Оңтүстік – Шығыс Қазақстан өзендерінің ең мол ағындысының параметрлерін климаттың өзгерісін және антропогендік факторларды есепке ала отырып бағалау

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ГЕОГРАФИЯ ЖӘНЕ ТАБИҒАТТЫ ПАЙДАЛАНУ ФАКУЛЬТЕТІ

Метеорология және гидрология кафедрасы

«6М061000-Гидрология»

МАГИСТЕРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ

Оңтүстік - Шығыс Қазақстан өзендерінің ең мол ағындысының параметрлерін климаттың өзгерісін және антропогендік факторларды есепке ала отырып бағалау

Орындаған Бостаева А. К. "" 2013 ж.

/қолы/ /аты-жөні/

Ғылыми жетекші: г. ғ. к., проф. қ. о Молдахметов М. М.

/регалии/ /қолы/ / аты-жөні/

"" 2013 ж.

Қорғауға жіберілді:

Кафедра меңгерушісі:

г. ғк., проф. қ. о Жүсіпбеков Д. Қ.

/регалии/ /аты-жөні/ /аты-жөні/

"" 2013 ж.

Алматы 2013

ТҮЙІНДЕМЕ

Диссертациялық жұмыс 88 беттен, кіріспеден, 4 тараудан, 17 кестеден, 12 суреттен, 35 формуладан, қорытындыдан, 20 атаулы пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.

Зерттеу объектісі - Оңтүстік-Шығыс Қазақстанның негізгі өзендері.

Жұмыста Оңтүстік-Шығыс Қазақстанның негізгі өзендерінің көпжылдық ағындысының тербелісі және соңғы онжылдықтардағы өзгеру тенденциясы зерттелді. Ең мол ағындының қамтамасыздық қисығының статистикалық параметрлері анықталды. 2010 жылға дейінгі мәліметтерді қоса алғандағы бақылау деректерін қолдана отырып, ең жоғары жылдық су өтімдерінің негізгі статистикалық сипаттамалары айтарлықтай нақтыланған.

Негізгі қолданылатын сөздер: су өтімі, су деңгейі, ағынды, ағынды көлемі, экстраполяциялау, су жинау алабы, қамтамасыздық қисығы, регрессия, репрезентативтік кезең, орташа квадраттық ауытқу.

РЕЗЮМЕ

Работа изложена на 88 страницах, состоит из введения, 4 разделов, заключения, списка использованных источников, включающего 20 наименований, иллюстрирована 12 рисунками и 17 таблицами.

Объект исследования - реки Юго-Восточного Казахстана.

В работе рассматривается колебание многолетних сток основных рек Северного Казахстана. Проанализированы различные методы расчета среднегодовых расходов воды и внутригодового распределения стока. Выявлены существенные уточнения основных статистических характеристик максимальных расходов с использованием данных наблюдений по 2010 год включительно.

SUMMARY

The work is set out on pages 88 computer text consists of an introduction, four chapters, conclusions, list of sources, including 20 items, illustrated with 12 figures and 17 tables.

The object of study - the rivers of South-Eastern Kazakhstan.

We consider the long-term fluctuation of major rivers drain the Northern Kazakhstan. Analyzed different methods of calculating the average annual cost of water and intra-flow distribution. Identified as a major refinement of the main statistical characteristics of the maximum flows using observational data to 2010 inclusive.

МАЗМҰНЫ

Кіріспе: Кіріспе

4: 4

: 1

Кіріспе: Оңтүстік-Шығыс Қазақстан аймағының ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

4: 6

: 1. 1

Кіріспе: Жер бедері және геологиялық құрылымы

4: 6

: 1. 2

Кіріспе: Топырақ және өсімдік жамылғысы

4: 9

: 1. 3

Кіріспе: Климаты

4: 10

: 1. 3. 1

Кіріспе: Ауа температурасы

4: 10

: 1. 3. 2

Кіріспе: Жел режимі

4: 11

: 1. 3. 3

Кіріспе: Атмосфералық жауын-шашын

4: 12

: 1. 3. 4

Кіріспе: Қар жамылғысы

4: 12

: 1. 3. 5

Кіріспе: Күн радиациясы

4: 13

: 1. 4

Кіріспе: Алаптың гидрографиясы

4: 13

: 2

Кіріспе: Жылдық ағындының қалыптасу жағдайы және гидрологиялық зерттелгенділігі

4: 17

: 2. 1

Кіріспе: Алаптың гидрологиялық зерттелгенділігі

4: 17

: 2. 2

Кіріспе: Зерттеу аймағының гидрологиялық режимдерінің ерекшеліктері

4: 19

: 3

Кіріспе: ҚАЛЫПТЫ ЖЫЛДЫҚ АҒЫНДЫНЫ БАҒАЛАУ

4: 21

: 3. 1

Кіріспе: Қалыпты жылдық ағындыны гидрологиялық бақылау қатары жеткіліксіз болған жағдайда анықтау

4: 22

: 3. 2

Кіріспе: Есептік кезеңді таңдау

4: 28

: 3. 3

Кіріспе: Ықтималдық үлестірім қисығының параметрлері

4: 40

: 3. 4

Кіріспе: Жылдық ағындының статистикалық параметрлерін бақылау қатары жеткілікті болғанда анықтау

4: 45

: 4

Кіріспе: ЕҢ ЖОҒАРЫ АҒЫНДЫНЫҢ КӨПЖЫЛДЫҚ ТЕРБЕЛІСІ

4: 52

: 4. 1

Кіріспе: Климат пен ағынды тенденциясы

4: 58

: 4. 1. 1

Кіріспе: Ағындының көпжылдық тербелісі

4: 58

: 4. 1. 2

Кіріспе: Өзендер ағындысының көпжылдық тербелісінің сипаты

4: 58

: 4. 2

Кіріспе: Автотербелісті процестер. Макроциркуляциялық түзілімдер

4: 59

: 4. 3

Кіріспе: Қатардағы циклділіктің себептері

4: 76

: 4. 3. 1

Кіріспе: Күннің белсенділігі

4: 77

: 4. 3. 2

Кіріспе: Талдаудың сандық әдістері

4: 78

Кіріспе: ҚОРЫТЫНДЫ

4: 85

Кіріспе: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

4: 87

Кіріспе:

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы . Елді мекендерді, гидротехникалық имараттарды су тасқынынан қорғау шараларын дұрыс жүргізу үшін ең жоғары су өтімін дұрыс анықтаудың маңызы зор. Шын мәнінде автомобиль, темір жолдарының төсемдері, биіктік белгілері, түрлі имараттардың су өткізуші тесіктері, елді мекендерді қорғауға арналған дамбаның биіктік белгілері ең жоғары су өтімі негізінде айқындалады. Елді мекендерді, шаруашылық нысандарын, рекреациялық зоналарды су тасқынынан қорғау үшін де өзендердің ең жоғары ағындысын бағалау қажет. Гидротехникалық имараттарды салуға кететін шығын, олардың үздіксіз ұзақ уақыт бұзылмай жұмыс істеуі өте сирек қайталанатын су өтімдерін дұрыс анықтауға тәуелді. Ең жоғары су өтімдерін төмендетіп жіберу имараттардың бұзылуына, елді мекендердің су астында қалуына алып келеді. Жұмыста Оңтүстік-Шығыс Қазақстанның негізгі өзендерінің көпжылдық ағындысының тербелісі және соңғы онжылдықтардағы өзгеру тенденциясы зерттелді. Ең мол ағындының қамтамасыздық қисығының статистикалық параметрлері анықталды.

Жұмыста қолданылған бақылау деректері Қазгидрометтің, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің Метеорология және гидрология кафедрасының мұрағаттарынан және басқада дерек көздерінен алынды. Есептеу үшін 1932-2010 жылдар аралығындағы деректер пайдаланылды. н

Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Оңтүстік - Шығыс Қазақстан аумағын апаттық гидрологиялық құбылыстардан қорғау шараларын жобалау, гидротехникалық имараттарды жобалау барысында ең жоғары су өтімінің параметрлерін бағалаудың маңызы зор.

Жұмыстың мақсаты: Оңтүстік - Шығыс Қазақстан аумағы өзендерінің ең мол ағындысының параметрлерін соңғы онжылдықтардағы климаттық өзгерістерді және адамның шаруашылық іс - әрекеттерінің әсерін есепке ала отырып бағалау. Жұмыстың мақсатына сәйкес келесі міндеттерді шешу алға койылды:

Іле, Шарын, Шелек, Талғар, Түрген, Кіші және Үлкен Алматы, Қаскелен және т. б. өзен алаптарының түрлі бекеттеріндегі өзен ағындысы бойынша қысқа бақылау қатарын қоса алғанда, барлық ақпараттарды жинау;
өзен ағындысына әсер ететін су қоймалары мен алапта жүргізілетін шаруашылық әрекеттер бойынша барлық ақпараттарды талдау және жинау;
берілген аумақтағы өзен сулылығының ұзақ уақытта өзгеру жағдайында ең мол ағынды сипаттамалары бойынша ақпараттар жинау және ең мол ағынды сипаттамаларын бағалау мүмкіндігін талдау;
ағынды және климат тенденциясын зерттеу;
ағынды қатарларының статистикалық құрылымын зерттеу;
негізгі ағынды қатарларының біртектілігін зерттеу;
Іле, Шарын, Шелек, Талғар, Түрген, Кіші және Үлкен Алматы, Қаскелен және т. б. өзендердің ең мол ағындысына шаруашылық іс-әрекеттің әсерін сандық тұрғыдан бағалау;
Іле, Шарын, Шелек, Талғар, Түрген, Кіші және Үлкен Алматы, Қаскелен және т. б. өзендерінің ең мол ағындысының нормасын нақтылау.

Зерттеу жұмысының объектісі: Оңтүстік - Шығыс Қазақстан аумағы өзендері, атап айтқанда Іле, Шарын, Қаскелен, Талғар, Есік, Ұзынқарғалы, Кіші Алматы, Үлкен Алматы және Шелек өзендері.

Зерттеу жұмысының пәні : Оңтүстік - Шығыс Қазақстан өзендерінің ең мол ағындысының статистикалық параметрлері

Зерттеу жұмысының әдістері мен бастапқы деректер: қойылған міндеттерді шешу үшін кешенді физикалық географиялық талдау, гидрологиялық ұқсастық әдісі, бастапқы ақпаратты статистикалық өңдеу және талдау әдістері қолданылады. Жұмыста қолданылған бақылау деректері Қазгидрометтің, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің Метеорология және гидрология кафедрасының мұрағаттарынан және басқада дерек көздерінен алынды. Есептеу үшін 1932-2010 жылдар аралығындағы деректер пайдаланылды.

Зерттеу жұмысының теориялық және тәжірибелік мәні: жұмыс нәтижелері «Оңтүстік - Шығыс Қазақстан аумағын гидрологиялық апаттық құбылыстардан қорғаудың Бас сұлбасын жасақтау, су шаруашылығы имараттарын жобалау және құрылысын салу кезінде қолданылуы мүмкін. Жұмыстың нәтижесі қарастырылып отырған аймақтың су ресурстарын немесе жекелеген су объектілерін пайдалану кезінде туындайтын стратегиялық және ағымдағы күнделікті мәселелерді шешу кезінде пайдаланылуы мүмкін.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Ұсынылып отырған жұмыс кіріспеден, төрт бөлімнен және қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, жұмыстың мақсаты мен міндеттері, ғылыми жаңалығы, зерттеу жұмысының теориялық және тәжірибелік мәні, зерттеу әдістері мен бастапқы деректер жөнінде негізгі мәліметтер берілген. Бірінші тарауда зерттеліп отырған аумақтың физикалық-географиялық сипаттамасы, яғни жер бедері, топырақ пен өсімдік жамылғысы, климаты және гидрографиясы берілген. Екінші тарауда ең жоғары ағындының қалыптасу жағдайы айқындалған. Ағындының қалыптасуына антропогендік жағдайдың әсері бағаланған. Негізгі өзендер алабының гидрологиялық тұрғыдан зерттелгенділігі талданған. Үшінші тарауда қалыпты жылдық ағындыны гидрологиялық бақылау қатары жеткіліксіз және жеткілікті болған жағдайда ең жоғары ағынды бағаланып, ықтималдық үлестірім қисығының параметрлері анықталған. Көпжылдық ағынды тербелісін зерттеу үшін тірек бекеттер таңдалынып, сонымен қатар жинақталған ағынды қатарлары есептік кезеңге келтірілген. Ол үшін кейбір бақылау жүргізілмеген бос жылдардың ағынды шамалары жұп корреляция әдісі бойынша қалпына келтірілген. Айырымдық интеграл қисықтары тұрғызылып, жылдық ағындының тербелісіне талдау жүргізілген. Ағынды қатарларының бойындағы жасырын периодтылықты айқындалып, автокорреляциялық талдау жүргізілген, сонымен қатар көпжылдық ағынды тербелісін бағалау үшін 10 жылдықтар, 20 жылдықтар бойынша жылжымалы орташаланған орташа квадраттық ауытқу графиктері тұрғызылып, талдау жасалынған.

1 Оңтүстік-Шығыс Қазақстан аймағының ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

Қарастырылып отырған аудандағы өзен ағындарының қалыптасуына физикалық-географиялық кешен, сонымен қатар антропогендік факторлар әсер етеді.

Ағынның қалыптасуының басты табиғи факторларына жер бедері, ауданның геологиялық құрылымы, климат, топырақ және өсімдік жамылғылары, өзендердің су режимі және гидрографиясы жатады. Ағынның қалыптасуына антропогендік (сыртқы) әсерлердің қалыптасуына баға беруде келесілерді ескеру керек: ормандардың азаюы, суармалаудың дамуы, көлік жолдарының төселуі, елді мекендер ауданының ұлғаюы, жаңа құрылыстар, сонымен қатар спортты-туристік орталықтардың салынуы. Бұлардың барлығы топырақ-грунттарындағы эрозия үрдісіне, жер беті ағындарының мөлшеріне ықпал етеді. Іле Алатауына алғашқы зерттеулер XIX ғасырдың елуінші жылдарында жасалған, кейінірек оның геологиясына, жер бедеріне, климатына және топырақ, өсімдік жамылғысына, гидрографиясына, гляциологиясына және т. б. мәселелерге көптеген ғылыми зерттеулер жасалған.

Төменде берілген жұмысты толық ашу мақсатында Іле Алатауы үшін осы факторлардың қысқаша сипаттамасы берілген.

1. 1 Жер бедері және геологиялық құрылымы

Таулы аудандарда гидрологиялық элементтердің, негізінен тау өзендерінің ағындарының биіктік белдемін анықтайтын басты фактор жер бедері болып табылады.

Іле Алатауы Тянь-Шань тау жүйесінің шеткі солтүстік доғасының бірі болып табылып, ендік бағытта (43 ⁰ с. е. ) 75 ⁰ және 78 ⁰ б. б. аралығында созылып жатыр. Іле Алатауының барлық жағында жоталар байқалмайды. Шелек өзенінің орта ағысының суы оң жақ жағалауында ол шығысқа қарай таралған Даланшық, Сарытау, Төре - Жайлау жоталарына таралады. Шелектен ары қарай олар Сөгеті - Бөгеті тау түрінде және Торайғыр және Сейректас жоталары болып жалғасады.

Жотаның шекаралары: шығыста Шарын өзені, батыста Қастек асуы, оңтүстікте Шелек және Чон-кемин өзендері болып табылады. Жотаның солтүстік бөліктегі аумағы тауалды жазықтығының жолақтарымен берілген [13] . Жотаның ең биік нүктесі Талғар шыңы, оның биіктігі 4973 м. абс, бұл шың өз алдына жотаны екі бөлікке - шығыс және батысқа бөледі және қазіргі мұз құрсанудың орталығы болып табылады, ал шығыстан батысқа қарай жотаның биіктігі төмендейді.

Жотаның жалпы ұзындығы 250 - 300 км алып жатыр, ал оның анағұрлым жоғары орталық бөлігі 150 км шамасында.

Қарастырылып отырған аудан батысында Ұзынқарғалы өзенінен шығысында Шелек өзенінің су айрығына дейін үлкен құламалыққа ие және меридианды бағытта терең өзендік аңғарлармен мүшеленген.

Бұл ауданда жер бедерінің үш биіктік белдеуі бөлінеді: мұздықты-биік таулы, орташа таулы және аласа таулы-тауалды, бұлар баяу тауалды жазықтыққа ауысады, ал тау алды жазықтықтарының шектерінде екі белдемге бөлінеді: ысырынды конус белдемі және тауалды жазықтығының аккумлятивті белдемі.

Мұздықты-биік таулы белдеу (2800 - 3000 м-ден жоғары) . Оның таулы ауданының шамамен 40 %-н, негізінен жотаның осьтік белдемін алып жатыр. Мұздықты-биік таулы белдеу жер бедерінің сыртқы көрінісі анағұрлым жоғары тектоникалық амплитудаға ие, ол жазықтық денудация аймақтарымен бұрынғы және қазіргі мұз құрсану аймақтарынан құралған.

Мұз құрсану ауданы негізінен 3700-4100 м дейінгі биіктік аралығын қамтитын 3000 м изогипстардан төмен, тіпті қалың мұздардың өзі түспейді. Солтүстік жазықтықтағы мұздықтар үшін фирналық сызықтың орта деңгейі 3800 м абс. изогипс болып табылады.

Іле Алатауының таулы өзендерінің алаптарының мұз құрсануы әртүрлі. Қазіргі мұз құрсанудың анағұрлым үлкен аудандары Шелек, Талғар, Есік, Түрген және Үлкен Алматы өзендерінің алаптарында орналасқан. Соңғы он жылдықтағы бақылау нәтижелері көрсеткендей климаттың ғаламдық жылынуымен байланысты мұз құрсанудың деградациясы (қысқаруы) байқалады. Осылардың әсерінен мұздықтардың санының қысқаруы, олардың ауданының және көлемінің қысқаруы байқалады. Іле Алатауының мұз құрсануының деградациясы кезіндегі мореналық - мұздық кешен туралы толық мағлұмат Е. Н. Вилесовтың бағалауы бойынша Іле Алатауының мұздықтарының орташа өлшемі бірте-бірте кішірейген. 1955 жылы бұл аудандағы мұздықтардың орташа ауданы 0, 94 км ² , 1979 жылы - 0, 86 км ² , 1990 жылы - 0, 62 км ² [14] .

Мұздықты-биік таулы белдеу үшін беткейдің төменгі бөлігінде және өзендердің арналарында бос сынықты материалдың көптеп жиналуы тән. Арнаға дейін жететін сусымалар, сонымен қатар бұрынғы және қазіргі мореналардың бос сынықты материалдары сел тасқындарының қалыптасуында үлкен рөл атқарады.

Өзен аңғарлары және олардың салалары негізінен ендері 3-5 м құрайтын арналар арқылы көрініс береді. Арналар делювиалды және мұздықты түзілімді ірі сынықты материалдармен толтырылған. Жайылма анық байқалмайды.

Орташа таулы белдеу (1400-1500 м-ден 2800-3000 м-ге дейін) . Бұл белдеу үшін 2000 м-ден жоғары жер бедерінің біршама тілімденген, шатқалдарының жүйесі және терең аңғарлардың V - түрлі формасы, 25-30 ⁰ -дан 40 ⁰ -қа дейінгі тік беткейлердің кездесуі тән. Мұнымен қатар аңғар тереңдігі 500 м-ге дейін ішкері еніп, ал аңғар ені үлкейеді. Бұл белдеудің жер бедері бос сынықты материалдардың денудациясының және аккумуляциясының, әсіресе көп мөлшерде ұйықты және коллоидты бөлшектерге ие беткейлерде және шатқалдардың түбінде қарқынды дамуымен сипатталады. Беткейлер ең жоғарғы шыңына дейін топырақ және өсімдік жамылғысымен көмкерілген. Бірақ, біраз мөлшерде жалаңаштанған жерлер кездеседі, бұл: жартастар, сусымалар және т. б.

Орташа таулы белдеу ағындарының қалыптасуына еріген қар сулары, нөсер және грунт сулары әсер етеді. Көлденең тілімдену тереңдігі алдыңғы белдеуге қарағанда анағұрлым аз, тілімдену 600-800 м (42, 5 %) алып жатыр. Горизонтальді қатынаста орташа таулы белдеу нашар тілімденген [15] . Өзендердің жайылмасы 200-300 м, анық байқалады, аумақтар кеңейіп, қайта қысқарып, кезектесіп тұрғандай көрінеді.

Аласа таулы - тау алды белдеу (800-900 м-ден 1400-1500 м-ге дейін) .

Бұл белдеуге жота массивінен солтүстік бағытқа кететін таулы қырқалар тән. Өзен аңғарларының тереңдігі 300-400 м-ге жетеді және оның шатқалдық түрлері бар. 1000 м-ден жоғары биіктіктегі беткейлердің құламалығы 20-дан 30 ⁰ -қа дейін. Кейбір аудандардың иілім бұрыштары 2-10 ⁰ құрайды. Аласа таулы белдеудің жер бедері биіктіктің біршама амплитудасымен, бірақ біршама горизантальді тілімденуімен ерекшеленеді. Ең үлкен вертикалды тілімдену (600-700 м) 5, 8 % құрайды.

Таудың етегінен біртіндеп Іле ойпаңына ауысатын, еңісті тау алды жазықтығы басталады. Бұл ойпаңның анағұрлым төмен бөлігінде Іле өзенінің аңғары және Қапшағай су қоймасы бар.

Геоморфологиялық тұрғыда бұл тауалды жазығы екі аймаққа бөлінеді: ысырынды конус аймағы және тауалды аккумулятивті жазығы. Ысырынды конустары 1000 м-ден 800 м-ге дейінгі биіктіктерде орналасқан. Олардың ылдилығының орташа мәні шамамен 3 ⁰ , ал ені 10-12 км жетеді.

Аккумулятивті жазық ысырынды конусы аймағынан төмен орналасқан. Оның жер бедері биік емес төбелерден және терең емес жыра сайлардан тұрады.

Аласа таулы- тау алды белдеуде ылдилықтың төмендеуі, жер бедерінің вертикальді тілімденуі, атмосфералық жауын-шашынның мөлшерінің өзгеруі ағындының қалыптасуында мұздықты-биік таулы және орташа таулы белдеуге қарағанда көп қатыспайды. Сонымен қатар, ысырынды конус аумағында жотаның негізгі өзендерінде топырақ-грунттардың фильтрациялық қабілеттіне және олардың қалыңдығына байланысты арналық ағыстың жоғалуы орын алады.

Іле Алатауының таулы өзендері алаптарының геологиялық құрылымы ағынға және су теңдестігіне үлкен әсер етеді.

Іле Алатауының геологиясын зерттеуге көптеген жұмыстар арналған. Солардың ішінде Н. Г. Кассин, Д. Н. Казанли, Г. Ц. Медоев, Н. Н. Костенко және басқаларының жұмыстары анағұрлым белгілі.

Геологиялық-тектоникалық тұрғыдан Іле Алатауы Солтүстік Тянь-Шаньдық беттік жүйеге жатады. Бұл жерде беткейдің түзілу үрдісі протерозойда және полеозойда жүрген. Іле Алатауы аумағының геологиялық құрылымы алуан түрлі, бұл жерде әр түрлі жастағы (протерозойдан бастап осы кезеңге дейінгі) және генезистегі жыныстар таралған.

Таулы бөлікте полеозойлық кристалды магмалардан түзілген жыныстар таралған. Негізінен бұл жыныстар гранитойдтық қатардан: граниттер, сиениттер, гранитоидтар, аляскидтар және т. б. құралған Олар жотаның осьтік аймағында кеңінен таралған және қарастырылып жатқан аумақтың 70 %-н алып жатыр. Тауалды және тау етегіндегі жазықтар кайназойлық жыныстардан құралған.

Жотаның етегінде орналасқан негізгі өзендердің ысырынды конустары 40 м-ден Шелек өзені аңғарында және Ұзын ағаш өзені аңғарында 70 м дейін жетеді.

Іле Алатауының аумағының гидрогеологиялық жағдайларын Н. Г. Кассин (1930 ж. ), В. Ф. Шлыгин, Ө. М. Ахмедсафин және басқа зерттеушілер зерттеген.

1. 2 Топырақ және өсімдік жамылғысы

Топырақ-өсімдік жамылғысы су сапасының және ағындының қалыптасуының негізгі факторы болып табылады. Оның жағдайы белгілі мөлшерде су обьектілерінің экологиялық жағдайларына әсер етеді, өйткені топырақ құрамында жиналған ластаушы заттар су эрозиясы өнімдерімен бірге су обьектілеріне түсіп және адам денсаулығына кері әсер етуі мүмкін.

Топырақ-өсімдік жамылғысын реттеуде жер бедерінің вертикальды белдемділігі, динамикалық геологиялық үрдістер, топырақ құраушы жыныстардың құрамы мен қасиеті, антропогендік әсерлері және т. б. ескеріледі. Анағұрлым толық вертикальды белдемділік жотаның орталық бөлігінде, оның солтүстік беткей шектерінде айқын көрінеді. Бұл жерден жоғарыдан төменге қарай кезекпен келесі вертикальды ландшафты белдеулер бөлінеді.

Гляциалды-нивалды белдеу (3400 м-ден жоғары) . Бұл белдеуде топырақ жамылғысы тек біраз жерлерде ғана кездеседі, және тасты болып келеді, сондай-ақ аз дамыған. Қатты жауын-шашынның аккумуляциясы секілді тау өзендерінің қоректенуі де үлкен рөл атқарады.

Альпілік белдеу (3400-3300 м-ден 3100-3000 м-ге дейін) . Таулы-шалғынды альпілік топырақтар қалыңдығы аз 20 - 50 см аралығында. Олар солтүстік, солтүстік-шығыс және солтүстік-батыс экспозициядағы жоталарды алып жатыр. Мұздықтардың әсерінен қалыптасқан жер бедерінің түрлері кеңінен таралған - карлар, цирктар, трогты аңғарлар. Топырақ астында тасшақпа, қойтастар бар.

Бұл белдеудің өсімдік жамылғысы кобрезиевтік альпілік шалғынмен және басқаларымен көрсетілген.

Субальпілік белдеу (3100-3000 м-ден 2800-2700 м-ге дейін) . Субальпілік белдеуге өтерде жартастар мен сусымалардың алып жатқан аудандары қысқарады.

Солтүстік экспозиция беткейлерінде таулы-шалғынды субальпілік топырақтар таралған, осы шекарадағы гумусты горизонттардың қалыңдығы 50-70 см аралығында. Оңтүстік беткейлерде - альпілік және субальпілік қалыңдығы аз және тасты таулық - шалғыннан айырмашылығы бар, таулы-далалық топырақтар таралған.

Өсімдік жамылғысына келсек әртүрлі дәнді шөптесін өсімдіктер, субальпілік шалғындар, манжетка, герань, көгалдар және т. б. таралған.

1. 3 Климаты

Іле Алатауының климатын әр түрлі маман иелері зерттеген: метеорологтар, гидрологтар, географтар, топырақтанушылар және т. б.

Бұл аудан климатына континенталдық, жергілікті биіктіктерге байланысты фронтальдық үрдістердің болуы тән. Іле Алатауы аумағы үшін жылы, ал төмен таулы және тау алды жазықты аймақ үшін ыстық жаз, қыста салқын және жылы ауа райының ауысып туруы тән, ауа температурасының жылдық және тәуліктік амплитудасының үлкен тербелісі, ауаның біраз құрғақшылығы және атмосфераның мөлдірлілігінің және тауға жоғарылаған сайын күн сәулесінің радиациялығы осы аумақ климатына тән.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.