Әлеуметтік-экономикалық қатынастардағы бағалы қағаздар нарығы

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе . . . 6

1. Әлеуметтік-экономикалық қатынастардағы бағалы қағаздар нарығы және оның инвестициялық процестегі рөлі . . . 9

1. 1 Экономикалық қатынастар жүйесіндегі бағалы қағаздар нарығының мәні . . . 9

1. 2 Бағалы қағаздарға инвестициялаудың экономиканы дамытудағы орны . . . 14

1. 3 Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығы және оның базалық тұтқалары . . . 21

2. Алматы өңірлік қаржы орталығының тәжірибесінде бағалы қағаздарды инвестициялауға талдау жүргізу . . . 31

2. 1 Алматы қаласы өңірлік қаржы орталығының қор нарығындағы рөлін анықтау . . . 31

2. 2 Бағалы қағаздар нарығының ағымдағы жай-күйін талдау . . . 41

2. 3 Бағалы қағаздардың инвестициялық процестердегі қарым-қатынастарын саралау . . . 51

3. Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздарға инвестиция тартудың проблемалары мен жетілдіру жолдары . . . 58

Қорытынды . . . 70

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 73

Кіріспе

Диплом жұмысының өзектілігі. Қаралып отырған тақырып, бүгінгі күннің бірден-бір көкейтесті тақырыбы. Бұл тақырыптың маңыздылығы Қазақстан Президентінің “Қазақстан - 2030” бағдарламасынан шығады, онда: ”Қор нарығын дамытуға жәрдем ету мақсатында ашық акционерлік қоғамдардың ұйымдық - құқықтық нысанында әрекет ететін банктердің акциялары мен басқа да бағалы қағаздарының ұйымдастырылған қор нарығындағы айналысын жандандыру бойынша жұмыстар жүргізіледі. Олардың баға белгілеуі турақты негізде, бұқаралық ақпарат құралдарында міндетті түрде жарияланады, банктердің корпоративтік бағалы қағаздармен жұмыс істеуі кеңейді” делінген.

Қазіргі заман талаптарында нарық субъектілерінің өзара міндеттерін құжаттау тәсілдері болып табылатын бағалы қағаздардың нарықтық қатынастар жүйесінде маңызды орны бар. Оның әрбір елдегі төлем айналымында мәні өте үлкен, бірақ ең бастысы - бағалы қағаздар арқылы инвестициялық процесс жүзеге асады, яғни инвестициялар автоматты түрде жинақтау қатынастарының қажеттілігі бар эффективті салалар мен экономика сфераларына бағытталады.

Бағалы қағаздар нарығы және олардың қызмет ету ерекшеліктері, бағалы қағаздардың өздері, олардың экономикадағы әр түрлі арнаулығы, оларды қолдану заңдылығы және олармен жүргізілетін операциялардың мақсатты аспектілері тұрақты түрде зерттеу мен талдауды талап етеді.

Біздің елімізде көптеген жылдар бойы қаржы нарығы, не оның инфрақұрылымы: жеке коммерциялық және инвестициялық банктер, биржа, сақтандыру компаниялары және т. с. с. болған емес, тауарлар мен қызметтерді өндірушілер(сондай-ақ қаржылық) арасында бәсекелестік жоқ болды - қоғамдық және экономикалық прогресті қозғаушы күштер. Сол себептен «жоспарлы экономиканың» қызмет ету жылдары қоғамдық өндірістің көлемі мен құрылымы халық қажеттілігінің көлемі мен құрылымынан алщақтап кетті; материалды және метериалды емес игіліктер мен қызметтердің жетіспеушілігін тудырған «экономика дефициті» құрылды.

Қазақстан бағалы қағаздар нарығының қалыптасуы 90 жылдардың басынан бастау алады, осы кезеңде КСРО заңдарының негізінде қор нарығының алғашқы институттары құрыла бастады.

Бағалы қағаздар нарығының негізгі міндеті - бұл меншікті қайта бөлу және оны бір иеленушінің қолында бекіту емес, бұл функцияны нарық жекешелендірудің басталу кезеңінде орындады. Оның мазмұны, жалпы мәні сақтала отырып әртүрлі деректемелерде, әрбір авторлармен әрқилы ашылады, бұл құбылыстың күрделілігін және проблеманың жеткіліксіз әзірленгенін көрсетеді.

Қор нарығының тұрақтануы бірқатар қиын кезеңдерді басынан кешірді. Оған 90 жылдардың басында орын алған инфляцияның өсуі, өндіріс ошақтарының тоқтауы, көптеген шаруашылық етуші субъектілердің қор нарығында жұмыс істеу тәжірибесінің болмауы басты себеп болды. Қор нарығында орта топ өкілдерінің аздығы, ішкі өнімді өндірушілер негізінен ірі стратегиялық компаниялардың болуы қор нарығының тиімді жұмыс істеуіне кедергі келтіріп отырған қазіргі таңдағы басты себептер болып табылады. Ірі компаниялар қор нарығына белсенді қатысудың орнына құнды қағаздарын бір қолға шоғырландырып, оларды айналымға енгізуден бас тартуда.

Осындай тығырықтан шығу мақсатында еліміз бірқатар реформаларды іске асыруда, олардың ішінде әлемдік тәжірибеге негізделген Алматы өңірлік қаржы орталығын құруды ерекше атап өтуге болады.

Қор нарығы қатысушыларының қызметін тиімді ұйымдастыру Алматы қаласы базасында өңірлік қаржы орталығын стратегиялық мақсатта құруға байланысты ерекше маңызды. 2005 жылы Қазақстан Республикасы Үкіметі, қазіргі кезде отандық қаржы институттарының орталығы болып табылатын, Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын құру туралы шешім қабылдады. Аталған шешім Қазақстан Республикасының қаржы секторының басқа ТМД мемлекеттерімен салыстырғанда жедел дамуымен, жалпы ішкі өнім және ішкі қор құрамындағы қаржы қызметінің үлесінің (2006 ж. 1 қазанында 3. 9 %) тұрақты өсуімен, қаржы капиталының ТМД елдеріне экспансиясының басталуымен және қаржы саласында кадрлік құрамның құрылуымен байланысты болды. Бұл қаржы секторын Қазақстан Республикасының одан әрі диверсификациялану, әлемдік экономикамен интеграциялану және бәсекеге қабілеттілігін ұлғайтуы процесіндегі негізгі фактор ретінде қарастыруға мүмкіндік береді.

2006 жылы Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев Қазақстан халқына арналған Жолдауында Алматы қаласын қаржы және іскерлік белсенділіктің ірі өңірлік орталығы ретінде дамытуды қолға алу туралы атап өтті [2] .

Жолдауда айтылғандай Орталық Азия өңірінің басты қаржы орталығы ретінде Алматының серпінді дамуы Қазақстанның ірі қаржы ұйымдарын өңірлік үлкен бизнес-жобаларға арналған займдар беру, сақтандыру мен қаржы қызметін көрсету саласында негізгі “мердігерлерге” айналдыру үшін қолайлы жағдайлар мен мүмкіндіктер туғызу мақсатына бағытталуға тиіс. Қаржы орталығының тиімді жұмысын қамтамасыз ету үшін тиісті инфрақұрылымдар, ең алдымен, телекоммуникациялар жасақтау қажет. “Еркін” қаржы-экономикалық аймақтарында ілеспе қызмет көрсету рыногын дамытуға да ерекше назар аудару керек.

Әлеуметтік бағыттағы рыноктық экономикадағы бағалы қағаздар капиталды инвестициялау үрдісіне қатысты. Капиталды инвестициялау, оның капиталға мұқтаж өндіріс жэне қызмет салаларына құйылуы, яғни олар уақытша бос капиталды сату-сатып алу арқылы тиімді өндірістер мен қызметтерге бағыттап отырады. Қазіргі экономикада бағалы қағаздар ең алдымен қоғамға шын мәнінде қажетті өндіріске орналасуы тиіс. Нәтижесінде қоғамдық өндірістің ең үйлесімді құрылымы пайда болып, тапшылықсыз экономика қалыптастырады, қоғамдық өндірістер пен қызметтерге негізінен қоғамдық сүраныстарға сай болады.

Қоғамның сауаттылығы, оның кеңейтілген ұдайы өндіріске мүмкіншілігі, тұрғындардың білімі, мамандық өрісі халықтың еңбекақысына тікелей байланыстылығында. Қазақстан Республикасы дамуының стратегиялық бағыты - экономикалық тиімділікті жеке адамның дамуымен, қоғамымыздағы әлеуметтік жағдайлардың жетілуімен ұштасатын әлеуметтік жағынан тиімді рыноктық экономиканы тұрақты жетілдіреді. Сондықтан бағалы қағаздардың әлеуметтік-экономикалық басымдылығы және оларды рыноктық қатынастарда мемлекеттік реттеудің маңыздылығын жүзеге асыру негізгі мәселелердің бірі болып, ғылыми тұрғыдан зерттеулерді талап етеді.

Диплом жұмысының мақсаты - рыноктық экономика жағдайындағы бағалы қағаздардың мәні және оларды әлеуметтік-экономикалық қатынастарда ерекше тауар ретінде сипаттап, қоғамның дамуы үшін бағалы қағаздарға инвестициялаудың тиімділігі мен маңыздылығын ашу, Қазақстанның бағалы қағаздар нарығының әрі қарай дамуын қамтамасыз ететін Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы туралы теориялық жэне практикалық мәселелерді зерттеу қарастырылды.

Диплом жұмысының мақсаты темендегідей міндеттерді алға тартты:

- бағалы қағаздардың теориялық даму негіздері мен бағалы қағаздарды өзгеше тауар ретінде көрсету;

- бағалы қағаздардың экономикалық қатынастарда қалыптасуы мен атқаратын қызметтерін айқындау;

- бағалы қағаздар нарығындағы Алматы өңірлік қаржы орталығының тиімділігін айқындау;

- бағалы қағаздарға инвестиция: қаржы тұтқаларының салыстырмалы тиімділігін талдау;

- Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздарға инвестиция тартудың жетілдіру жолдарын анықтау.

Зерттеу объектісі : Қазақстан Республикасы Алматы қаласы өңірлік қаржы орталығын реттеу Агенттігі және Қазақстан Республикасның бағалы қағаздар нарығы.

Жұмыстың теориялық және әдістемелік негізін экономика ғылымдарының классиктері мен қазіргі заманғы ғалымдардың еңбектері, ҚР Президентінің, Парламент жэне Үкіметтің заң және нормативтік актілері, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк бюллетені, Ұлттық статистика және Алматы өңірлік қаржы орталығын реттеу Агенттігінің ресми мәліметтері, веб-сайт, бағалы қағаздар туралы отандық экономист ғалымдардың зерттеу жұмыстары, нарықты экономиканың қазіргі экономикалық қатынастардағы бағалы қағаздарға инвестиция мәселелері жөніндегі монографиялар және т. б. қажетті материалдар алынды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы . Жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. Әлеуметтік-экономикалық қатынастардағы бағалы қағаздар нарығы және оның инвестициялық процестегі рөлі

Экономикалық қатынастар жүйесіндегі бағалы қағаздар нарығының мәні

Бағалы қағаздардың пайда болуы мен оларды қолданудың кеңеюі бірте-бірте қозғалыс механизмін қалыптастырды. Кез-келген тауар секілді бағалы қағаздар еркін айналыста болатын өзінің тұрақты аумағын, нарықтық қатынастар жүйесінде ерекше орны болатын нарығын иеленуі қажет[14] . Бұл бағалы қағаз нарығын - біртұтас жоғары деңгейі мен аяқталған технологиялық айналымы бар күрделі ұйымдастырушы-экономикалық жүйе екендігін ұйғартады. Олай болса да бағалы қағаздар өзіндік ерекшелігі бар тауар. Сәйкесінше, бағалы қағаз нарығы барлық (тауарлы, ақшалай және басқалары) нарықтардан ерекше айналыста жүретін сипаттағы тауарымен айрықшаланады. Бұл нарық қатысушыларының құрамын, олардың мекен-жайын, қызмет ету тәртібі мен реттеу ережелерін және т. б. анықтайды.

Кейбір батыс экономистері қаржы нарығының экономикалық табиғатын анықтауды олардың орындайтын мақсатты мәнінің функцияларынан шығады. Дж. Ван Хорн мынаны атап өтті: «Қаржы нарығының мәні - соңғы тұтынушылар арасында жинақты тиімді бөлу» [6] . Шын мәнінде экономика қаржы нарығынсыз-ақ өркендеуі мүмкін шығар, егер де кілең сол бір шаруашылық субъектілер оны дамыту үшін қаражаттарды жинақтап, капиталды жұмылдырса. Дегенмен, қазіргі заман шаруашылығында көбінесе капиталды мобилизациялаумен айналысатын нарық субъектілері, инвестиция үшін жинақтауға қарағанда нақты активтерге көп қаражаттар қолданады.

Басқа жағынан қарағанда, үй шаруашылықтары тұтыну мақсаттарына шығындауға қарағанда көп құралдарды жинақтайды. Осыған сәйкес, ұсынылатын инвестициялар мен жинақтардың көлемі арасындағы алшақтық жоғарлаған сайын, ақырғы тұтынушылар арасындағы жинақтарды үлестіру үшін қаржы нарығының тиімді қызмет ету тиімділігі өзекті болады. Соңғы инвестор мен соңғы ақша қаражат иесі мүдделерінің келісімге түсуі нақ осы қаржы нарығында, минималды шығын мен оптималды тәсіл арқылы жүргізіледі.

Л. Дж. Гитман мен М. Д. Джонктың «Инвестициялау негіздері» атты еңбегінде қаржы нарықтары «қаржы ресурстарын ұсынушылар мен келісім бекіту үшін оларды іздейтіндерді, ережеге сәйкес қор биржалары секілді делдалдардың көмегімен біріктіретін механизм» түрінде анықталады [7] . Авторлар қаржы нарығының бірнеше түрлері бар екендігін ескереді: акциялар нарығы, облигациялар нарығы, опциондар нарығы. Олар қаржы нарықтарының жалпы ерекшелігін айырды: қаржы құралдарының бағасы кез-келген уақытта сұраныс пен ұсыныстың тепе-теңдік нүктесінде тұрады. Табыстылық, инфляция, әлемдегі жаңалықтар және т. б. туралы жаңа ақпараттар айқын болған сайын сұраныс пен ұсыныс өзгерісі жаңа тепе-теңдіктің қалыптасуына алып келеді.

Бағалы қағаз нарығын олардың шығуы мен бағалы қағаз нарығына қатысушылар арасындағы экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде анықтауға болады. Бұл тұрғыдан алғанда ол кез-келген басқа тауар нарығының анықтамасынан ерекшеленбейді. Зерттелетін нарық нысанын жеке салыстырғанда ғана айырмашылық пайда болады. Бағалы қағаздар нарығының номенклатурасы қандай да бір жеке тауар нарығына емес, тұтас тауар нарығына сәйкес келеді, әрі кез-келген елдің қаржы нарығының құрамдық бөлігі болып табылады.

Бағалы қағаз нарығы субъектілерінің қатынастары экономикалық-құқықтық механизмге негізделеді. Бұл бағалы қағаздардың материалдық түрі ретінде оның маңызын дәлелдейді. Бірақ бағалы қағаздардың маңызы онымен шектеліп қоймайды. Бағалы қағаздар кез-келегн мемлекеттің төлем айналымында маңызды орын алады, себебі олар арқылы мемлекеттік инвестициялық қызметі жүзеге асырылады. Дәлірек айтқанда, бұл күрделі қаржы тікелей халық шаруашылығының ең тиімді саласына жіберіледі, яғни оларды нарық жүйесіндегі ең өмірщең субъектілер ғана ала алады.

Өзінің ұйымдық және құрылымдық ерекшеліктеріне орай бағалы қағаздар қаржы институттары, қаржы нарықтары және оларды реттейтін құқықтық ережемен қатар мемлекеттің қаржы жүйесінің тұтас бір бөлігін құрайды. Мұндай жүйе біздің мемлекетімізде нарық қатынастарын қалпына келтіру қажеттілігі туындаған кезде, яғни 90-шы жылдардың басында құрыла бастады.

90-шы жылдардың экономикалық тәжірибесі дәлелдегендей шаруашылықты жетілдіргендей нарықтық қатынастарды одан әрі дамытудың басты құралы - бағалы қағаздар екені талассыз ақиқат. Бағалы қағаздар ақша түріндегі капитал да, заттай капиталға да меншік құқығын бекітіп, тек бағалы қағаздар арқылы ғана мемлекеттік меншікті акционерлік қоғамдардың, яғни жеке меншік иелері - халықтың меншігіне айналдыруы мүмкін. Бағалы қағаздар нарығында өзіне тән қаржы институттары жүйесі қалыптасып олар да экономикалық өрістеудің қаржы көздері шоғырланып және инвестициялық қорларды бөлу қатынастары жүзеге асады. Қазіргі өндірістің жалпы құлдырап, қысқаруы кезінде мемлекеттегі жалпы ұлттық өнімдегі өндірістік инвестицияның үлесін арттыру бағалы қағаздар нарығының потенциалды қорларын пайдаланбай іске асуы мүмкін емес.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағалы қағаздар нарығын құру және оны одан әрі өрістету мақсатында қажетті шараларды жасауда. Қазақстандағы меншікті мемлекет иелігін алу және жеке меншіктендірудің Ұлттық бағдарламасы бағалы қағаздар нарығының негізгі элементтерін құру процесін жеделдетті. Мемлекеттік кәсіпорындарды акционерлік қоғамдар түрінде қайта құру олардың инвестиция тартудың ең бір тиімді механизмдерінің бірі - акция шығаруды пайдалану мүмкіншілігін ашты.

Бағалы қағаздар нарығының механизмі экономиканың барлық субъектілеріне инвестиция көздерін алуға мүмкіндік жасайды. Акция шығару осы ресурстарды шектеусіз алуға мүмкіндік туғызса, ал облигация шығару ақша ресурстарын, оларды банктен алудан гөрі, тиімді жағдайда алуға мүмкіндік береді. Мемлекет бюджет кемшілігін толтыру мақсатында да ақша белгілерін эмиссияламай, мемлекеттік бағалы қағаздар шығаруымен шұғылданады.

Басқа да қаржы құралдары секілді бағалы қағаздар тұтастай қаржы нарығына жағымды әсерін тигізеді. Бағалы қағаздар ақша ресурстарын қайта бөлудің жұмылдырылған қаражаты болып табылады. Мысалы, егер депозитке банк сертификаты рәсімделетін болса, ол одан ары айналысқа түседі. Айналым қаражатын толықтыру үшін несие алу міндетті емес. Оның үстіне, бұл несиені басқа тұлғаға жаңа келісім-шартты бекітіп барып қана бере аласың. Бұл арада борыштық міндеттемелердің біріне жататын әрі нарықта қаржы тәуекелдерін сақтандыру үшін сатылатын немесе сатып алынатын бағалы қағаздардың бағасын уақыт оздырмай ескертуге мүмкіндік беретін бос бағалы қағаздар болады, ал оларды беру (тапсыру) кейінірек жүзеге асырылады, яғни, базалық бағалы қағаздардың бағамы жоғарлағанда немесе құлдырағанда сақтандырылады. Осылайша, бағалы қағаз ақша ресурстарының еркін қайта бөлінуіне ықпал етеді.

Бағалы қағаздар нарығының негізін тауар нарығы, ақша және ақшалай капитал құрайды.

Бұл нарық түрлерінің жіктелімі бағалы қағаз түрлерінің жіктеліміне ұқсайды және былайша ажыратылады:

Халықаралық және ұлттық бағалы қағаздар нарығы;
Ұлттық және аймақтық (аумақтық) нарықтар;
Нақты бағалы қағаз түрлерінің нарықтары (акция, облигация және т. б. ) ;
Мемлекеттік және корпорациялық бағалы қағаздар нарығы;
Бастапқы және туынды бағалы қағаздар нарығы.

Бағалы қағаздар нарығының функциясын шартты түрде екі топқа бөлуге болады: жалпы нарықтық және өзіндік ерекшелігі бар функция [10] . Функцияның бірінші тобына мыналарды жатқызуға болады:

коммерциялық - осы нарықтағы операциялардан пайда табу функциясы;
мақсатты - нарықтық бағанықалыптастыратын процесті, олардың ұдайы қозғалысын және т. б. қамтамасыз етеді.
ақпараттық - яғни, нарық өз қатысушыларына сауда нысандары ммен оның қатысушылар туралы нарықтық ақпараттарды жеткізеді;
реттеуші - ондағы нарық сауда және оған қатысудың ережесін, қатысушылардың арасындағы дау-таласты шешудің тәртібін жасайтын болса, артықшылықтарды, бақылау органын немесе басқару органын және т. б. белгілейді.

Өзіндік ерекшелігі бар бағалы қағаздар нарығының функциясына мыналарды жатқызуға болады:

қайта бөліну;
баға және қаржы тәуекелдітерін сақтандыратын функция.

Қайта бөліну функциясы қосалқы үш функцияға бөлінеді:

нарық қызметінің салаларына ақша қаражаттарын қайта бөлу;
ең алдымен халықтың жинақ ақшаларын өнімсіз формадан өнімді формаға ауыстыру;
инфляциялық емес негізде, яғни айналысқа қосымша ақшалай қаражаттарды шығармай, мемлекеттік бюджет тапшылығын қаржыландыру.

Ал, баға және қаржы тәуекелдерін сақтандырушы функцияға немесе хеджирлеуге келетін болсақ, ол туынды бағалы қағаздар фьючерлік және опциондық келісім-шарттар пайда болғаннан кейін қолданысқа ене бастады.

Бағалы қағаздар нарығындағы сауда тәсілдерінің ұстанымы тұрғысынан мыналарды бөліп көрсету қажет:

алғашқы және қайталамалы;
ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған;
дәстүрлі және компьютерлендірілген;
кассалық және мерзімді нарықтар;

Бағалы қағаздар нарығы сауда-саттық және өсімқорлық операцияларының іс-тәжірибесімен байланысты пайда болды. Олар алғашқы бағалы қағаздар - вексельдер мен коносоменттердің пайда болуына себепкер болды. Ал, олар одан әрі мемлекеттің эмиссиялық қызметі мен акционерлік қоғамдардың пайда болуымен байланысты дамыды. Капиталдың бағалы қағаздарға кең ауқымды инвестициялануы XIX ғасырдың ортасында басталды. Бұл уақыт аралығында бағалы қағаздардың нарығы айтарлықтай дамыған болатын. Оның қатысушы топтары да анықталып үлгерді. Оның алғашқы қатысушылары - банк иелері мен жеке трейдерлер ретінде алға шыққан жеке тұлғалар, содан кейінгісі заңды тұлғалар.

Бүгінгі таңда бір мезгілде эмитент және трейдер болып табылатын бағалы қағаздар нарығының қатысушыларын бірнеше негізгі топқа бөлуге болады.

Жоғары имиджі бар мемлекет, муниципалиттер, аса ірі ұлттық және халықаралық компаниялар. Олардың бағалы қағаздарды шығаруы және оны жүзеге асыруы көп қиындық тудырмайды: оларды әрдайым үлкен мөлшерде қабылдай беруге болады. Бұл мемлекеттік және муниципалдық бағалы қағаздар жоғары табысты әрдайым қамтамасыз ете бермейді, алайда олардың сенімділік деңгейі жоғары. Сол себепті де халықтың кейбір бөлігі (зейнеткерлер, жалғыз бастылар, асыраушысынан айрылған немесе қамқоршысы жоқ отбасылар және т. б. ) қатерге бастарын тікпей-ақ, өз қаражаттарын осындай қағаздарға салуды жөн көреді.
Бағалы қағаздармен операцияларды жүзеге асыратын қаржылық институттары ( коммерциялық және инвестициялық банктер, сақтандыру қоғамдары, зейнетақы қорлары және т. б. ) . Олардың көбісі әр түрлі инвесторлардың (заңды және жеке тұлғалардың) қаражатын біріктіреді және олардың қаражатын табыс түсіретін бағалы қағаздарға салудың мүмкіндіктерін іздестіреді. Олар акцияның бақылау пакеттерін иеленуге ұмтылады немесе тәуекелдіктен қашып, өз капиталдарын экономиканың әр түрлі салаларына орналастырады.
Жеке инвесторлар - жеке тұлғалар, оның ішіндегі венчурлық бизнестегі шағын кәсіпорындардың иелері.
Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары. Олар қажетті ақпараттармен қамтамасыз етілуі олардың бағалы қағаздармен операцияларды жүргізуін оңайлатады. Бір немесе бірнеше қызмет түрлерімен айналысу құқығына тиісті лицензия алуы үшін қаржы нарығының кәсіби қатысушыларына бірқатар талаптар қойылады:

Заңды тұлғалар штатына тиісті қызметпен айналысу құқығына біліктілік куәлігі бар мамандар қажет болған жағдайда қойылатын білктілік талабы. Бұл талап қалыптасқан әлемдік іс-тәжірибеден алынып отыр. Нарықтық экономикасы дамыған барлық елдерде арнайы білімі бар тұлғалар ғана қаржы нарығында клиенттермен жұмыс істеуге жіберіледі;
Бағалы қағаздар нарығының кез-келген кәсіби қатысушысы ғана сәйкес ұйымдастырушылық -құқықтық формада акционерлік қоғамға тіркелетін жағдайда оның ұйымдастырушылық -құқықтық формасына қойылатын талап;
Қаржылық талап - бұл кәсіби қатысушының өзіндік капиталының жеткілікті болу деңгейі. Таза өзіндік капитал - бұл кәсіпорынның міндеттемелерінен тыс активтері. Жарғылық капитал - заңды тұлғаның құрылтайшыларды немесе акционерлерді қатыстыру арқылы істі ұйымдастыру үшін салым ақша ретінде тартатын қаражаты. Өкілетті органдар жарғылық капиталдың емес, өзіндік капиталдың жеткілікті болу деңгейін белгілейді.

Кәсіби қатысушыға өз қаражатын сеніп тапсырған инвестор өз активінің барлық қатерден сақталатынына сенімді болады. Инвесторды кәсіби қатысушының мәселелері толғандырмайды. Сондықтан да соңғысының өзіндік капиталы инвестормен есеп айырысуына жеткілікті болуы қажет, содан кейін ғана өз уәдесінде тұрмаған контрагенттермен, банктермен және т. б. байланысты туындаған проблемаларын өзі шешеді.

Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларына мыналар жатады: