Қазіргі қазақ, өзбек және түрік тілдеріне ортақ араб сөздерінің қолданылу ерекшеліктерін анықтау, оған тілдік тұрғыдан жан-жақты сипаттама беріп, салыстыру арқылы аталған түркі тілдерінің даму, қалыптасу тарихындағы алатын орнын көрсету

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 133 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ3

1 Араб сөздері құрамындағы дауыстылар мен дауыссыздардың қазақ, өзбек және түрік тілдері заңдылықтарына бейімделіп игерілуі6

1. 1 Қыпшақ, қарлұқ және оғыз тілдеріне енген араб сөздерінің зерттелу тарихы . . . 6

1. 2 Дауысты дыбыстардың жұмсалуында пайда болған фонетикалық ерекшеліктер. . 10

1. 3 Араб тілінің өзіне тән хә, ха, айн, һәмзә, һә дыбыстарының игерілуі . . . 18

1. 4 Дауыссыз дыбыстарды қолдануда пайда болған өзгерістер . . . 27

1. 5 Кірме сөздердегі үндесім заңының көріністері . . . 35

1. 6 Эпентеза, метатеза, протеза және т. б. дыбыстық құбылыстар . . . 41

Үш тілге енген кірме араб сөздерінің фонетикалық жағынан ұқсастықтары мен айырмашылықтары . . . 44

2 Қазақ, өзбек және түрік тілдеріне енген араб сөздерінің семантикалық жағынан дамуы . . . 49

2. 1 Кірме сөздердің лексикалық мағыналарының кеңеюі . . . 49

2. 1. 1 Сөздердің мағынасы өзгеруі арқылы дамуы . . . 54

2. 1. 2 Сөздердің метафора жолымен мағынасының кеңеюі . . . 60

2. 1. 3 Сөздердің метонимия жолымен ауыс мағыналарда келуі . . . 65

2. 2 Кірме сөздердің лексикалық мағыналарының тарылуы . . . 69

2. 3 Кірме сөздердің лексикалық мағыналарының бірде тарылып, бірде кеңеюі . . . 75

2. 4 Вариантталу нәтижесінде мағынасы жіктелген сөздер . . . 78

2. 5 Араб сөздерінің синонимдік қатарларда жұмсалуы . . . 83

Екінші тараудың түйіндері . . . 90

3 Қазақ, өзбек және түрік тілдеріне ортақ кірме араб сөздерінің морфологиялық жағынан игерілуі . . . 93

3. 1 Кірме араб сөздерінің грамматика-морфологиялық сипаты . . . 93

3. 2 Үш тілге әрі көпше, әрі жекеше түрінде енген араб сөздері . . . 99

3. 3 қатысуы арқылы жасалған туынды сөздер . . . 103

3. 4 Көмекші етістіктермен тіркескен араб сөздері және олардың семантикасындағы өзгерістер . . . 109

Үшінші тараудың түйіндері . . . 118

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 120

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 129

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Кез келген тіл сияқты түркі тілдері де сан ғасырлық тарихында түрлі тілдерден сөз алды. Әрине, сөз алу процесі бірден жүзеге асқан жоқ. Баста жат сөз болып енген кірме сөздер тілдің заңдылықтарын бойына сіңіре отырып, халық тарапынан қабылданған жағдайда ғана тілге орнықты. Осындай кірме сөздер қатарында ислам дінімен түркі топырағына аяқ басқан араб сөздері де орын алды. Әрбір түркі халқы өзіндік даму тарихын басынан кешіргендіктен, кірме араб сөздерінің тілде қалыптасу ерекшеліктері де бір-бірінен өзгеше болды. Араб тілінің тікелей ықпалына түспеген халықтар тілінде араб сөздері түрлі дыбыстық та, мағыналық та өзгерістерге ұшыраған болса, ал араб тілі ресми тіл дәрежесіне көтерілген халықтар тілінде арабша жазылу нұсқасын да, мағыналық жағын да барынша сақтап қалыптасты.

Зерттеу жұмысының өзектілігі . VII-VIII ғасырлардан бастап ислам дінінің түркі халықтары арасында жайыла бастауы өз кезегінде араб тілінен сөздердің енуіне жағдай туғызды. Қарахандықтар дәуірінде (Х-ХІІғ. ) ислам дінінің түркілер тарапынан мемлекеттік дәрежеде қабылданып, ресми дінге айналуы және мемлекеттік басқару мен діни-ағарту істерінің араб тілінде жүргізілуі бұл процесті күшейте түсті: бастапқыда діни лексикаға қатысты сөздердің енуі Құран, хадис және шариғат заңдарын оқып үйрену қажеттілігінен туған болса, кейінірек саяси, кеңсе және шаруашылыққа қатысты сөздер де ене бастады. XIX ғасырдың екінші жартысына дейін түрлі деңгейде жалғасын тапқан араб тілінің ықпалы, нақтырақ айтқанда, араб сөздерінің түркі тілдеріне енуі, игерілуі бірінде басым, бірінде әлсіз болғанына қарамастан, түркі тілдерінің лексикалық жағынан дамуында айрықша рөл атқарғаны белгілі. Осы орайда түркі тілдерінің даму, қалыптасу тарихын зерттеуде араб тілінен енген ортақ сөздердің фонетика-морфологиялық және лексика-семантикалық жағынан игерілуін салыстыра отырып зерттеудің маңызы зор.

Қазіргі күнге дейін түркі тілдеріндегі араб сөздеріне қатысты көптеген зерттеулер жарық көрді. Алайда бұл зерттеулерде араб сөздері бір тіл, не бір ескерткіш немесе белгілі бір дәуірде жазылған ескерткіштер көлемінде ғана қарастырылды. Сондықтан бірнеше түркі тіліне, атап айтқанда, қыпшақ тобындағы қазақ, қарлұқ тобындағы өзбек және оғыз тобына жататын түрік тілдеріне ортақ араб сөздерінің қабылдаушы тілдердегі дыбыстық ерекшеліктерін, мағыналық жағынан дамуын айқындау арқылы ортақ тұстары мен өзгешеліктерін анықтау - өзекті мәселелерден бірі болып табылады.

Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты мен міндеті . Қазіргі қазақ, өзбек және түрік тілдеріне ортақ араб сөздерінің қолданылу ерекшеліктерін анықтау, оған тілдік тұрғыдан жан-жақты сипаттама беріп, салыстыру арқылы аталған түркі тілдерінің даму, қалыптасу тарихындағы алатын орнын көрсету болып табылады.

Осы мақсатқа жету үшін мынадай міндеттердің шешімін табу көзделді:

түркі тілдерінде кірме араб сөздерінің зерттелу тарихын шолу;
үш тілге ортақ араб сөздерінің фонетикалық, морфологиялық ерекшеліктеріне сипаттама беру;
үш тілге ортақ араб сөздерінің лексика-семантикалық жағынан дамуын айқындау;
үш тілге ортақ араб сөздерінің синонимдік қатарда жұмсалу ерекшеліктерін көрсету;
үш тілге ортақ араб сөздерінің түркілік көмекші етістіктермен тіркесуіндегі семантикалық өзгешеліктерді айқындау.

Зерттеудің дереккөздері. Он томдық Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі (1976-1986) [1-10], екі томдық «Ўзбек тили изоҳли луғати» (1981) [11-12] және екі томдық «Türkçe sözlük» (1998) [13-14] .

Зерттеудің нысаны. Қазіргі қазақ, өзбек және түрік тілдері түсіндірме сөздіктеріндегі ортақ араб сөздерінің дыбыстық, мағыналық қолданылу ерекшеліктері.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Қазақ, өзбек және түрік тілдеріне ортақ кірме араб сөздері алғаш рет зерттеу нысаны болып отыр. Осы уақытқа дейін жекелеген түркі тілдеріндегі, сондай-ақ ескі түркі ескерткіштеріндегі, кітаби тілде жазылған шығармалардағы кірме араб сөздерін зерттеуге арналған ғылыми еңбектер саны едәуір болғанымен, бірнеше түркі тіліне ортақ араб сөздеріне салыстырмалы ғылыми сипаттама беру бірінші рет монографиялық деңгейде қолға алынып отыр. Зерттеуде үш тілге ортақ араб сөздерінің дыбыстық игерілуіндегі ұқсастықтар мен өзгешеліктер айқындалды, ортақ араб сөздерінің лексика-семантикалық дамуы жан-жақты талданып көрсетілді. Нақты айтқанда:

үш тілде араб дыбыстарының берілуіндегі айырмашылықтар мен ұқсастықтар көрсетілді;
араб дауыстыларының үш тілде қалыптасу ерекшеліктері қаралды;
дауыстылар үндесімінің ықпалы айқындалды;
араб сөздеріндегі түркі тілдеріне тән дыбыстық құбылыстар ашылды;
араб сөздерінің мағына ауысу тәсілдері, соның ішінде метафора және метонимия жолы арқылы мағыналық кеңуі талданды;
араб сөздері мағынасының тарылуы мен өзгеруі анықталды;
араб сөздерінің түркілік көмекші етістіктермен тіркесу ерекшеліктері сипатталды;
араб сөздерінің үш тілде сөзжасамдық қасиеті сипатталды.

Зерттеу әдістері. Зерттеу барысында сипаттамалы, тарихи-салыстырмалы талдау әдістері қолданылды.

Теориялық және практикалық маңызы. Зерттеу нәтижелері негізінде үш түркі тіліне ортақ араб сөздерінің дыбыстық, мағыналық игерілуіндегі ұқсастықтар мен айырмашылықтар айқындалды. Бұл өз кезегінде түркі тілдерінің даму және қалыптасу тарихын салыстыра зерттеуге өзіндік үлесін қосады. Сондықтан түркі тілдері салыстырмалы фонетикасын, лексикологиясын оқып үйренуде түркітанушылар, тіл тарихын зерттеушілер үшін теориялық та, практикалық та мәні бар. Зерттеу деректерін лесикаграфиялық мәселелерді шешуде, арабша-қазақша-өзбекше-түрікше сөздіктер құрастыруда қолдануға болады.

Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар:

қазақ, өзбек және түрік тілдеріне ортақ араб сөздерінің ену, даму және қалыптасу тарихы әр түрлі болғанымен, дыбыстық игерілуі мен мағыналық қолданылысы жағынан ортақ тұстары бар;
қарастырылып отырған үш түркі тілі арасында қазақ тілінде дауыстылардың палатальды үндесімі басым келсе, түрік тілінде лабиальды үндесім басым түскен;
қазақ тіліндегі араб сөздері дыбыстық құбылыстардың ықпалымен барынша түркіленген;
мағына ауысу тәсілдері араб сөздерінің мағыналық дамуында ерекше орынға ие;
мағыналық өзгеріс үш тілде де орын алғанымен, қазақ тілінде басым келеді;
үш тіл арасында түрік тілінде араб сөздерінің көп мағыналылығы көбірек сақталған;
араб қимыл есімдері мен есімшелер түркілік көмекші етістіктермен тіркесе келе мағыналық жағынан барынша кеңи түскен;
араб сөздері төл түркілік сөздердей сөзжасамдық қасиетке ие болған.

Жұмыстың талқылануы мен жариялануы . Зерттеу жұмысының негізгі мазмұны мен тұжырымдары бойынша «Қазақстандық арабтану ғылымы: тууы және дамуы» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция (Алматы, 2005), «Қазақ тілінің лексикология, лексикография, фольклортану мен көркем аударма мәселелері қалыптасуы, дамуы мен болашағы» (Алматы, 2007), «Тіл және жаһандану: бүгіні мен болашағы» (2008) атты халықаралық ғылыми-теориялық конференциялар, «Еуразия тарихы мен мәдениетіндегі Арал-Сырдария өңірінің орны» атты II халықаралық ғылыми конференцияда баяндамалар жасалды.

Зерттеу жұмысы бойынша халықаралық ғылыми-теориялық және ғылыми-практикалық конференция материалдарында және ғылыми басылымдар мен жинақтарда 8 мақала жарияланды.

Зерттеу жұмысының құрылымы . Диссертация кіріспеден, үш тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 АРАБ СӨЗДЕРІ ҚҰРАМЫНДАҒЫ ДАУЫСТЫЛАР МЕН ДАУЫССЫЗДАРДЫҢ ҚАЗАҚ, ӨЗБЕК ЖӘНЕ ТҮРІК ТІЛДЕРІ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫНА БЕЙІМДЕЛІП ИГЕРІЛУІ

Қыпшақ, қарлұқ жән оғыз тілдеріне енген араб сөздерінің зерттелу

тарихы

Алтай тілдер тобына жататын түркі тілдері іштей Батыс және Шығыс ғұн бұтақтарына бөлінген. Соның ішінде Батыс ғұн бұтағы төрт топқа: қыпшақ, бұлғар, қарлұқ және оғыз, ал Шығыс ғұн бұтағы екі топқа: қырғыз-қыпшақ және сібір топтарына тармақталған. Зерттеу жұмысымызда қарастырылып отырған түркі тілдері - Батыс ғұн бұтағының қыпшақ тобындағы қазақ тілі, қарлұқ тобындағы өзбек тілі және оғыз тобының өкілі түрік тілі болып табылады.

Түркі тілдері сан ғасырларды басынан кешіре отырып, өз тарихында басқа тілдермен тікелей немесе жанама қарым-қатынасқа түсу нәтижесінде бойына көптеген кірме сөздерді сіңіргендігі белгілі. Сол кірме сөздер арасында араб сөздерінің орны айрықша. VII-VIII ғасырлардан бастап ислам дінімен түркі топырағына ене бастаған араб тілінің ықпалы қарахандықтар дәуірінде (ІХ-ХІІІғ. ) арта түсті. Бұған себеп ислам дінінің ресми дін ретінде түркілер тарапынан қабылданып, мемлекеттік басқару, сот қызметі, діни оқу-ағарту істерінде араб тілінің басым түсуі болатын. А. Н. Кононов Осман империясынан бұрын Анатолияда үстемдік құрған селжұқтар дәуірінде (ХІ-ХІV ғғ. ) Қонияда және оған қарасты Анатолияның қалаларында ресми іс жүргізуде, дипломатиялық хат алмасуларда, заң саласында араб тілі үстемдік құрғандығын атап көрсетеді [15, 63 б] . Одан кейінгі османдықтар дәуірінде (XIII-XX ғғ. ) қолданылған османша тілде араб, парсы сөздерінің үлесі 90 пайызға жуық болды. Жалпы шығыс мәдениетінің өрлеу кезінде (XIV-XV ғғ. ) ғылыми және әдеби шығармаларды араб және парсы тілдерінде жазудың дәстүрге айналуы да араб сөздерінің түркі тілдеріне көптеп енуіне жағдай туғызды. Бұл жағдай XIX ғасырдың екінші жартысына дейінгі кітаби тілде, орта түркі тілінде және османша жазылған шығармаларда өз жалғасын тапты. Алайда араб сөздерінің түркі тілдерінің лексикалық құрамында орнығуы, фонетикалық-морфологиялық және лексика-семантикалық жағынан игерілуі бірдей дәрежеде болмады. Арабтармен қоян-қолтық байланысқа түскен, араб тілі мемлекеттік тіл дәрежесіне жеткен халықтар тілінде араб сөздері сан жағынан басым түссе, ал көршілес халықтар тілдері арқылы сатылап енген, не діни-әдеби шығармалар тілі арқылы ғана кірген тілдерде біршама аздау болды.

Түркі тілдері даму тарихында өзіндік із қалдырған араб сөздерін арнайы зерттеу мәселесі XX ғасырдың алғашқы жартысынан бастап түркітанушы ғалымдар тарапынан қолға алына бастады. Мұндай зерттеулер қатарында Батыс ғұн бұтағының қыпшақ тобына жататын: қазақ, татар, башқұрт, құмық тілдері; қарлұқ тобындағы: өзбек пен ұйғыр тілдері, оғыз тобына қарасты: түрік, әзірбайжан және гагауз тілдеріндегі арабизмдерге арналған зерттеулерді атап көрсетуге болады. Бұл салада арнайы жазылған зерттеулердің алғашқысы ретінде Н. К. Дмитриевтің 1930 жылы жазылған «Башқұрт тіліндегі араб элементтері» атты мақаласын көрсетуге болады. Мақалада ғалым башқұрт тіліндегі арабизмдердегі дыбыстық өзгерістерге, соның ішінде түркі тілдеріне жат араб дыбыстарының берілуіндегі өзгешеліктерге тоқталған [16, 187-201 бб] . Бұдан басқа В. А. Сычеваның «Гагауыз тіліндегі араб және парсы кірмелері» (1973) [17] атты мақаласында гагауз тіліндегі араб сөздерінің пайыздық үлесі, сөз табына қарай қолданылуы, морфологиялық және мағыналық ерекшеліктері қарастырылады. Сонымен бірге бір қатар монографиялық зерттеулерлер жазылды. М. И. Махмутовтың «Татар әдеби тіліндегі араб кірме сөздерінің фонетикалық және грамматикалық игерілуі» (1966) [18] атты кандидаттық диссертациясында татар тіліне енген араб сөздерінің фонетикалық жағынан игерілуі: дауысты-дауыссыз дыбыстардағы өзгерістер, дауыстылар үндесімінің ықпалы, араб сөздерінің морфологиялық сипаты; араб сөз тіркестерінің татар тілінде тұрақты тіркестерге айналуы қарастырылған. Х. Н. Аль-Аббасидің «Қазіргі әзербайжан әдеби тіліндегі араб кірме сөздеріндегі лексика-грамматикалық өзгерістер» (1982) атты кандидаттық диссертациясында әзербайжан тіліндегі араб сөздерінің грамматикалық сипаты араб тілімен салыстырыла беріліп, кірме араб сөздеріндегі лексикалық өзгерістер түбір сөз, туынды сөз, сөз тіркесі деңгейінде қарастырылған. М. Д. Ахмедовтың «Әзірбайжан тіліндегі араб текті есім компонентті тұрақты етістікті тіркестер» (1990) атты диссертациясында араб қимыл есімдерінің түрлі септіктерде тұрып әзербайжан тіліндегі сабақты-салт етістіктермен тіркесуі қарастырылған. Э. Р. Мамедовтың «Қазіргі әзірбайжан техникалық терминологиясындағы араб кірме сөздері» (1990) атты кандидаттық диссертациясында араб сөздерінің термин ретінде ғылымның түрлі саласында қолданылуы қарастырылып, олардың құрамы талданып көрсетілген. 2003 жылы «Тілтаным» журналында жарияланған А. Қайдардың «Ұйғыр мақал-мәтелдеріндегі арабизмдер мен иранизмдер» мақаласы жарық көрді [19] .

Қазіргі қазақ тіліндегі араб сөздері туралы жазылған еңбектер саны баршылық. Қазақ тіліне енген араб сөздері жөнінде алғаш сөз қозғаған ғалымдар ретінде Н. Төреқұлов [20, 86-99 бб], Х. Досмұхамедұлын [21] атауға болады. 1926 жылдары жазылған мақалаларында авторлар қазақшаға енген араб сөздерінің дыбыстық сипатына тоқталады. Бұл тақырыпта жазылған еңбектер ішінде ең көлемдісі, әрі жан-жақтысы Л. З. Рүстемовтың 1963 жылы жазылған «Қазіргі қазақ тіліндегі араб-парсы кірме сөздері» атты кандидаттық диссертациясы болып табылады. Онда ғалым араб, парсы сөздерінің ену жолдарынан бастап, олардағы фонетикалық, семантикалық және морфологиялық өзгерістерді ғылыми тұрғыдан дәлелдеп берген. Бұдан кейінгі ретте бірқатар зерттеулерде ескі түркі жазба ескерткіштеріндегі араб, парсы сөздері зерттеу нысаны ретінде алына бастады. Б. Сағындықұлының «XIV ғасырдағы түркі жазба ескерткіштерінің салыстырмалы лексикасы» (1977) [22] атты ғылыми жұмысының екінші тарауы ескерткіштердегі араб, парсы сөздеріне арналды. Онда кірме сөздерінің пайыздық үлесі, ену себептері, мағыналық топтары, мағыналық ерекшеліктері айқындалды. Қазақ тіліндегі кірме араб сөздерінің дыбыстық жағынан игерілуіне С. Кеңесбаеваның «Қазақ тіліндегі арабизмдердің фонетикалық моделі» (1987) [23] атты зерттеуі арналған. Бұдан басқа түрлі тарихи кезеңдерде жазылған әдеби ескерткіштер, қазақтың қисса-дастандары, ақындардың шығармаларындағы кірме араб, парсы элементтерінің қолданылуы туралы әзірленген бірқатар кандидаттық диссертациялар да бар. Олар: Г. С. Құланазарованың «XI-XII ғғ. әдеби ескерткіштеріндегі араб элементтері» (1997ж. ) [24], Ж. Ж. Есенәлиеваның «Абай шығармаларындағы араб, парсы сөздерінің қолданылуы» (1999) [25], Б. Н. Жұбатованың «Қазақ қисса-дастандарындағы араб, парсы сөздері» (2001) [26], Г. Ж. Бүркітбайдың «Қазақ тілі түсіндірме сөздіктерінде арабизмдердің лексикографиялануы» (2003), А. Б. Донбаеваның «Араб және қазақ мақал-мәтелдерінің лексика-грамматикалық ерекшелігі» (2003), Ж. А. Ағабекованың «Қазақ тілінде қалыптасқан араб текті кісі аттары» (2005), Н. Б. Мансұровтың «XIX ғасыр поэзиясындағы араб, иран кірме сөздері» (2006), А. А. Сейтбекованың «Әбілғазы Баһадүр ханның «Түрік шежіресіндегі» араб және парсы сөздерінің қолданылу ерекшелігі» (2007) [28] және т. б. ғылыми зерттеулер болып табылады. Мұндай түрлі тарихи кезеңдердегі ескерткіштер тілінде орын алған араб сөздерінің зерттелуі кірме араб сөздерінің түркі тілдеріне ену кезеңінен бастап өткен жолын салыстыра қарау арқылы олардың даму, өзгеру және қалыптасу заңдылықтарын айқындауға мүмкіндік береді. Қазақ тіліндегі араб сөздері жөнінде құрастырылған сөздіктер де бар. Оларға: Л. З. Рүстемовтың «Араб-иран кірме сөздерінің қазақша-орысша түсіндірме сөздігі» (1989), Е. Б. Бекмұхамедовтың «Қазақ тіліндегі араб, парсы кірмелері» (1977), Н. Д. Оңдасыновтың «Арабша-қазақша түсіндірме сөздігі» (1984, 1989), А. Дәдебаев пен Ж. Қайырбековтың «Арабша-қазақша сөздігін» (1990. ) жатқызуға болады. Бұдан басқа қазақ тілінің тарихы, лексикологиясы туралы жазылған еңбектерде, сондай-ақ түрлі зерттеулердегі кірме сөздерге арналған бөлімдерде кірме араб сөздері жалпылама қарастырылған.

Ал өзбек тілі сөздік құрамындағы кірме араб сөздерін зерттеу өткен ғасырдың қырқыншы жылдарынан басталған болатын. Бұл саладағы алғаш зерттеу жұмысы ретінде 40-ыншы жылдары жазылған Ф. Абдуллаевтың «Өзбек тіліндегі арабизмдер» атты кандидаттық диссертациясын атауға болады. Ғалымның бұл зерттеу жұмысында өзбек тіліндегі арабизмдердің фонетика-морфологиялық ерекшеліктері қарастырылған болса, 1949 жылы жарық көрген «Өзбек тілі лексикасының кейбір мәселелеріне қатысты» атты мақаласында кірме араб сөздерінің лексика-семантикалық ерекшеліктері сөз болған. Бұдан басқа бірқатар диссертациялар жарық көрген. А. Х. Нишоновтың «Науаи тіліндегі арабизмдердің фонетика-морфологиялық және лексика-семантикалық анализі» [29] атты диссертациялық жұмысында Науаи шығармаларындағы араб сөздерінің фонетикалық ерекшеліктері, оның ішінде дыбысталуы өзгеріске ұшырған сөздер, араб созылыңқы дауыстыларының берілуі, морфологиялық құрылымы, лексикалық жағынан кеңуі сөз болады. Ал Б. Бафоевтың «Алишер Науаи шығармаларының лексикасы» атты кандидаттық диссертациясында ақын шығармаларының жалпы лексикасы қарастырылғанымен, араб сөздері де қамтылған. Әсіресе, араб сөздерінің түркілік сөздермен синоним, антоним ретінде келуі, сондай-ақ араб сөздерінің сандық үлесі қарастырылған. Ал кейінгі жылдары жазылған зерттеу ретінде Т. И. Рахмоновтың 1994 жылы жазылған «Қазіргі өзбек тіліндегі кірме араб сөздерінің семантикалық түзілуіндегі өзгерістер» [30] атты кандидаттық диссертациясын атауға болады. Зерттеуде кірме араб сөздерінің лексика-семантикалық жағынан игерілуі жан-жақты қарастырылған. Еңбектің өзінен бұрынғы жазылған зерттеулерден өзгешелігі, автордың сөзімен айтқанда, арабизмдердің мағыналарын сема деңгейінде компонентті талдау жасау арқылы ашып көрсету болып табылады. Өзбек тілінің лексикологиясы оқулығында кірме араб сөздерінің ену жолдары, енуге себеп болған факторлар, араб сөздерінің өзбек тілінде грамматикалық, фонетикалық және лексикалық жағынан игерілу мәселелері қозғалған [31, 114-123 бб] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.