Қазақстандағы ақша-несие жүйесін реттеу
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Ақша.несие жүйесінің теориялық негіздеріне сипаттама ... ... ... ... ... ... ...5
1.1. Ақша.несие жүйесінің құрылымы, мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Орталық банктің ролі мен ұйымдастыру негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.3. Орталық банктің реттеу және бақылау ережелеріне сипаттама ... ... ... 14
2. Қазақстандағы ақша.несие жүйесін реттеудегі ұлттық банктің рөліне талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.1. Қазақстан Республикасында банк жүйесінің қазіргі жағдайы ... ... ... ...38
2.2. Қазіргі кездегі ақша несие саясатының ерекшеліктеріне талдау ... ... ...42
2.3. Коммерциялық банктердің қызметін реттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... 48
3. Ұлттық банктің ақша.несие жүйесін реттеуді жетілдіру жолдары ... ..59
3.1. Банк қызметін экономикалық және құқықтық реттеудің жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
3.2. Банктің несиелік тәуекелдіктің жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
3.3. Банктік жүйелердегі бәсекелестікті қадағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .68
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...75
1. Ақша.несие жүйесінің теориялық негіздеріне сипаттама ... ... ... ... ... ... ...5
1.1. Ақша.несие жүйесінің құрылымы, мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Орталық банктің ролі мен ұйымдастыру негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.3. Орталық банктің реттеу және бақылау ережелеріне сипаттама ... ... ... 14
2. Қазақстандағы ақша.несие жүйесін реттеудегі ұлттық банктің рөліне талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.1. Қазақстан Республикасында банк жүйесінің қазіргі жағдайы ... ... ... ...38
2.2. Қазіргі кездегі ақша несие саясатының ерекшеліктеріне талдау ... ... ...42
2.3. Коммерциялық банктердің қызметін реттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... 48
3. Ұлттық банктің ақша.несие жүйесін реттеуді жетілдіру жолдары ... ..59
3.1. Банк қызметін экономикалық және құқықтық реттеудің жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
3.2. Банктің несиелік тәуекелдіктің жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
3.3. Банктік жүйелердегі бәсекелестікті қадағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .68
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...75
Ұлттық банк - бұл ақшалай резервтерді құрайтын, оған қоса меншікті алтын валюта резервтерден, басқа да материалдық бағалықтардан тұратын мүліктерге ие болып табылатын заңды тұлға.
Ұлттық банк өзінің атқаратын мәні жағынан біртұтас ұйым болып табылады, ал мемлекет тек оның жарғылық қорының иесі. Бүгінгі жарғылық қордың мөлшері - 28 млрд. теңгені құрайды. Негізгі қорлары ғимараттардан, құрылғылардан, құрал-жабдықтардан, көліктік құралдар мен басқа бағалылықтардан, ал айналым қорлары банкке тиселі болып табылатын меншікті ақшалай қаражаттардан тұрады.
2006 жылдан бастап, "Ұлттық банкі туралы" ҚР заңына жасалған соңғы толықтырулар мен өзгерістердің кейінгі Ұлттық банкінің басты міндеті - еліміздегі баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Сол сияқты, Ұлттық банкке мынадай қосымша міндеттер жүктелді;
- мемлекеттің ақша-несие саясатын жасау;
- төлем жүйесінің қызмет етуін қамтамасыз ету;
- қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамысыз ету;
- банктік қызметті реттейтін нормативтік құқылық актілерді қолдану арқылы қарыз берушілер мен клиенттер мүддесін қорғау және олардың орындалуына бақылауды жүзеге асыру.
Соңғы уақытта Қазақстанның банкілік жүйесінің қалыптасуында маңызды өзгерістер болды. Банк-жетекшілер анықталды, банкілік мамандандырудың негізгі бағыттары қалыптасты, қаржы институттары арасында тапсырыскерлер қорын бөлу аяқталды.
Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуін, оның жұмыс істеу тиімділігінің артуын, қажетті инфрақұрылымның құрылуын несиелендіру қатынасын қолданбай және оны ары қарай өркендетпей қамтамасыздандыру мүмкін емес.
Несиенің пайда болу және өркендеу мүмкіндігі капиталдың ауыспалы айналымымен және айналымымен байланысты. Капиталдың негізгі және айналымды қозғалысы процесінде ресурстарды босатып алу жүреді. Еңбек құралдары өндіріс процесінде ұзақ уақыт қолданылады, олардың құны дайын өнімдер құнына бөлшекті беріледі.
Қазіргі кезде Қазақстандағы шағын бизнестің өркендеу жағдайы қоғамның қажетсінуіне алыс сәйкестікте емес. Бұл тарихи түсінікті жағдай. Нарыққа өтпес бұрын Қазақстан экономикасын ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар – социалистік индустрияның флагмандары құрды. Одан өзге, онымен қатаң және компромиссіз күрес жүргізілді, өйткені шағын кәсіпкерліктің өркендеуі социалогиялық идеология негізінің беделін түсіретін еді.
2007 жылдың ішінде байқалған, ұлттық валютаның нығаюы тенгемен берілетін несиелердің артуына және соған сәйкес несиелік салымдардың долларлану дәрежесінің төмендеуіне әкелді, бұл бәрінен бұрын тенге бағамының АҚШ долларына қатынасы бойынша нығаюымен түсіндіріледі.
Ұлттық банк өзінің атқаратын мәні жағынан біртұтас ұйым болып табылады, ал мемлекет тек оның жарғылық қорының иесі. Бүгінгі жарғылық қордың мөлшері - 28 млрд. теңгені құрайды. Негізгі қорлары ғимараттардан, құрылғылардан, құрал-жабдықтардан, көліктік құралдар мен басқа бағалылықтардан, ал айналым қорлары банкке тиселі болып табылатын меншікті ақшалай қаражаттардан тұрады.
2006 жылдан бастап, "Ұлттық банкі туралы" ҚР заңына жасалған соңғы толықтырулар мен өзгерістердің кейінгі Ұлттық банкінің басты міндеті - еліміздегі баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Сол сияқты, Ұлттық банкке мынадай қосымша міндеттер жүктелді;
- мемлекеттің ақша-несие саясатын жасау;
- төлем жүйесінің қызмет етуін қамтамасыз ету;
- қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамысыз ету;
- банктік қызметті реттейтін нормативтік құқылық актілерді қолдану арқылы қарыз берушілер мен клиенттер мүддесін қорғау және олардың орындалуына бақылауды жүзеге асыру.
Соңғы уақытта Қазақстанның банкілік жүйесінің қалыптасуында маңызды өзгерістер болды. Банк-жетекшілер анықталды, банкілік мамандандырудың негізгі бағыттары қалыптасты, қаржы институттары арасында тапсырыскерлер қорын бөлу аяқталды.
Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуін, оның жұмыс істеу тиімділігінің артуын, қажетті инфрақұрылымның құрылуын несиелендіру қатынасын қолданбай және оны ары қарай өркендетпей қамтамасыздандыру мүмкін емес.
Несиенің пайда болу және өркендеу мүмкіндігі капиталдың ауыспалы айналымымен және айналымымен байланысты. Капиталдың негізгі және айналымды қозғалысы процесінде ресурстарды босатып алу жүреді. Еңбек құралдары өндіріс процесінде ұзақ уақыт қолданылады, олардың құны дайын өнімдер құнына бөлшекті беріледі.
Қазіргі кезде Қазақстандағы шағын бизнестің өркендеу жағдайы қоғамның қажетсінуіне алыс сәйкестікте емес. Бұл тарихи түсінікті жағдай. Нарыққа өтпес бұрын Қазақстан экономикасын ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар – социалистік индустрияның флагмандары құрды. Одан өзге, онымен қатаң және компромиссіз күрес жүргізілді, өйткені шағын кәсіпкерліктің өркендеуі социалогиялық идеология негізінің беделін түсіретін еді.
2007 жылдың ішінде байқалған, ұлттық валютаның нығаюы тенгемен берілетін несиелердің артуына және соған сәйкес несиелік салымдардың долларлану дәрежесінің төмендеуіне әкелді, бұл бәрінен бұрын тенге бағамының АҚШ долларына қатынасы бойынша нығаюымен түсіндіріледі.
1. Закон Республики Казахстан «О банковской деятельности » от 30 марта 1996 года.
2. "Правила выдачи, отзыва разрешения на создание, реорганизацию банка, лицензии на проведение банковских операций и иной банковской деятельности, их ануллировния и приостановления, дачи, отзыва согласия на открытие, слияние филиалов и открытие представительства банка" (29.02.04г.,постпновление N50);
3. "Положение о предоставлении права банкам второго уровня на открытие корреспондентских счетов друг у друга" (28.03.04г.,пр.№7);
4. "Положение об экономических нормативах" (28.03.03.,пр№7);
5. "Положение о классификации ссудного портфеля и порядке формирования резервов (провизии) для покрытия убытков от кредитной деятельности банками второго уровня Республики Казахстан"(20.05.04г., постановление N76);
6. "Инструкция о порядке предоставления банками Республики Казахстан данных для пруденциальных (экономических) нормативов" (20.07.04г.,постановление N95);
7. "Положение о пруденциальных номативах"(29.02.02г);
8. "Инструкция о порядке предоставления банками Республики К азахстан данных для пруденциальных (экономических) нормативов" (20.07.04г.,постановление N95);
9. "Положение о выдаче , аннулировании лицензии на право проведения аудиторской проверки банковской деятельности и требованиях, предъявляемых к уполномоченным аудиторам" (29.02.00.,пост.N49);
10. "Положение о пруденциальных нормативах"(29.02.02);
11. Нәумбетов Қ.С Вестник Каз НУ."Инспекциялық қадағалау механизмі"2005 ж, маусым. И4 (75);
12. Абильпейсова.А.А Жедел жаңару жолындағы эканомикалық бағдарламалар. Халықаралық ғылыми тәрбиелік конференция материялдары. "Пруденциялық нормативтер коммерциялық банктер қызметтерін реттеудің инструменті". 2005жыл 18-20мамыр, 271-278 бет.
13. "Перечень банковских операций, проводимых инвестиционным банками в Республике Казахстан" (19.10.04г., постанавление И181);
14. Мақыш.С.Б. Қаз ҰУ хабаршысы. Коммерциялық банктер тәуекелін рейтингтік бағалау жүйесі.эканомика сериясы. 2004 жыл, маусым.(И3,137-136);
15. "ҚР-ғы банктер және банктік қызмет туралы "ҚР заңы. 31.08.1999ж.
16. Абдуллина.Н.К Банковская система за десять лет независимости Кахахстана,под редакцией. 2001,стр 110;
17. Аралбаева.А.А Банки Казахстана. "Бүгінгі таңдағы банктік қызметті реттеуге арналған заңдық дамуының кейбір мәселелері" 2005жыл И11, 37-38бет;
18. Давыдов.М, Айманов.Д "Банковское право республики Казахстан": учебное пособие Жеті жарғы,Алматы 2003г.,352 стр;
19. Абрамов.М.А Александрова.Л.С. Финансы, денежное обращение и кредит.М: институт международного права и эканомики, 2004г;
20. "Временная инструкция о порядке прохождения экспертизы в Национальном банке РК проспектов на выпуск акций, облигаций, эмитируемых банками и организациями, осуществляющими отдельные виды банковских операций на территории РК" (18.05.03);
21. Турысова К.Т., Есентугелов.А Экономические реформы, состояние экономики, пути и перспективы экономического развития.Алматы, 2000г;
22. Колесникова.В.И, Кроливецеой.Л.П под редакцией\Банковское дело:М, Финансы и статистика 2001г;
23. Бралина.А.Г. Вестник Каз НУ, серия экономическая. Денежно- кредитная политика коммерческого банка. 2006г,И2 (48);
24. Информационный бюллетень. Национальный Банк Казахстана.2006г.И14;
25. Лаврушина.М.,Под ред\Банковское дело.,1992г,
26. Қазақстан Ұлттық банкінің стстистикалық бюллетенінен. 2006жыл.,маусым.,И6(103);
27. Гражданско-правовое регулирование банковской деятельности. М.,Юринформ,1999.Гвирцман.М.В.Правовое регулирование банковской тайны\\Деньги кредит.2004г №6.С.57;
28. Банки Казахстана, Банктің хұқтық актілері, 2007жыл., ақпан И5(45);
29. Қарымсақов. Ғ. С. Вестник КазНУ., Банкқызметіндегі тәуекелдік.2005жыл.,И3 (50);
30. Уткин.Э.А. Справочник банкира.2002г;
31. Қарымсақов. Ғ.С. “Вестник КазНУ”. Банк қызметіндегі валюталық пайыздық тәуекелдер. 2006ж.,№3 (70) ;
32. Павлодский Е.А. Прововое регулирование расчетных и кредитных отношении//право и экономика 2002 №3,4. стр.30.
33. Ефимова А.Г. Сборник оброзцов банковских документов. М: кодекс,2004г;
34. Қарымсақов Ғ.С. “Вестник КазНУ” Несие тәуекелдік 2005ж. №3 (55) ;
35. Новоселова Л.А. “Денежные расчеты в предпренимательской деятельности” М: Юринформ 1999г. Стр.145.
36. Ефимова Л.Д. Комерческий банк: предприятие или учереждение// хозяйство и прово. 2000г. №7. стр.100.
37. Жалгасов М.Ж. “Вестник КазНУ” Ақша несие саясаты. 2006ж. №6.
38. Закон РК от 30 марта 1995г. «О Национальном банке РК ».
2. "Правила выдачи, отзыва разрешения на создание, реорганизацию банка, лицензии на проведение банковских операций и иной банковской деятельности, их ануллировния и приостановления, дачи, отзыва согласия на открытие, слияние филиалов и открытие представительства банка" (29.02.04г.,постпновление N50);
3. "Положение о предоставлении права банкам второго уровня на открытие корреспондентских счетов друг у друга" (28.03.04г.,пр.№7);
4. "Положение об экономических нормативах" (28.03.03.,пр№7);
5. "Положение о классификации ссудного портфеля и порядке формирования резервов (провизии) для покрытия убытков от кредитной деятельности банками второго уровня Республики Казахстан"(20.05.04г., постановление N76);
6. "Инструкция о порядке предоставления банками Республики Казахстан данных для пруденциальных (экономических) нормативов" (20.07.04г.,постановление N95);
7. "Положение о пруденциальных номативах"(29.02.02г);
8. "Инструкция о порядке предоставления банками Республики К азахстан данных для пруденциальных (экономических) нормативов" (20.07.04г.,постановление N95);
9. "Положение о выдаче , аннулировании лицензии на право проведения аудиторской проверки банковской деятельности и требованиях, предъявляемых к уполномоченным аудиторам" (29.02.00.,пост.N49);
10. "Положение о пруденциальных нормативах"(29.02.02);
11. Нәумбетов Қ.С Вестник Каз НУ."Инспекциялық қадағалау механизмі"2005 ж, маусым. И4 (75);
12. Абильпейсова.А.А Жедел жаңару жолындағы эканомикалық бағдарламалар. Халықаралық ғылыми тәрбиелік конференция материялдары. "Пруденциялық нормативтер коммерциялық банктер қызметтерін реттеудің инструменті". 2005жыл 18-20мамыр, 271-278 бет.
13. "Перечень банковских операций, проводимых инвестиционным банками в Республике Казахстан" (19.10.04г., постанавление И181);
14. Мақыш.С.Б. Қаз ҰУ хабаршысы. Коммерциялық банктер тәуекелін рейтингтік бағалау жүйесі.эканомика сериясы. 2004 жыл, маусым.(И3,137-136);
15. "ҚР-ғы банктер және банктік қызмет туралы "ҚР заңы. 31.08.1999ж.
16. Абдуллина.Н.К Банковская система за десять лет независимости Кахахстана,под редакцией. 2001,стр 110;
17. Аралбаева.А.А Банки Казахстана. "Бүгінгі таңдағы банктік қызметті реттеуге арналған заңдық дамуының кейбір мәселелері" 2005жыл И11, 37-38бет;
18. Давыдов.М, Айманов.Д "Банковское право республики Казахстан": учебное пособие Жеті жарғы,Алматы 2003г.,352 стр;
19. Абрамов.М.А Александрова.Л.С. Финансы, денежное обращение и кредит.М: институт международного права и эканомики, 2004г;
20. "Временная инструкция о порядке прохождения экспертизы в Национальном банке РК проспектов на выпуск акций, облигаций, эмитируемых банками и организациями, осуществляющими отдельные виды банковских операций на территории РК" (18.05.03);
21. Турысова К.Т., Есентугелов.А Экономические реформы, состояние экономики, пути и перспективы экономического развития.Алматы, 2000г;
22. Колесникова.В.И, Кроливецеой.Л.П под редакцией\Банковское дело:М, Финансы и статистика 2001г;
23. Бралина.А.Г. Вестник Каз НУ, серия экономическая. Денежно- кредитная политика коммерческого банка. 2006г,И2 (48);
24. Информационный бюллетень. Национальный Банк Казахстана.2006г.И14;
25. Лаврушина.М.,Под ред\Банковское дело.,1992г,
26. Қазақстан Ұлттық банкінің стстистикалық бюллетенінен. 2006жыл.,маусым.,И6(103);
27. Гражданско-правовое регулирование банковской деятельности. М.,Юринформ,1999.Гвирцман.М.В.Правовое регулирование банковской тайны\\Деньги кредит.2004г №6.С.57;
28. Банки Казахстана, Банктің хұқтық актілері, 2007жыл., ақпан И5(45);
29. Қарымсақов. Ғ. С. Вестник КазНУ., Банкқызметіндегі тәуекелдік.2005жыл.,И3 (50);
30. Уткин.Э.А. Справочник банкира.2002г;
31. Қарымсақов. Ғ.С. “Вестник КазНУ”. Банк қызметіндегі валюталық пайыздық тәуекелдер. 2006ж.,№3 (70) ;
32. Павлодский Е.А. Прововое регулирование расчетных и кредитных отношении//право и экономика 2002 №3,4. стр.30.
33. Ефимова А.Г. Сборник оброзцов банковских документов. М: кодекс,2004г;
34. Қарымсақов Ғ.С. “Вестник КазНУ” Несие тәуекелдік 2005ж. №3 (55) ;
35. Новоселова Л.А. “Денежные расчеты в предпренимательской деятельности” М: Юринформ 1999г. Стр.145.
36. Ефимова Л.Д. Комерческий банк: предприятие или учереждение// хозяйство и прово. 2000г. №7. стр.100.
37. Жалгасов М.Ж. “Вестник КазНУ” Ақша несие саясаты. 2006ж. №6.
38. Закон РК от 30 марта 1995г. «О Национальном банке РК ».
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Ақша-несие жүйесінің теориялық негіздеріне
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. .5
1.1. Ақша-несие жүйесінің құрылымы,
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Орталық банктің ролі мен ұйымдастыру
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... 6
1.3. Орталық банктің реттеу және бақылау ережелеріне
сипаттама ... ... ... 14
2. Қазақстандағы ақша-несие жүйесін реттеудегі ұлттық банктің рөліне
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..3 8
2.1. Қазақстан Республикасында банк жүйесінің қазіргі
жағдайы ... ... ... ...38
2.2. Қазіргі кездегі ақша несие саясатының ерекшеліктеріне
талдау ... ... ...42
2.3. Коммерциялық банктердің қызметін реттеу әдістері
... ... ... ... ... ... ... 48
3. Ұлттық банктің ақша-несие жүйесін реттеуді жетілдіру жолдары ... ..59
3.1. Банк қызметін экономикалық және құқықтық реттеудің жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
3.2. Банктің несиелік тәуекелдіктің жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
3.3. Банктік жүйелердегі бәсекелестікті
қадағалау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .68
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...75
Кіріспе
Ұлттық банк - бұл ақшалай резервтерді құрайтын, оған қоса меншікті
алтын валюта резервтерден, басқа да материалдық бағалықтардан тұратын
мүліктерге ие болып табылатын заңды тұлға.
Ұлттық банк өзінің атқаратын мәні жағынан біртұтас ұйым болып табылады,
ал мемлекет тек оның жарғылық қорының иесі. Бүгінгі жарғылық қордың мөлшері
- 28 млрд. теңгені құрайды. Негізгі қорлары ғимараттардан, құрылғылардан,
құрал-жабдықтардан, көліктік құралдар мен басқа бағалылықтардан, ал айналым
қорлары банкке тиселі болып табылатын меншікті ақшалай қаражаттардан
тұрады.
2006 жылдан бастап, "Ұлттық банкі туралы" ҚР заңына жасалған соңғы
толықтырулар мен өзгерістердің кейінгі Ұлттық банкінің басты міндеті -
еліміздегі баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Сол сияқты, Ұлттық банкке мынадай қосымша міндеттер жүктелді;
- мемлекеттің ақша-несие саясатын жасау;
- төлем жүйесінің қызмет етуін қамтамасыз ету;
- қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамысыз ету;
- банктік қызметті реттейтін нормативтік құқылық актілерді қолдану арқылы
қарыз берушілер мен клиенттер мүддесін қорғау және олардың орындалуына
бақылауды жүзеге асыру.
Соңғы уақытта Қазақстанның банкілік жүйесінің қалыптасуында маңызды
өзгерістер болды. Банк-жетекшілер анықталды, банкілік мамандандырудың
негізгі бағыттары қалыптасты, қаржы институттары арасында тапсырыскерлер
қорын бөлу аяқталды.
Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуін, оның жұмыс істеу тиімділігінің
артуын, қажетті инфрақұрылымның құрылуын несиелендіру қатынасын қолданбай
және оны ары қарай өркендетпей қамтамасыздандыру мүмкін емес.
Несиенің пайда болу және өркендеу мүмкіндігі капиталдың ауыспалы
айналымымен және айналымымен байланысты. Капиталдың негізгі және айналымды
қозғалысы процесінде ресурстарды босатып алу жүреді. Еңбек құралдары
өндіріс процесінде ұзақ уақыт қолданылады, олардың құны дайын өнімдер
құнына бөлшекті беріледі.
Қазіргі кезде Қазақстандағы шағын бизнестің өркендеу жағдайы қоғамның
қажетсінуіне алыс сәйкестікте емес. Бұл тарихи түсінікті жағдай. Нарыққа
өтпес бұрын Қазақстан экономикасын ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар –
социалистік индустрияның флагмандары құрды. Одан өзге, онымен қатаң және
компромиссіз күрес жүргізілді, өйткені шағын кәсіпкерліктің өркендеуі
социалогиялық идеология негізінің беделін түсіретін еді.
2007 жылдың ішінде байқалған, ұлттық валютаның нығаюы тенгемен
берілетін несиелердің артуына және соған сәйкес несиелік салымдардың
долларлану дәрежесінің төмендеуіне әкелді, бұл бәрінен бұрын тенге
бағамының АҚШ долларына қатынасы бойынша нығаюымен түсіндіріледі.
Шағын және орта бизнес секторындағы жұмыс жағдайын жақсарту үшін
Қазақстан Республикасының мемлекет басшысымен және Үкіметімен оның
өркендеуіне кедергі келтіретін жетімсіздіктерді болдырмауға бағытталған
шаралар қабылданды.
Өзінің Қазақстан халқына үндеуінде Президент Н.А. Назарбаев “Келесі
мәселелерді сатылы шеше отырып шағын және орта бизнесті беріктендіру қажет:
- салықтық алымды төмендету;
- меншікті және активті жариялы ету;
- несие ресурстарына шығуды жеңілдету;
- әкімшілікті процедуралар мен рұқсаттарды күрделендірмеу;
- бюрократтықтан және бақылау – тексеру органдарынан қору;
- шағын және орта бизнесті қолдаудың регионалдық орталықтарын құру,
маркетингтік зерттеу жүргізуде, кәсіпқойлығын жоғарылатуда,
орталықтандырылған бухгалтерия құруда көмек көрсету.
Қазақстан халқына мемлекет басшысының жолдауындағы ережелерге сәйкес,
қазіргі этапта агроөнеркәсіптік салалар басымшылықты болады. Осыған
байланысты шағын және орта кәсіпкерліктің өркендеуінің басымды бағыты,
қаралатын кезеңдегі, саланың минералды тыңайтқыштар, ауыл шаруашылығы
машинасын жасау, жеңіл және тамақ өнеркәсібі сияқты ауыл шаруашылықты
бағыты болады.
Қорыта келіп айтатын болсақ, шағын және орта бизнестің өркендеуін
қамтамасыз ететін Үкіметпен қабылданған шараларға қарамастан, жүргізілген
зерттеулер экономиканың осы секторының өркендеуіне кедергі келтіретін
келесідей проблемалардың бар екенін куәлендіреді :
- шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерін қолдауға бағытталған,
қабылданған заңдық және бағдарламалық құжаттардың толық
орындалуы жеткіліксіз;
- тиімді өндірістік – шаруашылықты қызмет үшін отандық өндірушіге
қажетті нарықтық инфрақұрылымның өркендемеуі;
- несиелік ресурсқа шығу қиындығы;
- өнімнің, жұмыстың, қызмет көрсетудің стандартталу және
сертификатталу жүйесінің қолданудағы жүйесінің жетілмегендігі,
ол отандық тауар өндірушілерге шет елдік компаниялармен бірдей
бәсекелесуге мүмкіндік бермейді.
Бұл қазіргі кезде жұмыс істейтін кәсіпорындардың, әсіресе ауыл
шаруашылығы өнімдерін өңдеу аймағандағы, құрылыс материалдарын шығарушы
және металл бұйымдарын жасаушы, резеңке және синтетикалық шайырлар шығарушы
кәсіпорындардың. Экономиканың қаралатын секторындағы жұмыстың күрт өзгерісі
болуы үшін Қазақстандағы шағын және орта бизнесті өркендету және қолдаудың
кезектегі мемлекеттік бағдарламасында осы мәселелерді жоятын шаралар
енгізу қажет.
1. Ақша-несие жүйесінің теориялық негіздеріне сипаттама
1. Ақша-несие жүйесінің құрылымы, мәні
Орталық банк мемлекеттік ақша-несие жүйесін анықтайтын және жүзеге
асыратын ұйым болып табылады.
Ақша-несие жүйесінің басты мақсаты ұлттық валютаның тұрақтылығын,
яғни оның төлем қабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты
тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
Ақша-несиежүйесінде негізінен айналыстағы ақша массасын, несие көлемін,
сыйақы (мүдделендіру) мөлшерлемесін өзгертуге, жалпы банк жүйесінің
қызметін реттеуге бағытталған шаралар жиынтығын жүргізеді.
Ақша-несие жүйесінің макроэкономикалық деңгейдегі субъектісі – орталық
банк болып табылады. Ақша-несие жүйесінің Ұлттық банк тарапынан реттеу
объектісіне экономикадағы қолма-қол және қолма-қолсыз ақша массасының
жиынтығы жүргізеді.
Ақша-несиежүйесінің негізгі бағыты: инфляцияны төмендету және теңгенің
тұрақтылығын қамтамасыз ету. Бұл мақсатқа жетуде Ұлттық банк қатаң ақша-
несие жүйесін жүргізуде. Заңға сәйкес Ұлттық банк мынадай ақша-несие
жүйесінде келесі құралдарды қолданады:
1. Сыйақы мөлшерлемелерін белгілеу;
2. Ең төменгі міндетті резевтер нормасын белгілеу;
3. Мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу және сатуы бойынша ашық
нарықтағы операцияларды жүргізу;
4. Банктерге және укіметке несиелер беру;
5. Валюталық нарықта интервенциялау;
6. Кейбір жағдайларда, несиелік операциялардың жекелеген түрлерінің
деңгейі мен көлеміне тікелей сандық шектеулер енгізу.
Ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі - ақша нарығының жалпы жағдайына,
несие бойынша сұраныс мен ұсынысқа, инфляция және күтілетін инфляция
деңгейіне байланысты белгіленеді. Ұлттық банкінің заң актілері, ҚР
Президентінің актілері негізінде немесе ҚҰБ Басқармасының жеке қаулылары
бойынша жүргізілетін заем операциялары бойынша қолданылады.
Ресми есептік (дисконттық) мөлшерлемесі - ақша нарығының жалпы
жағдайына, несиелер бойынша сұраныс пен ұсыныс көлеміне байланысты
белгіленеді және Ұлттық банктің коммерциялық вексельдерді қайта есепке алу
операцияларында қолданылады. Ресми есептік (дисконттық) мөлшерлеме жылдық
пайыздық мөлшерлеме болып табылады және ол айналыс мерзімі алты айлық
вексельдерді қайта есептеуге қолданылады.
Ақша несие жүйесінде Ұлттық банктің айналыстағы ақша массасының көлемін
реттеу мақсатында екінші реттегі нарықта мемлекеттің бағалы қағаздарып сату
және сатып алумен байланысты операциялары атқарылады.
Бұл біршама ақша массасын, коммерциялық банктердің өтімділігі және
несиелік жұмыстарды реттеудің ыңғайлы әдістерінің бірі болып табылады. Оның
негізгі мәні ақша эмиссиясын тоқтату арқылы банктердің несиені эмиссия-
лауын шектеуді білдіреді.
Жалпы ақша-несие жүйесіндегі жүргізілетін негізгі қызметтер:
- несиелік операциялар;
- валюталық интервенция;
- бағалы қағаздар нарығы;
-зейнетақы қорлары;
- сақтандыру қорлары.
Ұлттық банк ақша-несиежүйесінің атқаратын қызметтің негізгі бағыттары
Ұлттық банк пен ҚР Үкіметі біріге қадағалау жасап отырады. Мұндағы негізгі
мақсат біртіндеп инфляциялық таргеттеу принципіне өту, яғни ақша базасы мен
алтын-валюта резервтері бойынша мақсатты көрсеткіштерден инфляция бойынша
мақсатты көрсеткіштерге көшу.
Ақша-несие жүйесі Ұлттық банктің инфляцияны төмендету мақсатындағы
саясатына толық жауап береді және сонымен қатар жүргізілетін ақша-несие
саясатына деген нарықтың қатысушыларының үлкен сенемін қамтамасыз етеді.
Ақша-несие саясаты қаржы нарығының тұрақтылығын сактауға, сақтандыру
нарығының, бағалы қағаздар нарығының әрі қарай дамуына және банк жүйесінің
ңығая түсуіне, экономиканың нақты секторын банктердің несиелеуін әрі қарай
өсіру үшін жағдай жасауға, сондай-ақ жинақтаушы зейнетақы қорларының
жетілдірілуіне мүмкіндік туғызады.[22,55б]
1.2. Орталық банктің ролі мен ұйымдастыру негіздері
Қазақстан Ұлттық Банкiн орталық банк деп атаймыз. Қазақстан орталық банк
iнiң құрылымы және органдары. Оларды қалыптастыру тәртiбi және құзыретi.
Қазақстанның Ұлттық Банкi тiкелей бағынуын сиапттайтын орталықтандырылған
біртұтас құрылымды бiлдiредi.
Басқарма мен Директорлар кеңесi (Директорат) Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң органдары болып табылады. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң құрылымына
департаменттерден және басқа бөлiмшелерден тұратын орталық аппарат,
филиалдар, өкiлдiктер және ұйымдар кiредi. Қазақстанның Ұлттық Банкi
орталық аппарат бөлiмшелерiнiң, өз филиалдарының, өкiлдiктерiнiң және
ұйымдарының қызметтерiне аудиттi және тексерудi жүзеге асырады. Қазақстан
Ұлттық Банкiнiң жоғары органы Басқарма болып табылады. Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң Басқармасы тоғыз адамнан тұрады. Қазақстанның Ұлттық Банкi
Басқармасының құрамына Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы және Қазақстан
Ұлттық Банкiнiң төрт лауазымды тұлғасы, Қазақстан Республикасы
Президентiнiң бiр өкiлi және Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң екi өкiлi,
сондай-ақ уәкiлеттi органның басшысы кiредi.
Қазақстан Республикасы Президентiнен, Қазақстан Республикасы
Yкiметiнен және Қазақстанның Ұлттық Банкiнен Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
Басқармасына мүшелердi тиiсiнше Қазақстан Республикасының Президентi,
Қазақстан Республикасының Үкiметi және Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы
тағайындайды және босатады. Қазақстан Ұлттық Банкi Басқармасыныңқұзыретiне:
:
- мемлекеттiк ақша-кредит саясатын мақұлдау;
банк қызметiнiң, бухгалтерлiк есептiң, ақша төлемдерi мен аударымдарының,
вексель айналымының, валюта операцияларын және олардың сақталуын
қадағалауды жүзеге асырудың, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заң
актiлерiнде және Қазақстан Республикасы Президентiнiң нормативтiк құқықтық
актiлерiнде көзделген жағдайларда қызметтiң өзге де түрлерiне қатысты
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiлерiн бекiту;
- Қазақстан Республикасы Президентi бекiткен тұжырымдама негiзiнде
банкноттар мен монеталардың номиналдық құнын, сондай-ақ дизайнын айқындау,
Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы банкноттары мен монеталарын
шығару, банкноттар мен монеталардың дизайны немесе нысаны өзгерген кезде
оларды ауыстыру, сондай-ақ ескi және бүлiнген банкноттар мен монеталарды
айырбастау тәртiбiн белгiлеу туралы шешiмдер қабылдау;
- коллекциялық және инвестициялық монеталарды шығару тақырыбын,
дайындау таралымын, қоспасын, шығарылатын мерзiмi мен күнiн айқындау;
- басқа елдердiң тапсырыстары бойынша коллекциялық монеталар соғу
туралы шешiм қабылдау;
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң банкноттар мен монеталарды сату және сатып алу
тәртiбiн; айқындау;
ресми қайта қаржыландыру ставкасын белгiлеу;
қызметiнiң ерекше түрi шетел валютасымен айырбастау операцияларын жүргiзу
болып табылатын уәкiлеттi ұйымдарға берiлетiн шетел валютасымен айырбастау
операцияларын ұйымдастыруға берiлген лицензияны қоспағанда, "Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкi туралы" Қазақстан
Республикасының Заңында көзделген банк операцияларының жекелеген түрлерiн
жүргiзуге лицензия беру, қолданылуын тоқтату және қайтарып алу туралы
шешiмдер қабылдау;
банктерде операциялар жүргiзуге сенiмхат берудiң тәртiбiн белгiлеу;
алтынвалюта активтерiн басқарудың негiзгi принциптерiн айқындау;
монетарлыққа жатқызылатын қызметтi айқындау;
Қазақстан Ұлттық Банкi, оның филиалдары, өкiлдiктерi және ұйымдары
қызметкерлерiнiң еңбек жағдайын, оған ақы төлеудi, әлеуметтiк-тұрмыстық
қамтамасыз етудi, бiліктiлiгiн арттыруды және қайта даярлауды айқындау және
бекiту;
уәкiлеттi орган басшысының ұсынуы бойынша оны қаржыландырудың жалпы сомасын
бекіту;
"Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi туралы" Қазақстан
Республикасы Заңына сәйкес халықаралық және өзге де ұйымдарға Қазақстан
Ұлттық Банкiнiң қатысуы туралы шешiмдер қабылдау;
Қазақстан Ұлттық Банкi Директорлар кеңесiнiң (Директораттың) құрамын
бекiту;
қызметiн реттеу мен қадағалау уәкiлеттi органға және Қазақстанның Ұлттық
Банкiне жүктелген ұйымдар үшiн бухгалтерлiк есеп шоттарының үлгі
жоспарларын, бухгалтерлiк есеп және қаржылық есептiлiк бойынша нормативтік
құқықтық актiлердi, сондай-ақ халықаралық қаржылық есептiлiк
стандарттарымен реттелмеген және оларға қайшы келмейтiн мәселелер бойынша
бухгалтерлік есеп стандарттарын және оларға әдістемелік ұсынымдарды
бухгалтерлiк есеп және қаржылық есептiлiк жүйесiн реттеу жөнiндегi
уәкiлеттi органның келісiмi бойынша бекiту;
банк болып табылмайтын заңды тұлғаларға Қазақстан Ұлттық Банкінде банктiк
шоттар ашудың шарттарын айқындау;
Қазақстан Республикасының аумағында шығарылатын немесе аумағына әкелiнетін
вексель қағазының қорғалу дәрежесiне қойылатын талаптарды, сондай-ақ
вексель қағазына қойылатын техникалық талаптарды бекiту;
Қазақстанның Ұлттық Банкi берген кредиттер бойынша банктердің және басқа
ұйымдардың Қазақстанның Ұлттық Банкi алдындағы берешегiн қайта құрылымдау
шарттарын айқындау;
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң құрылымын, жалпы штат санын, Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң еңбекақы төлеу жүйесiн және Қазақстанның Ұлттық Банкi туралы
ереженi, сондай-ақ оларға өзгерiстер мен толықтыруларды қарау, мақұлдау
және Қазақстан Республикасы Президентiнiң бекiтуiне ұсыну;
банктер үшiн ең төменгi резервтiк талаптардың нормативiн бекiту;
Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының инвестициялық операцияларды жүзеге
асыру ережелерiн, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын
сенiмгерлiк басқару нәтижелерi туралы Қазақстан Республикасының Үкiметiне
ұсынылатын есептi бекiту;
Қазақстан Республикасы Парламентiне Қазақстан Республикасы Ұлттық қорын
сенiмгерлiк басқару нәтижелерi туралы жыл сайын ақпарат беру;
өкiлеттiгiне Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенiмгерлiк басқару
бойынша шұғыл шешiмдер қабылдау кiретiн лауазымды тұлғаны (өкiлеттi өкiл),
(Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi Төрағасының орынбасарынан төмен
емес деңгейдегi) айқындау;
Қазақстан Республикасы ұлттық валютасының ресми бағамы белгіленетiн шетел
валюталарының тiзбесiн айқындау;
бағалы қағаздар эмитенттерiнiң кредиттiк рейтингiсiнiң ең төменгi деңгейiн
айқындау;
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң консультативтiк-кеңесшi органдарын құру туралы
шешiмдер қабылдау;
Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының активтерiн айырбастау және қайта
айырбастау ережелерiн бекiту;
Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының активтерiне сыртқы басқарушылар
таңдау тәртiбiн айқындайтын ережелердi бекiту;
банктерге және банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын
ұйымдарға реттелуi Қазақстан Ұлттық Банкiнiң құзыретiне жататын мәселелер
бойынша ықпал ету шараларын және санкциялар қолдану тәртiбiн айқындайтын
ережелердi бекiту кiредi.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Басқармасы Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
құзыретiне кiретiн кез келген мәселенi қарауға әрi шешiм қабылдауға құқылы.
Қазақстанның Ұлттық Банкi Басқармасының отырыстары қажеттiгiне
орай, бiрақ айына кемiнде бiр рет өткiзiледi. Басқарма отырыстары Қазақстан
Ұлттық Банкiнiң Төрағасы, ол болмаған жағдайда оның орнындағы адам
жүргiзедi. Қазақстанның Ұлттық Банкi Басқармасының отырыстары демалыс және
мереке күндерiн қоса алғанда, кез келген күнi және тәулiктiң кез келген
уақытында өткiзiлуi мүмкiн. Басқарма отырыстары өткiзiлетiн орынды
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы, не оның орнындағы адам белгiлейдi.
Басқарма отырыстары қажеттiгiне орай бiрнеше күн бойы өткiзiлуi
(жалғасуы) мүмкiн. Мұндай жағдайда Басқарма отырыстары соңғы күнi шешiм
қабылданған күн болып саналады. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы, не оның
орнындағы адам, не Басқарма мүшелерiнiң жалпы санының кемiнде үштен бiрi
аса шұғыл және маңызды мәселелердi талқылау үшiн Басқарманың кезектен тыс
отырыстарын өткiзудi талап етуге құқылы.
Басқарма отырысына нақты мәселе бойынша қатыса алатын адамдар тобын
(Басқарма мүшелерiнен басқа) Қазақстан Ұлттық Банкінің Төрағасы айқындайды.
Басқарма шешiмi арасында Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы, не оның
орнындағы адам болуға тиiстi Басқарма мүшелерiнiң жалпы санының кемiнде
үштен екiсi қатысқан жағдайда Басқарма мүшелерiнiң жай көпшiлiк дауысымен
қабылданады. Дауыстар тең болған жағдайда Қазақстанның Ұлттық Банкi
Төрағасының даусы шешушi болып табылады. Қазақстанның Ұлттық Банкi
Басқармасының шешiмi сауалнама арқылы да қабылдануы мүмкiн.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы Басқарма шешiмiн өзiнiң
қарсылықтарымен бiрге қайталап талқылау және дауысқа салу үшiн бiр апта
мерзiмнен кешiктiрмей қайтаруға құқылы. Егер Басқарма жалпы санының үштен
екiсiне тең дауыспен бұрын қабылданған шешiмдi бекiтсе, Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң Төрағасы шешiмге қол қояды.
Басқарманың жекелеген мүшелерiнiң тұрақты жұмыс орны Қазақстанның
Ұлттық Банкi орталық аппаратының орналасқан жерiне сәйкес келмейтiнiн
ескере отырып, сондай-ақ Басқарманың кейбiр мүшелерi қызметтiк iссапарларда
болу немесе өзге де дәлелдi себептермен болмаған жағдайларда талқыланатын
мәселелердi Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы олармен телефон не басқа да
байланыс құралдарын пайдалана отырып сөйлесу арқылы келiсе алады.
Қабылданған шешiм бойынша олардың кейiннен өз көзқарастарын растауы
Басқарма қаулысына қол қою кезiнде ресiмделедi.
Басқарма өз құзыретiне жатқызылған мәселелер бойынша қаулы қабылдайды.
Басқарма мүшелерiнiң Басқарма отырысы талқыланатын мәселе бойынша
Басқарма отырысы басталғанға дейiн жазбаша бiлдiрiлген және осы отырыс
басталғанға дейiн шешiмiн таппаған, сондай-ақ Қазақстанның Ұлттық Банкi
Төрағасының, не оның орнын басатын адамның шешiмi жөнiнде түбегейлi
келiспеушiлiктерi болған жағдайда, Басқарма отырысында хаттама жүргiзiледi.
Мұндай жағдайда Басқарма отырысы хатшысының жұмысын Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң Төрағасы, не оның орнындағы адам Қазақстан Ұлттық Банкi
Басқармасының кез келген мүшесiне немесе Қазақстан Ұлттық Банкiнiң өзге де
қызметкерiне жүктеуі мүмкiн. Басқарма отырысына енгiзiлетiн мәселелер
бойынша материалдар қаулыны шығаруға (ресiмдеуге) тiкелей жауап беретiн,
оларды алдын ала қарау үшiн Басқарма мүшелерiне Басқарма отырысы
басталғанға дейiн он күннен кешiктiрмей жiберетiн Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
бөлiмшесiне берiледi. Басқарма Төрағасы материалдарды алдын ала қарауға
неғұрлым қысқа мерзiм белгiлеуге құқылы. Қазақстанның Ұлттық Банкi
Басқармасының жұмыс тәртiбi оның регламентiмен айқындалады.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Директорлар кеңесi Қазақстан Ұлттық Банкiн
оралымды басқару органы болып табылады және Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
Басқармасы мен Төрағасының (немесе оның орынбасарларының) құзыретiне
кiретiн мәселелердi қоспағанда, Қазақстан Ұлттық Банкiнiң құзырындағы
мәселелер жөнiнде шешiм қабылдайды. Директорлар кеңесiнiң құрамына
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы, оның орынбасарлары, Қазақстан Ұлттық
Банкi Төрағасының ұсынуымен Қазақстан Ұлттық Банкi бөлiмшелерiнiң басшылары
кiредi. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Директорлар кеңесiнiң құрамын Қазақстан
Ұлттық Банкiнiң Басқармасы бекiтедi.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Директорлар кеңесiнiң отырысы қажеттiгiне
қарай, бiрақ айына кемiнде бiр рет өткiзiледi. Қазақстан Ұлттық Банкi
Директорлар кеңесiнiң отырысын Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы, ал ол
болмаған жағдайда, оның орнындағы адам жүргiзедi.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Директорлар кеңесiнiң отырыстары демалыс
және мереке күндерiн қоса алғанда, кез келген күнi және тәулiктiң кез
келген уақытында өткiзiлуi мүмкiн. Директорлар кеңесiнiң отырысы өтетiн
орынды Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы не оның орнындағы адам
айқындайды.
Директорлар кеңесiнiң отырысы қажеттiгiне қарай бiрнеше күн бойы
өткiзiлуi (жалғасуы) мүмкiн. Мұндай жағдайда Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
Директорлар кеңесi отырысының соңғы күнi шешiм қабылданған күн болып
саналады.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы не оның орнындағы адам, не
Директорлар кеңесi мүшелерiнiң жалпы санының кемiнде үштен бiрi неғұрлым
шұғыл және маңызды мәселелердi талқылау үшiн Директорлар кеңесiнiң кезектен
тыс отырысын шақыруды талап етуге құқылы.
Директорлар кеңесiнiң отырысына нақты мәселе бойынша қатысатын
адамдар тобын (Директорлар кеңесi мүшелерiнен басқа) Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң Төрағасы айқындайды. Директорлар кеңесiнiң шешiмдерi отырыста да,
сол сияқты сауалнама арқылы да қабылданады. Шешiмдер отырыста Директорлар
кеңесi мүшелерiнiң жалпы санының кемiнде үштен екiсi, оның iшiнде Қазақстан
Ұлттық Банкiнiң Төрағасы немесе оның орнындағы адам болуға тиiстi жағдайда
Директорлар кеңесiнiң қатысып отырған мүшелерiнiң жай көпшiлiк дауысымен
қабылданады. Дауыстар тең болған жағдайда Қазақстан Ұлттық Банкi
Төрағасының даусы шешушi болып табылады. Сауалнама арқылы қаралатын
мәселелер жөнiндегi шешiм Директорлар кеңесi құрамының жалпы саны дауысының
үштен екiсiмен қабылданады.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы Директорлар кеңесiнiң шешiмiн
қайта талқылау және дауысқа салу үшiн өзiнiң қарсылықтарымен бiрге бiр апта
мерзiмнен кешiктiрмей қайтаруға құқылы. Егер Директорлар кеңесi қабылданған
шешiмдi жалпы дауыс санының үштен екiсiмен қуаттаса, Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң Төрағасы шешiмге қол қояды.
Кейбiр мәселелердiң жедел шешiлу қажеттiгiн ескере отырып, жекелеген
жағдайда шешiм сауалнама арқылы қабылданады, ал Директорлар кеңесiнiң
кейбiр мүшелерi қызмет бабымен iссапарда жүрген немесе олар басқа да
дәлелдi себептермен болмай қалған жағдайларда, талқыланатын мәселелердi
Қазақстан Ұлттық Банкi Төрағасының олармен телефон немесе басқа байланыс
құралдарын пайдаланып сөйлесу арқылы келiсуi мүмкiн. Қабылданған шешiм
бойынша олардың өз көзқарасын кейiннен растауы Директорлар кеңесiнiң
қаулысына қол қоюмен ресiмделедi, ал оларда түбегейлi келiспеушiлiктер
болған жағдайда, қаулыға ескерту түрiнде ресiмделедi.
Директорлар кеңесi өз құзыретiне жататын мәселелер бойынша қаулы
қабылдайды.
Директорлар кеңесiнiң отырысында талқыланатын мәселе бойынша
Директорлар кеңесiнiң мүшелерi түбегейлi келiспеушiлiктер білдiрсе, олар
оны Директорлар кеңесiнiң отырысы басталғанға дейiн жазбаша бiлдiрген және
осы отырыс басталғанға дейiн қайтарып алмаған болса, сондай-ақ Қазақстан
Ұлттық Банкi Төрағасының не оның орнындағы адамның шешiмiмен Директорлар
кеңесiнiң отырысында хаттама жүргiзiледi. Мұндай жағдайда Директорлар
кеңесi отырысы хатшысының қызметiн Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы не
оның орнындағы адам Қазақстан Ұлттық Банкi Директорлар кеңесiнiң кез келген
мүшесiне немесе Қазақстан Ұлттық Банкiнiң өзге қызметкерiне жүктей алады.
Директорлар кеңесiнiң отырысына енгiзiлетiн мәселелер жөнiндегi
материалдар Қазақстан Ұлттық Банкiнiң қаулының шығарылуына (ресiмделуiне)
тiкелей жауап беретiн бөлiмшесiне тапсырылады, ол мұны алдын ала қарау үшiн
Директорлар кеңесiнiң отырысы басталардан кемiнде бес күн бұрын Директорлар
кеңесiнiң мүшелерiне жолдайды. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы
материалдарды алдын ала қараудың барынша қысқа мерзiмiн белгiлеуге құқылы.
Директорлар кеңесiнiң жұмыс тәртiбi оның регламентiменайқындалады.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Директорлар кеңесiнiң өкiлеттiктерi:
1. Қазақстан Республикасының Президентi бекiткен Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң құрылымы негiзiнде Қазақстан Ұлттық Банкiнiң орталық аппараты
бөлiмшелерiнiң құрылымын, филиалдарын, өкiлдiктерiн, олар туралы ереженi,
сондай-ақ Қазақстанның Ұлттық Банкi ұйымдарының жарғыларын бекiтедi;
2. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң орталық аппаратының бөлiмшелерi,
филиалдары, өкiлдiктерi және ұйымдары басшыларының есебiн тыңдайды;
3. "репо", "керi репо" операциялары және "овернайт" заемдары
бойынша сыйақы ставкаларын белгiлейдi;
4. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң жылдық шоғырландырылған қаржылық есебiнiң
құрылымын айқындайды;
5. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң орталық аппаратының бөлiмшелерiне,
филиалдарына және өкiлдiктерiне бюджеттi (шығыстар сметасын) бөледi;
6. Қазақстан Ұлттық Банкi ұйымдарының бизнес-жоспарын және еңбекақы
төлеу қорын бекiтедi;
7. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң ұйымдарын құру, қайта құру және тарату
жөнiнде, Қазақстан Ұлттық Банкiнiң филиалдары мен өкiлдiктерiн ашу және
жабу жөнiнде шешiм қабылдайды;
8. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы бекiткен номенклатураға сәйкес
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң лауазымды адамдарын қызметке тағайындауға және
қызметтен босатуға келiсiм бередi;
9. қажет болғанда Қазақстанның Ұлттық Банкi Басқармасының қарауына
енгiзiлетiн мәселелердi алдын ала қарайды;
10. өзiне жүктелген функцияларды жүзеге асыруына ықпал ететiн және
(немесе) нарық инфрақұрылымының бөлiгi болып табылатын ұйымдардың құруға
және оның қызметiне Қазақстан Ұлттық Банкiнiң қатысуы туралы мәселенi
шешедi;
11. Қазақстан Ұлттық Банкi көрсететiн қызметтер үшiн ақы түрлерiн және
мөлшерiн бекiтедi;
12. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Директорлар кеңесi Қазақстан Ұлттық Банкi
Басқармасының айрықша құзыретiне жатпайтын кез келген өзге мәселенi қарауға
және шешiм қабылдауға құқылы.
13. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасын Қазақстан Республикасының
Президентi Парламент Сенатының келiсуiмен 6 жыл мерзiмге тағайындайды.
Төраға Қазақстанның Ұлттық Банкiнiң атынан iс-әрекет етедi және мемлекеттiк
органдармен, банктермен, қаржылық, халықаралық, шетелдiк және басқа
ұйымдармен қатынастарда сенiмхатсыз Қазақстан Ұлттық Банкiнiң атынан
өкiлдiк етедi. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы орнынан түсу туралы
өзiнiң жазбаша өтiнiшiн Қазақстан Республикасының Президентiне екi ай бұрын
берiп, орнынан түсуге құқылы. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасын қызметтен
Қазақстан Республикасының Президентi босатады.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы Қазақстан Ұлттық Банкiнiң қызметi
үшiн жауапты.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы "Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкi туралы" Қазақстан Республикасының Заңында және Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң Басқармасы үшiн осы Ережеде айтылған өкiлеттiктердi қоспағанда,
Қазақстан Ұлттық Банкi қызметiнiң барлық мәселелерi бойынша жедел және
атқарушы-өкiмдiк шешiмдер қабылдау өкiлеттiктерiне ие, оның iшiнде:
1. Қазақстан Ұлттық Банкi Басқармасының және Директорлар кеңесiнiң
отырыстарын жүргiзедi;
2. Қазақстан Республикасының заңнама актiлерi, Қазақстан Республикасы
Президентiнiң актiлерi, Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiң құқықтық
актiлерi, Қазақстан Ұлттық Банкi Басқармасының және Директорлар кеңесiнiң
қаулылары негiзiнде жәненемесе оларды орындау үшiн Қазақстан Ұлттық Банкi
қызметiнiң мәселелерi бойынша бұйрықтар мен өкiмдер шығарады, Қазақстан
Ұлттық Банкi Басқармасының және Директорлар кеңесiнiң қаулыларына қол
қояды;
3. Республикада және шет елдерде өз құзыретi шегiнде Қазақстан Ұлттың
Банкiнiң атынан өкiлдiк етедi;
4. Қазақстан Ұлттық Банкiнен сайланған Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
Басқарма мүшелерiн тағайындайды және босатады;
5. Қазақстан Республикасы Президентiнiң тағайындауы үшiн Қазақстан
Ұлттық Банкi Төрағасының орынбасарларына үмiткерлердi ұсынады;
6. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң лауазымдар номенклатурасын бекiтедi;
7. бекiтiлген номенклатураға сәйкес Қазақстан Ұлттық Банкiнiң лауазымды
тұлғаларын тағайындайды және оларды қызметтен босатады, көзге түскен
қызметкерлердi көтермелейдi, тәртiптiк шаралар қолданады;
8. Қазақстан Ұлттық Банкi Төрағасының орынбасарлары арасында
мiндеттердi бөледi, өз орынбасарларының және Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
орталық аппараты бөлiмшелерiнiң, филиалдарының, өкiлдiктерi мен ұйымдары
басшыларының жұмыс тапсырылған учаскедегi iстiң жай-күйi үшiн жауапкершiлiк
дәрежесiн белгiлейдi;
9. Қазақстан Республикасының Президентi бекiткен Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң жалпы штат саны негiзiнде Қазақстан Ұлттық Банкi орталық
аппаратының, филиалдарының, өкiлдiктерiнiң штат кестесiн бекiтедi;
10. жоғары кәсiби бiлiктiлiкке ие және аса маңызды функцияларды
орындайтын жекелеген қызметкерлерге жеке лауазымдық жалақы белгiлейдi;
11. Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң барлық мүлкi мен қаражатына билiк етедi,
Қазақстан Ұлттық Банкi атынан сенiмхат бередi, мiндеттемелерге қол қою және
сенiмхат беру тәртiбiн белгiлейдi;
12. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң атынан шарттар (келiсiмдер, келiсiм-
шарттар)жасайды;
13. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң орталық аппараты бөлiмшелерiн,
филиалдарын, өкiлдiктерi мен ұйымдарын тексерулер және аудит жүргiзу
нәтижелерiн қарайды;
14. Қазақстан Республикасының валюта заңнамасында көзделген валюта
құндылықтарын пайдалануға байланысты операцияларды жүргiзуге лицензия беру,
сондай-ақ лицензиаттың атауы, орналасқан жерi өзгерген жағдайда Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес Қазақстан Ұлттық Банкi берген
лицензияларды қайта ресiмдеу туралы, сондай-ақ лицензиялардың телнұсқаларын
беру туралы шешiм қабылдайды.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы (не Қазақстан Ұлттық Банкi
Төрағасының орынбасары) Қазақстан Республикасының заңнама актiлерiне сәйкес
қаралуы Қазақстан Ұлттық Банкiнiң құзыретiне жатқызылған әкiмшiлiк құқық
бұзушылық туралы iстер бойынша әкiмшiлiк жаза қолдану туралы шешiм
қабылдайды.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы Қазақстан Ұлттық Банкi Басқармасының
және Директорлар кеңесiнiң айрықша құзыретiне жатпайтын кез келген мәселе
бойынша шешiм қабылдауға, сондай-ақ өз құзыретiне кiретiн жекелеген
мәселелердi шешудi өзiнiң орынбасарларына, Қазақстан Ұлттық Банкi орталық
аппаратының құрылымдық бөлiмшелерiнiң, филиалдарының және өкiлдiктерiнiң
басшыларына тапсыруға құқылы.
Қазақстанның Ұлттық Банкi Төрағасының және оның орынбасарларының жеке
жалақыларының мөлшерiн Қазақстан Республикасының Президентi бекiтедi.
Қазақстанның Ұлттық Банкi Төрағасының орынбасарларын Қазақстанның
Ұлттық Банкi Төрағасының ұсынуымен Қазақстан Республикасының Президентi
Қазақстан Ұлттық Банкi Төрағасын тағайындау мерзiмiне қарамастан 6 жыл
мерзiмге тағайындайды.
Төрағаның орынбасарлары Қазақстан Ұлттық Банкiнiң атынан сенiмхатсыз
өкiлдiк етедi, өз құзыретi шегiнде құжаттарға қол қояды және сотта және
басқа ұйымдарда iстерi қаралған кезде, сондай-ақ өзге де мәселелер бойынша
Қазақстан Ұлттық Банкi қызметкерлерiнiң қатысуы үшiн сенiмхат бередi.
Төрағаның орынбасарларын Қазақстан Ұлттық Банкi Төрағасының ұсынуымен
Қазақстан Республикасының Президентi қызметтен босатады.
Қазақстан Ұлттық Банкi Төрағасының орынбасарлары Қазақстан Ұлттық
Банкi Төрағасымен келiсiлген жазбаша өтiнiшiн Қазақстан Республикасының
Президентiне ұсынып, қызметтен кете алады. Қазақстанның Ұлттық Банкi
Төрағасының орынбасарлары Қазақстан Республикасының қолданыстағы
заңнамасына сәйкес және өздерiне бөлiнген қызметтiк мiндеттерi негiзiнде
мәселелер қарайды және шешiм қабылдайды.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң орталық аппараты бөлiмшелерiнiң басшылары өз
қызметiн Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Директорлар кеңесi бекiтетiн осы
бөлiмшелер туралы ережелер негiзiнде жүзеге асырады.
1.3. Ұлттық банктің реттеу және бақылау ережелеріне сипаттама
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң негiзгi мақсаты,
мiндеттерi, қызметтері , өкiлеттiктерi және құқықтары.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң негiзгі мақсаты Қазақстан Республикасында
бағалардың тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Қазақстанның Ұлттық Банкiне мынадай мiндеттер жүктеледi:
- мемлекеттiң ақша-кредит саясатын әзiрлеу және жүргiзу;
төлем валюталық реттеудi және валюталық бақылауды жүзеге асыру;
қаржы жүйесiнiң тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесу.
Қазақстанның Ұлттық Банкi өзiне жүктелген мiндеттерге сәйкес мынадай
негiзгi функцияларды атқарады:
Қазақстан Республикасында мемлекеттiк ақша-кредит саясатын жүргізу;
Қазақстан Республикасының аумағында банкноттар мен монеталардың эмиссиясын
жүзеге асыру;
банктердiң банк функциясын жүзеге асыру;
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң банк, қаржы жөнiндегi кеңесшiсi және
агентi функцияларын және Үкiмет пен басқа да мемлекеттiк органдарға,
олармен келiсе отырып өзге де қызмет көрсетудi жүзеге асыру;
төлем жүйелерiнiң жұмысын ұйымдастыру;
Қазақстан Республикасында валюталық реттеудi және валюталық бақылауды
жүзеге асыру;
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң алтын-валюта активтерiн басқару;
қаржы ұйымдарының қызметiн бақылау мен қадағалауды жүзеге асыру, сондай-ақ
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң құзыретiне жатқызылған мәселелер бойынша олардың
қызметiн реттеу.
Қазақстанның Ұлттық Банкi мемлекеттiк ақша-кредит саясатын жүргiзу
мақсатында:
1. ақша нарығының жалпы жай-күйiне, заемдар бойынша сұраныс пен
ұсынысқа, инфляция деңгейiне және инфляциялық күтулерге байланысты ресми
қайта қаржыландыру ставкасын белгiлейдi;
2. қаржы нарығындағы сыйақының нарықтық ставкаларына жүзеге асырылатын
ақша-кредит саясаты шеңберiнде ықпал ету мақсатында ақша-кредит саясатының
негiзгi операциялары бойынша сыйақы ставкаларының деңгейiн белгiлейдi;
3. ең төменгі резервтiк талаптардың нормативтерiн белгiлейдi және
олардың орындалуын бақылауды жүзеге асырады;
4. ерекше жағдайларда, инфляция процестерiн ақша-кредитпен реттеудiң
жанама әдiстерiмен тоқтату мүмкiн болмаған кезде Қазақстанның Ұлттық Банкi
операциялардың жекелеген түрлерi бойынша кредиттеу лимиттерiн белгiлеу,
олар бойынша сыйақы ставкаларын доғару, операциялардың жекелеген түрлерi
мен мәмiлелер бойынша ставкалардың ең жоғарғы деңгейлерiн белгiлеу және
жекелеген салалардың дамуын ынталандыру немесе ұстап тұру мақсатында
кредиттiң нақты түрлерiн тiкелей реттеу жолымен операциялардың жекелеген
түрлерiнiң деңгейiне және көлемiне тiкелей сандық шектеулер енгiзуге
құқылы;
5. ақша-кредит саясатының қабылданған бағдарларына сәйкес банктердiң
Ұлттық Банктен қарыз алуының жалпы көлемiн реттейдi, сондай-ақ банктерге
берiлетiн заемдарды тарту және өтеу тәртiбiн, шарттарын, мерзiмдерi мен
лимиттерiн айқындайды;
6. депозиттер қабылдауды жүзеге асырады, сондай-ақ Ұлттық Банктегi
депозиттердi беру және өтеу тәртiбiн, шарттарын, түрлерiн, мерзiмдерi мен
лимиттерiн айқындайды;
7. валюта нарығындағы интервенцияны, сондай-aқ iшкі валюта нарығында
шетел валютасының сұранысы мен ұсынысы көздерiн бағалауды және талдауды
жүзеге асырады;
8. өзiнiң бағалы қағаздарын - мемлекеттiк бағалы қағаздар болып
табылатын Қазақстан Ұлттық Банкiнiң қысқа мерзiмдi ноталарын шығаруды
жүзеге асырады, сондай-ақ қысқа мерзiмдi ноталарды шығару, орналастыру,
айналысқа жiберу және өтеу тәртiбiн, шарттарын айқындайды;
9. жүзеге асырылатын ақша-кредит саясаты шеңберiнде мемлекеттiк және
басқа бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
10. ресми қайта қаржыландыру ставкасына сәйкес коммерциялық
вексельдерді қайта есепке алуды жүргізеді, сондай-ақ коммерциялық
вексельдердi қайта есепке алу тәртiбiн және коммерциялық вексельдердi
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң қайта есепке алуға қабылдауына қойылатын
шарттардыбелгiлейдi.
Қазақстанның Ұлттық Банкi Қазақстан Республикасының аумағында
банкноттар мен монеталардың эмитентi функциясын іске асыру мақсатында:
- Қазақстан Республикасының Президентi бекiткен тұжырымдама
негiзiнде банкноттар мен монеталар номиналдарының құрылымын, дизайнын,
сондай-ақ банкноттар мен монеталардың қажеттi санын айқындайды және олардың
дайындалуын қамтамасыз етедi;
- банкноттар мен монеталар шығарудың, Қазақстан Республикасының
аумағында олардың айналысын ұйымдастырудың және айналыстан алудың ерекше
құқығына ие болады. Сонымен қатар айналысқа банкноттар мен монеталар
шығаруды жеке және заңды тұлғаларға оларды сату арқылы Қазақстанның Ұлттық
Банкi жүзеге асырады.
- Қазақстан Ұлттық Банкiнiң инвестициялық және коллекциялық монеталарды
сату және сатып алу тәртiбiн айқындайды, сондай-ақ жеке және заңды
тұлғаларға оларды сату бағасын белгілейдi;
- бұрын қолданыста болған банкноттар мен монеталардың төлемге
жарамдылығын және айырбасталуын айқындау, оларды айналыстан алу, сақтау
және жою тәртiбiн белгiлейдi;
- қолма-қол банкноттар мен монеталарды есепке алу, сақтау, тасымалдау
және инкассациялау ережесiн белгiлейдi, банкноттар мен монеталарды
тасымалдауды, сақтауды және инкассациялауды қамтамасыз етуге қатысады,
банкноттар мен монеталардың резервтiк мемлекеттік қорларын құрады.
Қазақстанның Ұлттық Банкi банктердiң банк функциясын жүзеге
асыру мақсатында:
1. Қазақстан Республикасында қайта қаржыландыру жүйесiн
ұйымдастырады;
2. "Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi туралы" Қазақстан
Республикасының Заңында көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстанның
Ұлттық Банкiнде ашылған банк шоттарының иелеріне бiр жылдан аспайтын
мерзiмге өтiмдiлiгi жоғары, тәуекелсiз бағалы қағаздармен және басқа
активтермен қамтамасыз етiлген кредиттер бередi;
3. екiншi деңгейдегі банктер үшiн соңғы сатыдағы кредитор болып
табылады, соған байланысты оларға Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Басқармасы
белгілеген тәртiппен және мерзiмге қамтамасыз етiлген, сол сияқты
қамтамасыз етiлмеген кредиттердi ұлттық және шетел валютасымен беруге
құқылы;
4. ақшаның қате аударылу фактiсi анықталған жағдайда оны клиенттiң
банк шотынан алуға құқығы бар, клиенттiң ақшаны банк шотынан акцептемей
алуға берген келiсiмiн растайтын құжаттар болған жағдайда, оның банк шотын
дебеттеуге құқылы;
5. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Басқармасы айқындайтын тәртiппен және
шарттармен банктерге және басқа ұйымдарға берiлген кредиттер бойынша
олардың Қазақстанның Ұлттық Банкi алдындағы берешектерiнiң қайта
құрылымдуға құқылы.
Қазақстанның Ұлттық Банкi Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң банк, қаржы
жөнiндегi кеңесшiсi, агентi функцияларын жүзеге асыру және Үкiмет пен басқа
да мемлекеттiк органдарға, олармен келiсе отырып өзге де қызмет көрсету
мақсатында:
- өзiнде Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаражатын орналастырады,
Yкiметтiң шоттары бойынша төлемдер жасайды және өзге де операцияларды
жүзеге асырады, сондай-ақ оған басқа да қызметтер көрсетедi.
- Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Қазақстан Республикасының Үкiметiн
тiкелей қаржыландыруына болмайды;
- бюджеттiң атқарылуы жөнiндегi орталық уәкiлеттi орган Қазынашылық
комитетiнiң және Астана, Алматы қалалары бойынша Қазынашылық
департаменттерiнiң бiрыңғай қазынашылық шотына, шетел валютасындағы
шоттарына қызмет көрсетедi;
- Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттiк жоспарлау
министрлiгiнiң мемлекеттiк қарыз алу саясатын әзiрлеу және iске асыру,
мемлекеттiң ақша-кредит саясатына байланысты мәселелерi бойынша бюджет
саясатын қалыптастыру жөнiндегi ұсыныстарын қарайды;
- Қазақстан Республикасының Үкiметiмен келiсе отырып, оның мемлекеттiк
борышына қызмет көрсетуге қатысады және Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
мемлекттiк борышына қызмет көрсетедi;
- Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң шешiмi бойынша шығарылған
мемлекеттiк бағалы қағаздармен операцияларды жүзеге асырады.
Қазақстанның Ұлттық Банкi бюджеттiң атқарылуы жөнiндегi орталық
уәкiлеттi органның мемлекеттiк бағалы қағаздары бастапқы нарыққа
орналастырылған кезде оларды өз меншiгiне сатып алуға құқығы жоқ.
- мемлекеттiк бағалы қағаздар шығарудың және Үкiметтiң мемлекеттiк
борышын өтеудiң ай сайынғы көлемiн, олардың банк жүйесiнiң өтiмдiлiгiне
ықпалын және ақша-кредит саясатының басымдықтарын есепке ала отырып,
Үкiметтiң шешiмi бойынша шығарылған мемлекеттiк бағалы қағаздарды бастапқы
орналастыруға қаржы ұйымдарын жiберу шарттарын келiседi;
- бюджеттiң атқарылуы жөнiндегi орталық уәкiлеттi органмен келiсе
отырып, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң және жергiлiктi атқарушы
органдардың мемлекеттiк бағалы қағаздарының айналысын реттеудi жүзеге
асырады;
- Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес сотта
және басқа ұйымдарда сенiмхат бойынша қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын
реттеу мен қадағалауды жүзеге асыратын мемлекеттік органның (бұдан әрi -
уәкiлеттi орган) құқықтары мен мүдделерiн қорғауды жүзеге асырады;
- заемшыларға кредиттер жiберудi жүзеге асырады басқада қызметтер
көрсетед.
Қазақстанның Ұлттық Банкi төлем жүйелерiнiң жұмыс iстеуiн ұйымдастырy
жөнiндегi функцияны жүзеге асыру мақсатында:
- төлем жүйелерiн ұйымдастырады, үйлестiредi, реттейдi, сондай-ақ
олардың жұмыс iстеуiн қадағалауды жүзеге асырады;
- төлемдердi және ақша аударымдарын жүзеге асыру тәсiлдерiн,
төлемдердi және (немесе) ақша аударымдарын жүзеге асыру тәсiлдерiн қолдану
ережелерi мен ерекшелiктерiн, төлем нұсқауларының мазмұнына қойылатын
негiзгi талаптарды белгiлейдi;
қолма-қол ақшаны пайдалана отырып төлемдердi жүзеге асыру тәртiбi мен
шарттарын белгiлейдi;
банктердiң, банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын
ұйымдардың өздерi пайдаланатын автоматтандырылған жүйелердiң сенiмдiлiгiн,
қауiпсiздiгiн және банк ақпаратының қорғалуын қамтамасыз ету жөнiндегi ең
төменгi талаптарды белгiлейдi;
өз құзыретi шегiнде халықаралық (мемлекетаралық) төлемдер жүйесiн
ұйымдастыруға қатысуға құқылы;
банк шоттарының түрлерiн және құқықтық режимiн, шоттарды ашу, пайдалану
(жүргiзу) және жабу тәртiбi мен шарттарын белгiлейдi;
банк операцияларын жүргiзген кезде электрондық банк қызметiн көрсету
ережесiн белгілейдi;
төлем жүйелерiнiң Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс iстеуiнiң
тиiмдiлiгiн және сенiмдiлiгiн қамтамасыз етуге бағытталған нормативтiк
құқықтық актiлердi қабылдайды.
Төлем жүйелерiнiң жұмыс iстеуiн қадағалауды жүзеге асыру мақсатында
Қазақстанның Ұлттық Банкi:
төлем жүйелерiн ұйымдастыруға және жұмыс iстеу шарттары мен тәртiбiн
айқындайтын нормативтiк құқықтық актілер қабылдауға;
төлем жүйелерiнiң жұмыс iстеу мониторингiн жүзеге асыруға және оны
жүргiзудiң тәртiбiн белгілеуге;
төлем жүйелерiнiң ұйымдастырылуын және жұмыс iстеуiн тексеруге;
банктердiң және банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын
ұйымдардың төлем жүйелерiне қолжетiмдiлiгiн қамтамасыз ететiн
ұйымдастырушылық шараларға және бағдарламалық-техникалық құралдарға
қойылатын талаптарды белгiлейдi;
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiлерiне сәйкес төлем
жүйелері қатысушыларының қызметiн тексеруді жүзеге асыруға құқылы.
Валюталық реттеу және бақылауды жүзеге асыру мақсатында
Қазақстанның Ұлттық Банкi:
Қазақстан Республикасында шетел валютасы және шетел валютасындағы бағалы
қағаздар айналысының саласын және тәртiбiн айқындайды, резиденттер мен
резидент еместердiң Қазақстан Республикасының аумағында валюта
операцияларын жүргiзу және шетел банктерiнде Қазақстан Республикасы
резиденттерiнiң шоттар ашу тәртiбiнiң ережесiн белгiлейдi; V032436
валюталық реттеу және валюталық бақылау мәселелерi бойынша нормативтiк
құқықтық актiлер қабылдайды, сондай-ақ басқа мемлекеттiк органдар әзiрлеген
валюталық реттеу және валюталық бақылау мәселелерi бойынша нормативтiк
құқықтық актiлердi келiседi; V021922
валюталық құндылықтарды Қазақстан Республикасына әкелу және Қазақстан
Республикасынан әкету және жiберу тәртiбiн белгілейдi;
экспорттық-импорттық валюталық бақылауды жүзеге асырудың тәртiбiн
белгiлейдi; V011561
валюталық операцияларды және валюталық құндылықтарды пайдалануға байланысты
қызметті лицензиялау, валюта операцияларын тiркеу, валюта операциялары
туралы хабарлау тәртiбiн белгiлейдi және лицензиялар, тiркеу куәлiктерiн,
валюта операцияларын хабарлау жөнiндегi куәлiктер бередi;
Қазақстан Республикасының аумағында қызметiн жүзеге асыратын резидент
еместердiң валюталық операцияларының мониторингiн (валюталық мониторинг)
жүзеге асыру тәртiбiн белгілейдi;
сұраныс пен ұсыныс көздерiнiң, сондай-ақ шетел валютасын iшкi валюта
нарығында пайдалану бағыттары мониторингiн жүзеге асырады;
айырбастау пункттерiн тiркеу тәртiбiн белгiлейдi, сондай-ақ айырбастау
пункттерiнiң тiркеу куәлiктерiн бередi және Қазақстан Республикасының
валюта заңнамасына сәйкес олардың қолданылуын тоқтатады;
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Басқармасы айқындаған тiзбеге сәйкес шетел
валюталарына қатысты Қазақстан Республикасы ұлттық валютасының ресми
бағамын белгілейдi;
мемлекеттiк органдардың құзыретiне сәйкес олардың келiсiмi бойынша
Қазақстан Республикасындағы резиденттер және резидент еместердiң орындауы
мiндеттi валюта операциялары бойынша есепке алу мен есептiлiктiң тәртiбiн
және нысандарын белгілейдi;
алтынвалюта активтерiмен операцияларды қалыптастырады және жасайды;
халықаралық есеп айырысуларды ұйымдастырады, шет елдермен валюталық-
қаржылық және кредиттік-есеп айырысу қатынастарын жетiлдiредi;
жасалған мемлекеттiк шарттарға сәйкес шетелдiк және халықаралық ұйымдардан
шетел валютасын тартады;
Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген валюталық реттеу және
валюталық бақылау саласында өзге де функцияларды орындайды.
Қазақстанның Ұлттық Банкi валюта құндылықтарымен және қымбат
металдармен мынадай операцияларды жүзеге асырады:
шетел валютасын сатып алады және сатады;
Қазақстан Республикасының Yкiметi шет мемлекеттердiң үкiметтерi немесе
халықаралық қаржы ұйымдары шығарған және кепiлдiк берген шетел
валютасындағы бағалы қағаздарды, оның iшiнде Қазақстан Ұлттық Банкi
Басқармасының шешiмiнде көзделген жағдайларда, несие нысанындағы бағалы
қағаздарды сатып алады, сатады немесе операциялар жүргiзедi;
банктерде, шетелдiк орталық банктерде және олардың тiркелген
мемлекеттерiнiң заңнамасы бойынша тиiстi құқығы бар банктерде, қаржы
институттарында, сондай-ақ халықаралық қаржы ұйымдарында шоттар ашады;
шетелдiк орталық банктер, олардың тiркелген мемлекеттерiнiң заңнамасы
бойынша тиiстi құқығы бар банктер және басқа қаржы институттары, шетел
үкiметтерi мен олардың агенттерi үшiн, сондай-ақ халықаралық ұйымдар үшiн
шоттар ашады және жүргiзедi, өкiл немесе корреспондент ретiнде iс-әрекет
жасайды;
тазартылған алтынды, қымбат металдарды, асыл тастарды және олардан жасалған
бұйымдарды қабылдауды және сақтауды жүзеге асырады;
Қазақстан Республикасының аумағында және сыртқы нарықта тазартылған алтынды
және басқа қымбат металдарды сатып алу және сату бойынша операциялар
жасайды;
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында белгiленген тәртiппен
валюта құндылықтары мен қымбат металдарды Қазақстан Республикасына әкеледi,
сондай-ақ оларды шетел банктерi мен мамандандырылған қаржы ұйымдарындағы
өзiнiң шоттарына орналастыру үшiн шет елдерге әкетеді;
кредиттiк рейтингiнiң ең төменгi деңгейiн Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
Басқармасы айқындайтын эмитенттер шығарған бағалы қағаздарды сатып алады,
сатады немесе олармен операциялар жүргiзедi;
банкаралық депозиттер, репо мен керi репо, депозиттiк сертификаттар,
коммерциялық қағаздар және кредиттiк рейтингiнiң ең төменгi деңгейiн
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Басқармасы айқындайтын эмитенттер шығарған басқа
да борыштық мiндеттемелерi сияқты ақша нарығының құралдарымен операцияларды
жүзеге асырады;
кредиттiк рейтингтерi Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Басқармасы айқындаған
деңгейден төмен емес қарсы әрiптестермен форвард операциялары, своп
операциялары және опцион операциялары сияқты туынды қаржы құралдарымен
операцияларды жүзеге асырады;
Қазақстан Ұлттық Банкi Басқармасының шешiмi бойынша басқа да операцияларды
жүзеге асырады.
Қазақстанның Ұлттық Банкi алтын-валюта активтерiн басқару мақсатында:
1. Қазақстан Республикасының қымбат металдармен және асыл тастармен
байланысты қатынастарды реттейтiн заңнамасына сәйкес, аталған металды
қазақстандық және өзге өндiрушiлерден (сатушылардан) тазартылған алтынды
сатып алады;
2. Қазақстан Республикасының резиденттерінен және резидент еместерiнен,
сондай-ақ Қазақстан Республикасының Үкiметiнен шетел валютасын Қазақстан
теңгесiне (ескерткiш және кәдесый монеталарын қоса алғанда) және шетел
валютасын сатып алады;
депозиттерді (салымдарды) орналастырады, шетел валютасымен дилинг
операцияларын және шетел валютасында деноминацияланған бағалы қағаздармен
операцияларды жүзеге асырады, сондай-ақ шетел валютасымен кредиттер бередi;
тазартылған алтынмен, күмiспен, платинамен және платина тобындағы басқа
металдармен сату, орналастыру және басқа операцияларды жүзеге асырады;
халықаралық қаржы ұйымдарынан, шет мемлекеттердiң орталық банктерiнен және
басқа кредиторлардан кредиттер алады;
шетел валютасымен ақы төленетiн консультациялық, ақпараттық-баспа және
басқа қызметтер көрсетедi;
ақша-кредит саясатын және айырбас бағамы саясатын жүргiзу мақсатында, оның
iшiнде iшкi валюта нарығындағы сұраныс пен ұсыныстардың ауытқуларын
баяулату мақсатында, iшкi валюта нарығында валюта сатып алады және сатады;
өнiм (жұмыстар, көрсетiлген қызметтер) импортына, оған қоса шет елдердегi
дипломатиялық және өзге де өкiлдiктердi ұстау және iссапар шығыстарына
төлеу үшiн, сондай-ақ бюджет қаражаты есебiнен және Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң бюджетi (шығыстар сметасы) есебiнен Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
мемлекеттiк сыртқы борышына қызмет көрсету үшiн теңгенi шетел валютасына
айырбастауды жүзеге асырады;
басқа шетел валютасын сатып алу үшiн шетел валютасын сатады;
алынған кредиттер бойынша негiзгi борыш сомасын және сыйақы сомасын
қайтарады, сондай-ақ комиссиялық және олардың басқа да iлеспе шығыстарын
төлейдi;
қалыптастырылған провизиялар (резервтер) есебiнен шығынды алтын-валюта
активтерiн есептен шығарады;
алтын-валюта активтерiнiң өтiмдiлiгiн және сақталуын, сондай-ақ бiрқалыпты
тәуекел деңгейi кезiнде ұзақ мерзiмдi болашақта кiрiстiлiгiн қамтамасыз ете
отырып олармен операциялар жүргiзедi.
Қаржы ұйымдарының қызметiн лицензиялау, бақылау және қадағалауды
жүзеге асыру, сондай-ақ олардың қызметiн реттеудi Қазақстан Республикасының
заң актiлерiне сәйкес келтiру мақсатында Қазақстанның Ұлттық Банкi:
қызметiнiң ерекше түрi шетел валютасымен айырбастау операцияларын
ұйымдастыру болып табылатын заңды тұлғаларға шетел валютасымен айырбастау
операцияларын ұйымдастыруға лицензиялар бередi;
банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдарға:
банкноттарды, монеталарды және құндылықтарды инкассациялауға; банк аралық
клирингке; сейф операциял
арына; төлем карточкаларын шығаруға лицензия бередi;
инкассация ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Ақша-несие жүйесінің теориялық негіздеріне
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. .5
1.1. Ақша-несие жүйесінің құрылымы,
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Орталық банктің ролі мен ұйымдастыру
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... 6
1.3. Орталық банктің реттеу және бақылау ережелеріне
сипаттама ... ... ... 14
2. Қазақстандағы ақша-несие жүйесін реттеудегі ұлттық банктің рөліне
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..3 8
2.1. Қазақстан Республикасында банк жүйесінің қазіргі
жағдайы ... ... ... ...38
2.2. Қазіргі кездегі ақша несие саясатының ерекшеліктеріне
талдау ... ... ...42
2.3. Коммерциялық банктердің қызметін реттеу әдістері
... ... ... ... ... ... ... 48
3. Ұлттық банктің ақша-несие жүйесін реттеуді жетілдіру жолдары ... ..59
3.1. Банк қызметін экономикалық және құқықтық реттеудің жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
3.2. Банктің несиелік тәуекелдіктің жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
3.3. Банктік жүйелердегі бәсекелестікті
қадағалау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .68
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...75
Кіріспе
Ұлттық банк - бұл ақшалай резервтерді құрайтын, оған қоса меншікті
алтын валюта резервтерден, басқа да материалдық бағалықтардан тұратын
мүліктерге ие болып табылатын заңды тұлға.
Ұлттық банк өзінің атқаратын мәні жағынан біртұтас ұйым болып табылады,
ал мемлекет тек оның жарғылық қорының иесі. Бүгінгі жарғылық қордың мөлшері
- 28 млрд. теңгені құрайды. Негізгі қорлары ғимараттардан, құрылғылардан,
құрал-жабдықтардан, көліктік құралдар мен басқа бағалылықтардан, ал айналым
қорлары банкке тиселі болып табылатын меншікті ақшалай қаражаттардан
тұрады.
2006 жылдан бастап, "Ұлттық банкі туралы" ҚР заңына жасалған соңғы
толықтырулар мен өзгерістердің кейінгі Ұлттық банкінің басты міндеті -
еліміздегі баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Сол сияқты, Ұлттық банкке мынадай қосымша міндеттер жүктелді;
- мемлекеттің ақша-несие саясатын жасау;
- төлем жүйесінің қызмет етуін қамтамасыз ету;
- қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамысыз ету;
- банктік қызметті реттейтін нормативтік құқылық актілерді қолдану арқылы
қарыз берушілер мен клиенттер мүддесін қорғау және олардың орындалуына
бақылауды жүзеге асыру.
Соңғы уақытта Қазақстанның банкілік жүйесінің қалыптасуында маңызды
өзгерістер болды. Банк-жетекшілер анықталды, банкілік мамандандырудың
негізгі бағыттары қалыптасты, қаржы институттары арасында тапсырыскерлер
қорын бөлу аяқталды.
Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуін, оның жұмыс істеу тиімділігінің
артуын, қажетті инфрақұрылымның құрылуын несиелендіру қатынасын қолданбай
және оны ары қарай өркендетпей қамтамасыздандыру мүмкін емес.
Несиенің пайда болу және өркендеу мүмкіндігі капиталдың ауыспалы
айналымымен және айналымымен байланысты. Капиталдың негізгі және айналымды
қозғалысы процесінде ресурстарды босатып алу жүреді. Еңбек құралдары
өндіріс процесінде ұзақ уақыт қолданылады, олардың құны дайын өнімдер
құнына бөлшекті беріледі.
Қазіргі кезде Қазақстандағы шағын бизнестің өркендеу жағдайы қоғамның
қажетсінуіне алыс сәйкестікте емес. Бұл тарихи түсінікті жағдай. Нарыққа
өтпес бұрын Қазақстан экономикасын ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар –
социалистік индустрияның флагмандары құрды. Одан өзге, онымен қатаң және
компромиссіз күрес жүргізілді, өйткені шағын кәсіпкерліктің өркендеуі
социалогиялық идеология негізінің беделін түсіретін еді.
2007 жылдың ішінде байқалған, ұлттық валютаның нығаюы тенгемен
берілетін несиелердің артуына және соған сәйкес несиелік салымдардың
долларлану дәрежесінің төмендеуіне әкелді, бұл бәрінен бұрын тенге
бағамының АҚШ долларына қатынасы бойынша нығаюымен түсіндіріледі.
Шағын және орта бизнес секторындағы жұмыс жағдайын жақсарту үшін
Қазақстан Республикасының мемлекет басшысымен және Үкіметімен оның
өркендеуіне кедергі келтіретін жетімсіздіктерді болдырмауға бағытталған
шаралар қабылданды.
Өзінің Қазақстан халқына үндеуінде Президент Н.А. Назарбаев “Келесі
мәселелерді сатылы шеше отырып шағын және орта бизнесті беріктендіру қажет:
- салықтық алымды төмендету;
- меншікті және активті жариялы ету;
- несие ресурстарына шығуды жеңілдету;
- әкімшілікті процедуралар мен рұқсаттарды күрделендірмеу;
- бюрократтықтан және бақылау – тексеру органдарынан қору;
- шағын және орта бизнесті қолдаудың регионалдық орталықтарын құру,
маркетингтік зерттеу жүргізуде, кәсіпқойлығын жоғарылатуда,
орталықтандырылған бухгалтерия құруда көмек көрсету.
Қазақстан халқына мемлекет басшысының жолдауындағы ережелерге сәйкес,
қазіргі этапта агроөнеркәсіптік салалар басымшылықты болады. Осыған
байланысты шағын және орта кәсіпкерліктің өркендеуінің басымды бағыты,
қаралатын кезеңдегі, саланың минералды тыңайтқыштар, ауыл шаруашылығы
машинасын жасау, жеңіл және тамақ өнеркәсібі сияқты ауыл шаруашылықты
бағыты болады.
Қорыта келіп айтатын болсақ, шағын және орта бизнестің өркендеуін
қамтамасыз ететін Үкіметпен қабылданған шараларға қарамастан, жүргізілген
зерттеулер экономиканың осы секторының өркендеуіне кедергі келтіретін
келесідей проблемалардың бар екенін куәлендіреді :
- шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерін қолдауға бағытталған,
қабылданған заңдық және бағдарламалық құжаттардың толық
орындалуы жеткіліксіз;
- тиімді өндірістік – шаруашылықты қызмет үшін отандық өндірушіге
қажетті нарықтық инфрақұрылымның өркендемеуі;
- несиелік ресурсқа шығу қиындығы;
- өнімнің, жұмыстың, қызмет көрсетудің стандартталу және
сертификатталу жүйесінің қолданудағы жүйесінің жетілмегендігі,
ол отандық тауар өндірушілерге шет елдік компаниялармен бірдей
бәсекелесуге мүмкіндік бермейді.
Бұл қазіргі кезде жұмыс істейтін кәсіпорындардың, әсіресе ауыл
шаруашылығы өнімдерін өңдеу аймағандағы, құрылыс материалдарын шығарушы
және металл бұйымдарын жасаушы, резеңке және синтетикалық шайырлар шығарушы
кәсіпорындардың. Экономиканың қаралатын секторындағы жұмыстың күрт өзгерісі
болуы үшін Қазақстандағы шағын және орта бизнесті өркендету және қолдаудың
кезектегі мемлекеттік бағдарламасында осы мәселелерді жоятын шаралар
енгізу қажет.
1. Ақша-несие жүйесінің теориялық негіздеріне сипаттама
1. Ақша-несие жүйесінің құрылымы, мәні
Орталық банк мемлекеттік ақша-несие жүйесін анықтайтын және жүзеге
асыратын ұйым болып табылады.
Ақша-несие жүйесінің басты мақсаты ұлттық валютаның тұрақтылығын,
яғни оның төлем қабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты
тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
Ақша-несиежүйесінде негізінен айналыстағы ақша массасын, несие көлемін,
сыйақы (мүдделендіру) мөлшерлемесін өзгертуге, жалпы банк жүйесінің
қызметін реттеуге бағытталған шаралар жиынтығын жүргізеді.
Ақша-несие жүйесінің макроэкономикалық деңгейдегі субъектісі – орталық
банк болып табылады. Ақша-несие жүйесінің Ұлттық банк тарапынан реттеу
объектісіне экономикадағы қолма-қол және қолма-қолсыз ақша массасының
жиынтығы жүргізеді.
Ақша-несиежүйесінің негізгі бағыты: инфляцияны төмендету және теңгенің
тұрақтылығын қамтамасыз ету. Бұл мақсатқа жетуде Ұлттық банк қатаң ақша-
несие жүйесін жүргізуде. Заңға сәйкес Ұлттық банк мынадай ақша-несие
жүйесінде келесі құралдарды қолданады:
1. Сыйақы мөлшерлемелерін белгілеу;
2. Ең төменгі міндетті резевтер нормасын белгілеу;
3. Мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу және сатуы бойынша ашық
нарықтағы операцияларды жүргізу;
4. Банктерге және укіметке несиелер беру;
5. Валюталық нарықта интервенциялау;
6. Кейбір жағдайларда, несиелік операциялардың жекелеген түрлерінің
деңгейі мен көлеміне тікелей сандық шектеулер енгізу.
Ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі - ақша нарығының жалпы жағдайына,
несие бойынша сұраныс мен ұсынысқа, инфляция және күтілетін инфляция
деңгейіне байланысты белгіленеді. Ұлттық банкінің заң актілері, ҚР
Президентінің актілері негізінде немесе ҚҰБ Басқармасының жеке қаулылары
бойынша жүргізілетін заем операциялары бойынша қолданылады.
Ресми есептік (дисконттық) мөлшерлемесі - ақша нарығының жалпы
жағдайына, несиелер бойынша сұраныс пен ұсыныс көлеміне байланысты
белгіленеді және Ұлттық банктің коммерциялық вексельдерді қайта есепке алу
операцияларында қолданылады. Ресми есептік (дисконттық) мөлшерлеме жылдық
пайыздық мөлшерлеме болып табылады және ол айналыс мерзімі алты айлық
вексельдерді қайта есептеуге қолданылады.
Ақша несие жүйесінде Ұлттық банктің айналыстағы ақша массасының көлемін
реттеу мақсатында екінші реттегі нарықта мемлекеттің бағалы қағаздарып сату
және сатып алумен байланысты операциялары атқарылады.
Бұл біршама ақша массасын, коммерциялық банктердің өтімділігі және
несиелік жұмыстарды реттеудің ыңғайлы әдістерінің бірі болып табылады. Оның
негізгі мәні ақша эмиссиясын тоқтату арқылы банктердің несиені эмиссия-
лауын шектеуді білдіреді.
Жалпы ақша-несие жүйесіндегі жүргізілетін негізгі қызметтер:
- несиелік операциялар;
- валюталық интервенция;
- бағалы қағаздар нарығы;
-зейнетақы қорлары;
- сақтандыру қорлары.
Ұлттық банк ақша-несиежүйесінің атқаратын қызметтің негізгі бағыттары
Ұлттық банк пен ҚР Үкіметі біріге қадағалау жасап отырады. Мұндағы негізгі
мақсат біртіндеп инфляциялық таргеттеу принципіне өту, яғни ақша базасы мен
алтын-валюта резервтері бойынша мақсатты көрсеткіштерден инфляция бойынша
мақсатты көрсеткіштерге көшу.
Ақша-несие жүйесі Ұлттық банктің инфляцияны төмендету мақсатындағы
саясатына толық жауап береді және сонымен қатар жүргізілетін ақша-несие
саясатына деген нарықтың қатысушыларының үлкен сенемін қамтамасыз етеді.
Ақша-несие саясаты қаржы нарығының тұрақтылығын сактауға, сақтандыру
нарығының, бағалы қағаздар нарығының әрі қарай дамуына және банк жүйесінің
ңығая түсуіне, экономиканың нақты секторын банктердің несиелеуін әрі қарай
өсіру үшін жағдай жасауға, сондай-ақ жинақтаушы зейнетақы қорларының
жетілдірілуіне мүмкіндік туғызады.[22,55б]
1.2. Орталық банктің ролі мен ұйымдастыру негіздері
Қазақстан Ұлттық Банкiн орталық банк деп атаймыз. Қазақстан орталық банк
iнiң құрылымы және органдары. Оларды қалыптастыру тәртiбi және құзыретi.
Қазақстанның Ұлттық Банкi тiкелей бағынуын сиапттайтын орталықтандырылған
біртұтас құрылымды бiлдiредi.
Басқарма мен Директорлар кеңесi (Директорат) Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң органдары болып табылады. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң құрылымына
департаменттерден және басқа бөлiмшелерден тұратын орталық аппарат,
филиалдар, өкiлдiктер және ұйымдар кiредi. Қазақстанның Ұлттық Банкi
орталық аппарат бөлiмшелерiнiң, өз филиалдарының, өкiлдiктерiнiң және
ұйымдарының қызметтерiне аудиттi және тексерудi жүзеге асырады. Қазақстан
Ұлттық Банкiнiң жоғары органы Басқарма болып табылады. Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң Басқармасы тоғыз адамнан тұрады. Қазақстанның Ұлттық Банкi
Басқармасының құрамына Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы және Қазақстан
Ұлттық Банкiнiң төрт лауазымды тұлғасы, Қазақстан Республикасы
Президентiнiң бiр өкiлi және Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң екi өкiлi,
сондай-ақ уәкiлеттi органның басшысы кiредi.
Қазақстан Республикасы Президентiнен, Қазақстан Республикасы
Yкiметiнен және Қазақстанның Ұлттық Банкiнен Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
Басқармасына мүшелердi тиiсiнше Қазақстан Республикасының Президентi,
Қазақстан Республикасының Үкiметi және Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы
тағайындайды және босатады. Қазақстан Ұлттық Банкi Басқармасыныңқұзыретiне:
:
- мемлекеттiк ақша-кредит саясатын мақұлдау;
банк қызметiнiң, бухгалтерлiк есептiң, ақша төлемдерi мен аударымдарының,
вексель айналымының, валюта операцияларын және олардың сақталуын
қадағалауды жүзеге асырудың, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заң
актiлерiнде және Қазақстан Республикасы Президентiнiң нормативтiк құқықтық
актiлерiнде көзделген жағдайларда қызметтiң өзге де түрлерiне қатысты
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiлерiн бекiту;
- Қазақстан Республикасы Президентi бекiткен тұжырымдама негiзiнде
банкноттар мен монеталардың номиналдық құнын, сондай-ақ дизайнын айқындау,
Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы банкноттары мен монеталарын
шығару, банкноттар мен монеталардың дизайны немесе нысаны өзгерген кезде
оларды ауыстыру, сондай-ақ ескi және бүлiнген банкноттар мен монеталарды
айырбастау тәртiбiн белгiлеу туралы шешiмдер қабылдау;
- коллекциялық және инвестициялық монеталарды шығару тақырыбын,
дайындау таралымын, қоспасын, шығарылатын мерзiмi мен күнiн айқындау;
- басқа елдердiң тапсырыстары бойынша коллекциялық монеталар соғу
туралы шешiм қабылдау;
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң банкноттар мен монеталарды сату және сатып алу
тәртiбiн; айқындау;
ресми қайта қаржыландыру ставкасын белгiлеу;
қызметiнiң ерекше түрi шетел валютасымен айырбастау операцияларын жүргiзу
болып табылатын уәкiлеттi ұйымдарға берiлетiн шетел валютасымен айырбастау
операцияларын ұйымдастыруға берiлген лицензияны қоспағанда, "Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкi туралы" Қазақстан
Республикасының Заңында көзделген банк операцияларының жекелеген түрлерiн
жүргiзуге лицензия беру, қолданылуын тоқтату және қайтарып алу туралы
шешiмдер қабылдау;
банктерде операциялар жүргiзуге сенiмхат берудiң тәртiбiн белгiлеу;
алтынвалюта активтерiн басқарудың негiзгi принциптерiн айқындау;
монетарлыққа жатқызылатын қызметтi айқындау;
Қазақстан Ұлттық Банкi, оның филиалдары, өкiлдiктерi және ұйымдары
қызметкерлерiнiң еңбек жағдайын, оған ақы төлеудi, әлеуметтiк-тұрмыстық
қамтамасыз етудi, бiліктiлiгiн арттыруды және қайта даярлауды айқындау және
бекiту;
уәкiлеттi орган басшысының ұсынуы бойынша оны қаржыландырудың жалпы сомасын
бекіту;
"Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi туралы" Қазақстан
Республикасы Заңына сәйкес халықаралық және өзге де ұйымдарға Қазақстан
Ұлттық Банкiнiң қатысуы туралы шешiмдер қабылдау;
Қазақстан Ұлттық Банкi Директорлар кеңесiнiң (Директораттың) құрамын
бекiту;
қызметiн реттеу мен қадағалау уәкiлеттi органға және Қазақстанның Ұлттық
Банкiне жүктелген ұйымдар үшiн бухгалтерлiк есеп шоттарының үлгі
жоспарларын, бухгалтерлiк есеп және қаржылық есептiлiк бойынша нормативтік
құқықтық актiлердi, сондай-ақ халықаралық қаржылық есептiлiк
стандарттарымен реттелмеген және оларға қайшы келмейтiн мәселелер бойынша
бухгалтерлік есеп стандарттарын және оларға әдістемелік ұсынымдарды
бухгалтерлiк есеп және қаржылық есептiлiк жүйесiн реттеу жөнiндегi
уәкiлеттi органның келісiмi бойынша бекiту;
банк болып табылмайтын заңды тұлғаларға Қазақстан Ұлттық Банкінде банктiк
шоттар ашудың шарттарын айқындау;
Қазақстан Республикасының аумағында шығарылатын немесе аумағына әкелiнетін
вексель қағазының қорғалу дәрежесiне қойылатын талаптарды, сондай-ақ
вексель қағазына қойылатын техникалық талаптарды бекiту;
Қазақстанның Ұлттық Банкi берген кредиттер бойынша банктердің және басқа
ұйымдардың Қазақстанның Ұлттық Банкi алдындағы берешегiн қайта құрылымдау
шарттарын айқындау;
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң құрылымын, жалпы штат санын, Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң еңбекақы төлеу жүйесiн және Қазақстанның Ұлттық Банкi туралы
ереженi, сондай-ақ оларға өзгерiстер мен толықтыруларды қарау, мақұлдау
және Қазақстан Республикасы Президентiнiң бекiтуiне ұсыну;
банктер үшiн ең төменгi резервтiк талаптардың нормативiн бекiту;
Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының инвестициялық операцияларды жүзеге
асыру ережелерiн, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын
сенiмгерлiк басқару нәтижелерi туралы Қазақстан Республикасының Үкiметiне
ұсынылатын есептi бекiту;
Қазақстан Республикасы Парламентiне Қазақстан Республикасы Ұлттық қорын
сенiмгерлiк басқару нәтижелерi туралы жыл сайын ақпарат беру;
өкiлеттiгiне Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенiмгерлiк басқару
бойынша шұғыл шешiмдер қабылдау кiретiн лауазымды тұлғаны (өкiлеттi өкiл),
(Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi Төрағасының орынбасарынан төмен
емес деңгейдегi) айқындау;
Қазақстан Республикасы ұлттық валютасының ресми бағамы белгіленетiн шетел
валюталарының тiзбесiн айқындау;
бағалы қағаздар эмитенттерiнiң кредиттiк рейтингiсiнiң ең төменгi деңгейiн
айқындау;
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң консультативтiк-кеңесшi органдарын құру туралы
шешiмдер қабылдау;
Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының активтерiн айырбастау және қайта
айырбастау ережелерiн бекiту;
Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының активтерiне сыртқы басқарушылар
таңдау тәртiбiн айқындайтын ережелердi бекiту;
банктерге және банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын
ұйымдарға реттелуi Қазақстан Ұлттық Банкiнiң құзыретiне жататын мәселелер
бойынша ықпал ету шараларын және санкциялар қолдану тәртiбiн айқындайтын
ережелердi бекiту кiредi.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Басқармасы Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
құзыретiне кiретiн кез келген мәселенi қарауға әрi шешiм қабылдауға құқылы.
Қазақстанның Ұлттық Банкi Басқармасының отырыстары қажеттiгiне
орай, бiрақ айына кемiнде бiр рет өткiзiледi. Басқарма отырыстары Қазақстан
Ұлттық Банкiнiң Төрағасы, ол болмаған жағдайда оның орнындағы адам
жүргiзедi. Қазақстанның Ұлттық Банкi Басқармасының отырыстары демалыс және
мереке күндерiн қоса алғанда, кез келген күнi және тәулiктiң кез келген
уақытында өткiзiлуi мүмкiн. Басқарма отырыстары өткiзiлетiн орынды
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы, не оның орнындағы адам белгiлейдi.
Басқарма отырыстары қажеттiгiне орай бiрнеше күн бойы өткiзiлуi
(жалғасуы) мүмкiн. Мұндай жағдайда Басқарма отырыстары соңғы күнi шешiм
қабылданған күн болып саналады. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы, не оның
орнындағы адам, не Басқарма мүшелерiнiң жалпы санының кемiнде үштен бiрi
аса шұғыл және маңызды мәселелердi талқылау үшiн Басқарманың кезектен тыс
отырыстарын өткiзудi талап етуге құқылы.
Басқарма отырысына нақты мәселе бойынша қатыса алатын адамдар тобын
(Басқарма мүшелерiнен басқа) Қазақстан Ұлттық Банкінің Төрағасы айқындайды.
Басқарма шешiмi арасында Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы, не оның
орнындағы адам болуға тиiстi Басқарма мүшелерiнiң жалпы санының кемiнде
үштен екiсi қатысқан жағдайда Басқарма мүшелерiнiң жай көпшiлiк дауысымен
қабылданады. Дауыстар тең болған жағдайда Қазақстанның Ұлттық Банкi
Төрағасының даусы шешушi болып табылады. Қазақстанның Ұлттық Банкi
Басқармасының шешiмi сауалнама арқылы да қабылдануы мүмкiн.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы Басқарма шешiмiн өзiнiң
қарсылықтарымен бiрге қайталап талқылау және дауысқа салу үшiн бiр апта
мерзiмнен кешiктiрмей қайтаруға құқылы. Егер Басқарма жалпы санының үштен
екiсiне тең дауыспен бұрын қабылданған шешiмдi бекiтсе, Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң Төрағасы шешiмге қол қояды.
Басқарманың жекелеген мүшелерiнiң тұрақты жұмыс орны Қазақстанның
Ұлттық Банкi орталық аппаратының орналасқан жерiне сәйкес келмейтiнiн
ескере отырып, сондай-ақ Басқарманың кейбiр мүшелерi қызметтiк iссапарларда
болу немесе өзге де дәлелдi себептермен болмаған жағдайларда талқыланатын
мәселелердi Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы олармен телефон не басқа да
байланыс құралдарын пайдалана отырып сөйлесу арқылы келiсе алады.
Қабылданған шешiм бойынша олардың кейiннен өз көзқарастарын растауы
Басқарма қаулысына қол қою кезiнде ресiмделедi.
Басқарма өз құзыретiне жатқызылған мәселелер бойынша қаулы қабылдайды.
Басқарма мүшелерiнiң Басқарма отырысы талқыланатын мәселе бойынша
Басқарма отырысы басталғанға дейiн жазбаша бiлдiрiлген және осы отырыс
басталғанға дейiн шешiмiн таппаған, сондай-ақ Қазақстанның Ұлттық Банкi
Төрағасының, не оның орнын басатын адамның шешiмi жөнiнде түбегейлi
келiспеушiлiктерi болған жағдайда, Басқарма отырысында хаттама жүргiзiледi.
Мұндай жағдайда Басқарма отырысы хатшысының жұмысын Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң Төрағасы, не оның орнындағы адам Қазақстан Ұлттық Банкi
Басқармасының кез келген мүшесiне немесе Қазақстан Ұлттық Банкiнiң өзге де
қызметкерiне жүктеуі мүмкiн. Басқарма отырысына енгiзiлетiн мәселелер
бойынша материалдар қаулыны шығаруға (ресiмдеуге) тiкелей жауап беретiн,
оларды алдын ала қарау үшiн Басқарма мүшелерiне Басқарма отырысы
басталғанға дейiн он күннен кешiктiрмей жiберетiн Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
бөлiмшесiне берiледi. Басқарма Төрағасы материалдарды алдын ала қарауға
неғұрлым қысқа мерзiм белгiлеуге құқылы. Қазақстанның Ұлттық Банкi
Басқармасының жұмыс тәртiбi оның регламентiмен айқындалады.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Директорлар кеңесi Қазақстан Ұлттық Банкiн
оралымды басқару органы болып табылады және Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
Басқармасы мен Төрағасының (немесе оның орынбасарларының) құзыретiне
кiретiн мәселелердi қоспағанда, Қазақстан Ұлттық Банкiнiң құзырындағы
мәселелер жөнiнде шешiм қабылдайды. Директорлар кеңесiнiң құрамына
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы, оның орынбасарлары, Қазақстан Ұлттық
Банкi Төрағасының ұсынуымен Қазақстан Ұлттық Банкi бөлiмшелерiнiң басшылары
кiредi. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Директорлар кеңесiнiң құрамын Қазақстан
Ұлттық Банкiнiң Басқармасы бекiтедi.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Директорлар кеңесiнiң отырысы қажеттiгiне
қарай, бiрақ айына кемiнде бiр рет өткiзiледi. Қазақстан Ұлттық Банкi
Директорлар кеңесiнiң отырысын Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы, ал ол
болмаған жағдайда, оның орнындағы адам жүргiзедi.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Директорлар кеңесiнiң отырыстары демалыс
және мереке күндерiн қоса алғанда, кез келген күнi және тәулiктiң кез
келген уақытында өткiзiлуi мүмкiн. Директорлар кеңесiнiң отырысы өтетiн
орынды Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы не оның орнындағы адам
айқындайды.
Директорлар кеңесiнiң отырысы қажеттiгiне қарай бiрнеше күн бойы
өткiзiлуi (жалғасуы) мүмкiн. Мұндай жағдайда Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
Директорлар кеңесi отырысының соңғы күнi шешiм қабылданған күн болып
саналады.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы не оның орнындағы адам, не
Директорлар кеңесi мүшелерiнiң жалпы санының кемiнде үштен бiрi неғұрлым
шұғыл және маңызды мәселелердi талқылау үшiн Директорлар кеңесiнiң кезектен
тыс отырысын шақыруды талап етуге құқылы.
Директорлар кеңесiнiң отырысына нақты мәселе бойынша қатысатын
адамдар тобын (Директорлар кеңесi мүшелерiнен басқа) Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң Төрағасы айқындайды. Директорлар кеңесiнiң шешiмдерi отырыста да,
сол сияқты сауалнама арқылы да қабылданады. Шешiмдер отырыста Директорлар
кеңесi мүшелерiнiң жалпы санының кемiнде үштен екiсi, оның iшiнде Қазақстан
Ұлттық Банкiнiң Төрағасы немесе оның орнындағы адам болуға тиiстi жағдайда
Директорлар кеңесiнiң қатысып отырған мүшелерiнiң жай көпшiлiк дауысымен
қабылданады. Дауыстар тең болған жағдайда Қазақстан Ұлттық Банкi
Төрағасының даусы шешушi болып табылады. Сауалнама арқылы қаралатын
мәселелер жөнiндегi шешiм Директорлар кеңесi құрамының жалпы саны дауысының
үштен екiсiмен қабылданады.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы Директорлар кеңесiнiң шешiмiн
қайта талқылау және дауысқа салу үшiн өзiнiң қарсылықтарымен бiрге бiр апта
мерзiмнен кешiктiрмей қайтаруға құқылы. Егер Директорлар кеңесi қабылданған
шешiмдi жалпы дауыс санының үштен екiсiмен қуаттаса, Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң Төрағасы шешiмге қол қояды.
Кейбiр мәселелердiң жедел шешiлу қажеттiгiн ескере отырып, жекелеген
жағдайда шешiм сауалнама арқылы қабылданады, ал Директорлар кеңесiнiң
кейбiр мүшелерi қызмет бабымен iссапарда жүрген немесе олар басқа да
дәлелдi себептермен болмай қалған жағдайларда, талқыланатын мәселелердi
Қазақстан Ұлттық Банкi Төрағасының олармен телефон немесе басқа байланыс
құралдарын пайдаланып сөйлесу арқылы келiсуi мүмкiн. Қабылданған шешiм
бойынша олардың өз көзқарасын кейiннен растауы Директорлар кеңесiнiң
қаулысына қол қоюмен ресiмделедi, ал оларда түбегейлi келiспеушiлiктер
болған жағдайда, қаулыға ескерту түрiнде ресiмделедi.
Директорлар кеңесi өз құзыретiне жататын мәселелер бойынша қаулы
қабылдайды.
Директорлар кеңесiнiң отырысында талқыланатын мәселе бойынша
Директорлар кеңесiнiң мүшелерi түбегейлi келiспеушiлiктер білдiрсе, олар
оны Директорлар кеңесiнiң отырысы басталғанға дейiн жазбаша бiлдiрген және
осы отырыс басталғанға дейiн қайтарып алмаған болса, сондай-ақ Қазақстан
Ұлттық Банкi Төрағасының не оның орнындағы адамның шешiмiмен Директорлар
кеңесiнiң отырысында хаттама жүргiзiледi. Мұндай жағдайда Директорлар
кеңесi отырысы хатшысының қызметiн Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы не
оның орнындағы адам Қазақстан Ұлттық Банкi Директорлар кеңесiнiң кез келген
мүшесiне немесе Қазақстан Ұлттық Банкiнiң өзге қызметкерiне жүктей алады.
Директорлар кеңесiнiң отырысына енгiзiлетiн мәселелер жөнiндегi
материалдар Қазақстан Ұлттық Банкiнiң қаулының шығарылуына (ресiмделуiне)
тiкелей жауап беретiн бөлiмшесiне тапсырылады, ол мұны алдын ала қарау үшiн
Директорлар кеңесiнiң отырысы басталардан кемiнде бес күн бұрын Директорлар
кеңесiнiң мүшелерiне жолдайды. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы
материалдарды алдын ала қараудың барынша қысқа мерзiмiн белгiлеуге құқылы.
Директорлар кеңесiнiң жұмыс тәртiбi оның регламентiменайқындалады.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Директорлар кеңесiнiң өкiлеттiктерi:
1. Қазақстан Республикасының Президентi бекiткен Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң құрылымы негiзiнде Қазақстан Ұлттық Банкiнiң орталық аппараты
бөлiмшелерiнiң құрылымын, филиалдарын, өкiлдiктерiн, олар туралы ереженi,
сондай-ақ Қазақстанның Ұлттық Банкi ұйымдарының жарғыларын бекiтедi;
2. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң орталық аппаратының бөлiмшелерi,
филиалдары, өкiлдiктерi және ұйымдары басшыларының есебiн тыңдайды;
3. "репо", "керi репо" операциялары және "овернайт" заемдары
бойынша сыйақы ставкаларын белгiлейдi;
4. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң жылдық шоғырландырылған қаржылық есебiнiң
құрылымын айқындайды;
5. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң орталық аппаратының бөлiмшелерiне,
филиалдарына және өкiлдiктерiне бюджеттi (шығыстар сметасын) бөледi;
6. Қазақстан Ұлттық Банкi ұйымдарының бизнес-жоспарын және еңбекақы
төлеу қорын бекiтедi;
7. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң ұйымдарын құру, қайта құру және тарату
жөнiнде, Қазақстан Ұлттық Банкiнiң филиалдары мен өкiлдiктерiн ашу және
жабу жөнiнде шешiм қабылдайды;
8. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы бекiткен номенклатураға сәйкес
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң лауазымды адамдарын қызметке тағайындауға және
қызметтен босатуға келiсiм бередi;
9. қажет болғанда Қазақстанның Ұлттық Банкi Басқармасының қарауына
енгiзiлетiн мәселелердi алдын ала қарайды;
10. өзiне жүктелген функцияларды жүзеге асыруына ықпал ететiн және
(немесе) нарық инфрақұрылымының бөлiгi болып табылатын ұйымдардың құруға
және оның қызметiне Қазақстан Ұлттық Банкiнiң қатысуы туралы мәселенi
шешедi;
11. Қазақстан Ұлттық Банкi көрсететiн қызметтер үшiн ақы түрлерiн және
мөлшерiн бекiтедi;
12. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Директорлар кеңесi Қазақстан Ұлттық Банкi
Басқармасының айрықша құзыретiне жатпайтын кез келген өзге мәселенi қарауға
және шешiм қабылдауға құқылы.
13. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасын Қазақстан Республикасының
Президентi Парламент Сенатының келiсуiмен 6 жыл мерзiмге тағайындайды.
Төраға Қазақстанның Ұлттық Банкiнiң атынан iс-әрекет етедi және мемлекеттiк
органдармен, банктермен, қаржылық, халықаралық, шетелдiк және басқа
ұйымдармен қатынастарда сенiмхатсыз Қазақстан Ұлттық Банкiнiң атынан
өкiлдiк етедi. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы орнынан түсу туралы
өзiнiң жазбаша өтiнiшiн Қазақстан Республикасының Президентiне екi ай бұрын
берiп, орнынан түсуге құқылы. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасын қызметтен
Қазақстан Республикасының Президентi босатады.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы Қазақстан Ұлттық Банкiнiң қызметi
үшiн жауапты.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы "Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкi туралы" Қазақстан Республикасының Заңында және Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң Басқармасы үшiн осы Ережеде айтылған өкiлеттiктердi қоспағанда,
Қазақстан Ұлттық Банкi қызметiнiң барлық мәселелерi бойынша жедел және
атқарушы-өкiмдiк шешiмдер қабылдау өкiлеттiктерiне ие, оның iшiнде:
1. Қазақстан Ұлттық Банкi Басқармасының және Директорлар кеңесiнiң
отырыстарын жүргiзедi;
2. Қазақстан Республикасының заңнама актiлерi, Қазақстан Республикасы
Президентiнiң актiлерi, Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiң құқықтық
актiлерi, Қазақстан Ұлттық Банкi Басқармасының және Директорлар кеңесiнiң
қаулылары негiзiнде жәненемесе оларды орындау үшiн Қазақстан Ұлттық Банкi
қызметiнiң мәселелерi бойынша бұйрықтар мен өкiмдер шығарады, Қазақстан
Ұлттық Банкi Басқармасының және Директорлар кеңесiнiң қаулыларына қол
қояды;
3. Республикада және шет елдерде өз құзыретi шегiнде Қазақстан Ұлттың
Банкiнiң атынан өкiлдiк етедi;
4. Қазақстан Ұлттық Банкiнен сайланған Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
Басқарма мүшелерiн тағайындайды және босатады;
5. Қазақстан Республикасы Президентiнiң тағайындауы үшiн Қазақстан
Ұлттық Банкi Төрағасының орынбасарларына үмiткерлердi ұсынады;
6. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң лауазымдар номенклатурасын бекiтедi;
7. бекiтiлген номенклатураға сәйкес Қазақстан Ұлттық Банкiнiң лауазымды
тұлғаларын тағайындайды және оларды қызметтен босатады, көзге түскен
қызметкерлердi көтермелейдi, тәртiптiк шаралар қолданады;
8. Қазақстан Ұлттық Банкi Төрағасының орынбасарлары арасында
мiндеттердi бөледi, өз орынбасарларының және Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
орталық аппараты бөлiмшелерiнiң, филиалдарының, өкiлдiктерi мен ұйымдары
басшыларының жұмыс тапсырылған учаскедегi iстiң жай-күйi үшiн жауапкершiлiк
дәрежесiн белгiлейдi;
9. Қазақстан Республикасының Президентi бекiткен Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң жалпы штат саны негiзiнде Қазақстан Ұлттық Банкi орталық
аппаратының, филиалдарының, өкiлдiктерiнiң штат кестесiн бекiтедi;
10. жоғары кәсiби бiлiктiлiкке ие және аса маңызды функцияларды
орындайтын жекелеген қызметкерлерге жеке лауазымдық жалақы белгiлейдi;
11. Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң барлық мүлкi мен қаражатына билiк етедi,
Қазақстан Ұлттық Банкi атынан сенiмхат бередi, мiндеттемелерге қол қою және
сенiмхат беру тәртiбiн белгiлейдi;
12. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң атынан шарттар (келiсiмдер, келiсiм-
шарттар)жасайды;
13. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң орталық аппараты бөлiмшелерiн,
филиалдарын, өкiлдiктерi мен ұйымдарын тексерулер және аудит жүргiзу
нәтижелерiн қарайды;
14. Қазақстан Республикасының валюта заңнамасында көзделген валюта
құндылықтарын пайдалануға байланысты операцияларды жүргiзуге лицензия беру,
сондай-ақ лицензиаттың атауы, орналасқан жерi өзгерген жағдайда Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес Қазақстан Ұлттық Банкi берген
лицензияларды қайта ресiмдеу туралы, сондай-ақ лицензиялардың телнұсқаларын
беру туралы шешiм қабылдайды.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы (не Қазақстан Ұлттық Банкi
Төрағасының орынбасары) Қазақстан Республикасының заңнама актiлерiне сәйкес
қаралуы Қазақстан Ұлттық Банкiнiң құзыретiне жатқызылған әкiмшiлiк құқық
бұзушылық туралы iстер бойынша әкiмшiлiк жаза қолдану туралы шешiм
қабылдайды.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы Қазақстан Ұлттық Банкi Басқармасының
және Директорлар кеңесiнiң айрықша құзыретiне жатпайтын кез келген мәселе
бойынша шешiм қабылдауға, сондай-ақ өз құзыретiне кiретiн жекелеген
мәселелердi шешудi өзiнiң орынбасарларына, Қазақстан Ұлттық Банкi орталық
аппаратының құрылымдық бөлiмшелерiнiң, филиалдарының және өкiлдiктерiнiң
басшыларына тапсыруға құқылы.
Қазақстанның Ұлттық Банкi Төрағасының және оның орынбасарларының жеке
жалақыларының мөлшерiн Қазақстан Республикасының Президентi бекiтедi.
Қазақстанның Ұлттық Банкi Төрағасының орынбасарларын Қазақстанның
Ұлттық Банкi Төрағасының ұсынуымен Қазақстан Республикасының Президентi
Қазақстан Ұлттық Банкi Төрағасын тағайындау мерзiмiне қарамастан 6 жыл
мерзiмге тағайындайды.
Төрағаның орынбасарлары Қазақстан Ұлттық Банкiнiң атынан сенiмхатсыз
өкiлдiк етедi, өз құзыретi шегiнде құжаттарға қол қояды және сотта және
басқа ұйымдарда iстерi қаралған кезде, сондай-ақ өзге де мәселелер бойынша
Қазақстан Ұлттық Банкi қызметкерлерiнiң қатысуы үшiн сенiмхат бередi.
Төрағаның орынбасарларын Қазақстан Ұлттық Банкi Төрағасының ұсынуымен
Қазақстан Республикасының Президентi қызметтен босатады.
Қазақстан Ұлттық Банкi Төрағасының орынбасарлары Қазақстан Ұлттық
Банкi Төрағасымен келiсiлген жазбаша өтiнiшiн Қазақстан Республикасының
Президентiне ұсынып, қызметтен кете алады. Қазақстанның Ұлттық Банкi
Төрағасының орынбасарлары Қазақстан Республикасының қолданыстағы
заңнамасына сәйкес және өздерiне бөлiнген қызметтiк мiндеттерi негiзiнде
мәселелер қарайды және шешiм қабылдайды.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң орталық аппараты бөлiмшелерiнiң басшылары өз
қызметiн Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Директорлар кеңесi бекiтетiн осы
бөлiмшелер туралы ережелер негiзiнде жүзеге асырады.
1.3. Ұлттық банктің реттеу және бақылау ережелеріне сипаттама
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң негiзгi мақсаты,
мiндеттерi, қызметтері , өкiлеттiктерi және құқықтары.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң негiзгі мақсаты Қазақстан Республикасында
бағалардың тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Қазақстанның Ұлттық Банкiне мынадай мiндеттер жүктеледi:
- мемлекеттiң ақша-кредит саясатын әзiрлеу және жүргiзу;
төлем валюталық реттеудi және валюталық бақылауды жүзеге асыру;
қаржы жүйесiнiң тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесу.
Қазақстанның Ұлттық Банкi өзiне жүктелген мiндеттерге сәйкес мынадай
негiзгi функцияларды атқарады:
Қазақстан Республикасында мемлекеттiк ақша-кредит саясатын жүргізу;
Қазақстан Республикасының аумағында банкноттар мен монеталардың эмиссиясын
жүзеге асыру;
банктердiң банк функциясын жүзеге асыру;
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң банк, қаржы жөнiндегi кеңесшiсi және
агентi функцияларын және Үкiмет пен басқа да мемлекеттiк органдарға,
олармен келiсе отырып өзге де қызмет көрсетудi жүзеге асыру;
төлем жүйелерiнiң жұмысын ұйымдастыру;
Қазақстан Республикасында валюталық реттеудi және валюталық бақылауды
жүзеге асыру;
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң алтын-валюта активтерiн басқару;
қаржы ұйымдарының қызметiн бақылау мен қадағалауды жүзеге асыру, сондай-ақ
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң құзыретiне жатқызылған мәселелер бойынша олардың
қызметiн реттеу.
Қазақстанның Ұлттық Банкi мемлекеттiк ақша-кредит саясатын жүргiзу
мақсатында:
1. ақша нарығының жалпы жай-күйiне, заемдар бойынша сұраныс пен
ұсынысқа, инфляция деңгейiне және инфляциялық күтулерге байланысты ресми
қайта қаржыландыру ставкасын белгiлейдi;
2. қаржы нарығындағы сыйақының нарықтық ставкаларына жүзеге асырылатын
ақша-кредит саясаты шеңберiнде ықпал ету мақсатында ақша-кредит саясатының
негiзгi операциялары бойынша сыйақы ставкаларының деңгейiн белгiлейдi;
3. ең төменгі резервтiк талаптардың нормативтерiн белгiлейдi және
олардың орындалуын бақылауды жүзеге асырады;
4. ерекше жағдайларда, инфляция процестерiн ақша-кредитпен реттеудiң
жанама әдiстерiмен тоқтату мүмкiн болмаған кезде Қазақстанның Ұлттық Банкi
операциялардың жекелеген түрлерi бойынша кредиттеу лимиттерiн белгiлеу,
олар бойынша сыйақы ставкаларын доғару, операциялардың жекелеген түрлерi
мен мәмiлелер бойынша ставкалардың ең жоғарғы деңгейлерiн белгiлеу және
жекелеген салалардың дамуын ынталандыру немесе ұстап тұру мақсатында
кредиттiң нақты түрлерiн тiкелей реттеу жолымен операциялардың жекелеген
түрлерiнiң деңгейiне және көлемiне тiкелей сандық шектеулер енгiзуге
құқылы;
5. ақша-кредит саясатының қабылданған бағдарларына сәйкес банктердiң
Ұлттық Банктен қарыз алуының жалпы көлемiн реттейдi, сондай-ақ банктерге
берiлетiн заемдарды тарту және өтеу тәртiбiн, шарттарын, мерзiмдерi мен
лимиттерiн айқындайды;
6. депозиттер қабылдауды жүзеге асырады, сондай-ақ Ұлттық Банктегi
депозиттердi беру және өтеу тәртiбiн, шарттарын, түрлерiн, мерзiмдерi мен
лимиттерiн айқындайды;
7. валюта нарығындағы интервенцияны, сондай-aқ iшкі валюта нарығында
шетел валютасының сұранысы мен ұсынысы көздерiн бағалауды және талдауды
жүзеге асырады;
8. өзiнiң бағалы қағаздарын - мемлекеттiк бағалы қағаздар болып
табылатын Қазақстан Ұлттық Банкiнiң қысқа мерзiмдi ноталарын шығаруды
жүзеге асырады, сондай-ақ қысқа мерзiмдi ноталарды шығару, орналастыру,
айналысқа жiберу және өтеу тәртiбiн, шарттарын айқындайды;
9. жүзеге асырылатын ақша-кредит саясаты шеңберiнде мемлекеттiк және
басқа бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
10. ресми қайта қаржыландыру ставкасына сәйкес коммерциялық
вексельдерді қайта есепке алуды жүргізеді, сондай-ақ коммерциялық
вексельдердi қайта есепке алу тәртiбiн және коммерциялық вексельдердi
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң қайта есепке алуға қабылдауына қойылатын
шарттардыбелгiлейдi.
Қазақстанның Ұлттық Банкi Қазақстан Республикасының аумағында
банкноттар мен монеталардың эмитентi функциясын іске асыру мақсатында:
- Қазақстан Республикасының Президентi бекiткен тұжырымдама
негiзiнде банкноттар мен монеталар номиналдарының құрылымын, дизайнын,
сондай-ақ банкноттар мен монеталардың қажеттi санын айқындайды және олардың
дайындалуын қамтамасыз етедi;
- банкноттар мен монеталар шығарудың, Қазақстан Республикасының
аумағында олардың айналысын ұйымдастырудың және айналыстан алудың ерекше
құқығына ие болады. Сонымен қатар айналысқа банкноттар мен монеталар
шығаруды жеке және заңды тұлғаларға оларды сату арқылы Қазақстанның Ұлттық
Банкi жүзеге асырады.
- Қазақстан Ұлттық Банкiнiң инвестициялық және коллекциялық монеталарды
сату және сатып алу тәртiбiн айқындайды, сондай-ақ жеке және заңды
тұлғаларға оларды сату бағасын белгілейдi;
- бұрын қолданыста болған банкноттар мен монеталардың төлемге
жарамдылығын және айырбасталуын айқындау, оларды айналыстан алу, сақтау
және жою тәртiбiн белгiлейдi;
- қолма-қол банкноттар мен монеталарды есепке алу, сақтау, тасымалдау
және инкассациялау ережесiн белгiлейдi, банкноттар мен монеталарды
тасымалдауды, сақтауды және инкассациялауды қамтамасыз етуге қатысады,
банкноттар мен монеталардың резервтiк мемлекеттік қорларын құрады.
Қазақстанның Ұлттық Банкi банктердiң банк функциясын жүзеге
асыру мақсатында:
1. Қазақстан Республикасында қайта қаржыландыру жүйесiн
ұйымдастырады;
2. "Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi туралы" Қазақстан
Республикасының Заңында көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстанның
Ұлттық Банкiнде ашылған банк шоттарының иелеріне бiр жылдан аспайтын
мерзiмге өтiмдiлiгi жоғары, тәуекелсiз бағалы қағаздармен және басқа
активтермен қамтамасыз етiлген кредиттер бередi;
3. екiншi деңгейдегі банктер үшiн соңғы сатыдағы кредитор болып
табылады, соған байланысты оларға Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Басқармасы
белгілеген тәртiппен және мерзiмге қамтамасыз етiлген, сол сияқты
қамтамасыз етiлмеген кредиттердi ұлттық және шетел валютасымен беруге
құқылы;
4. ақшаның қате аударылу фактiсi анықталған жағдайда оны клиенттiң
банк шотынан алуға құқығы бар, клиенттiң ақшаны банк шотынан акцептемей
алуға берген келiсiмiн растайтын құжаттар болған жағдайда, оның банк шотын
дебеттеуге құқылы;
5. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Басқармасы айқындайтын тәртiппен және
шарттармен банктерге және басқа ұйымдарға берiлген кредиттер бойынша
олардың Қазақстанның Ұлттық Банкi алдындағы берешектерiнiң қайта
құрылымдуға құқылы.
Қазақстанның Ұлттық Банкi Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң банк, қаржы
жөнiндегi кеңесшiсi, агентi функцияларын жүзеге асыру және Үкiмет пен басқа
да мемлекеттiк органдарға, олармен келiсе отырып өзге де қызмет көрсету
мақсатында:
- өзiнде Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаражатын орналастырады,
Yкiметтiң шоттары бойынша төлемдер жасайды және өзге де операцияларды
жүзеге асырады, сондай-ақ оған басқа да қызметтер көрсетедi.
- Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Қазақстан Республикасының Үкiметiн
тiкелей қаржыландыруына болмайды;
- бюджеттiң атқарылуы жөнiндегi орталық уәкiлеттi орган Қазынашылық
комитетiнiң және Астана, Алматы қалалары бойынша Қазынашылық
департаменттерiнiң бiрыңғай қазынашылық шотына, шетел валютасындағы
шоттарына қызмет көрсетедi;
- Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттiк жоспарлау
министрлiгiнiң мемлекеттiк қарыз алу саясатын әзiрлеу және iске асыру,
мемлекеттiң ақша-кредит саясатына байланысты мәселелерi бойынша бюджет
саясатын қалыптастыру жөнiндегi ұсыныстарын қарайды;
- Қазақстан Республикасының Үкiметiмен келiсе отырып, оның мемлекеттiк
борышына қызмет көрсетуге қатысады және Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
мемлекттiк борышына қызмет көрсетедi;
- Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң шешiмi бойынша шығарылған
мемлекеттiк бағалы қағаздармен операцияларды жүзеге асырады.
Қазақстанның Ұлттық Банкi бюджеттiң атқарылуы жөнiндегi орталық
уәкiлеттi органның мемлекеттiк бағалы қағаздары бастапқы нарыққа
орналастырылған кезде оларды өз меншiгiне сатып алуға құқығы жоқ.
- мемлекеттiк бағалы қағаздар шығарудың және Үкiметтiң мемлекеттiк
борышын өтеудiң ай сайынғы көлемiн, олардың банк жүйесiнiң өтiмдiлiгiне
ықпалын және ақша-кредит саясатының басымдықтарын есепке ала отырып,
Үкiметтiң шешiмi бойынша шығарылған мемлекеттiк бағалы қағаздарды бастапқы
орналастыруға қаржы ұйымдарын жiберу шарттарын келiседi;
- бюджеттiң атқарылуы жөнiндегi орталық уәкiлеттi органмен келiсе
отырып, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң және жергiлiктi атқарушы
органдардың мемлекеттiк бағалы қағаздарының айналысын реттеудi жүзеге
асырады;
- Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес сотта
және басқа ұйымдарда сенiмхат бойынша қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын
реттеу мен қадағалауды жүзеге асыратын мемлекеттік органның (бұдан әрi -
уәкiлеттi орган) құқықтары мен мүдделерiн қорғауды жүзеге асырады;
- заемшыларға кредиттер жiберудi жүзеге асырады басқада қызметтер
көрсетед.
Қазақстанның Ұлттық Банкi төлем жүйелерiнiң жұмыс iстеуiн ұйымдастырy
жөнiндегi функцияны жүзеге асыру мақсатында:
- төлем жүйелерiн ұйымдастырады, үйлестiредi, реттейдi, сондай-ақ
олардың жұмыс iстеуiн қадағалауды жүзеге асырады;
- төлемдердi және ақша аударымдарын жүзеге асыру тәсiлдерiн,
төлемдердi және (немесе) ақша аударымдарын жүзеге асыру тәсiлдерiн қолдану
ережелерi мен ерекшелiктерiн, төлем нұсқауларының мазмұнына қойылатын
негiзгi талаптарды белгiлейдi;
қолма-қол ақшаны пайдалана отырып төлемдердi жүзеге асыру тәртiбi мен
шарттарын белгiлейдi;
банктердiң, банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын
ұйымдардың өздерi пайдаланатын автоматтандырылған жүйелердiң сенiмдiлiгiн,
қауiпсiздiгiн және банк ақпаратының қорғалуын қамтамасыз ету жөнiндегi ең
төменгi талаптарды белгiлейдi;
өз құзыретi шегiнде халықаралық (мемлекетаралық) төлемдер жүйесiн
ұйымдастыруға қатысуға құқылы;
банк шоттарының түрлерiн және құқықтық режимiн, шоттарды ашу, пайдалану
(жүргiзу) және жабу тәртiбi мен шарттарын белгiлейдi;
банк операцияларын жүргiзген кезде электрондық банк қызметiн көрсету
ережесiн белгілейдi;
төлем жүйелерiнiң Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс iстеуiнiң
тиiмдiлiгiн және сенiмдiлiгiн қамтамасыз етуге бағытталған нормативтiк
құқықтық актiлердi қабылдайды.
Төлем жүйелерiнiң жұмыс iстеуiн қадағалауды жүзеге асыру мақсатында
Қазақстанның Ұлттық Банкi:
төлем жүйелерiн ұйымдастыруға және жұмыс iстеу шарттары мен тәртiбiн
айқындайтын нормативтiк құқықтық актілер қабылдауға;
төлем жүйелерiнiң жұмыс iстеу мониторингiн жүзеге асыруға және оны
жүргiзудiң тәртiбiн белгілеуге;
төлем жүйелерiнiң ұйымдастырылуын және жұмыс iстеуiн тексеруге;
банктердiң және банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын
ұйымдардың төлем жүйелерiне қолжетiмдiлiгiн қамтамасыз ететiн
ұйымдастырушылық шараларға және бағдарламалық-техникалық құралдарға
қойылатын талаптарды белгiлейдi;
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiлерiне сәйкес төлем
жүйелері қатысушыларының қызметiн тексеруді жүзеге асыруға құқылы.
Валюталық реттеу және бақылауды жүзеге асыру мақсатында
Қазақстанның Ұлттық Банкi:
Қазақстан Республикасында шетел валютасы және шетел валютасындағы бағалы
қағаздар айналысының саласын және тәртiбiн айқындайды, резиденттер мен
резидент еместердiң Қазақстан Республикасының аумағында валюта
операцияларын жүргiзу және шетел банктерiнде Қазақстан Республикасы
резиденттерiнiң шоттар ашу тәртiбiнiң ережесiн белгiлейдi; V032436
валюталық реттеу және валюталық бақылау мәселелерi бойынша нормативтiк
құқықтық актiлер қабылдайды, сондай-ақ басқа мемлекеттiк органдар әзiрлеген
валюталық реттеу және валюталық бақылау мәселелерi бойынша нормативтiк
құқықтық актiлердi келiседi; V021922
валюталық құндылықтарды Қазақстан Республикасына әкелу және Қазақстан
Республикасынан әкету және жiберу тәртiбiн белгілейдi;
экспорттық-импорттық валюталық бақылауды жүзеге асырудың тәртiбiн
белгiлейдi; V011561
валюталық операцияларды және валюталық құндылықтарды пайдалануға байланысты
қызметті лицензиялау, валюта операцияларын тiркеу, валюта операциялары
туралы хабарлау тәртiбiн белгiлейдi және лицензиялар, тiркеу куәлiктерiн,
валюта операцияларын хабарлау жөнiндегi куәлiктер бередi;
Қазақстан Республикасының аумағында қызметiн жүзеге асыратын резидент
еместердiң валюталық операцияларының мониторингiн (валюталық мониторинг)
жүзеге асыру тәртiбiн белгілейдi;
сұраныс пен ұсыныс көздерiнiң, сондай-ақ шетел валютасын iшкi валюта
нарығында пайдалану бағыттары мониторингiн жүзеге асырады;
айырбастау пункттерiн тiркеу тәртiбiн белгiлейдi, сондай-ақ айырбастау
пункттерiнiң тiркеу куәлiктерiн бередi және Қазақстан Республикасының
валюта заңнамасына сәйкес олардың қолданылуын тоқтатады;
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Басқармасы айқындаған тiзбеге сәйкес шетел
валюталарына қатысты Қазақстан Республикасы ұлттық валютасының ресми
бағамын белгілейдi;
мемлекеттiк органдардың құзыретiне сәйкес олардың келiсiмi бойынша
Қазақстан Республикасындағы резиденттер және резидент еместердiң орындауы
мiндеттi валюта операциялары бойынша есепке алу мен есептiлiктiң тәртiбiн
және нысандарын белгілейдi;
алтынвалюта активтерiмен операцияларды қалыптастырады және жасайды;
халықаралық есеп айырысуларды ұйымдастырады, шет елдермен валюталық-
қаржылық және кредиттік-есеп айырысу қатынастарын жетiлдiредi;
жасалған мемлекеттiк шарттарға сәйкес шетелдiк және халықаралық ұйымдардан
шетел валютасын тартады;
Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген валюталық реттеу және
валюталық бақылау саласында өзге де функцияларды орындайды.
Қазақстанның Ұлттық Банкi валюта құндылықтарымен және қымбат
металдармен мынадай операцияларды жүзеге асырады:
шетел валютасын сатып алады және сатады;
Қазақстан Республикасының Yкiметi шет мемлекеттердiң үкiметтерi немесе
халықаралық қаржы ұйымдары шығарған және кепiлдiк берген шетел
валютасындағы бағалы қағаздарды, оның iшiнде Қазақстан Ұлттық Банкi
Басқармасының шешiмiнде көзделген жағдайларда, несие нысанындағы бағалы
қағаздарды сатып алады, сатады немесе операциялар жүргiзедi;
банктерде, шетелдiк орталық банктерде және олардың тiркелген
мемлекеттерiнiң заңнамасы бойынша тиiстi құқығы бар банктерде, қаржы
институттарында, сондай-ақ халықаралық қаржы ұйымдарында шоттар ашады;
шетелдiк орталық банктер, олардың тiркелген мемлекеттерiнiң заңнамасы
бойынша тиiстi құқығы бар банктер және басқа қаржы институттары, шетел
үкiметтерi мен олардың агенттерi үшiн, сондай-ақ халықаралық ұйымдар үшiн
шоттар ашады және жүргiзедi, өкiл немесе корреспондент ретiнде iс-әрекет
жасайды;
тазартылған алтынды, қымбат металдарды, асыл тастарды және олардан жасалған
бұйымдарды қабылдауды және сақтауды жүзеге асырады;
Қазақстан Республикасының аумағында және сыртқы нарықта тазартылған алтынды
және басқа қымбат металдарды сатып алу және сату бойынша операциялар
жасайды;
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында белгiленген тәртiппен
валюта құндылықтары мен қымбат металдарды Қазақстан Республикасына әкеледi,
сондай-ақ оларды шетел банктерi мен мамандандырылған қаржы ұйымдарындағы
өзiнiң шоттарына орналастыру үшiн шет елдерге әкетеді;
кредиттiк рейтингiнiң ең төменгi деңгейiн Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
Басқармасы айқындайтын эмитенттер шығарған бағалы қағаздарды сатып алады,
сатады немесе олармен операциялар жүргiзедi;
банкаралық депозиттер, репо мен керi репо, депозиттiк сертификаттар,
коммерциялық қағаздар және кредиттiк рейтингiнiң ең төменгi деңгейiн
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Басқармасы айқындайтын эмитенттер шығарған басқа
да борыштық мiндеттемелерi сияқты ақша нарығының құралдарымен операцияларды
жүзеге асырады;
кредиттiк рейтингтерi Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Басқармасы айқындаған
деңгейден төмен емес қарсы әрiптестермен форвард операциялары, своп
операциялары және опцион операциялары сияқты туынды қаржы құралдарымен
операцияларды жүзеге асырады;
Қазақстан Ұлттық Банкi Басқармасының шешiмi бойынша басқа да операцияларды
жүзеге асырады.
Қазақстанның Ұлттық Банкi алтын-валюта активтерiн басқару мақсатында:
1. Қазақстан Республикасының қымбат металдармен және асыл тастармен
байланысты қатынастарды реттейтiн заңнамасына сәйкес, аталған металды
қазақстандық және өзге өндiрушiлерден (сатушылардан) тазартылған алтынды
сатып алады;
2. Қазақстан Республикасының резиденттерінен және резидент еместерiнен,
сондай-ақ Қазақстан Республикасының Үкiметiнен шетел валютасын Қазақстан
теңгесiне (ескерткiш және кәдесый монеталарын қоса алғанда) және шетел
валютасын сатып алады;
депозиттерді (салымдарды) орналастырады, шетел валютасымен дилинг
операцияларын және шетел валютасында деноминацияланған бағалы қағаздармен
операцияларды жүзеге асырады, сондай-ақ шетел валютасымен кредиттер бередi;
тазартылған алтынмен, күмiспен, платинамен және платина тобындағы басқа
металдармен сату, орналастыру және басқа операцияларды жүзеге асырады;
халықаралық қаржы ұйымдарынан, шет мемлекеттердiң орталық банктерiнен және
басқа кредиторлардан кредиттер алады;
шетел валютасымен ақы төленетiн консультациялық, ақпараттық-баспа және
басқа қызметтер көрсетедi;
ақша-кредит саясатын және айырбас бағамы саясатын жүргiзу мақсатында, оның
iшiнде iшкi валюта нарығындағы сұраныс пен ұсыныстардың ауытқуларын
баяулату мақсатында, iшкi валюта нарығында валюта сатып алады және сатады;
өнiм (жұмыстар, көрсетiлген қызметтер) импортына, оған қоса шет елдердегi
дипломатиялық және өзге де өкiлдiктердi ұстау және iссапар шығыстарына
төлеу үшiн, сондай-ақ бюджет қаражаты есебiнен және Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң бюджетi (шығыстар сметасы) есебiнен Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
мемлекеттiк сыртқы борышына қызмет көрсету үшiн теңгенi шетел валютасына
айырбастауды жүзеге асырады;
басқа шетел валютасын сатып алу үшiн шетел валютасын сатады;
алынған кредиттер бойынша негiзгi борыш сомасын және сыйақы сомасын
қайтарады, сондай-ақ комиссиялық және олардың басқа да iлеспе шығыстарын
төлейдi;
қалыптастырылған провизиялар (резервтер) есебiнен шығынды алтын-валюта
активтерiн есептен шығарады;
алтын-валюта активтерiнiң өтiмдiлiгiн және сақталуын, сондай-ақ бiрқалыпты
тәуекел деңгейi кезiнде ұзақ мерзiмдi болашақта кiрiстiлiгiн қамтамасыз ете
отырып олармен операциялар жүргiзедi.
Қаржы ұйымдарының қызметiн лицензиялау, бақылау және қадағалауды
жүзеге асыру, сондай-ақ олардың қызметiн реттеудi Қазақстан Республикасының
заң актiлерiне сәйкес келтiру мақсатында Қазақстанның Ұлттық Банкi:
қызметiнiң ерекше түрi шетел валютасымен айырбастау операцияларын
ұйымдастыру болып табылатын заңды тұлғаларға шетел валютасымен айырбастау
операцияларын ұйымдастыруға лицензиялар бередi;
банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдарға:
банкноттарды, монеталарды және құндылықтарды инкассациялауға; банк аралық
клирингке; сейф операциял
арына; төлем карточкаларын шығаруға лицензия бередi;
инкассация ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz