Аймақтарда автокөлікпен тасымалдауды ұйымдастыру мен басқаруды жетілдірудің тәжірибелік негіздері

ОРТАЛЫҚ АЗИЯ УНИВЕРСИТЕТІ

ӘОК 656. 225 Қолжазба құқығында

МЫРЗАГЕЛЬДИЕВ РЕНАТ ӘЛІШҰЛЫ

Аймақтарда автокөлікпен тасымалдауды

ұйымдастыру мен басқаруды жетілдірудің тәжірибелік негіздері

05. 22. 08 - Тасымалдау процессін басқару

Техника ғылымдарының кандидаты

дәрежесін алу үшін орындалған диссертация

Қазақстан Республикасы

Алматы, 2009

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Еліміздегі жүргізілген экономикалық реформа жалпы экономиканы ұйымдастыру, басқару ережелерін, заңдылықтарды түгелдей өзгертті. Осы тұста ел экономикасының өсу қарқынына бірден-бір әсер ететін, ол көлік жүйесі. Соның ішінде ұлан-байтақ жері бар, 15 млн. астам тұрғыны бар Қазақстан экономикасындағы көлік жүйесінде автомобильдердің алар орыны ерекше. Сол себепті ірі қалалар, аудандар мен облыстар экономикасы барысында автокөліктерді пайдалану тиімділігімен тікелей байланысты.

Ал Атырау облысының экономикалық мүмкіндігі өте жоғары, соның ішінде индустриалдық бағдарламасы жөнінде елімізде 19 % өнім көлемімен бірінші орын алады, жалпы облыстағы барлық өнімдердің 47, 6 % өнеркәсіп, 1, 2 % ауылшаруашылығы, 8, 2-көлік пен байланыс, 2, 1 -сауда саласына келеді. Негізгі қорға салынған инвестиция көлемі 2006 жылы 756, 6 млрд. тенге немесе елімізге салынған инвестицияның 26, 9 %, соның ішінде басқа мемлекеттен салынған инвестиция 51, 5 % болса, ол жалпы мемлекетіміздегі инвестицияның 70, 5 % деңгейінде.

Сонымен қатар Атырау облысы жерінде Ақтөбе-Атырау-Астрахань, Доссор-Құлсары-Бейнеу, Атырау-Орал-Самара автокөлік жолдары өтеді, бұл жолдар Орталық Азияны Кавказ бен Ресей елдерімен автокөлік қатынастарын орнатуға арналған. Сондықтан аймақтардағы автокөліктерді пайдалану тиімділігін арттыру, олардың тасымалдау мүмкіндігін толықтай пайдалану, техникалық күту және жөндеу жұмыстарын ұйымдастыру күн талабына сай үлкен ізденістер мен нарықтық қарым-қатынастар ерекшеліктерімен байланысты ғылыми талдаулар мен тұжырымдамаларды керек етеді. Өйткені, кез-келген автокөлік ұжымының өндірістік-шаруашылық, техникалық-экономикалық, қаржы айналымы мен басқару жүйелерінің ұтымды ұйымдастырылуымен қатар, олардың өз-ара тиімді, әрі ықшамды байланыстарынан, ол ұйымның бәсекелестік деңгейі анықталады.

Екіншіден облыс Ресей мемлекетімен шекаралас орналасқан, сондықтан халықаралық тасымалдауда маңызды рөл атқарады. Көлік дәлізі Е-40 «Батыс-Шығыс» Қазақстанды Ресейдің оңтүстік аймақтары мен Украинаға шығуға жол ашады, бірақ су жолын пайдалану үшін керекті кемелердің 60 пайызы жарамсыз, оларды жаңалап, тиісті жөндеу жұмыстарын атқаруды керек етеді. Атырау су бекеттері Еділ өзені арқылы Азов және Қара теңіздеріне шығарады. Осы жермен мынандай автокөлік жолдары өтеді Самара (Ресей) -Орал-Атырау-Құлсары-Ақтау, Орынбор (Ресей) -Ақтөбе-Атырау-Астрахань (Ресей) .

Автокөліктер жолдарының ұзындығы 2752 км, соның ішінде 1000 км республикалық дәрежедегі жолдар болып саналады. Барлық автокөлік жолдарының 2207 км, немесе 80, 2 пайызы үсті қатты жамылғылары бар жолдар қатарына кіреді, бұндай жолдар тығыздығы 19, 2 км бір мың шаршы км, бұл көрсеткіш 2001 жылмен салыстырғанда 18, 6 болған, 3, 1 % жоғары. Ал 2005 жылы Атырау-Орал автокөліктер жолы салынып іске қосылды, бұл автокөлік жолы үлкен талаптарға сәйкес салынған. Сонымен қатар облыстағы автокөліктер өтетін көпірлердің жағдайы өте нашар күйде, жергілікті жолдарға көптеген жөндеу жұмыстарын орындау керек. Кәсіпкерлік саласының дамуы.

Облыста орта және шағын кәсіпкерлік біркелкі даму үстінде. 2006 жылы 450 жаңа кәсіпкерлік бой көтерді, соның ішінде 20 тұлға өндірістік бағытта, 271 дүкен, 65 кафе, асхана мен мейрамханалар, 7 автокөліктер жөндеу шеберханалары мен жанар-жағар май бекеттері, 8 қонақ үйі, 5 дәріхана, 7 мәдени-шаралар атқару орталықтары, 65 әртүрлі қызметтер көрсету орындары ұйымдастырылды. Осылардың арқасында жаңадан 1488 жұмыс орыны іске қосылды. Осылардың арасында толық қанды экономикалық тиімді қызмет етіп отырғандар: құрылыс саласында (38, 4 %), сауда мен автокөліктер мен үй техникаларын жөндеуде (27, 8 %), негізгі қорлармен жұмыс істейтіндер (16, 3 %), өндірісте (5, 9 %) және көлікпен байланыста (4, 5 %) қызмет көрсетеді. Бірақ бұл салада көптеген шешуін таппаған құқықтық, әкімшілік тағы сол сияқты кедергілер көп, олардың бәрін реттеу мен шешуді алдыңғы жылдардың іс-тәжірибесіне талдау жасай отырып, шешімін табу керек.

Тақырыптың маңыздылығы .

Аталған мәселелермен Қазақстан Республикасы территориясының географиялық орналасуына сәйкес оның транзиттік мүмкіндігін пайдалануда С. С. Сатубалдин, Н. Исингарин, М. Кобдиков, К. Нагманов, Е. Д. К. К. Жангаскин, А. К. Кошанов, С. Ш. Сарбаев, А. Ш. Шабанов, К. С. Санбетова, С. Е. Бекжанова, Б. Б. Жардемов, М. М. Бекмағамбетов, И. С. Карабасов, Л. Ф. Сухова сияқты ғалымдар мен тәжірибелі мамандардың еңбектері кеңінен пайдаланылды.

Аталған ғалымдар мен зерттеушілерге соңғы жылдары тасымалдау мәселесімен, техника және технологияларын ғылыми тұрғыдан зерттеп, одан әрі дамуына зор үлес қосып жүрген қазақстандық ғалымдар А. С. Сабетов, С. Е. Бекжанов, Н. Исингарин, А. Д. Омаров, М. А. Қобдиков, С. М. Батибаев, Е. Д. Атанкулов, Б. М. Куанышов, Р. К. Сатова, А. Ш. Шабанов, Т. Н. Байдаулетов және басқалары, аталған ғылыми-зерттеу жұмыстары негізінен М. Тынышпаев атындағы көлік және коммуникация академиясы жанындағы арнаулы зертханада жүргізіліп келеді.

Көлік кешенінің техника - технологиялық мәселелері еліміз бойынша А. Д. Омаров, А. Б. Беккулов, М. А. Кобдиков, Б. М. Куанышов, С. К. Сыртанов, Л. Ф. Сухова, К. Х. Кушукбаев, С. В. Ли, С. М. Блинцова, Е. Е. Қарсыбаев еңбектерінде қаралған.

Зерттеудің негізгі мақсаттары . Диссертациялық зерттеудің басты мақсаты нарық қатынастарындағы аймақтардағы автокөліктермен тасымалдауды ұйымдастыру және басқару жүйесін жетілдіру болып табылады.

Аталған мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер белгіленді:

− еліміздегі автокөлікпен тасымалдау жұмыстарының болашағы мен ел экономикасындағы маңыздылығы және стратегиялық бағдарламасына сәйкес даму деңгейін анықтау;

− автокөлікпен тасымалдау тізбегіндегі автокөлік кешендері мен мамандардың дайындығы, психологиялық ерекшеліктерінің әсерлерін анықтау және оларды басқару жүйесінің ғылыми-теориялық негізін белгілеу;

− автокөлік кешендерін ұйымдастыру мен басқару жүйесінің нарық жағдайына сәйкестендірудің экономикалық бейнесін орындау;

− жүк автомобильдерін тиімді пайдалану мен техникалық дайындығын көтерудегі автокөлік кәсіпорындарының маңыздылығы және жетілдіру амалдары.

Зерттеу объектілері мен пәндері

Зерттеу объектілері әртүрлі меншіктегі автокөліктік кәсіпорындары мен тасымалдау жұмыстарының «дәл мезгілінде» және сапалы орындалу шарттары көрсеткіштері.

Зерттеу жұмыстарының әдіснамалық және теориялық негіздері

Теориялық және әдістемелік болып іргелі және қолданбалы ғылымдардың негіздері қабылданды. Автокөліктікпен тасымалдау жүйесінің тізбегіндегі автомобильдердің техникалық дайындығын талдау және олардың жүйеге тигізер әсерін модельдеу; халықаралық және еліміздегі автомобиль көлігі және жүк тасымалдау жөніндегі заңдар мен қаржылық-нормативтері ережелері және талаптары.

Автокөліктерді пайдалану процестерін зерттеу кезінде комплекстік және жүйелік, жалпы ғылыми негіздегі әдістемелер, модельдеу мен статистикалық мәліметтерді өңдеу, жүйелеу және болжау, ғылыми даму амалдарын ойластыру әдістері қолданылады.

Орындалған жұмыстың ғылыми-практикалық жаңалықтары :

− автокөлік кешендерінің нарық жағдайына сәйкес даму деңгейі мен ерекшеліктері анықталған;

− автокөліктікпен тасымалдау қызмет түрлеріне тікелей әсер етер факторлар мен автомобильді пайдалану тиімділігін арттыру әдістемелері мен бағалар көрсеткіштері анықталып негізделген;

− нарық жағдайына сәйкес автокөлік кәсіпорындарын ұйымдастыру мен басқару тиімділіктері және техникалық жөндеу жұмыстарын атқаруды сәйкестендірудің теориялық негіздері анықталған;

− ғылыми және тәжірибелік зерттеулер арқылы әртүрлі деңгейдегі автокөлік кәсіпорындарындағы автомобильдермен тасымалдау қызметтерінің тиімділіктері анықталып, жүк тасымалдауда автомобильді ұтымды пайдалану мақсатында кәсіпорын жұмыстарын ұйымдастыру мен басқару амалдары ұсынылған;

− тұтынушылар сұраныстарына және бәсекелестікке төтеп беру мақсатында автомобильдерді дайындау, жаңарту және тиімді пайдалану амалдары нақты кәсіпорындары көрсеткіштерінде анықталып, өндіріске енгізілген.

Сонымен бірге, оларды пайдалануға, оқып-үйренуге әдістемелік нұсқаулар ұсынылған.

Атқарылған жұмыс бойынша ғылыми атақ алу үшін қорғауға шығарылған қағидалар:

− автокөлікпен тасымалдауды ұйымдастыру және басқарудағы техникалық-экономикалық көрсеткіштерін талдау, оның тиімділігін арттыру амалдары;

− автомобильдің техникалық-эксплуатациялық көрсеткіштерінің тасымалдау тізбегінің жүйесі сенімділігіне тигізер әсері;

− автокөліктердің техникалық жағдайына сәйкес жүк тасымалдау техникалық-технологиялық үрдістерінің модельдерін орындау әдістемелері;

− Қазақстан Республикасының жер жағдайы ерекшеліктеріне байланысты аймақтардағы автокөліктермен тасымалдау ерекшеліктері және тигізер әсерлері анықталған;

− автокөлікпен тасымалдау тізбегінің сенімділігінің нарық сұраныстарына байланыстыру тиімділіктері мен техникалық жағдайына тасымалдау түрлерін сәйкестендірудің теориялық негіздері анықталып, математикалық модельдері орындалған;

− автокөлік кәсіпорындары қызметінің негізі көрсеткіштеріне жүйелі талдау жасау әдістерін жетілдіру мәселесі қарастырылды және нақты ұсыныс берілді.

Зерттеу жұмыстарының ақпараттары ретінде Елбасының жарғылары, Көлік және коммуникация Министрлігінің нормативті ережелері мен бұйрықтары, мемлекеттік заңдар мен Үкіметтің қаулылары, мемлекеттік статистикалық мәліметтер, М. Тынышпаев атындағы Қазақ көлік және коммуникация академиясы, Қазақ көлік және коммуникация ғылыми-зерттеу институтында атқарылған ғылыми және ізденушінің осы тақырыппен айналысқан мезгіліндегі нақты атқарылған жұмыстары қорытындылары.

Жариялау және пайдалану . Атқарылған ғылыми - зерттеу жұмыстардың қорытындылары Алматы қаласындағы жүк тасымалдаумен айналысатын ЖШС «Бек-Гал», «Аул-Нұр» және «Алтын-Орда» компаниялары пайдалануға қабылданды. Автокөліктік кәсіпорынын ұйымдастыру мен басқарудың теориялық-әдістемелер Орталық Азия университеттерінде одан әрі ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуде пайдалануда.

Атқарылған ғылыми жұмыстардың негізгі тұжырымдары мен ұсыныстары төмендегі халықаралық ғылыми-практикалық конференцияларда баяндалып, қатынасушылардан оң баға алды. «Егеменді Қазақстан: өткені, қазіргісі және келешегі» Орталық-Азия университеті (Алматы, 2006), «Көліктердің тасымал үрдістерін басқарудың өзекті мәселелері» М. Тынышпаев атындағы Қазақ көлік және коммуникация академиясы (Алматы, 2008), Халықаралық ғылыми-практикалық конференция Гончаров атындағы Қазақ автокөлік-жолдары университеті (Алматы, 2008), «Ақпараттық-инновациялық технологиялар: ғылым, білім және бизнестің интеграциялануы» (Алматы, қараша, 2008) . Диссертациялық жұмыстың тұжырымдары мен қорытындысы Қазақ-Британ және Орталық Азия университеттері мен М. Тынышпаев атындағы Қазақ көлік және коммуникация академиясының біріккен халықаралық ғылыми-иновациялық конфекренциялары (ақпан, 2009) мен семинарларында баяндалып, толықтай қолдауға ие болды.

Басылымдар . Диссертация тақырыбы бойынша 12 ғылыми мақалалар мен жұмыстар жарияланды.

Диссертациялық жұмыс көлемі мен құрылымы . Жұмыс құрылымы төмендегі тараптардан тұрады: кіріспе, үш бөлім, қорытынды, компьютерде терілген 118 беттен және сурет 24, кесте 14, пайдаланған әдебиеттер тізімдері 194, қосымшалар саны 8.

Кіріспеде зерттеу мәселелерінің маңыздылығы, мақсаты мен міндеттері, зерттеу тұлғалары мен объектілері, мәселенің зерттелу деңгейі, ғылыми жаңалықтары беріліп, жұмыстың ғылыми-тәжірибелік ережелері келтірілген.

Бірінші бөлім көліктік логистика жүйесіндегі тасымалдау тізбегіндегі автокөліктер мен кешендерінің маңыздылығы және даму көрсеткіштері, автокөлікпен халықаралық, қалааралық тасымалдау жұмыстарын еліміздегі қабылданған заңды талаптарға, ережелерге сәйкес ұйымдастыру, оның артықшылығын дәлелдейтін экономикалық тиімді көрсеткіштері мен мәліметтері және автокөліктік логистикалық жүйелердің ұтымдылығына автомобиль жолдарының тигізер әсерлері мен маңыздылығы дәлелденген.

Екінші бөлім көліктік логистикалық жүйесіндегі автокөліктердің тасымалдаудағы негізгі экономикалық көрсеткіштері мен техникалық пайдалануын бағалау, олардың шығындарының тасымалдау тиімділігіне әсері, автокөлікпен тасымалдау жұмыстарының өзіндік құны мен нарық бағасы тартымдылығын бағалау әдістері мен қаржы ағымдары туралы кешенді үлгілер, автомобильдердің техникалық дайындығына сәйкес тасымалдау жұмыстарына тапсырыс берушілерді толықтай қанағаттандыру амалдары мен математикалық модельдері тұрғызуға арналған. Автокөлік логистикасының сенімділігінің нарық сұраныстарына байланыстыру тиімділіктері мен техникалық жағдайына тасымалдау түрлерін сәйкестендірудің теориялық негіздері анықталып, математикалық модельдері орындалған және автокөліктік логистика жүйесіндегі «дәл мезгілінде» атаулы әдістемесінің Қазақстан ішіндегі алыс облыстар арасындағы жүк тасымалдау шараларында қарастырып жаңа теориялық негізде ұсыныс берілген.

Үшінші бөлімде Еліміздегі қалалық, аймақтық және халықаралық жүк тасымалдау қызметтерінің ерекшеліктеріне сәйкес автомобильдерді таңдау, олардың техникалық-эксплуатациялық көрсеткіштерін анықтау, жеке автомобильдің мүмкіндігін толықтай пайдалану амалдары мен нақты кәсіпорынның экономикалық көрсеткіштері берілген. Орындалған теориялық зерттеу жұмыстары негізінде ұсынылған автокөлік логистикасының сенімділігін, нақты автокөліктің техникалық жағдайына сәйкестендіру арқылы тасымалдау тиімділігін арттырудың практикалық тиімділіктері дәлелденген.

Төртінші бөлім ұсынылған теориялық тұжырымдамалардың техникалық-экономикалық көрсеткіштері. Осы аталған технологиялық үрдістерді бір жүйеге келтіру және оны ықшамдай отырып, логистикалық жүйе тізбегінің тиімділігін анықтайды.

Қорытындыда атқарылған ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі көрсеткіштеріне сәйкес тұжырымдары, практикалық ерекшеліктері мен нақты ұсыныстар берілген.

1 ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫ

1. 1 Көлік жүйесінің бүгінгі мен болашығы

Қазақстан экономикасы өсуінің жоғары қарқыны ұзақ мерзімді жоспарлауға негізделген дамуының өз моделін құру мен іске асырудың тиімділігін дәлелдейді.

Мемлекет дамуының ұзақ мерзімді басымдықтарын жариялаған түбегейлі құжат Қазақстан Республикасы Президентінің елдің 2030 жылға дейінгі дамуының ұзақ мерзімді стратегиясын айқындап берген «Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы» Жолдауы болып табылады.

Қазақстанда қабылданған Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы бәсекеге қабілетті экономиканы және жоғары технологиялар индустриясын одан әрі дамыту үшін жағдай жасауда [1, 2] .

Елдің бірыңғай экономикалық кеңістігін дамыту көп жағдайда әр өңірдің көлік инфрақұрылымы дамуының дәрежесіне байланысты. Осыған орай, өңірлердің көлік жүйесін теңгерімді дамыту және орталықсыздандыру үрдісінің сақталуымен көлік қызметін мемлекеттік реттеу мәселелерінде орталық және жергілікті органдардың өзара іс-қимылын күшейту қажеттілігі барынша өзекті болып табылады.

Жаһандану жағдайында Қазақстанның кеңбайтақ аумағын ескере отырып, экономиканың және мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігі көбіне көлік-коммуникация кешенінің тиімді қызметіне байланысты болады. Мемлекеттік көлік және транзиттік саясатқа сәйкес келетін жоғары технологиялы көлік инфрақұрылымы отандық тауарлардың, қызмет көрсетулердің және тұтас экономиканың бәсекеге қабілеттілігінің кепілдігі болып табылады.

Республиканың қалалары мен елді мекендерін өзара байланыстыра отырып, көлік мемлекеттің аумақтық және әкімшілік тұтастығын қамтамасыз етуде, оның қорғаныс қабілеттілігі мен қауіпсіздігінде негізгі рөл атқарады.

Қазақстанның географиялық ерекшеліктері (кең-байтақ аумағы, теңізге шығатын жолының болмауы, елді мекендерінің және табиғи ресурстарының біркелкі орналаспауы) көлік жүйесіне жоғары тәуелділіктің себебі бола отырып, оның экономикасын әлемдегі барынша жүк қажеттілікті экономикалардың бірі етеді.

Еуропа мен Азияның тоғысында орналасқан Қазақстан Азия елдеріне Ресей және Еуропамен географиялық жағынан баламасыз жер үсті көлік байланысын ұсына отырып, айтарлықтай транзиттік әлеуетке ие. Республика әуе кеңістігінің тартымдылығы мен транзиттік әлеуеті де өсуде. Аса көлемді өткізу нарықтары бар елдермен көршілес болу да отандық және аймақтық көлік жүйесінің дамуын маңызды етеді. Төменде зерттеліп отырған Атырау облысының әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштері берілген [3, 4] .

Әлеуметтік-аймақтық бөлініс

Кесте 1 − Аймақтың және әкімшілік-аймақтық бірліктердің саны

2007 жылдың 1 қаңтарына

Кесте 2 −2006 жылғы өңірлер дамуының негізгі әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштері

Жерінің біршама жазықтығы және табиғи тастың үлкен қоры болуы темір жол және автомобиль көлігінің коммуникацияларын кедергісіз дамытуға мүмкіндік береді.

Жер үсті жолдары қатынасы желісінің негізгі үлесі автомобиль және темір жолдарға (тиісінше 88, 4 және 14, 0 мың км) келеді. Пайдаланатын су жолдарының ұзындығы 3, 9 мың км, әуе трассаларының ұзындығы - 61 мың км құрайды. 1000 шаршы км аумақтағы көлік желісінің тығыздығы: 5, 1 км темір жолды, 32, 4 км қатты төсемді автомобиль жолдарын, 1, 5 км ішкі су жолдарын құрайды [5-7] .

Қазақстанның 90 жылдардың басында жасаған нарықтық экономикаға деген таңдауы және басталған реформалар көлік жұмысының жағдайын және көлік қызметтеріне деген сұраныстың сипатын айтарлықтай өзгертті.

Реформалар жүргізудің бірінші онжылдығында көлікте құрылымдық және институционалдық өзгерістер жүргізілді. Көліктің жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайларға жауап беретін құқықтық базасы құрылды. Мемлекеттік басқару мен шаруашылық қызметтің функциялары бөлінді, нарық жағдайларына барабар көлік қызметін мемлекеттік реттеу жүйесі құрылды. Көліктің кейбір түрлеріне жекешелендіру негізінен аяқталды. Ұйымдастыру-құқықтық нысандардың құрылымы мен көлік кәсіпорындарының саны барлық сала бойынша жыл сайын өзгеріп отырады. Бұл бәсекелік принциптерімен және көлік қызметтеріне нақты сұраныспен реттелетін оңтайлы нарық қалыптасуының жалғасып отырғанын білдіреді.

Көліктің жүйе құраушы рөлі айтарлықтай өсті және оны дамыту міндеттері мен әлеуметтік-экономикалық өзгерістер басымдықтары арасындағы өзара байланыс жақсарды. Көлік негізінен жолаушылар және жүк тасымалына деген өскелең сұранысты қанағаттандырды. 2000 жылдан бастап 2005 жылды қоса алған кезеңде көлік қызметтерінің өсуі: жылына орташа алғанда жолаушылар тасымалында 7, 8 %-ды, жүк тасымалында 9, 5 %-ды (орташа жыл сайынғы экономикалық өсу 10, 3 % болғанда) құрады.

Сонымен бірге, көліктің нарық жағдайына жалпы бейімделгеніне қарамастан, қазіргі уақытта көлік жүйесінің жай-күйін оңтайлы, ал оның даму деңгейін жеткілікті деуге болмайды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс