Әлемдік ғарыш туризмінің жағдайы
КІРІСПЕ
1 ӘЛЕМДІК ҒАРЫШ ТУРИЗМІНІҢ ЖАҒДАЙЫ
1.1 Ғарыш туризмінің даму тарихы
1.2 Ғарышты бағындырған туристер және оларға қойылатын талаптар
1.3 Әлемдік ғарыш туризмінің болашағы
2 ӘЛЕМДІК ҒАРЫШ ТУРИЗМ ОРТАЛЫҚТАРЫ
2.1 АҚШ ғарыштық туризмінің негізгі орталығы
2.2 Еуропадағы ғарыш бизнесінің дамуы
2.3 Азияның ғарыштық мүмкіндіктері
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ҒАРЫШТЫҚ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДЫҢ БОЛАШАҒЫ
3.1 Байқоңыр ғарыш айлағы
3.2 Қазақстан Республикасында ғарыш туризмін дамытуға арналған шаралар
3.3 Ұсынылатын туристік бағыттар
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 ӘЛЕМДІК ҒАРЫШ ТУРИЗМІНІҢ ЖАҒДАЙЫ
1.1 Ғарыш туризмінің даму тарихы
1.2 Ғарышты бағындырған туристер және оларға қойылатын талаптар
1.3 Әлемдік ғарыш туризмінің болашағы
2 ӘЛЕМДІК ҒАРЫШ ТУРИЗМ ОРТАЛЫҚТАРЫ
2.1 АҚШ ғарыштық туризмінің негізгі орталығы
2.2 Еуропадағы ғарыш бизнесінің дамуы
2.3 Азияның ғарыштық мүмкіндіктері
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ҒАРЫШТЫҚ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДЫҢ БОЛАШАҒЫ
3.1 Байқоңыр ғарыш айлағы
3.2 Қазақстан Республикасында ғарыш туризмін дамытуға арналған шаралар
3.3 Ұсынылатын туристік бағыттар
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Туризм соңғы жылдары әлемдік экономиканың ажырамас бөлігі болып отыр. Оның табысты әрі қарқынды дамып келе жатқан бір саласы – ғарыш туризмі.
Жұмыстың өзектілігі. Ғарыштық туризм өз бастауын Батыс елдерінде алып, бүгінде бүкіл әлем бойынша таратып отыр. Басқа туризм түрлеріне қарағанда әлдеқайда күрделі, асқан жауаптылық пен білімділікті қажет етеді. Сондықтан да ғарыштық туризмді дамытқан Батыс елдерінің тәжірибесін өз елімізде қолдану, туризмнің бұл тың саласын дамыту үлкен іс болмақ.
Әлемдік дамыған ғарыштық туризм орталықтарының практикалық қажеттілігі – осы туризм саласына деген қызығушылықты одан әрі арттырып, туризмнің жоғарғы табысты саласына айналдыру. Сондай-ақ ғарыштық туризм – бұл адамның не бір топтың белгілі бір қаражатқа ғарышқа (барып, қайту) саяхат жасап қайтуы. Бұл оңай шаруа: біз ақша төлейміз, бірнеше дайындалу курстарын өтіп, ұшуға кетеміз. Мұнда ақша айырбастау жұмыстармен басыңды ауыртпайсың, шет ел тілдерін жаттамайсын және өзіңмен бірге карта да алмайсын. Тек жүз км. ұшасын болды, біздің планета жер, оны саған дейін ешкім көрмеген. Бұл өте қызық көрінеді, сен адам баспаған жерде аспаннан барша жерге қарап тұрасын. Бұл жерден алшақ ғарышқа және орбитаға ұшуды армандайтын әр ел азаматтары үшін жаңа мүмкіндіктер. Ал, мұны жасау және қалай екені бұл басқа сұрақ. Мұнымен қазір инженерлер мен әр елдің ғалымдары ойластырып жатыр. Бұған дейін адам баласы ғарышты тек теледидардан, фантастикалық кинолардан көріп келген. Ғарыш туралы түсінік мың жылдар бұрын қалыптасқан. Олар тек соны өз шығармаларында, жазбаларында ойша жазып кеткен. Ең бастысы бізге оңай болғаны сол мүмкіндіктерді іске асыру ғана. Ең алғаш ғарышқа 1961 жылы Восток космодромымен Юрий Гагарин ұшқан болатын. Ал «Ғарыштық туризм» түсінігі тек 2001 жылы пайда болды. Әлем бойынша туризмнің әр түрлері тараған, енді туризмнің ғарыштық түрі жаулап алуда. Ал, ғарыштық туризмнің болашақ жақын арада дамуына конструкторлар мен шаттлдарды жасап шығарушылардың еншісінде.
Көп ғасыр бойы адам ұшуды армандаған. Олар қаншалықты армандағанымен олар орындалмай немесе қайғылы аяқталған. Соңғы жүз жылда адамдар бұған қол жеткізді. Алдымен біз ұшақ деп аталатын аспанды көруге арналған ұшатын құрылғы шығардық. Жаңа ашулармен біз оларды қайтадан жөндеуден өткізіп, адам өзіне ғажап нәрселер ашады. Ол – ғарыштық ракета. Оның көмегімен ғарышты бағындыруға болады. Өз мүмкіндіктерін пайдалана отырып адам тек жер айналасындағы ғарыштық аймақты ғана емес, басқа планеталарға да ұша бастады. Адам баласы жүз жылдың ішінде – мың жыл ішінде ойламаған істерге қол жеткіздік. Адамның құлшынысы оның айналасындағы барлық нәрселерді бағындыруға талпынатыны бізді қорқытады. Қазіргі ғарыштық мамандардың беріп отырған мүмкіндігін пайдалана отырып, әр елдің азаматтары өздерінің армандарын бірнеше минуттың ішінде бағындыруға болады. Бірінші болған бағалар, адамдарды шошытқан еді. Өйткені, ол бәрінің қолынан келе бермейтін жайт және ғарыштық аэродромдар тек санаулы елдерде ғана болды. Адамдар оған көп сене бермеді. Ал, қазір ғарыш айлақтары бірнеше елдерде дамып отыр. Оған қоса аяғынан енді көтеріліп келе жатқан өзіміздің елімізде де бар. Бірақ өкінішке орай бұл біздің мақтанышызды басқа ел, Ресей өздеріне пайда қылып жаратып отыр. Біздің азаматтарымыз оны мақтаныш қылып айтып отырғандарымен, әр біреуінің ішінде реніш бар деп ойлаймын.
Жұмыстың өзектілігі. Ғарыштық туризм өз бастауын Батыс елдерінде алып, бүгінде бүкіл әлем бойынша таратып отыр. Басқа туризм түрлеріне қарағанда әлдеқайда күрделі, асқан жауаптылық пен білімділікті қажет етеді. Сондықтан да ғарыштық туризмді дамытқан Батыс елдерінің тәжірибесін өз елімізде қолдану, туризмнің бұл тың саласын дамыту үлкен іс болмақ.
Әлемдік дамыған ғарыштық туризм орталықтарының практикалық қажеттілігі – осы туризм саласына деген қызығушылықты одан әрі арттырып, туризмнің жоғарғы табысты саласына айналдыру. Сондай-ақ ғарыштық туризм – бұл адамның не бір топтың белгілі бір қаражатқа ғарышқа (барып, қайту) саяхат жасап қайтуы. Бұл оңай шаруа: біз ақша төлейміз, бірнеше дайындалу курстарын өтіп, ұшуға кетеміз. Мұнда ақша айырбастау жұмыстармен басыңды ауыртпайсың, шет ел тілдерін жаттамайсын және өзіңмен бірге карта да алмайсын. Тек жүз км. ұшасын болды, біздің планета жер, оны саған дейін ешкім көрмеген. Бұл өте қызық көрінеді, сен адам баспаған жерде аспаннан барша жерге қарап тұрасын. Бұл жерден алшақ ғарышқа және орбитаға ұшуды армандайтын әр ел азаматтары үшін жаңа мүмкіндіктер. Ал, мұны жасау және қалай екені бұл басқа сұрақ. Мұнымен қазір инженерлер мен әр елдің ғалымдары ойластырып жатыр. Бұған дейін адам баласы ғарышты тек теледидардан, фантастикалық кинолардан көріп келген. Ғарыш туралы түсінік мың жылдар бұрын қалыптасқан. Олар тек соны өз шығармаларында, жазбаларында ойша жазып кеткен. Ең бастысы бізге оңай болғаны сол мүмкіндіктерді іске асыру ғана. Ең алғаш ғарышқа 1961 жылы Восток космодромымен Юрий Гагарин ұшқан болатын. Ал «Ғарыштық туризм» түсінігі тек 2001 жылы пайда болды. Әлем бойынша туризмнің әр түрлері тараған, енді туризмнің ғарыштық түрі жаулап алуда. Ал, ғарыштық туризмнің болашақ жақын арада дамуына конструкторлар мен шаттлдарды жасап шығарушылардың еншісінде.
Көп ғасыр бойы адам ұшуды армандаған. Олар қаншалықты армандағанымен олар орындалмай немесе қайғылы аяқталған. Соңғы жүз жылда адамдар бұған қол жеткізді. Алдымен біз ұшақ деп аталатын аспанды көруге арналған ұшатын құрылғы шығардық. Жаңа ашулармен біз оларды қайтадан жөндеуден өткізіп, адам өзіне ғажап нәрселер ашады. Ол – ғарыштық ракета. Оның көмегімен ғарышты бағындыруға болады. Өз мүмкіндіктерін пайдалана отырып адам тек жер айналасындағы ғарыштық аймақты ғана емес, басқа планеталарға да ұша бастады. Адам баласы жүз жылдың ішінде – мың жыл ішінде ойламаған істерге қол жеткіздік. Адамның құлшынысы оның айналасындағы барлық нәрселерді бағындыруға талпынатыны бізді қорқытады. Қазіргі ғарыштық мамандардың беріп отырған мүмкіндігін пайдалана отырып, әр елдің азаматтары өздерінің армандарын бірнеше минуттың ішінде бағындыруға болады. Бірінші болған бағалар, адамдарды шошытқан еді. Өйткені, ол бәрінің қолынан келе бермейтін жайт және ғарыштық аэродромдар тек санаулы елдерде ғана болды. Адамдар оған көп сене бермеді. Ал, қазір ғарыш айлақтары бірнеше елдерде дамып отыр. Оған қоса аяғынан енді көтеріліп келе жатқан өзіміздің елімізде де бар. Бірақ өкінішке орай бұл біздің мақтанышызды басқа ел, Ресей өздеріне пайда қылып жаратып отыр. Біздің азаматтарымыз оны мақтаныш қылып айтып отырғандарымен, әр біреуінің ішінде реніш бар деп ойлаймын.
1 Нейланд В.Я., Тумин А.М. Аэротермодинамика воздушно – космических самолетов.-М.: Знание, 2001. – 45 с.
2 Циолковский К.Э., Тихонравова М.К. Труды по космонавтике. Исследование мировых пространств реактивными приборами.-М.: Машиностроение, 1967. – 376 с.
3 Космические корабли – статья в фантастической энциклопедии «Кольца дракона».-М.: Знание, 1997. – 89 с.
4 Каденюк Л. Ю. Комсомольская правда.-У.: Статья, 2009
5 Губанов Б. Триумф и Трагедия Энергии.-М.: Многоразовый блок, А, Ц. 2008. – 36 с.
6 Мельников Д. Конец одиссеи «Бурана».-М.: Вести ру., 2008
7 Черток Б.Е. Ракеты и люди. Лунная гонка.-М.: Машиностроение, 1999. – Гл. 20
8 Александрова А.А. Международный туризм.-М.: Наука, 2007. – 597 с.
9 Михаилов С.Е. Жизнь в космосе.-М.:Наука, 2001. – 1-27 с.
10 Пионеры освоения Космоса и совершенность.-М.: Сборник научных трудов. Наука, 1988. – 230 с.
11 Савицкая С.Е.Вчера и всегда.-М.: АПН., 1988. – 448 с.
12 Авдуевский В.С., Успенский Г.Г. Космическая индустрия.-М.: Машиностроение, 2-е изд., 1989. – 568 с.
13 Циолковский К.Э. Промышленное освоение Космоса.-М.: Сборник научных трудов. Машиностроение, 1989. – 280 с.
14 Сборник научно – технических статей поракетно – космической тематике.-Самара, ЦСХБ – Прогресс, 1990. – 350 с.
15 Наровлянский Н.С. «Так начинался Байконур».-М.: документальная повесть. Прометей, 1991. – 110 с.
16 Прорыв в космос: очерки об испытательных, специалистах и строителях космодроме Байконур.-М., 1994. – 183 с.
17 Покровский Б.А. Космос начинается на Земле.-М.: Патриот, 1996. – 494 с.
18 Успенский Г.Р. Космическая хроника.-М.: Инвестиция, 1996. – 213 с.
19 Успенский Г.Р. Космонавтика XXI.-М.: Инвестиция, 1997. – 378 с.
20 Ребров М.Ф., Королев С.П. Жизнь и необыкновенная судьба.-М.: ОЛМА – Пресс, 2002. – 383 с.
21 Фаворский В.В., Мещеряков Г.Г. Космонавтика и ракетно – космическая промышленность.-М.: Машиностроение, 2003. – 343 с., 430 с.
22 Кондратюк Ю.В. Завоевание международных пространств.-М.: Оборонгиз, 1947. – 82с.
23 Крошкин М.Г. Космос. Что мы знаем о нем.-М.: Воениздат, 1966. – 208с.
24 Кузнецов Н.Ф. Главный и первый.-М.: Советский писатель, 1968. – 256с.
25 Глушко В.П. Космонавтика. Маленькая энциклопедия. 2-е изд., дополненное.-М.: Советская энциклопедия, 1970. – 592с.
26 Гагарин. Книга-альбом.-М.: Молодая гвардия, 1971. – 56с.
27 Куденко О.И. Орбита жизни.-М.: Московский рабочий, 1971. – 400с.
28 Алексеев А.А. 4 октября 1957 года (Спутник и США).-М.: Молодая гвардия, 1972. – 222с.
29 Губарев В.С. Космическая трилогия. М, Документальные повести.-М.: Молодая гвардия, 1972. – 204с.
30 "Салют" на орбите. Колл. авт.-М.: Машиностроение, 1973. – 160с.
31 Соловьев И.В., Тарасов Е.В. Прогнозирование межпланетных полетов.-М.: Машиностроение, 1973. – 400с.
32 Николаев А.Г. Космос - дорога без конца.-М.: Молодая гвардия, 1974. – 269с.
33 Попович П.Р. Вылетаю утром.-М.: ДОСААФ, 1974. – 192с.
34 Газета: «Комсомольская правда»
35 «Жас қазақ» газеті
36 Газета «Караван»
37 РИА «Новости»
38 Baikonur@bolashak.kz
39 Ww.kupi-polet.ru
40 www.khabar.kz
41 www.google.kz
42 www.google.ru
43 www.galacticsuit.com
44 ru.wikipedia.org
45 www.booking.com
2 Циолковский К.Э., Тихонравова М.К. Труды по космонавтике. Исследование мировых пространств реактивными приборами.-М.: Машиностроение, 1967. – 376 с.
3 Космические корабли – статья в фантастической энциклопедии «Кольца дракона».-М.: Знание, 1997. – 89 с.
4 Каденюк Л. Ю. Комсомольская правда.-У.: Статья, 2009
5 Губанов Б. Триумф и Трагедия Энергии.-М.: Многоразовый блок, А, Ц. 2008. – 36 с.
6 Мельников Д. Конец одиссеи «Бурана».-М.: Вести ру., 2008
7 Черток Б.Е. Ракеты и люди. Лунная гонка.-М.: Машиностроение, 1999. – Гл. 20
8 Александрова А.А. Международный туризм.-М.: Наука, 2007. – 597 с.
9 Михаилов С.Е. Жизнь в космосе.-М.:Наука, 2001. – 1-27 с.
10 Пионеры освоения Космоса и совершенность.-М.: Сборник научных трудов. Наука, 1988. – 230 с.
11 Савицкая С.Е.Вчера и всегда.-М.: АПН., 1988. – 448 с.
12 Авдуевский В.С., Успенский Г.Г. Космическая индустрия.-М.: Машиностроение, 2-е изд., 1989. – 568 с.
13 Циолковский К.Э. Промышленное освоение Космоса.-М.: Сборник научных трудов. Машиностроение, 1989. – 280 с.
14 Сборник научно – технических статей поракетно – космической тематике.-Самара, ЦСХБ – Прогресс, 1990. – 350 с.
15 Наровлянский Н.С. «Так начинался Байконур».-М.: документальная повесть. Прометей, 1991. – 110 с.
16 Прорыв в космос: очерки об испытательных, специалистах и строителях космодроме Байконур.-М., 1994. – 183 с.
17 Покровский Б.А. Космос начинается на Земле.-М.: Патриот, 1996. – 494 с.
18 Успенский Г.Р. Космическая хроника.-М.: Инвестиция, 1996. – 213 с.
19 Успенский Г.Р. Космонавтика XXI.-М.: Инвестиция, 1997. – 378 с.
20 Ребров М.Ф., Королев С.П. Жизнь и необыкновенная судьба.-М.: ОЛМА – Пресс, 2002. – 383 с.
21 Фаворский В.В., Мещеряков Г.Г. Космонавтика и ракетно – космическая промышленность.-М.: Машиностроение, 2003. – 343 с., 430 с.
22 Кондратюк Ю.В. Завоевание международных пространств.-М.: Оборонгиз, 1947. – 82с.
23 Крошкин М.Г. Космос. Что мы знаем о нем.-М.: Воениздат, 1966. – 208с.
24 Кузнецов Н.Ф. Главный и первый.-М.: Советский писатель, 1968. – 256с.
25 Глушко В.П. Космонавтика. Маленькая энциклопедия. 2-е изд., дополненное.-М.: Советская энциклопедия, 1970. – 592с.
26 Гагарин. Книга-альбом.-М.: Молодая гвардия, 1971. – 56с.
27 Куденко О.И. Орбита жизни.-М.: Московский рабочий, 1971. – 400с.
28 Алексеев А.А. 4 октября 1957 года (Спутник и США).-М.: Молодая гвардия, 1972. – 222с.
29 Губарев В.С. Космическая трилогия. М, Документальные повести.-М.: Молодая гвардия, 1972. – 204с.
30 "Салют" на орбите. Колл. авт.-М.: Машиностроение, 1973. – 160с.
31 Соловьев И.В., Тарасов Е.В. Прогнозирование межпланетных полетов.-М.: Машиностроение, 1973. – 400с.
32 Николаев А.Г. Космос - дорога без конца.-М.: Молодая гвардия, 1974. – 269с.
33 Попович П.Р. Вылетаю утром.-М.: ДОСААФ, 1974. – 192с.
34 Газета: «Комсомольская правда»
35 «Жас қазақ» газеті
36 Газета «Караван»
37 РИА «Новости»
38 Baikonur@bolashak.kz
39 Ww.kupi-polet.ru
40 www.khabar.kz
41 www.google.kz
42 www.google.ru
43 www.galacticsuit.com
44 ru.wikipedia.org
45 www.booking.com
КІРІСПЕ
Туризм соңғы жылдары әлемдік экономиканың ажырамас бөлігі болып отыр.
Оның табысты әрі қарқынды дамып келе жатқан бір саласы – ғарыш туризмі.
Жұмыстың өзектілігі. Ғарыштық туризм өз бастауын Батыс елдерінде алып,
бүгінде бүкіл әлем бойынша таратып отыр. Басқа туризм түрлеріне қарағанда
әлдеқайда күрделі, асқан жауаптылық пен білімділікті қажет етеді. Сондықтан
да ғарыштық туризмді дамытқан Батыс елдерінің тәжірибесін өз елімізде
қолдану, туризмнің бұл тың саласын дамыту үлкен іс болмақ.
Әлемдік дамыған ғарыштық туризм орталықтарының практикалық қажеттілігі
– осы туризм саласына деген қызығушылықты одан әрі арттырып, туризмнің
жоғарғы табысты саласына айналдыру. Сондай-ақ ғарыштық туризм – бұл адамның
не бір топтың белгілі бір қаражатқа ғарышқа (барып, қайту) саяхат жасап
қайтуы. Бұл оңай шаруа: біз ақша төлейміз, бірнеше дайындалу курстарын
өтіп, ұшуға кетеміз. Мұнда ақша айырбастау жұмыстармен басыңды ауыртпайсың,
шет ел тілдерін жаттамайсын және өзіңмен бірге карта да алмайсын. Тек жүз
км. ұшасын болды, біздің планета жер, оны саған дейін ешкім көрмеген. Бұл
өте қызық көрінеді, сен адам баспаған жерде аспаннан барша жерге қарап
тұрасын. Бұл жерден алшақ ғарышқа және орбитаға ұшуды армандайтын әр ел
азаматтары үшін жаңа мүмкіндіктер. Ал, мұны жасау және қалай екені бұл
басқа сұрақ. Мұнымен қазір инженерлер мен әр елдің ғалымдары ойластырып
жатыр. Бұған дейін адам баласы ғарышты тек теледидардан, фантастикалық
кинолардан көріп келген. Ғарыш туралы түсінік мың жылдар бұрын қалыптасқан.
Олар тек соны өз шығармаларында, жазбаларында ойша жазып кеткен. Ең бастысы
бізге оңай болғаны сол мүмкіндіктерді іске асыру ғана. Ең алғаш ғарышқа
1961 жылы Восток космодромымен Юрий Гагарин ұшқан болатын. Ал Ғарыштық
туризм түсінігі тек 2001 жылы пайда болды. Әлем бойынша туризмнің әр
түрлері тараған, енді туризмнің ғарыштық түрі жаулап алуда. Ал, ғарыштық
туризмнің болашақ жақын арада дамуына конструкторлар мен шаттлдарды жасап
шығарушылардың еншісінде.
Көп ғасыр бойы адам ұшуды армандаған. Олар қаншалықты армандағанымен
олар орындалмай немесе қайғылы аяқталған. Соңғы жүз жылда адамдар бұған қол
жеткізді. Алдымен біз ұшақ деп аталатын аспанды көруге арналған ұшатын
құрылғы шығардық. Жаңа ашулармен біз оларды қайтадан жөндеуден өткізіп,
адам өзіне ғажап нәрселер ашады. Ол – ғарыштық ракета. Оның көмегімен
ғарышты бағындыруға болады. Өз мүмкіндіктерін пайдалана отырып адам тек жер
айналасындағы ғарыштық аймақты ғана емес, басқа планеталарға да ұша
бастады. Адам баласы жүз жылдың ішінде – мың жыл ішінде ойламаған істерге
қол жеткіздік. Адамның құлшынысы оның айналасындағы барлық нәрселерді
бағындыруға талпынатыны бізді қорқытады. Қазіргі ғарыштық мамандардың беріп
отырған мүмкіндігін пайдалана отырып, әр елдің азаматтары өздерінің
армандарын бірнеше минуттың ішінде бағындыруға болады. Бірінші болған
бағалар, адамдарды шошытқан еді. Өйткені, ол бәрінің қолынан келе бермейтін
жайт және ғарыштық аэродромдар тек санаулы елдерде ғана болды. Адамдар оған
көп сене бермеді. Ал, қазір ғарыш айлақтары бірнеше елдерде дамып отыр.
Оған қоса аяғынан енді көтеріліп келе жатқан өзіміздің елімізде де бар.
Бірақ өкінішке орай бұл біздің мақтанышызды басқа ел, Ресей өздеріне пайда
қылып жаратып отыр. Біздің азаматтарымыз оны мақтаныш қылып айтып
отырғандарымен, әр біреуінің ішінде реніш бар деп ойлаймын.
Жұмыстың зерттеу объектісіне әлемдегі түрлі ракетопландар, ғарыш
айлақтары алынды. Олардың туристік қызмет көрсету мүмкіншілігі, ерекшелігі
мен танымалдылығы жайында баяндалады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – ғарыштық туризм жайында түсінік
қалыптастырып, қызықты мәліметтерді ұсыну, әлемде ғарыштық туризм дамыған
жетекші елдердің тәжірибесімен танысу.
Міндеттері:
- әлемнің әр елінде орналасқан ғарыш айлақтарымен танысу;
- олардың туристік объект ретінде маңызын ұғыну;
- ғарышты жолға қойылған елдердің тәжірибесін өз еліміздің ғарыш
туризмін дамытуда қолдану;
- ғарыштық ұшулар кезінде қауіпсіздікке мән беру.
Ел басымыз Нұрсұлтан Әбішұлы айтқандай, біз өз ғарыш айлағымызды әлі
өз қолымызға алып, ракетопландар, кемелер жасап өзіміз басқаратын боламыз
деген. Біз де әлі басқа дамыған елдердегідей ғарыш айлағымызды пайдалана
отырып, туризм саласында басқа елдермен бәсекелес боламыз деген ойдамыз.
Ғарыштық туризм – әлемдік туризмнің жаңа бағыты дипломдық жұмысы. 00
бетте мазмұндалып, кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттерден және қосымшадан тұрады. Барлығы 00 сурет, 0 кесте, 1 қосымша
келтірілген.
1 ӘЛЕМДІК ҒАРЫШ ТУРИЗМІНІҢ ЖАҒДАЙЫ
1. Ғарыш туризмінің даму тарихы
Қазіргі заманда ұшақ бізге жай ғана күнделікті нәрсе, ол бізді барынша
қызықтырмайды. Бізге ең қызықтысы – ғарыш. Дәл ғарышқа қол жеткізгендер –
миллионерлер мен ғарышкерлер. Ал, жай қарапайым халық үшін бұл әлі арман
болып келеді. Бірақ ғарыштық туризмді бағындыру әр біреудің қолынан
келеріне ешкім күмән келтірмейді. Ракетада жерден ғарыштық отельге дейін
ұшу оңай болатыны соншалық, жай ғана ұшақпен басқа қалаға немесе елге
барғандай оңай болмақ.
ХХ ғасыр адамдарға қоршаған ортаға деген көп мүмкіншілік ашты және
қазіргі кезде біз көп нәрселерге таң қалмаймыз. Егер де ғарышқа ұшу арзан
болған жағдайда, бұл барлығын таң қалдырар еді. Жақын арада орбитаға
минишаттлдар жіберілді, ол әскери ғарыштық кеме сериясынан. Американдар мен
француздар өздерінің туристік ракетопландарын шығаруға асығуда. Француздың
бір компаниясы Dassault Aviation (8 жыл бұрын қаржыландырылмағандықтан
жабылған) жабылған NASA X-38 жобасын пайдаланды. Ол бұрын Халықаралық ғарыш
бекеті – құтқару бөлімі ретінде құрылған болатын. Жалпы ғарышқа ұшу
түсінігі ертеден келе жатыр. Бізден шыққан ғарышкерлер еліміздің атына
үлкен мәртебе болды. Ал, ғарыштық туризм түсінігі тек 2001 жылы америка бай
адамдарының ұшуының арқасында түсінік болып отыр [1].
Ғарыштық туризм – жеке ақыларынан төленетін ғарышқа және орбитаға ойын-
сауық немесе ғылыми – әдістеме мақсатында ұшуларды айтамыз. Жергілікті
халықтан өткізген сауалнамалардан көп адамдар ғарышқа ұшуды қалайды екен.
1989 – 1990 ж.ж. бірінші коммерциялық ғарышкерлерімен Жанония мен
Ұлыбритания азаматтары – Тоёхиро Акияма мен Хелен Шарман болды. Олар Мир
совет орбиталық станциясына Союз ТМ-11Союз ТМ-10 мен Союз ТМ-12Союз ТМ-11
ғарыштық кемелерімен TBS пен Джуно жеке қаржыландыру компаниялары
арқасында ұшты. Ғарыштық туризм әзірге қалталы адамдарға ғана мүмкіндік
береді.
Ғарыштық туризмдегі елу жыл ішіндегі болған оқиғалар хронологиясы:
1962 жыл – 22 тамызда Эксперименталды Пилоттық Орбиталық Ұшақ USAF X-15 107
км. 960 метрге ұшып әлемдік рекорд жасайды. Кейін 40 жылдан кейін ол
рекордты Virgin Galactic компаниясының SpaceShipOne ұшу құрылғысы жасайды
(111 км. 996 м).
1967 жылы – танымал Баррон Хилтон (Barron Hilton) және Крафт Эрике
(Kraft Ehricke) ғарыштық туризмге қатысты бірнеше жобалар енгізді. Олардың
біреуі – ғарыштық отельдер (Hotels in Space). Өкінішке орай бұл жоба
көпшілікетің көңілінен шықпай, оны қаржыландыратын адамдар болмай, ол іске
аспай қалды [2].
Гари Хадсон (Gary Hudson, Pacific American Launch Systems компаниясы)
1984 жылы көпшілікке өзінің әуе – ғарыштық құрылғысы (МВКА) "Phoenix"
дизайн жобасын көрсетті. Сол жылы Pacific American Launch Systems
компаниясы Society Expeditions туристік компаниясымен Project Space
Voyage жобасына бастау береді. Ол кездері өте көп ақшаға, 50.000$ әрбір
азамат жер айналасындағы орбитаға белгіленген уақытқа барып келуге
мүмкіндіктер берді. Дегенмен бұл жоба алысқа бармай өз жұмысын тоқтатты.
Адамдарды бұл барынша қызықтырмай, табыс түспегендіктен, қаржыландыру
орталығы келісімін үзеді.
Халықаралық Астронавттар Конгресінде 1986 жылы (International
Astronautical Congress, IAF Congress) Ғарыштық туризм дамуындағы
экономикалық жағдайлар доклады ұсынылады (Potential Economic Implications
of the Development of Space Tourism). Ұшу барысында Челленджер шаттлы
жарылады. Оның ішіндегі барлық ғарышкерлер қаза болады. Осыдан кейін АҚШ
үкіметі профессионалды емес ғарышкерлерге ұшуға жол бермеді [3].
Shimizu Corporation компаниясы 1989 жылы Халықаралық Астронавттар
Конгресінде орбиталық отель (Feasibility of Space Tourism - Cost Study for
Space Tour) дизайынын ұсынды.
Дэвид Ашфорд (David Ashford) пен Патрик Коллинс (Patrick Collins) 1990
жылы Сіздің ғарыштық ұшуда басшыңыз: 20 жыл ішінде қалай ғарыштық турист
болуға болады? (Your Spaceflight Manual: How you could be a tourist in
space within 20 years) материалын жазып шығарады.
1993 жыл – 14 сәуірде Japanese Rocket Society (JRS) организациясы
ғарыштық туризм дамыту жолдарының жобасын көрсетті. Туристерді ғарышқа
тасымалдау құрылғысын жасап шығару туралы Transportation Research Committee
зерттеу комитеті құрылған болатын. Жапониядағы өткізілген зерттеулер, 3030
адамнан түскен хаттардан түскен көрсеткіштердің ішіндегі барлық адамдар
ғарыштық туризм дамуының әр жаңалығын қадағсалап отыратын және ғарыш
туристері болатындығын айтқан.
1994 жыл – 19 мамыр айында Йокогама қаласында Халықаралық симпозиум
өтті. Ғарыш тану бағытында технологиялық және ғылыми жетістіктерге арналған
(International Symposium on Space Technology and Science, ISTS). Тамыз,
қыркүйек айларында АҚШ, Канадада жергілікті халықтын берген сұхбаттарынң
көрсеткіштері бойынша, халық ғарыштық туризмге қызығушылығы бар екені
белгілі болды. Қыркүйек – Вашингтонда STA организациясы NASA-мен бірге
ғарыштық туризмге қатысты сұрақтарды зерттеп, оқитын болады. Сол жылы X
Prize фрндының мекемесі Питер Диамандис, Байрон К. Личтенберг (Byron K.
Lichtenberg), Колетте М. Бевис (Colette M. Bevis) және Грегг Э. Мариниак
(Gregg E. Maryniak) қатысуларымен өтті[4].
Сент – Луиста, 1995 жылы АҚШ, Питер Диаманис ақшалай сыйлық жарыстары
туралы бастау жариялайды. Шарты: белгілі уақыт ішінде адамдарды ғарышқа
ұшыратын ғарыштық кеме жасап, шығару. 10 млн.$ төлейтін бұл жобаның мақсаты
үкіметті осындай ғарыштық ұсыныстарға қолдау көрсетіп, оны жасап шығару
қиындықтарын жеткізу еді. Шілде – NASA 3 жылға 900 млн.$ Lockheed
Martinмен келісім шарт жасайды. Басты бағыты Х-33 жүргізушісіз ғарыштық
кеме жасап шығару.
Лос-Анджелес, Калифорния 1997 жылы ғарыштық туризмді дамыту (Space
Tourism Society) мекемесі. Бременде, Германия Бірінші Халықаралық Симпозиум
ғарыштық туризм туралы (First International Symposium on Space Tourism)
ашылды. Space Tours Gmbh компаниясымен ұйымдастырылған. Кеш пресса мен кеш
қонақтарын қатты қызықтырды. Бірінші Халықаралық Симпозиумға партнер –
спонсор болған Ғарыштық туризм сұрақтарымен Daimler-Benz Aerospace GmbH
компаниясы болды. Мамыр айында Жапонияның Suntory компаниясы Pepsi-Cola
Japan компаниялары акция жариялайды. Ұтқан адам ғарыш туисті болуға
мүмкіндіктері бар. Маусым айында X Prize сыйлық фонды бірінші бес миллион
долларын жинайды. Virgin Galactic Airways компаниясының құрылуы – 1999 жыл
[4].
МИР орбиталық станциясына 2000 жылы бірінші ақылы қонағы жарияланады.
Ол американдық – Деннис Тито (Dennis Tito). Wilshire Associates қалаушысы.
2001 жыл – 28 сәуір бірінші рет Союз ТМ-32 ғарыш кемесі жіберіледі.
Оның ішіндегі ғарышкер Деннис Тито.
Жуков ғалымдары МВКА Cosmopolis XXI орбитаға ғарыштық кемені
жеткізеді. 2002 жылы Space Adventures американдық компанияның арқасында
шығарылды. 25 сәуірде оңтүстікафрикандық Билл Гейтс Марк Шаттлуорт (Mark
Shuttleworth) екінші ғарыштық турист атанды. Thawte компаниясының қалаушысы
Шаттлуорт өзін турист емес, ғарышкер санауларын сұрайды. Техаста тоқтауға
қонайын деген Колумбия (Columbia) шаттлы жарылыстарды 2003 жылы кешеді.
Ішінде жеті экипаж адамдары болған. Осымен шаттлдың жұмысы бітеді, өйткені
адамдар ойлана бастайды. Ғарыштық туризмді барысында осындай жағдайлар
болса қайтеміз? деген сұрақтар болды. 20 сәуірде Мохаве шөлінде Scaled
Composites компаниясы өзінің суборбиталды ғарыштық кемесін SpaceShipOne
және ұшақ – тасымалдаушы White Knight көрсетеді. 19 мамыр айында
SpaceShipOne бірінші ұшуын – өткізді [5].
2004 жыл – 21 маусым айында SpaceShipOne ғарышытық кемесі жер
атмосферасынан бөлек уақытша ұшу жасайды. Constellation Services
Internatonal Айға ұшу туралы өз пікірін білдіреді. Бағдарлама Lunar Express
Space Transportation System атын алады. 4 қазан – X Prize фонды
SpaceShipOne құрамын, Scaled Composites компаниясын жарыстың ұтқырлары деп
жариялайды. 6 қазан – X Prize құрамдастары Scaled Composites компаниясына
сый тарту етіп, олардың мұндай жобаларына енді жыл сайын өтетінін жария
етті. 12 қараша – ең ірі ғаламтор дүкені Amazon қалаушысы Джефф Безос Blue
Origin компаниясымен суборбиталды ғарыштық ұшуларды жасайтын ұшатын
құрылғыны жасап шығаруға келісім шартқа отырады. 23 желтоқсанда АҚШ
президенті Джордж Буш адамдардың ғарышқа ұшуларына заңға қол қояды. Осы
құжатқа байланысты АҚШ азаматтары арнайы кемелерде ғарышқа ұшуларына
құқықтары болды.
Scaled Composites пен Virgin Group 2005 жылы 27 шілдеде компаниялары
бірігіп өздерінің бірегей Spaceship Company деген компаниясын құрады. Бұл
компания SpaceShipTwo мен White Knight2 ұшатын кемелерін жасап, шығарумен
айналысатын еді. 1 қазанда – ғалым Грегори Олсен (Greg Olsen) электроника
мен Sensors Unlimited компаниясының басшысы, тарихтағы үшінші ғарыш туристі
атанды. Американдық Халықаралық ғарыш бекетінде сегіз күн болады. 17
қазанда Virgin Galactic ғарыштық ұшуларға ұсыныстарды қабылдай бастады [6].
Prodea Systems компаниясы 2006 жылы Space Adventures компаниясы мен
Ресейдің Халқаралық Ғарыш Агенствасымен бірге жұмыс істейтінін жария етті.
Олардың жобалары бірегей ғарыш ұшағын құрастыру еді. Ал, осы жылы бүл
коспанилар бірігіп Біріккен Араб Әмірлігі жерінде жеке космодром салуға
ұйғарып отыр. 18 қыркүйекте – америка ирандық туылысты Анюше Ансари ең
алғашқы әйел ғарыш туристі атанды. Ол япондық Дайсуке Эномотоны денсаулық
жағдайларына байланысты ауыстырып, ғарышқа ұшып келеді.
2007 жыл – 7 сәуірде және 2009 жылы екінші рет дәрігер Чарльз Симони
бесінші ғарыш туристі болады. Бұл саяхат оған 20 миллион долларға шығады.
2008 жылы Ричард Герриот пен 2009 жылы американдық циркач Ги Лалиберте
ұшты. Шілде айында Bigelow Aerospace компаниясы 2010 жылға қарсы ғарыш
отельін саламыз деп жария етті. Олардың бұл жариясы Galactic Suite
компаниясының 2012 жылы ғарыш туристеріне арналатын ғарыштағы отель саламыз
деген сөзінен кейін еді [7].
2. Ғарышты бағындырған туристер және оларға қойылатын талаптар
Адамның Жер шарынан тыс орбитаға шығуы 20-23 миллион долларды құрайды.
Алайда бұл қызмет құнының тым қомақтылығы аспанды бағындырғысы
келетіндердің жолын тежей алмай отыр. Сол себепті 2007 жылдан бастап
ғарышқа сапарлау құнының сметасы қайтадан қарастырылған. Сөйтіп, ол 20-дан
30-40 миллион долларға дейін өскен. Осыдан-ақ ғарыш туристерінің өз арманын
орындауға миллиондарын шашуға әзір бай-бағландар екенін байқай беруге
болады. Қазір ғарыш туризмі мақсатында тек Халықаралық ғарыш бекеті
қолданылатынын баса айта кетелік (сурет 1). Халықаралық ғарыш бекеті –
әлемнің 23 мемлекеті қатысатын өзара халықаралық жоба. Мәселен, ұшу
ресейлік Союз кемесі мен Халықаралық ғарыш бекетінің Ресей сегментінің
көмегі арқылы жүзеге асырылса, туристерді ұшыруды ұйымдастырумен Роскосмос
пен Space Adventures (ғарыш туризмімен айналысатын америкалық компания)
айналысады. Ғарыш туристері Мәскеудің жанындағы Жұлдыздар қалашығында
дайындықтан өтеді. Space Adventures Роскосмоспен 2001 жылдан бері
әріптестікте жұмыс істейді. Олардың көмегімен 2009 жылдың соңына дейін
тоғыз турист ғарышта болып қайтқан екен (кесте 1). Соның ішіндегі ерекше
бір-екеуіне тоқтала кетелік. Мысалы, алғашқы коммерциялық ғарышкерлер
Тоехиро Акияма (Жапония) және Хелен Шарман (Ұлыбритания) СоюзТМ-
11СоюзТМ-10 ғарыш кемесімен 1989 және 1990 жылдары кеңестік орбита
стансысы Мирге сапар шеккен екен. Ал 2001 жылы 28 сәуірде америкалық
бизнесмен Деннис Тито Халықаралық ғарыш стансысынан Союз ғарыш кемесі
арқылы көкке көтерілді. Бұл СоюзТМ-32 экипажы құрамында ресейлік ғарышкер
Юрий Батуринмен қатар, жерлесіміз Талғат Мұсабаев та бар болатын. Бұл
сапары жайлы Талғат Мұсабаев өз естелігінде былай жазады: Біз орбитаға
шыққанымыз сол екен, Деннис қуаныштан жарылып кете жаздады. Өзінің сезімін
жасыра алмаған ол: Мен ең бақытты адаммын! Менің арманым орындалды! деп
айғай салды. Шыны керек, бірнеше сағаттан соң осы сөзшеңдігі үшін оған
қиын болатынын жақсы білдім... [8].
2002 жылы 25 сәуірде СоюзТМ-34 кемесімен Оңтүстік Африка
Республикасының бизнесмені Марк Шаттлворт ғарышқа сапарлап қайтты. Ол
Ресейдің Федералдық ғарыш агенттігіне бұл сапары үшін 20 миллион доллар
төлеген.
Сурет 1. Ғарыштық туристер [3]
Грегори Хэммонд Олсен – американдық бизнесмен. Sensors Unlimited Inc.
Компаниясын қалаушы. Өзінің саяхатын 2005 жылы 1 қазанда бастаған болатын.
Ғылыми доктор профессоры атағын алған. Өз ұшуында үлкен әсер алып, ғарыштық
туризмге өз үлесімді қосамын деп, өз сөзін айтты.
Қарашаның 18-де ұшатын Ресейдің Союз ғарыш кемесіндегі үш адамның бірі
осы Ансари ханым көрінеді. Олар Халықаралық ғарыш бекеті бетке алмақшы.
Қыркүйектің 18-і күні Байқоңыр ғарыш айлағынан Союз ТМА-9 ғарыш кемесі
Мәскеу уақытымен таңғы 8-ден 9 минут өткенде көкке көтеріледі. Бұл жолы екі
астронавтпен бірге Ануши Ансари ханым ұшпақы. Ресейлік ұшқыш – инженер
Михайл Тюрин және америкалық ғарышкер – командир Майкл Лопез-Алегриа екеуі
Халықаралық ғарыш бекетіндегі ғарышкерлердің орындарына барады. Ансари
ханым ғарышқа сапар шегетін алғашқы қарапайым азаматша болмақшы. Сондай-ақ
әлем бойынша туристік сапарға қатысатын төртінші қарапайым азамат болғалы
отыр. Бұдан бұрын екі америкалық іскер адам және оңтүстік африкалық бір
азамат турист ретінде ұшқан. Ғарыштық бұл сапар бағасы негізінен құпия
ұсталуда. Дей тұрғанмен, баға мәселесімен айналысатын Америкадағы Ғарыш
сапарлары компанияның айтуынша сапар құны 20 миллион доллар тұрады. Ол
қаржының негізгі бөлігі Ресей ғарыш бағдарламасына жұмсалады екен. Союз
құрамында ұшу үшін Ансари ханым орыс тілін үйренген. Бұған дейін де ол
парсы, француз және ағылшын тілдерінде сөйлейтін еді. Ғарыштық өзінің
костюміне Ансари ханым Құрама Штаттары және Иран елінің Ислам төңкерісіне
дейінгі туларын қадап алған. Ол өзіне ғарыш турисі ретінде қарайды.
Халықаралық ғарыш бекетінде (ХҒБ) болатын 10 күні ішінде Ансари ханым
медицина мен микробиология бойынша байсалды зерттеулер жүргізген [9].
Кесте 1. Ғарышты бағындырған туристер [автордан]
№ ғарыш туристі сурет Ұшқан Ұшқан жер ұшақ Бірге
уақыт ұшқандар
1 Деннис Тито Х.Ғ.Б. ғарыш Союз Қазақстандық
(американ 2001 бекетіне ТМ-32 ғарышкер
дық бизнесмен) жылы 28 ресейдің Союз Союз Талғат
сәуір – кемесімен. 20 ТМ-31 Мұсабаев пен
3 мамыр миллион доллар ресей
АҚШ төлеген ғарышкері
Юрий
Батуринмен
бірге
2 Марк Шаттлворд 2002 жылыХ.Ғ.Б. Союз Юрий
(ЮАР 25 сәуір Ұшуына 20 ТМ-34 Гидзенко мен
бизнесмені) – 5 мамырмиллион долларСоюз итальяндық
АҚШ төлеген ТМ-33 Роберто
Витторимен
бірге
3 Грегори Олсен 2005 жылыХ.Ғ.Б. Союз Ресей
(американ 1 қазан –Алғашқыда ТМА-7 ғарышкері
дық бизнесмен) 10 қазан медицин-қ Союз Валерий
көрсеткіштері ТМА-6 Токарев пен
бойынша ұшуға американ
рұқсат астронавты
берілмеген, Уильям
кейін рұқсат МакАртурмен
алғанын бірге
жариялады
4 Ануше Ансари 2006 жылыХ.Ғ.Б. Союз Ресей
(профессионалды 18 40 жастағы ТМА-9 ғарышкер-і
емес космонавт, қыркүйек Ансари РесейдеСоюз Михаил Тюрин
америка-ирандық – 29 және ТМА-8 мен американ
азаматша) қыркүйек Хьюстондық астронавт
NASA Майкл
орталық-да Лопез-Алегри
дайындалғанТам я
ыз айының
аяғына шейін
жапон
бизнесмені
Дайсукэ
Эномотоның тек
дублеры болып
жүрді, кейін
денсаулығының
жағдайымен
ұшуға рұқсат
етілмеген
6 Ричард Гэрриот 2008 жылыХ.Ғ.Б. Союз Ресей
(американдық 12 қазан Гэрриоттың ТМА-13ғарышкері
миллионер, – 24 әкесі Оуэн Союз Юрий
компьютер қазан Гэрриоттан ТМА-12Лончаков
ойындарының кейінгі екінші (кеме
құрастырушы) ғарышкер, ол командиры)
оған дейін пен
ғарышқа ұшқан. америндық
Коммерция астронавт
лық ұйымдар Майкл Финк
тапсырысымен (бортинже
ақуыз нер) болды.
кристаллдарын Гэрриоттың
өсіру жөнінде дублеры 38
ғылыми жасар
эксперименттер аустралиялық
жасаған. бизнесменг
Ұшуына 30 мил. Ник Хэлик
доллар төлеген болды
7 Чарльз Симони 2009 жылыХ.Ғ.Б. Союз Ресей
(американдық 26 наурызСоюз кемесіменТМА-14ғарышкерлері
милиордер, – 8 сәуір Союз мен
венгерлық ТМА-13
туылыс)
8 Ги Лалиберте 2009 жылыХалық-қ Союз Ресей
(қалаушы және 30 ғарыштық ТМА-16ғарышкерлері
канадалық қыркүйек бекетіне Союз Союз мен
компания Cirque – 11 кемесімен ТМА-15
du Soleil қазан
жетекшісі)
Ғарышкерлерді дайындықтан өткізетін орталық ресми өкілдерінің
пікірінше, Ансаридің жинақтаған білімі мен тәжірибесі оны туристен гөрі
жоғары деңгейге көтеруде [9]. Жаттығу кезінде ол өзінің ғажап
мүмкіндіктерін көрсетті, дейді орталық өкілдері. Ақиқатын айтқанда,
Анушенің ғарышқа ұшатыны туралы нақты дерек сол сапарға 3 аптадай мезгіл
қалғанда ғана мағлұм болған. Биылғы жылдың ақпан айының басынан бері
Мәскеудегі Ю.А. Гагарин атындағы ғарышкерлерді дайындау орталығында
жаттығуға кіріскен ол мұнда Халықаралық ғарыш бекетіне сапар шегетін осы 14-
ші негізгі экспедицияға енгізілген жапон интернет – миллионері Дайсукэ
Эномотоның дублері ретінде тіркелген. Алайда, тамыздың үшінші онкүндігінде
өткізілген соңғы медициналық тексерудің қорытындысы бойынша Роскосмос
ғарыш агенттігінің дәрігерлері оның денсаулығын ғарышқа ұшуға жарамсыз
деп тапты. Осыдан кейін босаған орын бірден Анушеге ұсынылды. Жалпы, осы
экипажды, тұтастай алғанда, кілең жолдары болғыш қосымша ұшқыштардан
құралған десе де болады. Олай дейтініміз, Ануше Ансариден басқа екі жітіт
те алдында орталықта қосымша ұшушы ретінде тіркелген. Әдепкіде 14-ші
негізгі экспедицияны Ресей космонавы Александр Лазуткин басқаратын болған.
Бірақ, былтырғы жазда Америкада өткен жаттығу кезінде оның жүрегі қатты
ауырып, құрамнан шығып қалды. Оны сол бойда дереу демалыстан шақыртылған
Михаил Тюрин алмастырды. Америкалық Майкл Лопес – Алегриа да басқа
астронавтың орнын басты. Ал, Анушенің жапон миллионер – турисін
ауыстыратыны шешілген бойда тез арада оған арналған комбинезон тігіліп,
стартқа дайындалып жатқан Союз кемесінің жеке ложементі қайта құйылды.
Соның ішінде ғарышкер әйел отыратын орындық пен әжеттік жабдықтар жедел
өзгертілді. Сөздің орайында Жер шары әйелдері арасындағы алғашқы ғарыш
турисі атанып отырған ханымның тұлғасына тоқталар болсақ, әуелі Анушенің
1966 жылы 12 қыркүйекте Иран астанасы – Тегеран қаласында дүниеге келгенін
айтар едік. Бір қызығы, ол ғарышқа ұшар күнін санап жүрген күндерінің
бірінде 40 жасқа толып, оны Мәскеудегі Жұлдызды қалашықта атады. Ансарилер
отбасы ғарыш туризмі саласында белсене жұмыс жасайтын Prodea Systems Іnc.
инвестициялық компаниясын құрды. Ануше Ансаридің бұл ғарыштық сапарының
шығынын да осы компания көтеріп отыр [11]. Жұлдызы жанған үшеу Байқоңыр
ғарыш айлағына ұшу сапары басталардан екі күн бұрын жетті. Олар осында
соңғы жаттығуларын өткізді. Содан кейін Ресей Федерациясы Мемлекеттік
комиссиясы негізгі және қосалқы экипаждарды бекітті. Өз кезегінде Майкл
Лопес-Алегриа әріптесі Ануше Ансаридің ұшуға дайындығына баға бере келіп,
былай деді: Мен осыдан екі жыл ғана бұрын ғарыш туризміне сын көзімен
қараушы едім. Қазір Роскосмостың ықтимал туристер үшін қандай қатаң
талаптар қоятынын және қандай дәрежеде дайындықтар жүргізетінін көріп
тұрмын. Ануше бұл ұшуға барынша мұқият та ыждағатты дайындалды. Сөз кезегі
өзіне жеткенде, Ануше Ансари журналистердің сұрақтарына жауап бере отырып:
Менің ұшу скафандрымдағы Иранның жалауына келсек, мұның осы елге, оның
адамдарына деген өзімнің жеке қатынасымды білдіретінін, оның саясатқа
ешқандай қатысы жоқтығын айтар едім, – деді. – Осы арқылы мен бұл елді
символыма аламын, енді оның тұрғындарында Иранның жалауы менің скафандрыма
жапсырылғанына мақтаныш сезімі тұтанса екен деймін. Иранның жалауы ресми
негізде Халықаралық ғарыш бекетінің іс-шараларына ұсынылған жоқ. Бұдан әрі
тұңғыш әйел ғарыш турисі: Мен қазір Халықаралық ғарыш бекетінің бортынан
керемет бір әсер алуды асыға күтіп жүрмін, – деді. – Бұл ерекше бір сезіну
болады ғой деп ойлаймын. Мен ондағы әрбір сәтті қағып алып, жадымда сақтап
қалуға тырысамын. Сосын жоғарыдан Жерді қайта – қайта суретке түсіріп,
түрлі тәжірибелер жасаумен шұғылданамын. Космонавтар кешке қарай бұрыннан
қалыптасқан дәстүрге сай Шөл даланың ақ күні (Белое солнце пустыни)
фильмін көрді. Осыдан кейін олар қалың ұйқыға бас қойды. Ал қыркүйектің 18-
іне қараған күні ертесіне, Астана уақытымен бес сағатта дайындықтың ең
соңғы кезеңі басталды – экипаж Космонавт мейманханасынан сыртқа бет алды.
Қонақ үйден шығар алдында ғарышкерлер жатқан нөмірлері есіктерінің сыртқы
жағына маркермен өз қолтаңбаларын қалдырды. Сосын таң сәрінің себезгілеген
сәулесімен көшеге шығып, кеңестік кезеңдегі әйгілі Земляне тобының
Иллюминатордан көрінген жер (Земля в иллюминаторе) әнінің И снится нам
не рокот космодрома..., – деп келетін екпінді ырғағымен шағын автобусқа
беттеді. Автобус ішінде ұшқыштарды психологиялық жағынан қолдайтын фильм
көрсетілді. Сол бойда олар Жер шарының тұңғыш космонавы Юрий Гагарин ұшқан,
бүгінде соның атымен аталатын №1 старт алаңына жеткізілді. Осы жерде экипаж
мүшелеріне Роскосмос жетекшісі Анатолий Перминов сәлем берді. Сосын ол
космонавтардың рапорттарын қабылдады. Содан соң ұшуға екі сағат уақыт
қалғанда, ғарышкерлер Союз-ФГ зымыран тасығышының демеуімен аспанға
арқырата жол тартатын Союз-ТМА-9 кемесінің кабинасына лифт арқылы
көтерілді. Тап осы нүктеден Халықаралық ғарыш бекетінің орбитасына дейінгі
аралықты 400 шақырымдық қашықтық бөліп жатыр. Содан бастап стартқа қызмет
ету бөлімдері өздерінің соңғы іс-шараларына кірісті. Бұл жолғы Халықаралық
ғарыш бекеті-14 экспедициясына 4 мәрте ашық ғарышқа шығып, 44 эксперимент
жүргізу тапсырылды. Соның ішінде Михаил Тюрин ашық ғарышта гольф шарын
ауаға атады. Ұшар алдында Анушенің айтқан мына сөздерін де бұқаралық
ақпарат құралдары қағып алып жатты: Менің бұл ұшуым сәл асығыстық
жағдайында өтті, – деді ол. – Мен бұрын жоспарлап жүрген кейбір
эксперименттерімді дайындап үлгере алмай қалдым. Әйткенмен, Еуропа ғарыш
агенттігінің екі, Энергия мемлекеттік кәсіпорнының бір тәжірибесін жасап
көрмекпін. Сонымен бірге, қоржыныма Құран Кәрімді салып бара жатырмын. Сол
сияқты СпейсШип-1 кемесінің бір сынығы да жанымда. Ғарыш туризмінің
болашағы жайындағы сұраққа Ануше: Мен бұл бағдарламаны жалғастыратын
боламын. Бұған жеке компанияларды көбірек тартып, кеңістіктің адамдарға
мейлінше өрісті болуына күш саламын - деді. Ал Анушені ғарыш сапарына
шығарып салуға оның 20-дан астам туысы арнайы ұшып келді. Олардың арасында
анасы, әпке-сіңлілері, аға-інілері және күйеуі бар [11].
Союз-ТМА-9 кемесі Халықаралық ғарыш бекетімен қыркүйектің 20-сы күні
түйісіп, бұрынғы экипажбен бірге жұмыс жасасуға кірісті. Ануше Ансаридің
өзі: Айтуым керек, бұл ұшу маған тіпті де баланың саяхаты секілді болған
жоқ, – дегенді білдірді. – Мен мұнда көптеген қолайсыз жайларды бастан
кештім. Соның ішінде басымның ұдайы ауруы мен жалпы әлсіздік те бар.
Алайда, ғарыштан бірінші мәрте Жерді көргенімді ешқашан ұмытпаймын. Турист
әйелдің физикалық және психикалық жағдайлары Жердегілердің де қатты
бақылауында болды. НТВ телеарнасы хабарлағандай, Ануше Ансари күн сайын
таңертең өзінің елдегі жеке дәрігерімен және күйеуімен радиомәслихат
өткізіп тұрған. Осы екі аралықта Жердегі мамандардың қатты алаңдайтын бір
жағдайы орын алыпты. Халықаралық ғарыш бекеті-13 бортындағы оттегі беретін
үш Электрон регенерациясының бірін іске қосқанда, одан жағымсыз бір иіс
шыққан. Сосын Дайындық орталығы жарты жылдық ғарыштық сапарлары аяқталғалы
тұрған ресейлік Павел Виноградов пен америкалық Джеффри Уильямсқа, сондай-
ақ стансаға таяуда барған неміс Томас Райтерге көзілдірік пен респиратор
кию жөнінде бұйрық берген. Сонымен, Ануше Ансари ғарыш көгінде 11 тәулік
болып, қыркүйектің 29-ы күні Жерге оралды. Осы күні ұшу бағдарламасын
толық орындап болған ол бұдан жарты жылдай бұрын ғарышқа көтерілген
Халықаралық ғарыш бекеті-13 экипажының мүшелері Павел Виноградовпен және
Джеффри Уильямспен бірге Жерге қайтты. Ғарышкерлер Қостанай облысының
аумағына табан тіреді. Осы жерде ғарышкерлерді айлақ мамандары мен облыс
басшылары күтіп алды. Қазақы дәстүрге сай олардың бәріне оюлы шапан мен
кестелі қамзолы кигізілді [12].
Бесінші ғарыштық турист, Майкрософт корпорациясының қалаушысының
бірі, вангерлік туылымды американдық Чарльз Симони болды. Оның айтуы
бойынша Халықаралық ғарыш бекетіндегі ең керемет сәт Союз кемесінің
жақындауы. Симони бекетте екі апта уақыт болады. Мен Халықаралық ғарыш
бекетінде бір айға қаламын деп ойладым, бірақ он төртінші экспедицияның
басқа да экипаждары сияқты алты айға қалу үшін үлкен дайындықтар керек еді.
Ал оған менің мүмкіндіктерім келмеді, - деді. Ол жарты жылдан кейін, он
бесінші экспедиция қондырғысына барды. Оның құрамында ресейліктер Олег
Котов пен Федор Юрчихин болады және бекетте өзімен бірге болған басқа да
ғарышкерлермен көрісуге барды. Егер де менің достарымның ішінде біреу
ғарышқа ұшуға барамын десе, мен оларға баруға және ол жақта бәрі ерекше
екенін айтар едім, - деді.
2008 жылы 12 қазанда америкалық миллионер, компьютер ойындарын жасап
шығарушы Ричард Гэрриот ғарыш турисі атанды. Гэрриоттың әкесі Оуэн Гэрриот
та ғарышта сапарда болған. Әрі ол коммерциялық ұйымның тапсырысы бойынша
Жерден тыс аймақта ақуыз кристалдарын өсіру бойынша ғылыми тәжірибе жасаған
алғашқы ғарыш турисі болып табылады. Ол бұл сапары үшін 30 миллион доллар
ақы төлеген [12].
ХҒБ жетінші ғарыш турисі 2009 жылы қазан айында ұшты. Қазанның 11-
інде, жексенбі күні Союз ТМА-14 ғарыш кемесінің түсіру аппараты штаттық
режімде Қостанай облысының аумағына қонды. Аппарат бортында халықаралық
экипаж мүшелері - ресейлік ғарышкер Геннадий Падалка, американдық астронавт
Баррат Майкл Рид және ғарыш тарихындағы жетінші турист Ги Лалиберте болды.
Атақты Cirque du Soleil (Цирк дю Солейль) циркінің негізін қалаушы Ги
Лалиберте жерге қонған кезде, сайқымазақтың қызыл мұрнын киюді естен
шығарған жоқ. Ғарышкерлерді күтіп алу үшін Қостанай облысына ресейлік және
қазақстандық мамандар келді. Жерге қонар кезде ғарыш аппаратына іздестіру
– құтқару тобы, 3 ұшақ пен 12 тікұшақ жұмылдырылды.
Келесі жылы ТМД бойынша ғарышқа алғашқы турист ұшпақшы. Ресейлік
бұқаралық ақпарат құралдарының мәліметінше, ол – Мемлекеттік думаның
депутаты Владимир Груздев. Біреулер туристерін ғарыш айлағына дайындап,
жеткізгені үшін, екіншісі әлемдегі ең ірі ғарыш айлағын жалдап, сол сапар
шеккіштерді ғарышқа тасымалдауда қыруар табысқа кенеліп жатқан жайы бар. Ал
осы Байқоңыр ғарыш айлағы орналасқан Қазақстан одан керемет пайда көріп
жатыр деп айта алмаймыз. Оны ішінен тамашалау үшін де Ресейге ақша
төлейміз. Ал ол қанша тұрады?.. Ол үшін ғарышта жүргендей сәтті бастан
кешіргісі келетін азаматтар екі апта бұрын бес күнге билетке тапсырыс беруі
керек екен. Ресей мен Қазақстан азаматтары күніне 50 000 рубль (250 мың
теңге), шетел азаматтары бұл қызмет түріне 80 000 рубль төлеуі тиіс екен
[13].
Ғарышта болып келген кез келген адамның ғарышпен байланысты науқасы
болады. Мәселен, бой ұзарады екен, өйткені қан қысымы төмендеп,
салмақсыздық күйде ол омыртқаға қатты әсер етеді. Ғарышқа сапарлап қайтқан
туристердің бойы шамамен екі дюймге (1 дюйм – 2,539 см) өседі екен.
Ғарыш тағамынан алғаш дәм татқан – Герман Титов. Рас, Гагаринге де
өзімен қоса тамақ беріп жіберген. Бірақ ғарышта өткізген 108 минут ішінде
тұңғыш ғарышкердің одан ауыз тиюге де мұршасы келмепті. Есесіне, Титов
орбитадағы 25 сағат ішінде үш рет тамақтанды. Дәм жағынан кінәрат болмаса
да, 2-ғарышкер жерге түскен соң, өзегі талып, басы айналғанын айтыпты.
Ғарышкердің қарны қайтсе тояды? Әлбетте, біртектес әрі сұп-сұйық ас
тепсе темір үзетін жас адамның жұмырына жұқ та болмаған. Мұны диетолгтар да
растады. Одан кейін ұшқан ғарышкерлер де орбитада қарындары ашқанын
мәлімдеді. Ғылыми негізделген ас мәзірі ғарышта жұмсалған күш-қуаттың орнын
толтыра алмапты. Сондықтан оны өзгертуге тура келді. Бұдан былай космос
мәзіріне украин борщы, антрекот, котлет сияқты тоқ тамақтар енді.
Сол кезде КСРО-ның одақтас республикаларындағы институт пен кәсіпорын
атаулы ғарыш дәмін дайындау жағынан жарысқа түсті. Ол үшін жаппай
өндірістегі азық-түлік қолданылмады. Әрі жердегі дәмге қарағанда
сапасының мүлтіксіз, токсикологиялық және микробиологиялық қауіпсіздігіне
ерекше көңіл бөлінді. Оның үстіне ғарыш азығы ұзақ уақыт және кез келген
жағдайда сақтауға жарамды болуы тиіс еді [12].
Мамандар азық-түлік үлгілерін термостатқа салып ұзақ жыл ұстап, ауық-
ауық зертханалық сараптан өткізетін. Кейбір білгіштердің айтуынша,
Кремльдегі дөкейлердің тамағы дәл осылай мұқият қадағаланбаған көрінеді.
Бірде ғарыш мәзіріне әйгілі Микоян ет комбинатының арнайы цехы дайындайтын
ысталған шұжықты қосқан екен, бұл өнім космос стандартына жарамай қалыпты.
Алғашында ғарыш тағамын таблетка түрінде шығару ойда болған. Ол барлық
жағынан тиімді болар еді: көп орын да алмайды, қабылдауға да оңай. Алайда
оны жүзеге асыру қиын болды да, паста түрінде шығару ұйғарылды. Бұл
ғарышкерлерді қоқымнан келетін қауіптен құтқарды. Өйткені салмақсыздық
жағдайында кіп-кішкентай қоқымның өзі талай нәрсені бүлдіреді. Бірақ бұл
пастаны қайда сақтау қажет? Осы арада эстонның азық-түлік өндірушілері
ойлап тапқан алюминий тубалары құтқарды. 60-жылдардың басында жаңалыққа
жаны құмар эстондар осындай ыдыспен джем шығарған тұғын.
Міне, содан бері ғарыш мәзірі кеңейді, жеңсік ас түрлері көбейді.
Тубадағы тамақты сублимациялық кептіруден өткен тағам ығыстырды. Сублимация
кезінде өнімді алдымен 50 градусқа дейін мұздатады. Сосын вакуумда 32 сағат
50-70 градуста кептіреді. Мұндай өңдеу кезінде мұз суға айналмайды, бірден
бу боп ұшып кетеді. Құнды заттар да сол қалпында сақталады [14].
Ғарышқа өзге ұлт өкілдері ұша бастағанда, мәзір мәселесінде тағы
қиындық туды. Өйткені әр ұлттың өкілі өз тағамына бүйрегі бұрады. Мәселен,
француз ғарышкері Жан Лу Кретьен орыстың стақандағы кеспесіне мұрын
шүйірді. Француздар тіпті ғарышқа ірімшіктің айрықша бір түрін апармақшы
еді, дәрігерлер үзілді-кесілді қарсы шықты, биологиялық белсенді ірімшік
орбитада біреу-міреуді тістеп алар деп үрейленген екен.
Жапон ғарышкері Такао Дои орбитаға кеспенің үш түрін және таяқшаларын
қоса ала барыпты. Экипаж мүшелерінің қуанышында шек болмапты. Осылайша әр
ғарышкер аспанға өзінің ұлттық тағамын апарғысы келеді. Қазақ ғарышкері
ұшарда да Бирюловодағы космос тағамын әзірлейтін комбинат Батыр
ірімшігін, Жұлдыз көкөністерін, Сорпа кеспесін, сондай-ақ Достық
борщын да дайындауға ден қойды. Кезінде орбитада ішімдік ішуге заң жүзінде
рұқсат берілетін.
Ғарышкерлердің ас мәзіріне элеутерококтың спирт тұнбасы да енгізілді.
Элеутерококк өзінің қасиеті жағынан атақты алтын тамыр – женьшеннен
қалыспайды. Мамандар оның орталық жүйке жүйесіне жағымды әсерін, ой еңбегін
белсенділендіріп, ұйқыбастықтан арылтатын қасиетін ескерген болуы керек.
Салтанатты жағдайлар үшін титтей тюбиктегі коньяк берілетін. Алайда 80-
жылдардың ортасында мұндай еркіндікке шектеу қойылды. Қазір ғарышкердің 100
г жұтуына тыйым салынған. 80-жылдардың басында ғарыш мәзірінде 200-ден
астам дәм жинақталды. Бірақ қайта құру кезінде бұл сала қатты құлдырады.
Оған баяғы қаржы тапшылығы әсер еткен [14].
1991-1992 жылдары жағдай мүлдем мүшкілденді. Осы кезде америкалықтар
қол ұшын созды. Америкалықтарға оңай еді, өйткені олар ғарыш тағамына
жаппай қолданыстағы өнімді пайдалана береді. 1994 жылғы Мир – Шаттл
ресей-америкалық бірлескен бағдарламасы жөніндегі Гор – Черномырдин
келісіміне сәйкес, ғарыш тағамы саласында бірлескен жұмыс басталды. Қазір
келісім бойынша екі жақ та ғарышқа азық-түлік өнімдерін тепе-теңдік негізде
жеткізеді. Сапарға шығар алдында дәм тату рәсімі өткізіледі. Ғарышкерлер әр
тағамды он балдық шкаламен бағалайды. Бес немесе одан да аз балл алған азық
әуе кемесіне жетпейді.
3. Әлемдік ғарыш туризмінің болашағы
Бұл бөлімде осы күнге дейінгі жарық және перспективті бағдарламаларды
айтуға болады. Бұлар бірнеше жылдың ішінде басқа ғарыштық компанияларға
мысал болуы мүмкін. Ең алдымен жыл сайын жоғары дамып келе жатқан Virgin
Galactic компаниясын айтуға болады. Жақында оның басшысы миллиардер Ричард
Бренсон мырза Мохаве шөлінде өз көрсетілімін көрсетті.
Ричард Бренсон осы күнге дейін бірнеше зымырандарды дүниеге әкелген.
Оның айтуы бойынша, басты мақсаты өз атын қалдыру емес, болашақ ғарышты
самғауды армандайтын жастарға көп мүмкіндіктер қалдыру. Бұл саяхат небары
200 мың $ АҚШ құрайды және саяхат екі сағат көлемінде болады. Бұл турға
қазіргі уақытқа шейін 80 мың адамнан сұраныс түсіп отыр. Бірінші
коммерциялық экспедиция 2011 жылға болжамдалып отыр. Қазірдің өзінде
кеменің 70 % дайын. Ал, ұшу тестінен өту күзде күтілуде [15].
Сурет 2. SpaceShipTwo ұшатын құрылғысы [33]
Компанияның басты мақсаты SpaceShipTwo ұшатын құрылғыны барынша жоғары
ұшыру (сурет 2). Басқа бәсекелес компанияларға қарағанда Virgin Galactic
өзінің барлық ойлаған мақсаттарына жетті. Оған мысал – X – Prize жүлдесі,
бірнеше тесттік ұшулар мен адамдардың қызығушылығы [16].
Сурет 3. Бартон Рутонның кемесі [33]
Әйгілі Бартон Рутонның кеме жасау компанисы Scaled Composites әлі де
көптеген белестерге жетпек (сурет 3).
Сурет 4. Кеменің визуалды көрінісі [35]
Келесі перспективті бағдарлама – Hermes , атақты Intel компаниясымен
қаржыландырылады (сурет 5). Сыртынан Hermes жай ғана шаттлға ұқсайды, бірақ
көлемінен үш есеге кіші. Қызметшілердің айтуы бойынша клиенттерге екі түрлі
саяхат түр ұсынылады. Біріншісі, он пассажирлік борттағы адамдарды 34 км.
биіктікке ұшырады. Оның бағасы орта кластағы автоның бағасымен бірдей [17].
Сурет 5. Hermes ғарыш кемесі [37]
Ал, екіншісі қызықтау, ол 115 км. биіктікте туристерге 15 мин ауа
кеңістігінде болуға мүмкіндік береді. Саяхат ақысы 100 мың $ АҚШ төленеді.
Hermesтің дамуы сырттың қызығушылығы мен инвесторлардың арқасында
биікке жетті. Шетел компанияларымен бірге жақын арада Ресей компаниялары
бәсекелес танытады. Оған дәлел ракетоплан Aerospace Rally System (ARS,
АРС) проектісі.
Өнер тапқыштар жақын ғарышқа өздерінің қағаз ұшақтарын жіберді (сурет
6). Қызықтанушылар аэроплан жасап, оны гельді шарға байланыстырып ұшуға
жібереді. Оны жіберер алдында оған ғарыштан Жерді түсіру үшін камераны
орналастырады. Бұл ойластырылған ұшақ жоғары 37 км. дейін ұшып келеді. Ең
алдымен шар жарылып, ішіндегі қағаз ұшақ жерге түсер жол бойы көптеген
суреттерге түсіреді [18].
Сурет 6. Қағаз ұшу кемесін қалаушылар [36]
Британдық қол өнерлері Стив Дэниелс, Лестер Хэйнс және Джон Оатс
азаматтары еді (24 сурет). Олар ұшақ қанатын 90 см., жалпы ұшақ соломкамен,
ал толығымен газектпен қамтылған. Ғарышқа жіберілген қағаз ұшақ операциясы
немесе PARIS (Paper Aircraft Released Into Space) деп аталатын ұшақ
Испанияда 28 басталған еді. Құрылысына қатысқандардың ішіндегі Дэниелс
айтқандай, бұл басында тек өз оймызды қызық көріп жай жасаған ұшағымыз еді.
Кейін оның жасалып бітуіне 8000 британдық фунт кеткен екен. Мұның алдында
біреу шарға ірімшік салып аспанға ұшырған кездері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Туризм соңғы жылдары әлемдік экономиканың ажырамас бөлігі болып отыр.
Оның табысты әрі қарқынды дамып келе жатқан бір саласы – ғарыш туризмі.
Жұмыстың өзектілігі. Ғарыштық туризм өз бастауын Батыс елдерінде алып,
бүгінде бүкіл әлем бойынша таратып отыр. Басқа туризм түрлеріне қарағанда
әлдеқайда күрделі, асқан жауаптылық пен білімділікті қажет етеді. Сондықтан
да ғарыштық туризмді дамытқан Батыс елдерінің тәжірибесін өз елімізде
қолдану, туризмнің бұл тың саласын дамыту үлкен іс болмақ.
Әлемдік дамыған ғарыштық туризм орталықтарының практикалық қажеттілігі
– осы туризм саласына деген қызығушылықты одан әрі арттырып, туризмнің
жоғарғы табысты саласына айналдыру. Сондай-ақ ғарыштық туризм – бұл адамның
не бір топтың белгілі бір қаражатқа ғарышқа (барып, қайту) саяхат жасап
қайтуы. Бұл оңай шаруа: біз ақша төлейміз, бірнеше дайындалу курстарын
өтіп, ұшуға кетеміз. Мұнда ақша айырбастау жұмыстармен басыңды ауыртпайсың,
шет ел тілдерін жаттамайсын және өзіңмен бірге карта да алмайсын. Тек жүз
км. ұшасын болды, біздің планета жер, оны саған дейін ешкім көрмеген. Бұл
өте қызық көрінеді, сен адам баспаған жерде аспаннан барша жерге қарап
тұрасын. Бұл жерден алшақ ғарышқа және орбитаға ұшуды армандайтын әр ел
азаматтары үшін жаңа мүмкіндіктер. Ал, мұны жасау және қалай екені бұл
басқа сұрақ. Мұнымен қазір инженерлер мен әр елдің ғалымдары ойластырып
жатыр. Бұған дейін адам баласы ғарышты тек теледидардан, фантастикалық
кинолардан көріп келген. Ғарыш туралы түсінік мың жылдар бұрын қалыптасқан.
Олар тек соны өз шығармаларында, жазбаларында ойша жазып кеткен. Ең бастысы
бізге оңай болғаны сол мүмкіндіктерді іске асыру ғана. Ең алғаш ғарышқа
1961 жылы Восток космодромымен Юрий Гагарин ұшқан болатын. Ал Ғарыштық
туризм түсінігі тек 2001 жылы пайда болды. Әлем бойынша туризмнің әр
түрлері тараған, енді туризмнің ғарыштық түрі жаулап алуда. Ал, ғарыштық
туризмнің болашақ жақын арада дамуына конструкторлар мен шаттлдарды жасап
шығарушылардың еншісінде.
Көп ғасыр бойы адам ұшуды армандаған. Олар қаншалықты армандағанымен
олар орындалмай немесе қайғылы аяқталған. Соңғы жүз жылда адамдар бұған қол
жеткізді. Алдымен біз ұшақ деп аталатын аспанды көруге арналған ұшатын
құрылғы шығардық. Жаңа ашулармен біз оларды қайтадан жөндеуден өткізіп,
адам өзіне ғажап нәрселер ашады. Ол – ғарыштық ракета. Оның көмегімен
ғарышты бағындыруға болады. Өз мүмкіндіктерін пайдалана отырып адам тек жер
айналасындағы ғарыштық аймақты ғана емес, басқа планеталарға да ұша
бастады. Адам баласы жүз жылдың ішінде – мың жыл ішінде ойламаған істерге
қол жеткіздік. Адамның құлшынысы оның айналасындағы барлық нәрселерді
бағындыруға талпынатыны бізді қорқытады. Қазіргі ғарыштық мамандардың беріп
отырған мүмкіндігін пайдалана отырып, әр елдің азаматтары өздерінің
армандарын бірнеше минуттың ішінде бағындыруға болады. Бірінші болған
бағалар, адамдарды шошытқан еді. Өйткені, ол бәрінің қолынан келе бермейтін
жайт және ғарыштық аэродромдар тек санаулы елдерде ғана болды. Адамдар оған
көп сене бермеді. Ал, қазір ғарыш айлақтары бірнеше елдерде дамып отыр.
Оған қоса аяғынан енді көтеріліп келе жатқан өзіміздің елімізде де бар.
Бірақ өкінішке орай бұл біздің мақтанышызды басқа ел, Ресей өздеріне пайда
қылып жаратып отыр. Біздің азаматтарымыз оны мақтаныш қылып айтып
отырғандарымен, әр біреуінің ішінде реніш бар деп ойлаймын.
Жұмыстың зерттеу объектісіне әлемдегі түрлі ракетопландар, ғарыш
айлақтары алынды. Олардың туристік қызмет көрсету мүмкіншілігі, ерекшелігі
мен танымалдылығы жайында баяндалады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – ғарыштық туризм жайында түсінік
қалыптастырып, қызықты мәліметтерді ұсыну, әлемде ғарыштық туризм дамыған
жетекші елдердің тәжірибесімен танысу.
Міндеттері:
- әлемнің әр елінде орналасқан ғарыш айлақтарымен танысу;
- олардың туристік объект ретінде маңызын ұғыну;
- ғарышты жолға қойылған елдердің тәжірибесін өз еліміздің ғарыш
туризмін дамытуда қолдану;
- ғарыштық ұшулар кезінде қауіпсіздікке мән беру.
Ел басымыз Нұрсұлтан Әбішұлы айтқандай, біз өз ғарыш айлағымызды әлі
өз қолымызға алып, ракетопландар, кемелер жасап өзіміз басқаратын боламыз
деген. Біз де әлі басқа дамыған елдердегідей ғарыш айлағымызды пайдалана
отырып, туризм саласында басқа елдермен бәсекелес боламыз деген ойдамыз.
Ғарыштық туризм – әлемдік туризмнің жаңа бағыты дипломдық жұмысы. 00
бетте мазмұндалып, кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттерден және қосымшадан тұрады. Барлығы 00 сурет, 0 кесте, 1 қосымша
келтірілген.
1 ӘЛЕМДІК ҒАРЫШ ТУРИЗМІНІҢ ЖАҒДАЙЫ
1. Ғарыш туризмінің даму тарихы
Қазіргі заманда ұшақ бізге жай ғана күнделікті нәрсе, ол бізді барынша
қызықтырмайды. Бізге ең қызықтысы – ғарыш. Дәл ғарышқа қол жеткізгендер –
миллионерлер мен ғарышкерлер. Ал, жай қарапайым халық үшін бұл әлі арман
болып келеді. Бірақ ғарыштық туризмді бағындыру әр біреудің қолынан
келеріне ешкім күмән келтірмейді. Ракетада жерден ғарыштық отельге дейін
ұшу оңай болатыны соншалық, жай ғана ұшақпен басқа қалаға немесе елге
барғандай оңай болмақ.
ХХ ғасыр адамдарға қоршаған ортаға деген көп мүмкіншілік ашты және
қазіргі кезде біз көп нәрселерге таң қалмаймыз. Егер де ғарышқа ұшу арзан
болған жағдайда, бұл барлығын таң қалдырар еді. Жақын арада орбитаға
минишаттлдар жіберілді, ол әскери ғарыштық кеме сериясынан. Американдар мен
француздар өздерінің туристік ракетопландарын шығаруға асығуда. Француздың
бір компаниясы Dassault Aviation (8 жыл бұрын қаржыландырылмағандықтан
жабылған) жабылған NASA X-38 жобасын пайдаланды. Ол бұрын Халықаралық ғарыш
бекеті – құтқару бөлімі ретінде құрылған болатын. Жалпы ғарышқа ұшу
түсінігі ертеден келе жатыр. Бізден шыққан ғарышкерлер еліміздің атына
үлкен мәртебе болды. Ал, ғарыштық туризм түсінігі тек 2001 жылы америка бай
адамдарының ұшуының арқасында түсінік болып отыр [1].
Ғарыштық туризм – жеке ақыларынан төленетін ғарышқа және орбитаға ойын-
сауық немесе ғылыми – әдістеме мақсатында ұшуларды айтамыз. Жергілікті
халықтан өткізген сауалнамалардан көп адамдар ғарышқа ұшуды қалайды екен.
1989 – 1990 ж.ж. бірінші коммерциялық ғарышкерлерімен Жанония мен
Ұлыбритания азаматтары – Тоёхиро Акияма мен Хелен Шарман болды. Олар Мир
совет орбиталық станциясына Союз ТМ-11Союз ТМ-10 мен Союз ТМ-12Союз ТМ-11
ғарыштық кемелерімен TBS пен Джуно жеке қаржыландыру компаниялары
арқасында ұшты. Ғарыштық туризм әзірге қалталы адамдарға ғана мүмкіндік
береді.
Ғарыштық туризмдегі елу жыл ішіндегі болған оқиғалар хронологиясы:
1962 жыл – 22 тамызда Эксперименталды Пилоттық Орбиталық Ұшақ USAF X-15 107
км. 960 метрге ұшып әлемдік рекорд жасайды. Кейін 40 жылдан кейін ол
рекордты Virgin Galactic компаниясының SpaceShipOne ұшу құрылғысы жасайды
(111 км. 996 м).
1967 жылы – танымал Баррон Хилтон (Barron Hilton) және Крафт Эрике
(Kraft Ehricke) ғарыштық туризмге қатысты бірнеше жобалар енгізді. Олардың
біреуі – ғарыштық отельдер (Hotels in Space). Өкінішке орай бұл жоба
көпшілікетің көңілінен шықпай, оны қаржыландыратын адамдар болмай, ол іске
аспай қалды [2].
Гари Хадсон (Gary Hudson, Pacific American Launch Systems компаниясы)
1984 жылы көпшілікке өзінің әуе – ғарыштық құрылғысы (МВКА) "Phoenix"
дизайн жобасын көрсетті. Сол жылы Pacific American Launch Systems
компаниясы Society Expeditions туристік компаниясымен Project Space
Voyage жобасына бастау береді. Ол кездері өте көп ақшаға, 50.000$ әрбір
азамат жер айналасындағы орбитаға белгіленген уақытқа барып келуге
мүмкіндіктер берді. Дегенмен бұл жоба алысқа бармай өз жұмысын тоқтатты.
Адамдарды бұл барынша қызықтырмай, табыс түспегендіктен, қаржыландыру
орталығы келісімін үзеді.
Халықаралық Астронавттар Конгресінде 1986 жылы (International
Astronautical Congress, IAF Congress) Ғарыштық туризм дамуындағы
экономикалық жағдайлар доклады ұсынылады (Potential Economic Implications
of the Development of Space Tourism). Ұшу барысында Челленджер шаттлы
жарылады. Оның ішіндегі барлық ғарышкерлер қаза болады. Осыдан кейін АҚШ
үкіметі профессионалды емес ғарышкерлерге ұшуға жол бермеді [3].
Shimizu Corporation компаниясы 1989 жылы Халықаралық Астронавттар
Конгресінде орбиталық отель (Feasibility of Space Tourism - Cost Study for
Space Tour) дизайынын ұсынды.
Дэвид Ашфорд (David Ashford) пен Патрик Коллинс (Patrick Collins) 1990
жылы Сіздің ғарыштық ұшуда басшыңыз: 20 жыл ішінде қалай ғарыштық турист
болуға болады? (Your Spaceflight Manual: How you could be a tourist in
space within 20 years) материалын жазып шығарады.
1993 жыл – 14 сәуірде Japanese Rocket Society (JRS) организациясы
ғарыштық туризм дамыту жолдарының жобасын көрсетті. Туристерді ғарышқа
тасымалдау құрылғысын жасап шығару туралы Transportation Research Committee
зерттеу комитеті құрылған болатын. Жапониядағы өткізілген зерттеулер, 3030
адамнан түскен хаттардан түскен көрсеткіштердің ішіндегі барлық адамдар
ғарыштық туризм дамуының әр жаңалығын қадағсалап отыратын және ғарыш
туристері болатындығын айтқан.
1994 жыл – 19 мамыр айында Йокогама қаласында Халықаралық симпозиум
өтті. Ғарыш тану бағытында технологиялық және ғылыми жетістіктерге арналған
(International Symposium on Space Technology and Science, ISTS). Тамыз,
қыркүйек айларында АҚШ, Канадада жергілікті халықтын берген сұхбаттарынң
көрсеткіштері бойынша, халық ғарыштық туризмге қызығушылығы бар екені
белгілі болды. Қыркүйек – Вашингтонда STA организациясы NASA-мен бірге
ғарыштық туризмге қатысты сұрақтарды зерттеп, оқитын болады. Сол жылы X
Prize фрндының мекемесі Питер Диамандис, Байрон К. Личтенберг (Byron K.
Lichtenberg), Колетте М. Бевис (Colette M. Bevis) және Грегг Э. Мариниак
(Gregg E. Maryniak) қатысуларымен өтті[4].
Сент – Луиста, 1995 жылы АҚШ, Питер Диаманис ақшалай сыйлық жарыстары
туралы бастау жариялайды. Шарты: белгілі уақыт ішінде адамдарды ғарышқа
ұшыратын ғарыштық кеме жасап, шығару. 10 млн.$ төлейтін бұл жобаның мақсаты
үкіметті осындай ғарыштық ұсыныстарға қолдау көрсетіп, оны жасап шығару
қиындықтарын жеткізу еді. Шілде – NASA 3 жылға 900 млн.$ Lockheed
Martinмен келісім шарт жасайды. Басты бағыты Х-33 жүргізушісіз ғарыштық
кеме жасап шығару.
Лос-Анджелес, Калифорния 1997 жылы ғарыштық туризмді дамыту (Space
Tourism Society) мекемесі. Бременде, Германия Бірінші Халықаралық Симпозиум
ғарыштық туризм туралы (First International Symposium on Space Tourism)
ашылды. Space Tours Gmbh компаниясымен ұйымдастырылған. Кеш пресса мен кеш
қонақтарын қатты қызықтырды. Бірінші Халықаралық Симпозиумға партнер –
спонсор болған Ғарыштық туризм сұрақтарымен Daimler-Benz Aerospace GmbH
компаниясы болды. Мамыр айында Жапонияның Suntory компаниясы Pepsi-Cola
Japan компаниялары акция жариялайды. Ұтқан адам ғарыш туисті болуға
мүмкіндіктері бар. Маусым айында X Prize сыйлық фонды бірінші бес миллион
долларын жинайды. Virgin Galactic Airways компаниясының құрылуы – 1999 жыл
[4].
МИР орбиталық станциясына 2000 жылы бірінші ақылы қонағы жарияланады.
Ол американдық – Деннис Тито (Dennis Tito). Wilshire Associates қалаушысы.
2001 жыл – 28 сәуір бірінші рет Союз ТМ-32 ғарыш кемесі жіберіледі.
Оның ішіндегі ғарышкер Деннис Тито.
Жуков ғалымдары МВКА Cosmopolis XXI орбитаға ғарыштық кемені
жеткізеді. 2002 жылы Space Adventures американдық компанияның арқасында
шығарылды. 25 сәуірде оңтүстікафрикандық Билл Гейтс Марк Шаттлуорт (Mark
Shuttleworth) екінші ғарыштық турист атанды. Thawte компаниясының қалаушысы
Шаттлуорт өзін турист емес, ғарышкер санауларын сұрайды. Техаста тоқтауға
қонайын деген Колумбия (Columbia) шаттлы жарылыстарды 2003 жылы кешеді.
Ішінде жеті экипаж адамдары болған. Осымен шаттлдың жұмысы бітеді, өйткені
адамдар ойлана бастайды. Ғарыштық туризмді барысында осындай жағдайлар
болса қайтеміз? деген сұрақтар болды. 20 сәуірде Мохаве шөлінде Scaled
Composites компаниясы өзінің суборбиталды ғарыштық кемесін SpaceShipOne
және ұшақ – тасымалдаушы White Knight көрсетеді. 19 мамыр айында
SpaceShipOne бірінші ұшуын – өткізді [5].
2004 жыл – 21 маусым айында SpaceShipOne ғарышытық кемесі жер
атмосферасынан бөлек уақытша ұшу жасайды. Constellation Services
Internatonal Айға ұшу туралы өз пікірін білдіреді. Бағдарлама Lunar Express
Space Transportation System атын алады. 4 қазан – X Prize фонды
SpaceShipOne құрамын, Scaled Composites компаниясын жарыстың ұтқырлары деп
жариялайды. 6 қазан – X Prize құрамдастары Scaled Composites компаниясына
сый тарту етіп, олардың мұндай жобаларына енді жыл сайын өтетінін жария
етті. 12 қараша – ең ірі ғаламтор дүкені Amazon қалаушысы Джефф Безос Blue
Origin компаниясымен суборбиталды ғарыштық ұшуларды жасайтын ұшатын
құрылғыны жасап шығаруға келісім шартқа отырады. 23 желтоқсанда АҚШ
президенті Джордж Буш адамдардың ғарышқа ұшуларына заңға қол қояды. Осы
құжатқа байланысты АҚШ азаматтары арнайы кемелерде ғарышқа ұшуларына
құқықтары болды.
Scaled Composites пен Virgin Group 2005 жылы 27 шілдеде компаниялары
бірігіп өздерінің бірегей Spaceship Company деген компаниясын құрады. Бұл
компания SpaceShipTwo мен White Knight2 ұшатын кемелерін жасап, шығарумен
айналысатын еді. 1 қазанда – ғалым Грегори Олсен (Greg Olsen) электроника
мен Sensors Unlimited компаниясының басшысы, тарихтағы үшінші ғарыш туристі
атанды. Американдық Халықаралық ғарыш бекетінде сегіз күн болады. 17
қазанда Virgin Galactic ғарыштық ұшуларға ұсыныстарды қабылдай бастады [6].
Prodea Systems компаниясы 2006 жылы Space Adventures компаниясы мен
Ресейдің Халқаралық Ғарыш Агенствасымен бірге жұмыс істейтінін жария етті.
Олардың жобалары бірегей ғарыш ұшағын құрастыру еді. Ал, осы жылы бүл
коспанилар бірігіп Біріккен Араб Әмірлігі жерінде жеке космодром салуға
ұйғарып отыр. 18 қыркүйекте – америка ирандық туылысты Анюше Ансари ең
алғашқы әйел ғарыш туристі атанды. Ол япондық Дайсуке Эномотоны денсаулық
жағдайларына байланысты ауыстырып, ғарышқа ұшып келеді.
2007 жыл – 7 сәуірде және 2009 жылы екінші рет дәрігер Чарльз Симони
бесінші ғарыш туристі болады. Бұл саяхат оған 20 миллион долларға шығады.
2008 жылы Ричард Герриот пен 2009 жылы американдық циркач Ги Лалиберте
ұшты. Шілде айында Bigelow Aerospace компаниясы 2010 жылға қарсы ғарыш
отельін саламыз деп жария етті. Олардың бұл жариясы Galactic Suite
компаниясының 2012 жылы ғарыш туристеріне арналатын ғарыштағы отель саламыз
деген сөзінен кейін еді [7].
2. Ғарышты бағындырған туристер және оларға қойылатын талаптар
Адамның Жер шарынан тыс орбитаға шығуы 20-23 миллион долларды құрайды.
Алайда бұл қызмет құнының тым қомақтылығы аспанды бағындырғысы
келетіндердің жолын тежей алмай отыр. Сол себепті 2007 жылдан бастап
ғарышқа сапарлау құнының сметасы қайтадан қарастырылған. Сөйтіп, ол 20-дан
30-40 миллион долларға дейін өскен. Осыдан-ақ ғарыш туристерінің өз арманын
орындауға миллиондарын шашуға әзір бай-бағландар екенін байқай беруге
болады. Қазір ғарыш туризмі мақсатында тек Халықаралық ғарыш бекеті
қолданылатынын баса айта кетелік (сурет 1). Халықаралық ғарыш бекеті –
әлемнің 23 мемлекеті қатысатын өзара халықаралық жоба. Мәселен, ұшу
ресейлік Союз кемесі мен Халықаралық ғарыш бекетінің Ресей сегментінің
көмегі арқылы жүзеге асырылса, туристерді ұшыруды ұйымдастырумен Роскосмос
пен Space Adventures (ғарыш туризмімен айналысатын америкалық компания)
айналысады. Ғарыш туристері Мәскеудің жанындағы Жұлдыздар қалашығында
дайындықтан өтеді. Space Adventures Роскосмоспен 2001 жылдан бері
әріптестікте жұмыс істейді. Олардың көмегімен 2009 жылдың соңына дейін
тоғыз турист ғарышта болып қайтқан екен (кесте 1). Соның ішіндегі ерекше
бір-екеуіне тоқтала кетелік. Мысалы, алғашқы коммерциялық ғарышкерлер
Тоехиро Акияма (Жапония) және Хелен Шарман (Ұлыбритания) СоюзТМ-
11СоюзТМ-10 ғарыш кемесімен 1989 және 1990 жылдары кеңестік орбита
стансысы Мирге сапар шеккен екен. Ал 2001 жылы 28 сәуірде америкалық
бизнесмен Деннис Тито Халықаралық ғарыш стансысынан Союз ғарыш кемесі
арқылы көкке көтерілді. Бұл СоюзТМ-32 экипажы құрамында ресейлік ғарышкер
Юрий Батуринмен қатар, жерлесіміз Талғат Мұсабаев та бар болатын. Бұл
сапары жайлы Талғат Мұсабаев өз естелігінде былай жазады: Біз орбитаға
шыққанымыз сол екен, Деннис қуаныштан жарылып кете жаздады. Өзінің сезімін
жасыра алмаған ол: Мен ең бақытты адаммын! Менің арманым орындалды! деп
айғай салды. Шыны керек, бірнеше сағаттан соң осы сөзшеңдігі үшін оған
қиын болатынын жақсы білдім... [8].
2002 жылы 25 сәуірде СоюзТМ-34 кемесімен Оңтүстік Африка
Республикасының бизнесмені Марк Шаттлворт ғарышқа сапарлап қайтты. Ол
Ресейдің Федералдық ғарыш агенттігіне бұл сапары үшін 20 миллион доллар
төлеген.
Сурет 1. Ғарыштық туристер [3]
Грегори Хэммонд Олсен – американдық бизнесмен. Sensors Unlimited Inc.
Компаниясын қалаушы. Өзінің саяхатын 2005 жылы 1 қазанда бастаған болатын.
Ғылыми доктор профессоры атағын алған. Өз ұшуында үлкен әсер алып, ғарыштық
туризмге өз үлесімді қосамын деп, өз сөзін айтты.
Қарашаның 18-де ұшатын Ресейдің Союз ғарыш кемесіндегі үш адамның бірі
осы Ансари ханым көрінеді. Олар Халықаралық ғарыш бекеті бетке алмақшы.
Қыркүйектің 18-і күні Байқоңыр ғарыш айлағынан Союз ТМА-9 ғарыш кемесі
Мәскеу уақытымен таңғы 8-ден 9 минут өткенде көкке көтеріледі. Бұл жолы екі
астронавтпен бірге Ануши Ансари ханым ұшпақы. Ресейлік ұшқыш – инженер
Михайл Тюрин және америкалық ғарышкер – командир Майкл Лопез-Алегриа екеуі
Халықаралық ғарыш бекетіндегі ғарышкерлердің орындарына барады. Ансари
ханым ғарышқа сапар шегетін алғашқы қарапайым азаматша болмақшы. Сондай-ақ
әлем бойынша туристік сапарға қатысатын төртінші қарапайым азамат болғалы
отыр. Бұдан бұрын екі америкалық іскер адам және оңтүстік африкалық бір
азамат турист ретінде ұшқан. Ғарыштық бұл сапар бағасы негізінен құпия
ұсталуда. Дей тұрғанмен, баға мәселесімен айналысатын Америкадағы Ғарыш
сапарлары компанияның айтуынша сапар құны 20 миллион доллар тұрады. Ол
қаржының негізгі бөлігі Ресей ғарыш бағдарламасына жұмсалады екен. Союз
құрамында ұшу үшін Ансари ханым орыс тілін үйренген. Бұған дейін де ол
парсы, француз және ағылшын тілдерінде сөйлейтін еді. Ғарыштық өзінің
костюміне Ансари ханым Құрама Штаттары және Иран елінің Ислам төңкерісіне
дейінгі туларын қадап алған. Ол өзіне ғарыш турисі ретінде қарайды.
Халықаралық ғарыш бекетінде (ХҒБ) болатын 10 күні ішінде Ансари ханым
медицина мен микробиология бойынша байсалды зерттеулер жүргізген [9].
Кесте 1. Ғарышты бағындырған туристер [автордан]
№ ғарыш туристі сурет Ұшқан Ұшқан жер ұшақ Бірге
уақыт ұшқандар
1 Деннис Тито Х.Ғ.Б. ғарыш Союз Қазақстандық
(американ 2001 бекетіне ТМ-32 ғарышкер
дық бизнесмен) жылы 28 ресейдің Союз Союз Талғат
сәуір – кемесімен. 20 ТМ-31 Мұсабаев пен
3 мамыр миллион доллар ресей
АҚШ төлеген ғарышкері
Юрий
Батуринмен
бірге
2 Марк Шаттлворд 2002 жылыХ.Ғ.Б. Союз Юрий
(ЮАР 25 сәуір Ұшуына 20 ТМ-34 Гидзенко мен
бизнесмені) – 5 мамырмиллион долларСоюз итальяндық
АҚШ төлеген ТМ-33 Роберто
Витторимен
бірге
3 Грегори Олсен 2005 жылыХ.Ғ.Б. Союз Ресей
(американ 1 қазан –Алғашқыда ТМА-7 ғарышкері
дық бизнесмен) 10 қазан медицин-қ Союз Валерий
көрсеткіштері ТМА-6 Токарев пен
бойынша ұшуға американ
рұқсат астронавты
берілмеген, Уильям
кейін рұқсат МакАртурмен
алғанын бірге
жариялады
4 Ануше Ансари 2006 жылыХ.Ғ.Б. Союз Ресей
(профессионалды 18 40 жастағы ТМА-9 ғарышкер-і
емес космонавт, қыркүйек Ансари РесейдеСоюз Михаил Тюрин
америка-ирандық – 29 және ТМА-8 мен американ
азаматша) қыркүйек Хьюстондық астронавт
NASA Майкл
орталық-да Лопез-Алегри
дайындалғанТам я
ыз айының
аяғына шейін
жапон
бизнесмені
Дайсукэ
Эномотоның тек
дублеры болып
жүрді, кейін
денсаулығының
жағдайымен
ұшуға рұқсат
етілмеген
6 Ричард Гэрриот 2008 жылыХ.Ғ.Б. Союз Ресей
(американдық 12 қазан Гэрриоттың ТМА-13ғарышкері
миллионер, – 24 әкесі Оуэн Союз Юрий
компьютер қазан Гэрриоттан ТМА-12Лончаков
ойындарының кейінгі екінші (кеме
құрастырушы) ғарышкер, ол командиры)
оған дейін пен
ғарышқа ұшқан. америндық
Коммерция астронавт
лық ұйымдар Майкл Финк
тапсырысымен (бортинже
ақуыз нер) болды.
кристаллдарын Гэрриоттың
өсіру жөнінде дублеры 38
ғылыми жасар
эксперименттер аустралиялық
жасаған. бизнесменг
Ұшуына 30 мил. Ник Хэлик
доллар төлеген болды
7 Чарльз Симони 2009 жылыХ.Ғ.Б. Союз Ресей
(американдық 26 наурызСоюз кемесіменТМА-14ғарышкерлері
милиордер, – 8 сәуір Союз мен
венгерлық ТМА-13
туылыс)
8 Ги Лалиберте 2009 жылыХалық-қ Союз Ресей
(қалаушы және 30 ғарыштық ТМА-16ғарышкерлері
канадалық қыркүйек бекетіне Союз Союз мен
компания Cirque – 11 кемесімен ТМА-15
du Soleil қазан
жетекшісі)
Ғарышкерлерді дайындықтан өткізетін орталық ресми өкілдерінің
пікірінше, Ансаридің жинақтаған білімі мен тәжірибесі оны туристен гөрі
жоғары деңгейге көтеруде [9]. Жаттығу кезінде ол өзінің ғажап
мүмкіндіктерін көрсетті, дейді орталық өкілдері. Ақиқатын айтқанда,
Анушенің ғарышқа ұшатыны туралы нақты дерек сол сапарға 3 аптадай мезгіл
қалғанда ғана мағлұм болған. Биылғы жылдың ақпан айының басынан бері
Мәскеудегі Ю.А. Гагарин атындағы ғарышкерлерді дайындау орталығында
жаттығуға кіріскен ол мұнда Халықаралық ғарыш бекетіне сапар шегетін осы 14-
ші негізгі экспедицияға енгізілген жапон интернет – миллионері Дайсукэ
Эномотоның дублері ретінде тіркелген. Алайда, тамыздың үшінші онкүндігінде
өткізілген соңғы медициналық тексерудің қорытындысы бойынша Роскосмос
ғарыш агенттігінің дәрігерлері оның денсаулығын ғарышқа ұшуға жарамсыз
деп тапты. Осыдан кейін босаған орын бірден Анушеге ұсынылды. Жалпы, осы
экипажды, тұтастай алғанда, кілең жолдары болғыш қосымша ұшқыштардан
құралған десе де болады. Олай дейтініміз, Ануше Ансариден басқа екі жітіт
те алдында орталықта қосымша ұшушы ретінде тіркелген. Әдепкіде 14-ші
негізгі экспедицияны Ресей космонавы Александр Лазуткин басқаратын болған.
Бірақ, былтырғы жазда Америкада өткен жаттығу кезінде оның жүрегі қатты
ауырып, құрамнан шығып қалды. Оны сол бойда дереу демалыстан шақыртылған
Михаил Тюрин алмастырды. Америкалық Майкл Лопес – Алегриа да басқа
астронавтың орнын басты. Ал, Анушенің жапон миллионер – турисін
ауыстыратыны шешілген бойда тез арада оған арналған комбинезон тігіліп,
стартқа дайындалып жатқан Союз кемесінің жеке ложементі қайта құйылды.
Соның ішінде ғарышкер әйел отыратын орындық пен әжеттік жабдықтар жедел
өзгертілді. Сөздің орайында Жер шары әйелдері арасындағы алғашқы ғарыш
турисі атанып отырған ханымның тұлғасына тоқталар болсақ, әуелі Анушенің
1966 жылы 12 қыркүйекте Иран астанасы – Тегеран қаласында дүниеге келгенін
айтар едік. Бір қызығы, ол ғарышқа ұшар күнін санап жүрген күндерінің
бірінде 40 жасқа толып, оны Мәскеудегі Жұлдызды қалашықта атады. Ансарилер
отбасы ғарыш туризмі саласында белсене жұмыс жасайтын Prodea Systems Іnc.
инвестициялық компаниясын құрды. Ануше Ансаридің бұл ғарыштық сапарының
шығынын да осы компания көтеріп отыр [11]. Жұлдызы жанған үшеу Байқоңыр
ғарыш айлағына ұшу сапары басталардан екі күн бұрын жетті. Олар осында
соңғы жаттығуларын өткізді. Содан кейін Ресей Федерациясы Мемлекеттік
комиссиясы негізгі және қосалқы экипаждарды бекітті. Өз кезегінде Майкл
Лопес-Алегриа әріптесі Ануше Ансаридің ұшуға дайындығына баға бере келіп,
былай деді: Мен осыдан екі жыл ғана бұрын ғарыш туризміне сын көзімен
қараушы едім. Қазір Роскосмостың ықтимал туристер үшін қандай қатаң
талаптар қоятынын және қандай дәрежеде дайындықтар жүргізетінін көріп
тұрмын. Ануше бұл ұшуға барынша мұқият та ыждағатты дайындалды. Сөз кезегі
өзіне жеткенде, Ануше Ансари журналистердің сұрақтарына жауап бере отырып:
Менің ұшу скафандрымдағы Иранның жалауына келсек, мұның осы елге, оның
адамдарына деген өзімнің жеке қатынасымды білдіретінін, оның саясатқа
ешқандай қатысы жоқтығын айтар едім, – деді. – Осы арқылы мен бұл елді
символыма аламын, енді оның тұрғындарында Иранның жалауы менің скафандрыма
жапсырылғанына мақтаныш сезімі тұтанса екен деймін. Иранның жалауы ресми
негізде Халықаралық ғарыш бекетінің іс-шараларына ұсынылған жоқ. Бұдан әрі
тұңғыш әйел ғарыш турисі: Мен қазір Халықаралық ғарыш бекетінің бортынан
керемет бір әсер алуды асыға күтіп жүрмін, – деді. – Бұл ерекше бір сезіну
болады ғой деп ойлаймын. Мен ондағы әрбір сәтті қағып алып, жадымда сақтап
қалуға тырысамын. Сосын жоғарыдан Жерді қайта – қайта суретке түсіріп,
түрлі тәжірибелер жасаумен шұғылданамын. Космонавтар кешке қарай бұрыннан
қалыптасқан дәстүрге сай Шөл даланың ақ күні (Белое солнце пустыни)
фильмін көрді. Осыдан кейін олар қалың ұйқыға бас қойды. Ал қыркүйектің 18-
іне қараған күні ертесіне, Астана уақытымен бес сағатта дайындықтың ең
соңғы кезеңі басталды – экипаж Космонавт мейманханасынан сыртқа бет алды.
Қонақ үйден шығар алдында ғарышкерлер жатқан нөмірлері есіктерінің сыртқы
жағына маркермен өз қолтаңбаларын қалдырды. Сосын таң сәрінің себезгілеген
сәулесімен көшеге шығып, кеңестік кезеңдегі әйгілі Земляне тобының
Иллюминатордан көрінген жер (Земля в иллюминаторе) әнінің И снится нам
не рокот космодрома..., – деп келетін екпінді ырғағымен шағын автобусқа
беттеді. Автобус ішінде ұшқыштарды психологиялық жағынан қолдайтын фильм
көрсетілді. Сол бойда олар Жер шарының тұңғыш космонавы Юрий Гагарин ұшқан,
бүгінде соның атымен аталатын №1 старт алаңына жеткізілді. Осы жерде экипаж
мүшелеріне Роскосмос жетекшісі Анатолий Перминов сәлем берді. Сосын ол
космонавтардың рапорттарын қабылдады. Содан соң ұшуға екі сағат уақыт
қалғанда, ғарышкерлер Союз-ФГ зымыран тасығышының демеуімен аспанға
арқырата жол тартатын Союз-ТМА-9 кемесінің кабинасына лифт арқылы
көтерілді. Тап осы нүктеден Халықаралық ғарыш бекетінің орбитасына дейінгі
аралықты 400 шақырымдық қашықтық бөліп жатыр. Содан бастап стартқа қызмет
ету бөлімдері өздерінің соңғы іс-шараларына кірісті. Бұл жолғы Халықаралық
ғарыш бекеті-14 экспедициясына 4 мәрте ашық ғарышқа шығып, 44 эксперимент
жүргізу тапсырылды. Соның ішінде Михаил Тюрин ашық ғарышта гольф шарын
ауаға атады. Ұшар алдында Анушенің айтқан мына сөздерін де бұқаралық
ақпарат құралдары қағып алып жатты: Менің бұл ұшуым сәл асығыстық
жағдайында өтті, – деді ол. – Мен бұрын жоспарлап жүрген кейбір
эксперименттерімді дайындап үлгере алмай қалдым. Әйткенмен, Еуропа ғарыш
агенттігінің екі, Энергия мемлекеттік кәсіпорнының бір тәжірибесін жасап
көрмекпін. Сонымен бірге, қоржыныма Құран Кәрімді салып бара жатырмын. Сол
сияқты СпейсШип-1 кемесінің бір сынығы да жанымда. Ғарыш туризмінің
болашағы жайындағы сұраққа Ануше: Мен бұл бағдарламаны жалғастыратын
боламын. Бұған жеке компанияларды көбірек тартып, кеңістіктің адамдарға
мейлінше өрісті болуына күш саламын - деді. Ал Анушені ғарыш сапарына
шығарып салуға оның 20-дан астам туысы арнайы ұшып келді. Олардың арасында
анасы, әпке-сіңлілері, аға-інілері және күйеуі бар [11].
Союз-ТМА-9 кемесі Халықаралық ғарыш бекетімен қыркүйектің 20-сы күні
түйісіп, бұрынғы экипажбен бірге жұмыс жасасуға кірісті. Ануше Ансаридің
өзі: Айтуым керек, бұл ұшу маған тіпті де баланың саяхаты секілді болған
жоқ, – дегенді білдірді. – Мен мұнда көптеген қолайсыз жайларды бастан
кештім. Соның ішінде басымның ұдайы ауруы мен жалпы әлсіздік те бар.
Алайда, ғарыштан бірінші мәрте Жерді көргенімді ешқашан ұмытпаймын. Турист
әйелдің физикалық және психикалық жағдайлары Жердегілердің де қатты
бақылауында болды. НТВ телеарнасы хабарлағандай, Ануше Ансари күн сайын
таңертең өзінің елдегі жеке дәрігерімен және күйеуімен радиомәслихат
өткізіп тұрған. Осы екі аралықта Жердегі мамандардың қатты алаңдайтын бір
жағдайы орын алыпты. Халықаралық ғарыш бекеті-13 бортындағы оттегі беретін
үш Электрон регенерациясының бірін іске қосқанда, одан жағымсыз бір иіс
шыққан. Сосын Дайындық орталығы жарты жылдық ғарыштық сапарлары аяқталғалы
тұрған ресейлік Павел Виноградов пен америкалық Джеффри Уильямсқа, сондай-
ақ стансаға таяуда барған неміс Томас Райтерге көзілдірік пен респиратор
кию жөнінде бұйрық берген. Сонымен, Ануше Ансари ғарыш көгінде 11 тәулік
болып, қыркүйектің 29-ы күні Жерге оралды. Осы күні ұшу бағдарламасын
толық орындап болған ол бұдан жарты жылдай бұрын ғарышқа көтерілген
Халықаралық ғарыш бекеті-13 экипажының мүшелері Павел Виноградовпен және
Джеффри Уильямспен бірге Жерге қайтты. Ғарышкерлер Қостанай облысының
аумағына табан тіреді. Осы жерде ғарышкерлерді айлақ мамандары мен облыс
басшылары күтіп алды. Қазақы дәстүрге сай олардың бәріне оюлы шапан мен
кестелі қамзолы кигізілді [12].
Бесінші ғарыштық турист, Майкрософт корпорациясының қалаушысының
бірі, вангерлік туылымды американдық Чарльз Симони болды. Оның айтуы
бойынша Халықаралық ғарыш бекетіндегі ең керемет сәт Союз кемесінің
жақындауы. Симони бекетте екі апта уақыт болады. Мен Халықаралық ғарыш
бекетінде бір айға қаламын деп ойладым, бірақ он төртінші экспедицияның
басқа да экипаждары сияқты алты айға қалу үшін үлкен дайындықтар керек еді.
Ал оған менің мүмкіндіктерім келмеді, - деді. Ол жарты жылдан кейін, он
бесінші экспедиция қондырғысына барды. Оның құрамында ресейліктер Олег
Котов пен Федор Юрчихин болады және бекетте өзімен бірге болған басқа да
ғарышкерлермен көрісуге барды. Егер де менің достарымның ішінде біреу
ғарышқа ұшуға барамын десе, мен оларға баруға және ол жақта бәрі ерекше
екенін айтар едім, - деді.
2008 жылы 12 қазанда америкалық миллионер, компьютер ойындарын жасап
шығарушы Ричард Гэрриот ғарыш турисі атанды. Гэрриоттың әкесі Оуэн Гэрриот
та ғарышта сапарда болған. Әрі ол коммерциялық ұйымның тапсырысы бойынша
Жерден тыс аймақта ақуыз кристалдарын өсіру бойынша ғылыми тәжірибе жасаған
алғашқы ғарыш турисі болып табылады. Ол бұл сапары үшін 30 миллион доллар
ақы төлеген [12].
ХҒБ жетінші ғарыш турисі 2009 жылы қазан айында ұшты. Қазанның 11-
інде, жексенбі күні Союз ТМА-14 ғарыш кемесінің түсіру аппараты штаттық
режімде Қостанай облысының аумағына қонды. Аппарат бортында халықаралық
экипаж мүшелері - ресейлік ғарышкер Геннадий Падалка, американдық астронавт
Баррат Майкл Рид және ғарыш тарихындағы жетінші турист Ги Лалиберте болды.
Атақты Cirque du Soleil (Цирк дю Солейль) циркінің негізін қалаушы Ги
Лалиберте жерге қонған кезде, сайқымазақтың қызыл мұрнын киюді естен
шығарған жоқ. Ғарышкерлерді күтіп алу үшін Қостанай облысына ресейлік және
қазақстандық мамандар келді. Жерге қонар кезде ғарыш аппаратына іздестіру
– құтқару тобы, 3 ұшақ пен 12 тікұшақ жұмылдырылды.
Келесі жылы ТМД бойынша ғарышқа алғашқы турист ұшпақшы. Ресейлік
бұқаралық ақпарат құралдарының мәліметінше, ол – Мемлекеттік думаның
депутаты Владимир Груздев. Біреулер туристерін ғарыш айлағына дайындап,
жеткізгені үшін, екіншісі әлемдегі ең ірі ғарыш айлағын жалдап, сол сапар
шеккіштерді ғарышқа тасымалдауда қыруар табысқа кенеліп жатқан жайы бар. Ал
осы Байқоңыр ғарыш айлағы орналасқан Қазақстан одан керемет пайда көріп
жатыр деп айта алмаймыз. Оны ішінен тамашалау үшін де Ресейге ақша
төлейміз. Ал ол қанша тұрады?.. Ол үшін ғарышта жүргендей сәтті бастан
кешіргісі келетін азаматтар екі апта бұрын бес күнге билетке тапсырыс беруі
керек екен. Ресей мен Қазақстан азаматтары күніне 50 000 рубль (250 мың
теңге), шетел азаматтары бұл қызмет түріне 80 000 рубль төлеуі тиіс екен
[13].
Ғарышта болып келген кез келген адамның ғарышпен байланысты науқасы
болады. Мәселен, бой ұзарады екен, өйткені қан қысымы төмендеп,
салмақсыздық күйде ол омыртқаға қатты әсер етеді. Ғарышқа сапарлап қайтқан
туристердің бойы шамамен екі дюймге (1 дюйм – 2,539 см) өседі екен.
Ғарыш тағамынан алғаш дәм татқан – Герман Титов. Рас, Гагаринге де
өзімен қоса тамақ беріп жіберген. Бірақ ғарышта өткізген 108 минут ішінде
тұңғыш ғарышкердің одан ауыз тиюге де мұршасы келмепті. Есесіне, Титов
орбитадағы 25 сағат ішінде үш рет тамақтанды. Дәм жағынан кінәрат болмаса
да, 2-ғарышкер жерге түскен соң, өзегі талып, басы айналғанын айтыпты.
Ғарышкердің қарны қайтсе тояды? Әлбетте, біртектес әрі сұп-сұйық ас
тепсе темір үзетін жас адамның жұмырына жұқ та болмаған. Мұны диетолгтар да
растады. Одан кейін ұшқан ғарышкерлер де орбитада қарындары ашқанын
мәлімдеді. Ғылыми негізделген ас мәзірі ғарышта жұмсалған күш-қуаттың орнын
толтыра алмапты. Сондықтан оны өзгертуге тура келді. Бұдан былай космос
мәзіріне украин борщы, антрекот, котлет сияқты тоқ тамақтар енді.
Сол кезде КСРО-ның одақтас республикаларындағы институт пен кәсіпорын
атаулы ғарыш дәмін дайындау жағынан жарысқа түсті. Ол үшін жаппай
өндірістегі азық-түлік қолданылмады. Әрі жердегі дәмге қарағанда
сапасының мүлтіксіз, токсикологиялық және микробиологиялық қауіпсіздігіне
ерекше көңіл бөлінді. Оның үстіне ғарыш азығы ұзақ уақыт және кез келген
жағдайда сақтауға жарамды болуы тиіс еді [12].
Мамандар азық-түлік үлгілерін термостатқа салып ұзақ жыл ұстап, ауық-
ауық зертханалық сараптан өткізетін. Кейбір білгіштердің айтуынша,
Кремльдегі дөкейлердің тамағы дәл осылай мұқият қадағаланбаған көрінеді.
Бірде ғарыш мәзіріне әйгілі Микоян ет комбинатының арнайы цехы дайындайтын
ысталған шұжықты қосқан екен, бұл өнім космос стандартына жарамай қалыпты.
Алғашында ғарыш тағамын таблетка түрінде шығару ойда болған. Ол барлық
жағынан тиімді болар еді: көп орын да алмайды, қабылдауға да оңай. Алайда
оны жүзеге асыру қиын болды да, паста түрінде шығару ұйғарылды. Бұл
ғарышкерлерді қоқымнан келетін қауіптен құтқарды. Өйткені салмақсыздық
жағдайында кіп-кішкентай қоқымның өзі талай нәрсені бүлдіреді. Бірақ бұл
пастаны қайда сақтау қажет? Осы арада эстонның азық-түлік өндірушілері
ойлап тапқан алюминий тубалары құтқарды. 60-жылдардың басында жаңалыққа
жаны құмар эстондар осындай ыдыспен джем шығарған тұғын.
Міне, содан бері ғарыш мәзірі кеңейді, жеңсік ас түрлері көбейді.
Тубадағы тамақты сублимациялық кептіруден өткен тағам ығыстырды. Сублимация
кезінде өнімді алдымен 50 градусқа дейін мұздатады. Сосын вакуумда 32 сағат
50-70 градуста кептіреді. Мұндай өңдеу кезінде мұз суға айналмайды, бірден
бу боп ұшып кетеді. Құнды заттар да сол қалпында сақталады [14].
Ғарышқа өзге ұлт өкілдері ұша бастағанда, мәзір мәселесінде тағы
қиындық туды. Өйткені әр ұлттың өкілі өз тағамына бүйрегі бұрады. Мәселен,
француз ғарышкері Жан Лу Кретьен орыстың стақандағы кеспесіне мұрын
шүйірді. Француздар тіпті ғарышқа ірімшіктің айрықша бір түрін апармақшы
еді, дәрігерлер үзілді-кесілді қарсы шықты, биологиялық белсенді ірімшік
орбитада біреу-міреуді тістеп алар деп үрейленген екен.
Жапон ғарышкері Такао Дои орбитаға кеспенің үш түрін және таяқшаларын
қоса ала барыпты. Экипаж мүшелерінің қуанышында шек болмапты. Осылайша әр
ғарышкер аспанға өзінің ұлттық тағамын апарғысы келеді. Қазақ ғарышкері
ұшарда да Бирюловодағы космос тағамын әзірлейтін комбинат Батыр
ірімшігін, Жұлдыз көкөністерін, Сорпа кеспесін, сондай-ақ Достық
борщын да дайындауға ден қойды. Кезінде орбитада ішімдік ішуге заң жүзінде
рұқсат берілетін.
Ғарышкерлердің ас мәзіріне элеутерококтың спирт тұнбасы да енгізілді.
Элеутерококк өзінің қасиеті жағынан атақты алтын тамыр – женьшеннен
қалыспайды. Мамандар оның орталық жүйке жүйесіне жағымды әсерін, ой еңбегін
белсенділендіріп, ұйқыбастықтан арылтатын қасиетін ескерген болуы керек.
Салтанатты жағдайлар үшін титтей тюбиктегі коньяк берілетін. Алайда 80-
жылдардың ортасында мұндай еркіндікке шектеу қойылды. Қазір ғарышкердің 100
г жұтуына тыйым салынған. 80-жылдардың басында ғарыш мәзірінде 200-ден
астам дәм жинақталды. Бірақ қайта құру кезінде бұл сала қатты құлдырады.
Оған баяғы қаржы тапшылығы әсер еткен [14].
1991-1992 жылдары жағдай мүлдем мүшкілденді. Осы кезде америкалықтар
қол ұшын созды. Америкалықтарға оңай еді, өйткені олар ғарыш тағамына
жаппай қолданыстағы өнімді пайдалана береді. 1994 жылғы Мир – Шаттл
ресей-америкалық бірлескен бағдарламасы жөніндегі Гор – Черномырдин
келісіміне сәйкес, ғарыш тағамы саласында бірлескен жұмыс басталды. Қазір
келісім бойынша екі жақ та ғарышқа азық-түлік өнімдерін тепе-теңдік негізде
жеткізеді. Сапарға шығар алдында дәм тату рәсімі өткізіледі. Ғарышкерлер әр
тағамды он балдық шкаламен бағалайды. Бес немесе одан да аз балл алған азық
әуе кемесіне жетпейді.
3. Әлемдік ғарыш туризмінің болашағы
Бұл бөлімде осы күнге дейінгі жарық және перспективті бағдарламаларды
айтуға болады. Бұлар бірнеше жылдың ішінде басқа ғарыштық компанияларға
мысал болуы мүмкін. Ең алдымен жыл сайын жоғары дамып келе жатқан Virgin
Galactic компаниясын айтуға болады. Жақында оның басшысы миллиардер Ричард
Бренсон мырза Мохаве шөлінде өз көрсетілімін көрсетті.
Ричард Бренсон осы күнге дейін бірнеше зымырандарды дүниеге әкелген.
Оның айтуы бойынша, басты мақсаты өз атын қалдыру емес, болашақ ғарышты
самғауды армандайтын жастарға көп мүмкіндіктер қалдыру. Бұл саяхат небары
200 мың $ АҚШ құрайды және саяхат екі сағат көлемінде болады. Бұл турға
қазіргі уақытқа шейін 80 мың адамнан сұраныс түсіп отыр. Бірінші
коммерциялық экспедиция 2011 жылға болжамдалып отыр. Қазірдің өзінде
кеменің 70 % дайын. Ал, ұшу тестінен өту күзде күтілуде [15].
Сурет 2. SpaceShipTwo ұшатын құрылғысы [33]
Компанияның басты мақсаты SpaceShipTwo ұшатын құрылғыны барынша жоғары
ұшыру (сурет 2). Басқа бәсекелес компанияларға қарағанда Virgin Galactic
өзінің барлық ойлаған мақсаттарына жетті. Оған мысал – X – Prize жүлдесі,
бірнеше тесттік ұшулар мен адамдардың қызығушылығы [16].
Сурет 3. Бартон Рутонның кемесі [33]
Әйгілі Бартон Рутонның кеме жасау компанисы Scaled Composites әлі де
көптеген белестерге жетпек (сурет 3).
Сурет 4. Кеменің визуалды көрінісі [35]
Келесі перспективті бағдарлама – Hermes , атақты Intel компаниясымен
қаржыландырылады (сурет 5). Сыртынан Hermes жай ғана шаттлға ұқсайды, бірақ
көлемінен үш есеге кіші. Қызметшілердің айтуы бойынша клиенттерге екі түрлі
саяхат түр ұсынылады. Біріншісі, он пассажирлік борттағы адамдарды 34 км.
биіктікке ұшырады. Оның бағасы орта кластағы автоның бағасымен бірдей [17].
Сурет 5. Hermes ғарыш кемесі [37]
Ал, екіншісі қызықтау, ол 115 км. биіктікте туристерге 15 мин ауа
кеңістігінде болуға мүмкіндік береді. Саяхат ақысы 100 мың $ АҚШ төленеді.
Hermesтің дамуы сырттың қызығушылығы мен инвесторлардың арқасында
биікке жетті. Шетел компанияларымен бірге жақын арада Ресей компаниялары
бәсекелес танытады. Оған дәлел ракетоплан Aerospace Rally System (ARS,
АРС) проектісі.
Өнер тапқыштар жақын ғарышқа өздерінің қағаз ұшақтарын жіберді (сурет
6). Қызықтанушылар аэроплан жасап, оны гельді шарға байланыстырып ұшуға
жібереді. Оны жіберер алдында оған ғарыштан Жерді түсіру үшін камераны
орналастырады. Бұл ойластырылған ұшақ жоғары 37 км. дейін ұшып келеді. Ең
алдымен шар жарылып, ішіндегі қағаз ұшақ жерге түсер жол бойы көптеген
суреттерге түсіреді [18].
Сурет 6. Қағаз ұшу кемесін қалаушылар [36]
Британдық қол өнерлері Стив Дэниелс, Лестер Хэйнс және Джон Оатс
азаматтары еді (24 сурет). Олар ұшақ қанатын 90 см., жалпы ұшақ соломкамен,
ал толығымен газектпен қамтылған. Ғарышқа жіберілген қағаз ұшақ операциясы
немесе PARIS (Paper Aircraft Released Into Space) деп аталатын ұшақ
Испанияда 28 басталған еді. Құрылысына қатысқандардың ішіндегі Дэниелс
айтқандай, бұл басында тек өз оймызды қызық көріп жай жасаған ұшағымыз еді.
Кейін оның жасалып бітуіне 8000 британдық фунт кеткен екен. Мұның алдында
біреу шарға ірімшік салып аспанға ұшырған кездері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz