Улы гепатит кезіндегі шажырқай лимфа түйінінің жиырылу белсенділігі және оны түзету жолдарын зерттеу
КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 Әдебиетке шолу
1.1 Лимфа айналымды нейрогуморалды реттеу
1.2 Лимфаға жалпы сипаттама
1.3 Лимфа түзілуі туралы теориялар. Людвигтің фильтрациялық теориясы
1.4 Организмнің висцеральді қызметіне улы заттардың әсері
1.5 Гомеостаздың бұзылуы кезіндегі лимфодинамиканың реттелуі
2 Зерттеу нысаны мен әдістері
3 Зерртеу нәежиелері мен талдау
3.1 Егеуқұйрықтардағы улы гепатит кезіндегі лимфодинамикасы мен лимфа түйіндерінің моторлық қызметі
3.2 Төртхлорлы көмірсудың жоғары дозасымен улану кезіндегі лимфадинамикадағы бұзылыстар және оларды протекторлы заттармен түзету
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 Әдебиетке шолу
1.1 Лимфа айналымды нейрогуморалды реттеу
1.2 Лимфаға жалпы сипаттама
1.3 Лимфа түзілуі туралы теориялар. Людвигтің фильтрациялық теориясы
1.4 Организмнің висцеральді қызметіне улы заттардың әсері
1.5 Гомеостаздың бұзылуы кезіндегі лимфодинамиканың реттелуі
2 Зерттеу нысаны мен әдістері
3 Зерртеу нәежиелері мен талдау
3.1 Егеуқұйрықтардағы улы гепатит кезіндегі лимфодинамикасы мен лимфа түйіндерінің моторлық қызметі
3.2 Төртхлорлы көмірсудың жоғары дозасымен улану кезіндегі лимфадинамикадағы бұзылыстар және оларды протекторлы заттармен түзету
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Лимфа жүйесі көп функционалды, ол су мен белоктардың ұлпалар қан арналарына тасымалдануына, алмасу және иммундық реакцияларға, ісік, шемен, лимфостаз сияқты патологиялық процестердің дамуына әкелетін қатерлі ісік клеткаларының метастазына қатысады.
Соңғы жылдары ортаның қолайсыз экологиялық факторлары әсер еткенде лимфа жүйесі организмнің компенсаторлы-қорғаныштық реакцияларына қатысатындығы анықталып отыр [1].
Біздің алдыңғы зерттеулерімізде қанайналым жүйесіндегі ауытқуларды моделдеу кезінде ( эксперименталды вазоренальді гипертензия, аяқ-қолдардағы веноздық қанның тоқтап қалуы, т.б) лимфа жүйесінің компенсаторлы-қорғаныштық функциясы анықталған. Адам іс-әрекетінің барлық аймақтарында ғылыми техникалық прогрестің қарқынды дамуы жаңа экологиялық ортаны қалыптастырды, оған тірі организмдер эволюциялық тұрғыдан бейімделмеген. Қоршаған ортаның кері әсерлерімен қатар, адам организмінің висцеральді мүшелерінің жұмысына кері ықпалын тигізетін жүйкелік-психологиялық жүктемелер де әсер етуде [2,3].
Соңғы мәліметтерге сәйкес, Қазақстанда қоршаған ортаның экологиялық жағдайының нашарлауымен байланысты соңғы 5 жылда қан аурулары 69%, қанайналым 52%, ас қорыту мүшелерінің аурулары екі есеге, онкологиялық және жүйке аурулары 42%-дан 52%-ға дейін артып отыр.
Дүниежүзілік денсаулық ұйымының (ДДҰ) мәліметтеріне сүйенсек, ХХІ ғасырда әлемде жүрек-қантармыр аурулары, қантты диабет, алмасу процестеріндегі бұзылыстары, т.б. арта түседі. Адамдарда зат алмасу процестерінің бұзылу себептері артық мөлшерде тамақтану, қозғалыстың аз болуы, алкоголь, шылым шегу, стресс, сонымен қоса су мен тағамдар құрамындағы өндірістік токсиканттар болып саналады [4].
Лимфа жүйесінің ұлпалар мен мүшелер дренажындағы, гормондар тасымалындағы, транскапиллярлық зат алмасуы, ас қорыту мүшелерінен белок пен май бөліктерінің қан арналарына тасымалдануы процестеріндегі рөлін ескере отырып, ұшқыш органикалық улы заттармен улану салдарынан улы гепатиттің дамуы мен лимфадинамикадағы қозғалыстарға лимфа жүйесінің қатысуын зерттеу өзекті мәселе деп есептейміз [5].
Соңғы жылдары ортаның қолайсыз экологиялық факторлары әсер еткенде лимфа жүйесі организмнің компенсаторлы-қорғаныштық реакцияларына қатысатындығы анықталып отыр [1].
Біздің алдыңғы зерттеулерімізде қанайналым жүйесіндегі ауытқуларды моделдеу кезінде ( эксперименталды вазоренальді гипертензия, аяқ-қолдардағы веноздық қанның тоқтап қалуы, т.б) лимфа жүйесінің компенсаторлы-қорғаныштық функциясы анықталған. Адам іс-әрекетінің барлық аймақтарында ғылыми техникалық прогрестің қарқынды дамуы жаңа экологиялық ортаны қалыптастырды, оған тірі организмдер эволюциялық тұрғыдан бейімделмеген. Қоршаған ортаның кері әсерлерімен қатар, адам организмінің висцеральді мүшелерінің жұмысына кері ықпалын тигізетін жүйкелік-психологиялық жүктемелер де әсер етуде [2,3].
Соңғы мәліметтерге сәйкес, Қазақстанда қоршаған ортаның экологиялық жағдайының нашарлауымен байланысты соңғы 5 жылда қан аурулары 69%, қанайналым 52%, ас қорыту мүшелерінің аурулары екі есеге, онкологиялық және жүйке аурулары 42%-дан 52%-ға дейін артып отыр.
Дүниежүзілік денсаулық ұйымының (ДДҰ) мәліметтеріне сүйенсек, ХХІ ғасырда әлемде жүрек-қантармыр аурулары, қантты диабет, алмасу процестеріндегі бұзылыстары, т.б. арта түседі. Адамдарда зат алмасу процестерінің бұзылу себептері артық мөлшерде тамақтану, қозғалыстың аз болуы, алкоголь, шылым шегу, стресс, сонымен қоса су мен тағамдар құрамындағы өндірістік токсиканттар болып саналады [4].
Лимфа жүйесінің ұлпалар мен мүшелер дренажындағы, гормондар тасымалындағы, транскапиллярлық зат алмасуы, ас қорыту мүшелерінен белок пен май бөліктерінің қан арналарына тасымалдануы процестеріндегі рөлін ескере отырып, ұшқыш органикалық улы заттармен улану салдарынан улы гепатиттің дамуы мен лимфадинамикадағы қозғалыстарға лимфа жүйесінің қатысуын зерттеу өзекті мәселе деп есептейміз [5].
1 Бородин Ю.И. Проблемы лимфодетоксикации и лимфосанации // Труды ИК и ЛФ. - Новосибирск, - 2000, - Т.8. - С. 5-9.
2 Foldi M., Casley-Smith J.K. Limphangiology. - Stuttgart – New-York, - 1983, - 700 p.
3 Модин А.Ю. Влияние гравитации на линейную скорость кровотока в различных отделах венозной системы человека // Авиакосм. и экол. мед. - 2002, - Т. 36, - №2, - С. 4-6.
4 Демченко Г. А., Вовк Е. В. Взаимоотношения сдвигов лимфотока, лимфатического и венозного давления при ортостазе // В кн.: «Венозное кровообращение и лимфообращение» - Алма-Ата, - 1989. - С. 101-102.
5 Булекбаева Л. Э., Демченко Г. А., Хантурин М. Р. Сократительная активность лимфатических сосудов крыс после антиортостатического воздействия // Физиолог. журн..им. И.М. Сеченова. – 1994, – Т. 80. - С. 77-80.
6 Оксенгендлер Г.И. Яды и организмы. - М.: Наука, - 1991, - 319 с.
7 Толемисова А.М. Изучение комбинированного действия мышьяка и кадмия и протекторной роли сульфата в условиях эксперимента. Автореф… канд. мед. наук: 14.00.25. – Алматы, - 1999, - 24 с.
8 Булекбаева Л.Э. Участие лимфатической системы в адаптивных реакциях организма при действии хлорида кадмия // Тр. межд. конф. «Адаптация организма к природным и экосоциальным условиям среды». –Бишкек, - 1998, - С. 65.
9 Ахметбаева Н.А., Ахметова Б.К. Изучение влияние кадмиевой интоксикации на структуру нервного аппарата почечных лимфатических узлов и сосудов // Матер. Междунар. Научно-практ. Конф. «Актуальные проблемы экологии», - Караганда, - 2002, - С. 175.
10 Кольбай И.С., Сейткулова Л.М. Уровень протеолитической активности различных звеньев лимфатической системы кишечника в норме и при действии Сd2+ и глютатиона // Известия МОН РК, НАН РК. Сер. биол. и мед. - 2000, - №1, - С. 39-45.
11 Вайноровская Н.Ю., Пасенюк А.В. Современные подходы к использованию энтеральных сорбентов // Фармокологический вестник. - 1999, - №5, - С. 17-18.
12 Булекбаева Л.Э., Демченко Г.А., Вовк Е.В. Особенности лимфдинамики при антиортостатическом положении различной продолжительности // В кн.: «Венозное кровообращение и лимфообращение» - Алма-Ата, - 1989, - С.61-67.
13 Булекбаева Л.Э. Роль корковых структур головного мозга и мозжечка в регуляции лимфообращения. – Алма-Ата: Наука, - 1974, - 228 с.
14 Ахметбаева Н.А., Говырин В.А., Озирская Е.В., Хорьков А.Д. Изучение строения стенки грудного лимфатического протока у собак в постнатальном онтогенезе // Журн, эволюц. биохим. и физиол. – 1980, - Т. 16, - №6, - С. 593-598.
15 Булекбаева Л .Э. Сравнительная физиология лимфатической системы. - Алма-Ата.: Наука, - 1985. – 164 с.
16 Ахметбаева Н.А. Сравнительная характеристика адренергической иннервации лимфатических сосудов позвоночных // В кн.: «Венозное кровообращение и лимфообразование» - Алма-Ата, - 1989, - Ч. 1, - С. 29-30.
17 Мырзаханов М.Р. Роль лимфатических узлов и сосудов в продвижении лимфы // Вестник НАН РК. – 1994, - №3. – С. 70-76.
18 Борисова Р.П., Бубнова Н.А. Теория активного транспорта лимфы и анализ начального этапа патогенеза лимфедемы // Мат. I Съезда физиологов СНГ. – Сочи, - 2005, - Т. 1, - С.91.
19 Фионик О.В., Борисова Р.П., Бубнова Н.А., Семенов А.Ю., Чернышев О.Б. Влияние цитокинов на сократительную активность лимфатических сосудов при лимфедемы нижных конечностей // I Съезда физиологов СНГ. – Сочи, - 2005, - Т. 1, - С. 91.
20 Гареев Р.А., Файзулина Ф.Р. Адсорбция белка на лимфоцитах // Мат. науч. конф. «Проблемы экспериментальной, клин. и профилактической лимфологии». – Новосибирск, - 2002, - С. 30-32.
21 Алибаева Б.Н. Влияние фуросемида на водно-солевой гомеостаз щенят // Тез. международ. научно-практ. конф. посв.60-летию ИФЧЖ МОН РК. –Алматы, - 2005, - С. 9-10.
22 Алибаева Б.Н. Гомеостатическая функция лимфатической системы у низших позвоночных: Автореф. канд. биол. наук. – Алма-Ата. – 1981. – 24 с.
23 Булекбаева Л.Э., Ахметбаева Н.А. Развитие симпатических влияний на лимфаток в постнатальном онтогенезе у собак // Журн. эволю. биохим. и физиология. – 1982, - Т. 18, - №2, - С. 140-143.
24 Хасанов Ш.Р. Лимфообращение в условиях симпатической блокады // В кн.: Проблемы лимфологии и интерстициального массопереноса. - Новосибирск. – 2004, - Ч. 2, - С.158-159.
25 Ионина И.П. Функциональное состояние лимфатической системы при экспериментальной артеральной гипертензии: Автореф.. дисс.. канд.. биол.. наук. – Алма-Ата, - 1991, - 24 с.
26 Нургалиева К.Б. Особенности нейрогуморальной регуляции лимфодинамики при эксперименатльной гипертензии: Автореф. дисс.. канд.. мед.. наук. - Бишкек, - 1992, - 24 с.
27 Асташова Т.А., Асташов В.В., Морозов С.В. Свободные жирные кислоты в лимфе в нормальных условиях и при циркуляторных нарушениях // Мат. науч. конф. «Проблемы эксп., клин. и профилак. лимфологии». –Новосибирск, - 2002, - С. 30-32.
28 Вовк Е.И., Булекбаева Л.Э., Демченко Г.А. Функциональное состояние лимфатических узлов при ишемии-реперфузии кишечника // Мат. V Съезда физиологов Казахстана. - Караганда, - 2003, - С.73-74.
29 Булекбаева Л.Э., Вовк Е.И., Демченко Г.А. Лимфодинамические сдвиги при ишемии-реперфузии тонкого кишечника // Тез. междунар. научно-практ. конф. посв. 60-летию ИФЧЖ МОН РК. – Алматы, - 2005, - С. 34-35.
30 Гареев Р.А. Транскапиллярный обмен и лимфообразование. -А-Ата: Наука, - 1989, -190 с.
31 Кульбаев И.С., Костюшина Н.В. Микрогемодинамика и лимфоток в тонкой кишке при действии гистамина на фоне водной нагрузки и гипертермии у собак // Физиол. журн. СССР. – 1992, - Т. 78, - №5, - С. 54-59.
32 Мурзамадиева А.А. Роль стабилизаторов и тканевых регуляторов в гемато-лимфатическом обмене белка: Автореф... дисс… док… мед… наук. – Алматы, - 1995, - 40 с.
33 Лакпаева Ш.Г. Сравнительное исследование нейрогуморальной регуляции лимфо- и гемодинамики у рептелии: Автореф. дисс.. канд.. биол.. наук. – Алматы, - 1993, - 22 с.
34 Нургалиева К.Б., Лакпаева Ш.Г. Сравнительно-физиологическое изучение сдвигов гемо- и лимфодинамики при раздражении механорецепторов легких // III съезд физиол. Казахстана. - Алматы, - 1995, - С. 132.
35 Мырзаханова М.Н. Сравнительно-физиологическое исследование нейро-гуморальной регуляции венозного кровообращения и лимфотока у низших позвоночных: Автореф. дисс.. канд.. мед.. ..наук. – Алматы, - 1999, - С.22.
36 Исабекова С.Б., Карягина Н.М., Третьяков Ю.Я. Подходы к изучению лимфатических систем при воздействии экологического фактора температуры // Матер. науч. конф. Проблемы клинической и эксперим. лимфологии. –Новосибирск, - 1992, - Т. 1, – С. 76.
37 Алибаева Б.Н., Окушева З.Б. Об участии лимфатической системы птиц в водном обмене // Тр. ин-та физиол. АН Каз. ССР. «Регуляция функции лимфатической системы», - 1991, - Т.35, - С.5-11.
38 Хантурин М.Р., Нургалиева К.Б. Сравнительная оценка сократительных ответов лимфатических сосудов птиц на вазоактивные вещества // Докл НАН РК. - 1995, - №4, - С.92-97.
39 Кульбаев И.С., Ткаченко Б.И., Ташенов К.Т., Костюшина Н.В. Регионарная микрогемодинамика и лимфообразование. – Алматы, «Fылым», -1997, - 208 с.
40 Борисова Р.П. Общие черты и региональные особенности регуляции моторики лимфангионов крысы // В кн.: Проблемы лимфологии и интер-стицального массопереноса. – 2004, - Т. 1, - С. 65-69.
41 Мырзаханов Н. Функциональные особенности лимфообращения сельскохозяйственных животных: Автореф. дисс..докт. биол.. наук. – Алматы, - 1995, - 44 с.
42 Шахабаева Г. С. Регионарные и видовые особенности моторики лимфатических узлов: Автореф. дис. канд. – Семипалатинск, - 2001, - 36 с.
43 Van Helden D. Pacemaking in lymphatic smooth muscle // Abstr. 33 internat. congr. of physiol. Sci., - S-Petesburg, - 1997, - L. 035.05.
44 Лобов Г.И. Механизмы действия эндотоксинов на фазную и тоническую активность гладкомышечных клеток лимфатических сосудов // В кн.: Проблемы экспериментальной клинической и профилактической лимфологии. – Новосибриск, - 2002, - С. 232-233.
45 Лобов Г.И., Борисова Р.П., Кубышкина Н.А., Непиющих Ж.В. Сократительная функция сосудистых гладкомышечных клеток при действии некоторых биологических регуляторов и метаболитов // В кн.: Проблемы экспериментальной клинической и профилактической лимфологии. –Новосибриск, - 2002, - С. 234-237.
46 Лобов Г.И., Кубышкина Н.А. Механизмы действия эндотоксина E.coli на сократительную функцию лимфатических сосудов // Бюллетень эксп. биол. и мед. – 2004, - Т. 137, - №2, - С. 133-136.
47 Даржуман Г.К. Особенности агрегации белков в аспектах влияния на их гематолимфатическую циркуляцию: Автореф. канд. биол. наук. – Алматы, -2002, - 29 с.
48 Байдалина Б.Т., Ибраева С.С., Досмагамбетова Ж.О. Динамика содержания кортизола в лимфе и крови // Тез. Междунар. научно-прак. конф, посвящ. 60-летию ИФЧЖ МОН РК. – Алматы, - 2005, - С.25-26.
49 Байдалина Б.Т., Досмагамбетова Ж.О., Ибраева С.С. Токсичность лимфы и крови в норме и при гипоксии // Тез. Междунар. научно-прак. конф, посвящ. 60-летию ИФЧЖ МОН РК. – Алматы, - 2005, - С. 25-26.
50 Бородин Ю.И. Концепция лимфатического региона // Тр. II Съезда лимфологов России. – Санкт-Петербург, - 2005, - С. 34-35.
51 Лужников Е.А., Костомарова Л.Г. Острые отравления. - М.: Медицина, - 1989, - 43 с.
52 Тертьяков Л.И., Семчук Н.Н. О механизме токсического влияния соединений тяжелых металлов // Тез.докл. международ. конф. «Экология и жизнь - 2000», - Великий Новгород. – 2000, - С. 71.
53 Колбай И.С., Ибадуллаева С.Ж. Влияние экофакторов Приаралья на состояние кардиореспираторной системы у жителей региона // Вестник Каз ГУ. серия экол., - 2001, - №1 (8), – С. 16-20.
54 Карысбекова Н.М., Сарсембаева А.Н., Сарбаев Б.Т. Железодефицитная анемия среди детей и ее профилактика // Здоровье питание детей раннего возраста. - Алматы. – 1999, - С. 75-87.
55 Сафронов В. Г., Титов В.В., Хасанова Р. Ф. и др. Морфологические и биохимические показатели крови при отравлении белых крыс соединениями свинца, кадмия и ртути // Актуальные проблемы вет. науки: тез. докл. Моск. гос. акад. вет. мед. и биотехнология. - М., - 1999, - С. 73-74.
56 Кроль М.Ю. Влияние серы и комплекса микроэлементов на кумуляцию тяжелых металлов в организме животных // Актуальные проблемы вет. науки: тез. докл. Москов. гос. акад. вет. мед. и биотехнология. – Москва, - 1999, - С. 81-83.
57 Попова Л.С., Цаллагова Л.В. Профилактика перинатальных осложнений у беременных групп риска в зоне экологического бедствия // Матер. II Росс. форума "Мать и дитя". - М., - 2000, - С. 126.
58 Волчегорский И.А., Телешева И.Б., Турыгин В.В. Возрастная динамика содержания кадмия и окислительная модификация белков в разных отделах спинного мозга человека // Бюлл. экспер. биол. и мед. – 2004, -№5, - Т. 135, – С. 504-506.
59 Сабирова З.Ф. Состояние здоровья детей в зависимости от экологии района проживания // Педиатрия, Россия, - 2001, - №2, – С. 110-111.
60 Нурмухамбетова Б.Н. Лимфатический регион тонкий кишки в условиях нормальной жизнедеятельности при экзотоксикозе и эндоэкологической реаблитации: Автореф.. дисс.. докт.. мед... наук. – Алматы, – 1998. – 34 с.
61 Сейдахметова З. Ж., Дюсембин Х.Д., Шыныбекова Ш.С. Содержание катехоламинов в крови лактирующих крыс при интоксикации солями тяжелых металлов // Известия МОН РК, НАН РК. сер. биол. и мед. - 2004, - №1, – С. 73-77.
62 Исакова Д.Т., Ташенов К.Т., Мурзамадиева А.Т. Влияние солей свинца на адсорбцию эритроцитами белка, глюкозы и холестерина // Изв. МОН РК, НАН РК. Серия биол. и мед. - 2001, - №1-2, – С. 38-42.
63 Аюпова Р.С., Ташенов К.Т., Карынбаев Р.С., Макашев Е.К. Функциональ-ное состояние печени при воздействии на организм солей тяжелых металов// Известия МОН РК, НАН РК. сер.биол. и мед. - 2001, - №4, – С. 17-22.
64 Синдирева А.В., Трубина Н.К. Поступление тяжелых металлов в организм животных и их влияния на изменение биохимических показателей, характеризующих функциональное состояние печени кроликов // Матер. Конф. «Актуальные проблемы экологии». - Караганда, – 2002, – С. 280-282.
65 Ахметбаева Н.А., Омарова А.С. Влияние сорбентов (СУМС-1, Таган) на иннервационный аппарат лимфатических узлов при интоксикации хлоридом кадмия // Aktual Problems of Experimental and Clinical Physiology. International Scientific & Practical Conference devoted to the 10th fnniversary of the Republic of Kazakstan. – 2001, 3-5 Oktober. – P. 33-34.
66 Нурмухамбетова Б.Н., Жаксылыкова А.К. Ультраструктурные изменения эндотелиоцитов обменных микрососудов регионарного лимфатического узла печени при хроническом отравлении хлористым кадмием // Матер. межд. научно - прак. конф. "Проблемы саногенного и патогенного эффектов экологического воздействия на вутреннюю среду организма" - Чолпон-Ата, - 2003, - Т. 1, – С. 73-75.
67 Кулкыбаев Г.А., Дюсембин Х.Д., Конкабаева А.Е. Содержание кадмия, свинца и меди в крови и грудном молоке родильниц, проживающих в зоне экологического напряжения (на примере г. Балхаша и Караганда) // Журнал Физиология человека. – 2002, - №3, - Т. 28, – С. 140-141.
68 Кольбай И. С., Мурзахметова М. К. Оценка эффективности защиты клеточных мембран биологически активными веществами при действии экстремальных факторов // Известия МОН РК, НАН РК. сер. биол. и мед. – 2001, - №4, - С. 62-67.
69 Кольбай И.С.Сопряженность белок - транспортирующей и барьерной функций лимфатической системы при экстремальных воздействиях // Матер. V съезда физиологов Казахстана. – Карганда. - 2003, – С. 94-95.
70 Джусипбекова Б.А., Колбай И.С., Алипбаева Ж.М. Изолированное и сочетанное действие ионов кадмия и индоламинов на уровень общей протеолитической активности различных тканей крыс // Вестник Каз.НУ. серия биол. и биотехнология . - 2002, - №2 (11), – С. 72-77.
71 Койбасова Л.У. Механизмы действия ионов кадмия на сосудистый эндотелий и детоксицирующие свойства СУМС-1 // «Поиск» МОН РК. – 2000, - № 4-5, - С. 69-74.
72 Койбасова Л.У., Хантурин М.Р. Влияние сорбента СУМС-1 на эндотелий-зависимые реакции кровеносных и лимфатических сосудов крысы при интоксикации хлоридом кадмия // Мат. межд. симп. «Проблемы экспер. и проф. лимфологии». – Новосибирск, - 2000, - С. 146-148.
73 Койбасова Л.У., Хантурин М.Р. Развитие эндотелий-зависимых реакций кровеносных сосудов в филогенезе позвоночных // В кн: Актуальные проблемы экспер. и клинич.физиологии. – Алматы, - 2001, - С. 188-190.
74 Пупышев А.Б., Гутина Е.М., Федина Р.Г., Мичурина С.В., Шурлыгина А.В., Вербицкая Л.В. Влияние бенз(а)пирена и режима постоянного освещения на состояние лизосомального аппарата печени крыс и билиарную экскрецию лизосомных ферментов // Бюллетень экспериментальной биологии и медицины, - 2000, - №1, - Т. 139, - С. 40-43.
75 Бородин Ю.И., Майбородин И.В., Сафина А.Ф., Стрункин Д.Н. Возможность индукции цитохрома Р450 1А1/1А2 в клетках отдаленных лимфатических узлов крыс после энтерального ведения бенз(а)пирена // Бюллетень экспериментальной биологии и медицины, - 2000, - №1, - Т. 139, - С. 577-580.
76 Забродский П.Ф. Общая токсикология / под. ред. Б. А. Курляндского, В.А.Филова. - М., - 2002, – С. 352-384.
77 Кушнерова Н.Ф., Рахманин Ю.А. Комплекс растительных полифенолов как необходимый компонент в рационе питания людей, подвергающихся риску воздействия экологически неблагоприятных факторов // Угрозы здоровью человека: современные гигиенические проблемы и пути их решения: Матер. Пленума Меж. ведомств. науч. совера по экологии человека и гигиене окружающей среды РФ. - Москва, 15-16 декабрь, - 2002, – С. 138-139.
78 Колпаков М.А., Башкирова Ю.В., Любарский М.С, Грек О.Р. Плазменно-лимфатическое соотношение продуктов перекисного окисления липидов и антооксидантов у крыс с хроническом токсическим гепатитом // Бюллетень СО РАМН. - 2001, - №4, - С. 69-71.
79 Пронько П.С. Сатановская В.И., Горенштейн Б.И., Кузмич А.Б., Пыжик Т.Н. Влияние пирувата, треонина и фосфоэтаноламина на обмен эндогенного ацетальдегида у крыс с токсическим порожением печени // Вопросы мед. химии. – 2002, - №3, - Т. 48, - С. 278-288.
80 Ковлер М.А., Павленко А.А., Курганов Б.И., Авакумов В.Л., Сяткин С.П. Нормализующее действие приидоксальфосфата на активность аспартатаминотрансферазы при остром токсическом гепатите // Тезисы 1-й Межднар. конф. «Клинические исследование лекрарственных средств». – М., -2001, - С. 130-131.
81 Кантария У.В., Кулагин О.Л. Изменение активности антиоксидантных систем печени при токсические гепатите на фоне применения "Селена" // Сб. тр. 68 итог. науч. сессии КГМУ и отдел. Мед-биол. наук Центр-Черноморск. науч. учрежд.. РАМН Курск. – Курск, - Ч.2. – 2003, - С. 42-43.
82 Андреешева Е.М., Попова Т.Н., Артюхов В.Г., Матасова Л.В. Особенности сбободнорадикального окисления и каталитические свойства аконитатгидратазы в печени крыс в норме и при токсическом гепатите // Бюллтень эксперим. биол. и медицины. - 2004, - Т. 137, - №4, - С. 399-402.
83 Юрова Е.Г., Асташов В.В., Казаков О.В. Структура брыжеечных лимфатических узлов у крыс с хроническим токсическим гепатитом и в условиях его коррекции лазерным излучением и фитосорбционными комплексами // В кн.: Проблемы экспериментальной клинической и профилактической лимфологии. – Новосибриск, - 2002, - С. 389-391.
84 Забродский П.Ф., Германчук В.Т. Влияние тетрахлорметана на показатели иммунной системы // Бюлл. экспер. биол. и мед. – 2004, - №1, - С. 56-58.
85 Венгеровский А.И., Коваленко М.Ю., Чучалин В.С., Сапрыкина Э.В. и др. Метаболические эффекты преднизолона при экспериментальном токсическом гепатите // Сибир. мед. журн. – 2000, - №2, - С. 12-14.
86 Клишина И.М. Влияние гомогената трутеновых личинок на уровень белка и нуклеиновых кислот в условиях токсической гепатопатии // Матер. 55 регион. конф. по фармации, фармокол. и подготовка кадров. – Пятигорск, -2000, - С. 195-196.
87 Ищенко И.Ю., Мичурина С.В. Воздействие сорбента «Энтеросгель» на тканевой микрорайон печени и регионарные лимфатические узлы при эксперментальном токсическом гепатите // В кн.: Проблемы лимфологии и интерстициального массопереноса. – Новосибирск, - 2004, - Т. 1, – С. 180-181.
88 Ханыченко Л.К., Бульон В.В., Заводская И.С., Сапронов Н.С., Гапонова Л.В. Гепатозащитные свойства белков сои и возможность их использования в диетотерапии хронического токсическог гепатита // Бюллтень эксперим. биол. и медицины, - 2000, - Т. 129, - №3, - С. 283-286.
89 Сапаргалиев Е.М., Сапаргалиева Л.А., Рахимов К.Д., Батурина Г.М. Тагансорбент – природный минерал в медицине. –Усть-Каменогорск, -2001, -170 с.
90 Камышников В.С, Колб В.Г. Клиническая биохимия. - Москва, - 2000, - Т. І-ІІ, - 480 с.
91 Сапаргалиев Е.М. Тагансорбент - уникальный лекарственный препарат на основе бентонитовых глин Восточного Казахстана // Вестник АН РК. - 1997, - № 1, - С. 24-32.
92 Сапаргалиев Е.М., Абрахманов А.А., Чукуров В.М. и др. Глина Таганская – Bolus Kadanica. Временная фармокопейная статья. ВФС РК 42-49-95а, - Алматы, - 1998.
93 Теселкин Ю.О., Бабенкова И.В., Колхир В.К., Багинская А.И., Тюкавкина Н.А., Колесник Ю.А., Саливанова И.А. Антиоксидантное действие дигидрокверцетина при тетрахлорметановом гепатите у крыс // Вопросы биологической, мед. и фармацевтической химии. – 1999, - №3, - С. 44-47.
94 Н.Т. Абылайханова, С.Н. Абдрешов, Ж.Жамбаева, А.Лесхан. Улы гепатит кезіндегі лимфаның биохимиялық құрамы мен лимфа ағысындағы өзгерістер ерекшеліктер «Хабаршы»,- 2012.- №1.-285б
95 Н.Т. Абылайханова, С.Н. Абдрешов, Ж.Жамбаева, А. Лесхан. Улы гепатит кезіндегі шажырқай лимфа түйіндерінің жиырылу белсенділігін «Хабаршы»,-2012.- №1.-288б
96 Н.Т. Абылайханова, С.Н. Абдрешов, Н. Жумадиллаева. Лимфаның аллоксан диабеті кезіндегі көрсеткіштері //«Ізденіс»,-2011.- №1.-32б
97 Н.Т. Абылайханова, С.Н. Абдрешов, Н. Жумадиллаева, А. Сулейменова. Аллоксан диабетімен ауыратын егеуқұрықтардың антиоксиданттармен түзетулерден кейінгі лимфа құрамындағы өзгерістерін анықтау «Хабаршы»,- 2011.- №3.-12б
98 Н.Т. Абылайханова, С.Н. Абдрешов, А. Сулейменова, Н. Жумадиллаева. Аллоксан диабетіне шалдыққан егеуқұрықтардың антиоксиданттармен түзетулерден кейінгі қан плазмасының биохимиялық көрсеткіштерінің ерекшеліктері «Хабаршы»,-2011.- №3.-15б
99 Morukov B.V., Noskov V.B., Larina I.M., Noatochin Yu.V. The Water-salt balance and renal function in space flights and in terrestrial simulation // I.M.Sechenov Rus. Physiological J. – 2003, - Vol. 89. - №3. – P. 356-367.
100 Johnston M.J. New research development in understanding lymphovenous Disorders // Lymphhovenous Assoc. of Ontario, Toronto,Canada, - 1997, - P. 11.
101 Zawieja D.C. Propagation and coordination of lymphatic contractile activity // Ann. Biomed. Eng.- Abstr. Annu. Fall Meet. Biomed. Eng. Soc., University Park, Pa, - 1996, - V.24, Suppl. - № 1, - P. 31.
102 Khanturin M.R., Bulekbaeva L.E. Mechanisms of adrenergis influences on the reptilian lymphatic vessels contraction // Изв. МОН РК, НАН РК, серия биол. и мед. – 1998, - №2. – С. 82-86.
103 Galanzha E.J. Biomicroscopic and speckle – interformetric measurement of lymph flow velocity in single microvessels in norm and in drug application // SPIE Conf. of the Internat. Society for Optical Engineering: Optical Technologies in Biophysics and Medicine. - Saratov, - 2000, - P. 461-466.
104 Zawieja D.C., Pullin J.H., Kossman E.R. Influences of transmural pressure on intracelluiar calcium dynamics in isolated rat microlymphatics //Abstr. XXXIII internat. congr. of physiol. Sci., - S-Petesburg, - 1997, - L. 035.07.
105 Gouer R. А., Cherian U. G. Toxicology of metals: Biochemical aspects: Handbook of experimental Pharmocology // Sringer Verlag. N-Y. – 1995, - Vol. 115, – Р. 189-214.
106 Noonan C. W., Sarasua S.M., Campagna D., Kathman S.J., Lybarger J. A., Muller Patricia W. Effects of exposure to low levels of environmental cadmium on renal biomarkers // Environ. Health Perspect. - 2002, - №2, – Vol. 10, –C. 151-155.
107 Sarkar S., Jadov P., Bhatnagar D. Lipid peroxidative damage on cadmium exposure and alterations in antioxidant system in rat erythrocytes: a study with relation to time // Biometals. – 1998, - Vо1. 11, - № 2. - Р. 153-157.
108 Robards Kevin., Worsfold Paul. Cadmium: Toxicologiy and analysis // Analyst. - 1991. – 116, - №6. – P. 549-568.
109 Ozcaglar Hasan U., Agirdir B., Dinc O., Turhan M., Kilincarslan S., Oner G. Effects of cadmium on the hearing system // Acta oto-laryngol. – 2001, -121, - №3, – C. 393-397.
110 Linjen P., Staessen J., Fagard R., Amery A. Effect of cadmium on transmembrane Na+ and K+ transport systems in human erythrocytes // Br. J. Ind. Med., - 1991, - Vol. 48, - №6, - P. 392-398.
111 Lodenius M., Soltanpour-Gargari A., Tulisalo E., Heattonen H. Effects of asll application on cadmium concentration in small mamals // J. Environ. Qual. - 2002, - V. 31. - №1, – P. 188-192.
112 Novelli Ethel L.B. Vieira Eliane P., Rodrigues Ney L., Ribas Bartolome O. Rickassessment of cadmium toxicity on hepatic and renal tissues of rats // Environ. Res. A. – 1998, - №2, – V. 779, - P. 102-105.
113 Beyersmann D., Schafer Thorsten F. Cadmium cpecifically interacts with cellular signaling to induce proto -oncogenes c - fos and c - jun in rat PC 12 cells // J. Anal. Chem. – 1998, - №4, - V. 361, – P. 368-371.
114 Evans T.J., Casteel S.W., Turk J.T., Basta N.T. Subacute toxicokinetics and disposition of cadmium in orally exposed juvenile swine. 40 Annual Society of Toxicology Meeting, San Francisco, Calif., March 25-29, 2000 // ICP inf. Newslett. – 2001, - V. 27, - №2, – Р. 96.
115 Rouabah L., Descams M. Bioaccumulation of cadmium Lumbricus Terrestis, Allolobophora Chlorotica и Dendrobaena pygmea // Bull. Cos. Zoll. Fr. -2001, - V. 126, – P. 321-329.
116 Wada K., Fujii Y., Watanabe H., Saton M., Furuichi Y.Cadmium directy acts on endothelium receptor and inhibits endothelin binding activity // FEBS. - 1991, - №1, - Vol. 285, – P. 71-74.
117 Nordberg M., Winblad B., Basun H. Cadmium concentration in blood in an elderly urban population // Biometals. - 2000, - №4, - Vol. 13, – С. 311-317.
118 Zheng Q.-Shan, Zheng J.-Song, Gui Ch.-Qing, Wang X.-Wen, Yang Hui-Jie, Li Ai-Hua, Wang You-Xia, Sun Rui-Yuan. Количественный анализ комбинированного эффекта красного элементарного селена в малых количествах и глюкуролактона на развитие цирроза печени, индуциро-ванного у крыс CCl4 // Chin. Pharmocol. Bull. - 2002, - 18, - №1, - С. 99-102.
119 Jwai M., Morikowa T., Muramatsu A., Tanaka G. et al. Biological significance of AFP expression in liver injury induced by CCl4 // Acta. Histochem. et Cytochem. – 2000, - 33, - №1. – P. 17-22.
120 Melin A., Perromat A., Deleris G. The in vivo toxity carbon tetrachloride and carrageenan on heart mikrosomes. Analyses by Fourier transform infrared spectroscopy // Can. J. Physiol. and Pharmacol. – 2001. – 79, - № 9, – P. 799-804.
121 Raom R., Kuman K.V et. al. Влияние фруктозы на активность синтазы оксид азота под действием CCl4 // Indian. J. Exp. Biol. - 2001, - 39, - №1, -P. 68-69.
122 Nguen T.D., Villard P.H, Puyoou F. et. al. Panax vietnamenesis protects mice against carbon tetracloride – induced hepatotoxity lack of modificftion jf CYP2E1 gene expression // Abstr. Internat. Sympos. on Microcomes and Drug Oidations, Stresa. – Torino, - 2000, - P. 186.
123 Padma P., Setty O.H. Studies on cytochrome oxidase in carbon tetrachloride treated rats // Jndian J. Exp. Biol. – 1999.– V. 37, - № 11, - P. 1139-1141.
124 Zhang J., Zong Ch., Li D., Zhan R. Взаимосвязь между локальной ренин-ангиотензин-альдестероновой системой и фиброзом печени крыс // Word. Chin. J. Dig. – 2002, - V. 10, - № 4, - P. 397-400.
125 Kadiska M.B., Gladen B.C., Baird D.D., Dikalova A.E. et.al. Biomarkers of oxidative stress study: Are plasma antioxidants markers of CCl4 poisoning? // Free radic. Biol. Аnd Med. – 2000, - № 6, - Vol.28, - P.838-845.
2 Foldi M., Casley-Smith J.K. Limphangiology. - Stuttgart – New-York, - 1983, - 700 p.
3 Модин А.Ю. Влияние гравитации на линейную скорость кровотока в различных отделах венозной системы человека // Авиакосм. и экол. мед. - 2002, - Т. 36, - №2, - С. 4-6.
4 Демченко Г. А., Вовк Е. В. Взаимоотношения сдвигов лимфотока, лимфатического и венозного давления при ортостазе // В кн.: «Венозное кровообращение и лимфообращение» - Алма-Ата, - 1989. - С. 101-102.
5 Булекбаева Л. Э., Демченко Г. А., Хантурин М. Р. Сократительная активность лимфатических сосудов крыс после антиортостатического воздействия // Физиолог. журн..им. И.М. Сеченова. – 1994, – Т. 80. - С. 77-80.
6 Оксенгендлер Г.И. Яды и организмы. - М.: Наука, - 1991, - 319 с.
7 Толемисова А.М. Изучение комбинированного действия мышьяка и кадмия и протекторной роли сульфата в условиях эксперимента. Автореф… канд. мед. наук: 14.00.25. – Алматы, - 1999, - 24 с.
8 Булекбаева Л.Э. Участие лимфатической системы в адаптивных реакциях организма при действии хлорида кадмия // Тр. межд. конф. «Адаптация организма к природным и экосоциальным условиям среды». –Бишкек, - 1998, - С. 65.
9 Ахметбаева Н.А., Ахметова Б.К. Изучение влияние кадмиевой интоксикации на структуру нервного аппарата почечных лимфатических узлов и сосудов // Матер. Междунар. Научно-практ. Конф. «Актуальные проблемы экологии», - Караганда, - 2002, - С. 175.
10 Кольбай И.С., Сейткулова Л.М. Уровень протеолитической активности различных звеньев лимфатической системы кишечника в норме и при действии Сd2+ и глютатиона // Известия МОН РК, НАН РК. Сер. биол. и мед. - 2000, - №1, - С. 39-45.
11 Вайноровская Н.Ю., Пасенюк А.В. Современные подходы к использованию энтеральных сорбентов // Фармокологический вестник. - 1999, - №5, - С. 17-18.
12 Булекбаева Л.Э., Демченко Г.А., Вовк Е.В. Особенности лимфдинамики при антиортостатическом положении различной продолжительности // В кн.: «Венозное кровообращение и лимфообращение» - Алма-Ата, - 1989, - С.61-67.
13 Булекбаева Л.Э. Роль корковых структур головного мозга и мозжечка в регуляции лимфообращения. – Алма-Ата: Наука, - 1974, - 228 с.
14 Ахметбаева Н.А., Говырин В.А., Озирская Е.В., Хорьков А.Д. Изучение строения стенки грудного лимфатического протока у собак в постнатальном онтогенезе // Журн, эволюц. биохим. и физиол. – 1980, - Т. 16, - №6, - С. 593-598.
15 Булекбаева Л .Э. Сравнительная физиология лимфатической системы. - Алма-Ата.: Наука, - 1985. – 164 с.
16 Ахметбаева Н.А. Сравнительная характеристика адренергической иннервации лимфатических сосудов позвоночных // В кн.: «Венозное кровообращение и лимфообразование» - Алма-Ата, - 1989, - Ч. 1, - С. 29-30.
17 Мырзаханов М.Р. Роль лимфатических узлов и сосудов в продвижении лимфы // Вестник НАН РК. – 1994, - №3. – С. 70-76.
18 Борисова Р.П., Бубнова Н.А. Теория активного транспорта лимфы и анализ начального этапа патогенеза лимфедемы // Мат. I Съезда физиологов СНГ. – Сочи, - 2005, - Т. 1, - С.91.
19 Фионик О.В., Борисова Р.П., Бубнова Н.А., Семенов А.Ю., Чернышев О.Б. Влияние цитокинов на сократительную активность лимфатических сосудов при лимфедемы нижных конечностей // I Съезда физиологов СНГ. – Сочи, - 2005, - Т. 1, - С. 91.
20 Гареев Р.А., Файзулина Ф.Р. Адсорбция белка на лимфоцитах // Мат. науч. конф. «Проблемы экспериментальной, клин. и профилактической лимфологии». – Новосибирск, - 2002, - С. 30-32.
21 Алибаева Б.Н. Влияние фуросемида на водно-солевой гомеостаз щенят // Тез. международ. научно-практ. конф. посв.60-летию ИФЧЖ МОН РК. –Алматы, - 2005, - С. 9-10.
22 Алибаева Б.Н. Гомеостатическая функция лимфатической системы у низших позвоночных: Автореф. канд. биол. наук. – Алма-Ата. – 1981. – 24 с.
23 Булекбаева Л.Э., Ахметбаева Н.А. Развитие симпатических влияний на лимфаток в постнатальном онтогенезе у собак // Журн. эволю. биохим. и физиология. – 1982, - Т. 18, - №2, - С. 140-143.
24 Хасанов Ш.Р. Лимфообращение в условиях симпатической блокады // В кн.: Проблемы лимфологии и интерстициального массопереноса. - Новосибирск. – 2004, - Ч. 2, - С.158-159.
25 Ионина И.П. Функциональное состояние лимфатической системы при экспериментальной артеральной гипертензии: Автореф.. дисс.. канд.. биол.. наук. – Алма-Ата, - 1991, - 24 с.
26 Нургалиева К.Б. Особенности нейрогуморальной регуляции лимфодинамики при эксперименатльной гипертензии: Автореф. дисс.. канд.. мед.. наук. - Бишкек, - 1992, - 24 с.
27 Асташова Т.А., Асташов В.В., Морозов С.В. Свободные жирные кислоты в лимфе в нормальных условиях и при циркуляторных нарушениях // Мат. науч. конф. «Проблемы эксп., клин. и профилак. лимфологии». –Новосибирск, - 2002, - С. 30-32.
28 Вовк Е.И., Булекбаева Л.Э., Демченко Г.А. Функциональное состояние лимфатических узлов при ишемии-реперфузии кишечника // Мат. V Съезда физиологов Казахстана. - Караганда, - 2003, - С.73-74.
29 Булекбаева Л.Э., Вовк Е.И., Демченко Г.А. Лимфодинамические сдвиги при ишемии-реперфузии тонкого кишечника // Тез. междунар. научно-практ. конф. посв. 60-летию ИФЧЖ МОН РК. – Алматы, - 2005, - С. 34-35.
30 Гареев Р.А. Транскапиллярный обмен и лимфообразование. -А-Ата: Наука, - 1989, -190 с.
31 Кульбаев И.С., Костюшина Н.В. Микрогемодинамика и лимфоток в тонкой кишке при действии гистамина на фоне водной нагрузки и гипертермии у собак // Физиол. журн. СССР. – 1992, - Т. 78, - №5, - С. 54-59.
32 Мурзамадиева А.А. Роль стабилизаторов и тканевых регуляторов в гемато-лимфатическом обмене белка: Автореф... дисс… док… мед… наук. – Алматы, - 1995, - 40 с.
33 Лакпаева Ш.Г. Сравнительное исследование нейрогуморальной регуляции лимфо- и гемодинамики у рептелии: Автореф. дисс.. канд.. биол.. наук. – Алматы, - 1993, - 22 с.
34 Нургалиева К.Б., Лакпаева Ш.Г. Сравнительно-физиологическое изучение сдвигов гемо- и лимфодинамики при раздражении механорецепторов легких // III съезд физиол. Казахстана. - Алматы, - 1995, - С. 132.
35 Мырзаханова М.Н. Сравнительно-физиологическое исследование нейро-гуморальной регуляции венозного кровообращения и лимфотока у низших позвоночных: Автореф. дисс.. канд.. мед.. ..наук. – Алматы, - 1999, - С.22.
36 Исабекова С.Б., Карягина Н.М., Третьяков Ю.Я. Подходы к изучению лимфатических систем при воздействии экологического фактора температуры // Матер. науч. конф. Проблемы клинической и эксперим. лимфологии. –Новосибирск, - 1992, - Т. 1, – С. 76.
37 Алибаева Б.Н., Окушева З.Б. Об участии лимфатической системы птиц в водном обмене // Тр. ин-та физиол. АН Каз. ССР. «Регуляция функции лимфатической системы», - 1991, - Т.35, - С.5-11.
38 Хантурин М.Р., Нургалиева К.Б. Сравнительная оценка сократительных ответов лимфатических сосудов птиц на вазоактивные вещества // Докл НАН РК. - 1995, - №4, - С.92-97.
39 Кульбаев И.С., Ткаченко Б.И., Ташенов К.Т., Костюшина Н.В. Регионарная микрогемодинамика и лимфообразование. – Алматы, «Fылым», -1997, - 208 с.
40 Борисова Р.П. Общие черты и региональные особенности регуляции моторики лимфангионов крысы // В кн.: Проблемы лимфологии и интер-стицального массопереноса. – 2004, - Т. 1, - С. 65-69.
41 Мырзаханов Н. Функциональные особенности лимфообращения сельскохозяйственных животных: Автореф. дисс..докт. биол.. наук. – Алматы, - 1995, - 44 с.
42 Шахабаева Г. С. Регионарные и видовые особенности моторики лимфатических узлов: Автореф. дис. канд. – Семипалатинск, - 2001, - 36 с.
43 Van Helden D. Pacemaking in lymphatic smooth muscle // Abstr. 33 internat. congr. of physiol. Sci., - S-Petesburg, - 1997, - L. 035.05.
44 Лобов Г.И. Механизмы действия эндотоксинов на фазную и тоническую активность гладкомышечных клеток лимфатических сосудов // В кн.: Проблемы экспериментальной клинической и профилактической лимфологии. – Новосибриск, - 2002, - С. 232-233.
45 Лобов Г.И., Борисова Р.П., Кубышкина Н.А., Непиющих Ж.В. Сократительная функция сосудистых гладкомышечных клеток при действии некоторых биологических регуляторов и метаболитов // В кн.: Проблемы экспериментальной клинической и профилактической лимфологии. –Новосибриск, - 2002, - С. 234-237.
46 Лобов Г.И., Кубышкина Н.А. Механизмы действия эндотоксина E.coli на сократительную функцию лимфатических сосудов // Бюллетень эксп. биол. и мед. – 2004, - Т. 137, - №2, - С. 133-136.
47 Даржуман Г.К. Особенности агрегации белков в аспектах влияния на их гематолимфатическую циркуляцию: Автореф. канд. биол. наук. – Алматы, -2002, - 29 с.
48 Байдалина Б.Т., Ибраева С.С., Досмагамбетова Ж.О. Динамика содержания кортизола в лимфе и крови // Тез. Междунар. научно-прак. конф, посвящ. 60-летию ИФЧЖ МОН РК. – Алматы, - 2005, - С.25-26.
49 Байдалина Б.Т., Досмагамбетова Ж.О., Ибраева С.С. Токсичность лимфы и крови в норме и при гипоксии // Тез. Междунар. научно-прак. конф, посвящ. 60-летию ИФЧЖ МОН РК. – Алматы, - 2005, - С. 25-26.
50 Бородин Ю.И. Концепция лимфатического региона // Тр. II Съезда лимфологов России. – Санкт-Петербург, - 2005, - С. 34-35.
51 Лужников Е.А., Костомарова Л.Г. Острые отравления. - М.: Медицина, - 1989, - 43 с.
52 Тертьяков Л.И., Семчук Н.Н. О механизме токсического влияния соединений тяжелых металлов // Тез.докл. международ. конф. «Экология и жизнь - 2000», - Великий Новгород. – 2000, - С. 71.
53 Колбай И.С., Ибадуллаева С.Ж. Влияние экофакторов Приаралья на состояние кардиореспираторной системы у жителей региона // Вестник Каз ГУ. серия экол., - 2001, - №1 (8), – С. 16-20.
54 Карысбекова Н.М., Сарсембаева А.Н., Сарбаев Б.Т. Железодефицитная анемия среди детей и ее профилактика // Здоровье питание детей раннего возраста. - Алматы. – 1999, - С. 75-87.
55 Сафронов В. Г., Титов В.В., Хасанова Р. Ф. и др. Морфологические и биохимические показатели крови при отравлении белых крыс соединениями свинца, кадмия и ртути // Актуальные проблемы вет. науки: тез. докл. Моск. гос. акад. вет. мед. и биотехнология. - М., - 1999, - С. 73-74.
56 Кроль М.Ю. Влияние серы и комплекса микроэлементов на кумуляцию тяжелых металлов в организме животных // Актуальные проблемы вет. науки: тез. докл. Москов. гос. акад. вет. мед. и биотехнология. – Москва, - 1999, - С. 81-83.
57 Попова Л.С., Цаллагова Л.В. Профилактика перинатальных осложнений у беременных групп риска в зоне экологического бедствия // Матер. II Росс. форума "Мать и дитя". - М., - 2000, - С. 126.
58 Волчегорский И.А., Телешева И.Б., Турыгин В.В. Возрастная динамика содержания кадмия и окислительная модификация белков в разных отделах спинного мозга человека // Бюлл. экспер. биол. и мед. – 2004, -№5, - Т. 135, – С. 504-506.
59 Сабирова З.Ф. Состояние здоровья детей в зависимости от экологии района проживания // Педиатрия, Россия, - 2001, - №2, – С. 110-111.
60 Нурмухамбетова Б.Н. Лимфатический регион тонкий кишки в условиях нормальной жизнедеятельности при экзотоксикозе и эндоэкологической реаблитации: Автореф.. дисс.. докт.. мед... наук. – Алматы, – 1998. – 34 с.
61 Сейдахметова З. Ж., Дюсембин Х.Д., Шыныбекова Ш.С. Содержание катехоламинов в крови лактирующих крыс при интоксикации солями тяжелых металлов // Известия МОН РК, НАН РК. сер. биол. и мед. - 2004, - №1, – С. 73-77.
62 Исакова Д.Т., Ташенов К.Т., Мурзамадиева А.Т. Влияние солей свинца на адсорбцию эритроцитами белка, глюкозы и холестерина // Изв. МОН РК, НАН РК. Серия биол. и мед. - 2001, - №1-2, – С. 38-42.
63 Аюпова Р.С., Ташенов К.Т., Карынбаев Р.С., Макашев Е.К. Функциональ-ное состояние печени при воздействии на организм солей тяжелых металов// Известия МОН РК, НАН РК. сер.биол. и мед. - 2001, - №4, – С. 17-22.
64 Синдирева А.В., Трубина Н.К. Поступление тяжелых металлов в организм животных и их влияния на изменение биохимических показателей, характеризующих функциональное состояние печени кроликов // Матер. Конф. «Актуальные проблемы экологии». - Караганда, – 2002, – С. 280-282.
65 Ахметбаева Н.А., Омарова А.С. Влияние сорбентов (СУМС-1, Таган) на иннервационный аппарат лимфатических узлов при интоксикации хлоридом кадмия // Aktual Problems of Experimental and Clinical Physiology. International Scientific & Practical Conference devoted to the 10th fnniversary of the Republic of Kazakstan. – 2001, 3-5 Oktober. – P. 33-34.
66 Нурмухамбетова Б.Н., Жаксылыкова А.К. Ультраструктурные изменения эндотелиоцитов обменных микрососудов регионарного лимфатического узла печени при хроническом отравлении хлористым кадмием // Матер. межд. научно - прак. конф. "Проблемы саногенного и патогенного эффектов экологического воздействия на вутреннюю среду организма" - Чолпон-Ата, - 2003, - Т. 1, – С. 73-75.
67 Кулкыбаев Г.А., Дюсембин Х.Д., Конкабаева А.Е. Содержание кадмия, свинца и меди в крови и грудном молоке родильниц, проживающих в зоне экологического напряжения (на примере г. Балхаша и Караганда) // Журнал Физиология человека. – 2002, - №3, - Т. 28, – С. 140-141.
68 Кольбай И. С., Мурзахметова М. К. Оценка эффективности защиты клеточных мембран биологически активными веществами при действии экстремальных факторов // Известия МОН РК, НАН РК. сер. биол. и мед. – 2001, - №4, - С. 62-67.
69 Кольбай И.С.Сопряженность белок - транспортирующей и барьерной функций лимфатической системы при экстремальных воздействиях // Матер. V съезда физиологов Казахстана. – Карганда. - 2003, – С. 94-95.
70 Джусипбекова Б.А., Колбай И.С., Алипбаева Ж.М. Изолированное и сочетанное действие ионов кадмия и индоламинов на уровень общей протеолитической активности различных тканей крыс // Вестник Каз.НУ. серия биол. и биотехнология . - 2002, - №2 (11), – С. 72-77.
71 Койбасова Л.У. Механизмы действия ионов кадмия на сосудистый эндотелий и детоксицирующие свойства СУМС-1 // «Поиск» МОН РК. – 2000, - № 4-5, - С. 69-74.
72 Койбасова Л.У., Хантурин М.Р. Влияние сорбента СУМС-1 на эндотелий-зависимые реакции кровеносных и лимфатических сосудов крысы при интоксикации хлоридом кадмия // Мат. межд. симп. «Проблемы экспер. и проф. лимфологии». – Новосибирск, - 2000, - С. 146-148.
73 Койбасова Л.У., Хантурин М.Р. Развитие эндотелий-зависимых реакций кровеносных сосудов в филогенезе позвоночных // В кн: Актуальные проблемы экспер. и клинич.физиологии. – Алматы, - 2001, - С. 188-190.
74 Пупышев А.Б., Гутина Е.М., Федина Р.Г., Мичурина С.В., Шурлыгина А.В., Вербицкая Л.В. Влияние бенз(а)пирена и режима постоянного освещения на состояние лизосомального аппарата печени крыс и билиарную экскрецию лизосомных ферментов // Бюллетень экспериментальной биологии и медицины, - 2000, - №1, - Т. 139, - С. 40-43.
75 Бородин Ю.И., Майбородин И.В., Сафина А.Ф., Стрункин Д.Н. Возможность индукции цитохрома Р450 1А1/1А2 в клетках отдаленных лимфатических узлов крыс после энтерального ведения бенз(а)пирена // Бюллетень экспериментальной биологии и медицины, - 2000, - №1, - Т. 139, - С. 577-580.
76 Забродский П.Ф. Общая токсикология / под. ред. Б. А. Курляндского, В.А.Филова. - М., - 2002, – С. 352-384.
77 Кушнерова Н.Ф., Рахманин Ю.А. Комплекс растительных полифенолов как необходимый компонент в рационе питания людей, подвергающихся риску воздействия экологически неблагоприятных факторов // Угрозы здоровью человека: современные гигиенические проблемы и пути их решения: Матер. Пленума Меж. ведомств. науч. совера по экологии человека и гигиене окружающей среды РФ. - Москва, 15-16 декабрь, - 2002, – С. 138-139.
78 Колпаков М.А., Башкирова Ю.В., Любарский М.С, Грек О.Р. Плазменно-лимфатическое соотношение продуктов перекисного окисления липидов и антооксидантов у крыс с хроническом токсическим гепатитом // Бюллетень СО РАМН. - 2001, - №4, - С. 69-71.
79 Пронько П.С. Сатановская В.И., Горенштейн Б.И., Кузмич А.Б., Пыжик Т.Н. Влияние пирувата, треонина и фосфоэтаноламина на обмен эндогенного ацетальдегида у крыс с токсическим порожением печени // Вопросы мед. химии. – 2002, - №3, - Т. 48, - С. 278-288.
80 Ковлер М.А., Павленко А.А., Курганов Б.И., Авакумов В.Л., Сяткин С.П. Нормализующее действие приидоксальфосфата на активность аспартатаминотрансферазы при остром токсическом гепатите // Тезисы 1-й Межднар. конф. «Клинические исследование лекрарственных средств». – М., -2001, - С. 130-131.
81 Кантария У.В., Кулагин О.Л. Изменение активности антиоксидантных систем печени при токсические гепатите на фоне применения "Селена" // Сб. тр. 68 итог. науч. сессии КГМУ и отдел. Мед-биол. наук Центр-Черноморск. науч. учрежд.. РАМН Курск. – Курск, - Ч.2. – 2003, - С. 42-43.
82 Андреешева Е.М., Попова Т.Н., Артюхов В.Г., Матасова Л.В. Особенности сбободнорадикального окисления и каталитические свойства аконитатгидратазы в печени крыс в норме и при токсическом гепатите // Бюллтень эксперим. биол. и медицины. - 2004, - Т. 137, - №4, - С. 399-402.
83 Юрова Е.Г., Асташов В.В., Казаков О.В. Структура брыжеечных лимфатических узлов у крыс с хроническим токсическим гепатитом и в условиях его коррекции лазерным излучением и фитосорбционными комплексами // В кн.: Проблемы экспериментальной клинической и профилактической лимфологии. – Новосибриск, - 2002, - С. 389-391.
84 Забродский П.Ф., Германчук В.Т. Влияние тетрахлорметана на показатели иммунной системы // Бюлл. экспер. биол. и мед. – 2004, - №1, - С. 56-58.
85 Венгеровский А.И., Коваленко М.Ю., Чучалин В.С., Сапрыкина Э.В. и др. Метаболические эффекты преднизолона при экспериментальном токсическом гепатите // Сибир. мед. журн. – 2000, - №2, - С. 12-14.
86 Клишина И.М. Влияние гомогената трутеновых личинок на уровень белка и нуклеиновых кислот в условиях токсической гепатопатии // Матер. 55 регион. конф. по фармации, фармокол. и подготовка кадров. – Пятигорск, -2000, - С. 195-196.
87 Ищенко И.Ю., Мичурина С.В. Воздействие сорбента «Энтеросгель» на тканевой микрорайон печени и регионарные лимфатические узлы при эксперментальном токсическом гепатите // В кн.: Проблемы лимфологии и интерстициального массопереноса. – Новосибирск, - 2004, - Т. 1, – С. 180-181.
88 Ханыченко Л.К., Бульон В.В., Заводская И.С., Сапронов Н.С., Гапонова Л.В. Гепатозащитные свойства белков сои и возможность их использования в диетотерапии хронического токсическог гепатита // Бюллтень эксперим. биол. и медицины, - 2000, - Т. 129, - №3, - С. 283-286.
89 Сапаргалиев Е.М., Сапаргалиева Л.А., Рахимов К.Д., Батурина Г.М. Тагансорбент – природный минерал в медицине. –Усть-Каменогорск, -2001, -170 с.
90 Камышников В.С, Колб В.Г. Клиническая биохимия. - Москва, - 2000, - Т. І-ІІ, - 480 с.
91 Сапаргалиев Е.М. Тагансорбент - уникальный лекарственный препарат на основе бентонитовых глин Восточного Казахстана // Вестник АН РК. - 1997, - № 1, - С. 24-32.
92 Сапаргалиев Е.М., Абрахманов А.А., Чукуров В.М. и др. Глина Таганская – Bolus Kadanica. Временная фармокопейная статья. ВФС РК 42-49-95а, - Алматы, - 1998.
93 Теселкин Ю.О., Бабенкова И.В., Колхир В.К., Багинская А.И., Тюкавкина Н.А., Колесник Ю.А., Саливанова И.А. Антиоксидантное действие дигидрокверцетина при тетрахлорметановом гепатите у крыс // Вопросы биологической, мед. и фармацевтической химии. – 1999, - №3, - С. 44-47.
94 Н.Т. Абылайханова, С.Н. Абдрешов, Ж.Жамбаева, А.Лесхан. Улы гепатит кезіндегі лимфаның биохимиялық құрамы мен лимфа ағысындағы өзгерістер ерекшеліктер «Хабаршы»,- 2012.- №1.-285б
95 Н.Т. Абылайханова, С.Н. Абдрешов, Ж.Жамбаева, А. Лесхан. Улы гепатит кезіндегі шажырқай лимфа түйіндерінің жиырылу белсенділігін «Хабаршы»,-2012.- №1.-288б
96 Н.Т. Абылайханова, С.Н. Абдрешов, Н. Жумадиллаева. Лимфаның аллоксан диабеті кезіндегі көрсеткіштері //«Ізденіс»,-2011.- №1.-32б
97 Н.Т. Абылайханова, С.Н. Абдрешов, Н. Жумадиллаева, А. Сулейменова. Аллоксан диабетімен ауыратын егеуқұрықтардың антиоксиданттармен түзетулерден кейінгі лимфа құрамындағы өзгерістерін анықтау «Хабаршы»,- 2011.- №3.-12б
98 Н.Т. Абылайханова, С.Н. Абдрешов, А. Сулейменова, Н. Жумадиллаева. Аллоксан диабетіне шалдыққан егеуқұрықтардың антиоксиданттармен түзетулерден кейінгі қан плазмасының биохимиялық көрсеткіштерінің ерекшеліктері «Хабаршы»,-2011.- №3.-15б
99 Morukov B.V., Noskov V.B., Larina I.M., Noatochin Yu.V. The Water-salt balance and renal function in space flights and in terrestrial simulation // I.M.Sechenov Rus. Physiological J. – 2003, - Vol. 89. - №3. – P. 356-367.
100 Johnston M.J. New research development in understanding lymphovenous Disorders // Lymphhovenous Assoc. of Ontario, Toronto,Canada, - 1997, - P. 11.
101 Zawieja D.C. Propagation and coordination of lymphatic contractile activity // Ann. Biomed. Eng.- Abstr. Annu. Fall Meet. Biomed. Eng. Soc., University Park, Pa, - 1996, - V.24, Suppl. - № 1, - P. 31.
102 Khanturin M.R., Bulekbaeva L.E. Mechanisms of adrenergis influences on the reptilian lymphatic vessels contraction // Изв. МОН РК, НАН РК, серия биол. и мед. – 1998, - №2. – С. 82-86.
103 Galanzha E.J. Biomicroscopic and speckle – interformetric measurement of lymph flow velocity in single microvessels in norm and in drug application // SPIE Conf. of the Internat. Society for Optical Engineering: Optical Technologies in Biophysics and Medicine. - Saratov, - 2000, - P. 461-466.
104 Zawieja D.C., Pullin J.H., Kossman E.R. Influences of transmural pressure on intracelluiar calcium dynamics in isolated rat microlymphatics //Abstr. XXXIII internat. congr. of physiol. Sci., - S-Petesburg, - 1997, - L. 035.07.
105 Gouer R. А., Cherian U. G. Toxicology of metals: Biochemical aspects: Handbook of experimental Pharmocology // Sringer Verlag. N-Y. – 1995, - Vol. 115, – Р. 189-214.
106 Noonan C. W., Sarasua S.M., Campagna D., Kathman S.J., Lybarger J. A., Muller Patricia W. Effects of exposure to low levels of environmental cadmium on renal biomarkers // Environ. Health Perspect. - 2002, - №2, – Vol. 10, –C. 151-155.
107 Sarkar S., Jadov P., Bhatnagar D. Lipid peroxidative damage on cadmium exposure and alterations in antioxidant system in rat erythrocytes: a study with relation to time // Biometals. – 1998, - Vо1. 11, - № 2. - Р. 153-157.
108 Robards Kevin., Worsfold Paul. Cadmium: Toxicologiy and analysis // Analyst. - 1991. – 116, - №6. – P. 549-568.
109 Ozcaglar Hasan U., Agirdir B., Dinc O., Turhan M., Kilincarslan S., Oner G. Effects of cadmium on the hearing system // Acta oto-laryngol. – 2001, -121, - №3, – C. 393-397.
110 Linjen P., Staessen J., Fagard R., Amery A. Effect of cadmium on transmembrane Na+ and K+ transport systems in human erythrocytes // Br. J. Ind. Med., - 1991, - Vol. 48, - №6, - P. 392-398.
111 Lodenius M., Soltanpour-Gargari A., Tulisalo E., Heattonen H. Effects of asll application on cadmium concentration in small mamals // J. Environ. Qual. - 2002, - V. 31. - №1, – P. 188-192.
112 Novelli Ethel L.B. Vieira Eliane P., Rodrigues Ney L., Ribas Bartolome O. Rickassessment of cadmium toxicity on hepatic and renal tissues of rats // Environ. Res. A. – 1998, - №2, – V. 779, - P. 102-105.
113 Beyersmann D., Schafer Thorsten F. Cadmium cpecifically interacts with cellular signaling to induce proto -oncogenes c - fos and c - jun in rat PC 12 cells // J. Anal. Chem. – 1998, - №4, - V. 361, – P. 368-371.
114 Evans T.J., Casteel S.W., Turk J.T., Basta N.T. Subacute toxicokinetics and disposition of cadmium in orally exposed juvenile swine. 40 Annual Society of Toxicology Meeting, San Francisco, Calif., March 25-29, 2000 // ICP inf. Newslett. – 2001, - V. 27, - №2, – Р. 96.
115 Rouabah L., Descams M. Bioaccumulation of cadmium Lumbricus Terrestis, Allolobophora Chlorotica и Dendrobaena pygmea // Bull. Cos. Zoll. Fr. -2001, - V. 126, – P. 321-329.
116 Wada K., Fujii Y., Watanabe H., Saton M., Furuichi Y.Cadmium directy acts on endothelium receptor and inhibits endothelin binding activity // FEBS. - 1991, - №1, - Vol. 285, – P. 71-74.
117 Nordberg M., Winblad B., Basun H. Cadmium concentration in blood in an elderly urban population // Biometals. - 2000, - №4, - Vol. 13, – С. 311-317.
118 Zheng Q.-Shan, Zheng J.-Song, Gui Ch.-Qing, Wang X.-Wen, Yang Hui-Jie, Li Ai-Hua, Wang You-Xia, Sun Rui-Yuan. Количественный анализ комбинированного эффекта красного элементарного селена в малых количествах и глюкуролактона на развитие цирроза печени, индуциро-ванного у крыс CCl4 // Chin. Pharmocol. Bull. - 2002, - 18, - №1, - С. 99-102.
119 Jwai M., Morikowa T., Muramatsu A., Tanaka G. et al. Biological significance of AFP expression in liver injury induced by CCl4 // Acta. Histochem. et Cytochem. – 2000, - 33, - №1. – P. 17-22.
120 Melin A., Perromat A., Deleris G. The in vivo toxity carbon tetrachloride and carrageenan on heart mikrosomes. Analyses by Fourier transform infrared spectroscopy // Can. J. Physiol. and Pharmacol. – 2001. – 79, - № 9, – P. 799-804.
121 Raom R., Kuman K.V et. al. Влияние фруктозы на активность синтазы оксид азота под действием CCl4 // Indian. J. Exp. Biol. - 2001, - 39, - №1, -P. 68-69.
122 Nguen T.D., Villard P.H, Puyoou F. et. al. Panax vietnamenesis protects mice against carbon tetracloride – induced hepatotoxity lack of modificftion jf CYP2E1 gene expression // Abstr. Internat. Sympos. on Microcomes and Drug Oidations, Stresa. – Torino, - 2000, - P. 186.
123 Padma P., Setty O.H. Studies on cytochrome oxidase in carbon tetrachloride treated rats // Jndian J. Exp. Biol. – 1999.– V. 37, - № 11, - P. 1139-1141.
124 Zhang J., Zong Ch., Li D., Zhan R. Взаимосвязь между локальной ренин-ангиотензин-альдестероновой системой и фиброзом печени крыс // Word. Chin. J. Dig. – 2002, - V. 10, - № 4, - P. 397-400.
125 Kadiska M.B., Gladen B.C., Baird D.D., Dikalova A.E. et.al. Biomarkers of oxidative stress study: Are plasma antioxidants markers of CCl4 poisoning? // Free radic. Biol. Аnd Med. – 2000, - № 6, - Vol.28, - P.838-845.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Биология және биотехнология факультеті
Биофизика және биомедецина кафедрасы
Бітіру жұмысы
УЛЫ ГЕПАТИТ КЕЗІНДЕГІ ШАЖЫРҚАЙ ЛИМФА ТҮЙІНІНІҢ ЖИЫРЫЛУ БЕЛСЕНДІЛІГІ ЖӘНЕ
ОНЫ ТҮЗЕТУ ЖОЛДАРЫН ЗЕРТТЕУ
Орындаған
4 курс студенті: ___________________________ Жамбаева Ж.Б
(қолы)
Ғылыми жетекші
б.ғ.к.,доцент: ______________________________ Абылайханова Н.Т.
(қолы, күні)
б.ғ.к., а.ғ.қ.: ______________________________ Әбдірешов С.Н.
(қолы, күні)
Нормабақылаушы:
б.ғ.к.,оқытушы ______________________________ Кулбаева М.С
(қолы, күні)
Кафедра меңгерушісі,
б.ғ.д.,профессор: ______________________________ Төлеуханов С.Т.
(қолы, күні)
Алматы 2012
Реферат
Бітіру жұмысы ... . бетте жазылған ішінде ... сурет, ... кесте бар,
қолданылған әдебиеттер тізімі ... , оның ішінде ... шетелдік болып
табылады.
Зерттеу объектісі және әдістері: Салмағы 200-250г болатын 65
лабораториялық ақ егеуқұйрықтар алынды. Тәжирібе егеуқұйрықтардың 3 тобына
жасалынды. 1-ші бақылау тобы- 12 егеуқұйрық, 2-ші тәжірибе тобы – 37, 3-ші
тәжірибе тобы-16 егеуқұйрық
Жұмыстың мақсаты: Улы гепатит кезіндегі шажырқай лимфа түйінінің
жиырылу белсенділігі және оны түзету жолдарын зерттеу
Жұмыстың міндеттері:
1. Жануарларға төрт хлорлы көміртек енгізу арқылы улы гепатиттің үлгісін
алу;
2. Улы гепатит кезіндегі лимфа түйіндерінің жиырылуы мен биохимиялық
көрсеткіштердің белсенділігін зерттеу;
3. Улы гепатитті коррекциялау жолын жасау.
Бітіру жұмысының талқылануы:
1. Н.Т. Абылайханова, С.Н. Абдрешов, Ж.Жамбаева, А.Лесхан. Улы гепатит
кезіндегі лимфаның биохимиялық құрамы мен лимфа ағысындағы өзгерістер
ерекшеліктер Хабаршы,- 2012.- №1.-285б
2. Н.Т. Абылайханова, С.Н. Абдрешов, Ж.Жамбаева, А. Лесхан. Улы гепатит
кезіндегі шажырқай лимфа түйіндерінің жиырылу белсенділігін Хабаршы,-
2012.- №1.-288б
3. Ж.Жамбаева, А. Лесхан, Н.Т. Абылайханова. Шажырқай лимфа түйіндерінің
жиырылу белсенділігіне улы гепатиттің әсері Ғылым әлемі студенттермен
жас ғалымдардың Халықаралық конференциясы,-23-26 сәуір 2012.-38б
Кілтті сөздер: Лимфа, лимфоцит, цитокинин, адреналин, ацетилхолин,
гистамин, дренаж, (СCl4), азотемия, гемотокрит.
Жұмыстың өзектілігі мен жаңалығы болып, лимфа жүйесі өзінің қызметі жөнінен
қанайналым жүйесімен үздіксіз байланыста, зат алмасуы мен иммунды
реакцияларға, сондай-ақ, компенсаторлық-қорғаныштық реакцияларға қатысады.
Төртхлорлы көмірсутек немесе тетрахлорметан (CCl4 ) - организмде бос
радикалдардың түзілуіне алып келетін улылығы жоғары заттар. Ол липидтердің
тотығуын белсендіреді, бауыр клеткаларын зақымдайды, ал ауыр жағдайларда
гепотоциттердің некрозына және дистрофияға алып келеді.Жоғарыдағы мәселеге
байланысты қазіргі кезде CCl4 улану кезіндегі организмнің бейімделу
реакцияларындағы лимфа түйіндерінің ролін және қазіргі кезде организмдегі
болған өзгерістерді дәрі-дәрмексіз әдістермен, оның ішінде
энтеросорбенттерді қолдана отырып түзету жолдарын зерттеу өзекті болып
отыр.
Глоссарий
Диабеттік ретиноаптия - диабет кезіндегі көз қызметінің бұзылуы.
Липокоин – инсулинді ұйқы безінен алып тастағаннан кездегі препарат.
Гликемия – қандағы глюкоза (жүзім қанты) мөлшері.
Интактылы – тиісілмеген, тұтастығы сақталған, операция жасалмаған.
Адреналин –
Инсулин-
α – токоферол-
Селен-
Сорбент-
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 Әдебиетке шолу
1.1 Лимфа айналымды нейрогуморалды реттеу
1.2 Лимфаға жалпы сипаттама
1.3 Лимфа түзілуі туралы теориялар. Людвигтің фильтрациялық
теориясы
1.4 Организмнің висцеральді қызметіне улы заттардың әсері
1.5 Гомеостаздың бұзылуы кезіндегі лимфодинамиканың реттелуі
2 Зерттеу нысаны мен әдістері
3 Зерртеу нәежиелері мен талдау
3.1 Егеуқұйрықтардағы улы гепатит кезіндегі лимфодинамикасы мен
лимфа түйіндерінің моторлық қызметі
3.2 Төртхлорлы көмірсудың жоғары дозасымен улану кезіндегі
лимфадинамикадағы бұзылыстар және оларды протекторлы заттармен
түзету
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Лимфа жүйесі көп функционалды, ол су мен белоктардың ұлпалар қан
арналарына тасымалдануына, алмасу және иммундық реакцияларға, ісік, шемен,
лимфостаз сияқты патологиялық процестердің дамуына әкелетін қатерлі ісік
клеткаларының метастазына қатысады.
Соңғы жылдары ортаның қолайсыз экологиялық факторлары әсер еткенде
лимфа жүйесі организмнің компенсаторлы-қорғаныштық реакцияларына
қатысатындығы анықталып отыр [1].
Біздің алдыңғы зерттеулерімізде қанайналым жүйесіндегі ауытқуларды
моделдеу кезінде ( эксперименталды вазоренальді гипертензия, аяқ-қолдардағы
веноздық қанның тоқтап қалуы, т.б) лимфа жүйесінің компенсаторлы-
қорғаныштық функциясы анықталған. Адам іс-әрекетінің барлық аймақтарында
ғылыми техникалық прогрестің қарқынды дамуы жаңа экологиялық ортаны
қалыптастырды, оған тірі организмдер эволюциялық тұрғыдан бейімделмеген.
Қоршаған ортаның кері әсерлерімен қатар, адам организмінің висцеральді
мүшелерінің жұмысына кері ықпалын тигізетін жүйкелік-психологиялық
жүктемелер де әсер етуде [2,3].
Соңғы мәліметтерге сәйкес, Қазақстанда қоршаған ортаның экологиялық
жағдайының нашарлауымен байланысты соңғы 5 жылда қан аурулары 69%,
қанайналым 52%, ас қорыту мүшелерінің аурулары екі есеге, онкологиялық және
жүйке аурулары 42%-дан 52%-ға дейін артып отыр.
Дүниежүзілік денсаулық ұйымының (ДДҰ) мәліметтеріне сүйенсек, ХХІ
ғасырда әлемде жүрек-қантармыр аурулары, қантты диабет, алмасу
процестеріндегі бұзылыстары, т.б. арта түседі. Адамдарда зат алмасу
процестерінің бұзылу себептері артық мөлшерде тамақтану, қозғалыстың аз
болуы, алкоголь, шылым шегу, стресс, сонымен қоса су мен тағамдар
құрамындағы өндірістік токсиканттар болып саналады [4].
Лимфа жүйесінің ұлпалар мен мүшелер дренажындағы, гормондар
тасымалындағы, транскапиллярлық зат алмасуы, ас қорыту мүшелерінен белок
пен май бөліктерінің қан арналарына тасымалдануы процестеріндегі рөлін
ескере отырып, ұшқыш органикалық улы заттармен улану салдарынан улы
гепатиттің дамуы мен лимфадинамикадағы қозғалыстарға лимфа жүйесінің
қатысуын зерттеу өзекті мәселе деп есептейміз [5].
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. Әдеби шолу
1.1. Лимфа айналымды нейрогуморалды реттеу
Лимфа жүйесі жүрек-тамыр жүйесінің бөлігі ретінде ағзада өмірлік
маңызы бар қызметтер қатарын орындайды: тасымалдау, сақтау, резорбциялау,
қорғау және т.б. Лимфа жүйесінің көп функциялығы оның ағзадаға гомеостазды
демеудегі үлкен маңыздылығын анықтайды. Лимфа айналымды нейрогуморальды
реттеу мен лимфа қалыптасу процестері механизмдері осы уақытқа жеткілікті
түрде жақсы зерттелді.
Лимфа тамырлары мен түйіндері құрамында тегіс бұлшық еттер, сонымен
қатар дамыған жүйкелену бар. Кеуде лимфалық тарамы жүйкеленуінің көздері
кезбе және құрсақтық жүйкелер, зардапты өзек кеуде түйіндерінің тараулары,
қабырға аралығындағы жүйке тараулары болып табылады. Кеуде тарамы
қабырғаларында бос жүйке жұрнақтары болып табылатын рецепторлар және Фатер-
Пачини денесі тәрізді рецепторлар анықталды [6,7].
Гистохимиялық және электронды-микроскопиялық зерттеулерде қан
тамырларында және омыртқа фило және онтогенездегі басқа да тіндердегі
адренергиялық аппарат дамуы туралы мәліметтер алынды. Иттер мен
егеуқұйрықтардың лимфа тамырларының қабырғаларында және лимфалық түйін
тінінде жүйке импульстарының тамырлардың тегіс бұлшық еттеріне берілуін
қамтамасыз ететін адренергиялық және холинергиялық жүйке өрімі анықталды.
Осылайша әр түрлі омыртқалы жануарлардың лимфа тамырларының
қабырғалары жүйке қозуының тамырдың тегіс бұлшық етіне берілісін жүзеге
асыратын тамыр қозғағыш жүйкеленумен жабдықталған [8].
Эксперименттерде түрлі лимфа тамырларындағы рецепторлардың тітіркенуі
кезінде әр түрлі функционалды жүйелер қызметінде рефлекторлы қозғалулар
анықталды.
Сүтқоректілердің лимфа тамырларының спонтанды қысқару белсенділігі
анықталды, вазобелсенді заттардың әрекеті кезінде лимфа тамырларының
туындатылған ырғақты қысқару белсенділігі табылды.
Егеуқұйрықтың кеуде тарамының және ішек өзегінің лимфангиондары,
сонымен қатар адамның аяқтарының лимфангиондары фазалы авторитмикалық
белсенділікті жүзеге асыратындығы және тонусты ұстап тұратындығы анықталды
[9].
Лимфагиондардағы миоциттердің қысқару белсенділігін зерттеудің түрлі
аурулар қатарында маңызы бар. Цитокиндердің шоғырлануын жоғарылату
лимфангиондардың өнімділігін жоғарылататындығы белгіленді, лимфаток
жоғарылайды. Цитокиндердің көп мөлшерде шоғырлануы амплитуданың ұлғаюын
және фазалы қысқару жиілігін туындатады, орташалары – екі фазалы әсер ету,
кішілері – лимфангиондардың қысқаруын азайтады.
Теңіз шошқаларының лимфангиондарында механикалық және электрлік
сигналдар арасында функционалды байланыс бар, ол олардың қысқару
белсенділігін координациялауға себепкер болады [10].
Эксперименттерде спонтанды қысқарулардың, зертхана егеуқұйрықтарының
оқшауланған мезентериалды тамырларының бөлек лимфангиондарының жиілігі мен
амплитуда параметрлері және лимфангиондардың қысқаруын жіберу кезіндегі
кальций иондарының рөлі, бөлек лимфангиондағы лимфоток көлемі және кальций
иондарының қоры анықталды.
Эксперименттерде рептилияларда ең бірінші лимфалық цистернаның екпінді
қысқару белсенділігі және оның вазобелсенді заттардың әрекетіне қысқару
реакциялары пайда болатындығы анықталды [11].
Омыртқалылардың амфибиядан сүтқоректілерге қарай эволюциялық даму
процесінде лимфа тамырларының өз бетінше қысқару белсенділігі және лимфа
тамырларының тасымалдау қызметін нейрогуморальды реттеу рөлінің өскендігі
көрсетілді, ол лимфалық жүйені реттеудің дербестігін қамтамасыз етеді.
Эволюциялық жағынан кеш пайда болған лимфалық түйіндер алғаш құстарда анайы
лимфалық ағзаның 2 жұбы түрінде пайда болды, қарқынды түрде сүтқоректілерде
дамыды.
Лимфалық түйіндер лимфоциттер өнімі, соның ішінде В- және Т-
лимфоциттерінің өнімі жүретін лимфоидті құрылым және қан түзетін мүшелер
секілді қызмет атқарады [12,13].
Фолликулаларда және лимфалық түйіндер синусының ретикулоэндотелиальды
жасушаларында бактериялар, бөгде денелер, токсиндер тұрып қалады. Бұл жерде
тек механикалық фильтрация ғана емес, биологиялық трансформация да жүреді.
Лимфалық түйіндер ісік жасушаларын ұстап қалады және ақуыз, май
алмасуларына белсенді қатысады. Түйіндер қан ақуыздарының, соның ішінде
сарысу ақуыздарының трансформациясына белсенді қатысады.
Егеуқұйрықтарға жүргізілген тәжірибеде ақуыздың лимфалық түйіндерден
бөлінген лимфоциттер жарғақшаларында адсорбциялануы фактілері анықталды
[14].
Лимфалық түйіндердің маңызды қызметі иммунді цитопоэтикалық болып
табылады. Түйіндерде плазмалық жасушалардың және антиденелердің пайда болуы
жүреді, глобулиндер пайда болады және Jg I және Jg M-глобулиндерінің
синтезі жүреді.
Лимфалық түйіндерде бай иннервацияның болуы олардың ағзаның адапциялық
реакцияларына қатысуын анықтайды. Қан тамырлары мен жүйке түйінге оның
қақпасы арқылы енеді және қақпа арқылы түйіннен тамырлар мен эфферентті
лимфалық тамырлар шығады. Лимфалық тамырлар -мен түйіндер тонусын реттеу
өсіп-өну жүйкелерінің тітіркенуі және гормоналды препараттар қатарын енгізу
кезінде анықталды. Эксперименттерде иттердегі лимфалық жүйенің осмореттеу
қызметінің постнаталды онтогенезде кезеңді пайда болуы көрсетілген [15].
Лимфалық жүйенің омыртқалы жануарлар филогенезінің ерте кезеңінен
бастап ағзаның гомеостатикалық реакцияларына қатысуы зерттелді.
Құрсақтық жүйкені электрлі стимуляциялау кезінде өсіп келе жатқан
жануарларда кеуте тарамынан лимфатоктың өсуі бақыланды [16].
Жануарларға жүргізілген тәжірибеде зардапты блокаданың лимфа
айналымына және микроциркуляцияға жағдай жасайтын ықпалы көрсетілген.
Көптеген зерттеулерде жұлын мен бас миының әр түрлі бөлімдерінің лимфа
айналымы мен лимфа түзілімін реттеудегі рөлі анықталды.
Иттердегі постнаталды онтогенезде лимфа айналымның орталық жүйке
реттеуінің қалыптасуында кезеңділік анықталды. Өсіп келе жатқан жануарларда
лимфатокты және лимфалық тамырлар тонусын реттеуге гиппокамптың және лимб
қабығының қатысуы көрсетілді [17].
Лимб қабығының және гиппокамптың алдыңғы бөлігін электрлі тітіркендіру
кезінде иттерде лимфаток пен лимфалық тамырлар тонусының бір қалыпты емес
өзгерістер байқалды.
Гипоталамустың артқы ядроларын электрлі стимуляциялау кезінде артерия
қысымы көтерілді және лимфаток ұлғайды. Бұл құбылыстар десимпатизация
кезінде жоғалып кетеді, бұл осы аймақта вегетативті жүйке жүйесінің
зардапты бөлімімен байланысты орталықтардың бар екендігін айғақтайды [18].
Сопақша мидың тамыр қозғау орталығынан басқа тамырлардың күйіне үлкен
жарты шар қыртысының орталықтары да әсер етеді. Әсер етуді гиппокамптың
дорсалды бөлімінен лимфалық және қан тамырларына берудің бәсеңдейтін
жолдары кезбе және құрсақ жүйкелерімен ұсынылған.
Мижұлыны сұйықтығының қысымы көтерілген кезде иттерде лимфаток пен
кеуде лимфалық тарамы тонусының азаюы байқалды.Лимфалық жүйе мен бас миының
ликворлық кеңістігі арасындағы қызметтік байланыстар анықталды [19].
Бас миының бүйір қарыншасының хеморецепторларынан лимфаток пен артерия
қысымына әсер белгіленді. Ересек иттерде құйрықты ядроның лимфаток және
кеуде тарамы саңылауын реттеуге қатысуы анықталды. Өсіп келе жатқан иттерде
эфферентті әсер етудің дорсалды гиппокамптан лимфалық жүйеге қалыптасуы
көрсетілді.
Лимфа жүйесінің липидтер тасымалындағы және гиперхолестеринемияның
дамуындағы рөлі көрсетілді.
Тәжірибелік вазореналды гипертезия кезінде егеуқұйрықтарда лимфаток,
лимфа құрылу процестері азайды және лимфалық тамырлардың қысқару
белсенділігі төмендеді. Вазореналды гипертезиясы бар иттерде лимфатоктың
және лимфалық тамырлар тонусының рефлекторлы қоғалысы адреналин әсеріне
ұлғайды, ал ацетилхолин енгізуіне және құйымшақ жүйкесінің афферентті
талшықтарын стимуляциялауға төмендеді [20,21].
Шиншилла тұқымды үй қояндарында краниалды шажырқай артерияны
бітегеннен кейін еркін май қышқылдары деңгейінің афферентті лимфада 20,6%-
ға, шажырқай лимфа түйінді эфферентті лимфада 1,4%-ға ұлғаюы белгіленді,
бұл аш ішектің ишемиясы кезіндегі токсилимфияны білдіреді.
Егеуқұйрықтарда краниалды шажырқай артерияны бітеу кезінде ішекті
лимфалы тарамның лимфатогының азаюы және шажырқай лимфалық түйіндердің
қысқару белсенділігінің ауырлауы байқалды [22].
Иттерде аш ішекті краниалды шажырқай артерияны бітеу жолымен ишемиялау
кезінде лимфатоктың азаюы, қанның және лимфаның ұйюының жоғарылауы және
лимфа құрылу процесінің төмендеуі байқалды.
Мүшелер мен тамырлардың рецепторларына әр түрлі әсер ету және
биологиялық белсенді заттар қатарын енгізу кезінде лимфа ағымының, лимфалық
тамырлар тонусының өзгеруі, ақуыздардың қаннан лимфаға және
микроциркуляцияға транскапиллярлы ауысуында қозғалыстар анықталды.
Кіші омыртқалыларда гистаминді енгізген кезде ақуыздардың қаннан
лимфаға транскапиллярлы ауысуында түрлік айырмашылықтар анықталды. Гистамин
бел цистернасы қабырғасының қысқару белсенділігін өзгертті, ол лимфа
қозғалысына қатысуға мүмкіндік беретін тегіс бұлшық ет жасушаларының
әрекетімен ескертілген [23,24].
Тасбақаларға адреналинді күре тамырдың ішіне енгізген кезде лимфа
ағымы ұлғаятындығы және артерия және кұре тамыр қысымы көтерілетіндігі
белгіленді. Ацетилхолинді енгізген кезде немесе құйымшақ жүйкесінің
афферентті талшықтарын тітіркендіру кезінде лимфа ағысы ұлғайып, артерия
қысымы төмендейді. Тасбақалар мен бақаларда өкпе және ішек, қолқа иіні
аймағының механорецепторларын тітіркендіру кезінде күре тамыр қысымының
көтерілуі және лимфа көлемінің ұлғаюы анықталды [25].
Тасбақаларға жүргізілген тәжірибелерде дене температурасының көтерілуі
кезінде лимфа айналымының күшеюі байқалды.
Құстардың лимфа жүйесі сұйықты сорып алу мен тасымалдауға белсенді
қатысады, ол ағзадағы көлемді гомеостазды реттеуге себепші болады.
Адреналинді құстарға енгізу кезінде яремды лимфалық тарам саңылауының
өзгеруі байқалды, оны жүзеге асыруға α-адренорецепторлары қатысады [26].
Гистамин артериолдарды кеңейте және функционалданатын капиллярлар
санын ұлғайта отырып, микроциркуляторлы арнаға әсер етеді. Гистамин
капиллярлар эндотелиясының өткізгіштігінің жоғарылауын туындатты.
Гистаминді құстарға енгізу артерия және күре тамыр қысымының төмендеуін,
лимфа ағымының ұлғаюын, гематолимфалық кедергінің өткізгіштігінің
жоғарылауын туындатты.
Иттерде гистаминнің әсерінен лимфа ағымының ұлғаюы және лимфадағы
ақуыз концентрациясының жоғарылауы байқалды, мысықтарда ол лимфа ағымының
ұлғаюын және тамыр өткізгіштігінің жоғарылауын туындатпады [27].
Егеуқұйрықтың шажырқай микротамырлдарында қалыпты кезде және N-нитро-α-
аргининді (10-4М р-ра) және диметилсульфоксидті (30% p-pa) in vivo
жергілікті қолдану кезінде лимфангионның фазалы белсенділігі
стимулданатындығы тәжірибе жүзінде көрсетілді.
Гистамин инфузиясы кезіндегі мысықтардың аяқтарындағы тамырдың кеңеюі,
капиллярлы фильтрация коэффицентінің ұлғаюы және лимфа ағымының азаюы
сипатталды [28].
Н1-гистаминорецепторларының блокаторлары (димедрол) егеуқұйрықтардың
гистаминмен туындатылған кеуде тарамы мен ішек лимфалық тамырларының
тоникалық қысқаруы мен спонтанды белсенділігін ауырлатты.
Гистаминнің әсерінен лимфалық тамырлардың физиологиялық күйлері
өзгереді. Төменгі концентрацияда гистамин лимфалық тамырлардың спонтанды
ырғағын ынталандырады және олардың тонусын жоғарылатады, жоғары
концентрацияда – фазалы қысқару белсенділігін тежейді және тоникалық
қысқаруды жоғарылатады [29].
Гепарин тамырлар тонусына әсер етді, бірақ бұл әсер ету бір бағытты
және гепарин мөлшеріне байланысты емес. Гепаринмен туындатылған тонустың
жоғарылауы немесе төмендеуі, әдетте, фазалы қысқару көлеміне әсер етпейді.
Серотонин концентрациясы 2,5х10-6М ішек өзегіндегі спонтанды
қысқарудың жиілігі мен амплитудасын екі еседен көп жоғарылатады. 2,5х10-6М
концентрациясындағы серотонин ырғақты өзгерпейді, бірақ амплитуданы
жоғарылатады.
5,5х10-8М мөлшеріндегі адреналин егеуқұйрықтың кеуде тарамы мен ішек
өзегінің қысқару әрекетіне әсер етеді, ырғақты жиілетеді және миоциттердің
қысқаруын күшейтеді және спонтанды белсенділік болмаған жерлердегі
препараттардың қысқаруын туындатады. Адреналиннің анағұрлым жоғары
концентрациялары ырғақты жоғарылата отырып, ырғақты қысқару көлемін
азайтады және тонды қысқаруды туындатады. Адреналинмен туындайтын тонды
қысқару мен тамыр ішіндегі қысым арасындағы тәуелділік анықталды [30].
Тамырлардың қысқару жиілігі ацетилхолин және норадреналин әсерімен де
ұлғаяды. Егеуқұйрықтардың кеуде және ішек лимфа тамырларында, теңіз
шошқалары мен мүйізді ірі қара малдың шажырқай лимфа тамырларында спонтанды
қысқару белсенділігінің ұлғаюы мен адреналиннің тоникалық әсерлері α және β-
адренорецепторларының қозуымен байланысты. Иттердің лимфа тамырларының
қабырғаларында α және β-адренорецепторлары табылды.
1х10-6 гмл және жоғары концентрациясындағы ацетилхолин лимфа
тамырының спонтанды ырғақты қысқару амплитудасын жоғарылатады, кейде ол
олардың сиректенуіне де әкеледі. Кейбір тәжірибелерде ацетилхолин ырғақты
фазалы белсенділіктің пайда болуын туындатты.
Зертханалық және ауылшаруашылық жануарлардың лимфа түйіндерінің
қысқару белсенділігіне физиологиялық белсенді заттар – адреналин,
ацетилхолин, гистамин әсер етеді [31].
Тәжірибелік зерттеулерде иттердің кеуде тарамының қысқару
белсенділігінің қалыптасуының жас ерекшелік динамикасы белгіленді. Жаңа
туылған күшіктердің кеуде тарамдары үшін спонтанды тоникалық қысқарулар
тән, 2 апталық жастан бастап фазалы ырғақты қысқарулар қалыптаса бастайды.
Лимфа тамырларының тегіс бұлшық ет жасушаларының спонтанды қысқару
белсенділігі қоршаған ортадағы кальций деңгейіне байланысты. Ортада кальций
иондарының жойылуы көп ұзамай спонтанды ырғақты белсенділіктің тоқтауына
әкеледі, ал кальций иондарын кальцисіз ерітіндіге қосу оны қалпына
келтіреді. Кальцисіз ерітіндіде адреналин де, ацетилхолин де жоғалған
ырғақты спонтанды белсенділікті қалпына келтірмейді [32].
Әр түрлі омыртқалылардың лимфа тамырларының қысқару белсенділігін
зерттеу кезінде тасбақалардың лимфалық цистерналарының және кесірткелердің,
жыландардың лимфа тамырларының спонтанды қысқару белсенділігінің тоникалық
сипаты белгіленді. Лимфа тамырларының адреналин және ацетилхолиннің әсеріне
реактивтілігінің түрлік айырмашылығы анықталды. α және β-
адренорецепторларының және М-холинрецепторларының тасбақалардағы лимфа
тамырларының туындатылған жауаптарын жүзеге асыруға қатысуының түрлі
деңгейі анықталды. Құстардың лимфа тамырларында сүтқоректілердің
тамырларының қысқаруына ұқсас фазалы ырғақты белсенділік анықталды.
Жасуша ішіндегі және жасушы сыртындағы кальцидің вазоактивті заттардың
әсері кезінде омыртқалылардың лимфа тамырларының қысқаруы механизміне
қатысуы анықталды [33,34].
Гипертензивті егеуқұйрықтарға жүргізілген тәжірибеде кеуде тарамының
спонтанды қысқару белсенділігінің ауырлауы анықталды. Адреналин кеуде
тарамының оқшауланған бөліктерінің тоникалық қысқаруларының жоғарылауын
туындатты, ал ацетилхолин нормотензивті жануарлармен салыстырғанда оларды
ауырлатты.
1 мгл концентрациясындағы E.coli және S.typhizmurium эндотоксиннің
бұқаның оқшауланған шажырқай лимфа тамырларының қысқару қызметіне әсерін
зерттеу амплитуданың азаюын және спонтанды фазалы қысқарулардың жиілігін
көрсетті.
10-10-10-5 гл концентрациясындағы интерлейкиндер (IL-1 және IL-2) ақ
егеуқұйрықтың тамыр сегменттерінің спонтанды қысқару белсенділігінің және
магистралды лимфа тамырларының мөлшерге тәуелді тежеуін туғызады.
E.coli эндотоксині бұқаның лимфа тамырларының тегіс бұлшық етті
жасушаларына айқын кеңеймелі әсер ететіндігі белгіленді [35]
Плазма ақуызын иттің тамырына енгізгеннен кейін орталық лимфада ақуыз
агрегатының мөлшерінің ұлғаятындығы және лимфа ағымы жылдамдығының өзгеруі
жүретіндігі тәжірибе жүзінде көрсетілді.
Егеуқұйрықтардың ішек лимфа тамырларын бітеу семіз жасушалардың
дегрануляциялануын туындатты, ал гепаринді, гистаминді және серотинді
эндолимфалы енгізу бітеудің жағымсыз салдарын азайтуын туғызды.
Қатты қансырау кезінде иттерде қансырау басталғаннан бергі алғашқы 60
минутта лимфаның және қанның уыттылығының артуы анықталды. Иттерде
есірткілендіру жағдайында және қатты қансыраудан кейін лимфа құрамындағы
кортизол төмендеді [36].
Қазіргі уақытта лимфалық аймақ туралы жаңа ұғым белгіленді. Бұл –
жасушаның және перицеллюлярлы кеңістік дренажын интерстиция – лимфа
жүйесі бағытында жүзеге асыратын жүйеаралық морфо-функционалды бірлік.
Ғылыми-зерттеу жұмыстардың нәтижелері жазылған еңбектерде лимфа
жүйесінің ағзадағы гомеостазды ұстап тұруға қатысуы туралы, сонымен қатар
нейрогуморальды реттеу механизмі туралы көптеген мәліметтер бар екендігі
белгілі.
Сондықтанда, біздің зерттеуіміздің мақсаты экстремалды факторлардың
лимфа жүйесінің тасымалдау қызметіне әсерін анықтау болды.
1.2 Лимфаға жалпы сипаттама
Лимфа (лат. lympha — жартылай мөлдір сарғыш түсті сұйықтық, ол ұлпа
сұйықтығынан бөліп шығарылады. Лимфа жасушааралық кеңістікте басталады да
лимфа тамырлары бойынша ағады. Құрамына қарай лимфа қан плазмасына ұқсас
болады, бірақ онда белоктар аз болады. Лимфа тамырлары бір-бірімен қосылып
екі үлкен лимфа тармағын құрайды, олар үлкен веналарға құйылады.
Лимфа — кұрамында бірсыпыра белок пен торша бар, жабысқак, түссіз
сұйықтық. Лимфа жүйесінен қанға көкрек өзегі арқылы келіп түседі. Лимфа
лимфоциттердің қайта айналы- мына, біріншілік және екіншілік иммундық
жауаптардың дамуына қатысады.
Лимфа (латынша lympha - таза су, ылғал) - адамның лимфа тамырлары
мен лимфа түйіндерінде болатын сұйық дәнекер ұлпа немесе сарғылт түсті
мөлдір сұйықтық. Лимфа - ағзаның ішкі ортасы, ұлпа сүйықтығынан түзіледі.
Тұз құрамы жағынан қан сарысуына ұқсас. Лимфаның химиялық құрамы: 95% су, 1-
2% нәруыз; 0,1% глюкоза; 0,9% минералды түздар. Адам денесінде бір тәулікте
шамамен 2-4 л лимфа түзіледі. Қан сарысуына қарағанда нәруыздары 3-4 есе
аздау, тұтқырлығы да төмендеу. Лимфаның құрамында фибриноген нәруызы
болады. Сондықтан оның баяу болса да ұйығыштық қасиеті бар. Лимфа қан
сияқты үздіксіз қозғалыста болады. Лимфада болатын лейкоциттерді -
лимфоциттер деп атайды. Лимфоцит - лейкоциттің бауырда түзілетін
түйіршіксіз түрі. Адамның барлық лейкоциттерінің 18-30%-ын құрайды.
Лимфоциттер - ұсақ, диаметрі 8-10 мкм. Лимфа сыртқы және ішкі әсерлерге өте
сезімтал. Рентген сәулесінің әсерінен лимфоциттер тез жойылады. Егер ағзаға
қалқанша бездің гормонын жіберсе, лимфоциттердің саны көбейеді [37].
Лимфа тамырлары және лимфа түйіндері
Лимфа қылтамырлары лимфа тамырларына бірігеді, оның ішкі бетінде
қақпақшалары бар. Ол қақпақшалар лимфа сұйықтығының бір бағытка (жүрекке)
қарай ағуын қамтамасыз етеді. Екі ірі лимфа тамырлары жүректің қасындағы
үлкен қанайналу шеңберінің ірі вена қантамырларына қосылады. Лимфа
сұйықтығы вена канымен араласып, жүректің оң жақ жүрекшесіне құйылады.
Лимфа түйіндері лимфа тамырларының қосылған жерінде жасушалардың
жинақталуынан түзіледі. Олар қантамырлардың айналасында орналасады. Лимфа
түйіндерінің пішіні - домалақ, сопақша, үрмебұршақ тәрізді (иммунды жүйені
естеріңе түсіріңдер). Лимфа түйіндерінің бір жағы ішке қарай кіріңкі,
ойыстау болады. Осы ойыстау жерінде артерия қантамырлары мен жүйкелер
орналасқан. Лимфа түйіндерінің сыртын дәнекер ұлпасынан түзілген тығыз
қаптама қаптайды. Лимфа түйіндерінің орналаскан жері: қолтық, шап, мойын,
құрсақ қуысы, шынтақ пен тізенің бүгілісі, астыңғы жақсүйeк және т. б.
Кейде лимфа түйіндері жиналған бактериялардың әсерінен қабынып, ісіп
кетеді. Мысалы, баспамен ауырғанда мойындағы түйіндер іседі (без шошиды).
Лимфа түйіндері қан түзілу үдерісіне, ағзаның қорғаныш реакциясына қатысып,
лимфа ағынын реттейді. Лимфа түйіндері әр түрлі жұқпалы ауруларды туғызатын
бактерияларды қанға жібермей, жояды. Олардың уларын зиянсыз етеді. Лимфа
түйіндерінде қарсыдене деп аталатын ерекше жасушалар түзіледі. Ірі лимфа
тамырларын лимфа өзектері деп атайды. Ең ірі кеуде лимфа өзегі құрсақ
қуысында орналасқан. Оған аяқтан, жамбас және құрсақ қуыстарынан лимфа
сұйыктығы жиналады. Кеуде лимфа өзегі мойын тұсында орналасқан. Ол сол
жақтағы қолтықасты вена тамырларына келіп қосылады. Сонымен, лимфа жүйесіне
- лимфа қылтамырлары, лимфа тамырлары, лимфа түйіндері және лимфа өзектері
жатады [38].
Лимфа жүйесінің қызметі:
1. Ұлпа сұйықтығының қанайналым жүйесіне қосылуына көмектеседі;
2. Лейкоциттер түзеді;
3. Ағзаға түскен бөгде денелер мен бактерияларды ұстап, биологиялық сүзгі
қызметін атқарады;
4. Аш ішек бүрлеріндегі майларды сіңіруге қатысады;
Лимфаның ағуы
Адамда лимфаның қозғалуына 3 жағдай әсер етеді:
1. Лимфа тамырларына жақын орналасқан қаңка бұлшықеттерінің жиырылуына
байланысты;
2. Кеуде қуысының тынысалу қозғалыстарының әсерінен;
3. Ішек бүрлерінің жиырылуы мен босаңсуына сәйкес ағады.
Қаңқа бұлшықеттері жиырылып, лимфа тамырларын қысқанда лимфа бір бағыт
бойымен қозғалады. Лимфа қанға қарағанда баяу қозғалады;
Лимфа түйінінің құрылысы және лимфа синустары арқылы
лимфаның ағуы.
Лимфа түйіндері дөңгелек, оваль тәрізді, бұршақ пішіндес, сирек
жағдайда таспа тәрізді формалы, өлшемі 0,5- тен 50 мл, және одан да жоғары.
Лимфа түйіндері лимфа тамырларының жолында, ал қан тамырлары жанында,
көбінесе ірі веналар жанында он данаға дейін орналасады.
Лимфа түйіндерінің үстіңгі беті дәнекер ұлпалық капсуламен жабылған.
Олар тірек құрылымдар болады. Строма, лимфа түйінінің құрылымдық негізі,
өсінді клеткалары және олардан құралған ретикулярлы талшықтар үш өлшемді
торды құрайды. Строма құрамына сондай-ақ фагоцитарлы клеткалар макрофактар
кіреді, олардың лимфа түйіндерінде бірнеше түрлері бар.
Мүмкін кесіп қарағанда екі негізгі аймағы көрінеді. Капсулаға жақын –
үстіңгі бөлігі ажыратылатын қыртысты зат және терең қабық аймағы
(парокортикалды аймақ ), лимфа түйінінің ішкі бөлігі милы зат деп аталады.
Органның ішкі кеңістігін лимфа тамырлары құрайды. Үстіңгі қабық
ауданында капсулаға жақын лимфа фолликулалары орналасқан. Боялған
препараттарда олардың біршама ашық бөлігі- герминативті орталық ( онда
антигенге тәуелді пролиферация және В-лимфоциттердің дифференсировкасы
жүреді ) көрінеді, ал үстіңгі, біршама күңгірт түйін бөлігі – лимфоидты
тән, ұсақ тығыз орналасқан лимфоциттерден, санынан тұрады.
Терең қыртысты аймақтағы лимфоциттер тығыз және біркелкі орналасқан.
Бұл облыста антиген тәуелді пролиферация және дифференсировкасы (тимус
тәуелді зона) жүзеге асатын Т- лимфоциттер басым болып келеді.
Милы затында лимфоидты ұлпалардың жинақталуы (В- лимфоциттерді)
үстіңгі қыртыстан көшіретін ми жүктерінен көрінеді. В- лимфоциттер
иммуноглобулин антиденені өндіретін плпзмалық клеткаларда біржолата
дифференцияланады [39].
Лимфа дөңес аймақтан түйінге келетін лимфаны әкелуші лимфа
тамырларымен түйіндерге келеді және әкетуші лимфа тамырлары арқылы кері
ағады. Түйінінің ішінде сол лимфа синустары деп аталатын ңшкі кеңістікте
баяу ағады. Синустар капсулалар, трабекулалар және жинақталған лимфоидты
ұлпалар араларында орналасады. Тамырлар сияқты синустардың да меншікті
төсеуі болады, олар ретикульярлы клеткалар өсінділермен байланысқа түседі.
Сонымен қатар, тамырлардан айырмашылығы синустардың бос қуыстары болмайды,
ол үш өлшемді жүйемен қоршалған, соның арқасында лимфа синустар бойымен
баяу ағып жатады. Бұл лимфоидты жиынтықтар шегінде орналасатын макрофактар
көмегімен өзін жат бөлшектерден тазартуына мүмкіндік туғызады. Милы заттың
синусы бойынша аға отырып лимфа антиденелермен қоректенеді.
Ағып келетін сол лимфа түйіндерінде иммундық жауап реакциясының
дамуына алып келетін туыс емес антигендерді лимфа түйіндеріне әкеледі.
Антигендер қасиетіне тәуелділікке бұл реакциялар бұл аймақардың лимфоидты
жинақталу мөлшерін үлкейтетін бурса немесе тимус тәуелді аймақта дамиды.
Лимфа түйіні инфекциялар мен ісік клеткаларының таралуына барверлік
қызмет атқарады. Онда лимфоциттер, яғни бөгде заттар мен клеткаларды жоюға
белсенді қатысатын қорғаушы клеткалар түзіледі [40].
Лимфа түйіндерінің топтары
Лимфа түйіндерінің бірнеше топтары бар. Бұл топтар инфекциялар мен
ісік клеткаларының жолына қарсы тұратын кедергі бола алатындай болып
орналасады. Сонымен, лимфа түйіндері шыншақ буындарында, қолтық астында,
тізе астында, сондай-ақ шат облысында орналасады. Мойындағы лимфа
түйіндері мойын аймағында орналасқан мүшелер мен басты ісіктер мен
инфекциялардан қорғайды. Лимфа түйіндерінің көп мөлшері кеуде және құрсақ
қуысында орналасқан лимфакапиллярлары үстіңгі клеткалар сияқты мүшелерден
де өтеді. Қантамырлары жолында орналасқан лимфа түйіндері де сол
қызметтерді атқарады:
- Көкірек ішіндегі, медиастиналды ( mediastinae)
- Бронхопульманальды ( Lilar)
- Шынтақ асты ( epitrochlear and brachial)
- Көк бауырлық ( spleen)
- Пара қолқалық ( paraaortic)
- Шажырқайлық ( mesenteric)
- Мықын ( Iliac:ортақ, ішкі және сыртқы)
- Шаттың ( Inguinal :терең және үстіңгі)
- Белдеушелік ( Femoral)
- Тізеасты( papliteal
Инфекциялық аурулар кезінде лимфа түйіндерінің үлкеюі
Лимфа түйіндерінің үлкеюі түйін жұмыс істейтін зонадағы ауытқуларды
көрсетеді.
Іріңдеу процесі кезінде өткір лимфоденит пайда болады, бұл- лимфа
түйінінің қабынуы.
Лимфа түйіні жұмыс істейтін аймақта болған жарақаттарға микробтар
түсуі салдарынан қабыну процесі басталады. Негізгі әсер лимфа түйінінің
үлкеюі, қолмен басып көргенде ауыру сезімінің білінуі болып саналады. Егер
осы кезде пайда болған қуыс ашылмасы, лимфа түйінінің қабықшасы жарылып
кетеді де ірің қоршап жатқан клеткаларға кіреді. Лимфоденидтердің ауыр
асқынуы флегмона пайда болады.
Балалар туберкулез кезінде лимфа түйіндерінің үлкеюі инфекцияның әсер
ету сипаттарының бірі болып табылады. Мойын лимфа түйіндерінің үлкеюі ВИЧ-
инфекция тудыратын иммун тапшылық фонындағы туберкулезге тән. Балалардағы
лимфа түйіндердің үлкеюі себебі мысық сызаты ауруы болып табылады.
Бұл инфекцияның қоздырушыны – бартонелла деп аталатын микроб. Бактерия
тасмалдаушылар – мысықтар. Микробтар сызаттардан лимфа тамырлары арқылы
таралып және лимфа түйіндеріне түседі де, олар ( лимфа түйіндері ) үлкейіп,
ауруға ұшырайды.
Жазылмайтын іріңді жара және үлкейген жақын жатқан лимфа түйінін
әрқашан жағдайдың себебі сияқты мысық сызаты ауруын ойға келтіреді. Өткір
респираторлар вирусты инфекция (Орви) кезінде балаларда лимфа
түйінділерінің бірнеше топтарының үлкеюі байқалады. [41]
Шажырқай. Шажырқай (Mesenterіoum), мезентерий — тірі организмнің
құрсақ қуысындағы мүшелерін бекітіп, бірқалыпты ұстап тұратын сіңір.
Ұрықтық даму кезінде шажырқайдың екі түрі байқалады (арқа және құрсақ
Шажырқайы). Кей организмдерде арқа шажырқайы жойылып кеткен. Бекіре
тұқымдас балықтарда құрсақ жақ ішек шажырқайы болады, ол басқа омыртқалы
организмдерде бауырдың орақ тәрізді сіңірі түрінде кездеседі. Шажырқайда
лимфа түйіндері, жүйке тарамдары, қан тамырлары болады. Ішек бойындағы
үлкен иірім қабаттарға май жиналады.
Шажырқай лимфа түйіні асқорыту трактының иммундық жүйесіне экзогенді
факторлардың таңбалағышы ретінде.
Құрсақ ішіндегі кезеңде антигендерді енгізу шажырқай лимфа
түйіндерінің жетілуін тездетеді.
Антиген стимулияциясының салдарының ұзақтығы мен сипаты антигеннің
түріне байланысы.
Вирусты антигенді енгізу марфогенезде айтарлықтай маңызды ауытқуларды
тудырады, бұнда шажырқай түйіндерінің барлық аймақтарында және
лимфоциттердің жас формалары есебінен ішектің лимфоидты құрылымдарының
клеткалық құрамының төмендеуі байқалады. Шажырқай лимфа түйіндерінің
негізгі Т- және В- тәуелді аймақтарының күйін сипаттайтын көрсеткіштерді
асқазан-ішек трактының иммундық жүйесіне сыртқы орта факторларының
прссесингінің маркері ретінде қарастырылады.
Алынған мәліметтер дамудың ерте кезеңдеріндегі антигендік әсерден
кейінгі жуан ішекпен шажырқай лимфа түйіндеріндері марфофункционалды
өзгерістердің бір типті екендігін көрсеті. Жуан ішектің лимфойдты
белгілеріндегі марфологифлық өзгерістер деңгейі шажырқай лимфа
түйіндеріндегі өзгерістермен салыстырған кезде азырақ байқалған. Бұл
ұрықта жуан ішектің лимфоидты белгілерінің дамуы шажырқай лимфа түйіндеріне
қарағанда антигендік әсерлерге тәуелсіз болуымен түсіндіріледі.
1985 жылы J.D.Reynolds өз тәжірибелерінде ұрықтың ішегіне антигендерді
енгізсе, ол лимфоидты белгілердің дамуына әсер етпейтінін, бірақ шажырқай
лимфа түйіндеріндегі герменативті орталықтарының қалыптасуына әсері барын
айтқан.
Қазіргі уақытта алынған мәліметтерге сәйкес, В-лимфоциттердің
продуценттер трансформацияланатын шажырқай лимфа түйіндеріне , көкбауырға,
т.б. көшеді. Ал Т- лимфоциттердің кеуде лимфа ағысымен ішектің өзінің
шырышты қабығы арқылы шажырқай лимфа түйіндеріне орын ауыстыруы
егеуқұйрықтарда және теңіз шошқаларынан байқалған. Одан әрі Т-
лимфоциттердің көп бөлігі ішекте жойылып кетеді, ал қалған бөлігі айналымды
жалғастыра береді.
М.А.Bennel, N.S. husband (1981) жұмыстарының мәліметтері бойынша
шошқаларда ішектің миграцияланған лимфоциттер қан арнасына шажырқай лимфа
түйіндерінің эфферентті лимфадан емес, лимфа синустарынан түседі.
Жануарларда шажырқай лимфа түйіндерін алып тастаса эфферентті лимфа арқылы
лимфоциттер ағысы да, 30 есе күшейеді. Бұл айғақты басқа да зерттеушілер
дәлелдеді. Тышқандардағы және теңіз шошқаларындағы иесіне қарсы
трансплантация реакциясы көкбауырдың күйімен емес , аймақтың шажырқайлимфа
түйіндерінің өзгерістерімен бағаланады. Егер лимфоциттерге көкбауырдан өтіп
ішек шектеріндегі қайта айналым жасауына мүмкіндік жасаса келтірілген
мәліметтерді тану қиындық тудырмайды.
Көптеген зерттеушілер пікірі бойынша жуан ішектің лимфоидтарының
негізгі қызыметі шажырқай лимфа түйіндері деңгейінде қалатын,
рецеркуляцияның автономды жолы тән антидене түзу клеткалардың негізін
қалаушыларды қалыптастыру қабілеті болып табылады [42].
1.3 Лимфа түзілуі туралы теориялар. Людвигтің фильтрациялық теориясы
Қан капиллярларындағы қысымды көтерсе, олардан сұйықтықтың тінге
фильтрация жоғарылайды, ал қысымды азайтса керісінше сұйықтық тінге
капиллярға өтіп, лимфа түзілуі азаяды. Қан капиллярындағы лимфа түзілуі
гидростсатикалық қысымның айырмашылығына байланысты. Егер қолқаны байлап,
құрсақ қолқасындағындағы қысым, 0-ге дейін жетсе, лимфа түзілуі жүреді,
яғни қысымға байланысты емес, ал бауырдың лимфа тамырларын байлағанда ,
лимфа жойылады, яғни лимфа бауфрда түзіледі.
Старлинг лимфа түзілуіне қан капиллярындағы тін аралық сұйықтықтағы
лимфа капиллярындағы тін аралық сұйықтықтағы лимфа капиллярындағы осмостық
және онкостық қысымдардың айырмашылығына байланысты деген. Плазма ірі
молекулалары қан капиллярлар қабырғасынан өте алмайды. Өздерінің
гидрофильдік қасиетіне байланысты. Суды өздеріне тартып алады. Қан
капиллярлардың артериялық жағында қысым 30-35 мм с.б тең болғандықтан судың
қаннан тінге өтуін қамтамасыз етеді. Қан капиллярларының веналық жағында
гидростатикалық қысым 17мм с.б онкостық қысымнан (27мм с.б) төмен. Сонымен
қан капиллярының артериялық және веналық жақтарында лимфа түзілуінің
қарқыны реттелуде [43].
Гейденгайнның секреторлық теориясы
Лимфа түзілуі қан капиллярының эктдотелиялдық жасушаларының
секреторлық белсенділігімен байланысты қан және лимфа капиллярларының
жартылай өткізгіш мембрана болып саналады. Қолқаны жартылай жауып, белокқа
бай лимфа жинаған. Мұндай лимфагога I әсерінен түзілу қан капиллярының
эндотелий жасушаларының секреторлық белсенділігімен түсіндірген. Лимфагога
I жатадыҮ сүлік, рак, экстрактылар, белоктар, бактериялардың улары,
пептондар, гистамин [44].
Ашердің Целлюларлық теориясы
Осы теория бойынша қан капилляралында жүретін сұйықтықтың
фильтрациясының маңызы көп емес, себебі лимфа қан капиллярларының туындысы
емес, лимфа жасушаларының туындысы, оргондарының қызметінің туындысы.
Капилляр қабырғасы жартылай өткізгіш мемьрана болғандықтан, оның екі
жағында да осмос қысымы бірдей болуы керек. Тіндегі осмостық қысымы жоғары
болғандықтан қан капиллярдан тінге қарай тұрақты түрде жылжиды. Лимфагогаға
әсіресе лимфа түйінінен өтпеген болса, сондықтан лимфа қаннан түзіледі
деген дұрыс емес. Егер лимфаны басқа жануардың қанына енгізсе , олардың
пульсі жылжымайды. Ал сол мөлшерлі физиологиялық ерітіндісін енгізсе жүрек
соғысы өзгермеген. Сонымен, лимфа зат алмасудың улы заттарын тасымалдайды.
Органның қызметі жоғарыласа, лимфа түзілуі және ағуы жылдамдайды.
Сонымен қатар, қан лимфа капиллярларының құрылысының және эндотелийдің
қызметтерінде ерекшеліктерінің маңызы зор [45].
4. Организмнің висцеральді қызметіне улы заттардың әсері
Заманауи әлемде техникалық прогреске байланысты атмосфераға түрлі
токсиканттарды, әсіресе ауыр металл қалдықтарын тастау артып барады.
Топырақ құрамында жоғары мөлшерде ауыр металдар болса, олар таға арқылы
адам мен жануарлар организміне түседі, бұл тірі организмдер үшін үлкен
қауіп тудыратын жағдай. Көптеген мәліметтер планетамыздың біршама
аймақтарында халық денсаулығының нашарлағанын көрсетеді, генетикалық
ақпараттың өзгеруі, хромосомалық аберрацияның жоғарылауы орын алуда
[47,48].
Организмге ауыр металдардың түсуі ферменттердің құрылымы және бауыр,
бүйрек клеткалары мен белок, көмірсу, май алмасуларының бұзылуын тудырады.
Организмге бұндай әсер етулердің себебі, ауыр металл иондары тиолды
улар ролін атқара алады. Құрамында тиол бар қосылыстарға күкіртті
аминқышқылдары, пептидтер, белоктар және басқа да биологиялық маңызды
қосылыстар жатады. Ауыр металдардың әсерімен бұл заттардың инактивациялануы
организмде метаболизм процестерін және қалыпты жұмысын бұзады [49].
Молекула, микробөлшектер түріндегі химиялық заттар организмге
аэрозольдармен бірге тыныс жолдары, сондай-ақ, тағам арқылы асқазан-ішек
трактына түседі. Химиялық қосылыстар тері және асқазан-ішек тракты
эпителийімен байланысқа түсу арқылы қан мен лимфаға өтеді. Бұл элементтің
мүшелерге таралуымен бірге жүзеге асады. Содан кейін организм арқылы өту
циклін аяқтай отырып, сыртқа шығару жүйесі арқылы қайтадан қоршаған ортаға
түседі.
Химиялық әсермен бірге қолайсыз факторлар да олардың әсерін күшейте
түседі. Алматы қаласының автокөлік құралдары атмосфераға жылына 160 мың
тонна зиянды заттар шығарады, бұл өндіріс орындары қалдықтарын 3,5есе
жоғарылатады. Ауыр металдардың құрамы (кадмийдің, қорғасынның, мырыштың)
басқа қалаларда қалыпты жағдайдан 14-60 есе жоғары [50].
Элементтерді тасымалдау молекула бөлшегі өлшемімен, зарядымен және май
мен липидтерде ерігіштігімен анықталады. Тасымалдаушы ретінде түрлі
белоктар қатысады.
Ауыспалы валетті ауыр металдар, әсіресе қорғасын мен кадмий
липидтердің тотығуын активтендіреді.
Ересектер мен балалардың денсаулық жағдайына ауыр металдардың әсері
түрлі мүшелер мен жүйелердің созылмалы патологиясы қалыптасуы кезінде,
аллергиялық аурулардың жоғары жиілігінде, сондай-ақ, онкопатология
жағдайында байқалады.
Қорғасын, кадмий, сынап сияқты ауыр металдардың жеке және
комбинациялық әсері кезінде эритроциттердің морфофизиологиялық
қасиеттерінің өзгеруі, эритроциттер, лейкоциттер санының азаюы, гемоглобин
концентрациясының төмендеуі орын алады [51].
Интоксикацияға клетка мембраналары мен субклеткалық органеллалар,
гистамин, гормондар сияқты маңызды қосылыстар биосинтезінің жүйелері
біршама сезімтал. Қазіргі кезде биомембрананың зақымдануының басты
механизмдерінің ішінде біршама маңызды орын алатыны липидтердің қышқылды
тотығуы. Липидтердің қышқылды тотығу процестернің бұзылуының негізі
химиялық қосылыстар мен дәрілік препараттардың улылық механизмінде жатыр
және клетка зақымдануының бір негізгі механизмі ретінде қарастырылады. У
организмге тускен кезде токсикокинетиканың барлық кезеңдерінде оның клетка
мембранасымен өзара байланысы жүзеге асады.
Кадмий гематоэнцефаликалық барьердің, микротамырлар мен перифериялық
нервтердің өткізгіштіктерін өзгертеді. Мембраналарға абсорбциялана отырып,
кадмий иондары эритроциттерге түседі де плазмаға таралады. Одан кейін
кадмий плазма белоктарымен араласып, басқа ұлпаларға түседі. Эритроциттерде
70%-тен астам кадмий сақталады [52].
Ауыр металл тұздарының концентрациясы жоғары аймақтарда тұратын
әйелдерді тексеру кезінде репродуктивті және перинатальді патологиялардың
даму қаупі жоғары топқа жатқызылған [53].
Ауыр металдармен индустральды ластанған аймақтарда тұратын адамдарға
кадмий иондарының төменгі концентрацияда әсер еткенде зәрде бүйректің ерте
зақымдану биомаркерлерінің (N-ацетил-β-D-глюкозаминидазалар, аланин-амино-
пептидазалар), пайда болуына әкеледі. (N-ацетил-β-D-глюкозаминидазы, аланин-
амино-пептидазы), сонымен қатар, кадмийдің мойын аймағында жиналып қалуы
адам организмінің ерте қартаюына әкеліп соғады [54].
Өндірістік токсиканттармен атмосфералық ауаның ластануы сипаты және
деңгейімен ерекшеленетін аймақтарда тұратын балаларды тексеру кезінде
оларда тыныс алу органдарының аурулары (өткір респираторлық вирусты
инфекциялар, бронхит, пневмония), сезім мүшелерінің аурулары (отит,
конъюнктивит) және тері аурулары жоғары деңгейде екені анықталды.
Егеуқұйрықтардың жыныстық жетілген аталықтарының репродуктивті
мүшелеріне кадмий хлоридінің әсерін зерттеу кезінде тестикуланың
андрогендік функциясына кадмий хлоридінің лезде байқалатын дозаға тәуелді
улы әсері көрінді. Әр түрлі дәрежеде горманальді көрсеткіштерде өзгеріс
байқалды, бұндай өзгерістер осы элементтің репродуктивті функцияның бұзылуы
мен ұрпақсыздықтың дамуына айтарлықтай әсері бар екендігін көрсетеді
[55].
Лабораториялық егеуқұйрықтарда хлорорганикалық пестицид 2,4 Д –тің
әсерінен болған эндотоксикоз шырышты жіңішке ішектің лимфа капиллярларының
көлемдік тығыздығының артуына алып келді. Қантамырларына қарағанда жіңішке
ішектің лимфа капиллярларының эндотелициттерінің ультрақұрылымында
дистрофиялық өзгерістер көбірек байқалды.
Ауыр металл тұздары сүт бездері клеткаларына зақыдаушы әсер көрсетеді
және лактацияны төмендетеді.
Қойларда қорғасын ацетатымен созылмалы улану кезінде белоктың,
глюкозаның, холестериннің концентрациясы өзгерген, бұл олардың бауырдағы
метаболизмінің бұзылғандығын көрсетеді. Белоктар мен глюкозаға қарағанда
холестерин эритроциттерде күшті адсорбцияланады. Егеуқұйрықтарға тағаммен
бірге кадмий хлоридін берген кезде анемия мен тромбоцитоз белгілері
көрінді, аналогиялық өзгерістер байқалды [56].
Кадмий мен қорғасын 10-6-10-4М концентрацияда көпшілік ферменттерді
50%-ға активтендіреді. Кадмий иондарының белгілі бір антитотықтырғыш
ферменттер белсенділігіне әсері туралы мәліметтер бар, сонымен қатар,
кадмийдің нейрональді клеткалардың клетка ішілік сульфгидрильді гомеостазын
бұзатындығына сенімді дәлелдер бар [57].
Егеуқұйрықтарға кадмий ацетатын in vitro жағдайында құрсақ ішіне
енгізгенде антитотықтырғыш ферменттердің белсенділігі азайды, эритроциттер
зақымданды .
Егеуқұйрықтарға кадмийдің 45 күндік әсерінде бауырда, бүйректе және
мидың түрлі аймақтарында әр түрлі уақыт аралығында глутатионпероксидаза мен
каталаза белсенділіктерінің ингибирленуі байқалды.
Кадмий иондары бауыр функциясын бұзады және өт қышқылдары мен өт
пигменттерінің құрамын өзгертеді, оснымен қатар, жануарларда кадмий
тұздарының вена ішілік инъекциясын бақылау кезінде, оның ұлпаларға тез
таралатындығы және баяу бөлініп шығатындығы байқалды [58]. Гистохимиялық
микроскопиялық зерттеулер жүргізгенде егеуқұйрықтар кадмий иондарымен
созылмалы уланғанда қантамырларының адренергиялық иннервациясында, ішектің
лимфа тармақтары қабырғаларында және перифериялық лимфа түйндерінде
құрылымдық өзгерістер болатындығы анықталды. Кадмиймен уланған кезде
тамырлар қабырғасында нерв ұштарының деструкциясы, нерв шоғырларынан
катефоламиндердің қоршап жатқан ұлпаларға диффузиялануы байқалды [59].
Кадмий нерв жүйесіне, репродуктивті функцияға, организмнің өсуі мен
дамуына зақымдаушы әсер етеді, сондай-ақ, есту аппаратының функционалды
жүйесін бұзады.
Кадмиймен созылмалы интоксикациялану цитоплазмада дистрофиялық
өзгерістер мен клеткалардың ісінуін, түйіршікті эндоплазмалық ретикулумның
да ісініп кетуін тудырады, ал кадмийдің суда ерігіш тұздары (сульфат пен
хлорид) эритроциттер құрылымында өзгерістер тудыруы мүмкін.
Сумен бірге 5 мгкг кадмий қабылдаған егеуқұйрықтарда жүйелік
гипертонияның дамуы, ал аталық егеуқұйрықтарда ұрық безінің некрозы
байқалды [133]. Сарғыш тоқалтіс (Clethrionomys glareolus) пен кәдімгі
жертесер (Sorex araneus) үшін 9,2 мкгг дозадғы құрғақ кадмий улы болып
табылады. Екі түрдің де бүйректерінің массасы артып кеткен [60].
Кадмиймен интоксикацияланған жағдайда бауыр мен бүйрек массасының
артуы, креатинин мен жалпы бирирубиннің құрамының жоғарылауы, сонымен
қатар адам мен жануарлар организмінде тіршілік үшін өте қажетті
микроэлементтердің (Cu, Zn, Fe) азаюы байқалды. Кадмийдің улылығы бауыр мен
бүйректің ұлпаларына қатысты супероксидті радикалдардың генерациясымен
байланысты. Кадмийдің онкогенді қасиеттері де бар.
Шошқалардың CdCl2 -пен улануы кезінде 15 күннің ішінде тұтас қан
құрамындағы кадмийдің мөлшері - 1,0 нгл, қан плазмасында - 0,25 нгг және
ұлпаларда – 0,01 мгкг-ды құраған. Бауыр мен бүйректегі кадмий иондарының
концентрациясы дозаға тәуелді жоғарылаған. Кадмийдің жиналып қалуы
жануарлардың барлық ұлпаларында байқалды, әсіресе бауырда, бүйректе, көбею
мүшелері мен өкпеде көп жинақталған.
Әдебиеттердегі мәліметтерде сүйенсек, бүйректегі кадмийдің мөлшері 30-
40 мгкг-ды құрайды. Дегенмен, сау адамдардың қан құрамында кадмий аз
болады, бұл көрсеткіш тұрақсыз және 0,3-дан 0,7 мкг% -ға дейін болуы
мүмкін [224]. Организмге күнделікті түсетін кадмийдің рұқсат етілген шекті
дозасы 1мгкг болып есептеледі [62].
Кадмий иондары губкалардың денелерінен, ішек қуысты құрттардан,
тікентерілілер мен моллюскалардан 0,00004-0,003% құрғақ зат мөлшерінде
табылған. Моллюскалар өз ұлпаларында кадмий иондарын жинақтай алады (0,01-
0,04%). Құрамында жоғары мөлшерде кадмий бар топырақтағы құрттар
организмінде бақылаудағы құрттармен салыстырғанда кадмий иондарының
биожиналуы жоғары болды [63].
Бройлерлердiң балапандарының мүшелері мен ұлпаларында кадмий
иондарының жинақталуы туралы мәліметтер де көрсетiледi. Токсиканттардың
көпшілігі бауыр мен қан құрамынан табылған.
Кадмий норадреналин арқылы, Ca+2 -дің енуін төмендету арқылы
ацетилхолин әсерінен болған тамырлар жиырылуын ингибирлейді, сонымен қатар,
эндотелийдің белсенділігін төмендетеді [64].
Экологиялық таза емес аймақтарда тұратын жаңа босанған әйелдерді
тексеруден өткізген кезде олардың сүттерінде кадмийдің мөлшері артық болып
шыққан. Шылым шекпейтін әйелдердің қан құрамында кадмийдің концентрациясы
- 3,9 нмольл, бұрын шылым шеккен әйелдерде - 4,4 мольл, ал әлі де шылым
шегетін әйелдерде - 7,5 ммольл-ді құраған [65].
Егеуқұйрықтардың организміне ас қорыту тракты арқылы түскен кадмий
иондары екі аптаның ішінде эритроциттер саны мен гемоглобинді азайтады
[230], сонымен қатар, in vitro жағдайында лимфаның, қан плазмасының, ішек
қабырғалары мен бауырдың протеолитикалық белсенділігін төмендетеді.
Тотығу метаболизмінің бұзылуы митахондрия мембранасының зақымдануымен
және ұлпалық тыныс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Биология және биотехнология факультеті
Биофизика және биомедецина кафедрасы
Бітіру жұмысы
УЛЫ ГЕПАТИТ КЕЗІНДЕГІ ШАЖЫРҚАЙ ЛИМФА ТҮЙІНІНІҢ ЖИЫРЫЛУ БЕЛСЕНДІЛІГІ ЖӘНЕ
ОНЫ ТҮЗЕТУ ЖОЛДАРЫН ЗЕРТТЕУ
Орындаған
4 курс студенті: ___________________________ Жамбаева Ж.Б
(қолы)
Ғылыми жетекші
б.ғ.к.,доцент: ______________________________ Абылайханова Н.Т.
(қолы, күні)
б.ғ.к., а.ғ.қ.: ______________________________ Әбдірешов С.Н.
(қолы, күні)
Нормабақылаушы:
б.ғ.к.,оқытушы ______________________________ Кулбаева М.С
(қолы, күні)
Кафедра меңгерушісі,
б.ғ.д.,профессор: ______________________________ Төлеуханов С.Т.
(қолы, күні)
Алматы 2012
Реферат
Бітіру жұмысы ... . бетте жазылған ішінде ... сурет, ... кесте бар,
қолданылған әдебиеттер тізімі ... , оның ішінде ... шетелдік болып
табылады.
Зерттеу объектісі және әдістері: Салмағы 200-250г болатын 65
лабораториялық ақ егеуқұйрықтар алынды. Тәжирібе егеуқұйрықтардың 3 тобына
жасалынды. 1-ші бақылау тобы- 12 егеуқұйрық, 2-ші тәжірибе тобы – 37, 3-ші
тәжірибе тобы-16 егеуқұйрық
Жұмыстың мақсаты: Улы гепатит кезіндегі шажырқай лимфа түйінінің
жиырылу белсенділігі және оны түзету жолдарын зерттеу
Жұмыстың міндеттері:
1. Жануарларға төрт хлорлы көміртек енгізу арқылы улы гепатиттің үлгісін
алу;
2. Улы гепатит кезіндегі лимфа түйіндерінің жиырылуы мен биохимиялық
көрсеткіштердің белсенділігін зерттеу;
3. Улы гепатитті коррекциялау жолын жасау.
Бітіру жұмысының талқылануы:
1. Н.Т. Абылайханова, С.Н. Абдрешов, Ж.Жамбаева, А.Лесхан. Улы гепатит
кезіндегі лимфаның биохимиялық құрамы мен лимфа ағысындағы өзгерістер
ерекшеліктер Хабаршы,- 2012.- №1.-285б
2. Н.Т. Абылайханова, С.Н. Абдрешов, Ж.Жамбаева, А. Лесхан. Улы гепатит
кезіндегі шажырқай лимфа түйіндерінің жиырылу белсенділігін Хабаршы,-
2012.- №1.-288б
3. Ж.Жамбаева, А. Лесхан, Н.Т. Абылайханова. Шажырқай лимфа түйіндерінің
жиырылу белсенділігіне улы гепатиттің әсері Ғылым әлемі студенттермен
жас ғалымдардың Халықаралық конференциясы,-23-26 сәуір 2012.-38б
Кілтті сөздер: Лимфа, лимфоцит, цитокинин, адреналин, ацетилхолин,
гистамин, дренаж, (СCl4), азотемия, гемотокрит.
Жұмыстың өзектілігі мен жаңалығы болып, лимфа жүйесі өзінің қызметі жөнінен
қанайналым жүйесімен үздіксіз байланыста, зат алмасуы мен иммунды
реакцияларға, сондай-ақ, компенсаторлық-қорғаныштық реакцияларға қатысады.
Төртхлорлы көмірсутек немесе тетрахлорметан (CCl4 ) - организмде бос
радикалдардың түзілуіне алып келетін улылығы жоғары заттар. Ол липидтердің
тотығуын белсендіреді, бауыр клеткаларын зақымдайды, ал ауыр жағдайларда
гепотоциттердің некрозына және дистрофияға алып келеді.Жоғарыдағы мәселеге
байланысты қазіргі кезде CCl4 улану кезіндегі организмнің бейімделу
реакцияларындағы лимфа түйіндерінің ролін және қазіргі кезде организмдегі
болған өзгерістерді дәрі-дәрмексіз әдістермен, оның ішінде
энтеросорбенттерді қолдана отырып түзету жолдарын зерттеу өзекті болып
отыр.
Глоссарий
Диабеттік ретиноаптия - диабет кезіндегі көз қызметінің бұзылуы.
Липокоин – инсулинді ұйқы безінен алып тастағаннан кездегі препарат.
Гликемия – қандағы глюкоза (жүзім қанты) мөлшері.
Интактылы – тиісілмеген, тұтастығы сақталған, операция жасалмаған.
Адреналин –
Инсулин-
α – токоферол-
Селен-
Сорбент-
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 Әдебиетке шолу
1.1 Лимфа айналымды нейрогуморалды реттеу
1.2 Лимфаға жалпы сипаттама
1.3 Лимфа түзілуі туралы теориялар. Людвигтің фильтрациялық
теориясы
1.4 Организмнің висцеральді қызметіне улы заттардың әсері
1.5 Гомеостаздың бұзылуы кезіндегі лимфодинамиканың реттелуі
2 Зерттеу нысаны мен әдістері
3 Зерртеу нәежиелері мен талдау
3.1 Егеуқұйрықтардағы улы гепатит кезіндегі лимфодинамикасы мен
лимфа түйіндерінің моторлық қызметі
3.2 Төртхлорлы көмірсудың жоғары дозасымен улану кезіндегі
лимфадинамикадағы бұзылыстар және оларды протекторлы заттармен
түзету
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Лимфа жүйесі көп функционалды, ол су мен белоктардың ұлпалар қан
арналарына тасымалдануына, алмасу және иммундық реакцияларға, ісік, шемен,
лимфостаз сияқты патологиялық процестердің дамуына әкелетін қатерлі ісік
клеткаларының метастазына қатысады.
Соңғы жылдары ортаның қолайсыз экологиялық факторлары әсер еткенде
лимфа жүйесі организмнің компенсаторлы-қорғаныштық реакцияларына
қатысатындығы анықталып отыр [1].
Біздің алдыңғы зерттеулерімізде қанайналым жүйесіндегі ауытқуларды
моделдеу кезінде ( эксперименталды вазоренальді гипертензия, аяқ-қолдардағы
веноздық қанның тоқтап қалуы, т.б) лимфа жүйесінің компенсаторлы-
қорғаныштық функциясы анықталған. Адам іс-әрекетінің барлық аймақтарында
ғылыми техникалық прогрестің қарқынды дамуы жаңа экологиялық ортаны
қалыптастырды, оған тірі организмдер эволюциялық тұрғыдан бейімделмеген.
Қоршаған ортаның кері әсерлерімен қатар, адам организмінің висцеральді
мүшелерінің жұмысына кері ықпалын тигізетін жүйкелік-психологиялық
жүктемелер де әсер етуде [2,3].
Соңғы мәліметтерге сәйкес, Қазақстанда қоршаған ортаның экологиялық
жағдайының нашарлауымен байланысты соңғы 5 жылда қан аурулары 69%,
қанайналым 52%, ас қорыту мүшелерінің аурулары екі есеге, онкологиялық және
жүйке аурулары 42%-дан 52%-ға дейін артып отыр.
Дүниежүзілік денсаулық ұйымының (ДДҰ) мәліметтеріне сүйенсек, ХХІ
ғасырда әлемде жүрек-қантармыр аурулары, қантты диабет, алмасу
процестеріндегі бұзылыстары, т.б. арта түседі. Адамдарда зат алмасу
процестерінің бұзылу себептері артық мөлшерде тамақтану, қозғалыстың аз
болуы, алкоголь, шылым шегу, стресс, сонымен қоса су мен тағамдар
құрамындағы өндірістік токсиканттар болып саналады [4].
Лимфа жүйесінің ұлпалар мен мүшелер дренажындағы, гормондар
тасымалындағы, транскапиллярлық зат алмасуы, ас қорыту мүшелерінен белок
пен май бөліктерінің қан арналарына тасымалдануы процестеріндегі рөлін
ескере отырып, ұшқыш органикалық улы заттармен улану салдарынан улы
гепатиттің дамуы мен лимфадинамикадағы қозғалыстарға лимфа жүйесінің
қатысуын зерттеу өзекті мәселе деп есептейміз [5].
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. Әдеби шолу
1.1. Лимфа айналымды нейрогуморалды реттеу
Лимфа жүйесі жүрек-тамыр жүйесінің бөлігі ретінде ағзада өмірлік
маңызы бар қызметтер қатарын орындайды: тасымалдау, сақтау, резорбциялау,
қорғау және т.б. Лимфа жүйесінің көп функциялығы оның ағзадаға гомеостазды
демеудегі үлкен маңыздылығын анықтайды. Лимфа айналымды нейрогуморальды
реттеу мен лимфа қалыптасу процестері механизмдері осы уақытқа жеткілікті
түрде жақсы зерттелді.
Лимфа тамырлары мен түйіндері құрамында тегіс бұлшық еттер, сонымен
қатар дамыған жүйкелену бар. Кеуде лимфалық тарамы жүйкеленуінің көздері
кезбе және құрсақтық жүйкелер, зардапты өзек кеуде түйіндерінің тараулары,
қабырға аралығындағы жүйке тараулары болып табылады. Кеуде тарамы
қабырғаларында бос жүйке жұрнақтары болып табылатын рецепторлар және Фатер-
Пачини денесі тәрізді рецепторлар анықталды [6,7].
Гистохимиялық және электронды-микроскопиялық зерттеулерде қан
тамырларында және омыртқа фило және онтогенездегі басқа да тіндердегі
адренергиялық аппарат дамуы туралы мәліметтер алынды. Иттер мен
егеуқұйрықтардың лимфа тамырларының қабырғаларында және лимфалық түйін
тінінде жүйке импульстарының тамырлардың тегіс бұлшық еттеріне берілуін
қамтамасыз ететін адренергиялық және холинергиялық жүйке өрімі анықталды.
Осылайша әр түрлі омыртқалы жануарлардың лимфа тамырларының
қабырғалары жүйке қозуының тамырдың тегіс бұлшық етіне берілісін жүзеге
асыратын тамыр қозғағыш жүйкеленумен жабдықталған [8].
Эксперименттерде түрлі лимфа тамырларындағы рецепторлардың тітіркенуі
кезінде әр түрлі функционалды жүйелер қызметінде рефлекторлы қозғалулар
анықталды.
Сүтқоректілердің лимфа тамырларының спонтанды қысқару белсенділігі
анықталды, вазобелсенді заттардың әрекеті кезінде лимфа тамырларының
туындатылған ырғақты қысқару белсенділігі табылды.
Егеуқұйрықтың кеуде тарамының және ішек өзегінің лимфангиондары,
сонымен қатар адамның аяқтарының лимфангиондары фазалы авторитмикалық
белсенділікті жүзеге асыратындығы және тонусты ұстап тұратындығы анықталды
[9].
Лимфагиондардағы миоциттердің қысқару белсенділігін зерттеудің түрлі
аурулар қатарында маңызы бар. Цитокиндердің шоғырлануын жоғарылату
лимфангиондардың өнімділігін жоғарылататындығы белгіленді, лимфаток
жоғарылайды. Цитокиндердің көп мөлшерде шоғырлануы амплитуданың ұлғаюын
және фазалы қысқару жиілігін туындатады, орташалары – екі фазалы әсер ету,
кішілері – лимфангиондардың қысқаруын азайтады.
Теңіз шошқаларының лимфангиондарында механикалық және электрлік
сигналдар арасында функционалды байланыс бар, ол олардың қысқару
белсенділігін координациялауға себепкер болады [10].
Эксперименттерде спонтанды қысқарулардың, зертхана егеуқұйрықтарының
оқшауланған мезентериалды тамырларының бөлек лимфангиондарының жиілігі мен
амплитуда параметрлері және лимфангиондардың қысқаруын жіберу кезіндегі
кальций иондарының рөлі, бөлек лимфангиондағы лимфоток көлемі және кальций
иондарының қоры анықталды.
Эксперименттерде рептилияларда ең бірінші лимфалық цистернаның екпінді
қысқару белсенділігі және оның вазобелсенді заттардың әрекетіне қысқару
реакциялары пайда болатындығы анықталды [11].
Омыртқалылардың амфибиядан сүтқоректілерге қарай эволюциялық даму
процесінде лимфа тамырларының өз бетінше қысқару белсенділігі және лимфа
тамырларының тасымалдау қызметін нейрогуморальды реттеу рөлінің өскендігі
көрсетілді, ол лимфалық жүйені реттеудің дербестігін қамтамасыз етеді.
Эволюциялық жағынан кеш пайда болған лимфалық түйіндер алғаш құстарда анайы
лимфалық ағзаның 2 жұбы түрінде пайда болды, қарқынды түрде сүтқоректілерде
дамыды.
Лимфалық түйіндер лимфоциттер өнімі, соның ішінде В- және Т-
лимфоциттерінің өнімі жүретін лимфоидті құрылым және қан түзетін мүшелер
секілді қызмет атқарады [12,13].
Фолликулаларда және лимфалық түйіндер синусының ретикулоэндотелиальды
жасушаларында бактериялар, бөгде денелер, токсиндер тұрып қалады. Бұл жерде
тек механикалық фильтрация ғана емес, биологиялық трансформация да жүреді.
Лимфалық түйіндер ісік жасушаларын ұстап қалады және ақуыз, май
алмасуларына белсенді қатысады. Түйіндер қан ақуыздарының, соның ішінде
сарысу ақуыздарының трансформациясына белсенді қатысады.
Егеуқұйрықтарға жүргізілген тәжірибеде ақуыздың лимфалық түйіндерден
бөлінген лимфоциттер жарғақшаларында адсорбциялануы фактілері анықталды
[14].
Лимфалық түйіндердің маңызды қызметі иммунді цитопоэтикалық болып
табылады. Түйіндерде плазмалық жасушалардың және антиденелердің пайда болуы
жүреді, глобулиндер пайда болады және Jg I және Jg M-глобулиндерінің
синтезі жүреді.
Лимфалық түйіндерде бай иннервацияның болуы олардың ағзаның адапциялық
реакцияларына қатысуын анықтайды. Қан тамырлары мен жүйке түйінге оның
қақпасы арқылы енеді және қақпа арқылы түйіннен тамырлар мен эфферентті
лимфалық тамырлар шығады. Лимфалық тамырлар -мен түйіндер тонусын реттеу
өсіп-өну жүйкелерінің тітіркенуі және гормоналды препараттар қатарын енгізу
кезінде анықталды. Эксперименттерде иттердегі лимфалық жүйенің осмореттеу
қызметінің постнаталды онтогенезде кезеңді пайда болуы көрсетілген [15].
Лимфалық жүйенің омыртқалы жануарлар филогенезінің ерте кезеңінен
бастап ағзаның гомеостатикалық реакцияларына қатысуы зерттелді.
Құрсақтық жүйкені электрлі стимуляциялау кезінде өсіп келе жатқан
жануарларда кеуте тарамынан лимфатоктың өсуі бақыланды [16].
Жануарларға жүргізілген тәжірибеде зардапты блокаданың лимфа
айналымына және микроциркуляцияға жағдай жасайтын ықпалы көрсетілген.
Көптеген зерттеулерде жұлын мен бас миының әр түрлі бөлімдерінің лимфа
айналымы мен лимфа түзілімін реттеудегі рөлі анықталды.
Иттердегі постнаталды онтогенезде лимфа айналымның орталық жүйке
реттеуінің қалыптасуында кезеңділік анықталды. Өсіп келе жатқан жануарларда
лимфатокты және лимфалық тамырлар тонусын реттеуге гиппокамптың және лимб
қабығының қатысуы көрсетілді [17].
Лимб қабығының және гиппокамптың алдыңғы бөлігін электрлі тітіркендіру
кезінде иттерде лимфаток пен лимфалық тамырлар тонусының бір қалыпты емес
өзгерістер байқалды.
Гипоталамустың артқы ядроларын электрлі стимуляциялау кезінде артерия
қысымы көтерілді және лимфаток ұлғайды. Бұл құбылыстар десимпатизация
кезінде жоғалып кетеді, бұл осы аймақта вегетативті жүйке жүйесінің
зардапты бөлімімен байланысты орталықтардың бар екендігін айғақтайды [18].
Сопақша мидың тамыр қозғау орталығынан басқа тамырлардың күйіне үлкен
жарты шар қыртысының орталықтары да әсер етеді. Әсер етуді гиппокамптың
дорсалды бөлімінен лимфалық және қан тамырларына берудің бәсеңдейтін
жолдары кезбе және құрсақ жүйкелерімен ұсынылған.
Мижұлыны сұйықтығының қысымы көтерілген кезде иттерде лимфаток пен
кеуде лимфалық тарамы тонусының азаюы байқалды.Лимфалық жүйе мен бас миының
ликворлық кеңістігі арасындағы қызметтік байланыстар анықталды [19].
Бас миының бүйір қарыншасының хеморецепторларынан лимфаток пен артерия
қысымына әсер белгіленді. Ересек иттерде құйрықты ядроның лимфаток және
кеуде тарамы саңылауын реттеуге қатысуы анықталды. Өсіп келе жатқан иттерде
эфферентті әсер етудің дорсалды гиппокамптан лимфалық жүйеге қалыптасуы
көрсетілді.
Лимфа жүйесінің липидтер тасымалындағы және гиперхолестеринемияның
дамуындағы рөлі көрсетілді.
Тәжірибелік вазореналды гипертезия кезінде егеуқұйрықтарда лимфаток,
лимфа құрылу процестері азайды және лимфалық тамырлардың қысқару
белсенділігі төмендеді. Вазореналды гипертезиясы бар иттерде лимфатоктың
және лимфалық тамырлар тонусының рефлекторлы қоғалысы адреналин әсеріне
ұлғайды, ал ацетилхолин енгізуіне және құйымшақ жүйкесінің афферентті
талшықтарын стимуляциялауға төмендеді [20,21].
Шиншилла тұқымды үй қояндарында краниалды шажырқай артерияны
бітегеннен кейін еркін май қышқылдары деңгейінің афферентті лимфада 20,6%-
ға, шажырқай лимфа түйінді эфферентті лимфада 1,4%-ға ұлғаюы белгіленді,
бұл аш ішектің ишемиясы кезіндегі токсилимфияны білдіреді.
Егеуқұйрықтарда краниалды шажырқай артерияны бітеу кезінде ішекті
лимфалы тарамның лимфатогының азаюы және шажырқай лимфалық түйіндердің
қысқару белсенділігінің ауырлауы байқалды [22].
Иттерде аш ішекті краниалды шажырқай артерияны бітеу жолымен ишемиялау
кезінде лимфатоктың азаюы, қанның және лимфаның ұйюының жоғарылауы және
лимфа құрылу процесінің төмендеуі байқалды.
Мүшелер мен тамырлардың рецепторларына әр түрлі әсер ету және
биологиялық белсенді заттар қатарын енгізу кезінде лимфа ағымының, лимфалық
тамырлар тонусының өзгеруі, ақуыздардың қаннан лимфаға және
микроциркуляцияға транскапиллярлы ауысуында қозғалыстар анықталды.
Кіші омыртқалыларда гистаминді енгізген кезде ақуыздардың қаннан
лимфаға транскапиллярлы ауысуында түрлік айырмашылықтар анықталды. Гистамин
бел цистернасы қабырғасының қысқару белсенділігін өзгертті, ол лимфа
қозғалысына қатысуға мүмкіндік беретін тегіс бұлшық ет жасушаларының
әрекетімен ескертілген [23,24].
Тасбақаларға адреналинді күре тамырдың ішіне енгізген кезде лимфа
ағымы ұлғаятындығы және артерия және кұре тамыр қысымы көтерілетіндігі
белгіленді. Ацетилхолинді енгізген кезде немесе құйымшақ жүйкесінің
афферентті талшықтарын тітіркендіру кезінде лимфа ағысы ұлғайып, артерия
қысымы төмендейді. Тасбақалар мен бақаларда өкпе және ішек, қолқа иіні
аймағының механорецепторларын тітіркендіру кезінде күре тамыр қысымының
көтерілуі және лимфа көлемінің ұлғаюы анықталды [25].
Тасбақаларға жүргізілген тәжірибелерде дене температурасының көтерілуі
кезінде лимфа айналымының күшеюі байқалды.
Құстардың лимфа жүйесі сұйықты сорып алу мен тасымалдауға белсенді
қатысады, ол ағзадағы көлемді гомеостазды реттеуге себепші болады.
Адреналинді құстарға енгізу кезінде яремды лимфалық тарам саңылауының
өзгеруі байқалды, оны жүзеге асыруға α-адренорецепторлары қатысады [26].
Гистамин артериолдарды кеңейте және функционалданатын капиллярлар
санын ұлғайта отырып, микроциркуляторлы арнаға әсер етеді. Гистамин
капиллярлар эндотелиясының өткізгіштігінің жоғарылауын туындатты.
Гистаминді құстарға енгізу артерия және күре тамыр қысымының төмендеуін,
лимфа ағымының ұлғаюын, гематолимфалық кедергінің өткізгіштігінің
жоғарылауын туындатты.
Иттерде гистаминнің әсерінен лимфа ағымының ұлғаюы және лимфадағы
ақуыз концентрациясының жоғарылауы байқалды, мысықтарда ол лимфа ағымының
ұлғаюын және тамыр өткізгіштігінің жоғарылауын туындатпады [27].
Егеуқұйрықтың шажырқай микротамырлдарында қалыпты кезде және N-нитро-α-
аргининді (10-4М р-ра) және диметилсульфоксидті (30% p-pa) in vivo
жергілікті қолдану кезінде лимфангионның фазалы белсенділігі
стимулданатындығы тәжірибе жүзінде көрсетілді.
Гистамин инфузиясы кезіндегі мысықтардың аяқтарындағы тамырдың кеңеюі,
капиллярлы фильтрация коэффицентінің ұлғаюы және лимфа ағымының азаюы
сипатталды [28].
Н1-гистаминорецепторларының блокаторлары (димедрол) егеуқұйрықтардың
гистаминмен туындатылған кеуде тарамы мен ішек лимфалық тамырларының
тоникалық қысқаруы мен спонтанды белсенділігін ауырлатты.
Гистаминнің әсерінен лимфалық тамырлардың физиологиялық күйлері
өзгереді. Төменгі концентрацияда гистамин лимфалық тамырлардың спонтанды
ырғағын ынталандырады және олардың тонусын жоғарылатады, жоғары
концентрацияда – фазалы қысқару белсенділігін тежейді және тоникалық
қысқаруды жоғарылатады [29].
Гепарин тамырлар тонусына әсер етді, бірақ бұл әсер ету бір бағытты
және гепарин мөлшеріне байланысты емес. Гепаринмен туындатылған тонустың
жоғарылауы немесе төмендеуі, әдетте, фазалы қысқару көлеміне әсер етпейді.
Серотонин концентрациясы 2,5х10-6М ішек өзегіндегі спонтанды
қысқарудың жиілігі мен амплитудасын екі еседен көп жоғарылатады. 2,5х10-6М
концентрациясындағы серотонин ырғақты өзгерпейді, бірақ амплитуданы
жоғарылатады.
5,5х10-8М мөлшеріндегі адреналин егеуқұйрықтың кеуде тарамы мен ішек
өзегінің қысқару әрекетіне әсер етеді, ырғақты жиілетеді және миоциттердің
қысқаруын күшейтеді және спонтанды белсенділік болмаған жерлердегі
препараттардың қысқаруын туындатады. Адреналиннің анағұрлым жоғары
концентрациялары ырғақты жоғарылата отырып, ырғақты қысқару көлемін
азайтады және тонды қысқаруды туындатады. Адреналинмен туындайтын тонды
қысқару мен тамыр ішіндегі қысым арасындағы тәуелділік анықталды [30].
Тамырлардың қысқару жиілігі ацетилхолин және норадреналин әсерімен де
ұлғаяды. Егеуқұйрықтардың кеуде және ішек лимфа тамырларында, теңіз
шошқалары мен мүйізді ірі қара малдың шажырқай лимфа тамырларында спонтанды
қысқару белсенділігінің ұлғаюы мен адреналиннің тоникалық әсерлері α және β-
адренорецепторларының қозуымен байланысты. Иттердің лимфа тамырларының
қабырғаларында α және β-адренорецепторлары табылды.
1х10-6 гмл және жоғары концентрациясындағы ацетилхолин лимфа
тамырының спонтанды ырғақты қысқару амплитудасын жоғарылатады, кейде ол
олардың сиректенуіне де әкеледі. Кейбір тәжірибелерде ацетилхолин ырғақты
фазалы белсенділіктің пайда болуын туындатты.
Зертханалық және ауылшаруашылық жануарлардың лимфа түйіндерінің
қысқару белсенділігіне физиологиялық белсенді заттар – адреналин,
ацетилхолин, гистамин әсер етеді [31].
Тәжірибелік зерттеулерде иттердің кеуде тарамының қысқару
белсенділігінің қалыптасуының жас ерекшелік динамикасы белгіленді. Жаңа
туылған күшіктердің кеуде тарамдары үшін спонтанды тоникалық қысқарулар
тән, 2 апталық жастан бастап фазалы ырғақты қысқарулар қалыптаса бастайды.
Лимфа тамырларының тегіс бұлшық ет жасушаларының спонтанды қысқару
белсенділігі қоршаған ортадағы кальций деңгейіне байланысты. Ортада кальций
иондарының жойылуы көп ұзамай спонтанды ырғақты белсенділіктің тоқтауына
әкеледі, ал кальций иондарын кальцисіз ерітіндіге қосу оны қалпына
келтіреді. Кальцисіз ерітіндіде адреналин де, ацетилхолин де жоғалған
ырғақты спонтанды белсенділікті қалпына келтірмейді [32].
Әр түрлі омыртқалылардың лимфа тамырларының қысқару белсенділігін
зерттеу кезінде тасбақалардың лимфалық цистерналарының және кесірткелердің,
жыландардың лимфа тамырларының спонтанды қысқару белсенділігінің тоникалық
сипаты белгіленді. Лимфа тамырларының адреналин және ацетилхолиннің әсеріне
реактивтілігінің түрлік айырмашылығы анықталды. α және β-
адренорецепторларының және М-холинрецепторларының тасбақалардағы лимфа
тамырларының туындатылған жауаптарын жүзеге асыруға қатысуының түрлі
деңгейі анықталды. Құстардың лимфа тамырларында сүтқоректілердің
тамырларының қысқаруына ұқсас фазалы ырғақты белсенділік анықталды.
Жасуша ішіндегі және жасушы сыртындағы кальцидің вазоактивті заттардың
әсері кезінде омыртқалылардың лимфа тамырларының қысқаруы механизміне
қатысуы анықталды [33,34].
Гипертензивті егеуқұйрықтарға жүргізілген тәжірибеде кеуде тарамының
спонтанды қысқару белсенділігінің ауырлауы анықталды. Адреналин кеуде
тарамының оқшауланған бөліктерінің тоникалық қысқаруларының жоғарылауын
туындатты, ал ацетилхолин нормотензивті жануарлармен салыстырғанда оларды
ауырлатты.
1 мгл концентрациясындағы E.coli және S.typhizmurium эндотоксиннің
бұқаның оқшауланған шажырқай лимфа тамырларының қысқару қызметіне әсерін
зерттеу амплитуданың азаюын және спонтанды фазалы қысқарулардың жиілігін
көрсетті.
10-10-10-5 гл концентрациясындағы интерлейкиндер (IL-1 және IL-2) ақ
егеуқұйрықтың тамыр сегменттерінің спонтанды қысқару белсенділігінің және
магистралды лимфа тамырларының мөлшерге тәуелді тежеуін туғызады.
E.coli эндотоксині бұқаның лимфа тамырларының тегіс бұлшық етті
жасушаларына айқын кеңеймелі әсер ететіндігі белгіленді [35]
Плазма ақуызын иттің тамырына енгізгеннен кейін орталық лимфада ақуыз
агрегатының мөлшерінің ұлғаятындығы және лимфа ағымы жылдамдығының өзгеруі
жүретіндігі тәжірибе жүзінде көрсетілді.
Егеуқұйрықтардың ішек лимфа тамырларын бітеу семіз жасушалардың
дегрануляциялануын туындатты, ал гепаринді, гистаминді және серотинді
эндолимфалы енгізу бітеудің жағымсыз салдарын азайтуын туғызды.
Қатты қансырау кезінде иттерде қансырау басталғаннан бергі алғашқы 60
минутта лимфаның және қанның уыттылығының артуы анықталды. Иттерде
есірткілендіру жағдайында және қатты қансыраудан кейін лимфа құрамындағы
кортизол төмендеді [36].
Қазіргі уақытта лимфалық аймақ туралы жаңа ұғым белгіленді. Бұл –
жасушаның және перицеллюлярлы кеңістік дренажын интерстиция – лимфа
жүйесі бағытында жүзеге асыратын жүйеаралық морфо-функционалды бірлік.
Ғылыми-зерттеу жұмыстардың нәтижелері жазылған еңбектерде лимфа
жүйесінің ағзадағы гомеостазды ұстап тұруға қатысуы туралы, сонымен қатар
нейрогуморальды реттеу механизмі туралы көптеген мәліметтер бар екендігі
белгілі.
Сондықтанда, біздің зерттеуіміздің мақсаты экстремалды факторлардың
лимфа жүйесінің тасымалдау қызметіне әсерін анықтау болды.
1.2 Лимфаға жалпы сипаттама
Лимфа (лат. lympha — жартылай мөлдір сарғыш түсті сұйықтық, ол ұлпа
сұйықтығынан бөліп шығарылады. Лимфа жасушааралық кеңістікте басталады да
лимфа тамырлары бойынша ағады. Құрамына қарай лимфа қан плазмасына ұқсас
болады, бірақ онда белоктар аз болады. Лимфа тамырлары бір-бірімен қосылып
екі үлкен лимфа тармағын құрайды, олар үлкен веналарға құйылады.
Лимфа — кұрамында бірсыпыра белок пен торша бар, жабысқак, түссіз
сұйықтық. Лимфа жүйесінен қанға көкрек өзегі арқылы келіп түседі. Лимфа
лимфоциттердің қайта айналы- мына, біріншілік және екіншілік иммундық
жауаптардың дамуына қатысады.
Лимфа (латынша lympha - таза су, ылғал) - адамның лимфа тамырлары
мен лимфа түйіндерінде болатын сұйық дәнекер ұлпа немесе сарғылт түсті
мөлдір сұйықтық. Лимфа - ағзаның ішкі ортасы, ұлпа сүйықтығынан түзіледі.
Тұз құрамы жағынан қан сарысуына ұқсас. Лимфаның химиялық құрамы: 95% су, 1-
2% нәруыз; 0,1% глюкоза; 0,9% минералды түздар. Адам денесінде бір тәулікте
шамамен 2-4 л лимфа түзіледі. Қан сарысуына қарағанда нәруыздары 3-4 есе
аздау, тұтқырлығы да төмендеу. Лимфаның құрамында фибриноген нәруызы
болады. Сондықтан оның баяу болса да ұйығыштық қасиеті бар. Лимфа қан
сияқты үздіксіз қозғалыста болады. Лимфада болатын лейкоциттерді -
лимфоциттер деп атайды. Лимфоцит - лейкоциттің бауырда түзілетін
түйіршіксіз түрі. Адамның барлық лейкоциттерінің 18-30%-ын құрайды.
Лимфоциттер - ұсақ, диаметрі 8-10 мкм. Лимфа сыртқы және ішкі әсерлерге өте
сезімтал. Рентген сәулесінің әсерінен лимфоциттер тез жойылады. Егер ағзаға
қалқанша бездің гормонын жіберсе, лимфоциттердің саны көбейеді [37].
Лимфа тамырлары және лимфа түйіндері
Лимфа қылтамырлары лимфа тамырларына бірігеді, оның ішкі бетінде
қақпақшалары бар. Ол қақпақшалар лимфа сұйықтығының бір бағытка (жүрекке)
қарай ағуын қамтамасыз етеді. Екі ірі лимфа тамырлары жүректің қасындағы
үлкен қанайналу шеңберінің ірі вена қантамырларына қосылады. Лимфа
сұйықтығы вена канымен араласып, жүректің оң жақ жүрекшесіне құйылады.
Лимфа түйіндері лимфа тамырларының қосылған жерінде жасушалардың
жинақталуынан түзіледі. Олар қантамырлардың айналасында орналасады. Лимфа
түйіндерінің пішіні - домалақ, сопақша, үрмебұршақ тәрізді (иммунды жүйені
естеріңе түсіріңдер). Лимфа түйіндерінің бір жағы ішке қарай кіріңкі,
ойыстау болады. Осы ойыстау жерінде артерия қантамырлары мен жүйкелер
орналасқан. Лимфа түйіндерінің сыртын дәнекер ұлпасынан түзілген тығыз
қаптама қаптайды. Лимфа түйіндерінің орналаскан жері: қолтық, шап, мойын,
құрсақ қуысы, шынтақ пен тізенің бүгілісі, астыңғы жақсүйeк және т. б.
Кейде лимфа түйіндері жиналған бактериялардың әсерінен қабынып, ісіп
кетеді. Мысалы, баспамен ауырғанда мойындағы түйіндер іседі (без шошиды).
Лимфа түйіндері қан түзілу үдерісіне, ағзаның қорғаныш реакциясына қатысып,
лимфа ағынын реттейді. Лимфа түйіндері әр түрлі жұқпалы ауруларды туғызатын
бактерияларды қанға жібермей, жояды. Олардың уларын зиянсыз етеді. Лимфа
түйіндерінде қарсыдене деп аталатын ерекше жасушалар түзіледі. Ірі лимфа
тамырларын лимфа өзектері деп атайды. Ең ірі кеуде лимфа өзегі құрсақ
қуысында орналасқан. Оған аяқтан, жамбас және құрсақ қуыстарынан лимфа
сұйыктығы жиналады. Кеуде лимфа өзегі мойын тұсында орналасқан. Ол сол
жақтағы қолтықасты вена тамырларына келіп қосылады. Сонымен, лимфа жүйесіне
- лимфа қылтамырлары, лимфа тамырлары, лимфа түйіндері және лимфа өзектері
жатады [38].
Лимфа жүйесінің қызметі:
1. Ұлпа сұйықтығының қанайналым жүйесіне қосылуына көмектеседі;
2. Лейкоциттер түзеді;
3. Ағзаға түскен бөгде денелер мен бактерияларды ұстап, биологиялық сүзгі
қызметін атқарады;
4. Аш ішек бүрлеріндегі майларды сіңіруге қатысады;
Лимфаның ағуы
Адамда лимфаның қозғалуына 3 жағдай әсер етеді:
1. Лимфа тамырларына жақын орналасқан қаңка бұлшықеттерінің жиырылуына
байланысты;
2. Кеуде қуысының тынысалу қозғалыстарының әсерінен;
3. Ішек бүрлерінің жиырылуы мен босаңсуына сәйкес ағады.
Қаңқа бұлшықеттері жиырылып, лимфа тамырларын қысқанда лимфа бір бағыт
бойымен қозғалады. Лимфа қанға қарағанда баяу қозғалады;
Лимфа түйінінің құрылысы және лимфа синустары арқылы
лимфаның ағуы.
Лимфа түйіндері дөңгелек, оваль тәрізді, бұршақ пішіндес, сирек
жағдайда таспа тәрізді формалы, өлшемі 0,5- тен 50 мл, және одан да жоғары.
Лимфа түйіндері лимфа тамырларының жолында, ал қан тамырлары жанында,
көбінесе ірі веналар жанында он данаға дейін орналасады.
Лимфа түйіндерінің үстіңгі беті дәнекер ұлпалық капсуламен жабылған.
Олар тірек құрылымдар болады. Строма, лимфа түйінінің құрылымдық негізі,
өсінді клеткалары және олардан құралған ретикулярлы талшықтар үш өлшемді
торды құрайды. Строма құрамына сондай-ақ фагоцитарлы клеткалар макрофактар
кіреді, олардың лимфа түйіндерінде бірнеше түрлері бар.
Мүмкін кесіп қарағанда екі негізгі аймағы көрінеді. Капсулаға жақын –
үстіңгі бөлігі ажыратылатын қыртысты зат және терең қабық аймағы
(парокортикалды аймақ ), лимфа түйінінің ішкі бөлігі милы зат деп аталады.
Органның ішкі кеңістігін лимфа тамырлары құрайды. Үстіңгі қабық
ауданында капсулаға жақын лимфа фолликулалары орналасқан. Боялған
препараттарда олардың біршама ашық бөлігі- герминативті орталық ( онда
антигенге тәуелді пролиферация және В-лимфоциттердің дифференсировкасы
жүреді ) көрінеді, ал үстіңгі, біршама күңгірт түйін бөлігі – лимфоидты
тән, ұсақ тығыз орналасқан лимфоциттерден, санынан тұрады.
Терең қыртысты аймақтағы лимфоциттер тығыз және біркелкі орналасқан.
Бұл облыста антиген тәуелді пролиферация және дифференсировкасы (тимус
тәуелді зона) жүзеге асатын Т- лимфоциттер басым болып келеді.
Милы затында лимфоидты ұлпалардың жинақталуы (В- лимфоциттерді)
үстіңгі қыртыстан көшіретін ми жүктерінен көрінеді. В- лимфоциттер
иммуноглобулин антиденені өндіретін плпзмалық клеткаларда біржолата
дифференцияланады [39].
Лимфа дөңес аймақтан түйінге келетін лимфаны әкелуші лимфа
тамырларымен түйіндерге келеді және әкетуші лимфа тамырлары арқылы кері
ағады. Түйінінің ішінде сол лимфа синустары деп аталатын ңшкі кеңістікте
баяу ағады. Синустар капсулалар, трабекулалар және жинақталған лимфоидты
ұлпалар араларында орналасады. Тамырлар сияқты синустардың да меншікті
төсеуі болады, олар ретикульярлы клеткалар өсінділермен байланысқа түседі.
Сонымен қатар, тамырлардан айырмашылығы синустардың бос қуыстары болмайды,
ол үш өлшемді жүйемен қоршалған, соның арқасында лимфа синустар бойымен
баяу ағып жатады. Бұл лимфоидты жиынтықтар шегінде орналасатын макрофактар
көмегімен өзін жат бөлшектерден тазартуына мүмкіндік туғызады. Милы заттың
синусы бойынша аға отырып лимфа антиденелермен қоректенеді.
Ағып келетін сол лимфа түйіндерінде иммундық жауап реакциясының
дамуына алып келетін туыс емес антигендерді лимфа түйіндеріне әкеледі.
Антигендер қасиетіне тәуелділікке бұл реакциялар бұл аймақардың лимфоидты
жинақталу мөлшерін үлкейтетін бурса немесе тимус тәуелді аймақта дамиды.
Лимфа түйіні инфекциялар мен ісік клеткаларының таралуына барверлік
қызмет атқарады. Онда лимфоциттер, яғни бөгде заттар мен клеткаларды жоюға
белсенді қатысатын қорғаушы клеткалар түзіледі [40].
Лимфа түйіндерінің топтары
Лимфа түйіндерінің бірнеше топтары бар. Бұл топтар инфекциялар мен
ісік клеткаларының жолына қарсы тұратын кедергі бола алатындай болып
орналасады. Сонымен, лимфа түйіндері шыншақ буындарында, қолтық астында,
тізе астында, сондай-ақ шат облысында орналасады. Мойындағы лимфа
түйіндері мойын аймағында орналасқан мүшелер мен басты ісіктер мен
инфекциялардан қорғайды. Лимфа түйіндерінің көп мөлшері кеуде және құрсақ
қуысында орналасқан лимфакапиллярлары үстіңгі клеткалар сияқты мүшелерден
де өтеді. Қантамырлары жолында орналасқан лимфа түйіндері де сол
қызметтерді атқарады:
- Көкірек ішіндегі, медиастиналды ( mediastinae)
- Бронхопульманальды ( Lilar)
- Шынтақ асты ( epitrochlear and brachial)
- Көк бауырлық ( spleen)
- Пара қолқалық ( paraaortic)
- Шажырқайлық ( mesenteric)
- Мықын ( Iliac:ортақ, ішкі және сыртқы)
- Шаттың ( Inguinal :терең және үстіңгі)
- Белдеушелік ( Femoral)
- Тізеасты( papliteal
Инфекциялық аурулар кезінде лимфа түйіндерінің үлкеюі
Лимфа түйіндерінің үлкеюі түйін жұмыс істейтін зонадағы ауытқуларды
көрсетеді.
Іріңдеу процесі кезінде өткір лимфоденит пайда болады, бұл- лимфа
түйінінің қабынуы.
Лимфа түйіні жұмыс істейтін аймақта болған жарақаттарға микробтар
түсуі салдарынан қабыну процесі басталады. Негізгі әсер лимфа түйінінің
үлкеюі, қолмен басып көргенде ауыру сезімінің білінуі болып саналады. Егер
осы кезде пайда болған қуыс ашылмасы, лимфа түйінінің қабықшасы жарылып
кетеді де ірің қоршап жатқан клеткаларға кіреді. Лимфоденидтердің ауыр
асқынуы флегмона пайда болады.
Балалар туберкулез кезінде лимфа түйіндерінің үлкеюі инфекцияның әсер
ету сипаттарының бірі болып табылады. Мойын лимфа түйіндерінің үлкеюі ВИЧ-
инфекция тудыратын иммун тапшылық фонындағы туберкулезге тән. Балалардағы
лимфа түйіндердің үлкеюі себебі мысық сызаты ауруы болып табылады.
Бұл инфекцияның қоздырушыны – бартонелла деп аталатын микроб. Бактерия
тасмалдаушылар – мысықтар. Микробтар сызаттардан лимфа тамырлары арқылы
таралып және лимфа түйіндеріне түседі де, олар ( лимфа түйіндері ) үлкейіп,
ауруға ұшырайды.
Жазылмайтын іріңді жара және үлкейген жақын жатқан лимфа түйінін
әрқашан жағдайдың себебі сияқты мысық сызаты ауруын ойға келтіреді. Өткір
респираторлар вирусты инфекция (Орви) кезінде балаларда лимфа
түйінділерінің бірнеше топтарының үлкеюі байқалады. [41]
Шажырқай. Шажырқай (Mesenterіoum), мезентерий — тірі организмнің
құрсақ қуысындағы мүшелерін бекітіп, бірқалыпты ұстап тұратын сіңір.
Ұрықтық даму кезінде шажырқайдың екі түрі байқалады (арқа және құрсақ
Шажырқайы). Кей организмдерде арқа шажырқайы жойылып кеткен. Бекіре
тұқымдас балықтарда құрсақ жақ ішек шажырқайы болады, ол басқа омыртқалы
организмдерде бауырдың орақ тәрізді сіңірі түрінде кездеседі. Шажырқайда
лимфа түйіндері, жүйке тарамдары, қан тамырлары болады. Ішек бойындағы
үлкен иірім қабаттарға май жиналады.
Шажырқай лимфа түйіні асқорыту трактының иммундық жүйесіне экзогенді
факторлардың таңбалағышы ретінде.
Құрсақ ішіндегі кезеңде антигендерді енгізу шажырқай лимфа
түйіндерінің жетілуін тездетеді.
Антиген стимулияциясының салдарының ұзақтығы мен сипаты антигеннің
түріне байланысы.
Вирусты антигенді енгізу марфогенезде айтарлықтай маңызды ауытқуларды
тудырады, бұнда шажырқай түйіндерінің барлық аймақтарында және
лимфоциттердің жас формалары есебінен ішектің лимфоидты құрылымдарының
клеткалық құрамының төмендеуі байқалады. Шажырқай лимфа түйіндерінің
негізгі Т- және В- тәуелді аймақтарының күйін сипаттайтын көрсеткіштерді
асқазан-ішек трактының иммундық жүйесіне сыртқы орта факторларының
прссесингінің маркері ретінде қарастырылады.
Алынған мәліметтер дамудың ерте кезеңдеріндегі антигендік әсерден
кейінгі жуан ішекпен шажырқай лимфа түйіндеріндері марфофункционалды
өзгерістердің бір типті екендігін көрсеті. Жуан ішектің лимфойдты
белгілеріндегі марфологифлық өзгерістер деңгейі шажырқай лимфа
түйіндеріндегі өзгерістермен салыстырған кезде азырақ байқалған. Бұл
ұрықта жуан ішектің лимфоидты белгілерінің дамуы шажырқай лимфа түйіндеріне
қарағанда антигендік әсерлерге тәуелсіз болуымен түсіндіріледі.
1985 жылы J.D.Reynolds өз тәжірибелерінде ұрықтың ішегіне антигендерді
енгізсе, ол лимфоидты белгілердің дамуына әсер етпейтінін, бірақ шажырқай
лимфа түйіндеріндегі герменативті орталықтарының қалыптасуына әсері барын
айтқан.
Қазіргі уақытта алынған мәліметтерге сәйкес, В-лимфоциттердің
продуценттер трансформацияланатын шажырқай лимфа түйіндеріне , көкбауырға,
т.б. көшеді. Ал Т- лимфоциттердің кеуде лимфа ағысымен ішектің өзінің
шырышты қабығы арқылы шажырқай лимфа түйіндеріне орын ауыстыруы
егеуқұйрықтарда және теңіз шошқаларынан байқалған. Одан әрі Т-
лимфоциттердің көп бөлігі ішекте жойылып кетеді, ал қалған бөлігі айналымды
жалғастыра береді.
М.А.Bennel, N.S. husband (1981) жұмыстарының мәліметтері бойынша
шошқаларда ішектің миграцияланған лимфоциттер қан арнасына шажырқай лимфа
түйіндерінің эфферентті лимфадан емес, лимфа синустарынан түседі.
Жануарларда шажырқай лимфа түйіндерін алып тастаса эфферентті лимфа арқылы
лимфоциттер ағысы да, 30 есе күшейеді. Бұл айғақты басқа да зерттеушілер
дәлелдеді. Тышқандардағы және теңіз шошқаларындағы иесіне қарсы
трансплантация реакциясы көкбауырдың күйімен емес , аймақтың шажырқайлимфа
түйіндерінің өзгерістерімен бағаланады. Егер лимфоциттерге көкбауырдан өтіп
ішек шектеріндегі қайта айналым жасауына мүмкіндік жасаса келтірілген
мәліметтерді тану қиындық тудырмайды.
Көптеген зерттеушілер пікірі бойынша жуан ішектің лимфоидтарының
негізгі қызыметі шажырқай лимфа түйіндері деңгейінде қалатын,
рецеркуляцияның автономды жолы тән антидене түзу клеткалардың негізін
қалаушыларды қалыптастыру қабілеті болып табылады [42].
1.3 Лимфа түзілуі туралы теориялар. Людвигтің фильтрациялық теориясы
Қан капиллярларындағы қысымды көтерсе, олардан сұйықтықтың тінге
фильтрация жоғарылайды, ал қысымды азайтса керісінше сұйықтық тінге
капиллярға өтіп, лимфа түзілуі азаяды. Қан капиллярындағы лимфа түзілуі
гидростсатикалық қысымның айырмашылығына байланысты. Егер қолқаны байлап,
құрсақ қолқасындағындағы қысым, 0-ге дейін жетсе, лимфа түзілуі жүреді,
яғни қысымға байланысты емес, ал бауырдың лимфа тамырларын байлағанда ,
лимфа жойылады, яғни лимфа бауфрда түзіледі.
Старлинг лимфа түзілуіне қан капиллярындағы тін аралық сұйықтықтағы
лимфа капиллярындағы тін аралық сұйықтықтағы лимфа капиллярындағы осмостық
және онкостық қысымдардың айырмашылығына байланысты деген. Плазма ірі
молекулалары қан капиллярлар қабырғасынан өте алмайды. Өздерінің
гидрофильдік қасиетіне байланысты. Суды өздеріне тартып алады. Қан
капиллярлардың артериялық жағында қысым 30-35 мм с.б тең болғандықтан судың
қаннан тінге өтуін қамтамасыз етеді. Қан капиллярларының веналық жағында
гидростатикалық қысым 17мм с.б онкостық қысымнан (27мм с.б) төмен. Сонымен
қан капиллярының артериялық және веналық жақтарында лимфа түзілуінің
қарқыны реттелуде [43].
Гейденгайнның секреторлық теориясы
Лимфа түзілуі қан капиллярының эктдотелиялдық жасушаларының
секреторлық белсенділігімен байланысты қан және лимфа капиллярларының
жартылай өткізгіш мембрана болып саналады. Қолқаны жартылай жауып, белокқа
бай лимфа жинаған. Мұндай лимфагога I әсерінен түзілу қан капиллярының
эндотелий жасушаларының секреторлық белсенділігімен түсіндірген. Лимфагога
I жатадыҮ сүлік, рак, экстрактылар, белоктар, бактериялардың улары,
пептондар, гистамин [44].
Ашердің Целлюларлық теориясы
Осы теория бойынша қан капилляралында жүретін сұйықтықтың
фильтрациясының маңызы көп емес, себебі лимфа қан капиллярларының туындысы
емес, лимфа жасушаларының туындысы, оргондарының қызметінің туындысы.
Капилляр қабырғасы жартылай өткізгіш мемьрана болғандықтан, оның екі
жағында да осмос қысымы бірдей болуы керек. Тіндегі осмостық қысымы жоғары
болғандықтан қан капиллярдан тінге қарай тұрақты түрде жылжиды. Лимфагогаға
әсіресе лимфа түйінінен өтпеген болса, сондықтан лимфа қаннан түзіледі
деген дұрыс емес. Егер лимфаны басқа жануардың қанына енгізсе , олардың
пульсі жылжымайды. Ал сол мөлшерлі физиологиялық ерітіндісін енгізсе жүрек
соғысы өзгермеген. Сонымен, лимфа зат алмасудың улы заттарын тасымалдайды.
Органның қызметі жоғарыласа, лимфа түзілуі және ағуы жылдамдайды.
Сонымен қатар, қан лимфа капиллярларының құрылысының және эндотелийдің
қызметтерінде ерекшеліктерінің маңызы зор [45].
4. Организмнің висцеральді қызметіне улы заттардың әсері
Заманауи әлемде техникалық прогреске байланысты атмосфераға түрлі
токсиканттарды, әсіресе ауыр металл қалдықтарын тастау артып барады.
Топырақ құрамында жоғары мөлшерде ауыр металдар болса, олар таға арқылы
адам мен жануарлар организміне түседі, бұл тірі организмдер үшін үлкен
қауіп тудыратын жағдай. Көптеген мәліметтер планетамыздың біршама
аймақтарында халық денсаулығының нашарлағанын көрсетеді, генетикалық
ақпараттың өзгеруі, хромосомалық аберрацияның жоғарылауы орын алуда
[47,48].
Организмге ауыр металдардың түсуі ферменттердің құрылымы және бауыр,
бүйрек клеткалары мен белок, көмірсу, май алмасуларының бұзылуын тудырады.
Организмге бұндай әсер етулердің себебі, ауыр металл иондары тиолды
улар ролін атқара алады. Құрамында тиол бар қосылыстарға күкіртті
аминқышқылдары, пептидтер, белоктар және басқа да биологиялық маңызды
қосылыстар жатады. Ауыр металдардың әсерімен бұл заттардың инактивациялануы
организмде метаболизм процестерін және қалыпты жұмысын бұзады [49].
Молекула, микробөлшектер түріндегі химиялық заттар организмге
аэрозольдармен бірге тыныс жолдары, сондай-ақ, тағам арқылы асқазан-ішек
трактына түседі. Химиялық қосылыстар тері және асқазан-ішек тракты
эпителийімен байланысқа түсу арқылы қан мен лимфаға өтеді. Бұл элементтің
мүшелерге таралуымен бірге жүзеге асады. Содан кейін организм арқылы өту
циклін аяқтай отырып, сыртқа шығару жүйесі арқылы қайтадан қоршаған ортаға
түседі.
Химиялық әсермен бірге қолайсыз факторлар да олардың әсерін күшейте
түседі. Алматы қаласының автокөлік құралдары атмосфераға жылына 160 мың
тонна зиянды заттар шығарады, бұл өндіріс орындары қалдықтарын 3,5есе
жоғарылатады. Ауыр металдардың құрамы (кадмийдің, қорғасынның, мырыштың)
басқа қалаларда қалыпты жағдайдан 14-60 есе жоғары [50].
Элементтерді тасымалдау молекула бөлшегі өлшемімен, зарядымен және май
мен липидтерде ерігіштігімен анықталады. Тасымалдаушы ретінде түрлі
белоктар қатысады.
Ауыспалы валетті ауыр металдар, әсіресе қорғасын мен кадмий
липидтердің тотығуын активтендіреді.
Ересектер мен балалардың денсаулық жағдайына ауыр металдардың әсері
түрлі мүшелер мен жүйелердің созылмалы патологиясы қалыптасуы кезінде,
аллергиялық аурулардың жоғары жиілігінде, сондай-ақ, онкопатология
жағдайында байқалады.
Қорғасын, кадмий, сынап сияқты ауыр металдардың жеке және
комбинациялық әсері кезінде эритроциттердің морфофизиологиялық
қасиеттерінің өзгеруі, эритроциттер, лейкоциттер санының азаюы, гемоглобин
концентрациясының төмендеуі орын алады [51].
Интоксикацияға клетка мембраналары мен субклеткалық органеллалар,
гистамин, гормондар сияқты маңызды қосылыстар биосинтезінің жүйелері
біршама сезімтал. Қазіргі кезде биомембрананың зақымдануының басты
механизмдерінің ішінде біршама маңызды орын алатыны липидтердің қышқылды
тотығуы. Липидтердің қышқылды тотығу процестернің бұзылуының негізі
химиялық қосылыстар мен дәрілік препараттардың улылық механизмінде жатыр
және клетка зақымдануының бір негізгі механизмі ретінде қарастырылады. У
организмге тускен кезде токсикокинетиканың барлық кезеңдерінде оның клетка
мембранасымен өзара байланысы жүзеге асады.
Кадмий гематоэнцефаликалық барьердің, микротамырлар мен перифериялық
нервтердің өткізгіштіктерін өзгертеді. Мембраналарға абсорбциялана отырып,
кадмий иондары эритроциттерге түседі де плазмаға таралады. Одан кейін
кадмий плазма белоктарымен араласып, басқа ұлпаларға түседі. Эритроциттерде
70%-тен астам кадмий сақталады [52].
Ауыр металл тұздарының концентрациясы жоғары аймақтарда тұратын
әйелдерді тексеру кезінде репродуктивті және перинатальді патологиялардың
даму қаупі жоғары топқа жатқызылған [53].
Ауыр металдармен индустральды ластанған аймақтарда тұратын адамдарға
кадмий иондарының төменгі концентрацияда әсер еткенде зәрде бүйректің ерте
зақымдану биомаркерлерінің (N-ацетил-β-D-глюкозаминидазалар, аланин-амино-
пептидазалар), пайда болуына әкеледі. (N-ацетил-β-D-глюкозаминидазы, аланин-
амино-пептидазы), сонымен қатар, кадмийдің мойын аймағында жиналып қалуы
адам организмінің ерте қартаюына әкеліп соғады [54].
Өндірістік токсиканттармен атмосфералық ауаның ластануы сипаты және
деңгейімен ерекшеленетін аймақтарда тұратын балаларды тексеру кезінде
оларда тыныс алу органдарының аурулары (өткір респираторлық вирусты
инфекциялар, бронхит, пневмония), сезім мүшелерінің аурулары (отит,
конъюнктивит) және тері аурулары жоғары деңгейде екені анықталды.
Егеуқұйрықтардың жыныстық жетілген аталықтарының репродуктивті
мүшелеріне кадмий хлоридінің әсерін зерттеу кезінде тестикуланың
андрогендік функциясына кадмий хлоридінің лезде байқалатын дозаға тәуелді
улы әсері көрінді. Әр түрлі дәрежеде горманальді көрсеткіштерде өзгеріс
байқалды, бұндай өзгерістер осы элементтің репродуктивті функцияның бұзылуы
мен ұрпақсыздықтың дамуына айтарлықтай әсері бар екендігін көрсетеді
[55].
Лабораториялық егеуқұйрықтарда хлорорганикалық пестицид 2,4 Д –тің
әсерінен болған эндотоксикоз шырышты жіңішке ішектің лимфа капиллярларының
көлемдік тығыздығының артуына алып келді. Қантамырларына қарағанда жіңішке
ішектің лимфа капиллярларының эндотелициттерінің ультрақұрылымында
дистрофиялық өзгерістер көбірек байқалды.
Ауыр металл тұздары сүт бездері клеткаларына зақыдаушы әсер көрсетеді
және лактацияны төмендетеді.
Қойларда қорғасын ацетатымен созылмалы улану кезінде белоктың,
глюкозаның, холестериннің концентрациясы өзгерген, бұл олардың бауырдағы
метаболизмінің бұзылғандығын көрсетеді. Белоктар мен глюкозаға қарағанда
холестерин эритроциттерде күшті адсорбцияланады. Егеуқұйрықтарға тағаммен
бірге кадмий хлоридін берген кезде анемия мен тромбоцитоз белгілері
көрінді, аналогиялық өзгерістер байқалды [56].
Кадмий мен қорғасын 10-6-10-4М концентрацияда көпшілік ферменттерді
50%-ға активтендіреді. Кадмий иондарының белгілі бір антитотықтырғыш
ферменттер белсенділігіне әсері туралы мәліметтер бар, сонымен қатар,
кадмийдің нейрональді клеткалардың клетка ішілік сульфгидрильді гомеостазын
бұзатындығына сенімді дәлелдер бар [57].
Егеуқұйрықтарға кадмий ацетатын in vitro жағдайында құрсақ ішіне
енгізгенде антитотықтырғыш ферменттердің белсенділігі азайды, эритроциттер
зақымданды .
Егеуқұйрықтарға кадмийдің 45 күндік әсерінде бауырда, бүйректе және
мидың түрлі аймақтарында әр түрлі уақыт аралығында глутатионпероксидаза мен
каталаза белсенділіктерінің ингибирленуі байқалды.
Кадмий иондары бауыр функциясын бұзады және өт қышқылдары мен өт
пигменттерінің құрамын өзгертеді, оснымен қатар, жануарларда кадмий
тұздарының вена ішілік инъекциясын бақылау кезінде, оның ұлпаларға тез
таралатындығы және баяу бөлініп шығатындығы байқалды [58]. Гистохимиялық
микроскопиялық зерттеулер жүргізгенде егеуқұйрықтар кадмий иондарымен
созылмалы уланғанда қантамырларының адренергиялық иннервациясында, ішектің
лимфа тармақтары қабырғаларында және перифериялық лимфа түйндерінде
құрылымдық өзгерістер болатындығы анықталды. Кадмиймен уланған кезде
тамырлар қабырғасында нерв ұштарының деструкциясы, нерв шоғырларынан
катефоламиндердің қоршап жатқан ұлпаларға диффузиялануы байқалды [59].
Кадмий нерв жүйесіне, репродуктивті функцияға, организмнің өсуі мен
дамуына зақымдаушы әсер етеді, сондай-ақ, есту аппаратының функционалды
жүйесін бұзады.
Кадмиймен созылмалы интоксикациялану цитоплазмада дистрофиялық
өзгерістер мен клеткалардың ісінуін, түйіршікті эндоплазмалық ретикулумның
да ісініп кетуін тудырады, ал кадмийдің суда ерігіш тұздары (сульфат пен
хлорид) эритроциттер құрылымында өзгерістер тудыруы мүмкін.
Сумен бірге 5 мгкг кадмий қабылдаған егеуқұйрықтарда жүйелік
гипертонияның дамуы, ал аталық егеуқұйрықтарда ұрық безінің некрозы
байқалды [133]. Сарғыш тоқалтіс (Clethrionomys glareolus) пен кәдімгі
жертесер (Sorex araneus) үшін 9,2 мкгг дозадғы құрғақ кадмий улы болып
табылады. Екі түрдің де бүйректерінің массасы артып кеткен [60].
Кадмиймен интоксикацияланған жағдайда бауыр мен бүйрек массасының
артуы, креатинин мен жалпы бирирубиннің құрамының жоғарылауы, сонымен
қатар адам мен жануарлар организмінде тіршілік үшін өте қажетті
микроэлементтердің (Cu, Zn, Fe) азаюы байқалды. Кадмийдің улылығы бауыр мен
бүйректің ұлпаларына қатысты супероксидті радикалдардың генерациясымен
байланысты. Кадмийдің онкогенді қасиеттері де бар.
Шошқалардың CdCl2 -пен улануы кезінде 15 күннің ішінде тұтас қан
құрамындағы кадмийдің мөлшері - 1,0 нгл, қан плазмасында - 0,25 нгг және
ұлпаларда – 0,01 мгкг-ды құраған. Бауыр мен бүйректегі кадмий иондарының
концентрациясы дозаға тәуелді жоғарылаған. Кадмийдің жиналып қалуы
жануарлардың барлық ұлпаларында байқалды, әсіресе бауырда, бүйректе, көбею
мүшелері мен өкпеде көп жинақталған.
Әдебиеттердегі мәліметтерде сүйенсек, бүйректегі кадмийдің мөлшері 30-
40 мгкг-ды құрайды. Дегенмен, сау адамдардың қан құрамында кадмий аз
болады, бұл көрсеткіш тұрақсыз және 0,3-дан 0,7 мкг% -ға дейін болуы
мүмкін [224]. Организмге күнделікті түсетін кадмийдің рұқсат етілген шекті
дозасы 1мгкг болып есептеледі [62].
Кадмий иондары губкалардың денелерінен, ішек қуысты құрттардан,
тікентерілілер мен моллюскалардан 0,00004-0,003% құрғақ зат мөлшерінде
табылған. Моллюскалар өз ұлпаларында кадмий иондарын жинақтай алады (0,01-
0,04%). Құрамында жоғары мөлшерде кадмий бар топырақтағы құрттар
организмінде бақылаудағы құрттармен салыстырғанда кадмий иондарының
биожиналуы жоғары болды [63].
Бройлерлердiң балапандарының мүшелері мен ұлпаларында кадмий
иондарының жинақталуы туралы мәліметтер де көрсетiледi. Токсиканттардың
көпшілігі бауыр мен қан құрамынан табылған.
Кадмий норадреналин арқылы, Ca+2 -дің енуін төмендету арқылы
ацетилхолин әсерінен болған тамырлар жиырылуын ингибирлейді, сонымен қатар,
эндотелийдің белсенділігін төмендетеді [64].
Экологиялық таза емес аймақтарда тұратын жаңа босанған әйелдерді
тексеруден өткізген кезде олардың сүттерінде кадмийдің мөлшері артық болып
шыққан. Шылым шекпейтін әйелдердің қан құрамында кадмийдің концентрациясы
- 3,9 нмольл, бұрын шылым шеккен әйелдерде - 4,4 мольл, ал әлі де шылым
шегетін әйелдерде - 7,5 ммольл-ді құраған [65].
Егеуқұйрықтардың организміне ас қорыту тракты арқылы түскен кадмий
иондары екі аптаның ішінде эритроциттер саны мен гемоглобинді азайтады
[230], сонымен қатар, in vitro жағдайында лимфаның, қан плазмасының, ішек
қабырғалары мен бауырдың протеолитикалық белсенділігін төмендетеді.
Тотығу метаболизмінің бұзылуы митахондрия мембранасының зақымдануымен
және ұлпалық тыныс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz