпочта" ААҚ-ында меншік құқығында жекеленген мүлігі бар, заңда
қарастырылған тәртіптегі өзінің міндеттемелері бойынша жауап береді,
мүліктік құқықтарды алады және жүзеге асырады, сотта жауап беруші және
жауапқа тартушы бола алады.
"Казпочта" ААҚ-да өзіндік балансы, мөрі, банктерде шоттары, оның ішінде
валюталық, фирмалық реквизиттері және атрибуттары бар .
"Казпочта" ААҚ-ы Салық төлеуші ретінде Алматы қаласының Алматы ауданы
бойынша салықтық комитетіндегі есепте тіркелген, РНН 600 700 100 437.
2.2. АФ "Астана почтампы" "Казпочта" ААҚ-ның органдары
және қызметкерлердің жауапкершілігі.
"Казпочта" ААҚ-ның Органдары болып табылатындар:
жоғарғы орган – акционерлердің жалпы жиналысы;
басқару органы – директорлар Кеңесі;
атқарушы органы – Басқарма Төрағасымен басқарылатын Басқарма.
Басқару функцияларын орындауға уәкілденген және қаржылық құжаттарға
бірінші қол қоюға құқығы бар тұлғалар, мыналар:
Басқарма Төрағасы;
Басқарма Төрағасының орынбасарлары;
Бухгалтерлік есепті жүргізуге уәкілденген және қаржылық құжаттарға екінші
қол қоюға құқығы бар тұлғалар, мыналар:
бухгалтерлік есеп және есеп беру Департаментінің директоры – Бас
бухгалтер;
бухгалтерлік есеп және беру Департаменті директорының орынбасарлары.
"Казпочта" ААҚ-ы филиалдарында бірінші қол қою құқығы директорға және
оның орынбасарларына, ал екінші қол қою құқығы – бас бухгалтерге және оның
орынбасарларына беріледі.
"Бухгалтерлік есеп туралы" Заңдық күші бар, Қазақстан Республикасы
Президентінің жоғарыда айтылғанына сәйкес және 1-БЕС Басқарма Төрағасы
мынаған жауап береді:
бас бухгалтер қызмет орнына қызметкерді – бухгалтерлік есеп және есеп
беру Департаментінің директоры тағайындайды;
бухгалтерлік есеп және есеп беру, салықтық есеп жүйесін ұйымдастырады;
ішкі және сыртқы бақылауды орнатады;
Есеп саясатының құрылуын, бухгалтерлік есепті, оның жағдайларына сәйкес
жүргізу.
"Казпочта" ААҚ-ның Бас бухгалтері мынаған жауап береді:
бухгалтерияда қызметкерлердің жұмысын ұйымдастырады және тағайындайды;
бухгалтерлік есепті жалпы жүргізу және салықтық есеп айырысу;
"Бухгалтерлік есеп туралы", ҚР-дың БЕС-ры, басқа да нормативтік құқықтық
актілер мен Есеп саясатының Заңдық күштері бар, Қазақстан Республикасы
Президентінің Указының талаптарының сақталуын бақылайды.
"Казпочта" ААҚ-ның бухгалтерлік есебін ұйымдастыруға, шаруашылық
операцияларды орындау барысында заңның сақталуына Басқарма Төрағасы жауап
береді.
Бухгалтерлік есеп және есеп беру Департаменті жұмыскерлерінің
функционалдық міндеттемелері Бухгалтерлік есеп Департаменті жағдайларымен
және қызметтік нұсқаулармен анықталады.
"Казпочта" ААҚ жұмыскерлерінің білікті дайындығын анықтау үшін "Қазпочта"
ААҚ-ның Басқармасымен бекітілген тәртіпте аттестация жүргізеді.
2.3. АФ "Астана почтампы" (Казпочта( ААҚ-ның
есеп саясаты
(Қазпочта( ААҚ-ның есеп саясаты 2001 жылдың 7 шілдесінен № 5 Протокол
Директорлар Кеңесінің Қоғамымен "Бекітілген".
"Қазпочта" ААҚ-ның есеп саясаты "Бухгалтерлік есеп туралы" Заңдық күші
бар, Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп Стандарттарының,
бухгалтерлік есеп әдістемесі Департаментінің әдістемелік кепілдемелері
және Қазақстан Республикасының қаржы Министрлігі аудитінің, Қазақстан
Республикасының басқа да нормативтік құқықтық актілерінің, "Қазпочта" ААҚ-
ның қызметінің нақты өндірістік-экономикалық жағдайларының есебімен
Қазақстан Республикасы Президентінің Указының талаптарына сәйкес жасалған.
"Қазпочта" ААҚ-ның Есеп саясаты Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік
есеп пен қаржылық есеп беруді реттеуші жүйенің мемлекеттік органының
талаптары бойынша өзгертіледі.
"Казпочта" ААҚ-ның Есеп саясатында келесі өзгертулер мойындалмайды:
Шаруашылық қызметінде Есеп саясатын бұрын болған операциялар мен
жағдайлардан мазмұны бойынша ерекшеленетін операцияларға қолданбау.
Бұрын да болмаған немесе заңсыз болып табылатын шаруашылық қызметіне
және операцияларға жаңа есеп саясатын қолданбау.
Есеп саясатына өзгертулер енгізілген жағдайда, бұл өзгертулер міндетті
түрде оны қолданушылардың мәліметтеріне жеткізілуі керек.
Есеп саясатын, оның принциптері мен негіздеріне сәйкес "Казпочта" ААҚ-да
бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есеп беруді ашу үшін қолданылатын
тәсілдер жиынтығы деп түсінеміз.
Есеп саясатын құрау және жасау кезінде, регламенттелген 1-БЕС "Есеп
саясаты және оны ашу" принциптері қолданылған.
Есепте өңделген мәліметтер негізінде, қазіргі Есеп саясатына сәйкес әр
түрлі қолданушылар үшін қаржылық, статистикалық, салықтық есеп берулер
құралады.
"Казпочта" ААҚ-ы мыналарға есеп береді:
Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің мемлекеттік мүлік пен
жекешелендіру Комитетіне кез-келген кезеңде және көлемде оның талабы
бойынша.
"Казпочта" ААҚ-ы тіркелу жері бойынша салықтық органға бекітілген көлемде
және мерзімде;
территориалды орнына қарай статистика бойынша Қазақстан Республикасы
Агенттігіне;
табиғи монополияны реттеу бойынша, бәсекені қорғау жіне шағын бизнесті
қолдау бойынша Қазақстан Республикасының Агенттігіне бекітілген көлемде
және мерзімде;
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне, бекітілген көлемде және
мерзімде;
Транспорт және коммуникация Министрлігіне, бекітілген көлемде және
мерзімде есеп береді.
2.4. АФ "Астана почтампы" "Казпочта" ААҚ-ның
бухгалтерлік есебін ұйымдастыру.
Қазіргі кезде Есеп саясатының негізгі мақсаты- капиталдың, активтердің,
міндеттемелердің, "Казпочта" ААҚ-ның қызметінің кез-келген кезеңіндегі
табыстар мен шығындардың бағалауын жүргізуге мүмкіндік беретін ақпараттық
жүйені құру, яғни:
тиімді менеджмент үшін;
өз уақытында және дұрыс салықтық аударымдарды жүзеге асыру үшін;
"Казпочта" ААҚ-ның қызметінің барлық жүйесі шартты түрде мына түрлерге
бөлінеді:
Қаржылық есеп Бас шоттар жоспарының 10-80 бөлімдерінің синтетикалық
шоттарында жүргізіледі, яғни, қаржылық-шаруашылық қызмет процесінде
құралатын табыстар мен шығындар көрсетіледі.
қаржылық есеп сыртқы пайдаланушылар үшін ашық және "Казпочта" ААҚ-ның
немесе меншік иесінің заказы бойынша тәуелсіз аудиторлардың және
компетенция шегінде мемлекеттік органдармен бақыланады.
Өндірістік есеп Бас шоттар жоспарының 90-95 бөлімдерінің синтетикалық
шоттарында көрініс табады және өнімнің, жұмыстың және қызметтің ішкі
өндірістік калькуляцияланған өзіндік құнын құрайды, "Казпочта" ААҚ-ның
барлық тікелей және жанама шығындарын есептейді.
Орындау барысында альтернативті шешімдер варианттарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
1.Ақша қаражаттарының, есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебінің
теориялық аспектілері. 5
1.1.Ақша қаражаттарының, есеп айырысу операцияларының экономикалық мәні.
5
1.2. Кассадағы және есеп айырысу шотындағы нақты ақшаның есебін
ұйымдастыру. 10
1.3. Банктердегі арнайы және валюталық шоттардағы
ақша қаражаттарының есебі.
16
2. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-на ұйымдастыру экономикалық
сипаттама. 19
2.1. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның заңдық
статусы және ұйымдастыру құрылымы. 19
2.2. АФ "Астана почтампы" "Казпочта" ААҚ-ның органдары
және қызметкерлердің жауапкершілігі. 22
2.3. АФ "Астана почтампы" (Казпочта( ААҚ-ның
есеп саясаты.
23
2.4. АФ "Астана почтампы" "Казпочта" ААҚ-ның
бухгалтерлік есебін ұйымдастыру. 25
2.5.Жекеленген құрылымдық бөлімшелерде есеп
жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері. 27
3. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның ақша қаражаттарының қозғалысын
талдау. 29
3.1. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның
төлем қаблеттілігін талдау.
29
3.2. "Қазпочта" ААҚ-ның қызметінің тиімділігін және
іскерлік белсенділігін талдау.
38
3.3. "Қазпочта" ААҚ-ның табыстылық көрсеткіштері
және оларды талдау.
40
4. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның кассадағы
және есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттарының есебі
және оны жетілдіру жолдары. 44
4.1. "Қазпочта" ААҚ-ның кассадағы және есеп айырысу
шотындағы ақша қаражаттарының есебі. 44
4.2. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның
ақша қаражаттары қозғалысы туралы есеп беруді құрау. 47
(тікелей әдіс)
4.3. "Банк-клиент" программасын енгізу. 50
Қорытынды және ұсыныстар 53
Қолданылған әдебиеттер тізімі. 59
Кіріспе.
Ақша қаражаттары, есеп айырысу операциялары – кәсіпорын қызметі үшін
қажетті жағдай, өйткені олар жабдықтаудың, өндіріс процесінің үздіксіздігін
және өнімді уақытында тиеу мен өткізуді қамтамасыз етеді. Есеп айырысу
операциялары келісім шартпен толтырылып, бекітіледі. Соған сәйкес бірінші
кәсіпорын тауарлы-материалдық қорларды, жұмыстар немесе қызметтердің
жабдықтаушысы, ал екіншісі олардың сатып алушссы, тұтынушысы және төлеушісі
болып табылады.
Жабдықтаушылар мен сатып алушылардың арасында нақты есеп айырысуларды
ұйымдастыру айналым қорларының айналымдылығының жылдамдауына және уақытында
ақша қаражаттарының келіп түсуіне тікелей әсер тигізеді.
Кәсіпорында өндірістік талаптарды орындаушы персоналымен өзара қарым
қатынастар пайда болады, бұл кәсіпорын жұмыскерлермен есеп айырысуларды,
әлеуметтік қамтамасыз ету органдарымен және басқа да ұйымдармен есеп
айырысуды қажет етеді. Бұл есеп айырысулардың барлығы ақша формасында
жүзеге асырылады.
Кәсіпорындармен, ұйымдармен, мекемелермен есеп айырысулар қолма қол
ақшасыз нысанда жүргізіледі. Қолма қол ақшасыз есеп айырысулар төлеушінің
шотынан ақша қаражаттарын алушының шотына аудару жолымен, әртүрлі банктік
операциялар (несиелік,есептік) көмегімен айналымдағы нақты ақшаның орнын
басумен жүргізіледі. Осылайша кәсіпорындар мен ұйымдар арасында есеп
айырысысуда делдал болып, сәйкес банк мекемелері шығады.
Банк пен клиент арасындағы қатынастар келісім шарт түрінде болады.
Клиенттер несиелік есептесу қызметтерін алуға банкті өздері таңдайды және
барлық банктік операция түрлерін жүргізеді.
Есеп айырысу шотынан басқа, банктерде қорларды сақтауға ағымды және
арнайы шоттар ашылады.
Ақша қаражаттары және есеп айырысу есебінің негізгі талаптары мыналар
болып табылады:
ақша қаражаттарының, есеп айырысудың қозғалысы бойынша операцияларды
уақытында және дұрыс құжаттандыру;
кәсіпорын кассасындағы нақты ақша қаражаттарының, бағалы қағаздың
сақталуына күнделікті, оперативті бақылау;
бюджетпен, банктермен, персоналмен уақытында есеп айырысысуын және
дұрыстығын бақылау;
сатып алушылармен және жабдықтаушылармен келісім шарттарда бекітілген
есеп айырысысу нысандарының сақталуын бақылау;
мерзімі кешіктірілген қарыздарды шығару үшін, дебеторлармен және
кредиторлармен есеп айырысуларды уақытында салыстыру.
Берілген дипломдық жұмысымның мақсаты АФ "Астана почтампы" "Қазпочта"
ААҚ-ын мысалға алып, ақша қаражаттарының, есеп айырысу операцияларының
бухгалтерлік есебінің ұйымдастыруын талдап, оны жетілдіру жолдарын ұсыну.
Ол үшін келесі жағдайларды қарастыру қажет:
- АФ "Астана почтампы" "Казпочта" ААҚ-ның бухгалтерлік есебін ұйымдастыру.
-Жекеленген құрылымдық бөлімшелерде есеп жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері.
-АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның ақша қаражаттарының қозғалысын
талдау.
-АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның төлем қаблеттілігін талдау.
-"Қазпочта" ААҚ-ның қызметінің тиімділігін және іскерлік белсенділігін
талдау.
-"Қазпочта" ААҚ-ның табыстылық көрсеткіштері және оларды талдау.
-АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның кассадағы және есеп айырысу
шотындағы ақша қаражаттарының есебі.
-"Қазпочта" ААҚ-ның кассадағы және есеп айырысу шотындағы ақша
қаражаттарының есебі.
-АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның ақша қаражаттары қозғалысы туралы
есеп беруді құрау.
(тікелей әдіс)
-Ақша қаражаттарының есебін жетілдіру.
-"Банк-клиент" программасын енгізу.
Дипломдық жұмысты жазу барысында экономикалық- статистикалық салыстыру,
талдау әдістері қолданылған.
1.Ақша қаражаттарының, есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебінің
теориялық аспектілері.
1.1.Ақша қаражаттарының, есеп айырысу операцияларының экономикалық мәні.
Еліміздегі үрдіс пен рыноктық қатынастар жүйесі жылдан жылға дамып
келеді. Рыноктық экономиканы әрі қарай жетілдіру мен дамыту, экономикалық
қатынастарға түсуші жақтарды ақпараттар жүйесімен қамтамасыз ету, жан-жақты
талдау қызметтерін жүргізу, экономикалық тиімді шешім қабылдау үрдісінде
бухгултерлік есептің атқаратын ролі зор.
Аралық шаруашылық қатынастарды қағазға түсіру заманынан бастап
қалыптасқан бухгалтерлік есептің атқаратын ролі мен маңызы осы заманда да
өз мағынасын жоғалтпай ой мен санаға сиярлық жолмен дамып келеді.
Экономикалық өмір мен заңдылықты іске асырушы шаруашылық субъектілерінің
өрісі мен салалары бойынша міндетті түрде жүргізілетін бухгалтерлік есеп
ешқашанда өз мағынасы мен маңызын төмендетпейтіндігіне әркімнің де көзі
жеткен болар.
Шаруашылық субъектілері, меншік иелігінің кез келген түрлері, рыноктық
әрекетке түсуші құқылы тұлғалар, ұйымдар мен мекемелердің барлығында
бухгалтерлік есеп жүргізіледі.
Меншігінде қаражаттары мен мүліктері, қорлары мен капиталы, алған
міндеттемелері, өндірген дайын өнімдері, тауарлы-материалдық құндылықтары,
негізгі құралдары мен айналым қаражаттары, сатып алу мен сату өрісі,
шаруашылық жүргізу үрдісі бар шаруашылық субъектілерінде бухгалтерлік есеп
жүргізу экономикалық қатынастардың басты мәселелеріне жатады.
Кәсіпорындардың шаруашылық қызметі өрісінде болып отыратын, немесе
күнделікті нақтылы орын алған операциялардың мазмұны мен мәліметтерін
есептеп, бағалау және шоттар жүйесіне түсіру бірнеше өлшеу принциптері
қолданылады.
Бухгалтерлік есеп жүйесіндегі ақпараттарды өлшеп, тексеру мен бағалау
және талдап, зерттеу қызметін жан-жақты іске асыру үшін түрлі өлшеу
әдістері болады. Бұлар ақшалай, натуралды және еңбек өлшемі болып үшке
бөлінеді.
Ақша- өлшеу принципінің ең негізгісі. Қызмет атқарушы бухгалтерлер
ненің қанша сомаға сатылып алынғандығын, ненің қанша сомаға өндіріліп
сатылғандығын, ненің қолда қалғандығын білуі керек.
Сонымен қатар, ағымдағы шаруашылық операцияларының мазмұнын өлшеп,
есептеп, бухгалтерлік есеп шоттарына жазып, жекелеген шоттардың жинағын
шығарып, бұл жинақтарды қорытынды есепке түсіру сияқты қызметтердің барлығы
да ақшалай өлшеу принципі бойынша орындалады. Кәсіпорындар қызметін қорыту
мен талдау , басқару жүйесін жетілдіру бағытында тиімді шешімдер қабылдау
әрекеттері де осы ақшалай өлшеу принципін қолдану арқылы іске асырылады.
Ақшалай өлшем кәсіпорындар меншігінде активті қаражаттардың,
міндеттемелер мен меншікті капиталдың, қаржы салымы инвесторлардың үлес
көлемі мен қозғалысын, қалыптасқан көздерін тәуекелшіліктің дережесін
зерттеу үшін де қажет. Сонымен қатар ақшалай өлшеу принципін пайдалану
арқылы жұмсалған шығындар, өндірілген өнім, таза пайда, шеккен зиян,
еңбекке ақы төлеу, банк несиесі, тауарлы материалдық құндылықтар, негізгі
құралдар тағы басқа құндылықтардың жалпы сомасын кез-келген есепті кезеңде
жинақтап көрсетуге болады.
Радостовец Владимир Константиновичтің "Кәсіпорындағы бухгалтерлік
есеп" деген оқулығында, барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша
қаражаттарын банкі мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және
міндеттемелері бойынша төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз
нысанда, ал қажет жағдайда белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді
жүзеге асырады делінген.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп
айырысысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын
ашады. Банк шоттары- бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім шарттың
қатынастарын көрсететін әдіс.
Ф.С.Сейдахметованың "Современный бухгалтерский учет" деген оқулығында
көрсетілгендей, есеп беру терминінен есептік мәліметтер жиынтығын
түсінеміз, одан шаруашылықтанушы субъектінің кез-келген кезеңінде әр жақты
қызметін қадағалауға болады. Есеп беру – бұл тексті анықтамасы және сандық
сипаттағы жүйесі бар есептің әртүрлі түрінің негізінде құралған ақтайтын
құжаттар. Есеп пен есеп беру арасындағы байланыс, есептегі қорытынды
мәліметтер жинақталған көрсеткіштер түрінде сәйкес есеп беру формаларына
құйылғанда тағайындалады.
Жоспарлы экономикада есеп беру пайдаланушылардың шектелген ортасына
ғана көрсетілген- басқарудың жоғары тұрған органына, сәйкес қаржылық,
банктік мекемелерге және статистика органына. Есеп берудің мұндай түрі
мемлекеттік деп аталып, оған бухгалтерлік және статистикалық формалар
кірген. Қазақстандағы есеп беру жүйесінің тарихы мынадай, негізінен
әкімшілік-шаруашылық басқару кезінде есеп беру формаларына кіретін барлық
көрсеткіштер, бірінші кезекте жоғары тұрған органдарға тағайындалған.
Артықшылық жоспардың кез-келген көрсеткіштерінің орындалуына
орталықтандырылған бақылауды қамтамасыз еткен статистикалық ақпаратқа
берілген. Есеп берудің мұндай мәліметтері тігінен ғана құралған (региондар,
облыстар және жалпы республика бойынша) макродеңгейде басқару үшін қажетті.
Бухгалтерлік есеп және оның мазмұны туралы сұрақ, бірінші кезекте осы
ақпаратты пайдаланушылардың шығуымен байланысты, ерекше ауқымды болды.
Рыноктық қатынастар жағдайларында индивидтер немесе индивид топтары,
олардың қазіргі және келешектегі шарушылық қызметімен байланысты шешімдерді
қабылдайды.
Д.Сансызбаевтің "Қазақстанның ұлттық валютасына тоғыз жыл" деген
мақаласында, Қазақстанға меншікті ұлттық валютасын, яғни теңгені енгізу
туралы мәселе қарастырылған. Тәуелсіздік туралы заңды қабылдауда, суверенді
Қазақстанның дамуының негізгі моменті бұл жоспарлыдан рынокқа көшу,
әкімшілік басқарудан басқару жүйесін рыноктық реттеуге көшу болды. Бірінші
қадамды регламенттейтін бірнеше заңдар қабылданды. Осыдан болашақта қайта
құрулар болды. Елеулі өзгерістердің ішінен мемлекеттік меншікті
жекешелендіруді және екінші деңгейлі банктердің құралуын айтуға болады.
Кешенді факторларды ескере отырып, еліміздің басшысы Н.Ә.Назарбаев 1993
жылдың 15 қарашасында айналымға ұлттық валютаны – теңгені енгізу туралы
указға қол қойды, бұл атаудың өзі жай алынған емес.
Тарихта белгілі, теңге Орта Азияның және Оңтүстік Қазақстанның сауда
орталықтарында орта ғасырларда пайда болған. М.Барманкулов профессордың
зерттеулеріне сәйкес, Қазақстан территориясында моңғолдарға дейінгі кезеңде
күміс және мыс монеталары – танга (теңге) болған. Олар айналымда 19
ғасырдың аяғына дейін, яғни Ресей империясының құрамына кіргенге дейін
болған. Меншікті ұлттық валютаны енгізу туралы сұрақ Тәуелсіз Қазақстанның
жаңа мемлекеттік белгілерді шығарумен бірге қарастырылған. Купюраның жаңа
үлгісін жасап шығаруға Ұлыбританиядағы "Харрисон және оның ұлдары" деген
банкноттік фабрика таңдалған. Қазақстан-әлемдегі жалғыз мемлекет, яғни бес
жүз теңгеден жоғары купюраларында екі тілде жазылған-орыс және қазақ
тілдерінде.
"Қазақстан Халық банкі" ААҚ-ның заңдық департаментінің директоры
А.Карагусовтың "Банктердің құқықтық статусы" деген мақаласында ақша
түсінігі экономикалық болып табылады делінген. Қазіргі кезеңде
Қазақстандағы заңда ақша категориясы ақша бірлігінің және ақшаның әрекет
ету формалары арқылы көрсетеді.
Мемлекет ұлттық ақшаны енгізе отырып, олардың басқа да жоғары ликвидті
активтерге ауыстыру мүмкіндігін растайды, яғни олар мемлекет
міндеттемелерін орындауын қамтамасыз етудің, ұлттық ақша белгілерін
шығаруды негіздеген. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасында ақша
айналымы, тауар айналымы, қызмет көрсету және әртүрлі төлемдерді жүзеге
асыру процесі түсінігін анықтай отырып, мұндай айналымға қолма қол ақшамен
және ақшасыз есеп айырысудың қозғалысын енгізеді. Айналымға қатысушылардың
көпшілігі-өздерінің активтерін екінші деңгейлі банктерде ұстайды, яғни олар
банк шоттарында ақшасын орналастырған иеленуші мен осы ақшаның эмитенті
болып табылатын Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің арасындағы делдал
болып табылады. Бұл екі деңгейлі жүйе ақырғы пайдаланушы үшін көрінбейді-
екінші деңгейлі банк клиентіне. Банктік шот-бұл шотты иеленушінің және оның
банкінің арасындағы қарыздық қатынастары.
О.Мырзабаевтың "Өз уақытында өтелген төлемдердің барлығы жақсы" деген
мақаласында еліміздегі есеп айырысу нысандарының маңыздылығы туралы
айтылған. Республикада жыл сайын сатып алушылар мен тауарларды сатулардың,
жұмысты, қызметті көрсетушілердің арасында мыңдаған келісім шарттар
жасалуда, яғни мұндай келісім шарт төленуі керек, төлем нақты ақшамен
немесе ақшасыз формада жүргізіледі.
Біздің елімізде төлем құралдарының бірнешеуі қолданылуда, оның әрбіреуі
әртүрлі. Мысалға төлем-тапсырма. Банк клиенттерінің көпшілігі осы кең
тараған төлем құжатын пайдалануда. Төлем тапсырмасы сатып алушының
инициативасы бойынша, яғни өзінің бизнес партнерынан тауар сатып алғысы
келгенде пайдаланылады.
Енді Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің төлемдік жүйесінің
әдістемелік бөлімінің бас экономисті Е.Ашыкбековтің “Болашақ-төлемдік
карточкаларында” деген мақаласында қолма қол ақшасыз есеп айырысудың бір
нысаны төлемдік карточкалардың маңыздылығы туралы айтылған.
Бөлшектік саудада қолма қол ақшасыз төлемдерге көшу мемлекет үшін
салықтарды тиімді жинауды, қолма қол ақшаның көлеңкелік айналымын азайтады,
ақша айналымын бақылауды күшейтеді.
Қолма қол төлемдерді аударуда ең тиімді құралы төлем карточкасы болып
табылады деген. Ол экономикаға қолма қол ақша массасын тартуға қол
жеткізудің құралы, яғни, ұсақ бөлшекті тауар ақша айналымын қолма қол
ақшасыз айналымға аударады.
Төлем карточкасы- бұл ақша емес, электрондық терминалдар немесе басқа
да құралдар арқылы, яғни карточканы ұстаушыға төлемдерді жүргізуге, нақты
ақша алуға, валюта айырбастауға және карточка эмитентмен анықталған басқа
да операцияларды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін ақпараты бар, ақшаға қол
жеткізу құралы болып табылады.
Барлық шаруашылықтанушы субъектілер өздерінің ақша қаражаттарын сәйкес
банк мекемелерінің шоттарында сақтайды және осы мекемелер арқылы қолма қол
ақшасыз есеп айырысу формасында міндеттемелері бойынша төлемдерін жүзеге
асырады , ал қажетті қолма қол ақшамен есеп айырысу Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкімен бекітілген нормативтік құжаттары шегінде
жүзеге асырылады. Заңды тұлғалар арасында 4000 айлық есептік көрсеткіштен
жоғары төлемдер сомасы тек қолма қол ақшасыз есеп айырысумен жүзеге
асырылады. Берілген шарт заңды тұлғалар арасындағы кез келген келісім
шартта қолданылады. Егер келісім шарт сомасы көрсетілген лимиттен жоғары
болса, онда төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен аспаса.
Ақша қаражаттарын сақтауға және заңды тұлғалар арасында есеп айырысысу
үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелері банктік счеттар ашады.
Банктік счет – келісім шартта қарастырылған,банк пен клиент арасында
депозитті қабылдау бойынша және операцияны орындауға, клиентке банктік
қызмет көрсетуді жүзеге асырумен байланысты келісім шарт қатынастарын
көрсету тәсілі.
Банктік шоттар теңгеде және шетелдік валютада жүргізіледі де , ағымды,
жинақ және корреспонденттік шоттар болып бөлінеді.
Корреспонденттік шоттар – банктік операциялардың жеке түрлерін жүзеге
асырушы банктер мен ұйымдардың банктік шоттары.
Ағымды (есеп айырысу( және жинақ шоттар жеке, заңды немесе заңды
тұлғалардың жекеленген бөлімшелеріне (филиалдар мен өкілдерге( ашылатын
банктік шоттар.
Шаруашылықтанушы субъектіге шетелдік валютада қаражаттардың
қозғалысының есебіне арналған ағымдық валюталық шот ашылуы мүмкін. Оны
сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асырушы субъектілерге ашады. Аккредитив
бойынша шоттарды, чек кітапшасы бойынша шоттарды субъектілер ақша
қаражаттарын ерекше сақтауға және сәйкес операцияларды орындауға ашады.
Субъектілердің шоттарынан қаражатты, оны иеленушінің бұйрығы бойынша
есептен шығарады. Субъектінің бұйрығынсыз шоттағы қаражатты есептен шығару,
тек соттың шешімімен, мемлекеттік салықтық қызметпен және басқа да заңды
жағдайлармен жіберіледі.
Қазақстан Республикасының территориясында төлемдер мен ақша аударуды
жүзеге асыруда келесі тәсілдерді қолданады( қолма қол ақша беру; төлем
тапсырмасын көрсету; чек беру; вексель беру немесе оларды индоссамент
бойынша беру; төлем карточкаларын пайдалану; банктік шотты тікелей
дебеттеу; төлем талап-тапсырмасын көрсету; инкассалық бұйрықтарды көрсету;
республиканың заңды актілерімен бекітілген басқа да тәсілдер.
Қолма қол ақшасыз есеп айырысудың негізгі формалары төлем тапсырмалар,
чек, вексель, төлем талап-тапсырмасы, салықтық қызмет пен кедендік
мүшелердің инкассалық бұйрықтары болып табылады.
Төлеуші мен қаражатты алушының арасындағы есеп айырысу формасы келісім
шартпен анықталады.
1.2. Кассадағы және есеп айырысу шотындағы нақты ақшаның есебін
ұйымдастыру.
Әрбір кәсіпорындар мен ұйымдардың, шаруашылық субъектілерінің қолда
бар нақты ақшалай қаражаттарын сақтайтын өздерінің кассасы болуы керек.
Касса арнайы жабдықталған, яғни едені мен төбесінен ешқандай адам кіре
алмайтындай етіп жабылған, терезесі мен есігіне темірден тор қойылған және
дыбыстық белгі беретін қондырғылар орнатылған, өрттен сақталатындай түрлі
материалдармен қапталып жасалған бөлмеде орналастыруды қажет етеді.
Кассадағы нақты ақша қаражаттары кассирдің мөрі сургуч арқылы басылып
жабылатын сейфте немесе темір шкафта сақталынуы тиіс. Бұл сейфтің кілті мен
сургуч басатын мөр кассирде, ал кілттің екінші данасы белгіленген ыдысқа
салынып, аузы жабылып, кассирдің мөрі басылып, кәсіпорын, яғни субъектінің
басшысында сақталады. Кассир жұмыс күнінің соңында кассаның тиісті
жерлеріне (есігіне) мөр таңбасын басып, күзетшіге тапсыруы тиіс. Кассадағы
ақшаның түгелдігіне жұмысқа деген немқұрайлылық пен салақтық салдарынан
кәсіпорынның, субъектінің шеккен зардабына, әдейі қастандықпен немесе арам
ниетпен істелген әрекет негізінде кәсіпорынға, ұйымға келтірілген
шығындарға касса қызметкері, яғни кассир толық жауап береді.
Кассир – материалды жауапты тұлға. Ол кассалық операцияларды жүргізу
тәртібімен таныс болуы керек. Кәсіпорындар мен ұйымдарда, субъектілерде
кассирлік жұмысқа қызметкердің тағайындалғаны, орналасқаны жайлы бұйрық
шыққаннан кейін касса қызметкерін касса операцияларымен таныстырып,
кәсіпорын яғни шаруашылық субъектімен кассир арасында жеке материалдық
жауапкершілікке келісім-шарт жасалуы керек.
Субъект жетекшілері кассадағы ақшаның сақталуын және оны банктен
жеткізгенде, өткізгенде оның қауіпсіздігін қамтамасыз етуге міндетті.
Берілген субъектіге жатпайтын қолма қол ақшаны немесе басқа да
құндылықтарды кассада сақтауға болмайды.
Жалпы касса операцияларының есебі 45 бөлімше (Кассадағы ақша( активті
синтетикалық счеттарында жүргізіледі( 451-(Кассадағы ұлттық валютасы
түріндегі нақты ақша( және 452-(Кассадағы шетелдік валютасы түріндегі
ақша(.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни шаруашылық субъектілерінің кассадағы
ұлттық валюта есебі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі мекемесі
бекіткен, кассалық операцияларды жүргізудің тәртібіне сәйкес жүргізіледі .
Кассаға ақшаны қабылдау бас бухгалтердің қолы қойылған кіріс кассалық
ордер бойынша (ф. № КО-1( жүргізіледі. Кассаға ақша тапсырған заңды немесе
жеке тұлғаға бас бухгалтер мен кассирдің қолы қойылған ақшаны қабылдағаны
туралы квитанция (ордердің екінші жартысы( беріледі. Кассирлер ақша
билеттерін , монеталарын қабылдау кезінде (Төлем белгілерін анықтау
тәртібімен( жұмыс істеуге міндетті.
Кассадан ақша берілгенде жетекші және бас бухгалтердің қолдары
қойылған, шығыс кассалық ордермен (ф. № КО -2(, төлем ведомосіне сәйкес
толтырылған, ақша беру туралы өтінішімен, шоттармен және басқа да
құжаттармен толтырылып беріледі. Егер де шығыс кассалық ордерге тігілетін
құжаттарда субъект жетекшісінің келісімі туралы қолы болса, ордердің өзіне
қол қойылуы міндетті емес. Кассир шығыс кассалық ордер бойынша жеке тұлғаға
ақша бергенде оның паспортын немесе жеке куәлігін көрсетуін талап етеді.
Құжаттың нөмірін, атауын, қашан және кіммен берілгенін ордерде көрсетеді.
Алушы кассалық ордерге қолын қойып, алынатын соманы көрсетеді( теңгені
жазбаша, тиынды санмен .
Сенімхат бойынша ақша берілгенде шығыс кассалық ордерінде қосымша ақша
алуға тапсырылған адамның тегі, аты және әкесінің аты көрсетіледі. Егер
ақша төлем ведомосі бойынша берілсе, онда оған (Сенімхат бойынша( деген
жазу жазылады. Кассалық кіріс ету ордері және оның квитанциясы, сондай-ақ
кассалық шығыс ету ордері және оның орнына жүретін немесе оған қосымша
тіркелетін құжаттарды, кәсіпорынның, яғни субъектінің бухгалтерия
қызметкерлері сиямен немесе шарикті қаламсаппен анық етіп толтырулары
керек. Бұл құжаттары өзгертуге олардағы сандармен әріптерді түзетуге,
өшіруге ешқандай рұқсат етілмейді. Кассалық кіріс ету және кассалық шығыс
ету ордерлерін немесе олардың орнына жүретін құжаттарды кассаға берместен
бұрын бухгалтерия қызметкерлері тіркеу журналына тіркеп жазады.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда жұмысшы-қызметкерлерге жәрдемақы, сыйақы,
еңбекақы төлеу үшін төлеу ведомостары қолданылады. Бұл ведомостар тіркеу
журналына еңбекақы, жәрдемақы және сыйақыларды төлеп, үлестіріп болғаннан
кейін ғана тіркеледі.
Кассалық кіріс ету немесе кассалық шығыс ету ордерлері, сондай-ақ
олардың орнына жүретін құжаттар бойынша кассағс немесе кассадан нақты
ақшаны қабылдауға немесе төлеуге тек қана осы құжаттар толтырылған күні
ғана рұқсат етіледі.
Кәсіпорынның кассасына нақты ақшаны қабылдау немесе кассадан ақша төлеу
барысында (кассир) касса қызметкері кассалық кіріс ету және кассалық шығыс
ету ордерлерінің дұрыс толтырылғандығын бұл құжаттарда кәсіпорын басшысы
мен кәсіпорын бас бухгалтері қолдарының болуын және ордерлерде көрсетілген
қосымша құжаттардың түгелдігіне тексеру жүргізуге, яғни қадағалауға
міндетті. Бұл операциялар орындалғаннан кейін құжаттардың тиісті жеріне
касса қызметкері өз қолын қоюы керек.
Касса операцияларының есебі кассалық кітапқа тіркеліп отыруы тиіс. Бұл
кітапты касса қызметкері жүргізеді. Кассалық кітаптың беттері (парақтары)
нөмірленіп және оған жіп өткізіліп, кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтері
қолдарын қойып, куәландыруы керек. Кәсіпорынның кассасына келіп түскен,
кіріс етілген немесе кәсіпорынның, ұйымның кассасынан төленген, яғни шығыс
етілген ақша қаражаттарының кімнен келіп түскендігін немесе кімге не үшін
төленгендігін білу үшін ол операцияларға толтырылған құжаттардың нөмірі
және бухгалтерлік жазулар, сонымен қатар кіріске алынған немесе шығыс
етілген сомалар кассалық кітапқа жазылуы тиіс.
Күн сайын кәсіпорынның касса қызметкері кассадағы ақша қаражаттарының
қалдығын жұмыс күнінің соңында санап және оның сомасын кассалық кітапқа
жазады. Бұл кассалық кітаптағы деректерге өзгеріс енгізуге, өшіруге,
түзетуге жол берілмейді және де касса операциялары мен ондағы жүргізілетін,
толтырылатын құжаттардың дұрыстығына субъектінің бас бухгалтері бақылау
жасап отыруы керек. Кәсіпорынның кассадағы шетелдік валюта түріндегі нақты
ақшаларының есебі үшін өз алдына бөлек кассалық кітап ашылады. Сонымен
қатар бұл жағдайда кассалық операциялар бойынша толтырылатын барлық
құжаттарда кіріске алынған, яғни келіп түскен және де шығыс етілген,
кассадан төленген ақша қаражаттарының сомасы шетел валютасымен де және сол
күнгі бағам(курс) бойынша ұлттық валютаға (теңгеге) айналдырылып та
жазылады.
Жалпы кәсіпорынның кассасындағы шетел валютасы түріндегі ақша
қаражаттарының есебі кассадағы ұлттық валюта түрінде нақты ақша
қаражаттарының есебіне ұқсас жүргізіледі.
451-"Кассадағы ұлттық валютасы түріндегі нақты ақша" және 452-
"Кассадағы шетел валютасы түріндегі нақты ақша" деп аталатын счеттар
бойынша жүргізілетін операциялардың есебі: кредиті бойынша нөмір бірінші
журнал-ордерде, ал дебеті бойынша осы журнал-ордердің ведомосінде
жүргізіледі. Яғни кассаның кірісі бойынша операциялар №1 санды журнал-
ордердің ведомосында, ал шығысы бойынша операциялар №1 санды журнал-ордерде
есептелініп жүргізіледі.
Кассаға кірістелген кезде 451-"Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма
қол ақша" шоты дебеттеліп, төмендегі счеттар кредиттеледі:
441-"Есеп айырысу шотындағы қолма қол ақша" счеты-кассаға есеп айырысу
шотынан алынған сома;
333-"Қызметкерлердің және басқа адамдардың қарыздары"-счеты бойынша
қызметкерлердің есебіндегі сомалар, жалақы, жетіспейтін сомалар бойынша
кассаға өткізілген сомалар;
701-"Дайын өнімдерді (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен табыс",
702-"Сатып алынған тауарларды сатудан түскен табыс", 709-"Басқа табыстар"
счеттары материалдар, жұмыстар мен қызметтер үшін қолма қол ақшамен есеп
айырысқан кезде.
Кассадан ақша берілгенде 451- счеты кредиттеледі және мына төмендегі
счеттары кредиттеледі:
681-"Персоналдармен еңбек ақысы бойынша есеп айырысу" счеты– кәсіпорын
қызметкерлеріне берілген еңбек ақысының сомасына;
333-"Қызметкерлер мен басқа адамдардың қарыздары" счеты-кәсіпорын
қызметкерлерінің есебіне берілген сомаға;
Кәсіпорындар мен ұйымдар және мекемелер өздерінің ақша қаражаттарын
өздері таңдаған, яғни өздеріне қызмет көрсететін банк мекемелерінде
сақтауға міндетті. Ол үшін кәсіпорындар мен ұйымдар өздері қалаған банк
мекемелерінде есеп айырысу шотын ашулары тиіс. Бір кәсіпорынның немесе
субъектінің тиісінше әрбір банк мекемесінен бір ғана есеп айырысу шотын
ашуына болады.
441-"Есеп айырысу шотындағы ақша" счеты-кәсіпорынның есеп айырысу
шотына өткізілген, депозитке салынған жалақы және басқа да түсімнің
сомасына.
Банкі шоттары теңгемен де, шетелдік валютасымен де ашылуы мүмкін. Банк
келісім бойынша ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарын ашқан кезде, шот
иесінің пайдасына келіп түсетін ақшаны қабылдауды, оның өзіне немесе үшінші
тараптарға тиесілі ақша сомаларын аудару жөніндегі ұйғарымын оындауды және
басқа да қызмет түрлерін көрсетуді өз міндетіне алады. Банк шоттары бойынша
жасалған келісім шарты келесі мәліметтерден тұрады: реквизиттері; келісім
мәні немесе келісім шарттың жасалған нәрсесі; салық қызметі органдары
берген салық төлеуші-шот иесінің тіркеме нөмірі; банктің көрсететін
қызметінің шарты және оларды төлеу тәртібі. Келісімде жақтар тарапынан
келісілген басқа да жағдайлар қарастырылуы мүмкін. Банк мекемесі есеп
айырысу шотындағы ақша қаражаттардың шегінде шот иесінің, яғни субъектінің
ақша қабылдау, төлеу және аудару жайлы тапсырмаларын орындайды. Есеп
айырысу шоты бойынша операциялар бірыңғайланған белгілі құжаттар негізінде
жүргізіледі. Негізгі есеп айырысу құжаттары болып: төлем тапсырмасы, есеп
айырысу чегі, төлем талабы-тапсырмасы, инкассалық өкім, салық және кеден
органдарының инкассалық өкімі және тағы да басқа құжаттар саналады. Есеп
айырысу құжаттарында оларға қол қоюға құқығы бар екі лауазымды адамның қолы
болуы керек. Онсыз құжат орындалуға қабылданбайды. Есеп айырысу
құжаттарының үлгілі түрін олардың толтырылу тәртібін Қазақстан Республикасы
Ұлттық банкі мекемесі белгілейді.
Төлем-тапсырмасымен есеп айырысу. Төлем-тапсырмасы бұл субъектінің
қызмет көрсететін банкіге өзінің шотынан анықталған соманы аудару туралы
тапсырманы көрсетеді. Төлеуші банкке бекітілген формадағы бланкідегі
тапсырманы көрсетеді. Төлеуші тапсырмадан басқа, банк талабы бойынша
келісім шартты, салықтық счет-фактураларды және басқа да төлемдердің
мақсатқа сәйкестігін растайтын құжаттарды көрсетуге міндетті. Төлем
тапсырмалар төлеушінің шотында қаражаттар болған кезде ғана орындалуға
қабылданады.
Тапсырмалар банкіге төлем мерзімі келген күннен бастап көрсетіледі.
Төлеушінің шотында қаражат болмаған немесе жетіспей қалса және төлеушіге
несие беру мүмкін болмаса, төлем тапсырмасы банкпен қабылданбайды. Қаражат
пайда болған кезде жоспарлы төлем төлеушінің бұрынғы қарызын есепке ала
отырып, аударылады.
Үздіксіз циклді өндіріс субъектілері өндірілген өнімге аванстық
төлемдермен есеп айырысады. Аванстық төлемдер төлем тапсырмалармен
жүргізіледі.
Есеп айырысу шоты бойынша операцияларының есебі 441 "Есеп айырысу
шотындағы қолма қол ақша" счетында жүргізіледі. Бұл счеттың кредитінде
жазылған операциялар номері 2-ші журнал-ордерде, ал дебетінде жазылған
операциялар осы журналдың ведомосінде есептеледі.
441-"Есеп айырысу шотындағы қолма қол ақша" – счеты дебеттеліп, мына
төмендегі счеттары кредиттеледі:
451-"Кассадағы ұлттық валюта түріндегі ақша" счеты-кассадан келіп
түскен түсім және депоненттелген еңбек ақы сомасы;
301-"Алынуға тиісті қарыздар" счеты-сатылған өнім, жұмыс пен қызмет
төлем ақысына;
661-"Тауарлы-материалдық босалқылармен жабдықтау үшін алынған
аванстар",662-"Орындалатын жұмыстар және көрсетілетін қызметтер үшін
алынған аванстар" счеттары-сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден алынған
аванстарына;
441-"Есеп айырысу шотындағы қолма қол ақша" счеты кредиттеледі де, мына
счеттар дебеттеледі:
671-"Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу" счеты-алынған
өндірістік қорлар, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер үшін
жабдықтаушылар мен мердігерлердің акцептелген шоттарының төлем ақысына;
451-"Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма қол ақша" счеты-еңбек
ақыға, іс сапарларға, басқада шығыстарға жұмсауға арналған кассаға алынған
сомасына;
401-"Акциялар, 402-"Облигациялар", 403-"Басқа да қаржылық
инвестициялар" счеттары-сатылып алынған акциялар, облигациялар, банктердегі
депозит шоттарына;
601-"Банктер несиелері", 602-"Банктен тыс мекемелерден берілген
несиелер" счеттары-есеп айырысу шотынан өтелген банк несиелері мен заем
қаражаттарының сомасына;
651-"Жеке және мүліктерін сақтандыру бойынша есебі"- жеке және
мүліктерін сақтандыру бойынша қарыз сомасын төлегенде.
1.3. Банктердегі арнайы және валюталық шоттардағы
ақша қаражаттарының есебі.
Кәсіпорындар мен ұйымдар, фирмалар өздерінің ақшалай қаржыларын
сақтауға банк мекемесінен арнаулы шот ашуына болады. Бұл шотта ашылған
аккредитивтердегі ақшалай қаржылар, банктердегі арнаулы шоттардағы ақшалар
және басқадай құжаттардағы (вексельден басқа) ақшалай қаржылар
есептелінеді.
Шаруашылық субъектілері 421-"Аккредитивтердегі ақшалай қаржылар"-деп
аталатын счетта жабдықтаушы және басқа да кәсіпорындар мен ұйымдардың,
фирмалардың аттарына ашылған аккредитивтегі ақша қаражаттарын есептейді.
Негізінен есеп айырысудың бұл түрі басқа қаладағы жабдықтаушылармен қолма
қол ақшасыз есп айырысу үшін қолдаылады. Есеп айырысудың бұл түрі басқа
қолма қол ақшасыз есеп айырысуға ұқсас болып келеді. Бұл есеп айырысу
құжаты бойынша сатып алушы өзіне қызмет көрсететін банк мекемесі арқылы
жабдықтаушының шоты ашылған, яғни оған қызмет көрсететін банктен аккредитив
ашады. Есеп айырысудың бұл түрі 1931 жылдан бері қолданылып келеді.
Аккредитивтегі ақшалай қаржылар бойынша есеп айырысу жабдықтаушыларға
төлемнің дер кезінде төленуін қамтамасыз етеді.
Аккредитив-сатып алушыға қызмет ететін банк мекемесінің осы кәсіпорынды
немесе ұйымды жабдықтайтын шаруашылық субъектісіне қызмет көрсететін банк
мекемесіне тауарларының жіберілгендігін немесе қызметтерінің
көрсетілгендігін дәлелдейтін құжаттар бойынша төлем төлеу жайлы тапсырмасы.
Аккредитив тек бір ғана жабдықтаушымен есеп айырысуға арналады. Ал
аккредитивтің мерзімі жабдықтаушы мен сатып алушының арасындағы келісім
шартқа сәйкес бекітіледі. Бұл шартта мыналар көрсетілуі қажет:
1. Төлеушінің тапсырмасы бойынша аккредитивті ашқан банктің аталуы.
2. Аккредитивтің түрі және оның орындалуы мен пайдаланылуының әдісі мен
тәсілі.
3. Аккредитив бойынша қаржы алу үшін жабдықтаушының өзіне қызмет ететін
банкке тапсыруға тиістіқұжаттардың толық тізімі және нақты сипаттары.
4. Тауарларды тиеп жөнелткеннен немесе жұмыстарды, қызметтерлді
орындағаннан кейін құжаттардың банк мекемесіне тапсырылу мерзімі және
олардың орындалуына қойылатын талаптар. Жабдықтаушыларға аккредитив
жайлы, яғни оның ашылғандығы туралы хабарлау.
5. Басқа да керекті құжаттар мен шарттар.
Аккредитив жабылған уақытта пайдаланылмаған сома сатып алушының
банкісіндегі тиісті шотына аударылады.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда шетелдік валютадағы ақша қаражаттарының
қозғалысы Қазақстан Республикасы Бухгалтерлік есепке алудың 4-ші "Ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы есеп" және 9-шы "Шетелдік валютадағы
операцияларды есепке алу"-деп аталатын стандарттарына сәйкес
жүргізіледі. Орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтерге шетелдік
валюта, яғни шетелдің ақшасы арқылы есеп айырысу сол операция жасалған
күні Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі мекемесі белгілеген ақша
айырбастау курсы бойынша Қазақстан Республикасының Ұлттық валютасымен
көрсетілуі тиіс.
Шетелдік валюта-бұл кәсіпорындар мен ұйымдардың және мекемелердің
ақшалай қаражаттары мен есеп айырысу уақытында пайдаланатын және
қолданылатын Қазақстан Республикасының Ұлттық валютасынан басқа
бірліктері.
Бағам (курс) – бұл Қазақстан Республикасының Ұлттық банк мекемесі
белгілеп отыратын екі ел ақша бірліктерінің өзара қатынасы.
Бағамдық айырма-бұл екі елдің ақша бірліктерінің арасындағы бағамның
өзгеруі салдарынан болатын айырма сомасы.
Кәсіпорындар мен ұйымдар басқа шаруашылық субъектілеріне негізгі
құралдарды, тауарлы материалдық қндылықтарды және басқа да активтерді
шетел валютасына сатқанда немесе олардан сатып алғанда, банктерден
сондай ақ банкіден тыс мекемелерден шетел валютасымен несие алғанда
немесе оны қайтарғанда, тағы басқа жағдайларда шетелдік валюталармен
жүргізілетін операциялар пайда болады.
Кәсіпорындар мен ұйымдар шетел ақша бірлігімен операциялар жасау
үшін банк мекемелерінен шот аша алады. Валюталық шоттар бойынша 431-"Ел
ішіндегі валюталық шоттардағы ақша қаражаттары" және 432-"Шетелдердегі
валюталық шоттардағы ақша қаражаттары" счеттарында жүргізіледі.
Кәсіпорындар банктен валюталық шот ашу үшін банк мекемесіне осы
кәсіпорынның немесе ұйымның жарғысының көшірмесін, валюталық шот ашу
туралы өтініш, тиісті адамдардың қолдары қойылып және кәсіпорын мөрі
басылған арнайы карточка тағы да басқа құжаттарды табыс етуі керек.
Кәсіпорындар шетел валютасын сату немесе сатып алуда бағамның өзгеруінен
болған табысты 725-"Бағамдық айырмашылығынан алынатын табыстар" –деп
аталатын счетқа, ал шығынды 844-"Бағамдар айырмашылығы бойынша шығындар"
счетына апарып жазады. 431-"Ел ішіндегі валюталық шоттардағы ақшалай
қаражаттар" және 432-"Шетелдердегі валюталық шоттардағы ақшалай
қаражаттар" счеттары дебеті бойынша мына счеттармен кредиттеледі:
452-"Кассадағы шетелдік валюта", 301-"Алынуға тиісті борыштар", 725-
"Бағамдық айырмашылығынан алынатын табыстар".
Ал бұл бойынша 431 және 432-счеттар кредиті бойынша мына счеттармен
дебеттеледі:
452-"Кассадағы шетелдік валюта", 671-"Жабдықтаушы мердігерлермен
есеп айырысу", 844-"Бағамдар айырмашылығы бойынша шығындар".
2. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-на ұйымдастыру экономикалық
сипаттама.
2.1. АФ "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ның заңдық статусы және
ұйымдастыру құрылымы.
Алматы филиалының "Астана почтампы" "Қазпочта" ААҚ-ы Астана қаласының
орталығында Ауезова көшесі 71-ші үйде орналасқан.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 13.11.95ж. №1521 Қаулысымен, ҚР-дың
байланыс Министрлігінің почтасы, шаруашылық жүргізу құқығындағы, ҚР-дың
транспорт және коммуникация Министрлігіндегі почталық байланыстың
Республикалық мемлекеттік кәсіпорнына қайта құрылған. ҚР Үкіметінің
20.12.99ж. №1940 Қаулысымен "Почта байланысының республикалық мемлекеттік
кәсіпорны және оның еншілес мемлекеттік кәсіпорындарын қайта құру туралы",
почталық байланыстың республикалық мемлекеттік кәсіпорыны - "Казпочта" ААҚ-
на қайта құрылған. "Казпочта" ААҚ-ы заңды органда 7.01.2000 жылы тіркелген
(мемлекеттік тіркелгені туралы куәлігі 12.04.2001ж. №30503-1910-АО).
"Казпочта" ААҚ-ы Почталық байланыстың Республикалық мемлекеттік
кәсіпорнының құрылтайшысы болып табылады. Меншік түрі – жеке. "Казпочта"
ААҚ-ның құрылтайшысы ҚР Үкіметінің ҚР қаржы Министрлігінің мемлекеттік
мүлікті жекешелендіру Комитеті болып табылады.
"Казпочта" ААҚ-ы ҚР-дың заңдылығы бойынша заңды тұлға болып табылады
және келесі қызмет түрлерін жүзеге асырады:
Республика территориясында почта байланысының негізгі бағыттарының дамуын
жүзеге асырады;
почталық төлемнің маркіленген конверттердің, карточкалар мен
открыткалардың тираж белгілерін, номиналдарын, үлгілерін анықтайды;
почталық төлемдер белгілерін айналымға енгізіп және таратуды жүзеге
асырады,
басылымдарды басып шығаруды ұйымдастырады және жөнелтеді.
почта байланысының объектілерінің құрылысына жобалар және сметалардың
экспертизасын ұйымдастырады;
облыстық филиалдарда және "Казпочта" ААҚ-ның құрылымдық бөлімшелерінде
хаттарды (қарапайым , арнайы , құны жарияланған), посылкаларды (қарапайым,
құны жарияланған, оның ішінде ірі габаритті), ұсақ пакеттер, арнайы
қаптарды "М") қабылдауды, өңдеуді, жіберу және қолға тапсыруды қамтамасыз
етеді;
жылдам және курьерлік пошта қызметтерін көрсетеді;
әуе, теміржол, автомобильді, күш көлікті, теңіз және өзен транспортын,
меншік немесе жалданған транспортты қолдана отырып, пошта тасымалдауды
ұйымдастырады;
зейнетақы, стипендия, еңбек ақы төлемдерін жүзеге асырады, оның ішінде
үйге жеткізу қызметі, келісім шарт жасау негізінде;
жасалған келісім шарттар негізінде кезеңдік басылымдарды басып жеткізу
мен тасымалдауды, жөнелтуді, жазылым бойынша және бөлшектік өткізуді
ұйымдастырады.
Дүниежүзілік почталық конвенциямен және оны Орындаушы регламентпен
қарастырылған міндеттемелермен сәйкес халықаралық почталық жіберулердің
қабылдауын, почтамен жіберудің өңделуін және қолға тапсыруды қамтамасыз
етеді;
почта байланысы мен филателия облысында эксплуатациялық және коммерциялық
қызметтің сұрақтары бойынша шетел операторларымен қатынасады;
қорғау қызметін жүзеге асырады: азаматтардың өмірін және денсаулығын
қорғау, меншік иесінің мүлігін, оны тасымалдаған кезде қорғау;
хаттық корреспонденцияның, почта байланысының ұлттық және халықаралық
рыноктағы почта жіберу қызметінің бірлік технологиялық жүйесімен қызмет
етуін қамтамасыз етеді және "Казпочта" ААҚ-ның почталық байланыс
қызметінің эксплуатациялық параметрлеріне және сапасына жауап береді;
транзит бостандығын, почта кеңістігінің бірлігін қамтамасыз ете отырып,
халықаралық жіберулердің қабылдауда, жіберуде және қолға беру үшін
"Казпочта" ААҚ-ы почта байланысының желісін көрсетеді;
дүниежүзілік почталық одақ Актілерімен қарастырылған халықаралық почталық
жіберулермен өзара айырбасы үшін шетелдік почталық операторлармен өзара
есеп айырысуды жүргізеді ;
"Казпочта" ААҚ-ы қызметінің техникалық және ақпараттық қамтамасыздығын
жүзеге асырады;
"Казпочта" ААҚ-ы почталық жіберулердің және экономикалық мүддесінің
қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында тергеу жүргізуді жүзеге асырады;
"Казпочта" ААҚ-ы Жарғысында қарастырылған банктік және басқа да
операцияларды жүзеге асырады;
коммуналдық төлемдерді жіне салықтық төлемді жинауды ұйымдастырады;
почталық төлем карточкаларын, сонымен бірге халықаралық төлем
карточкаларын жасап шығарады;
почталық байланыс облысында бірлік стандарттарды, нормаларды және
ережелерді жасап шығарады, олардың сақталуын бақылайды және бекітеді, яғни
почталық байланыс сферасында қызмет көрсету ережелер мен нұсқауларға
сәйкес;
Қазақстан Республикасы аңдылығымен тыйым салынбаған, басқа да қызмет
түрлерімен айналысуға құқығы бар.
Жоғарыда айтылып кеткен, қызметтің басқа да түрін жүзеге асыру үшін
компетентті органның арнайы рұқсаты (лицензия, сертификат) немесе
халықаралық органның тіркеуі және рұқсаты қажет, осыдан кейін ғана
"Казпочта" ААҚ-ы берілген қызмет түрімен, бекітілген тәртіпте сәйкес
рұқсат (лицензия, сертификат) алғаннан кейін айналысады.
31.01.2001ж. № 14 ҚР Ұлттық Банкінің лицензиясы негізінде келесі банктік
операцияларды теңгеде және шетел валютасында жүргізеді:
депозиттер қабылдау, заңды тұлғалардың банктік шоттарын ашу және жүргізу;
депозиттер қабылдау, жеке тұлғалардың банктік шоттарын ашу және жүргізу;
кассалық операциялар: банкноттар мен монеталарды қабылдау, беру, есеп
айырысу, ұсақтау, айырбастау, сортировкалау, буып тастау және сақтау;
аудару операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақша аудару бойынша
тапсырмаларын орындау;
банкноттардың, монеталардың және құндылықтардың жіберілуі мен
инкассациясы;
шетел валютасын айырбастау операцияларын ұйымдастырады;
банктік операциялармен қарастырылған басқа да операциялар:
жалға берушінің жалға беретін мүлігіне келісім шарт мерзімі аяқталғанға
дейін меншік құқының сақталуымен, мүлікті жалға береді (лизинг);
меншікті бағалы қағаздар эмиссиясы (акциялардан басқа);
факторингтік операциялар: тауарларды (қызметті, жұмысты) сатып алушыдан,
төлемеу тәуекелділігін қабылдап, төлеу тапсырмасын алу құқығы;
форфетингтік операциялар: тауарды (қызметті, жұмысты) сатып алушыдан
қарызды міндеттемесін төлеуде, сатушыға айналып келмейтін вексельді сатып
алу жолымен жүзеге асыру.
29.03.2000ж. № 0401200225 бағалы қағаздар бойынша ҚР-дың Ұлттық
Комиссиясы мемлекеттік лицензиясы негізінде "Казпочта" ААҚ-ы бағалы қағаз
рыногында клиенттер шоттарын жүргізуде номиналдық ұстау ретіндегі,
құқығымен брокерлік және дилерлік қызметпен айналысады .
"Казпочта" ААҚ-ында меншік құқығында жекеленген мүлігі бар, заңда
қарастырылған тәртіптегі өзінің міндеттемелері бойынша жауап береді,
мүліктік құқықтарды алады және жүзеге асырады, сотта жауап беруші және
жауапқа тартушы бола алады.
"Казпочта" ААҚ-да өзіндік балансы, мөрі, банктерде шоттары, оның ішінде
валюталық, фирмалық реквизиттері және атрибуттары бар .
"Казпочта" ААҚ-ы Салық төлеуші ретінде Алматы қаласының Алматы ауданы
бойынша салықтық комитетіндегі есепте тіркелген, РНН 600 700 100 437.
2.2. АФ "Астана почтампы" "Казпочта" ААҚ-ның органдары
және қызметкерлердің жауапкершілігі.
"Казпочта" ААҚ-ның Органдары болып табылатындар:
жоғарғы орган – акционерлердің жалпы жиналысы;
басқару органы – директорлар Кеңесі;
атқарушы органы – Басқарма Төрағасымен басқарылатын Басқарма.
Басқару функцияларын орындауға уәкілденген және қаржылық құжаттарға
бірінші қол қоюға құқығы бар тұлғалар, мыналар:
Басқарма Төрағасы;
Басқарма Төрағасының орынбасарлары;
Бухгалтерлік есепті жүргізуге уәкілденген және қаржылық құжаттарға екінші
қол қоюға құқығы бар тұлғалар, мыналар:
бухгалтерлік есеп және есеп беру Департаментінің директоры – Бас
бухгалтер;
бухгалтерлік есеп және беру Департаменті директорының орынбасарлары.
"Казпочта" ААҚ-ы филиалдарында бірінші қол қою құқығы директорға және
оның орынбасарларына, ал екінші қол қою құқығы – бас бухгалтерге және оның
орынбасарларына беріледі.
"Бухгалтерлік есеп туралы" Заңдық күші бар, Қазақстан Республикасы
Президентінің жоғарыда айтылғанына сәйкес және 1-БЕС Басқарма Төрағасы
мынаған жауап береді:
бас бухгалтер қызмет орнына қызметкерді – бухгалтерлік есеп және есеп
беру Департаментінің директоры тағайындайды;
бухгалтерлік есеп және есеп беру, салықтық есеп жүйесін ұйымдастырады;
ішкі және сыртқы бақылауды орнатады;
Есеп саясатының құрылуын, бухгалтерлік есепті, оның жағдайларына сәйкес
жүргізу.
"Казпочта" ААҚ-ның Бас бухгалтері мынаған жауап береді:
бухгалтерияда қызметкерлердің жұмысын ұйымдастырады және тағайындайды;
бухгалтерлік есепті жалпы жүргізу және салықтық есеп айырысу;
"Бухгалтерлік есеп туралы", ҚР-дың БЕС-ры, басқа да нормативтік құқықтық
актілер мен Есеп саясатының Заңдық күштері бар, Қазақстан Республикасы
Президентінің Указының талаптарының сақталуын бақылайды.
"Казпочта" ААҚ-ның бухгалтерлік есебін ұйымдастыруға, шаруашылық
операцияларды орындау барысында заңның сақталуына Басқарма Төрағасы жауап
береді.
Бухгалтерлік есеп және есеп беру Департаменті жұмыскерлерінің
функционалдық міндеттемелері Бухгалтерлік есеп Департаменті жағдайларымен
және қызметтік нұсқаулармен анықталады.
"Казпочта" ААҚ жұмыскерлерінің білікті дайындығын анықтау үшін "Қазпочта"
ААҚ-ның Басқармасымен бекітілген тәртіпте аттестация жүргізеді.
2.3. АФ "Астана почтампы" (Казпочта( ААҚ-ның
есеп саясаты
(Қазпочта( ААҚ-ның есеп саясаты 2001 жылдың 7 шілдесінен № 5 Протокол
Директорлар Кеңесінің Қоғамымен "Бекітілген".
"Қазпочта" ААҚ-ның есеп саясаты "Бухгалтерлік есеп туралы" Заңдық күші
бар, Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп Стандарттарының,
бухгалтерлік есеп әдістемесі Департаментінің әдістемелік кепілдемелері
және Қазақстан Республикасының қаржы Министрлігі аудитінің, Қазақстан
Республикасының басқа да нормативтік құқықтық актілерінің, "Қазпочта" ААҚ-
ның қызметінің нақты өндірістік-экономикалық жағдайларының есебімен
Қазақстан Республикасы Президентінің Указының талаптарына сәйкес жасалған.
"Қазпочта" ААҚ-ның Есеп саясаты Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік
есеп пен қаржылық есеп беруді реттеуші жүйенің мемлекеттік органының
талаптары бойынша өзгертіледі.
"Казпочта" ААҚ-ның Есеп саясатында келесі өзгертулер мойындалмайды:
Шаруашылық қызметінде Есеп саясатын бұрын болған операциялар мен
жағдайлардан мазмұны бойынша ерекшеленетін операцияларға қолданбау.
Бұрын да болмаған немесе заңсыз болып табылатын шаруашылық қызметіне
және операцияларға жаңа есеп саясатын қолданбау.
Есеп саясатына өзгертулер енгізілген жағдайда, бұл өзгертулер міндетті
түрде оны қолданушылардың мәліметтеріне жеткізілуі керек.
Есеп саясатын, оның принциптері мен негіздеріне сәйкес "Казпочта" ААҚ-да
бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есеп беруді ашу үшін қолданылатын
тәсілдер жиынтығы деп түсінеміз.
Есеп саясатын құрау және жасау кезінде, регламенттелген 1-БЕС "Есеп
саясаты және оны ашу" принциптері қолданылған.
Есепте өңделген мәліметтер негізінде, қазіргі Есеп саясатына сәйкес әр
түрлі қолданушылар үшін қаржылық, статистикалық, салықтық есеп берулер
құралады.
"Казпочта" ААҚ-ы мыналарға есеп береді:
Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің мемлекеттік мүлік пен
жекешелендіру Комитетіне кез-келген кезеңде және көлемде оның талабы
бойынша.
"Казпочта" ААҚ-ы тіркелу жері бойынша салықтық органға бекітілген көлемде
және мерзімде;
территориалды орнына қарай статистика бойынша Қазақстан Республикасы
Агенттігіне;
табиғи монополияны реттеу бойынша, бәсекені қорғау жіне шағын бизнесті
қолдау бойынша Қазақстан Республикасының Агенттігіне бекітілген көлемде
және мерзімде;
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне, бекітілген көлемде және
мерзімде;
Транспорт және коммуникация Министрлігіне, бекітілген көлемде және
мерзімде есеп береді.
2.4. АФ "Астана почтампы" "Казпочта" ААҚ-ның
бухгалтерлік есебін ұйымдастыру.
Қазіргі кезде Есеп саясатының негізгі мақсаты- капиталдың, активтердің,
міндеттемелердің, "Казпочта" ААҚ-ның қызметінің кез-келген кезеңіндегі
табыстар мен шығындардың бағалауын жүргізуге мүмкіндік беретін ақпараттық
жүйені құру, яғни:
тиімді менеджмент үшін;
өз уақытында және дұрыс салықтық аударымдарды жүзеге асыру үшін;
"Казпочта" ААҚ-ның қызметінің барлық жүйесі шартты түрде мына түрлерге
бөлінеді:
Қаржылық есеп Бас шоттар жоспарының 10-80 бөлімдерінің синтетикалық
шоттарында жүргізіледі, яғни, қаржылық-шаруашылық қызмет процесінде
құралатын табыстар мен шығындар көрсетіледі.
қаржылық есеп сыртқы пайдаланушылар үшін ашық және "Казпочта" ААҚ-ның
немесе меншік иесінің заказы бойынша тәуелсіз аудиторлардың және
компетенция шегінде мемлекеттік органдармен бақыланады.
Өндірістік есеп Бас шоттар жоспарының 90-95 бөлімдерінің синтетикалық
шоттарында көрініс табады және өнімнің, жұмыстың және қызметтің ішкі
өндірістік калькуляцияланған өзіндік құнын құрайды, "Казпочта" ААҚ-ның
барлық тікелей және жанама шығындарын есептейді.
Орындау барысында альтернативті шешімдер варианттарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz