Ресейдегі лаңкестікпен күрес мәселелері және шешілу жолдары

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4

І ТАРАУ. РЕСЕЙДЕ ЛАҢКЕСТІКТІҢ ОРЫН АЛУЫ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІ
1.1. Ресейдегі лаңкестіктің орын алуына тарихи ретроспектива ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.2. Қазіргі Ресейдегі лаңкестік және оған әсер етуші факторлар: сараптамалық талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
1.3. Ресейдегі лаңкестік мәселесінің құқықтық негіздері ... ... ... ... .32

ІІ ТАРАУ. ҚАЗІРГІ РЕСЕЙДІҢ ЛАҢКЕСТІКПЕН КҮРЕС ПРОБЛЕМАЛАРЫ ЖӘНЕ ШЕШІЛУ ЖОЛЫНДАҒЫ БАСЫМДЫЛЫҚТАРЫ
2.1. Ресей Федерациясының тәжірибесінде қалыптасқан лаңкестікпен күрес жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
2.2. Елдегі Лаңкестікпен күрес іс.шараларының кемшіліктері: Беслан трагедиясынан Домодедово әуежайындағы оқиғаға дейін ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
2.3. Ресей Федерациясындағы лаңкестік мәселесінің шешілу жолдары: отандық, аймақтық, халықаралық шаралар аясында ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 76

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...80

ҚОСЫМШАЛАР

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Бітіру жұмысы Ресей Федерациясындағы лаңкестік мәселесін зертеу арқылы онымен күрестің нақты бағыттарын айқындайды. Ресейде алғаш орын алған лаңкестік әрекеттер мен қазіргі кездегі лаңкестік қауіпінің сипаты қалайша өзгергендігіне мән берілген. Ресейлік лаңкестіктің өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, онымен мемлекеттік күрес жүйесі және жүргізіліп жатқан іс-шаралар қамтылған. Ресейдің жеке және аймақтық, халықаралық деңгейдегі әрекеттері аясында оның мүмкін болатын шешілу жолдары сарапқа салынды.
Тақырып өзектілігі қазіргі кездегі халықаралық деңгейге көтерілген лаңкестік мәселесі Ресей Федерациясына ғана емес, бүкіл әлем мемлекеттерінің қауіпсіздігіне едәуір нұқсан келтіруші фактор ретінде лаңкестіктің нақты орныққандығымен дәлелденеді. Қазіргі жаһандық ақпараттық технологиялар мен транспорттық жүйе, халықаралық қаржыэкономикалық байланыстардың интенсивті дамуы жаңа мыңжылдық басында әлемнің жаңа кейпін жасады: бір жағынан алып қаржылық байлықтың дамыған мемлекеттерде шоғырлануы болса, келесі жағынан әлемнің көптеген кедей елдерінде саясиәлеуметтік мәселелердің өткірленуі. Жаңа әлемде халықаралық қару, есірткі, адам саудасы және халықаралық лаңкестік сияқты қылмыстар дамыды.
Соңғы қылмыс түріне, яғни лаңкестікке 2001 жылғы 11 қыркүйекте болған НьюЙорктегі оқиғадан, Мәскеудегі тұрғын үйлердегі жарылыстарынан, жапондық лаңкестік секта Аум Синрике Токио қаласының метросында жоғары улағыш зарин газын қолдануының нәтижесінде 5500 адам зардап шегуінен кейін ерекше назар аударылды [1].
Халықаралық қатынастар жүйесінде бүгінгі ірі лаңкестік мәселесі, XX ғасырдың аяғында жаңа даму сатысына шықты. Лаң салушылардың іс-әрекет жасайтын аумағы да, пайдаланылатын құралы да кеңейе түсуде. Ал мәні сол күйінде қалады, яғни адамдар мерт болады. Қоғамға үлкен залал келтіріледі. Лаңкестік мәселесі соңғы кездері өте елеулі құбылыстардың біріне айналып отыр. Өйткені ол ұлт, ел, шекара таңдамайды. Сол себепті де адамзат үшін өте қауіпті құбылыстың алдын алу, оны болдырмау, тамырына балта шабу- лаңкестікті жан-жақты сараптап, шығу себебін айқындауды қажет етеді. Сонда ғана лаңкестікке қарсы қабылданатын іс-шаралардың тиімділігі артатыны айқын [2].
Қазіргі лаңкестік идеологиялық, қылмыстық, әскери, экономикалық, саяси, діни және ұлттық секілді бір-бірін толықтыратын үрдістер кешенінен құралатын күрделі жүйе. Жалпылама түрде, бүгін лаңкестік пісіпжетілген саяси, этникалық, әлеуметтік мәселелердің уақытылы шешілмегендігіне жауап реакция ретінде бағаланады [3].

1. М.С.Досымбекова, Вестник КазНУ. Серия МО и МП. №4 (20).2005, «К вопросу развития международно-правовых основ борьбы с терроризмом», 3 бет
2. «Европейский Союз и Центральная Азия: подходы в борьбе с международным терроризмом» . Сборник матералов международной-научн-практической конференции, 23 мая 2003 года. – Алматы, 2003. – 127 бет. Мақала: Лаңкестік— әлеуметтік-саяси құбылыс. А.Р. Әліпбаев.
3. Основа противодействия терроризму.9- бет
4. Е.Б. Жатканбаев, угрозы национальным интересам казахстана. Алматы қазақ университеті 2004, 78-79 беттер
5. Федеральный закон «О противодействии терроризму» от 6 марта 2006года, http://sos-ru.info/zakon/zakon_zakon_terrorizm35.shtml
6. РФ Конституциясы, www.constitution.ru
7. Федеральный закон от 7 августа 2001 года № 115-ФЗ «О противодействии легализации (отмыванию) доходов, полученных преступным путём, и финансированию терроризма» http://base.consultant.ru/cons/cgi/online.cgi?req=doc;base=LAW;n=48710
8. Кодекс Российской Федерации об административных правонарушениях от 30 декабря 2001 года № 195-ФЗ , http://www.interlaw.ru/law/docs/12025267/
9. Федеральный закон от 3 апреля 1995 года № 40-ФЗ «О Федеральной службе безопасности», http://www.referent.ru/1/67013
10. Федеральный закон от 6 февраля 1997 года № 27-ФЗ «О внутренних войсках Министерства внутренних дел Российской Федерации», http://www.referent.ru/1/21122
11. Федеральный закон от 12 августа 1995 года № 145-ФЗ «Об оперативно-розыскной деятельности», http://www.referent.ru/1/23574
12. Закон Российской Федерации от 5 марта 1992 года № 2446-I «О безопасности» , http://svr.gov.ru/svr_today/doc04.htm
13. Уголовный кодекс Российской Федерации от 13 июня 1996 года № 63-ФЗ, http://www.consultant.ru/popular/ukrf/
14. Федеральным законом от 27 июля 2006 года № 153-ФЗ «О внесении изменений в отдельные законодательные акты Российской Федерации в связи с принятием Федерального закона «О ратификации Конвенции Совета Европы о предупреждении терроризма» и Федерального закона «О противодействии терроризму» , base.garant.ru/12148566/
15. Федеральный закон Российской Федерации от 3 мая 2011 г. N 96-ФЗ "О внесении изменений в Федеральный закон "О противодействии терроризму""
16. Указ Президента Российской Федерации от 15 февраля 2006 года № 116 «О мерах по противодействию терроризму», http://svr.gov.ru/svr_today/doc12.htm
17. Указ Президента Российской Федерации от 10 ноября 2009 года № 1267 «О внесении изменений в Указ Президента Российской Федерации от 15 февраля 2006 года № 116 «О мерах по противодействию терроризму» и состав Оперативного штаба в субъекте Российской Федерации, за исключением Чеченской Республики, по должностям, утверждённым этим Указом, http://www.russianpeople.ru/ru/old/211757
18. Указ Президента Российской Федерации от 17 июня 2003 года № 680 «О центральных компетентных органах Российской Федерации, ответственных за выполнение Шанхайской конвенции о борьбе с терроризмом, сепаратизмом, и экстремизмом», http://www.bestpravo.ru/fed2003/data05/tex18539.htm
19. Постановление Правительства Российской Федерации от 6 июня 2007 г. №352 «О мерах по реализации Федерального закона «О противодействии терроризму», http://law7.ru/base30/part8/d30ru8226.htm
20. Постановление Правительства Российской Федерации от 12 января 2007 года № 6 «Об утверждении Правил осуществления социальной реабилитации лиц, пострадавших в результате террористического акта, а также лиц, участвующих в борьбе с терроризмом», law7.ru/base35/part5/d35ru5955.htm
21. Постановление Правительства Российской Федерации от 13 октября 2008 года № 750 «О Порядке выделения бюджетных ассигнований из Резервного фонда Правительства Российской Федерации по предупреждению и ликвидации чрезвычайных ситуаций и последствий стихийных бедствий» (в ред. от 24.02.2009 г.), www.referent.ru/1/126227
22. Постановление Правительства Российской Федерации от 22 января 1997 года № 58 «О мерах социальной защиты лиц, привлекаемых к выполнению специальных задач, связанных с проведением мероприятий по борьбе с терроризмом (в ред. от 21.02.2008 г.), base.consultant.ru/cons/cgi/online.cgi?req=doc;base=LAW;n=7506
23. Постановление Правительства Российской Федерации от 21 февраля 2008 года № 105 «О возмещении вреда, причинённого жизни и здоровью лиц в связи с их участием в борьбе с терроризмом», www.rg.ru/2008/02/27/terrorizm-dok.html
24. Постановление Правительства Российской Федерации от 9 февраля 2004 года № 65 «О дополнительных гарантиях и компенсациях военнослужащим и сотрудникам федеральных органов исполнительной власти, участвующим в контртеррористических операциях и обеспечивающим правопорядок и общественную безопасность на территории Северо-Кавказского региона Российской Федерации», www.rg.ru/2004/.../kompensatsii-doc-dok.html
25. Постановление Правительства Российской Федерации от 4 мая 2008 года № 333 «О компетенции федеральных органов исполнительной власти, руководство деятельностью которых осуществляет Правительство Российской Федерации, в области противодействия терроризму», base.garant.ru/12160202/
26. Постановление Правительства Российской Федерации от 16 апреля 2008 года № 278 «О возмещении расходов, связанных с использованием при проведении контртеррористической операции транспортных средств, принадлежащих организациям или физическим лицам», www.rg.ru/2008/04/23/kompensaciya-dok.html
27. Постановление Правительства Российской Федерации от 13 марта 2008 года № 167 «О возмещении лицу, принимавшему участие в осуществлении мероприятия по борьбе с терроризмом, стоимости утраченного или повреждённого имущества», nak.fsb.ru/nac/.../order167.htm
28. Постановление Правительства Российской Федерации от 11 ноября 2006 года № 662 «Об источниках финансирования выплат денежного вознаграждения за содействие борьбе с терроризмом, alldocs.ru/zakons/index.php?from=11780
29. РесейФедерациясының 2020 жылғадейінгіҰлттыққауіпсіздікстратегиясы, www.scrf.gov.ru/documents/99.htm
30. 2009 жылғы 5 қазандақабылданғанРесейФедерациясындаЛаңкестіккеқарсытұруконцепциясы, http://www.rg.ru/2009/10/20/zakon-dok.html
31. Ресей Федерациясының әскери доктринасы, http://news.kremlin.ru/ref_notes/461
32. ЕуропакеңесініңЛаңкестіктіңалдыналужөніндегіконвенциясы http://docs.cntd.ru/document/901937508
33. Ядролықлаңкестікактілеріменкүресжөніндегіхалықаралық конвенция, www.un.org/ru/.../conventions/nucl_ter.shtml
34. Лаңкестіктіқаржыландыруменкүресжөніндегіхалықаралық конвенция, www.un.org/ru/.../decl.../conventions/terfin.shtml
35. Бомбалықлаңкестікпенкүресжөніндегіхалықаралық конвенция, www.un.org/ru/.../conventions/bombing.shtml
36. Лаңкестіктіңжолынқиютуралыеуропалық конвенция, http://www.conventions.ru/view_base.php?id=451
37. Адамдардытұтқындыққаалуменкүресжөніндегіхалықаралық конвенция, www.un.org/ru/.../conventions/bombing.shtml
38. Пластикалықжарылғышзаттарды табу мақсатындатаңбалау (маркировка) туралы конвенция, www.un.org/ru/.../conventions/markconv.shtml
39. БҰҰ Трансұлттықұйымдастырылғанқылмыспенкүресужөніндегі конвенция, www.un.org/ru/.../conventions/orgcrime.shtml
40. Лаңкестік, сепаратизм жәнеэкстремизмменкүрестуралы Шанхай Конвенциясы, www.dlib.eastview.com/browse/doc/12297469
41. Жеке тұлғалардыңқаруиемдену мен сақтауынқадағалаутуралыеуропалық конвенция, www.bestpravo.ru/fed1991/data03/tex15368.htm
42. ЕуропаКеңесінің “Лаңкестіктіқаржыландыру мен қылмыстықәрекеттердентүскентабыстардыанықтаужәнетәркілеутуралы” Конвенциясы, bestpravo.ru/fed1991/data02/tex12289.htm
43. “ТәуелсізМемлекеттерДостастығымүше-мемлекеттерініңлаңкестікпенкүрестесеріктесуітуралыкелісім”, http://bestpravo.ru/fed1999/data01/tex10002.htm
44. ТәуелсізМемлекеттерДостастығымүше-мемлекеттерініңқылмыстықкірістердіңлегализациялануы мен лаңкестіктіқаржыландыруғақарсыәрекететутуралы” келісім , www.imolin.org/pdf/imolin/CAN_ Russian0507.pdf
45. Лаңкестікпен күресте Ішкі істер министрліктерінің серіктесуі туралы” келісімі, bestpravo.ru/fed2000/data03/tex14887.htm
46. ШЫҰ мүше-мемлекеттері үкіметтерінің арасындағы қару-жарақтың, жарылғыш заттардың заңсыз айналымымен күресудегі серіктестік жөнінде келісімшарт, http://www.ecrats.com/ru/normative_documents/1660
47. ШЫҰ мүше-мемлекеттердің Кеңес басшыларының мәжілісінің қорытындылары жөніндегі бірлескен коммюнике, http://www.ecrats.com/ru/normative_documents/1662
48. ШЫҰ мүше-мемлекеттердің лаңкестікке қарсы оқулардың бірлесе ұйымдастырылуы тәртібі мен олардыөткізу туралы келісім, http://www.ecrats.com/ru/normative_documents/1666
49. 2007 жыл 17 тамызБішкек декларациясы, http://www.ecrats.com/ru/normative_documents/1656
50. 49. ШЫҰ экстремизмге қарсы іс-қимылдарының құқықтық қамсыздандырылуы келісімі, http://www.ecrats.com/ru/normative_documents/1556
51. 50. «ШЫҰ мүше-мемлекеттер арасындағы Аймақтық антитеррористік құрылым жөніндегі келісім, http://www.ecrats.com/ru/normative_documents/1557
52. 51. ШЫҰ мүше-мемлекеттердің лаңкестік, экстремизм, сепаратизммен күресудегі мемлекеттердің серіктесу Концепциясы, http://www.ecrats.com/ru/normative_documents/1558
53. «Бортников: до теракта в Домодедово спецслужбы считали, что с безопасностью в аэропортах все нормально”, http://www.gazeta.ru/news/lenta/2011/02/22/n_1716293.shtml
54. «22 февраля 2011 года Дмитрий Медведев провёл во Владикавказе заседание Национального антитеррористического комитета”, http://special.kremlin.ru/news/10408
55. “МВД РФ усилит борьбу с экстремизмом”, http://www.rian.ru/defense_safety/20110228/339897374.html
56. “Владимир Путин назвал пути борьбы с терроризмом”, http://www.vesti.ru/doc.html?id=423448
57. Медведев: борьба с терроризмом требует взаимодействия”, http://actualcomment.ru/news/22640/.
58. Газета "Коммерсантъ", №47 (3131), 18.03.2005. Как Верховный суд РФ рассматривает дела террористов
59. «Понедельник в России объявлен днем траура по погибшим в Москве и Буйнакске» // Независимая газета, 11 сентября 1999 http://www.ng.ru/events/1999-09-11/traur.htm
60. ГЕКСОГЕНОВЫЙ СЛЕД «Новая газета» 9 января 2002. Интервью с Юрием Фельштинским перед вами. 09.12.2002 http://2002.novayagazeta.ru/nomer/2002/91n/n91n-s00.shtml
61. Боевики вновь диктуют правила игры в межнациональных конфликтах // Независимая газета, 17 сентября 1999. http://nvo.ng.ru/wars/1999-09-17/perekhvat.html
62. Александр Тюрин, октябрь 2004, забытый геноцид http://zvezda.ru/politics/2006/10/13/genocide_1.htm#11
63. (Вид терроризма в Россииhttp://www.lifeinschool.narod.ru/project/004/terror.html ДЛб текстов док).
64. Islamic International Peacekeeping Brigade // GlobalSecurity.org.http://www.globalsecurity.org/security/profiles/islamic_international_peacekeeping_brigade.htm.
65. В Чечне снят режим контртеррористической операции :: Политика :: Top.rbc.ru
66. В Чечне задержан боевик, вхлдивщий в банду Бараева, http://www.newsru.com/russia/23feb2011/baraev.html.
67. Генеральная прокуратура Российской Федерации Доклад на заседании Совета Федерации Федерального Собрания Российской Федерации. http://www.genproc.gov.ru/wap/management/appearences/document-496/.
68. Рим Империясы (Последний век Империи http://www.rome-city.ru/anic/a_st58.htm
69. Первая мировая война и конец Османской империи http://www.turcia.ru/page63.php
70. Значение слова "Французская колониальная империя" в Большой Советской Энциклопедии, http://bse.sci-lib.com/article117465.html
71. http://www.rasavenim.ru
72. Терроризм в России. 07.12.2009.аналитика. http://www.kapital-rus.ru/articles/article/175472
73. Лекция №24. Терроризм и его проявление в современной России. http://nicbar.narod.ru/lekziya27.htm
74. ФҚҚ ресми сайты, http://fsb.ru/
75. РФ ІІМ ресми сайты, http://mvd.ru/
76. О СОВРЕМЕННОЙ СИТУАЦИИ В СФЕРЕ ПРОТИВОДЕЙСТВИЯ ТЕРРОРИЗМУ В РОССИИ http://www.libex.ru/detail/book218337.html
77. Об итогах деятельности Национального антитеррористического комитетав 2009 году, http://nak.fsb.ru/nac/activity.htm
78. Сергей Машкин. Спецслужбы установили, кто подготовил смертника для Домодедово, http://www.kommersant.ru/pda/kommersant.html?id=1593596
79. Риа новости ақпараттық агенттігі. http://www.rian.ru/defense_safety/20110208/331701763.html
80. Предупреждение терроризма: реальность и перспективы,www.rau.su/observer/N11_2008/006_013.pd
81. ТМД ресми сайты. http://cis.minsk.by/reestr/com.qulix.reestr.Reestr/printPreview/text?id=2967&serverUrl=http://cis.minsk.by/reestr/com.qulix.reestr.Reestr
82. ШЫҰ ресми сайты, (http://www.ecrats.com/ru/normative_documents/2172)
83. ШЫҰ ресми сайты http://www.ecrats.com/ru/rats_activity/counterterrorist_trainings/2169
84. Риа новости ақпараттық агенттігінің мәліметтері. http://www.rian.ru/defense_safety/20100625/250103019.html
85. Терроризм в России. 07.12.2009.аналитика. http://www.kapital-rus.ru/articles/article/175472
86. Петрищев, «История терроризма в россии»
87. Ю.И.Авдеев. Общие проблемы. Терроризм как социальное явление. 3638 бет
88. Литвинов.Н.Л. основные направления борьбы с антигосударственным терроризмом в современной РоссииАктуальные проблемы борьбы ФСБ России и МВД России с терроризмом, организованной преступностью и коррупцией в современных условиях, 1997; Калинин А.П., Литвинов Н.Д. История и Министерство внутренних дел России. Проблемы взаимоотношении Спецслужбы России. История и современность. 1998. 
89. Будницкий О. В. «Кровь по совести»: терроризм в России (вторая половина XIX-начало XX в.). Отечественная история, 1994
90. Будницкий О. В. Терроризм в российском освободительном движении: идеология, этика, психология (вторая половина XIX — начало XX в.). — М.: РОССПЭН, 2000. — 3543, 59
91. О.В. Будницкий, «Терроризм глазами историка. Идеология терроризма» // Вопросы философии №5, 2004, 40 бет
92. Кошель П.А. «Ресей терроризмі тарихы».М., 1995, 54 бет
93. Ланцов С. А. Революционный терроризм в России // Террор и террористы: Словарь. — СПб.: Изд-во С.-Петерб. ун-та, 2004
94. Жаринов К.В. терроризм жәнетеррористер: ист справочник/ под общ. ред. А . Е. Тераса.- Минск: Харвест, 1999.- 195 бет
95. Рууд Ч., Степанов С.А.Фонтанка, 16: политический сыск при царях. М., 1993. 76 бет,
96. О.А.Кимлацкий Аналитический вестник Совета Федерации ФС РФ№ 15 (401)2010 г..
97. В.Ю.KравченкоАналитический вестник Совета Федерации ФС РФ№ 15 (401)2010 г.
98. Гейфман А. Революционный террор в России, 1894—1917. М.: КРОН-ПРЕСС, 1997. С. 18.
99. Нетаньяху Б. Война с терроризмом: как демократии могут нанести поражение сети международного терроризма. — Альпина Паблишерз, 2002. — 206 с. — ISBN 9785945990517
100. Алекс Шмид. Статистика терроризма // Форум по проблемам преступности и общества : сборник. — ООН, 2006. — В. 1-2. — Т. 4. — С. 51-62. — ISBN 9789214000150.
101. Шольц Р. Терроризм в контексте международного права // Глобальный терроризм и международная преступность : Материалы 4-го Всемирного антикриминального и антитеррористического форума. — Герцлия: Институт международной политики по борьбе с терроризмом, 2008. — С. 49. — ISBN 9789659127702.
102. М. Ашимбаев пен М. Лаумуллиннің,Актуальные проблемы мировой полититки, сборник научных трудов, алматы 2005, 40-41
103. П. С. Бокашева.« Безопасность через сотрудничество: теория, методология, практика ».- Алматы 2006.-36,37 беттер. Мақала: Ғаламдану үрдісіндегі Орталық Азия мемлекеттеріндегі терроризм және ислам экстремизмімәселесі.
104. Д.Т. Жакеновтың,Европейский союз и центарльнаяазии: подходы в борьбе с мездународным терроризмом, 27 бет
105. «ҚазҰУ Хабаршысында» басылып жазылған Э.А. Ибраева мен Т.А. Тұрсынбаевтің серия МО и МП. №4 (16).2004 «Вопросы борьбы с терроризмом в деятельности межпарламентской ассамблеи СНГ»,
106. К.К. Ракишевтің , МО и МП №2 (22). 2006. «Предупреждение и пресечение международного терроризма: подходы к определению понятия»
107. III. Вторая революционная ситуация в России // Николай Троицкий, http://scepsis.ru/library/id_1623.html
108. 18. «Народная воля» и её «красный террор» // Николай Троицкий, http://scepsis.ru/library/id_744.html
109. Большая советская энциклопедия, 3 издание, М. 1969—1978, статья «Народная воля»
110. Первая боевая организация большевиков. 1905–1907 гг. М., 1934. Стр. 15
111. Центр Внешней политики и анализа, современный терроризм:взгяд из центральной Азии, Алматы, 2006, 76-79
112. http://www.lenta.ru/news/2005/09/01/saudi/ В захвате бесланской школы участвовал саудовский наемник // Lenta.Ru, 1 сентября 2005
113. ШАМИЛЬ БАСАЕВ ВЗЯЛ НА СЕБЯ ОТВЕТСТВЕННОСТЬ ЗА ТЕРАКТ В БЕСЛАНЕ. 17.09.2004. http://www.regions.ru/news/1635077
114. http://www.inosmi.ru/translation/221890.html . Мақала: Беслан: 'Причиной катастрофы стали военные. (1 сентября 2005)
115. Российская система предотвращения терактов: спустя год после Беслана.Доклад Исследовательского центра Agentura.Ru http://studies.agentura.ru / сентябрь 2005 http://studies.agentura.ru/listing/system1yearafter/
116. Риа новости. Последствия теракта в г. Беслане в сентябре 2004 г. Справка. http://www.rian.ru/spravka/20100901/270686784.html
117. Риа новости. Последствия теракта в г. Беслане в сентябре 2004 г. Справка. http://www.rian.ru/spravka/20100901/270686784.html
118. Скончалась 37-я жертва теракта в «Домодедово» // Lenta.ru, 24.02.2011. http://lenta.ru/news/2011/02/24/thirtyseven//
119. Следствие установило, кто и как заставил юного смертника взорвать себя в «Домодедово» 1 марта 2011 г. http://newsru.com/russia/01mar2011/domodedovo.html.
120. Аналитический вестник Совета Федерации ФС РФ№ 15 (401)2010 г Ребров.

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 98 бет
Таңдаулыға:

Халықаралық қатынастар факультеті

Халықаралық қатынастар және ҚР сыртқы саясаты кафедрасы

М.О. Есбаева

РЕСЕЙДЕГІ ЛАҢКЕСТІКПЕН КҮРЕС МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ ШЕШІЛУ ЖОЛДАРЫ.
(Бітіру жұмысы)

Ғылыми жeтeкші т.ғ.к., аға оқытушы
Б.М.Балаубаева

Нopмa бaқылaушы т.ғ.к., дoцeнт. A.P. Aлипбaeв

“қopғaуғa жібepілді”
Халықаралық қатынастар және
ҚР сыртқы саясаты
кaфeдpa мeңгepушісі, т.ғ.к., дoцeнт E.C.
Чукубaeв

Aлмaты, 2011

МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4

І ТАРАУ. РЕСЕЙДЕ ЛАҢКЕСТІКТІҢ ОРЫН АЛУЫ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІ
1. Ресейдегі лаңкестіктің орын алуына тарихи
ретроспектива ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
2. Қазіргі Ресейдегі лаңкестік және оған әсер етуші факторлар:
сараптамалық
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .19
3. Ресейдегі лаңкестік мәселесінің құқықтық негіздері ... ... ... ... .32

ІІ ТАРАУ. ҚАЗІРГІ РЕСЕЙДІҢ ЛАҢКЕСТІКПЕН КҮРЕС ПРОБЛЕМАЛАРЫ ЖӘНЕ ШЕШІЛУ
ЖОЛЫНДАҒЫ БАСЫМДЫЛЫҚТАРЫ
2.1. Ресей Федерациясының тәжірибесінде қалыптасқан лаңкестікпен күрес
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .42
2.2. Елдегі Лаңкестікпен күрес іс-шараларының кемшіліктері: Беслан
трагедиясынан Домодедово әуежайындағы оқиғаға
дейін ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .51
2.3. Ресей Федерациясындағы лаңкестік мәселесінің шешілу жолдары:
отандық, аймақтық, халықаралық шаралар
аясында ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 76

Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..80

Қосымшалар

ҚЫСҚАРТУЛАР ТІЗБЕСІ
РФ- Ресей Федерациясы;
КСРО - Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы;
АҚШ – Америка Құрама Штаттары;
БҰҰ - Біріккен Ұлттар Ұйымы;
ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы;
ШЫҰ – Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы;
ААТҚ – Аймақтық антитеррористік құрылым;
АӨЫСШК – Азиядағы Өзара Ынтымақтастық және Сенім шаралары туралы Кеңес;
ЮНЕСКО - Біріккен Ұлттардың білім беру, ғылым және мәдениет мәселелері
жөніндегі Ұйымы;
ШИР – Шешендік Ичкерия Руспубликасы;
БАҚ – Бұқаралық ақпарат құралдары;
ФЗ – Федералды заң;
ФҚҚ – Федералды Қауіпсіздік Қызметі;
ІІМ – Ішкі істер министрлігі;
ҰАК – Ұлттық антитеррористік комитет;
СКФО – Солтүстік Кавказдық федералды округ;
ЗҚҚ – заңсыз қарулы құрылымдар;
ОФО – Орталық федералды округ;
ҚМ – Қорғаныс Министрлігі;
ТЖМ – Төтенше жағдайлар министрлігі.

Кіріспе
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Бітіру жұмысы Ресей Федерациясындағы
лаңкестік мәселесін зертеу арқылы онымен күрестің нақты бағыттарын
айқындайды. Ресейде алғаш орын алған лаңкестік әрекеттер мен қазіргі
кездегі лаңкестік қауіпінің сипаты қалайша өзгергендігіне мән берілген.
Ресейлік лаңкестіктің өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, онымен
мемлекеттік күрес жүйесі және жүргізіліп жатқан іс-шаралар қамтылған.
Ресейдің жеке және аймақтық, халықаралық деңгейдегі әрекеттері аясында оның
мүмкін болатын шешілу жолдары сарапқа салынды.
Тақырып өзектілігі қазіргі кездегі халықаралық деңгейге көтерілген
лаңкестік мәселесі Ресей Федерациясына ғана емес, бүкіл әлем
мемлекеттерінің қауіпсіздігіне едәуір нұқсан келтіруші фактор ретінде
лаңкестіктің нақты орныққандығымен дәлелденеді. Қазіргі жаһандық ақпараттық
технологиялар мен транспорттық жүйе, халықаралық қаржы(экономикалық
байланыстардың интенсивті дамуы жаңа мыңжылдық басында әлемнің жаңа кейпін
жасады: бір жағынан алып қаржылық байлықтың дамыған мемлекеттерде
шоғырлануы болса, келесі жағынан әлемнің көптеген кедей елдерінде
саяси(әлеуметтік мәселелердің өткірленуі. Жаңа әлемде халықаралық қару,
есірткі, адам саудасы және халықаралық лаңкестік сияқты қылмыстар дамыды.
Соңғы қылмыс түріне, яғни лаңкестікке 2001 жылғы 11 қыркүйекте болған
Нью(Йорктегі оқиғадан, Мәскеудегі тұрғын үйлердегі жарылыстарынан, жапондық
лаңкестік секта Аум Синрике Токио қаласының метросында жоғары улағыш зарин
газын қолдануының нәтижесінде 5500 адам зардап шегуінен кейін ерекше назар
аударылды [1].
Халықаралық қатынастар жүйесінде бүгінгі ірі лаңкестік мәселесі, XX
ғасырдың аяғында жаңа даму сатысына шықты. Лаң салушылардың іс-әрекет
жасайтын аумағы да, пайдаланылатын құралы да кеңейе түсуде. Ал мәні сол
күйінде қалады, яғни адамдар мерт болады. Қоғамға үлкен залал келтіріледі.
Лаңкестік мәселесі соңғы кездері өте елеулі құбылыстардың біріне айналып
отыр. Өйткені ол ұлт, ел, шекара таңдамайды. Сол себепті де адамзат үшін
өте қауіпті құбылыстың алдын алу, оны болдырмау, тамырына балта шабу-
лаңкестікті жан-жақты сараптап, шығу себебін айқындауды қажет етеді. Сонда
ғана лаңкестікке қарсы қабылданатын іс-шаралардың тиімділігі артатыны айқын
[2].
Қазіргі лаңкестік идеологиялық, қылмыстық, әскери, экономикалық, саяси,
діни және ұлттық секілді бір-бірін толықтыратын үрдістер кешенінен
құралатын күрделі жүйе. Жалпылама түрде, бүгін лаңкестік пісіп(жетілген
саяси, этникалық, әлеуметтік мәселелердің уақытылы шешілмегендігіне жауап
реакция ретінде бағаланады [3].
Ресей Федерациясында бұндай мәселелер түйіні Солтүстік Кавказ аймағында
шиеленісті. Елдегі лаңкестік орталығына айналған Солтүстік Кавказ қазіргі
кезге дейін ең тұрақсыз, қауіпсіз, мемлекетке үлкен шығындар алып келетін
аймақ. Бүкіл ел бойынша әлеуметтік жағдайы төмен, инфрақұрылымдары
шайқалған аймағы болып табылатын Солтүстік Кавказда заңсыз қару айналымы
дамып, қылмыстық құрылымдар мен лаң салушылар нақты орнықты. Осы тұрғыдан
алғанда, лаңкестікпен күресу қазіргі кездегі үкімет тарапынан жүргізілуі
керек ең маңызды шара болып табылатындығы айқын.
Осы жәйт, лаңкестік қазіргі заманның бірқатар қарама(қайшылықтарын
шешудің бір жолына айналды деп тұжырымдауға негіз салады. Қазіргі кездегі
жағдай осындай екенін мойындау керек, сондықтан, лаңкестікпен күресудің
тиімді жолы— күресіп жатқан тараптардың уақытылы ымыраластыққа келуі,
туындаған мәселелерді барлық мүдделі жақтардың диалогы арқылы шешудің
қажеттілігі көрініп тұр.
Ресей Федерациясының Ұлттық қауіпсіздік тұжырымында мемлекеттің ұлттық
қауіпсіздігіне ішкі және сыртқы қауіптердің кең спектрін құрайтын
факторлар тізіміне масштабтарының өсуіне байланысты лаңкестіктің
енгізілгені кездейсоқ емес. Экстремистік ұйымдар мен топтардың іс-
әрекеттері қазіргі кезде Ресейдегі әлеуметтік-саяси жағдайды
тұрақсыздандыратын елеулі факторы болып қала беруде және мемлекеттің
конституциялық қауіпсіздігі мен территориялық біртұтастығына нұқсан келтіру
қауіпі бар ірі мәселе болып табылады.
Лаңкестік зардаптарының елде артуына байланысты, онымен күресу мәселесі
қазіргі кездегі Ресейдің қауіпсіздігіндегі үлкен басымдылық. Осы тұрғыда,
атаулы мәселемен тиімді күресу үшін оның мағынасын дұрыс түсінген де
маңызды. Әлем қауымдасытығы да, Ресей Федерациясы да лаңкестік анықтамасына
келгенде едәуір сәйкессіздіктерге келеді. Лаңкестік ұғымына деген түрлі
көзқарастар аймақтар ерекшелігімен, ұлттық және тарихи дәстүрлермен,
демократия деңгейімен, мемлекеттегі саяси жағдайдың тұрақтылық деңгейімен,
заңи мектептердің ерекшеліктерімен түсіндіріледі.
Лаңкестік пен экстремизм көріністерінің формаларының, акцияны
орындауының мотивтері мен мақсаттарының көп түрлілігінен лаңкестіктің
жүзден астам анықтамасы мен ондаған классификациясы бар. Лаңкестік
сөзінің этимологиясы (лат. terror) қорқыныш дегенді білдіреді және
зорлық-зомбылық шараларымен қорқыту, қысым жасау мағынасына ие. Осы жерден
лаңкестік өз мақсаттарына жету үшін қатал әдістерді қолдану арқылы мемлекет
құрылымына іріткі салуға, қоғамды қорқыту мен қоғамды моральдық азғындауға
бағытталған және мотивацияланған зорлықты пайдалану әдісі болып табылады
[4].
Ал Ресей Федерациясының лаңкестік бойынша негізгі нормативтік құжаты
болып табылатын 2006 жылғы Лаңкестікке қарсы тұру туралы Федералды заңына
сәйкес, Лаңкестік— халықты қорқытумен және басқа да заңға қайшы
жәбірлеумен байланысты зорлық-зомбылық идеологиясы және мемлекеттік билік
органдарына, жергілікті басқару органдарына немесе халықаралық ұйымдардың
шешім қабылдауына әсер ету тәжірибесі. Ал лаңкестік акт— мемлекеттік билік
органдарына, жергілікті басқару органдарына немесе халықаралық ұйымдардың
шешім қабылдауына әсер ету мақсатында жарылыс, өртеу және басқа да халықты
қорқытумен байланысты, адам өліміне алып келетін, айтарлықтай үлкен
мүліктік залал келтіретін немесе экологиялық апатқа және т.б. аса ауыр
зардаптарға алып келетін мәселе [5].
Сонымен қатар, бітіру тақырыбының өзектілігі тек қана Ресейге ғана емес,
бүкіл Әлемдік қауымдастыққа да үлкен қауіп төндіріп отырған лаңкестік
мәселесінің жаһандық сипатынан айқындалады. Лаңкестік сипатын, оның орын
алуына әсер ететін факторларын, түрлері мен ерекшеліктерін зертеудің мәні
зор болса, онда сол зерттеулерге сүйеніп, онымен күресудің маңызы тіптен
жоғары. Осы мәселенің шешімін табу, азаматтың, қоғамның және мемлекеттің
қауіпсіздігін қамтамасыз етуіне барабар үлесін тигізері анық.
Жоғарыда айтып кеткендей, Ресей Федерациясындағы лаңкестіктің негізгі
орталығы болып отырған Солтүстік Кавказдағы тұрақсыз жағдай мен аймақтағы
лаңкестік құрылымдар бүкіл Ресейге зиянын тигізеді. Халық арасында
этникалық, ұлттық жіктердің пайда болуына әкеліп соқтырады. Ал ұлттық,
діни, этникалық қатынастардың Ресей Федерациясы сияқты көпұлттық мемлекетте
шиеленісуі оның географиялық тұтастығына, әлеуметтік, экономикалық(саяси
тұрақтылығына нұқсан келтіретіні рас. Осы тұрғыда лаңкестікпен күрес
мәселесінің өзектілігі көрінеді.
Ресей Федерациясында лаңкестік мәселесінің маңыздылығын, осы сұраққа
көптеген авторлар еңбектерінің арналғандығынан, лаңкестік шеңберіндегі
түрлі конференциялар, отырыстар, дискуссиялар, дөңгелек үстелдер көп
өткізілетіндігінен де байқауға болады.
Лаңкестіктің соңғы жылдары ел территориясында жиіленіп, әкелген адам,
қаржы шығындары онымен нақты күресу қажеттілігін тағы да дәлелі бола
алады. Бесландағы оқиға, Норд(Ост, жақында орын алған Домодедово
әуежайындағы лаңкестік акт жүздеген адам өліміне алып келді. Бұл әрине, ел
территориясында лаңкестіктің аса ірі қауіп екендігін растайды. Ұлттық
қауіпсіздікті қамтамасыз етуде ел территориясында лаңкестерді жоюдың өзекті
мәселе екені ақиқат. Осы күресті мемлекет қандай жолдармен ұйымдастырып,
мәселенің алдағы уақытта Ресей Федерациясындағы орны қандай болатынының
мәні зор екені даусыз.
Бітіру жұмысының деректік негізі. Зерттеудің дерекнама негізін мынадай
топтар құрайды:
Бірінші топты Ресей Федерациясының лаңкестік мәселесіне қатысты
қалыптасқан құқықтық-нормативтік қоры құрайды. Лаңкестікпен жүйелі күрес
жүргізуде бұл мемлекеттік құжаттардың мәні ерекше. Оларға: РФ Конституциясы
[6], РФ Федералды заңдары [5,7-15], РФ Президентінің Жарлықтары [16-18], РФ
Үкіметінің Үкімдері [19-28], 2020 жылға дейінгі Ресей Федерациясының Ұлттық
қауіпсіздік стратегиясы [29], 2009 жылғы 5 қазанда қабылданған Ресей
Федерациясында Лаңкестікке қарсы тұру концепциясы [30], Ресей
Федерациясының Әскери доктринасы [31] жатады.
Екінші топта Ресей Федерациясының лаңкестікпен күрес саласындағы қол
қойған халықаралық құжаттары қамтылған. Ресейдің аймақтық және халықаралық
ынтымықтастығының негізгі қайнар көздері болып табылады.. Соның ішінде,
Шанхай Ынтымақтастығы Ұйымы, Тәуелсіз мемлекеттер достастығы, Азиядағы
өзара сенім және ықпалдастық шаралары жөніндегі келісім және Біріккен
Ұлттар Ұйымы мен НАТО шеңберіндегі құжаттар лаңкестікке қарсы тұру негізін
құрап отыр [32-52].
Үшінші топқа Ресей Федерациясының Президенті Д.А. Медведевтің және
лаңкестікпен күрес саласындағы алдыңғы қатарлы лауазымды тұлғалардың
сөйлеген сөздері мен сұхбаттары жатады [53-57].
Дерекнаманың бұл тобы лаңкестік қауіпіне ресми баға беріп, онымен
күресте осы тұлғалардың алға тартып отырған басымдылықтарын, жүргізіп
отырған саясаттарын саралауға жол ашты.
Төртінші топта ғаламтор беттерінде жарияланған ақпараттық
агенттіктердің хабарламалары, Федералды Қауіпсіздік қызметі, Ішкі істер
министрлігі, Ұлттық антитеррористік орталық, ТМД, ШЫҰ сияқты ұйымдардың да
ресми сайттарындағы нақты статистикалық мәліметтер қолданылды (58-85(. Бұл
топтағы ақпарат аталмыш мәселенің қазіргі кезде Ресей территориясында орын
алуына талдау жасап, жүргізіліп отырған күрес шараларын саралауға мүмкіндік
берді.
Деректік негіздің барлық 5 тобы бітіру жұмысын жазу барысында кеңінен
қолданылды. Оларды сұрыптап, саралап зерттеу бітіру жұмысындағы мәселелерді
шешуге және алға қойған мақсаттар мен міндеттерді қажетті деңгейде ашуға
мүмкіндік берді.
Зерттелу деңгейі. Лаңкестік мәселесінің қазіргі кездегі өзектілігі және
кең таралуы бүкіл әлем зерттеушілерінің назарын аудартып отыр. Ресей
Федерациясындағы лаңкестіктің ұзақ тарихының болуы және мәселенің аса
күрделілігі оның кең зерттелуіне негіз болды. Бітіру жұмысында Ресейдегі
лаңкестіктің тарихына сүйене келе, оның қазіргі кездегі деңгейіне ерекше
көңіл бөлінген. Иван Грозный дәуіріндегі, одан кейінгі басқарушылар
кезіндегі мемлекеттік лаңкестік, 1860 жылдардан басталған революциялық
лаңкестік, Сталин кезіндегі репрессиялар аралығы қазіргі кезге дейін
қамтылады. Ресейдегі лаңкестік тарихын В.Е. Петрищев (86(, Ю.И. Авдеев
(87(, Н.Д. Литвинов (88( О.В. Будницкий (89-91(, тарихшы, әрі жазушы
П.А. Кошель (92(, С.А. К.В.Ланцов (93(, Жаринов, Ч.А (94(, Рууд, С.А.
Степанов (95( сияқты атақты авторлар зерттеген.
Қазіргі кездегі Ресейдегі лаңкестікке сараптама жүргізгенде, О.А.
Кимлацкийдің (96(, Я.Д. Вишняков, Г.А.Бондаренко, С.Г. Васин, Е.В.
Грацианскийдің (3(, В.Ю.Кравченконың (97( зерттеу жұмыстары маңызды
болды.
Ресейлік және халықаралық лаңкестікті зерттеген авторлар қатарында
американдық тарихшы Анна Гейфман (98(, Нетаньяху Б (99(, Алекс Шмид (100(,
Шольц Р. (101( сияқты атақты авторлар зерттеулері қолданылды.
Сондай-ақ, лаңкестік мәселесіне қатысты Қазақстандық авторлар жасаған
зерттеу жұмыстары да осы бітіру жұмысында орын алды. Мәселен, А.Р.Әліпбаев
(2(, М. Ашимбаев пен М. Лаумуллиннің (102(, П.С. Бокашеваның (103(, Д.Т.
Жакеновтың (104(, Е.Б. Жатқанбаеваның (4(, Э.А. Ибраева мен Т.А.
Тұрсынбаевтің (105(, К.К. Ракишевтің (106( , М.С. Досымбекованың (1(
зерттеу еңбектері ерекше.
Зерттелу обьектісі: Бітіру жұмысының зерттелу объектісі лаңкестік және
онымен күрес.
Зерттелу пәні: Ресей Федерациясындағы лаңкестік, онымен күрес және
шешілу жолдары.
Мақсаты: Ресей Федерациясындағы лаңкестіктің орын алуын зерттей келе,
лаңкестікпен күрес мәселелері мен шешілу жолдарын анықтау.
Міндеттері: Қойылған мақсатқа келесі міндеттерді орындау арқылы жету
қарастырылған:
1. Ресей Федерациясындағы лаңкестіктің тарихына сараптама жасау
арқылы оның Ресейге тән болмысын анықтау;
2. Аталмыш қауіптің елде Иван Грозный кезінен бастап қандай сипатта
болғандығына, сонымен қатар, уақыт өте келе әрі қарай қалайша
өзгеріп, қандай кейіпке ие болғандығын тарихи ретроспектива
жасау арқылы анықтау;
3. КСРО ыдырап, Ресей Федерациясы болған уақытынан бері елде
лаңкестік атаулы қауіптің қай аймақтардан төніп, қандай
ерекшеліктермен сипатталатынын, оның қазіргі заманда елде
негізгі тұрақсыздандырушы әрекет ретінде болуына қандай ішкі
және сыртқы факторлар әсер ететіне тоқталып, екі Шешен
соғыстарына сараптама жасай келе, бүгін ресейлік лаңкестіктің
қалайша қарқындағандығын көрсету;
4. Қауіп болғандықтан онымен күресу ерекше өзекті мәселе екендігін
ескере отырып, Ресейдің лаңкестікпен күрес бойынша
нормативтік(құқықтық базасын сараптау;
5. Белгілі Беслан трагедиясы мен жақында орын алған Домодедово
әуежайындағы лаңкестік оқиғаларына дейінгі күрес механизмдерінде
орын алған өзгерістер мен күрес аппаратттарының жіберген
қателіктеріне талдау жасау;
6. Осы міндеттерге орындап, ақпаратты дұрыс сараптай келе,
Ресейдегі лаңкестікпен күрес басымдылықтарын белгілеп, оның
шешілуіне ұсыныстар жасау.
Бітіру жұмысының құрылымы. Бітіру жұмысы кіріспеден, 2 тараудан, 6
бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан
тұрады.
І . РЕСЕЙДЕ ЛАҢКЕСТІКТІҢ ОРЫН АЛУЫ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІ

1. Ресейдегі лаңкестіктің орын алуына тарихи ретроспектива
Қоғамдық саяси өмірде ерекше құбылыс ретінде лаңкестік өзінің ұзын
тарихына ие. Ал оны білмей лаңкестіктің бастаулары мен тәжірибесін түсіну
қиындыққа соғады, алайда турасына келсек, қазіргі кездегі лаңкестікке
бұрынғы идеологиялық сипаты мен бағытталуы тән емес [94].
Мемлекеттегі билік иерархиясының түрлі деңгейіндегі түрлі күштердің
өзара қақтығыстық қарым(қатынастарын сипаттайтын әлеуметтік саяси өмір
көрінісі ретінде лаңкеcтік Ресейге оның алғашқы құрылуынан бастап таныс.
Үнемі сыртқы агрессия қауіпінің астында болған, ішкі жанжалдарға көп тап
болған мемлекет бола отырып, өткір саяси келіспеушіліктерді күш қолдану
жолдарымен, яғни лаңкестікке тән жолдармен шешу бойынша үлкен тәжірибе
жинады.
Ресейде лаңкестікті көріністер мазмұнына қарай құқықтық анықтау
талпыныстары XVI ғасырға, қулық (қазіргі кездегі құқықта тура пиғыл
(прямой умысел аналогы) ұғымы қалыптасқан кезге жатады. 1550 жылғы
Судебникте) (ІV Иван тұсындағы Ресейдегі сословиелік монархия
кезеңіндегі заңдар жинағы, құқықтың жалғыз көзі деп жарияланған орыс
тарихындағы алғашқы нормативтік-құқықтық акт) кең қолданылған термин жүз
жыл ішінде ойластырылған іс-әрекет (умышление) болып өзгерді. Ол 1649
жылғы Собор жинағында 3 формада ұсынылған: өлтіруге бағытталған баптар;
ұрлық жасау пиғылдары (ұйымдасқан қылмыстық топтармен ауыр жалпы қылмыстық
заң бұзушылықтар жасау); мемлекеттік қылмыстар немесе патшаға қарсы
озбырлықтар (оның денсаулығына зиян келтіру, мемлекетті иеленіп алу, қаланы
өртеу т.б.)
Әрине, орта ғасырда өз халқына қатысты патшаның өзімен жасалған
террорлық актілерді қылмыстандыру туралы сөз қозғалмаған. Осылайша,
монархиялық билікті шексіз дәріптеу ортасы болған, 1565-1584 жылдары Патша
IV Иванның нағыз лаңкестік билеу әдістері құқыққа қарсы деп қарастырыла
алмады. 1565 жылы оған дейін Ресейде болып көрмеген, негізгі мақсаты
боярлармен қатаң ойластырылған және аяусыз күрес және оларды патшалық
режимге берік тірек бола алатын дворяндыққа алмастыру болған
Опричнинаны құрды. Опричниктер патшалық сенімді асыра пайдаланып, бұл
жаппай репрессияларға алып келгені де белгілі.
Русьтегі монархиялық билікті нығайтуға тырысқан IV Иван опричнинасы
мемлекеттік лаңкестіккке тән барлық элементтер мен сипаттарға ие, және орыс
еліндегі алғашқы осындай тәжірибе болды. Шын мәнінде, кез келген өзгеше
ойлайтындарды, кез келген оппозицияны күштеп басу тәсілдерін қолдану осы
лаңкестікке тән саяси мақсаттарды көздеді.
1584 жылы Иван Грозныйдын қайтыс болуынан кейін де өз қарсыластарының
пікірлерін өзгерту, тіпті саяси ойлары өзгешелерді өлтіруге жоғарғы билік
өкілдері барып тұрды. Федор Ионнович патша болған кезінде ақ Русьті
басқарған Борис Годунов өз билігіне аздаған болса да қауіп төнгенде
қарсыластарына, яғни княздер Шуйский, Татьев, Урусов, Колычев, Быкасов т.б.
қарсы психологиялық қорқыту мен физикалық жою әрекеттеріне барған (86, 9
б(.
1850 жылдары эмиграцияда революциялық зорлық-зомбылық теоретиктерінің
ортасы пайда бола бастады: Бакунин, Лавров, Ткачев, Степняк-Кравчинский.
Ұлы Француз революциясын, 1848 жылғы еуропалық революцияларды, Париж
Комуннасын, Жас Италия консперативті ұйымының тәжірибесін саралай отырып,
Гарибальди ерлігімен шабыттанып, болашақ революция теоретиктері Ресейде
қоғамдық құрылымды зорлықпен өзгертудің тиімді ұйымдық және тактикалық
формаларын іздей бастайды.
Ресейде мемлекетке қарсы лаңкестік дәуірі 1866 жылы В.Каракозовтың ІІ
Александрға оқ атуынан басталды деп есептеледі. Ресейлік революционерлер
арасында елді әлеуметтік әділеттілік қоғамына тек террор арқылы алып келуге
болады деген пікір кең тарап, сана-сезімге нақты орнықты. Каракозов оғы
нысанаға жетпесе де революциялық көңіл-күйдегі топтардың теориялық
ойлаудан лаңкестік тәжірибеге өтуіне өз септігін тигізгені анық. 1867 жылы
25 мамыр күні Францияда А. Березовский ІІІ Наполеонмен бірге Булон
орманымен өтіп бара жатқан ІІ Александрға оқ атады (ол да тигізе алмаған
болатын) (86. 15 б.(.
1862 жылдың көктемінде төңкерісші Петр Зайчневский Тверьлік полиция
бөлімінде отырып, Ресейде ашық түрде алғаш рет террорды әлеуметтік және
саяси түбегейлі өзгерістерге қол жеткізу құралы деп айтылған Жас Ресей
үгіт қағазын (прокломация) жасайды. Бұл құжатта автор қоғамда орын алып
жатқан әлеуметтік әділетсіздіктерге сілтеп, революциялық мемлекетті қайта
құруға шақырды. Осы ретте шешуші өзгерістер құралы деп ол революциялық
террорды белгіледі. Бұл үгіт қағазы билік жағынан репрессияларға сылтау
болды. Революциалық көшбасшылардың бір бөлігі, соның ішінде А.И.Герцен
аталмыш үгітті сынады, алайда Жас Ресейге ұқсас идеялар кең революциялық
ортада танымал бола бастайды. Ал Каракозовтың патшаға оқ атуы Ресейдегі
жарты ғасырлық революциялық лаңкестік дәуіріне бастама болды (89(.
Каракозовтың іс-әрекеті революциялық қозғалыстың бірқатар танымал
қайраткерлерімен үлкен сынға түсті. Олардың ішінде А. И. Герцен,
М. К. Элпидин, Н. Я. Николадзе бұл әрекетті қолдамады. Сонымен қатар,
Каракозовтың оқ атуы революциялық жастарға үлкен әсер етті. 1860 жылдар
зерттеушісі Б. П. Козьмин былай жазған: Каракозов пен оның қастандығы сол
кездегі революциялық жастар арасында қалыпты тақырып болған.
Содан кейінгі алғашқы лаңкестік ұйым С.Г. Нечаев негіз салған Халықтық
жаза қауымы болды. Нечаев өлтірілуі тиіс алғашқы кандидаттар тізімін
жасады, бірақ ол жасаған жалғыз лаңкестік акт Нечаевке бағынудан бас
тартқан өз ұйымының мүшесі, студент И.И.Ивановты өлтіру болды. Бұл қылмыс
ашылып, революциялық қозғалыстағы террордың беделін он жылға түсірді
(90(.
Революциялық қозғалыстағы лаңкестіктің жаңа алқымы 1878 жылы Вера
Засуличтің Петербургтік қала басшысы Ф.Ф.Треповқа оқ атуынан басталды.
Осылайша, Засулич Петропалв қамалының тұтқыны Боголюбов Треповтың алдында
бас киімін шешкісі келмегені үшін дүре сөгу үкімі үшін Треповтан өшін
алады. Қорғаушы тарап Иә, ол осы жерден сотталған болып шығауы мүмкін,
алайда ол масқара болып шықпайды деген сөздер айтты [92]. Тұрақты
(присяжный) сот үкіметті таңқалдырып, Засуличті ақтады. Бұл бір жағынан
революциялық жастар арасында лаңкестік идеялардың кең тарауына, екінші
жағынан патшалық үкіметтің репрессиялық іс-шараларды қатаңдатуына алып
келді. Сол кезден бастап саяси өлтірулер мен зорлық-зомбылық әрекеттер
жөніндегі осыған ұқсас істер әскери соттарда қаралатын болды (93(.
Император төңкерісші(лаңкестермен күресу үшін Ерекше жиналыс шақырды.
Әскери(дала соттарына лауазымды тұлғаларға шабуыл жасаған немесе қарулы
қарсылық білдіргендерді сол орында соттауға рұқсат берілді. Ұсталғандардың
істерін бірден жабық соттарда қарастырып, апелляциялар қабылдамауға
бұйырылды (95(. Засуличтің оқ атуынан кейін басқа бірқатар лаңкестік
актілер орын алды: Одесса Жандармериясының басшысы барон Г.Э.Гейкингке,
Киев прокуроры М.М.Котляревскийге, тыңшы полициясының агенті А.Г. Никоновқа
қастандықтар жасалды. 1878 жылы 4 тамызда Жер және ерік революциялық
қауымның мүшісі С.М. Кравчинский Петербургтың орталығында жандармдар
бастығы генерал-адъютант Н.В. Мезенцевті өлтірді. Революциялық лаңкестік
келесі 1879 жылы да жалғасты (107(. ХІХ ғасырдың екінші жартысында Ресейде
лаңкестіктің пайда болып, дамуына және онымен отандық арнайы қызметтердің
қарсы тұруына қатысты Н.Д. Литвиновтың ұсынған көзқарасына тоқталмауға
болмайды. Ол елдегі ішкі әлеуметтік((саяси жағдайды тұрақсыздандыратын және
Ресейдің позициясын халықаралық аренада әлсірететін революциялық үрдістер
мен лаңкестік шетелдік арнайы органдармен негізделіп, қаржыландырылды,
соның ішінде ағылшын және немістерге Ресей беделінің өсуі осы қуатты
еуропалық державалардың отарлық жаулап алу жоспарларына кедергі болуынан
деп тұжырымдайды (63(.
Сол ғасырдың революциялық оқиғаларының белсенді қатысушысы О.В.
Аптекманға сілтеме жасай отырып, Литвинов Ресейде ұйымдасқан мемлекетке
қарсы лаңкестіктің қалыптасуының нақты тарихи жағдайын көрсетті. 60 жылдар
аяғы мен 70 жылдар басында Ресей Империясы өзінің оңтүстік-азиялық
шекараларын нығайта түсті. Бұқар, Хивин, Қоқан хандықтарының шекаралық
мекендерге шабуылдап, халықты құлдыққа алып кетуінің нәтижесінде, ІІ
Александр осы хандықтарға басып кіреді. 1868 жылы бұқарлық әмір
бейбітшілікке шақырып, өз хандығында ресейлік көпестерге еркін саудаға жол
ашып, еріксіздікті жойды. 1873 жылы осы жолды хивин хандығы да таңдады. Осы
геосаяси жетістіктер Ресей Империясының ықпалы Үндістанға да ауып кету
мүмкіндігінен Англия күдіктенді. Осы секілді жағдайлар да Ресейде лаңкестік
оттарын тұтандыруға әсер етуі әбден мүмкін (86. 17 б.(. 1979 жылдың
маусымында Жер және ерік революциялық қауымының ыдырауынан кейін
Халықтық ерік партиясы құрылды. Ол Патшаға жасаған бірнеше қастандығы
үшін лаңкестік ұйым ретінде тарихқа енді, дегенмен қазіргі кездегі
тарихшылар бұл ұйымның бағдарламасында да, қызметінде де террор маңызды
орын алмаған деп тұжырымдайды (90(.
Халықтық ерік 500-ге жуық белсенді мүшелерге ие болған, алайда
лаңкестікпен партияның атқарушы комитетінің агенттері, сонымен қатар
бірнеше техниктер мен бақылаушылар ғана айналысқан. Халықтық еріктің
қатардағы мүшелерінен Императорға жасалған барлық 8 қастандықты дайындау
мен орындауға барлығы 12 адам қатысқан.
Ұйымның лаң салушылығының мақсаты үкіметте іріткі салып, ұйымшылдығын
бұзу және халықтық массаларды қоздыру еді. Ұйым мүшелері лаңкестік
қажеттілігін халықшылдардың билік тарапынан қудалануы мен Халық және Ерік
қауымының Атқарушы комитетінің Патшаға жасаған үкімінде ІІ Александр өзінің
жасаған репрессиялары үшін жеке жауап беруі тиіс деп түсіндірді (108(. ІІ
Александрдың артынaн нағыз қуғын ұйымдастырылды. 1879 жылдың күзінде
патшалық пойызды 3 рет апатқа ұшырату талпынысы жасалды. 1880 жылдың 5
ақпанында С.Н.Халтурин қысқы сарайда жарылыс жасап, нәтижесінде бірнеше
ондаған адам көз жұмып, жараққаттар алды. Ақырында, 1881 жылдың 1
наурызында ұйым мүшелерінен құралған бір топ лаң салушыр Екінші Александрға
бомба тастап, осы әрекет барысында Патша мен лаңкес И.И. Гриневицкий қайтыс
болды (93(. Патшаны өлтірген соң Халықтық ерік Атқарушы комитеті 10
наурыз күні жаңа Император ІІІ Александрға ультиматум-хат жібереді. Онда
қаруланған күресті тоқтатуға дайын екендіктері және халық пайдасы үшін
өздерін мәдени жұмыстарға арнайтындықтары жайлы жазылған болатын.
Император алдында таңдау тұрды. (108(. Ешқандай өлім жазасымен тоқтата
алмайтын, шарасыз төңкеріс немесе жоғарғы биліктің өз еркімен халыққа
жүгіну. Туған ел мүддесі үшін, революциямен әрдайым бірге жүретін алапат
апаттарды болдырмау үшін Атқарушы комитет екінші жолды таңдауыңызға кеңес
берді.
17 наурызға таман ІІ Александрды өлтіруге қатысқандардың барлығы қолға
түсіріліп, сотқа берілді. 1881 жылы 3 сәуірінде сол лаңкестікті жүзеге
асырғандардың бесеуі: А. И. Желябов, С. Л. Перовская, Н. И. Кибальчич,
Т. М. Михайлов и Н. И. Рысаков дарға асылды.
1882 жылдың ортасына таман Халықтық Ерік Атқарушы комитетінің
мүшелерінен тек Вера Фигнер ғана бостандықта болды. 1883 жылы 10 ақпан күні
С.П.Дегаев сатқындығымен ол да қамауға алынды. Ол үкіметке Халықтық
еріктің басшылығын, оның Әскери орталығын, 40-қа жуық қалаларда
орналасқан барлық жергілікті әскери топтарды ұстап берді (107(.
1879-1883 жылдар аралығында 70-тен көп халықтық ерікшілерге қатысты
істер қозғалды, оған 2 мыңға жуық адам тартылды. Ұйым қызметіне Билік
тарапынан белсенді қарсы тұру оның идеялық және ұйымдық дағдарысына алып
келді (109(. Халықтық еріктің тірі қалған мүшелері ұзақ уақытқа сотталып,
1905-1907 жылғы революция кезінде бірақ босатылды.
ІІ Александрдың өлтірілуі халықтық социализм теоретиктерінің
болжамдарына қарамастан, төңкеріске алып келмей, керісінше, азат етуші
патшаны басыбайлы құқықты қайта орнатқысы келген дворяндар өлтірді деген
қауесет халық арасында тарай бастады. ІІ Александр бастаған реформалар
тоқтатылып, елде реакциялар дәуірі басталды (93(.
Келесі жылдары халықтық ерікті қайта жандандыру талпыныстары орын
алды. Олардың соңғысы П. Я. Шевырев пен А. И. Ульяновтың бастамасымен
Халықтық ерік партиясының лаңкестік фракциясын құру болды. 1887 жылы 1
наурыз күні ІІІ Александрға сәтсіз қастандық жасаған соң, Шевырев-Ульянов
тобын тұтқындалуымен Ресейде революциялық лаңкестік 15 жылға тоқтады.
ХХ ғасыр басындағы революциялық лаңкестікке, үкіметтің пісіп-жетілген
реформаларды жүзеге асырудан бас тартқаны осы кезде болған саяси дағдарыс
жағдайында жаңа леб берді (93(. А.Гейфман тұжырымдамасына сәйкес, осы
уақытта елде лаңкестіктің өсуінің ең басты алғышарты Ресей Империясында
әлеуметтік-экономикалық өрлеу мен саяси артта қалушылықтың қатар өмір сүруі
болды. Жаңадан пайда болып жатқан әлеуметтік топтардың көптеген өкілдері
көне әлеуметтік құрылымдарда өз орындарын таппай, бұл олардың түңіліп,
революциялық әрекеттер мен лаңкестік жолына итермеледі (98.18б.(.
Тарихшы О.В. Будницкий ойынша, Ресейдегі лаңкестік сол кездегі еуропада
бірден бір сирек құбылыс болмады: лаңкестік идеялар неміс, француз,
италияндық революционерлер еңбектерінде орын алатын. Алайда Ресейлік азат
ету қозғалыстарында лаңкестік идеялар генезисі өзіндік ерекшелікке ие
болды. Ал лаңкестік күрестің кең таралуы, сипаты және жетістіктері орыс
революционерлерін әлемнің көп елдерінде үлгілі қылды. Осылайша, Үндістанда
ғасыр басында лаңкестікті орыс тәсілі деп атады [91].
Негізінен дәрежелері биік әлеуметтік топтар мен түрлі шендерге ие
болған ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы лаңкестерге қарағанда, жаңа
революциялық толқынның лаң салушылары жұмыс іздеп ауылдан қалаға көшіп
келген шеберлер мен қара жұмысшылардың бірінші дәуірінен шыққан келімсектер
болды. Көбінесе кедейленген шаруалар отбасынан бола отырып, олар ауыр
экономикалық жағдайларда аз өмір сүрмеді, сонымен қатар, жаңа ахуалға баяу
бейімделді. Осындай адамдар революциялық үгіт-насихаттарға тез берілді.
Мәселен, эсерлер партиясы жүзеге асырған барлық саяси өлтірулердің 50
пайызы қарапайым жұмысшылармен жасалған екен (98.18(19б.(. Бұл, әрине, сол
кездегі елдің саяси, экономикалық, әлеуметтік осалдығы мен қарапайым
халықтың ауыр өмірінің салдарынан, лаңкестік отының сана-сезімге орнығуына
алып келгендігін айқын көрсетіп отыр.
Осы кезеңдегі лаң салушылардың қатарында әйелдер де аз болмады.
Социалистер-революционерлер париясының үштен бір бөлігін әйелдер құраған
екен. Ал барлық лаңкестер арасында олар төрттен бір бөлігін құрады.
Революциялық қозғалысқа әйелдердің осылай белсенді қосылуына қоғамда болып
жатқан отбасылық қатынастарды қайта қарастыру мен сауаттылықтың дамуы әсер
етті. Жасырын ұйымдарда олар дәстүрлі әлеуметтік топтарға қарағанда ер
адамдардың құрметіне көбірек қол жеткізді. Осылайша, әйелдер өзін-өзі
тануға ұмтылыстарын жүзеге асырған. Бұрынғыға қарағанда, лаң салушылыққа
Ресейлік Империяның ұлттық азшылықтары: еврейлер, поляктар, Кавказ бен
Балтық маңынан шыққандар белсендірек қатыса бастады [98. 19 б.(.
ХХ ғасыр басында алдыңғы лаңкестік әрекеттерге қатысқан дәрежесі биік
әлеуметтік топтар өкілдері мен түрлі шендегі азаматтар да лаң салушылыққа
қатысты. Олардың көбісі 1860 жылдардағы саяси жетістіктерін шектеп жойған,
ІІІ Александрдың контрреформаларына қарсы болды. Олар лаңкестікте таңдады,
себебі өмір сүріп жатқан саяси режим шеңберінде бейбіт жұмыстар пәрменді
болмайды деп есептеді (98.20 б.(.
Революционерлердің лаңкестік әдіс-тәсілдерін қолдануына 1891 жылы
егіннің шықпауынан пайда болған аштық пен Ресейдің европалық жағында
тырысқақ (холера) пен сүзектің эпидемиясы да әсер текені белгілі. Жалпы
ауылдарға тараған жоқшылық радикалды агитацияларға қолайлы негіз қалап,
ашығушы облыстарда революциялық үйірмелер көп ашыла бастады. Дегенмен, 1890
жылдардағы ауылдар төңкерістік насихаттарға аса белсенді болмағандықтан,
төңкерісшілерге күрестің басқа жолдарын іздеуге тура келді. Олардың көбісі
халықтық көтерілісті жандыру үшін жеке лаңкестік идеясына қайта оралды
(98.21(22 б.(. Құрылған қоғамның радикалдарға деген қарым-қатынастары
лаңкестікке себепші болды. 1878 дылы Засуличке қатысты істі ақтау үкімінен
бастап либералдардың мейірі лаңкестіктерде екендігі мәлім болды. Лаңкестер
терең адамгершіліктері бар, өз өмірлерін риясыз құрбан ете алатын
батырлар кейіпін иелене бастады. Тіпті, консервативті орталардың бір бөлігі
патшалық үкіметті радикалдармен күресте қолдауды тоқтатып, саясатқа
қатыспай, екі жақты да айыптауды таңдады (98. 22(23 б.(.
Ғылыми-техникалық прогресс радикалдарға лаңкестік әрекеттерін жүзеге
асыруды жеңілдетті. Осындай ілгеріліс оларға қарапайым конструкциялы
қаруларды үлкен масштабтарда жасауға мүмкіндік берді. Сол кезде өмір
сүргендердің айтуынша, енді кез келген бала бос консеві банкасы мен
дәріханалық дәрі-дәрмектерден жарылғыш зат жасай алады (98. 24 б.(.
Анна Гейфман айтуынша, жекелеген лаң салушылар өз акцияларының арқасында
үкіметтің репрессиялық саясатын қатаңдатуға тырысты. Осылайша олар қоғамда
наразылық туындатып, көтеріліс болады деп есептеді.
Лаңкестіктің шарықтауына үкімет әскерінің патшаға петициямен бара жатқан
жұмысшыларды атып тастаған кез, 1905 жылғы 9 қаңтар күні болған Қанды
жексенбі оқиғасы түрткі болды (98. 28 б.(. ХХ ғасыр басында лаңкестік
қарқынды және сенімді дамыды. Анна Гейфман осы кездегі лаңкестікке
статистикалық мәліметтер келтіреді. 1905 жылдың қазанынан бастап бір жыл
көлемінде Ресей Империясында 3611 мемлекеттік шенеунік өлтіріліп,
жарақаттар алған. 1907 жылдың аяғына таман бұл сан 4500-ға дейін өсті.
2180 өлтірілгендер мен 2530 жараланған жеке тұлғалармен 1905-1907 жылдарда
Гейфман барлығы 9000-нан астам адам көз жұмды деп есептейді. Ресми
статистика бойынша, 1908 жылдың қаңтарынан 1910 жылдың мамыр айы аралығында
19957 лаңкестік актілер мен экспроприация (еріксіз түрде жекеменшіктен
айыру) жасалып, нәтижесінде 732 мемлекеттік шенеунік пен 3051 жеке тұлға
өлтіріліп, 1022 мемлекеттік шенеунік пен 2829 жеке тұлғалар жарақаттар
алған.
Жергілікті лаң салшушылықтардың айтарлықтай үлкен бөлігі ресми
статистикаға түспеген деп, Гейфман өз сатистикасын жасаған болатын . Ал
Гейфман есептеулері бойынша, 1901-1911 жылдарда 17000 лаңкестік акт
ұйымдастырылған (98. 32 б.(. Революция басталған соң болған көрініс—
экспроприация елде жаппай орын алды. Осылайша, тек 1906 жылдың қазанында
елде 306 экспроприация тіркелді. Қаржы Министрлігінің мәліметтері бойынша,
1905 жыл басынан 1906 жыл ортасына дейін банктер 1 миллион рубльден көп
қаражат жоғалтқан (98. 33 б.(.
Ресейдің ірі қалаларында лаңкестік акцияларда ең белсенді Социалистер-
революционерлер партиясы болды (98. 35 б.(. Басқаша эсерлер деп аталған
бұл партия 1901 жылдың аяғында түрлі нео (жаңа) халықтық ұйымдар бір
партияға біріккен кезде пайда болды. Аталмыш партия өзінің бағдарламалық
құжаттарына лаңкестік идеяларды ресми түрде қосқан алғашқы және жалғыз
ресейлік партия болды. Өзінің лаңкестік тактикасын партия
халықеріктілерінің дәстүрінің жалғасы ретінде қарастырды (98. 65(66б.(.
1902 жылы сәуір айында Ішкі істеп министрі Д.С.Сипягиннің өлімімен
эсерлердің Әскери ұйымы танылды. Әскери ұйым партияның ең жасырын бөлігі
болды, оның Жарғысы М. Гоц жазған болатын. Әскери ұйымның өмір сүрі
тарихында (1901-1908) ұйымда барлығы 80-н астам адам жұмыс істеді. Ұйым
партияда автономды жағдайда болды. Орталық комитет оған кезекті лаңкестік
арекетті жасауға тапсырма беріп, оның жүзеге асуы қажет мерзімді
белгілейтін. Әскери ұйымның өз кассасы, мекен-жайлары, пәтерлері болатын,
ал Орталық комитет оның ішкі істеріне араласуға құқығы болмады. Полицияның
құпия агенттері болған Әскери ұйымның жетекшілері Гершуни (1901-1903) мен
Азеф (1903-1908) эсерлер партиясының ұйымдастырушылары мен оның Орталық
комитетінің ең беделді мүшелері болды.
Азефтің орынбасары Борис Савинковтың жетекшілігімен Әскери ұйым 2 ең
танымал лаңкестік акт жасады: 1904 жылы 15 шілде күні Ішкі істер министрі
Плевені өлтіру мен 1905 жылдың 4 ақпанында ұлы князь Сергей Александровты
өлтіру. Осы екі сәтті қастандықтардың арқасында Әскери ұйым кең танымал
болып, көп жақтастарға ие болады. Қазандық манифестті жариялағаннан соң,
Социалистер-революционерлер партиясының Орталық комитеті лаңкестік іс-
әрекеттерді тоқтату туралы шешім қабылдап, Әскери ұйым тарап кетті. 1905
жылы желтоқсанда Мәскеудегі көтерілісті басып тастаған соң және І Думаны
таратқаннан кейін оның қызметін қайта жандандыруға талпыныстар жасалды,
алайда 1907 жылдың басына таман СРП Әскери ұйымы түпкілікті тарап кетті
(98.78(80б.(. Орталық мәндегі лаңкестікпен Әскери ұйымнан басқа жергілікті
түрлі деңгейлердегі эсерлер топтары да айналысты және көптеген лаңкестік
актілер дәл осы жергілікті әскери топтармен жасалып отырды. 1905-1907
жылдардағы революция кезінде эсерлердің лаңкестік әрекеттерінің шарықтау
шегі болды. Осы кезеңде олар 233 қастандық ұйымдастырды. 1902-1911 жылдарда
эсерлер барлығы 248 қастандық жасап, оның 11 әскери ұйым істеген болатын.
1905-1906 жылдары партиядан оның оң қанаты шығып, Халықтық Социалистер
Партиясы мен сол қанаты бөлініп, Социалистер-Революционистер-Максима листер
Одағы құрылды.
Ресейлік социал-демократтар ХХ ғасыр басында Ресейде өрлеп кеткен
лаңкестік әрекеттерге араласуды қаламайтындарын ерекше белгілеп, ресми
жариялады. Ал шын мәнінде, социал-демократтық ұйымдардың іс-әрекеттерінің
тәжірибесі өз декларацияларымен сәйкес келмейтін: марксистердің лаңкестікке
қарсы екендіктері социалдемократтық ұйымдарға лаңкестікке қолдау көрсетіп,
қатысуларына кедергі болмады (98. 448б.(. Лаңкестікті кең қолданған
большевиктердің Эсерлер сияқты өз әскери ұйымы болды (Әскери техникалық
топ, ОК тұсындағы Техникалық топ) (110(. Өз Әскери ұйымымен танымал
болған эсерлер партиясының экстремистік революциялық іс-әрекеттерімен
бәсекелесу қажеттілігі жағдайында, большевиктер басшысы Ленин лаңкестікке
қатысты өз ұстанымын жасады. Революциялық лаңкестік мәселесін зертеген
тарихшы профессор Анна Гейфманның айтуынша, Лениннің 1905 жылға дейін
құрастырған және эсерлерге қарсы бағытталған лаңкестікке қарсы
наразылықтары орыс революциясы басталғаннан кейін осы Лениннің жүргізген
тәжірибелік саясатына мүлдем қарама-қайшы болды (98. 448 б.(. Ленин: Ең
лайықтысы болып табылатын ең радикалды әдіс-тәсілдер мен іс-әрекеттерге
шақырып, большевиктер жетекшісі: Өздері барымен қаруланған, екі-үш адамнан
құралса да, қандай да болмасын көлемдегі (қару, тапанша, бомба, пышақ,
кастет, таяқ, өрт шығару үшін керосині бар шүберек болсын...)
Революциялық армия жасақтарын құруды ұсынды. Осыған сүйеніп, Анна Гейфман
бұл большевиктер отрядтары , шын мәнінде, соғысқұмар эсерлердің лаңкестік
әскери бригадаларынан еш айырмашылығы болмады деген пікір білдіреді.
Жағдай өзгерген cоң, Ленин енді, Анна Гейман айтуынша, өз жақтастарының
лаңкестік әрекеттері үшін Маркстың ғылыми оқуларына қарама-қарсы шыға
бастады. Ол жаппай көтеріліс басталамын дегенше, белсенді жұмыс үшін кез
келген мүмкіндікті қолдануымыз тиіс деп тұжырымдады.
Ленин бұрындары өзі айыптаған лаңкестік актілерді енді өзі дайындауға
бұйрықтар беріп, өз жақтастарын қалалық және басқа да мемлекеттік
қызметкерлерге шабуылдар жасауға шақырды. 1905 жылдың күзінде полицей
қызметкерлерін, жандармдарды, қара жүздіктер (Ресейдегі тым оңшыл ұйымдар,
монархизм, ұлыдержавалық шовинизмді үгіттеді) мен казактарды өлтіруге,
полицейлік бөлімдірді өртеуге, сарбаздарды ыстық сумен күйдіруге, ал
полицейлердің үстеріне күкірт қышқылын төгуге ашық түрде шақырды. Ленин
ізбасарлары Екатеринбургте Я.Свердловтың жеке басшылығымен қара жүздік
қолдаушыларын мүмкін болған кезде өлтіріп отырды (98. 448 б.(.
Лениннің жағын жақтаушыларының бірі болған Елена Стасованың айғақтары
бойынша, большевиктер жетекшісі өзінің жаңа тактикасын қисынға келтіріп,
оны тез арада жүзеге асыруды талап етіп, лаңкестіктің нағыз қолдаушысына
айналды.
Большевиктер жоспарларында шулы қылмыстар да болды. Мәселен, мәскеулік
генерал-губернатор Дубасовты, Петербургтегі полковник Н.К. Риманды өлтіру,
ал Ленинге жақын болған большевик А.М.Игнатьев Петергофтан ІІ Николайдың
өзін тұтқындыққа алып кетуді ұсынған.
Жалпы бірінші орыс революциясы кезіндегі большевиктердің лаңкестік іс-
әрекеттерін сараптайтын болсақ, большевиктер үшін лаңкестік— тиімді және
революциялық иерархияның түрлі деңгейлерінде жиі қолданылған құрал болды.
Революциялық лаңкестік бәсеңдеп, 1907 жылы революцияны басып жаншылса
да, Ресейде лаң салушылық тоқтамай, Ақпан төңкерісіне дейін жалғасты.
Лаңкестікті сол уақытта большевиктер кең қолданды. Олардың жетекшісі Ленин
1916 жылы 25 қазанда большевиктер саяси өлтірулерге еш қарсы емес, тек
жеке лаңкестік жаппай қозғалыстармен қатар болуы тиіс, деп жазған.
1910 жылы Ресей қоғамы тұрақтанды. Революцияға дейінгі лаңкестік
тарихындағы соңғы ірі іс—Петр Столыпиннің Киевтік Опера ғимаратында Патша
мен 92 күзет агенттерінің алдында өлтірілуі болды. Ақпан революциясы және
большевиктік төңкеріс (1917) ресейлік лаңкестік тарихындағы жаңа дәуіріне
алып келді.
Билік жолында большевиктер саяси және әлеуметтік күштердің кең
коалициясының қарсы тұруына тап болды. Кеңес Одағының жайлары, әрине,
алдынғы қолданған лаңкестік тактикасына оралды. Олар жартығасырлық
дәстүрге, мамандар кадрларына, қалыптасқан лаңкес құрылымдарға арқа сүйеді.
Алайда осы кезде лаңкестік тек либерализация жолында келе жатқан қоғамда
ғана тиімді екендігі белгілі болды. Ал тоталитарлық режим үкіметке қарсы
бірікпеген лаңкестікке жүйелі және жойқын мемлекеттік террорды қарсы қояды.

Кезекті лаңкестік толқын Ресейде Ұлы қазан төңкерісінен кейін көтерілді.
Ол ел территориясында жаңа билік пен сырттан қолдау тауып, алдынғы режимнің
реставрациясына мүдделі болған контрреволюциялық күштер арасындағы өткір
саяси күреспен шақырылды. Қақтығыстың ымырасыздығы мен террор әдістерін
қолдану масштабын мына мәліметтерден байқауға болады: 1918 жылдың
маусымында контрреволюционерлер РСФСР 22 губерниясында 824 адамды атып
тастады, шілдеде ( 4141, тамызда ( 339, ал қыркүйекте алты мыңнан көп.
Билік үшін күресте белсенді қолданылған лаңкестік әдіс азаматтық соғыс
біткеннен кейін де тоқтамады. Сталин жиырмасыншы жылдар соңынан бастап(ақ
мемлекеттік билікті орталықтандырып, нығайту үшін террорды кең қолданғаны
да белгілі ақиқат (86. 24 б.(.
Азаматтық соғыс кезіндегі дүркін лаңкестік актілер Германия елшісі граф
Мирбахты (1918), танымал коммунистер Урицкий мен Загорскийді өлтіру болды.
1918 жылы Минскіде Ленинге қастандық жасалды.1918-1919 жылдары қоғамдық
жерлерде бірнеше жарылыстар орын алды. Осылайша қызыл террор санаулы
жылдарда антикеңестік астыртын лаңкестікті жойып жіберді. Лаңкестік
қозғалыс қоғамдық қолдаудан айырылды. Үкіметті сынау мен лаңкестікті қолдау
еркін қоғамда ғана болуы мүмкін қол жетпейтін құралға айналды. Сонымен
қатар, билік үшін күрес үрдісінде коммунистік режим қуатты және
ойластырылған мемлекеттің лауазымды тұлғаларын қорғау жүйесі құрылды.
Басшыларға қарсы лаңкестік әрекеттер ұйымдастыру мүмкін емес болып қалды.
Азаматтық соғыс біткен соң, эмиграция белсенділері шетелдегі кеңестік
өкілдерге қастандық жасағысы келді. Мысалы: Латвияда 1926 жылы кеңестік
дипломатялық курьер Теодор Неттенің өлтірілуі, уәкілетті өкіл Петр
Войковтың 1927 жылы Польшада өлтірілуі. Кеңестік арнайы қызметі бұл
мәселені де шешті. Антикеңестік белсенділер жойылды.
1930 жылдары эмиграцияның көп бөлігі бақылауға алынды. 1930 жылдар
ортасында шулы репрессиядар толқынының шегінуіне дабыл болған 1934 жылы
С.М. Кировтың өлтірілуі.
Бірінші дүниежүзілік соғысынан кейін Прибалтика және Батыс Украина
территориясында лаңкестіктің 2 жергілікті ошағы пайда болды. Осы жерлерде
қайта өршіген партизандық қозғалыстар кеңестік билік органдарының
өкілдеріне және жергілікті тұрғындар арасындаы кеңестік белсенділерге қарсы
лаңкестік актілер ұйымдастырды. Ал 50 жылдар басында лаңкестік әдістерді
қолданған барлық антикеңестік қозғалыстар жойылды ( 86. 27 б.(. Лаңкестік
және ол түсінік кеңестік қоғамнан ұзақ жылдарға жоғалып кетті. Дегенмен,
орын алған лаңкестік актілер қоғамға жарияланбай отыруы да әбден мүмкін.
Сирек, бірең-сараң лаңкестік актілер қоғамға 1960 жылдар аяғында
белгілі болды. 1969 жылы әскерилік лейтенант Леонид Брежневті тапаншамен
өлтіргісі келеді. Кешірек лаң салушы ауру екендігі белгілі болады.
1977 жылы 3 армян сепаратистері қолдан жасалған бомбамен Мәскеу
метросында жарылыс жасайды. 70 жылдары Израильге ұшақ алып кетуге бірнеше
талпыныстар болды. Қайта құру кезінде бірнеше лаңкестік актілер орын алды.
Әрине, Осы кезеңде лаңкестік көңіл-күй елде қатты дамымағандығын байқаймыз.
Бұған қатаң үкіметтік саясаттың қосқан үлесі зор.
Бірақ 90 жылдар басында елде орын алған ауыр үрдістер лаңкестік
пиғылдарды туындатып, ең бастысы оның жүзеге асуына жол ашты, басқаша
сөздермен айтқанда, Ресейдегі лаңкестік “жарылды” (86. 27б.(.
Шын мәнінде, бұл елде лаңкестік мемлекеттік лауазымды тұлғалар
арасындағы қарсыластық сипатында пайда болып, кейін қарапайым халық пен
белгілі бір топтардың үкімет саясаты мен реформаларына қарсыластығынан
пайда болғандығы дәлелденді. Алайда қазіргі Ресей мүлдем басқа. Қазіргі
заман да өзгергендігі даусыз. Қазір, лаң салушылардың мақсатттары да,
талаптары да, тіпті мінез-құлқы да баяғы емес. Сол кездегі реформалауға
қарсылықтан, революциялық көңіл-күйден туындаған бұл мәселе, қазірде еш
жазықсыз адамдардың өмірлерін қиюымен алмастырылды.

2. Қазіргі кездегі Ресейде лаңкестіктің орын алуы: сараптамалық
талдау
Алдыңғы жүз жылдықтың соңғы жылдарында лаңкестер тұлға ретінде, қарулану
жағы мен іс-әрекет ету тактикасы жағынан өзгерді. Ал бұл билік органдары
мен қауіпсіздік қызметтерінің алдында жаңа міндеттер қойды. Егер де 1970-
1980 жылдары лаңкестер көбінесе психикалық ауытқулары бар жалғыз фанатиктер
болса (ұшақтарды жаулап алушылардың 50 пайызы сондай болған), 1990
жылдардың басына қарай әскери, лаң салушылық күреске дайын нағыз ұйымдар
құрыла бастады.
Соңғы жылдары адамдардың жаппай өлуіне алып келетін лаңкестік актілер
саны артты. Бұл олардың техникалық жабдықталуының жоғарлағанымен тікелей
байланысты десек қателеспейміз. Лаңкестердің аса қауіпті күрес формалары
мен әдістері жаппай қыру қаруын қолданып, технологиялық лаңкестікті
қолдану мүмкіндігі бар. Мәселен, ядролық, химиялық, бактериялық қаруларды,
радиоактивті немесе жоғары улаушы химиялық, биологиялық құрамды заттарды
қолдану, сонымен қатар, ядролық немесе басқа да өнеркәсіп объектілерін
жаулап алу сияқты үлкен қатерлер бар.
1991 жыл жаңа тарихтың басы деп есептеледі. Кеңес жүйесінің күйреуі жаңа
шынайылыққа алып келді. Саяси құрылым шайқалып, тәртіпсіздікке негіз
қалыптасты. Конституцияға сәйкес Ресей Федерациясы демократиялық құқықтық
мемлекетке айналды. Қазіргі Ресей қоғамы кеңестікке қарағанда шексіз еркін.
Басқа сөздермен айтсақ, демократиялық Ресей лаңкестіктің потенциалды
объектісіне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.