Тұтыну тауарлар нарығының қызмет етуінің негізгі тенденциялары және тұтыну тауарлар маркетингін жалпылау арқылы оның тиімділігін жоғарылату бойынша кешенді шаралар

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 86 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . . . . . … . . . 3

1 тарау. Тұтыну тауарлар нарығының қазіргі кезеңдегі дамуының теориялық негіздері . . . 6

1. 1 Тұтыну тауарлар нарығының экономикалық мәні және оның ұйымдастырылу-экономикалық әлеуеті . . . 6

Тұтыну тауарлар нарығы ортасының ерекшеліктері . . . 22
Тұтыну тауарлар нарығында маркетинг кешенін құру негіздемесі . . . 29

2 тарау. Қазақстан экономикасындағы тұтыну тауарлар нарығын талдау37

2. 1 Қазақстандағы тұтыну нарығына жалпы сипаттама . . . 37

2. 2 «Масло-Дел» компаниясының тауар саясатын талдау ……… . . . 52

2. 3 «Масло-Дел» компаниясының маркетингтік іс-әрекеті . . . 58

3 тарау. Тұтыну таурлар нарығының тиімділігін жоғарылатудағы маркетингтің ролі . . . 66

3. 1 Тұтыну тауарларының бәсекелестігін қамтамасыз ету жүйесіндегі маркетинг . . . 66

3. 2 «Масло-Дел» компаниясының маркетинг қызметін жетілдіру . . . 71

Қорытынды . . . 78

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 81

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Экономикалық жүйенің тұрақтылығы - оның барлық құрылымдары мен өндірістік үрдістерінің барлық сатыларының, соның ішінде тұтыну сатысының тепе-теңдікпен дамуына негізделеді. Осы сатыда ерекше функционалдық ауыртпалық тұтыну тауарлар нарығына тиесілі болып келеді, өйткені тұрғындардың өмір сүру деңгейі мен сапасы, оның ауқымына және сыйымдылығына тікелей баланысты болады.

Қазіргі уақытта көптеген дамып келе жатқан нарық жүйесінде, соның ішінде Қазақстан экономикасы үшін тұрақты дамудың ортасына шығу мақсатында адам ресурстарының даму индексін жоғарылату және тұрғындардың өмір сүру деңгейінің жаңа стандарттарын қамтамасыз ету мақсатында ұлғаймалы ұдайы өндірістік байланыстардың құрылымдық-функционалдық жаңаруын талап етуде. Мұндай жаңару әлемдік қауымдастыққа дамып келе жатқан нарықтық жүйенің сәтті кірігуі үшін өте маңызды болып саналады.

Тұрғындардың өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету жүйесінде жаңа стандарттарды жүзеге асыру тұтыну тауарлар нарығының құрылымдық-экономикалық әлеуетінің тиімділігін арттырады. Соңғы жылдары тұтыну тауарлар нарығы өзінің реттеуші ортасында едәуір өзгерістерге ұшырай отырып, даму жағдайындағы нарықтық шаруашылықтың маңызды өрісіне айналып отыр. Дегенмен де, тұтыну қызметтерінің жаңаруымен және тұтыну тауарларының түрлерінің едәуір жоғарылауымен қатар, осы нарықтың факторалдық ортасы тұтыну тауарлар нарығы шаруашылықтанудың қатаң, бәсекелес ортасына толық икемді бола алмады.

Көптеген кеңестік елдерде көтерме-бөлшек сауда жүйесіне бейімделген түбегейлі өзгерістер енгізген жаңа нарықтық ағымдар мен шаруашылық субъектілері тез қарқынмен дамуда, бірақ нарықтың жаңа құралдарын тиімді пайдалану мәселелері әлі де болса шешімін таба алмай отыр. Соның ішінде, кешенді және көп деңгейлі ұйымдастырылу-экономикалық құрылымы бар және өзінің субъектілерінің әртүрлі мінез-құлқысымен ерекшеленетін арнайы әлеуметтік әлеуеті бар, тұтыну тауарлар нарығын атап көрсетуге болады. Бұл әлеуеттің жаңа өмір сүру ортасына икемделуі үшін тұтыну тауарлар нарығының жан-жақты реттелуін, сонымен қатар жаңа тұжырымдамалық қадамдарды қолданудың қажеттілігін талап етеді.

Дамыған елдерде көптеген жылдар бойы тұтыну тауарлар нарығының факторалдық ортасына арнайы нарықтық құралдармен тиімді әсер ететін маркетингтік стратегия сәтті қолданылып келеді. Сонымен қатар, осы нарықтың барлық ұйымдастырушылық құрамдас бөліктерін тұтыну жүйелерінің байланысын қалыптастыруды және қамтамасыз етуді күшейтуге бағытталған жүйелік қадамдарды қолдану өте маңызды болып саналады.

Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Экономикалық жүйенің ерекше звеносы ретінде тұтыну тауарлар нарығын қалыптастыру және оның қызмет етуімен байланысты ғылыми сұрақтар мен мәселелер отандық және шетелдік экономист-ғалымдардың еңбектерінде кеңінен зерттелген. Осы мәселелерді шешу бағытында батыстың А. Смит, Д. Рикардо, К. Маркс, М. Маслоу, Д. Мак-Клелланд, Ф. Герцберг, Ф. Котлер, Э. Эбель, М. Брун, М. Ауэр, Д. Бэрре, Д. Раймелл, П. Эйглие, Е. Лангеард, Д. Джоббер және тағы басқа да экономикалық мектептер үлкен үлес қосқаны белгілі. Тұтыну тауарлар нарығын ұйымдастыру мәселелері бойынша И. Акулич, И. Алешина. Е. Голубков, Б. Голодец, С. Жабина, Т. Бронников, А. Чернявский, А. Барышева, У. Руделиус сияқты ресей ғалымдарының еңбектері де арналған. Бірақ экономикалық жүйелердің даму деңгейлерінің әртүрлілігі тұтыну тауарлар нарығы аясындағы шет мемлекеттердің тәжірибелерін ұлттық тұтыну тауарлар нарығының қалыптасу ерекшеліктерін ескермей пайдалануға мүмкіндіктер бермейді.

Қазақстанда тұтыну тауарлар нарығын дамыту мәселелері де жан-жақты зерттеуді қажет ететіндіктен туындаған ғылыми ізденістер мен жарық көрген жұмыстар да баршылық. Солардың ішінде Л. Айманова, Ж. Аубакирова, Е. Байбараков, С. Гайсина, С. Есимжанова, А. Қошанов, Қ. Құрманалиев, Н. Мамыров, А. Тулембаева, С. Нысанбаев, А. Саханова, У. Шеденов және т. б. отандық экономист-ғалымдардың еңбектерін еліміздегі тұтыну тауарлар нарығын жетілдіруге мүмкіндік беретіндіктен атап айту орынды. Дей тұрғанмен, жоғарыда аталған авторлардың ғылыми жұмыстарының көпшілігі халық шаруашылығының белгілі-бір салаларындағы тұтыну тауарлар нарығын дамыту мәселелерін зерттеуге арналғандықтан, экономиканың бәсекелестік қабілеттілігін қамтамасыз ету жүйесіндегі тұтыну тауарлар нарығының дамуының тұтастай алғандағы мәселелері көбінесе ғылыми назардан тыс қалып келеді. Сонымен бірге дамып келе жатқан нарықтық жүйеде тұрғындардың өмір сүру деңгейін қамтамасыз етумен және тұтыну тауарлар нарығын аймақтық құрылымдауға байланысты тұтыну тауарлар нарығының сапалық және тұтынушылық жағынан кеңеюі тұтыну тауарлар нарығындағы жүйелік талдауды және басқарушылық қадамдарды нақтылауды талап етіп отыр. Сондықтан бүгінгі күні, әсіресе тұтыну тауарлар нарығын басқару тетіктерін жетілдіру және реттеу бойынша бірқатар сұрақтар әлі де болса терең зерттеулер жүргізуді талап етеді. Осы мәселенің күрделілігі және ауқымдылығы оны шешуде үнемі жаңа әдіс-тәсілдерді пайдалануды қажет етеді.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты тұтыну тауарлар нарығының қызмет етуінің негізгі тенденцияларын анықтау және тұтыну тауарлар маркетингін жалпылау арқылы оның тиімділігін жоғарылату бойынша кешенді шараларды негіздеу болып табылады. Осы көрсетілген мақсатқа қол жеткізу үшін дипломдық жұмыста келесідей міндеттерді шешу алға қойылған:

- тұтыну тауарлар нарығының экономикалық жүйедегі алатын орнын анықтау арқылы оның экономикалық мазмұнын зерттеу;

- тұтыну тауарлар нарығын ұйымдастыру және оның әлеуетін оңтайландыру бойынша шарттарды жүйелеу;

- тұтыну тауарлар нарығының ортасының ерекшеліктерін ашып көрсету;

- «Масло-Дел» компаниясының маркетингтік ісөәрекетіне талдау жасау;

- қазақстандық экономикадағы тұтыну тауарлар нарығының деңгейін және ұйымдастыру-экономикалық параметрлерін жалпылау;

- тұтыну тауарлар нарығын реттеудегі тұрақты маркетингтік әсерге қол жеткізу тетіктерін дәйектеу.

Зерттеу пәні тұтыну тауарлар нарығының әртүрлі деңгейлерінде қалыптасатын әлеуметтік-экономикалық және тұтыну байланыстарының жиынтығы болып табылады.

Зерттеу объектісі дамып келе жатқан нарықтық жүйедегі тұтыну тауарлар нарығын зерттеу болып саналады.

Дипломдық зерттеудің теориялық және ақпараттық негізі тұтыну тауарлар нарығының маркетингтік жүйесін және осы нарықтың құрылымы мен параметрлерін реттеудегі маркетингтік стратегияны жетілдірудің теориялық және тәжірибелік аспектілерімен айналысатын отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері болып табылады.

Дипломдық талдау жалпы ұлғаймалы ұдайы өндіріс сатысының, сондай-ақ оның құрылымының тұрақтылығын қамтамасыз ету және ұйымдастыру-экономикалық әлеуетін анықтау арқылы тұтыну тауарлар нарығының факторалдық және реттеуші ортасын нақтылауға арналған.

Зерттеу барысында автор жүйелік-құрылымдық, салыстырмалы-талдау, факторалдық және салыстырмалы талдау әдістерін қолданған.

Зерттеудің ақпараттық негізі ретінде Қазақстан Республикасының заң актілері, тұтыну тауарлар нарығын реттейтін нормативтік-құқықтық актілер, ҚР статистика жөніндегі Агенттігінің жариялаған мәліметтері, ҚР еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінің және ҚР-ң ауыл шаруашылық министрлігінің статистикалық мәліметтері, арнайы нұсқаулы-әдістемелік материалдар мен арнайы баспа басылымдары алынды.

Дипломдық жұмыстың негізгі тұжырымдамасы - нақты ұсыныстар мен ұсынымдардың негізінде экономикалық жүйенің тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін тұтыну тауарлар нарығын оңтайландырудың маркетингті қолдану бағыттарын негіздеу болып табылады.

Дипломның құрылымы мен көлемі. Дипломдық зерттеу кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы жұмыс 87 беттік компьютерлік терім мәтінін құрай отырып, 14 кестені және 16 суретті қамтиды.

1 ТҰТЫНУ ТАУАРЛАР НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ

ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Тұтыну тауарлар нарығының экономикалық мәні және оның ұйымдастырылу-экономикалық әлеуеті

Дамыған нарықтық жүйеде бизнес-ортаны қалыптастыру көптеген кеңестік елдердің тәжірибесі байқатып отырғандай бірнеше аралық сатылардан өтті. Осы сатылардың барлығы да өзінің эволюциялық өзгеруінде шаруашылықтанудың жаңа әдістері мен нысандарына ие бола отырып, жалпы экономикалық жүйедегі құрылымдық бөлімшелерде жаңаша нарықтық стратегиялардың әсерімен қалыптасып келеді. Нарықтық реформалардың іске асырулары әуел бастан қалыптасу жағдайында құрылымдық өзгерістермен, сауда объектілерінің, тұрмыстық қызмет көрсету және қоғамдық тамақтандырудың шаруашылықтану әдістеріне және құрылымдық өзгерістерге негізделген тұтыну тауарлар нарығы белсенді түрде қалыптаса бастады.

Осы объектілердің құрылымдық-функционалдық өзгерісі тұрғындардың талаптарымен байланысты ұлғаймалы ұдайы өндіріс сегментінде тұтыну тауарлар нарығының қалыптасуына әкеліп соқтырды. Негізінде, бұл талаптар және оларды қанағаттандыру үдерістері жоспарлы шаруашылықтану жүйесінде де орын алғаны белгілі, бірақ оларды жүзеге асыру әдістері, ұлғаймалы ұдайы өндіріс сатыларымен өзара байланысының құрылуы қатаң мелекеттік реттеу ұстамдарына негізделген сипаттамалармен ерекшеленген.

Кеңес экономикасының аясында сауда, тұрмыстық қызмет көрету, қоғамдық тамақтану сияқты өндірістік емес аялары ұлғаймалы ұдайы өндіріс үдерісінің көп деңгейлі өзара байланыстары арқылы кең көлемді тұтыну секторын қалыптастырғандығы белгілі. Бұл құрылымдық жоспарлаудың салдары. Сонымен қатар, өзінің даму болашағымен, атқаратын қызметтері және міндеттерімен ерекшеленетін сапалы жаңа нарық сегментінің функционалдық сипаты орын алады.

Қазіргі уақытта бұл сектордың дамуына байланысты тек ішкі өндірістік сатылардың дамуы айқындалмайды, сонымен қатар әлемдік экономика шеңберінде шаруашылық аралық интеграциялық үдерістердің дамуы қамтамасыз етіледі. Тұтыну тауарлар нарығының қазіргі сатыларын дамыту эволюциясы ең алдымен ұлттық экономиканың ашық жағдайында оның бәсекеге қабілеттілігін арттырумен тығыз байланысты. Бұл жағдайларды ең маңызды міндеттердің бірі - бұл экономикалық дамуды қамтамасыз ететін экономиканың барлық секторларындағы бәсекелестікті жоғарылату болып табылады. Қазақстан Республикасының Президентінің 2009 жылдағы халыққа жолдауында Н. Ә. Назарбаев « . . . экономика біздің дамуымыздың негізгі алғышарты, ал жоғары қарқынды экономикалық өрлеу - негізгі міндетіміз», - деді. Бұдан бұрын да 2004 жылы халыққа жолдауында елбасы осы мәселеге назар аударған: «Жалпыға белгілі бәсекеге қабілеттілік мемлекеттің қолдауы жағдайында емес, керісінше бәсекелестермен қатаң күрес жағдайында қол жеткізіледі. Бұл жерде мемлекеттің тиімді рөлін бір жағынан экономиканың либерализациясы және ашықтылығы арқылы қамтамасыз етуге болса, ал екінші жағынан инфрақұрылымды құруда белсенді жұмыс істеу арқылы және маңызды салаларда жеке секторларды тарту арқылы қол жеткізуге болады» [1, 29б] .

Сонымен қатар бәсекеге қабілеттілік ҚР Президентінің «Әлемнің 50 ең бәсекелі елдер қатарына ену Стратегиясында» да көрініс алды. «Қазақстан бүгінгі күні әлеуметтік-экономикалық даму мен саяси демократияның жаңа даму сатысында тұр. Әлемдік рейтингтің жоғары сатысында орын алу деп, менің түсінігім бойынша тек шикізат секторы шеңберінде емес, сонымен қатар бәскелестік, ашық экономикамен қарқынды дамып, өркендейтін жаңа қоғам. Бұл экономика жеке меншікті институт пен келісімшарттық байланыстарды және қоғамның барлық мүшелерінің пікірлері мен іскерлігін қолдауға негізделеді» [2, 51б] .

Тек жеке меншік институттарды қорғау және кәсіпкерлік ұсыныстарды жалпы қолдау арқылы экономикалық жүйеде тұрғындардың әртүрі тауарлар мен қызметтеріне деген сұраныстарын қанағаттандыратын тұтыну секторларының қалыптасуы қамтамасыз етілді.

Бұл аталған сектор айналыстағы нақты тауарлар мен қызметтер көрсету бойынша өзара байланыстарға түсетін субъектілер арасындағы күрделі ұйымдастыру-экономикалық қатынастардың жиынтығы. Осыған байланысты тұтыну секторын өзінің құрамында тұрғындарға қызмет көрсетуге арналған күрделі ұйымдастырушылық-экономикалық ерекшеліктермен сипатталатын кәсіпкерлік кешен ретінде қарастыру қажет.

Тұтыну секторы өзінің мәні бойынша халықтың ұдайы өндірісімен байланысты тауармен мен қызметтерді сату үдерісінің көп деңгейлілігін сипаттайтын экономикалық жүйенің нарықтық құрылымының ерекше сегменті болып табылады. Мұндай жағдайда, біздің ойымызша тұрғындардың өмір сүру деңгейін қамтамасыз ететін тауарлар мен қызметтердің ағымын реттейтін нақты айқындалған жүйе қажет деп есептейміз.

Сонымен, тұтыну тауарлар нарығының ерекше сипаты ең алдыменен, оның экономиканың өндірістік және өндірістік емес секторларын қалыптастыратындығы болып табылады және сонымен қатар тұрғындарға қызмет көрсетуге арналған әртүрлі кәсіпкерлік құрылымдар арқылы құрылады және қызмет істейді. Ал, оның деңгейіне келетін болсақ, онда ең алдымен осы нарықтың халықаралық, ұлттық, аймақтық және жергілікті ауқымын ескеру қажет. Бұл деңгейлерді ажыратып көрсету тұтыну тауарлар нарығын басқаруда маңызды орын алады, себебі оның ауқымы арқылы мақсатты реттеуді қажет ететін тауар және қызмет көрсету ағымының ауқымы анықталады. Тұтыну тауарлар нарығының сипаты мен деңгейіне қарай оның қайта құрылу себебі оның ауқымдылығына белгілі бір мақсаттық реттеуді қажет ететін тауарлар мен қызметтер ағымы тәуелді. Бұдан басқа, осы нарықтың ауқымына байланысты дамып келе жатқан нарықтық жүйеде тұрғындардың өмір сүру деңгейі қамтамасыз етумен қатар, олардың әлемдік тұтыну тауарлар нарығына бірігу (интеграция) болашағы және оның жалпы экспорттық мүмкіндіктері де айқындалады. Осы жағдайларды ескере отырып, сараптаушылар мұндай кезде барлық күшті қазіргі талаптарға жауап беретін, экспорттық әлеуеттің негізіне салу қажет екендігін айтады, өйткені мұның негізінде елдің әлемдік тауар нарығында орын алу мүмкіндіктерін, сонымен қатар ойластырылған экспорттық саясатты қамтамасыз етілуі мүмкін [3, 34б] .

Қазіргі уақытта Қазақстан экспортының үштен екісі шикізаттар мен материалдардан тұрады. Бірақ, алынған қаржылар жоғары технологиялық өндірісті дамытуға салынған жағдайларда ғана экономикалық өсуге әкелуі мүмкін. Ал олай болмаған жағдайда қазіргі Қазақстанда болып жатқан жағдайлар, яғни елден шикізаттардың кетуі жалғаса береді [4, 18б] .

Әлемдік интеграцияда өзара пайдалылыққа негізделген экспорттық стратегия экспортқа қатаң бақылауды күшейту негізінде елден шикізаттар мен материалдарды шығарудан бас тартуды қарастыру қажет. Соған байланысты экспорттан түскен валюталық түсімдерді қазіргі заман талаптарына сай жаңа өңдеуші өнеркәсіптерді құруға пайдаланудың қажеттілігі туындап отыр. Бұл мәселелерді болашақта шешу үшін, яғни ресурстарды тек елімізге тиімді импортты қамтамасыз ететін елдерге шығару бағдарламаларына маркетингік зерттеу жүргізу арқылы шешуге болады [5, 47б] .

Айта кететін жағдай, барлық ұлттық экономикаларда әлемдік нарықтарға шығу үшін ең алдымен, онда өндірілген отандық өнімдер бәсекеге қабілетті болуы қажет.

Тұтыну тауарлар нарығының экономикалық мазмұны бір жағынан, оның ең маңызды құрылымдық элементтерін атап көрсететін тұтыну тауарлар нарығының жүйелік-құрылымдық қадамдары болса, ал екінші жағынан тұрғындардың өмір сүруін қамтамасыз ететін функционалды сипаттамасы болып табылады. Осылардың барлығы ең алдымен, нарықтың сыйымдылығы мен сапалық параметрлерін нақты айқындайтын локалдық деңгейден халықарлық деңгейге дейін арнайы факторалдық ортаны зерттеу арқылы жүргізілуі қажет.

Құрылымдық қатынастар тұрғысынан алып қарағанда, тұтыну тауарлар нарығы өндірістік, өңдеуші және қызмет көрсетуші кәсіпкерлік құрылымдарды қалыптастырады, ал олардың бірігіп жұмыс істеуі халықтың қажеттіліктері үшін өндірісті және жабдықтау үдерісін қамтамасыз етеді.

Бұл құрылымдардың қызметтерінің салалық ерекшеліктері болып тұрғындардың өмір сүру деңгейлерін қамтамасыз ету мақсатында әртүрлі деңгейде құрылған функционалдық бағыты болып саналады. Яғни, өзінің құрылымдық-функционалдық мазмұнына қарай бұл сегмент тұтыну өрісінде құрылымдық және қызмет көрсетушілік сипаттарымен ерекшеленеді.

Маркетинг көптеген ғылымдар тоғысында тұр, әсіресе әлеуметтану және психология ғылымдарының қиылысында, өйткені оның маңызды міндеттерінің бірі сатып алушының мінез-құлқын зерттеу болып табылады.

Тұтыну тауарлар нарығы қоғамда адамдардың өмір сүру жүйесінің тұрақты қызмет етуі үшін үздіксіз тауар (қызмет) айналымын ұйымдастыратын экономикалық сектор болып саналады. Тұтыну секторы мен тұтыну тауарлар нарығының өзара байланыстарын төменде берілген 1-сурет арқылы көрсетуге болады.

1-ші суретке сәйкес біз, тұтыну нарығының тұрғындардың талаптарын қанағаттандыру үшін тауарлар мен қызметтердің массасын қалыптастыратын өндірістік, өндірістік емес және қызмет көрсету сегменттерін ұсынып отырмыз.

Сурет 1. Тұтыну нарығының ұйымдастыру-экономикалық әлеуеті

Олардың жиынтығы тұтыну тауарлар нарығының сыйымдылығы мен параметрлерін (шектеулерін) анықтайтын және өмір сүруді қамтамасыз ететін жүйе үшін әлеуетті құрастырады және сәйкесінше адамдардың үнемі өсіп отыратын қажеттіліктері шеңберінде оның ассортименттерін жаңартуға байланысты өзі кеңейіп отырады.

Экономикалық құрылымдардың қарқынды дамуымен қатар, өндірілген тауарлар мен көрсетілген қызметтердің түрлері арқылы толықтырылып отыратын тұтыну тауарлар нарығы да кеңейіп келеді. Бұл үрдіске көбінесе тұтыну тауарлар нарығының конъюктурасында қызмет істейтін кәсіпкерлік құрылымдар көптеп тартылуда. Бастапқы сатыда олар азық-түлік сегментінде, яғни тұтыну тауарлар нарығында адамдардың өмір сүру деңгейінің ең жоғарғы талаптарын қанағаттандыратын ортада қызмет көрсетеді. Соңғы жылдары тек ауылшаруашылық шикізаттарын өңдейтін өндірістік экономикалық құрылымдар ғана емес, сонымен қатар өңдеумен айналысатын жеңіл өнеркәсіп, сонымен қатар қызмет көрсету - туризм, байланыс, медицина т. б үлесі жоғарылап келеді.

Біздің ойымызша, тұтыну тауарлар нарығының ұйымдастырушылық-экономикалық әлеуетінің анықтамасын әдістемелік тұрғыдан алып қараудың маңыздылығы өте жоғары, себебі ол өзінің субъективтік және объективтік өзара байланыстарымен ерекшеленеді. Бұдан басқа, бұл нарықтық ортадағы белсенді сегментті сипаттайтын маңызды белігілерді жүйелеуге және адамның өмір сүру қызметімен тығыз байланысты өндірістік үдерістерді анықтауға мүмкіндік береді.

Т. С. Бронникова және А. Г. Чернявскийдің анықтамасы бойынша «тұтыну нарығы - жеке мақсаттары үшін әртүрлі тәсілдерді пайдалана отырып тауарлар мен қызметтерді сатып алатын тұлғалар мен үй шаруашылықтары» [6, 33б] . Демек, бұл нарықты зерртеу кезінде негізгі субъекті сатып алушы болып табылатындықтан, қандай да бір тауарлар мен қызметтерді сатып алу кезіндегі оның мінез-құлқын зерттеу маңызды орын алады. Тұтыну тауарлар нарығының объектісі болып адамдардың өмір сүру үдерсімен тығыз байланысты, яғни олардың талаптарын қанағаттандыруға арналған арнайы тауарларының жиынтығы саналады.

Сондықтан да әдетте оған төмендегідей сатылар енгізіледі:

1) бойдақ өмір кезеңі (ата-анасынан бөлек тұратын жалғыз басты жастар) ;

2) балалары жоқ жаңа үйленгендер;

3) «толық ұя» бірінші саты (кіші баласы алты жастан төмен) ;

4) «толық ұя» екінші саты (кіші баласына алты жас және одан жоғары) ;

5) «толық ұя» үшінші саты (асырауында балалары бар үлкен жастағы жұбайлар) ;

6) «бос ұя» бірінші саты (балалары бөлек тұратын, жанұя басшысы жұмыс істейтін кәрі ерлі-зайыптылар) ;

7) «бос ұя» екінші саты (жанұя басшысы зейнетте балалары бөлек тұратын кәрі ерлі-зайыптылар) .

Сонымен қатар, «Мен» деген тұлғаны беделді, тәуелсіздік, тұрақсыздық, пір тұтатын, биліктілік, тіл тапқыштық, жан-жақтылық, туелділік, шыдамды, жетістікке жетуге ұмтылыс, тәртіпке деген махаббат, икемділік сияқты көрсеткіштер сипаттайды.

Адамдардың өмір сүру кезеңі үшін тауарлар мен қызметердің тұтыну тауарлар нарығының объектісіне келетін болсақ, онда олардың маркстік талдану сызбасын келтірген өте қонымды болып саналады. Оның теориясының маңызды жағы тауарды - айырбас үшін арналған еңбек өнімі ретінде қарастыру болып табылады. Осыған байланысты көптеген зерттеушілер осы уақыттан бастап тауарға деген маркстік тұжырым «маркетингтің» негізі салына бастады деп атап көрсетеді [7, 8, 9] . Сонымен қатар, К. Маркс қызметтердің мазмұнына тауарға айналатын тұтыну құны бар деп анықтама берген болатын. Оның тұжырымы бойынша тұтынушы тұтыну үшін қызметтерді сатып алады, яғни тұтыну құны бар деп қарастырса, ал өндірушілер үшін олар тұтыну және айырбас құндары бар тауарлар болып саналады [10, 54б] . Яғни, қызметтер - бұл тауарлардың қасиеттерінің бір түрі.

Тұтыну тауарлар нарығындағы сервистік құрылымдар көрсететін қызметтер халықтың талап ету қажеттіліктеріне қарай жоғары үлесті алуына байланысты, олардың сипаттамасына жекелеп тоқталғанды жөн көрдік.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.