Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы жасалған қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылық мәселелері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 тарау. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың жалпы
сипаттамасы
1.1 Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың түсінігі және маңызы ... ..6
1.2 Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың заңдылық сипаттамасы...8
ІІ тарау. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың түрлері және
олардың жауаптылық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.1. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардағы ұйымдасқан қылмыстық
топтардың жасайтын қылмыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.2 Жалпыға бірдей қауіпті заттарды қолдану ережелерін
бұзумен байланысты қылмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
ІІІ тарау. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар арасындағы
қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың жауаптылық
ерекшеліктері
3.1 Жаппай тәртіпсіздік қылмысының ұғымы мен оның сипатамасы ... ... .49
3.2 Бұзақылық қылмысының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
3.3 Тағылық қылмысының жауаптылық ерекшілігі ... ... ... ... ... ... ... ...56
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 тарау. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың жалпы
сипаттамасы
1.1 Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың түсінігі және маңызы ... ..6
1.2 Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың заңдылық сипаттамасы...8
ІІ тарау. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың түрлері және
олардың жауаптылық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.1. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардағы ұйымдасқан қылмыстық
топтардың жасайтын қылмыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.2 Жалпыға бірдей қауіпті заттарды қолдану ережелерін
бұзумен байланысты қылмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
ІІІ тарау. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар арасындағы
қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың жауаптылық
ерекшеліктері
3.1 Жаппай тәртіпсіздік қылмысының ұғымы мен оның сипатамасы ... ... .49
3.2 Бұзақылық қылмысының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
3.3 Тағылық қылмысының жауаптылық ерекшілігі ... ... ... ... ... ... ... ...56
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
КІРІСПЕ
Еліміздің тәуелсіз, демократиялық, құқықтық мемлекет болып жарияланғанына он жыл болды. Осы жылдар ішінде көптеген іс тындырылғаны мәлім. 1997 жылы шілде айының он алтыншы жұлдызында Қазақстан Республикасы жаңа Қылмыстық кодексі қабылданып, ол 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап заңды күшіне енді.
Жаңа Қылмыстық заңның ең басты міндеттерінің бірі - адам, қоғам, мемлекет мүддесін қорғау болып табылады.
Қылмыстық құқық жеке құқық саласы ретінде адамды, оның құқықтары мен бостандықтарын, қоғамды және мемлекетті қылмыстық қол сұғушылықтан қорғауға бағытталған қоғамдық қатынастарды реттейді.
Жеке адам мен қоғам арасындағы қатынастардың қайсысының қоғамға қауіптілік дәрежесінің басым екендігін анықтау және оған осы мәселеде қылмыстық құқылық шараларды реттеу қылмыстық заңның негізгі міндеттерінің бірі болып табылады.
Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары мемлекет арқылы қорғалады. Қазақстан Республикасының Конституциясының 2-бөлімі осы мәселеге тікелей арналған. Конституцияның 1-бабында "Ең қымбат қазына - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары", - деп жарияланған.
Осыған орай, Қазақстан Республикасындағы барлық құқық салалары соның ішінде Қылмыстық кодексте адамды қорғауды өзінің міндеті деп санайды. Қазақстан Республикасының ҚК - нің 2 - бабында адам және азаматтың құқықтары бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау ең басты міндет ретінде көрініс тапқан. Қазақстан Республикасында барлық заңдары жеке бостандықтарын қорғауға әруақытта артықшылық береді.
Күнделікті өмірде қылмыс жасады қоғамдық тәртіпті бұзды деген сөзді жиі естуге болады. Демек, мұндай әрекет жасаушылар білмей немесе қасақана заңдылықты, құқық тәртібін бұзады. Соның нәтижесінде құқық бұзушылық пайда болады. Құқық бұзушылық дегеніміз құқыққа қарсы, қоғамға қайшы, тұлғаға зиянды, қауіпті кінәлі деп танылып жасалынатын әрекет немесе әрекетсіздік.
Қылмыс - бір адам арқылы емес бірнеше адамның бірігуі арқылы істелуі мүмкін. Бірнеше адамның қылмыс істеуінің нәтижесінде істелген қылмыстық мәні, одан туындайтын зиянның мөлшері де жеке дара адам істеген жауапты болатын адамдардың санын тура анықтау қажеттілігі туындайды.
Сондай-ақ бұл адамдардың жауаптыларының негізі мен шегін, олардың әрқайсысының бірігіп қылмыс істеудегі кінәсінің мәні мен дәрежесіне қарай салыстыру, әрбір қылмыскердің жеке тұлгасының ерекшеліктерін анықтаудың маңызы зор. Қылмысқа қатысу институты ғана осы мәселелерді анықтауға толық мүмкіндік туғызады.
Жаңа Қылмыстық заңда қылмысқа бірігіп қатысудың ұғымы, оған қатысушылардың (орындаушылар, ұйымдастырушылар) жекелеген іс-әрекет сипаттайтын белгілер және оларға жаза тағайындаудың негізгі қағидалары, сондай-ақ қылмысқа қатысу нысандарының анықтамасы берілген (ҚК-тік 21-31 баптары) .
Еліміздің тәуелсіз, демократиялық, құқықтық мемлекет болып жарияланғанына он жыл болды. Осы жылдар ішінде көптеген іс тындырылғаны мәлім. 1997 жылы шілде айының он алтыншы жұлдызында Қазақстан Республикасы жаңа Қылмыстық кодексі қабылданып, ол 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап заңды күшіне енді.
Жаңа Қылмыстық заңның ең басты міндеттерінің бірі - адам, қоғам, мемлекет мүддесін қорғау болып табылады.
Қылмыстық құқық жеке құқық саласы ретінде адамды, оның құқықтары мен бостандықтарын, қоғамды және мемлекетті қылмыстық қол сұғушылықтан қорғауға бағытталған қоғамдық қатынастарды реттейді.
Жеке адам мен қоғам арасындағы қатынастардың қайсысының қоғамға қауіптілік дәрежесінің басым екендігін анықтау және оған осы мәселеде қылмыстық құқылық шараларды реттеу қылмыстық заңның негізгі міндеттерінің бірі болып табылады.
Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары мемлекет арқылы қорғалады. Қазақстан Республикасының Конституциясының 2-бөлімі осы мәселеге тікелей арналған. Конституцияның 1-бабында "Ең қымбат қазына - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары", - деп жарияланған.
Осыған орай, Қазақстан Республикасындағы барлық құқық салалары соның ішінде Қылмыстық кодексте адамды қорғауды өзінің міндеті деп санайды. Қазақстан Республикасының ҚК - нің 2 - бабында адам және азаматтың құқықтары бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау ең басты міндет ретінде көрініс тапқан. Қазақстан Республикасында барлық заңдары жеке бостандықтарын қорғауға әруақытта артықшылық береді.
Күнделікті өмірде қылмыс жасады қоғамдық тәртіпті бұзды деген сөзді жиі естуге болады. Демек, мұндай әрекет жасаушылар білмей немесе қасақана заңдылықты, құқық тәртібін бұзады. Соның нәтижесінде құқық бұзушылық пайда болады. Құқық бұзушылық дегеніміз құқыққа қарсы, қоғамға қайшы, тұлғаға зиянды, қауіпті кінәлі деп танылып жасалынатын әрекет немесе әрекетсіздік.
Қылмыс - бір адам арқылы емес бірнеше адамның бірігуі арқылы істелуі мүмкін. Бірнеше адамның қылмыс істеуінің нәтижесінде істелген қылмыстық мәні, одан туындайтын зиянның мөлшері де жеке дара адам істеген жауапты болатын адамдардың санын тура анықтау қажеттілігі туындайды.
Сондай-ақ бұл адамдардың жауаптыларының негізі мен шегін, олардың әрқайсысының бірігіп қылмыс істеудегі кінәсінің мәні мен дәрежесіне қарай салыстыру, әрбір қылмыскердің жеке тұлгасының ерекшеліктерін анықтаудың маңызы зор. Қылмысқа қатысу институты ғана осы мәселелерді анықтауға толық мүмкіндік туғызады.
Жаңа Қылмыстық заңда қылмысқа бірігіп қатысудың ұғымы, оған қатысушылардың (орындаушылар, ұйымдастырушылар) жекелеген іс-әрекет сипаттайтын белгілер және оларға жаза тағайындаудың негізгі қағидалары, сондай-ақ қылмысқа қатысу нысандарының анықтамасы берілген (ҚК-тік 21-31 баптары) .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Құқықтық нормативтік актілер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Жеті жарғы, Алматы 1995.
2. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сот Пленумының «Атыс қаруларын оқ-дәріні, қару-жарақты немесе жарылғыш заттарды ұрлау, оларды заңсыз алып жүру ұстау, жасау немесе өткізу, атыс қаруларын ұқыпсыз ұстау туралы істер жөніндегі» 1995 жылғы 25 шілдедегі № 4 Қаулысы (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Жаршысы, 1995, №3).
3. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Пленумының "Бұзақылық істер жөніндегі сот тәжірибесі туралы" 1995 жылғы 25 шілдедегі № 5 қаулысы (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот жаршысы 1995, №3)
4.Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сот Пленумының "Атыс қаруларын оқ-дәріні, қару-жарақты немесе жарылғыш заттарды ұрлау, сапарды заңсыз алып жүру, ұстау, жасау немесе өткізу, атыс қаруларын ұқыпсыз ұстау туралы істер жөніндегі 1995жылғы 25 шілдедегі № 4 Қаулысы (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Жаршысы 1995№3).
5.Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Пленумының "Бұзақылық істер жөніндегі сот тәжірибесі туралы" 1995 жылғы 25 шілдедегі №5 қаулысы (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Жаршысы 1995. №3
6. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сот Пленумының «Атыс қаруларын оқ-дәріні, қару-жарақты немесе жарылғыш заттарды ұрлау. спарды заңсыз алып жүру, ұстау, жасау немесе өткізу, атыс қаруларын ұқыпсыз ұстау туралы істер жөніндегі» 1995 жылғы 25 шілдедегі № 4 Қаулысы (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Жаршысы, 1995, №3).
7.Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Пленумының «Бұзақылық істер жөніндегі сот тәжірибесі туралы» 1995 жылғы 25 шілдедегі №5 қаулысы (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Жаршысы 1995. №3)
8. Экстремизмге қарсы іс –қимылдар туралы Қазақстан Республикасы Заңы 2005 ж. 18 ақпан (қараша 2005 №5).
9. Қазақстан Республикасы кейбір заңы мен актілеріне экстремизмге қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша өзгертулер мен толықтырулар енгізу. Қазақстан Республикасының Заңы 2005ж. 23 ақпан № 33.
10. Қазақстан Республикасы 1998 жылғы 23 сәуірдегі «Халықтың радияциялық қауіпсіздігі» туралы қаулысы (Қазақстан республикасы Жоғарғы Соты Жаршысы).
11. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне түсінік. Алматы. Құқықтық баптама: 2030. 2001.
12. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. Алматы 2004ж.
Құқықтық нормативтік актілер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Жеті жарғы, Алматы 1995.
2. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сот Пленумының «Атыс қаруларын оқ-дәріні, қару-жарақты немесе жарылғыш заттарды ұрлау, оларды заңсыз алып жүру ұстау, жасау немесе өткізу, атыс қаруларын ұқыпсыз ұстау туралы істер жөніндегі» 1995 жылғы 25 шілдедегі № 4 Қаулысы (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Жаршысы, 1995, №3).
3. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Пленумының "Бұзақылық істер жөніндегі сот тәжірибесі туралы" 1995 жылғы 25 шілдедегі № 5 қаулысы (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот жаршысы 1995, №3)
4.Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сот Пленумының "Атыс қаруларын оқ-дәріні, қару-жарақты немесе жарылғыш заттарды ұрлау, сапарды заңсыз алып жүру, ұстау, жасау немесе өткізу, атыс қаруларын ұқыпсыз ұстау туралы істер жөніндегі 1995жылғы 25 шілдедегі № 4 Қаулысы (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Жаршысы 1995№3).
5.Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Пленумының "Бұзақылық істер жөніндегі сот тәжірибесі туралы" 1995 жылғы 25 шілдедегі №5 қаулысы (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Жаршысы 1995. №3
6. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сот Пленумының «Атыс қаруларын оқ-дәріні, қару-жарақты немесе жарылғыш заттарды ұрлау. спарды заңсыз алып жүру, ұстау, жасау немесе өткізу, атыс қаруларын ұқыпсыз ұстау туралы істер жөніндегі» 1995 жылғы 25 шілдедегі № 4 Қаулысы (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Жаршысы, 1995, №3).
7.Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Пленумының «Бұзақылық істер жөніндегі сот тәжірибесі туралы» 1995 жылғы 25 шілдедегі №5 қаулысы (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Жаршысы 1995. №3)
8. Экстремизмге қарсы іс –қимылдар туралы Қазақстан Республикасы Заңы 2005 ж. 18 ақпан (қараша 2005 №5).
9. Қазақстан Республикасы кейбір заңы мен актілеріне экстремизмге қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша өзгертулер мен толықтырулар енгізу. Қазақстан Республикасының Заңы 2005ж. 23 ақпан № 33.
10. Қазақстан Республикасы 1998 жылғы 23 сәуірдегі «Халықтың радияциялық қауіпсіздігі» туралы қаулысы (Қазақстан республикасы Жоғарғы Соты Жаршысы).
11. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне түсінік. Алматы. Құқықтық баптама: 2030. 2001.
12. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. Алматы 2004ж.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе---------------------------- ----------------------------------- ------
-------------------3
1 тарау. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың жалпы
сипаттамасы
1.1 Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың түсінігі және маңызы------6
1.2 Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың заңдылық сипаттамасы---8
ІІ тарау. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың түрлері және
олардың жауаптылық ерекшеліктері---------------------- -----
------12
2.1. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардағы ұйымдасқан қылмыстық
топтардың жасайтын қылмыстары------------------------- ---------------
-------13
2.2 Жалпыға бірдей қауіпті заттарды қолдану ережелерін
бұзумен байланысты қылмыстар-------------------------- ---------------
---------37
ІІІ тарау. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар арасындағы
қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың жауаптылық
ерекшеліктері
3.1 Жаппай тәртіпсіздік қылмысының ұғымы мен оның сипатамасы---------49
3.2 Бұзақылық қылмысының сипаттамасы------------------------ ---------------
---51
3.3 Тағылық қылмысының жауаптылық ерекшілігі------------------------- ------
56
Қорытынды-------------------------- ----------------------------------- ------
------------59
Қолданылған әдебиеттер тізімі----------------------------- ------------------
-------61
КІРІСПЕ
Еліміздің тәуелсіз, демократиялық, құқықтық мемлекет болып
жарияланғанына он жыл болды. Осы жылдар ішінде көптеген іс тындырылғаны
мәлім. 1997 жылы шілде айының он алтыншы жұлдызында Қазақстан Республикасы
жаңа Қылмыстық кодексі қабылданып, ол 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап заңды
күшіне енді.
Жаңа Қылмыстық заңның ең басты міндеттерінің бірі - адам, қоғам,
мемлекет мүддесін қорғау болып табылады.
Қылмыстық құқық жеке құқық саласы ретінде адамды, оның құқықтары мен
бостандықтарын, қоғамды және мемлекетті қылмыстық қол сұғушылықтан қорғауға
бағытталған қоғамдық қатынастарды реттейді.
Жеке адам мен қоғам арасындағы қатынастардың қайсысының қоғамға
қауіптілік дәрежесінің басым екендігін анықтау және оған осы мәселеде
қылмыстық құқылық шараларды реттеу қылмыстық заңның негізгі міндеттерінің
бірі болып табылады.
Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары мемлекет арқылы
қорғалады. Қазақстан Республикасының Конституциясының 2-бөлімі осы мәселеге
тікелей арналған. Конституцияның 1-бабында "Ең қымбат қазына - адам және
адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары", - деп жарияланған.
Осыған орай, Қазақстан Республикасындағы барлық құқық салалары соның
ішінде Қылмыстық кодексте адамды қорғауды өзінің міндеті деп санайды.
Қазақстан Республикасының ҚК - нің 2 - бабында адам және азаматтың
құқықтары бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау ең басты міндет ретінде
көрініс тапқан. Қазақстан Республикасында барлық заңдары жеке
бостандықтарын қорғауға әруақытта артықшылық береді.
Күнделікті өмірде қылмыс жасады қоғамдық тәртіпті бұзды деген сөзді
жиі естуге болады. Демек, мұндай әрекет жасаушылар білмей немесе қасақана
заңдылықты, құқық тәртібін бұзады. Соның нәтижесінде құқық бұзушылық пайда
болады. Құқық бұзушылық дегеніміз құқыққа қарсы, қоғамға қайшы, тұлғаға
зиянды, қауіпті кінәлі деп танылып жасалынатын әрекет немесе әрекетсіздік.
Қылмыс - бір адам арқылы емес бірнеше адамның бірігуі арқылы істелуі
мүмкін. Бірнеше адамның қылмыс істеуінің нәтижесінде істелген қылмыстық
мәні, одан туындайтын зиянның мөлшері де жеке дара адам істеген жауапты
болатын адамдардың санын тура анықтау қажеттілігі туындайды.
Сондай-ақ бұл адамдардың жауаптыларының негізі мен шегін, олардың
әрқайсысының бірігіп қылмыс істеудегі кінәсінің мәні мен дәрежесіне қарай
салыстыру, әрбір қылмыскердің жеке тұлгасының ерекшеліктерін анықтаудың
маңызы зор. Қылмысқа қатысу институты ғана осы мәселелерді анықтауға толық
мүмкіндік туғызады.
Жаңа Қылмыстық заңда қылмысқа бірігіп қатысудың ұғымы, оған
қатысушылардың (орындаушылар, ұйымдастырушылар) жекелеген іс-әрекет
сипаттайтын белгілер және оларға жаза тағайындаудың негізгі қағидалары,
сондай-ақ қылмысқа қатысу нысандарының анықтамасы берілген (ҚК-тік 21-31
баптары)[1].
І тарау. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың
жалпы сипаттамасы
1.1 Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың
түсінігі және маңызы
Қылмыстық кодексте жазалау қатерімен тыйым салынған айыпты қоғамдық
қауіпті әрекет (іс-әрекет немесе әрекетсіздік) қылмыс деп танылады.
Қылмыстық заңды ұқсастығы бойынша қолдануға жол берілмейді.
Көптеген Батыс Еуропа елдерінің қылмыстық құқықтарында, қылмыстың формальды
анықтамаларына түсінік беруі орын алған, отанымыздың қылмыстық құқықтарына
тән, қылмыстық заңда, жазалау қатерімен тыйым салынған материалды -
формалды анықтамадағы әрекет дәстүрлі түрде орын алғандығы белгілі.
Егер қылмыстың түсінігі формальды - анықтамаға түсінік бере отырып қол
сұғушылықтың құқыққа қарсы формальды белгілеріне сілтеме жасаса, ал
материалды анықтамада формальды белгілерімен міндетті түрде материалды
қоғамға қауіптілік әрекет немесе әрекетсіздік болып табылады.
Қылмыстың түсінігі Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі 9-бабында
берілген. Осы кодексте жазалау қатерімен тыйым салынған айыпты қоғамдық
қауіпті әрекет (іс-әрекет немесе әрекетсіздік) қылмыс деп танылады.
Берілген анықтамаға сәйкес, қылмыс міндетті белгілерімен
сипатталынады. Бұл - қоғамға қауіптілік, оның құқыққа қайшылығы, кінәлік
және жазалылық. Тек қана осы көрсетілген белгілердің жиынтығының болуымен
ғана байланысты қол сұғушылық қылмыс болып табылуы мүмкін.
Қылмыстың бірінші белгісі - оның қоғамға қауіптілігі. Қоғамға
қауіптілік - қылмыстық заңмен қорғалған қоғамдық қарым - қатынасқа нақты
қауіптілік тудыратын немесе зиянын тигізетін қылмыстың объективті белгісі
(әрекет немесе әрекетсіздік).
Қоғамға қауіптілік қылмыстың нақты түрдегі сапалық белгісі болып
табылады, яғни заң атқарушы тек осы қоғамға қауіптіліктің белгілерін
анықтаумен ғана байланысты әрекет немесе әрекетсіздіктің қылмыс қатарына
жатқызуға болатындығын көрсетеді. Қоғамға қауіптілік іс-әрекеттің қоғамдық
қатынастарға зиян келтіруін немесе зиян келтіру қаупін туғызуы белгілерімен
сипатталынады. Заң атқарушы, егер қолсұғушылыққа тыйым салуды міндетті
түрде таба отырса, қауіп туғызған нақты әрекет немесе әрекетсіздікті
әрқашан да қылмыс қатарына жатқыза бермейді.
Қоғамға қауіптілік - тек қылмысқа ғана қатысты деп айтуға болмайды.
Әкімшілік құқық мысалы, қоғамға немесе мемлекетке жеке адамға зиян
тигізеді. Бірақ олардың қоғамға қауіптілігі едәуір төмен.
Заң шығарушы қылмысты басқа құқық бұзушылықтан айырып көрсетуі үшін,
қол сұғушылықтың нәтижесінде болатын зардаптардың белгілерін сипаттайтын
белгілерді ҚК-тің Ерекше бөлімі баптарының диспозициясында көрсеткен.
Қоғамға олардың жерленген жерлерін қорлағаны (275-бабының 2-бөлігі), көлік
құралдарын немесе қатынас жолдарын қасақана жарамсыз еткені (299-бап) үшін
қылмыстық жауапқа тартылуы тиіс.
1.2 Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың заңдылық
сипаттамасы
Қылмыстық қауіпсіздік адамдардың қауіпсіз өмір сүруін, бірқалыпты
қызметін, радиоактивті материалдарды заласыз пайдалану, қаруды, оқ-дәріні,
жарылғыш заттарды немесе жарылғыш қондырғыларды тиісінше және қауіпсіз
пайдалану, сондай-ақ таукен немесе құрылыс жұмыстарын қауіпсіз жүргізуді
реттейтін қоғамдық қатынастардың жиынтығы болып табылады.
Бұл қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың топтық объектісі болып
табылады. Бұл қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың тікелей объектісі
қоғамдық қауіпсіздіктің жекелеген салалары (адам өмірінің және оның
қызметінің қауіпсіздік шарттары: өліммен аяқталатын зардап туғызуы мүмкін
жұмыстарды жүргізу және т.б.) болып табылады. Осы топқа жататын кейбір
қылмыстардың қосымша тікелей объектісі адамның өмірі мен денсаулығы болуы
мүмкін. Объективтік жағынан алғанда, қоғамдық қауіпсіздікке жататын
кылмыстардың көпшілігі әрекет арқылы, ал біршамалары әрекет немесе
әрекетсіздік күйде (ҚК-тің 245, 246-баптары) жүзеге асырылады.
Көптеген қылмыстар кұрам жағынан формальдық (ҚК-тің 233, 234, 237
баптары), ал қайсыбіреулері материалдық құрамға (ҚК-тің 245, 244 баптары)
жатады. Адамның, оның құқықтары мен бостандығын ең жоғарғы әлеуметтік
құндылық деп тану адамдардың қауіпсіз тіршілігін, қоғамдық және мемлекеттік
құрылымдардың қалыпты қызмет атқаруын қамтамасыз ете алатын, тиісті
әлеуметтік жағдайлар құрылуына байланысты. Азаматтардың еңбек етуімен
демалуы, мемлекеттік тәртіпті қорғау үшін қажетті жағдайлар құруға
бағытталған құқықтық шаралар жүйесі адамдардың, қоғамдық және мемлекеттік
мүдделердің әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз ететін маңызды фактор болып
табылады. Қоғамдық қауіпсіздік және қоғамдық тәртіпке бағытталған қол
сұғушылық үшін жауаптылық көздейтін ҚР ҚК 9-тарауының нормалары осындай
шаралардың қатарына жатады.
Қоғамдық қауіпсіздік және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың
ерекшелігі олардың қоғамдық қатынастардың қалың тобы үшін зиянды екендігіне
(жеке бастың, кәсіпорындардың, мекемелердің ұйымдардың және басқа
әлеуметтік құрылымдардың қалыпты жұмыс атқаруының қауіпсіздігі үшін). Бұл
санаттағы қылмыстарды жасау кезінде тек жеке бір адамның мүддесіне ғана
емес, қоғам өмірінің қауіпсіз жағдайларына тұтасынан, яғни қоғамдық маңызды
мүдделерге зиян келтіреді. Осыған байланысты, түгел қоғам қалыпты және
қауіпсіз жағдайлары, қоғамдық тәртіп, түрлі жұмыстар жүргізу және жалпыға
бірдей қауіпті заттарды қолдану кезіндегі қауіпсіздік сияқты әлеуметтік
құндылықтар тікелей қылмыстық ықпалға ұшырауы мүмкін.
Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексінің жалпыға бірдей
қауіпсіздікті қоғамдық қауіптілікті оның тар мағынасы да ғана емес, сол
сияқты қоғамдық адамгершілікті, т.б. қамтамасыз етуші қоғамдық
қатынастардың үлкен тобының құрамдас бөлшегі ретінде қарастырады. Бұл
қоғамдық қатынастардың барлық жиынтығы Қылмыстық кодексте қоғамдық
қауіпсіздік (кең мағанасында) және қоғамдық тәртіп деп аталып, Қазақстан
Республикасының Қылмыстық кодексінің 9-тарауына кіретін қылмыстардың текті
объектісін құрайды.
Заңға сәйкес, Қылмыстық кодексінің 9-тарауының нормалары мен
қарастырылған қылмыстардың объектісі - қоғамдық қауіпсіздік және қоғамдық
тәртіп болып табылады, яғни, қоғамның әр мүшесінің өмір сүру жағдайының
қауіпсіздігін, әр түрлі жұмыстар жүргізу кезінде және жалпыға бірдей
қауіпті заттарды қолдану барысында жеке бастың, қоғамның немесе мемлекеттің
мүдделерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ететіндей қоғамдық қатынастардың
жиынтығы.
Объективті жағынан алғанда, қоғамдық қауіпсіздік және қоғамдық
тәртіпке қарсы қылмыстардың көпшілігі әрекет арқылы жасалынады:
- терроризм (Қылмыстық кодексінің 233-бабы), бұзақылық (ҚК - нің 257-
бабы) және басқалары.
Жекелеген қылмыстар тек әрекетсіздік арқылы да жасалуы мүмкін:
- атом энергетикасы объектілерінде қауіпсіздік ережелерін бұзу (ҚК-
нің 244-бабы), таукен немесе құрылыс жұмыстарын жүргізу кезінде қауіпсіздік
ережелерін бұзу (ҚК-нің 244-бабы және басқалары). Қоғамдық қауіпсіздік және
қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың көпшілігі формальды құрамдас қылмыстар
қатарына жатады: заңсыз әскерилендірілген құраманы ұйымдастыру (ҚК-нің 236-
бабы), қаруды заңсыз жасау (ҚК-нің 252-бабы) және тағы басқа кейбір
қылмыстардың құрамы материалды болып құрастырылған, мысалы, өрт
қауіпсіздігі ережелерін бұзу (ҚК-нің 256-бабы).
Субъективті жағынан алғанда, қоғамдық қауіпсіздік және қоғамдық
тәртіпке қарсы қылмыстардың көпшілігі кінәнің қасақана түрінің болуымен
сипатталады. Бірқатар қылмыстар тек абайсызда жасалады, мысалы, атыс қаруын
ұқыпсыз сақтау (ҚК-нің 253-бабы)[2].
Қылмыстық кодексінің 233, 234 баптары 2-бөлімі, 235, 237-240
баптарында көзделген қылмыстарда мақсат міндетті белгі болып табылады.
Қарастырылушы қылмыстардың субъектілері - он алты жасқа толған
тұлғалар. Ал Қылмыстық кодекстің 233, 234, 242, 255-1, 2- бөлімдері, 257-
258 баптарымен көзделген. Қылмыстардың субъектілері 14 жасқа толған
тұлғалар болып табылады. Көп жағдайларда бұл қылмыстардың субъектілері жеке
тұлғалар болса, жекелеген жағдайларда арнайы белгілері бар тұлғалар болуы
мүмкін.
ІІ тарау. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың түрлері және олардың
жауаптылық ерекшеліктері
Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар қоғамдық тыныштық жағдайын,
әлеуметтік құрылымдардың қалыпты қызмет атқаруын, түрлі жұмыстар жүргізу
кезінде немесе қоғамдық заттарды қолдану кезінде жеке бастың, қоғамның
немесе мемлекеттің мүдделерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуші қоғамдық
қатынастарға елеулі зиян келтіруші немесе мұндай зиян келтіру қаупін
тудырушы, қылмыстық заңға қөзделген қоғамдық қауіпті әрекеттерден тұрады.
Қарастырылушы қылмыстарды тікелей объектілерге байланысты топтарға
бөлуге болады:
Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар. Қылмыстардың аталған тобы,
қоғамдық өмірдің кез-келген бөлігінде жасалып, тұтас қоғам өмірінің
қалыпты, қауіпсіз жағдайын сақтау саласындағы ең маңызды мүдделерін қозғауы
мүмкін. Оттардың қатарына Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің 233-
234- баптарымен көзделген қылмысты әрекеттер жатады.
Түрлі жұмыстар жүргізу кезінде, қауіпсіздік ережелерін бұзумен
байланысты қылмыстар. Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің 244-246 -
баптарымен көзделген қылмыстар құрайды.
Жалпыға бірдей қауіпті заттарды қолдану ережелерін бұзумен
байланысты қылмыстар. Бұл топқа Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің
247-256 баптарымен көзделген әрекеттер кіреді.
4. Қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстар. Қоғамдық тәртіп - қылмыстың
объектісі ретінде қоғамдық тыныштықты, азаматтардың еңбектенуі, демалуы,
тұрмысы үшін, сонымен қатар, кәсіпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың
жұмысы үшін қалыпты жағдай қамтамасыз ете алатын қоғамдық қатынастар
жүйесінен тұрады. Бұл топтағы қылмыстарға Қазақстан Республикасы Қылмыстық
кодексінің 257-258 баптарымен көзделген әрекеттер жатады.
Әрине, қылмыс жасау үшін арнайы ұйымдастыру, даярлық әрекеттерін
орындап, тұрақты қылмыстық топ құрып мемлекеттің мүлкін талан-таражға салу
әрекеттерінің сонау 70-80 жылдары да бой көрсеткендігін сол тұста еңбек
еткен аға буын тергеушілер, судьялар жақсы біледі. Олар өздерінің
шеберлігі, қыралығы, тиянақтылығының арқасында көптеген ұйымдасқан талан-
таражға салушылар тобын әшкерелеп, мемлекетке миллиондаған қаражатты
қайтаруға атсалысты.
2.1. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың арасынан ұйымдасқан
қылмыстық топтардың жасайтын қылмыстары.
Ұйымдасқан қылмыстық топ құру және оған қатысуды мемлекетіміз алғаш
рет 1995 жылы дербес қылмыстың құрамы деп танып, сол жылы 17 наурыз күні
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Қазақ ҚСР Қылмыстық
кодексіне 63-3 бап енгізілді. Одан кейін яғни 1998 жылдың 1 қантарынан
күшіне енген Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 235-бабында
ұйымдасқан қылмыстық топ немесе қылмыстық қауымдастықты (қылмыстық ұйымды)
құру және оны басқару, қылмыстық қоғамдастыққа қатысу дербес қылмыстың
құрамы болып белгіленді. Ұрлықты саралаған кезде бір топ адам жасаған
ұрлықты ұйымдасқан қылмыстық топ жасаған ұрлықтан ажырата білген жөн.
Ұйымдасқан қылмыстық топқа бірнеше қылмыс жасамақшы оймен алдын ала
біріккен екі немесе одан да көп адамнан тұратын топ жатады деп түсіну
қажет. Қылмыстық қауымдастыққа бір басшылықпен қылмыстық әрекет жасаумен
айналасу үшін құрылған құрылымдық бірігулер жатады деп түсіну қажет. Оның
ұйымдасқан қылмыстық топтан бір айырмашылығы сол, қылмыстық қауымдастық
құрылымында екі немесе одан да көп қылмыстық топ бөлімшелері болады. Алдын-
ала сөз байласқан бір топ адамнан, ұйымдасқан
қылмысты топ пен қылмыстық қауымдастықтың негізгі айырмашылығы - олар
ұйымдасқан және тұрақты келеді.
Қылмыстық топ пен қылмыстық қауымдастықтың ұйымдасқандығы мен
тұрақтылығын олардың құрамы мен ұйымдық құрылымының қалыптары, олардың
мүшелерінің топтасқандығы, топтық тәртіпке және ұйымдастырушы және
жетекшінің талаптарына бағыныштылығы, қылмыстық әрекеттерінің түрімен
тәсілдерінің ұқсастығы, қылмыс жоспарлау мен оған жан-жақты даярлық жасауы,
қатысушылар арасын да рольдерді бөлісу, қылмысты жасырудың алдын-ала
шараларын және қылмыстық әрекеттерден тапқан мүлікті өткізіп жіберуді
қамтамасыз ету шаралары, тағы сол себептерімен белгілері дәлелдей алады.
Ұйымдасқан қылмыстық топ немесе қылмыстық қауымдастық жасаған ұрлыққа
тікелей қатысқан ғана емес, қаржыландыруға, ұрлық объектілерді табуға,
көлікпен және тағы басқалармен қамтамасыз етуге бағытталған басқа да
әрекеттер, ұйымдасқан топқа не қылмыстыққа қатысқан деп табылады.
Мінеки, Қазақстан Республикасыньң ең Жоғары Сот төрелігін айтатын бұл
мәселеге белгілі бағыт беріп, анықтауға жататын мән-жайлардың ара жігін
ажыратып, алдын ала тергеу мен сот отырысында ең алдыменен қандай
әрекеттерді орындау қажеттігін осылайша айқындаған. Қазақстан
Республикасының Жоғарғы Соты өз қаулысында бөтеннің мүлкін ұрлау мақсатында
құрылған қылмыстық топ жөнінде түсіндірме бермегенімен, мұндай талан-
таражға салу, есірткі бизнесі, мемлекеттің ұлттық және экономикалық
қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар жасау мақсатыңда да құрылатынын жадымыздан
шығармауымыз керек.
Көрсетілген қылмыс құрамы Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексіне
тұңғыш рет еңгізіліп отыр. Ұйымдасқан қылмыс жеке адам, қоғам, мемлекет
үшін аса қауіп тудыратын жалпыға мәлім. Осыған орай осы қылмыстың тікелей
объектісі - қоғамдық немесе мемлекеттік қауіпсіздік болып табылады.
Өйткені, ұйымдасқан қылмыс мемлекеттің, қоғамдық ұйымдастырудың әртүрлі
құрылымдарының бірқалыпты дұрыс қызмет атқаруына кедергі келтіруімен бірге,
олардың дұрыс қызметіне сан қилы тосқауылдар жасап, нақты қауіп төндіреді.
Объективті жағынан Қылмыстық кодекстің 235-бабында көрсетілген қылмыс
құрамы төмендегіше түрде сипатталады:
а) ұйымдасқан қылмыстық топты құру, сондай-ақ оны басқару
(235-баптың 1 тармағы);
б) қылмыстық қоғамдастықты (қылмыстық ұйымды) ауыр немесе аса
ауыр қылмыс жасау үшін құру;
в) қылмыстық қоғамдастықты (ұйымды) немесе оған кіретін
құрылымдық бөлімшелерді басқару;
г) қылмыстық топтардың ұйымдастырушыларының, басшыларының
немесе өзге де өкілдерінің бірлестіктерін құру (Қылмыстық
кодексінің 235 баптың 2 тармағы);
Қылмыстық қоғамдастықты басқаруға оны немесе оған кіретін
бөлімшелерді тікелей басқарып, жұмысын ұйымдастыру, олардың құжаттарын
дайындау, қоғамдастыққа кіретін, адамдардың, олардың бірлестіктерінің
міндеттерін, рольдерін айқындау, оларға міндет жүктеу әрекеттері жатады.
Қылмыстық қоғамдастыққа қатысуда, осы қоғамдастықтың міндеттерін
тікелей жүзеге асыру үшін қылмыстық әрекеттердің тікелей орындаушысы болу
немесе қылмысты жүзеге асыру үшін көмекші міндеттерді атқару немесе
қылмыстық қоғамдастықты қажетті құжаттармен, басқа материалдармен жабдықтау
әрекеттерін жүзеге асырушылықтар жатады.
Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен жасалады: кінәлі
үйымдасқан қылмыстық топ, қауымдастық (үйымды) қүрудың, оны басқарудың
немесе оған қатысудың қоғамға қауіпті, заңға қайшы екенін сезеді, біледі,
бірақ соған қарамастан оны құруды, оған басшылық етуді немесе оның
қызметіне қатысуды тілейді.
Қылмыстық кодексінің 235 бабының 1,2,3 тармақтарында көрсетілген
қылмыстардың субъектісі болып 16-ға толған, есі дұрыс кез келген адам, ал
осы баптың 4 тармағында көрсетілген қылмыстың субъектісі болып - арнаулы
субъект (қылмысты әрекеттерді істеуге лауазымдық жағдайын пайдаланған
лауазым иелері немесе өкімет "өкілдері" танылады.
Ұйымдасқан қылмыстық топты құру, сол сияқты оны басқару - бес жылға
дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Қылмыстық қоғамдастықты (қылмыстық ұйымды) ауыр немесе оған кіретін
құрылымдық бөлімшелерді басқару, сол сияқты ауыр немесе аса ауыр қылмыстар
жасау үшін жоспарлар мен шарттар әзірлеу мақсатында ұйымдасқан қылмыстық
топтардың ұйымдастырушыларының, басшыларының немесе өзге де өкілдерінің
бірлестіктерін құру - мүлкі тәркіленіп немесе онсыз, бес жылдан он жылға
дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Осы баптың бірінші, екінші, үшінші бөліктеріне көзделген әрекеттерді
адам өз қызмет бабын пайдалана отырып жасаса - мүлкі тәркіленіп немесе
онсыз, сегіз жылдан он бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Заң террорлық әрекетке - адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян
келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу қауіпін төндіретін
жарылыс жасауды, егер осы іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты
қорқыту не мемлекеттік ықпал ету мақсатына жасап, сондай-ақ аталған іс-
әрекеттерді дәл осы мақсатта жасаумен қорқытуды іске асыру идея Қазақстан
Республикасының Қылмыстық кодексінің 233-бабы осыңдай анықтама береді.
Терроризм - қазіргі дәуірдегі ең кауіпті қылмыс түрі болып табылады.
Мұндай қылмыстар көп жағдайларда ұлттық шектен шығып халықаралық сипат
алуда. Террорлық әрекеттер әртүрлі болуы мүмкін, бірақ оның бәрін
біріктіретін екі түрлі элемент бар. Оның бірішпісі - терроризм мемлекеттік
өкімет билігін күйретуге бағытталған; екіншісі - терроризмді жүзеге асыру
арқылы, яғни террористердің ұйымдасқан, қатыгездік әрекеттер арқылы
тұрғындарға үрей, қорқыныш қорғансыздық сезімен туғызу болып табылады.
Қылмыстың объектісі - қоғамдық қауіпсіздік. Қылмыстың объективті
жағы төмендегідей әрекеттердің болуымен сипатталады:
а) адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру немесе қоғамға
қауіпті басқа зардаптардың болу қауіпін төндіретін жарылыс жасау, өрт қою
немесе өзге де іс-әрекеттер жасау;
б) аталған әрекеттерді жасаумен қорқыту;
Заң тұрғысынан алғандағы мағынасына сәйкес терроризмді адамдар көбірек
шоғырланатын құнды мүліктер сақталатын жерлерде жүзеге асырытатын немесе ең
бастапқыда-ақ белгілі бір маңыздылығы бар ғимаратты не құрылысты жоюға
бағытталған жарылыс жасау, өртеп жіберу немесе басқа да әрекеттер құрайды.
Жарылыс жасау не өртеуден басқа, адамдардың қаза болуы не елеулі мүліктік
зиян келтіру қаупін немесе өзге де қоғамдық қауіпті салдардың орын алуын
тудыратын басқа да әрекеттер осы қылмысты жасау тәсілдері болып табылады
(гранатамен ататын немесе дәрімен ататын қарудың басқа түрлерінен ату,
электрмен, сумен не газбен жабдықтаушы жүйелерді істен шығару, т.б.).
Егер де террорлық әрекеті жасау туралы ниеттің өзі ғана анықталып, ол
пиғылдың қауіптігі және шынайылығы нақты әрекеттермен қуатталмаса,
қылмыстың объективті жағының белгісі ретіндегі террорлық әрекет жасаумен
қорқыту да орын алмайды. Адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру
не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың орын алу қауіптілігін төндіру
терроризмнің міндетті белгісі болып табылады.
Қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қатарына мыналарды жатқызуға
болады: тұрғын үйлер, өндірістік немесе басқа ғимараттар мен құрылыстар
орналасқан төңіректің үлкен жерін су басуы; апат, катастрофа, аймақтың
химиялық немесе радиоактивті заттармен ластануы, т.б.
Терроризм адамдардьң қаза болуына, елеулі зиян келуіне немесе қоғамға
қауіпті басқа зардаптардың орын алуына шынайы қауіп төндіретін жарылыс,
өртеу не басқа әрекеттердің жасалу сәтінен бастап аяқталған қылмыс ретінде
тану міндетті түрде орын алуы талап етілмейді.
Қылмыстың субъективті жағы тікелей ниеттің болуымен байланысты. Тұлға
адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру немесе қоғамға қауіпті
басқа зардаптар орын алытындай қауіп төндіруші жарылыс, өртеу не басқа
әрекет жасайтындығын немесе осыңдай әрекеттерімен қорқытатындығы түсініп
біледі және нақ сол әрекеттерді жасауды тілейді.
Терроризмнің мақсаты, яғни қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты
қорқыту не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету - оның
негізгі белгісі болып табылады.
Қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, сол сияқты, халықты қорқыту мақсаттары
тұлғаның қоғамды дүрбелең күйге ұшыратуға, қалың көпшілікті өздерінің
өмірі, денсаулығы, мүлкінің сақталуы үшін үрейлендіруге ұмтылумен
сипатталады.
Ал, мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсаты
айыптының бұл органдарды терроршылар үшін тиімді, бірақ заңсыз әрі тиімсіз
әрекеттер жасауға не шешімдер қабылдауға мәжбүр қылатындай ниетінің
болуымен байланысты.
Қылмыстың субъектісі - 14 жасқа толған тұлға.
Терроризмнің Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 233-
бабының 2-бөлімімен көзделген бағаланған түрі ретінде:
а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) атыс қаруын қолдану отырып жасаған нақ сол әрекеттері танылады;
Егер де терроризмді жасауға осы қылмысты бірлесіп жасау туралы алдын
ала келіскен (жарылыс, өрт не басқа әрекеттерді немесе осы әрекеттермен
қорқытудың жасалу сәтіне дейін) екі не одан да көп тұлғалар қатысса, ол
алдын ала сөз байласу бойынша адамдар тобы арқылы жасалған деп танылады.
Дәрімен ататын қару пайдалану деп оны адамның денсаулығына зиян
келтіру үшін іс жүзінде қолдануды айтады. Дәрімен ататын қарулар қатарына
пистолеттер, винтовкалар, автоматтар, пулеметтер, гранатометтер және т.б.
Жаппай қырып-жоятын қарулар қатарына жарылыс арқылы немесе
радиоактивті материалдар көмегімен әсер ететін қарулар, өлтіретін химиялық,
биологиялық қарулар және атом бомбасының не жоғарыда аталған қарулардың
бірінің қасиетіне не болашақта жасалып шығарылатын кез келген басқа қару
жатқызылуы тиіс.
Қалың көпшіліктің денсаулығына зиян келтіру, адамдардың жұқпалы
аурулармен жаппай ауруы, өзге де ауыр зардаптар болып табылады. ҚР ҚК-
нің 233-бабының 1-бөліміне қарағанда қылмыстың бұл құрамы материалды құрам
болып келеді, сондықтан қылмыс тек жоғарыда аталған зиянды зардаптар орын
алса ғана аяқталған болып есептеледі. Және де, терроризм әрекеті кезінде
адам өлімі немесе өзге де ауыр зардаптарға ұшырау тек абайсызда болуы
мүмкін. Ал егер де өлім қасақана ұшыратылған болса, онда жасалған әрекет ҚК-
нің 96-бабы бойынша қосымша бағалауды талап етеді.
Заң терроризм актісін дайындауға қатысқан адамды, егер ол мемлекеттік
органдарды дер кезінде ескертуімен немесе басқа жолмен терроризм актісінің
жүзеге асырылуын болдырмауға жәрдемдессе және егер ол адамның іс-әрекетінде
өзге қылмыс құрамы болмаса қылмыстық жауаптылықтан босатуды қарастырады.
Сонымен, тұлғаны терроризмге дайындалғаны үшін қылмыстық жауаптылықтан
босату екі түрлі шарттың болуына байланысты:
1. Мемлекеттік органдарды дер кезінде ескерту нәтижесінде немесе
басқа жолмен (жарылғыш қоңдырғыны залалсыздандыру, бірлесіп
қатысушыларды айныту) аталған актінің алдын алу (болдырмау).
2. Терроризмді дайындаушы тұлғалардың әрекеттерінде қылмыстың басқа
құрамының болмауы.
Терроризм, яғни адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру,
не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу қауіпін төндіретін жарылыс
жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттер жасау, егер осы іс-әрекеттер
қоғамдық қауіпсіздікті бұзу халықты қорқыту не мемлекеттік органдардың
шешім қабылдауына ықпал ету мақсатыңда жасалса: сондай-ақ аталған іс-
әрекеттерді дәл осы мақсатта жасаймын деп қорқыту - 3 жылдан 8 жылға дейін
мерзімге бас бостаңдығынан айыруға жазаланады.
Абайсызда адам өліміне немесе басқа ауыр зардаптарға әкеп соқса - 10
жылдан 15 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айырура жазаланады.
Терроризм актісі туралы көрінеу жалған хабар беру көп жағдайларда адамдар
арасында абыржу, тәртіпсіздік туғызады, мемлекеттік басқа да мекемелердің,
кәсіпорындардың, көліктің бірқалыпты жұмыс істеу ырқын бұзады.
Мұндай хабарлауға сенген мемлекеттік органдар, жекелеген адамдар
әбігерге түсіп, дайындалып жатқан террорлық актіні тоқтату үшін
ұйымдастырушылық техникалық шаралар өткізу мәжбүр болады. Осыған байланысты
бұл қылмыстың тікелей объектісі - қоғамдық қауіпсіздік болып табылады.
Объективтік жағынан қылмыс адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян
келтіру не қоғамға өзге де қауіпті зардаптардың болуы қауіпін тудыратын
жарылыс, өрт қою немесе өзге іс-әрекеттердің дайындалып жатқаны туралы
көрінеу жалған хабарлау әрекеттері арқылы жүзеге асырылады. (Қылмыстық
кодексінің 242-бабы).
Адамды кепілге алу (234 бап). Адамды кепілге алу халықаралық маңызы
бар қылмыс болып табылады. Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы 1979
жылғы желтоқсанда "Адамды кепілге алуға қарсы күрес туралы"
халықаралық Конвенция қабылдаған.
Қылмыстың тікелей объектісі - кепілге алынған адамдардың өмірі мен
денсаулығының қауіпсіздігі. Объективтік жағынан қылмыс адамды кепілге алу
немесе кепілдік ретінде ұстау арқылы сипатталады. Кепілге алу - кез-келген
құқыққа қайшы түрде, күш қолдану арқылы адамды бостандығынан айырып, қолға
түсіру болып табылады. Кепілдік ретінде ұстау - адамды өз еркімен жүріп-
тұру мүмкіндігінен күш қолдану арқылы айырып, бостандығынан айыру болып
табылады. Адамды кепілге алу - формальды құрамға жатады. Қылмыс
жәбірленушінің бас бостандығынан айырылған уақытынан бастап аяқталған деп
саналады. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен жасалады.
Кінәлі адам адамды заңсыз кепілге алғанын және кепілдік ретінде ұстап
тұрғанын сезеді, біледі және соны тілеп әрекет істейді.
Заңда қылмыстың субъективтік жағының қажетті белгісі - қылмыстың
мақсаты тікелей көрсетілген. Ол - мемлекетті, ұйымды немесе азаматты
қандайда бір - іс-әрекет жасаудан тартынуға мәжбүр ету болып табылады.
Мәжбүр ету әрекет немесе әрекетсіздік түрінде жасалады. Кінәлінің мәжбүр
ететін әрекеттеріне: мысалы, оған ақшалай қаражат немесе наркотикалық
заттарды, қару-жарақ, көлік құралдарын беруді немесе біреуді тұтқын орнынан
босатып жіберуді талап етулері жатады.
Қылмыстық кодекстің 234 бабының 3 тармағында адамды кепілге алуды
ұйымдасқан топ (ҚК-ің 96-бабының 3 тармағы) жасаған не абайсызда адам
өліміне немесе өзге де ауыр зардаптарға (жәбірленушінің немесе оның
туыстарының ауыр науқасқа душар болуы, ауыр дене жарақатын алуы немесе
оларға едәуір мөлшердеп мүліктік залал келтірілсе және т.б.) әкеп соққаны
үшін жауаптылық белгіленген. Қылмыстық кодекстің 234 бабының ескертуінде:
"Кепілге алынған адамды өз еркімен немесе өкіметтің талап етуі бойынша
босатқан адам, егер оның іс-әрекеттерінде өзге қылмыс құрамы болмаса,
қылмыстың жауаптылықтан босатылады", - делінген. Осыған орай қылмыстық
жауаптылықтан босатудың шарттары: а) кепілге алынған адамды өз еркімен
босату б) өкіметтің талап етуі бойынша босату болып табылады. Кепілге
алынған адамы өз еркімен немесе өкіметтің талап етуі бойынша босатқан
адамның өрекетіне басқа қылмыс құрамы (мысалы: кепілге алынған адамды
зорлауға, оған ауыр, орта, жеңіл дене жарақатын келтіру: адам өлтіруі, қару-
жарақ, оқ-дәріні ұрлауы) бар болса, онда ол осы істеген қылмысы үшін
жауаптылыққа тартылады.
Кепілге алынған адамды босату шарты ретінде мемлекетті, ұйымды немесе
азаматты қандай да бір іс-әрекет жасауға немесе қандай да бір іс-әрекет
жасаудан тартынуға мәжбүр ету мақсатында адамды кепілге немесе кепілдік
ретінде ұстау - үш жылдан сегіз жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан
айыруға жазаланады.
Осы баптың 1 және 2 бөліктерінде көзделген әрекеттерді, егер оларды
ұйымдасқан топ жасаса не олар абайсызда адам өліміне немесе өзге де ауыр
зардаптарға әкеп соқса - 10 жылдан 15 жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынан айыруға жазаланады. Бірақ бұл жерде бір ескертуі бар: кепілге
алынған адамды өз еркімен немесе өкіметтің талап етуі бойынша босатқан
адам, егер оның іс-әрекеттерінде өзге қылмыс құрамы болмаса, қылмыстық
жауаптылықтан босатылады.
Бандитизм (237-бап) - аса қауіпті қылмыстардың бірі. Бұл қылмыстар
жылма-жыл өріс алып, көбеюде, оның қоғамға аса қауіптілігі сол, банды
құрылымы жөнінен тұрақты, қаруланған топ бола тұрып, аса ауыр қылмыстарды
жасайды.
Қылмыстық тікелей объектісі - қоғамдық қауіпсіздік:
Қосымша тікелей объектісі - адамдардың өмірі, денсаулығы, меншігі,
сондай-ақ басқадай мүдделер.
Объективтік жағынан бандитизм бірнеше әрекеттердің жиынтығы бойынша
сипатталады:
1. Азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау мақсатында тұрақты
қарулы топ (банда) құру.
2. Осындай топтық (банданы) басқару.
3. Тұрақты қарулы топқа қатысу.
4. Бандалық топқа кіретін адамдардың біреуінің болса да қарулануы.
Қаруланған банда деп екі немесе одан көп адамдардың алдын ала келісіп
азаматтарға немесе ұйымдарға бір немесе бірнеше шабуыл жасау мақсатында
құрылған қаруланған, тұрақты топты айтамыз.
Банданы құру деп банданы жарақтау, оларды қарумен жабдықтау,
банданың құрамына мүшелер тарту, банды мүшелерінің рольдерін белгілеу
олардың істейтін қылмыстарының жоспарлауды айтамыз. Бандыны құрушы,
әдетте оның ұйымдастырушысы болып табылады.
Банданың тұрақтылығы қаруланған топтың мүшелерінің қылмысты іс-
әрекеттерді жүзеге асыру жөніндегі келісімнің нәтижесі арқылы анықталады.
Банда мүшелерінің алдын ала келісім арқылы жасайтын бір немесе бірнеше
қылмысын қылмыстық іс-әрекет деп айтамыз.
Бандаға кіретін топ мүшелерінің ең болмағанда біреуінің атылатын
немесе суық қарумен қарулануы негізгі шарт болып табылады. Қаруға, сондай-
ақ әртүрлі жарылғыш құралдары да жатады.
Бандитизм құрамы құрылысы жөнінен келте қылмыс құрамына жатады.
Сондықтан да қылмыс қарулы топ (бандыны) құрған уақыттан бастап аяқталған
деп танылады. Бұл жерде қарулы топқа кіретін банда мүшелерінің біреуінің
болса да қарулануы жеткілікті. Банда құрылған уақыттан бастап, бандалық топ
басқа бір қылмысты істеп үлгермегеніне қарамастан бандитизм құрамы
аяқталған деп табылады.
Бандыны басқару деп құрылған банданың қылмыстық іс-әрекеттерінің
оперативтік бағытын белгілеу, банда шабуылды жасайтын нақты объектілерді
таңдап алу, шабуылды жүзеге асыратын тәсілдерді белгілеу, банда мүшелерімен
"тәрбиелік" сипаттағы жұмыстар жүргізу, оларды жазалау, жәбірленушілер мен
куәлардың көзін жою туралы шешімдер қабылдау, ұрланған мүлікті жасыру
немесе өткізу, бұйрықтар беру әрекеттерін айтамыз.
Шабуыл жасау деп қылмыстық нәтижеге жету үшін бандалық топтың
жәбірленушіге күш қолдануы немесе оны дереу нақты қолдану қауіпін тұғызуын
айтамыз.
Егер шабуыл барысында адам өлімі немесе адамның денсаулығына зиян
келтірілуі орын алса, онда іс-әрекет қылмыстардың жиынтығы бойынша
сараланады.
Субъективтік жағынан бандитизм тікелей қасақаналықпен жасалады. Кінәлі
адам Қылмыстық кодекстің 237-бабында көрсетілген әрекеттерді істейтінің
сезеді және оны істеуді тілейді. Қылмыстық ниет - әртүрлі болуы мүмкін,
оның негізгісі - пайдакүнемдік ниет.
Қылмыс құрамының субъективтік жағының міндетті белгісі - арнаулы
мақсат азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау болып табылады.
Қылмыстық субъектісі - 16-ға толған, есі дұрыс адам. Егер бандаға 14
пен 16 жастың арасындағы адамдар қатысса, онда олар өлтіргені, әйел
зорлағаны, ұрлық жасағаны үшін, яғни Қылмыстық кодекстің 15-бабының
1-тармағындағы қылмыстарды істегені үшін ғана жауапқа тартылады. Қылмыстық
кодекстің 237-бабының 2-тармағында тұрақты қарулы топқа (бандаға) немесе ол
жасаған шабуылдарға қатысқаны үшін жауаптылық көрсетілген.
Бандаға қатысу деп - олардың жасаған шабуылдарына тікелей қатысу,
сонымен бірге банданы қаржыландыру, қарумен жабдықтау, көлікпен қамтамасыз
ету, әрекеттерді орындауларын айтамыз.
Қылмыстық кодекстің 237-бабының 3-тармағы бандитизм әрекеттерін
адамның өз қызмет бабын пайдалана отырып жасағаны үшін жауаптылық
белгіленген. Мұндай әрекеттерді көп жағдайларда қаруға қатысы бар, оны
пайдалану сырын жете білетін полиция қызметкерлері, әскери қызметшілер
істеуі мүмкін. Осы бап (237-баптың 3-тармағы) бойынша қылмыс субъектісі
болып лауазым адамдары (Қылмыстық кодекстің 307-бабының ескертуі)
коммерциялық немесе өзге ұйымдардың басқарушылары (ҚК-тің 228-бабының
ескертуі) болады.
Айыптау қорытынды бойынша Тамыр Жігербаев,Әлихан Боданбаевтың
қылмыстары Қазақ КСР Қылмыстық кодексі 76-2 бабының 2-бөлігі "б", "в", "г".
тармақтарымен, осы баптың 1 және 2 бөліктерімен және 88 - бабының І-бөлігі
"а", г, "е" тармақтарымен ;
Еркін Аханбаев, Бауыржан Күнболатов, Мәди Мұқышевтың қылмыстары ҚКСР
Қылмыстық кодексінің 237-бабының 2-бөлігімен және 88-бабының 1-бөлігі "а",
"г", "е" тармақтарымен дәрежеленген еді.
Мемлекеттік немесе қоғамдық мүлікті көп мөлшерде иемдену мақсатымен
бір топ адамның алдын ала сөз байласуы бойынша шабуыл жасап, шабуылға
ұшыраған адамның өміріне немесе денсаулығына қауіпті күш жұмсаумен
ұштастырып немесе сондай күш жұмсамақ болып, қорқытып үй-жайға немесе қойма
орындарына басып кіру арқылы жасалса немесе дене ауыр жарақаттарымен
ұштасса, иә болмаса бұл қылмысты ерекше қауіпті рецидивист істесе немесе
бұрын мемлекеттік немесе қоғамдық немесе азаматтардың өзіндік мүлкін
иемдену мақсатымен шабуыл жасап тонаған немесе бандитизм жасаған адам
істесе - мүлкі тәркілене отырып, 6 жылдан 10 жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынан айыруға жазаланатындығы көзделген.
Азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау мақсатында тұрақты қарулы
топ (банда) құру, сол сияқты осындай топты (банданы) басқару мүлкі
тәркіленіп немесе онсыз сегіз жылдан он бес жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынан айыруға жазаланады.
Тұрақты қарулы топқа (бандаға) немесе ол жасаған шабуылдарға қатысу -
мүлкі тәркіпеніп немесе онсыз алты жылдан он екі жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынан айыруға жазаланады.
Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген әрекеттерді
адам өз қызмет бабын пайдалана отырып жасаса - мүлкі тәркіленіп немесе
онсыз он жылдан он бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Заңсыз әскерилендірілген құраманы ұйымдастыру қылмысы.
Әскери бөлім немесе негізгі сипаттары бойынша (саны, қаруланғандығы,
құрылымы, оқытып үйрету жұмыстары, т.б.) соған жақын тұратын
қаруландырылған ұйымды құрылым деп түсінеміз. Құрама бірлестік, отряд,
жасақ немесе өзге топ түрінде болуы мүмкін.
Құрылымның заңсыздығы, сол сияқты, оның қаруланғандығы, яғни
бірлестік, отряд, жасақ немесе өзге ұйым мүшелерінің оқ-дәрімен ататын
қаруы немесе суық қаруларының болуы оның міндетті белгілері болып табылады.
Тіпті қандай болса да бір нормативті негіздің жоқтығына қарамастан
ұйымдастырылуы іске асырылған әскерилендірілген құрама заңсыз деп танылады.
Заңсыз әскерилендірілген құраманы ұйымдастыру деп нәтижесінде осындай
құрама ұйымдастырылып шыққан кез келген әрекеттер (қатысушыларды іріктеу,
қару іздестіру, орналастыру жерді жабдықтау, т.б.) айтылады.
Ұйымдастырылып алынған заңсыз әскерилендірілген құраманың іс-
әрекеттерінің бағытын анықтап айыру-заңсыз құраманы басқаруды білдіреді.
Заңсыз әскерилендірілген құрамаларды ұйымдастыру сәтінен немесе осындай
құраманы басқаруды білдіретін әрекеттер жасалуы сәтінен бастап қылмыс
аяқталған болып есептеледі.
Қатарына кіру және бұл құраманың жоспарына сәйкес кез келген
әрекеттерді орындау - заңсыз әскерилендірілген құрамаға қатысу деп
танылады. Заңсыз әскерилендірілген құрамаларға қатысу орналасатын жерді
жабдықтау бойынша түрлі тапсырмалар орындау, күзетке қатысу, өткізілетін
сабақтар мен жаттығуларға қатысу түрінде болуы мүмкін.
Заңсыз әскери құрамаға қатысуын ерікті түрде топтасқан және қаруы мен
әскери жабдығын тапсырған тұлға, егер оның іс-әрекетінде қылмыстың
өзге құрамы болмаса, қылмыстық жауаптылықтан босатылады. Сонымен, ҚК 236-
бабына ескертуде көрсетілген нормаларды қолдану үш түрлі шарттың орын алған
кезінде мүмкін екен:
А) заңсыз әскери құрамаға қатысуды тоқтатудың ерекшелігі;
Б) қару мен әскери жабдықтарды тапсыру;
В) тұлғаның әрекетінде қылмыстың өзге құрамының болмауы.
Қылмыстың объектісі - қоғамдық қауіпсіздік.
Әскери құраманы (бірлестік, отряд, жасақ немесе өзге топты) заңсыз
түрде ұйымдастыру, сол сияқты оны басқару қылмыстың объективті жағын
білдіреді.
Субъективті жағынан алғанда, қылмыс тікелей ниеттің болуымен
сипатталады. Тұлға заңсыз әскерилендірілген құрама ұйымдастырып
отырғандығын немесе соны басқаратындығын ұғып біледі және осы әрекеттерді
жасағысы келеді де.
Қылмыстық субъектісі - заңсыз әскерилендірілген құраманың
ұйымдастырушысы немесе басшысы болып табылатын 16 жасқа толған тұлға.
Есірткі заттары, жүйкеге әсер ететін, күшті әсер ететін, улы,
уландырғыш, радиоактивті немесе жарылғыш заттар, қару-жарақ, әскери
техника, жару құрылғылары, атыс қаруы мен оқ-дәрілер, жаппай қырып-жоятын
қарудың ядролық химиялық, биологиялық және басқа түрлері, жаппай қырып-жою
қаруларын жасау үшін пайдалануы мүмкін материалдар мен жабдықтар
қарастырылушы қылмыстың заты болып табылады.
Қатты әсер ететін және улы заттардың да тізімі Қазақстан
Республикасының да бақылануы тиіс уландырғыш заттар тізімінде ерекше
тәртіппен көрсетілген.
Уландырғыш заттардың қатарына адамның орталық нерв жүйесіне немесе
тыныс мүшелеріне әсер етіп, олардың зақымдануын тудыратын өте улы, химиялық
реагенттер мен олардың қосындылары жатады.
Уландырғыш заттар: А) жүйкені жансыздандырушы; Б) жалпы улы; В) теріні
іріңдетуші; Г) тұншықтырғыш; Д) тітіркендіруші болып бөлінеді.
ҚР "Атом энергиясын пайдалану туралы" Заңның 1-бабына сәйкес,
радиоактивті материалдар қатарына ядролық, материалдар, яғни бөлінетін
(ажыратылған) ядролық заттардан тұратын немесе олардың жаңадан жасап шығара
алатын материалдар, яғни ядролар өздігімен ыдырай алатын химиялық
элементтерден тұратын материалдар, радиоактивті шығындар жатады.
Жарылғыш заттар - оқ-дәрі, тротил, нитроглицерин, аммонол және
жарылғыш реакцияларына қабілеті бар химиялық заттар мен олардың қоспасы.
Әскери техника - бұл қарулы күштердің әскери дайындығы мен әскери
әрекеттер жүргізуді қамтамасыз ету үшін қолданылатын техника (ұшақтар,
танкілер, бронетранспортерлер, жаяу әскердің әскери машиналары, т.б.).
Оқ-дәрінің не басқа зарядтардың энергиясының әсері нәтижесінде гранат,
снаряд, оқ ствол бойымен атып шығатын қару - атыс қаруы деп аталады.
Оқ-дәрі - құрылысы бойынша қарудың өзіне тиісті түрінен ату үшін
арналған және көздегенін зақымдайтын зат немесе құрылым.
Өткізу деп Қазақстан Республикасының кеден шекарасын іс жүзінде кесіп
өтуді айтамыз. Ол төмендегідей жолдардың бірі арқылы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе---------------------------- ----------------------------------- ------
-------------------3
1 тарау. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың жалпы
сипаттамасы
1.1 Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың түсінігі және маңызы------6
1.2 Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың заңдылық сипаттамасы---8
ІІ тарау. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың түрлері және
олардың жауаптылық ерекшеліктері---------------------- -----
------12
2.1. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардағы ұйымдасқан қылмыстық
топтардың жасайтын қылмыстары------------------------- ---------------
-------13
2.2 Жалпыға бірдей қауіпті заттарды қолдану ережелерін
бұзумен байланысты қылмыстар-------------------------- ---------------
---------37
ІІІ тарау. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар арасындағы
қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың жауаптылық
ерекшеліктері
3.1 Жаппай тәртіпсіздік қылмысының ұғымы мен оның сипатамасы---------49
3.2 Бұзақылық қылмысының сипаттамасы------------------------ ---------------
---51
3.3 Тағылық қылмысының жауаптылық ерекшілігі------------------------- ------
56
Қорытынды-------------------------- ----------------------------------- ------
------------59
Қолданылған әдебиеттер тізімі----------------------------- ------------------
-------61
КІРІСПЕ
Еліміздің тәуелсіз, демократиялық, құқықтық мемлекет болып
жарияланғанына он жыл болды. Осы жылдар ішінде көптеген іс тындырылғаны
мәлім. 1997 жылы шілде айының он алтыншы жұлдызында Қазақстан Республикасы
жаңа Қылмыстық кодексі қабылданып, ол 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап заңды
күшіне енді.
Жаңа Қылмыстық заңның ең басты міндеттерінің бірі - адам, қоғам,
мемлекет мүддесін қорғау болып табылады.
Қылмыстық құқық жеке құқық саласы ретінде адамды, оның құқықтары мен
бостандықтарын, қоғамды және мемлекетті қылмыстық қол сұғушылықтан қорғауға
бағытталған қоғамдық қатынастарды реттейді.
Жеке адам мен қоғам арасындағы қатынастардың қайсысының қоғамға
қауіптілік дәрежесінің басым екендігін анықтау және оған осы мәселеде
қылмыстық құқылық шараларды реттеу қылмыстық заңның негізгі міндеттерінің
бірі болып табылады.
Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары мемлекет арқылы
қорғалады. Қазақстан Республикасының Конституциясының 2-бөлімі осы мәселеге
тікелей арналған. Конституцияның 1-бабында "Ең қымбат қазына - адам және
адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары", - деп жарияланған.
Осыған орай, Қазақстан Республикасындағы барлық құқық салалары соның
ішінде Қылмыстық кодексте адамды қорғауды өзінің міндеті деп санайды.
Қазақстан Республикасының ҚК - нің 2 - бабында адам және азаматтың
құқықтары бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау ең басты міндет ретінде
көрініс тапқан. Қазақстан Республикасында барлық заңдары жеке
бостандықтарын қорғауға әруақытта артықшылық береді.
Күнделікті өмірде қылмыс жасады қоғамдық тәртіпті бұзды деген сөзді
жиі естуге болады. Демек, мұндай әрекет жасаушылар білмей немесе қасақана
заңдылықты, құқық тәртібін бұзады. Соның нәтижесінде құқық бұзушылық пайда
болады. Құқық бұзушылық дегеніміз құқыққа қарсы, қоғамға қайшы, тұлғаға
зиянды, қауіпті кінәлі деп танылып жасалынатын әрекет немесе әрекетсіздік.
Қылмыс - бір адам арқылы емес бірнеше адамның бірігуі арқылы істелуі
мүмкін. Бірнеше адамның қылмыс істеуінің нәтижесінде істелген қылмыстық
мәні, одан туындайтын зиянның мөлшері де жеке дара адам істеген жауапты
болатын адамдардың санын тура анықтау қажеттілігі туындайды.
Сондай-ақ бұл адамдардың жауаптыларының негізі мен шегін, олардың
әрқайсысының бірігіп қылмыс істеудегі кінәсінің мәні мен дәрежесіне қарай
салыстыру, әрбір қылмыскердің жеке тұлгасының ерекшеліктерін анықтаудың
маңызы зор. Қылмысқа қатысу институты ғана осы мәселелерді анықтауға толық
мүмкіндік туғызады.
Жаңа Қылмыстық заңда қылмысқа бірігіп қатысудың ұғымы, оған
қатысушылардың (орындаушылар, ұйымдастырушылар) жекелеген іс-әрекет
сипаттайтын белгілер және оларға жаза тағайындаудың негізгі қағидалары,
сондай-ақ қылмысқа қатысу нысандарының анықтамасы берілген (ҚК-тік 21-31
баптары)[1].
І тарау. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың
жалпы сипаттамасы
1.1 Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың
түсінігі және маңызы
Қылмыстық кодексте жазалау қатерімен тыйым салынған айыпты қоғамдық
қауіпті әрекет (іс-әрекет немесе әрекетсіздік) қылмыс деп танылады.
Қылмыстық заңды ұқсастығы бойынша қолдануға жол берілмейді.
Көптеген Батыс Еуропа елдерінің қылмыстық құқықтарында, қылмыстың формальды
анықтамаларына түсінік беруі орын алған, отанымыздың қылмыстық құқықтарына
тән, қылмыстық заңда, жазалау қатерімен тыйым салынған материалды -
формалды анықтамадағы әрекет дәстүрлі түрде орын алғандығы белгілі.
Егер қылмыстың түсінігі формальды - анықтамаға түсінік бере отырып қол
сұғушылықтың құқыққа қарсы формальды белгілеріне сілтеме жасаса, ал
материалды анықтамада формальды белгілерімен міндетті түрде материалды
қоғамға қауіптілік әрекет немесе әрекетсіздік болып табылады.
Қылмыстың түсінігі Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі 9-бабында
берілген. Осы кодексте жазалау қатерімен тыйым салынған айыпты қоғамдық
қауіпті әрекет (іс-әрекет немесе әрекетсіздік) қылмыс деп танылады.
Берілген анықтамаға сәйкес, қылмыс міндетті белгілерімен
сипатталынады. Бұл - қоғамға қауіптілік, оның құқыққа қайшылығы, кінәлік
және жазалылық. Тек қана осы көрсетілген белгілердің жиынтығының болуымен
ғана байланысты қол сұғушылық қылмыс болып табылуы мүмкін.
Қылмыстың бірінші белгісі - оның қоғамға қауіптілігі. Қоғамға
қауіптілік - қылмыстық заңмен қорғалған қоғамдық қарым - қатынасқа нақты
қауіптілік тудыратын немесе зиянын тигізетін қылмыстың объективті белгісі
(әрекет немесе әрекетсіздік).
Қоғамға қауіптілік қылмыстың нақты түрдегі сапалық белгісі болып
табылады, яғни заң атқарушы тек осы қоғамға қауіптіліктің белгілерін
анықтаумен ғана байланысты әрекет немесе әрекетсіздіктің қылмыс қатарына
жатқызуға болатындығын көрсетеді. Қоғамға қауіптілік іс-әрекеттің қоғамдық
қатынастарға зиян келтіруін немесе зиян келтіру қаупін туғызуы белгілерімен
сипатталынады. Заң атқарушы, егер қолсұғушылыққа тыйым салуды міндетті
түрде таба отырса, қауіп туғызған нақты әрекет немесе әрекетсіздікті
әрқашан да қылмыс қатарына жатқыза бермейді.
Қоғамға қауіптілік - тек қылмысқа ғана қатысты деп айтуға болмайды.
Әкімшілік құқық мысалы, қоғамға немесе мемлекетке жеке адамға зиян
тигізеді. Бірақ олардың қоғамға қауіптілігі едәуір төмен.
Заң шығарушы қылмысты басқа құқық бұзушылықтан айырып көрсетуі үшін,
қол сұғушылықтың нәтижесінде болатын зардаптардың белгілерін сипаттайтын
белгілерді ҚК-тің Ерекше бөлімі баптарының диспозициясында көрсеткен.
Қоғамға олардың жерленген жерлерін қорлағаны (275-бабының 2-бөлігі), көлік
құралдарын немесе қатынас жолдарын қасақана жарамсыз еткені (299-бап) үшін
қылмыстық жауапқа тартылуы тиіс.
1.2 Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың заңдылық
сипаттамасы
Қылмыстық қауіпсіздік адамдардың қауіпсіз өмір сүруін, бірқалыпты
қызметін, радиоактивті материалдарды заласыз пайдалану, қаруды, оқ-дәріні,
жарылғыш заттарды немесе жарылғыш қондырғыларды тиісінше және қауіпсіз
пайдалану, сондай-ақ таукен немесе құрылыс жұмыстарын қауіпсіз жүргізуді
реттейтін қоғамдық қатынастардың жиынтығы болып табылады.
Бұл қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың топтық объектісі болып
табылады. Бұл қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың тікелей объектісі
қоғамдық қауіпсіздіктің жекелеген салалары (адам өмірінің және оның
қызметінің қауіпсіздік шарттары: өліммен аяқталатын зардап туғызуы мүмкін
жұмыстарды жүргізу және т.б.) болып табылады. Осы топқа жататын кейбір
қылмыстардың қосымша тікелей объектісі адамның өмірі мен денсаулығы болуы
мүмкін. Объективтік жағынан алғанда, қоғамдық қауіпсіздікке жататын
кылмыстардың көпшілігі әрекет арқылы, ал біршамалары әрекет немесе
әрекетсіздік күйде (ҚК-тің 245, 246-баптары) жүзеге асырылады.
Көптеген қылмыстар кұрам жағынан формальдық (ҚК-тің 233, 234, 237
баптары), ал қайсыбіреулері материалдық құрамға (ҚК-тің 245, 244 баптары)
жатады. Адамның, оның құқықтары мен бостандығын ең жоғарғы әлеуметтік
құндылық деп тану адамдардың қауіпсіз тіршілігін, қоғамдық және мемлекеттік
құрылымдардың қалыпты қызмет атқаруын қамтамасыз ете алатын, тиісті
әлеуметтік жағдайлар құрылуына байланысты. Азаматтардың еңбек етуімен
демалуы, мемлекеттік тәртіпті қорғау үшін қажетті жағдайлар құруға
бағытталған құқықтық шаралар жүйесі адамдардың, қоғамдық және мемлекеттік
мүдделердің әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз ететін маңызды фактор болып
табылады. Қоғамдық қауіпсіздік және қоғамдық тәртіпке бағытталған қол
сұғушылық үшін жауаптылық көздейтін ҚР ҚК 9-тарауының нормалары осындай
шаралардың қатарына жатады.
Қоғамдық қауіпсіздік және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың
ерекшелігі олардың қоғамдық қатынастардың қалың тобы үшін зиянды екендігіне
(жеке бастың, кәсіпорындардың, мекемелердің ұйымдардың және басқа
әлеуметтік құрылымдардың қалыпты жұмыс атқаруының қауіпсіздігі үшін). Бұл
санаттағы қылмыстарды жасау кезінде тек жеке бір адамның мүддесіне ғана
емес, қоғам өмірінің қауіпсіз жағдайларына тұтасынан, яғни қоғамдық маңызды
мүдделерге зиян келтіреді. Осыған байланысты, түгел қоғам қалыпты және
қауіпсіз жағдайлары, қоғамдық тәртіп, түрлі жұмыстар жүргізу және жалпыға
бірдей қауіпті заттарды қолдану кезіндегі қауіпсіздік сияқты әлеуметтік
құндылықтар тікелей қылмыстық ықпалға ұшырауы мүмкін.
Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексінің жалпыға бірдей
қауіпсіздікті қоғамдық қауіптілікті оның тар мағынасы да ғана емес, сол
сияқты қоғамдық адамгершілікті, т.б. қамтамасыз етуші қоғамдық
қатынастардың үлкен тобының құрамдас бөлшегі ретінде қарастырады. Бұл
қоғамдық қатынастардың барлық жиынтығы Қылмыстық кодексте қоғамдық
қауіпсіздік (кең мағанасында) және қоғамдық тәртіп деп аталып, Қазақстан
Республикасының Қылмыстық кодексінің 9-тарауына кіретін қылмыстардың текті
объектісін құрайды.
Заңға сәйкес, Қылмыстық кодексінің 9-тарауының нормалары мен
қарастырылған қылмыстардың объектісі - қоғамдық қауіпсіздік және қоғамдық
тәртіп болып табылады, яғни, қоғамның әр мүшесінің өмір сүру жағдайының
қауіпсіздігін, әр түрлі жұмыстар жүргізу кезінде және жалпыға бірдей
қауіпті заттарды қолдану барысында жеке бастың, қоғамның немесе мемлекеттің
мүдделерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ететіндей қоғамдық қатынастардың
жиынтығы.
Объективті жағынан алғанда, қоғамдық қауіпсіздік және қоғамдық
тәртіпке қарсы қылмыстардың көпшілігі әрекет арқылы жасалынады:
- терроризм (Қылмыстық кодексінің 233-бабы), бұзақылық (ҚК - нің 257-
бабы) және басқалары.
Жекелеген қылмыстар тек әрекетсіздік арқылы да жасалуы мүмкін:
- атом энергетикасы объектілерінде қауіпсіздік ережелерін бұзу (ҚК-
нің 244-бабы), таукен немесе құрылыс жұмыстарын жүргізу кезінде қауіпсіздік
ережелерін бұзу (ҚК-нің 244-бабы және басқалары). Қоғамдық қауіпсіздік және
қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың көпшілігі формальды құрамдас қылмыстар
қатарына жатады: заңсыз әскерилендірілген құраманы ұйымдастыру (ҚК-нің 236-
бабы), қаруды заңсыз жасау (ҚК-нің 252-бабы) және тағы басқа кейбір
қылмыстардың құрамы материалды болып құрастырылған, мысалы, өрт
қауіпсіздігі ережелерін бұзу (ҚК-нің 256-бабы).
Субъективті жағынан алғанда, қоғамдық қауіпсіздік және қоғамдық
тәртіпке қарсы қылмыстардың көпшілігі кінәнің қасақана түрінің болуымен
сипатталады. Бірқатар қылмыстар тек абайсызда жасалады, мысалы, атыс қаруын
ұқыпсыз сақтау (ҚК-нің 253-бабы)[2].
Қылмыстық кодексінің 233, 234 баптары 2-бөлімі, 235, 237-240
баптарында көзделген қылмыстарда мақсат міндетті белгі болып табылады.
Қарастырылушы қылмыстардың субъектілері - он алты жасқа толған
тұлғалар. Ал Қылмыстық кодекстің 233, 234, 242, 255-1, 2- бөлімдері, 257-
258 баптарымен көзделген. Қылмыстардың субъектілері 14 жасқа толған
тұлғалар болып табылады. Көп жағдайларда бұл қылмыстардың субъектілері жеке
тұлғалар болса, жекелеген жағдайларда арнайы белгілері бар тұлғалар болуы
мүмкін.
ІІ тарау. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың түрлері және олардың
жауаптылық ерекшеліктері
Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар қоғамдық тыныштық жағдайын,
әлеуметтік құрылымдардың қалыпты қызмет атқаруын, түрлі жұмыстар жүргізу
кезінде немесе қоғамдық заттарды қолдану кезінде жеке бастың, қоғамның
немесе мемлекеттің мүдделерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуші қоғамдық
қатынастарға елеулі зиян келтіруші немесе мұндай зиян келтіру қаупін
тудырушы, қылмыстық заңға қөзделген қоғамдық қауіпті әрекеттерден тұрады.
Қарастырылушы қылмыстарды тікелей объектілерге байланысты топтарға
бөлуге болады:
Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар. Қылмыстардың аталған тобы,
қоғамдық өмірдің кез-келген бөлігінде жасалып, тұтас қоғам өмірінің
қалыпты, қауіпсіз жағдайын сақтау саласындағы ең маңызды мүдделерін қозғауы
мүмкін. Оттардың қатарына Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің 233-
234- баптарымен көзделген қылмысты әрекеттер жатады.
Түрлі жұмыстар жүргізу кезінде, қауіпсіздік ережелерін бұзумен
байланысты қылмыстар. Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің 244-246 -
баптарымен көзделген қылмыстар құрайды.
Жалпыға бірдей қауіпті заттарды қолдану ережелерін бұзумен
байланысты қылмыстар. Бұл топқа Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің
247-256 баптарымен көзделген әрекеттер кіреді.
4. Қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстар. Қоғамдық тәртіп - қылмыстың
объектісі ретінде қоғамдық тыныштықты, азаматтардың еңбектенуі, демалуы,
тұрмысы үшін, сонымен қатар, кәсіпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың
жұмысы үшін қалыпты жағдай қамтамасыз ете алатын қоғамдық қатынастар
жүйесінен тұрады. Бұл топтағы қылмыстарға Қазақстан Республикасы Қылмыстық
кодексінің 257-258 баптарымен көзделген әрекеттер жатады.
Әрине, қылмыс жасау үшін арнайы ұйымдастыру, даярлық әрекеттерін
орындап, тұрақты қылмыстық топ құрып мемлекеттің мүлкін талан-таражға салу
әрекеттерінің сонау 70-80 жылдары да бой көрсеткендігін сол тұста еңбек
еткен аға буын тергеушілер, судьялар жақсы біледі. Олар өздерінің
шеберлігі, қыралығы, тиянақтылығының арқасында көптеген ұйымдасқан талан-
таражға салушылар тобын әшкерелеп, мемлекетке миллиондаған қаражатты
қайтаруға атсалысты.
2.1. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың арасынан ұйымдасқан
қылмыстық топтардың жасайтын қылмыстары.
Ұйымдасқан қылмыстық топ құру және оған қатысуды мемлекетіміз алғаш
рет 1995 жылы дербес қылмыстың құрамы деп танып, сол жылы 17 наурыз күні
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Қазақ ҚСР Қылмыстық
кодексіне 63-3 бап енгізілді. Одан кейін яғни 1998 жылдың 1 қантарынан
күшіне енген Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 235-бабында
ұйымдасқан қылмыстық топ немесе қылмыстық қауымдастықты (қылмыстық ұйымды)
құру және оны басқару, қылмыстық қоғамдастыққа қатысу дербес қылмыстың
құрамы болып белгіленді. Ұрлықты саралаған кезде бір топ адам жасаған
ұрлықты ұйымдасқан қылмыстық топ жасаған ұрлықтан ажырата білген жөн.
Ұйымдасқан қылмыстық топқа бірнеше қылмыс жасамақшы оймен алдын ала
біріккен екі немесе одан да көп адамнан тұратын топ жатады деп түсіну
қажет. Қылмыстық қауымдастыққа бір басшылықпен қылмыстық әрекет жасаумен
айналасу үшін құрылған құрылымдық бірігулер жатады деп түсіну қажет. Оның
ұйымдасқан қылмыстық топтан бір айырмашылығы сол, қылмыстық қауымдастық
құрылымында екі немесе одан да көп қылмыстық топ бөлімшелері болады. Алдын-
ала сөз байласқан бір топ адамнан, ұйымдасқан
қылмысты топ пен қылмыстық қауымдастықтың негізгі айырмашылығы - олар
ұйымдасқан және тұрақты келеді.
Қылмыстық топ пен қылмыстық қауымдастықтың ұйымдасқандығы мен
тұрақтылығын олардың құрамы мен ұйымдық құрылымының қалыптары, олардың
мүшелерінің топтасқандығы, топтық тәртіпке және ұйымдастырушы және
жетекшінің талаптарына бағыныштылығы, қылмыстық әрекеттерінің түрімен
тәсілдерінің ұқсастығы, қылмыс жоспарлау мен оған жан-жақты даярлық жасауы,
қатысушылар арасын да рольдерді бөлісу, қылмысты жасырудың алдын-ала
шараларын және қылмыстық әрекеттерден тапқан мүлікті өткізіп жіберуді
қамтамасыз ету шаралары, тағы сол себептерімен белгілері дәлелдей алады.
Ұйымдасқан қылмыстық топ немесе қылмыстық қауымдастық жасаған ұрлыққа
тікелей қатысқан ғана емес, қаржыландыруға, ұрлық объектілерді табуға,
көлікпен және тағы басқалармен қамтамасыз етуге бағытталған басқа да
әрекеттер, ұйымдасқан топқа не қылмыстыққа қатысқан деп табылады.
Мінеки, Қазақстан Республикасыньң ең Жоғары Сот төрелігін айтатын бұл
мәселеге белгілі бағыт беріп, анықтауға жататын мән-жайлардың ара жігін
ажыратып, алдын ала тергеу мен сот отырысында ең алдыменен қандай
әрекеттерді орындау қажеттігін осылайша айқындаған. Қазақстан
Республикасының Жоғарғы Соты өз қаулысында бөтеннің мүлкін ұрлау мақсатында
құрылған қылмыстық топ жөнінде түсіндірме бермегенімен, мұндай талан-
таражға салу, есірткі бизнесі, мемлекеттің ұлттық және экономикалық
қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар жасау мақсатыңда да құрылатынын жадымыздан
шығармауымыз керек.
Көрсетілген қылмыс құрамы Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексіне
тұңғыш рет еңгізіліп отыр. Ұйымдасқан қылмыс жеке адам, қоғам, мемлекет
үшін аса қауіп тудыратын жалпыға мәлім. Осыған орай осы қылмыстың тікелей
объектісі - қоғамдық немесе мемлекеттік қауіпсіздік болып табылады.
Өйткені, ұйымдасқан қылмыс мемлекеттің, қоғамдық ұйымдастырудың әртүрлі
құрылымдарының бірқалыпты дұрыс қызмет атқаруына кедергі келтіруімен бірге,
олардың дұрыс қызметіне сан қилы тосқауылдар жасап, нақты қауіп төндіреді.
Объективті жағынан Қылмыстық кодекстің 235-бабында көрсетілген қылмыс
құрамы төмендегіше түрде сипатталады:
а) ұйымдасқан қылмыстық топты құру, сондай-ақ оны басқару
(235-баптың 1 тармағы);
б) қылмыстық қоғамдастықты (қылмыстық ұйымды) ауыр немесе аса
ауыр қылмыс жасау үшін құру;
в) қылмыстық қоғамдастықты (ұйымды) немесе оған кіретін
құрылымдық бөлімшелерді басқару;
г) қылмыстық топтардың ұйымдастырушыларының, басшыларының
немесе өзге де өкілдерінің бірлестіктерін құру (Қылмыстық
кодексінің 235 баптың 2 тармағы);
Қылмыстық қоғамдастықты басқаруға оны немесе оған кіретін
бөлімшелерді тікелей басқарып, жұмысын ұйымдастыру, олардың құжаттарын
дайындау, қоғамдастыққа кіретін, адамдардың, олардың бірлестіктерінің
міндеттерін, рольдерін айқындау, оларға міндет жүктеу әрекеттері жатады.
Қылмыстық қоғамдастыққа қатысуда, осы қоғамдастықтың міндеттерін
тікелей жүзеге асыру үшін қылмыстық әрекеттердің тікелей орындаушысы болу
немесе қылмысты жүзеге асыру үшін көмекші міндеттерді атқару немесе
қылмыстық қоғамдастықты қажетті құжаттармен, басқа материалдармен жабдықтау
әрекеттерін жүзеге асырушылықтар жатады.
Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен жасалады: кінәлі
үйымдасқан қылмыстық топ, қауымдастық (үйымды) қүрудың, оны басқарудың
немесе оған қатысудың қоғамға қауіпті, заңға қайшы екенін сезеді, біледі,
бірақ соған қарамастан оны құруды, оған басшылық етуді немесе оның
қызметіне қатысуды тілейді.
Қылмыстық кодексінің 235 бабының 1,2,3 тармақтарында көрсетілген
қылмыстардың субъектісі болып 16-ға толған, есі дұрыс кез келген адам, ал
осы баптың 4 тармағында көрсетілген қылмыстың субъектісі болып - арнаулы
субъект (қылмысты әрекеттерді істеуге лауазымдық жағдайын пайдаланған
лауазым иелері немесе өкімет "өкілдері" танылады.
Ұйымдасқан қылмыстық топты құру, сол сияқты оны басқару - бес жылға
дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Қылмыстық қоғамдастықты (қылмыстық ұйымды) ауыр немесе оған кіретін
құрылымдық бөлімшелерді басқару, сол сияқты ауыр немесе аса ауыр қылмыстар
жасау үшін жоспарлар мен шарттар әзірлеу мақсатында ұйымдасқан қылмыстық
топтардың ұйымдастырушыларының, басшыларының немесе өзге де өкілдерінің
бірлестіктерін құру - мүлкі тәркіленіп немесе онсыз, бес жылдан он жылға
дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Осы баптың бірінші, екінші, үшінші бөліктеріне көзделген әрекеттерді
адам өз қызмет бабын пайдалана отырып жасаса - мүлкі тәркіленіп немесе
онсыз, сегіз жылдан он бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Заң террорлық әрекетке - адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян
келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу қауіпін төндіретін
жарылыс жасауды, егер осы іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты
қорқыту не мемлекеттік ықпал ету мақсатына жасап, сондай-ақ аталған іс-
әрекеттерді дәл осы мақсатта жасаумен қорқытуды іске асыру идея Қазақстан
Республикасының Қылмыстық кодексінің 233-бабы осыңдай анықтама береді.
Терроризм - қазіргі дәуірдегі ең кауіпті қылмыс түрі болып табылады.
Мұндай қылмыстар көп жағдайларда ұлттық шектен шығып халықаралық сипат
алуда. Террорлық әрекеттер әртүрлі болуы мүмкін, бірақ оның бәрін
біріктіретін екі түрлі элемент бар. Оның бірішпісі - терроризм мемлекеттік
өкімет билігін күйретуге бағытталған; екіншісі - терроризмді жүзеге асыру
арқылы, яғни террористердің ұйымдасқан, қатыгездік әрекеттер арқылы
тұрғындарға үрей, қорқыныш қорғансыздық сезімен туғызу болып табылады.
Қылмыстың объектісі - қоғамдық қауіпсіздік. Қылмыстың объективті
жағы төмендегідей әрекеттердің болуымен сипатталады:
а) адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру немесе қоғамға
қауіпті басқа зардаптардың болу қауіпін төндіретін жарылыс жасау, өрт қою
немесе өзге де іс-әрекеттер жасау;
б) аталған әрекеттерді жасаумен қорқыту;
Заң тұрғысынан алғандағы мағынасына сәйкес терроризмді адамдар көбірек
шоғырланатын құнды мүліктер сақталатын жерлерде жүзеге асырытатын немесе ең
бастапқыда-ақ белгілі бір маңыздылығы бар ғимаратты не құрылысты жоюға
бағытталған жарылыс жасау, өртеп жіберу немесе басқа да әрекеттер құрайды.
Жарылыс жасау не өртеуден басқа, адамдардың қаза болуы не елеулі мүліктік
зиян келтіру қаупін немесе өзге де қоғамдық қауіпті салдардың орын алуын
тудыратын басқа да әрекеттер осы қылмысты жасау тәсілдері болып табылады
(гранатамен ататын немесе дәрімен ататын қарудың басқа түрлерінен ату,
электрмен, сумен не газбен жабдықтаушы жүйелерді істен шығару, т.б.).
Егер де террорлық әрекеті жасау туралы ниеттің өзі ғана анықталып, ол
пиғылдың қауіптігі және шынайылығы нақты әрекеттермен қуатталмаса,
қылмыстың объективті жағының белгісі ретіндегі террорлық әрекет жасаумен
қорқыту да орын алмайды. Адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру
не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың орын алу қауіптілігін төндіру
терроризмнің міндетті белгісі болып табылады.
Қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қатарына мыналарды жатқызуға
болады: тұрғын үйлер, өндірістік немесе басқа ғимараттар мен құрылыстар
орналасқан төңіректің үлкен жерін су басуы; апат, катастрофа, аймақтың
химиялық немесе радиоактивті заттармен ластануы, т.б.
Терроризм адамдардьң қаза болуына, елеулі зиян келуіне немесе қоғамға
қауіпті басқа зардаптардың орын алуына шынайы қауіп төндіретін жарылыс,
өртеу не басқа әрекеттердің жасалу сәтінен бастап аяқталған қылмыс ретінде
тану міндетті түрде орын алуы талап етілмейді.
Қылмыстың субъективті жағы тікелей ниеттің болуымен байланысты. Тұлға
адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру немесе қоғамға қауіпті
басқа зардаптар орын алытындай қауіп төндіруші жарылыс, өртеу не басқа
әрекет жасайтындығын немесе осыңдай әрекеттерімен қорқытатындығы түсініп
біледі және нақ сол әрекеттерді жасауды тілейді.
Терроризмнің мақсаты, яғни қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты
қорқыту не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету - оның
негізгі белгісі болып табылады.
Қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, сол сияқты, халықты қорқыту мақсаттары
тұлғаның қоғамды дүрбелең күйге ұшыратуға, қалың көпшілікті өздерінің
өмірі, денсаулығы, мүлкінің сақталуы үшін үрейлендіруге ұмтылумен
сипатталады.
Ал, мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсаты
айыптының бұл органдарды терроршылар үшін тиімді, бірақ заңсыз әрі тиімсіз
әрекеттер жасауға не шешімдер қабылдауға мәжбүр қылатындай ниетінің
болуымен байланысты.
Қылмыстың субъектісі - 14 жасқа толған тұлға.
Терроризмнің Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 233-
бабының 2-бөлімімен көзделген бағаланған түрі ретінде:
а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) атыс қаруын қолдану отырып жасаған нақ сол әрекеттері танылады;
Егер де терроризмді жасауға осы қылмысты бірлесіп жасау туралы алдын
ала келіскен (жарылыс, өрт не басқа әрекеттерді немесе осы әрекеттермен
қорқытудың жасалу сәтіне дейін) екі не одан да көп тұлғалар қатысса, ол
алдын ала сөз байласу бойынша адамдар тобы арқылы жасалған деп танылады.
Дәрімен ататын қару пайдалану деп оны адамның денсаулығына зиян
келтіру үшін іс жүзінде қолдануды айтады. Дәрімен ататын қарулар қатарына
пистолеттер, винтовкалар, автоматтар, пулеметтер, гранатометтер және т.б.
Жаппай қырып-жоятын қарулар қатарына жарылыс арқылы немесе
радиоактивті материалдар көмегімен әсер ететін қарулар, өлтіретін химиялық,
биологиялық қарулар және атом бомбасының не жоғарыда аталған қарулардың
бірінің қасиетіне не болашақта жасалып шығарылатын кез келген басқа қару
жатқызылуы тиіс.
Қалың көпшіліктің денсаулығына зиян келтіру, адамдардың жұқпалы
аурулармен жаппай ауруы, өзге де ауыр зардаптар болып табылады. ҚР ҚК-
нің 233-бабының 1-бөліміне қарағанда қылмыстың бұл құрамы материалды құрам
болып келеді, сондықтан қылмыс тек жоғарыда аталған зиянды зардаптар орын
алса ғана аяқталған болып есептеледі. Және де, терроризм әрекеті кезінде
адам өлімі немесе өзге де ауыр зардаптарға ұшырау тек абайсызда болуы
мүмкін. Ал егер де өлім қасақана ұшыратылған болса, онда жасалған әрекет ҚК-
нің 96-бабы бойынша қосымша бағалауды талап етеді.
Заң терроризм актісін дайындауға қатысқан адамды, егер ол мемлекеттік
органдарды дер кезінде ескертуімен немесе басқа жолмен терроризм актісінің
жүзеге асырылуын болдырмауға жәрдемдессе және егер ол адамның іс-әрекетінде
өзге қылмыс құрамы болмаса қылмыстық жауаптылықтан босатуды қарастырады.
Сонымен, тұлғаны терроризмге дайындалғаны үшін қылмыстық жауаптылықтан
босату екі түрлі шарттың болуына байланысты:
1. Мемлекеттік органдарды дер кезінде ескерту нәтижесінде немесе
басқа жолмен (жарылғыш қоңдырғыны залалсыздандыру, бірлесіп
қатысушыларды айныту) аталған актінің алдын алу (болдырмау).
2. Терроризмді дайындаушы тұлғалардың әрекеттерінде қылмыстың басқа
құрамының болмауы.
Терроризм, яғни адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру,
не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу қауіпін төндіретін жарылыс
жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттер жасау, егер осы іс-әрекеттер
қоғамдық қауіпсіздікті бұзу халықты қорқыту не мемлекеттік органдардың
шешім қабылдауына ықпал ету мақсатыңда жасалса: сондай-ақ аталған іс-
әрекеттерді дәл осы мақсатта жасаймын деп қорқыту - 3 жылдан 8 жылға дейін
мерзімге бас бостаңдығынан айыруға жазаланады.
Абайсызда адам өліміне немесе басқа ауыр зардаптарға әкеп соқса - 10
жылдан 15 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айырура жазаланады.
Терроризм актісі туралы көрінеу жалған хабар беру көп жағдайларда адамдар
арасында абыржу, тәртіпсіздік туғызады, мемлекеттік басқа да мекемелердің,
кәсіпорындардың, көліктің бірқалыпты жұмыс істеу ырқын бұзады.
Мұндай хабарлауға сенген мемлекеттік органдар, жекелеген адамдар
әбігерге түсіп, дайындалып жатқан террорлық актіні тоқтату үшін
ұйымдастырушылық техникалық шаралар өткізу мәжбүр болады. Осыған байланысты
бұл қылмыстың тікелей объектісі - қоғамдық қауіпсіздік болып табылады.
Объективтік жағынан қылмыс адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян
келтіру не қоғамға өзге де қауіпті зардаптардың болуы қауіпін тудыратын
жарылыс, өрт қою немесе өзге іс-әрекеттердің дайындалып жатқаны туралы
көрінеу жалған хабарлау әрекеттері арқылы жүзеге асырылады. (Қылмыстық
кодексінің 242-бабы).
Адамды кепілге алу (234 бап). Адамды кепілге алу халықаралық маңызы
бар қылмыс болып табылады. Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы 1979
жылғы желтоқсанда "Адамды кепілге алуға қарсы күрес туралы"
халықаралық Конвенция қабылдаған.
Қылмыстың тікелей объектісі - кепілге алынған адамдардың өмірі мен
денсаулығының қауіпсіздігі. Объективтік жағынан қылмыс адамды кепілге алу
немесе кепілдік ретінде ұстау арқылы сипатталады. Кепілге алу - кез-келген
құқыққа қайшы түрде, күш қолдану арқылы адамды бостандығынан айырып, қолға
түсіру болып табылады. Кепілдік ретінде ұстау - адамды өз еркімен жүріп-
тұру мүмкіндігінен күш қолдану арқылы айырып, бостандығынан айыру болып
табылады. Адамды кепілге алу - формальды құрамға жатады. Қылмыс
жәбірленушінің бас бостандығынан айырылған уақытынан бастап аяқталған деп
саналады. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен жасалады.
Кінәлі адам адамды заңсыз кепілге алғанын және кепілдік ретінде ұстап
тұрғанын сезеді, біледі және соны тілеп әрекет істейді.
Заңда қылмыстың субъективтік жағының қажетті белгісі - қылмыстың
мақсаты тікелей көрсетілген. Ол - мемлекетті, ұйымды немесе азаматты
қандайда бір - іс-әрекет жасаудан тартынуға мәжбүр ету болып табылады.
Мәжбүр ету әрекет немесе әрекетсіздік түрінде жасалады. Кінәлінің мәжбүр
ететін әрекеттеріне: мысалы, оған ақшалай қаражат немесе наркотикалық
заттарды, қару-жарақ, көлік құралдарын беруді немесе біреуді тұтқын орнынан
босатып жіберуді талап етулері жатады.
Қылмыстық кодекстің 234 бабының 3 тармағында адамды кепілге алуды
ұйымдасқан топ (ҚК-ің 96-бабының 3 тармағы) жасаған не абайсызда адам
өліміне немесе өзге де ауыр зардаптарға (жәбірленушінің немесе оның
туыстарының ауыр науқасқа душар болуы, ауыр дене жарақатын алуы немесе
оларға едәуір мөлшердеп мүліктік залал келтірілсе және т.б.) әкеп соққаны
үшін жауаптылық белгіленген. Қылмыстық кодекстің 234 бабының ескертуінде:
"Кепілге алынған адамды өз еркімен немесе өкіметтің талап етуі бойынша
босатқан адам, егер оның іс-әрекеттерінде өзге қылмыс құрамы болмаса,
қылмыстың жауаптылықтан босатылады", - делінген. Осыған орай қылмыстық
жауаптылықтан босатудың шарттары: а) кепілге алынған адамды өз еркімен
босату б) өкіметтің талап етуі бойынша босату болып табылады. Кепілге
алынған адамы өз еркімен немесе өкіметтің талап етуі бойынша босатқан
адамның өрекетіне басқа қылмыс құрамы (мысалы: кепілге алынған адамды
зорлауға, оған ауыр, орта, жеңіл дене жарақатын келтіру: адам өлтіруі, қару-
жарақ, оқ-дәріні ұрлауы) бар болса, онда ол осы істеген қылмысы үшін
жауаптылыққа тартылады.
Кепілге алынған адамды босату шарты ретінде мемлекетті, ұйымды немесе
азаматты қандай да бір іс-әрекет жасауға немесе қандай да бір іс-әрекет
жасаудан тартынуға мәжбүр ету мақсатында адамды кепілге немесе кепілдік
ретінде ұстау - үш жылдан сегіз жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан
айыруға жазаланады.
Осы баптың 1 және 2 бөліктерінде көзделген әрекеттерді, егер оларды
ұйымдасқан топ жасаса не олар абайсызда адам өліміне немесе өзге де ауыр
зардаптарға әкеп соқса - 10 жылдан 15 жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынан айыруға жазаланады. Бірақ бұл жерде бір ескертуі бар: кепілге
алынған адамды өз еркімен немесе өкіметтің талап етуі бойынша босатқан
адам, егер оның іс-әрекеттерінде өзге қылмыс құрамы болмаса, қылмыстық
жауаптылықтан босатылады.
Бандитизм (237-бап) - аса қауіпті қылмыстардың бірі. Бұл қылмыстар
жылма-жыл өріс алып, көбеюде, оның қоғамға аса қауіптілігі сол, банды
құрылымы жөнінен тұрақты, қаруланған топ бола тұрып, аса ауыр қылмыстарды
жасайды.
Қылмыстық тікелей объектісі - қоғамдық қауіпсіздік:
Қосымша тікелей объектісі - адамдардың өмірі, денсаулығы, меншігі,
сондай-ақ басқадай мүдделер.
Объективтік жағынан бандитизм бірнеше әрекеттердің жиынтығы бойынша
сипатталады:
1. Азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау мақсатында тұрақты
қарулы топ (банда) құру.
2. Осындай топтық (банданы) басқару.
3. Тұрақты қарулы топқа қатысу.
4. Бандалық топқа кіретін адамдардың біреуінің болса да қарулануы.
Қаруланған банда деп екі немесе одан көп адамдардың алдын ала келісіп
азаматтарға немесе ұйымдарға бір немесе бірнеше шабуыл жасау мақсатында
құрылған қаруланған, тұрақты топты айтамыз.
Банданы құру деп банданы жарақтау, оларды қарумен жабдықтау,
банданың құрамына мүшелер тарту, банды мүшелерінің рольдерін белгілеу
олардың істейтін қылмыстарының жоспарлауды айтамыз. Бандыны құрушы,
әдетте оның ұйымдастырушысы болып табылады.
Банданың тұрақтылығы қаруланған топтың мүшелерінің қылмысты іс-
әрекеттерді жүзеге асыру жөніндегі келісімнің нәтижесі арқылы анықталады.
Банда мүшелерінің алдын ала келісім арқылы жасайтын бір немесе бірнеше
қылмысын қылмыстық іс-әрекет деп айтамыз.
Бандаға кіретін топ мүшелерінің ең болмағанда біреуінің атылатын
немесе суық қарумен қарулануы негізгі шарт болып табылады. Қаруға, сондай-
ақ әртүрлі жарылғыш құралдары да жатады.
Бандитизм құрамы құрылысы жөнінен келте қылмыс құрамына жатады.
Сондықтан да қылмыс қарулы топ (бандыны) құрған уақыттан бастап аяқталған
деп танылады. Бұл жерде қарулы топқа кіретін банда мүшелерінің біреуінің
болса да қарулануы жеткілікті. Банда құрылған уақыттан бастап, бандалық топ
басқа бір қылмысты істеп үлгермегеніне қарамастан бандитизм құрамы
аяқталған деп табылады.
Бандыны басқару деп құрылған банданың қылмыстық іс-әрекеттерінің
оперативтік бағытын белгілеу, банда шабуылды жасайтын нақты объектілерді
таңдап алу, шабуылды жүзеге асыратын тәсілдерді белгілеу, банда мүшелерімен
"тәрбиелік" сипаттағы жұмыстар жүргізу, оларды жазалау, жәбірленушілер мен
куәлардың көзін жою туралы шешімдер қабылдау, ұрланған мүлікті жасыру
немесе өткізу, бұйрықтар беру әрекеттерін айтамыз.
Шабуыл жасау деп қылмыстық нәтижеге жету үшін бандалық топтың
жәбірленушіге күш қолдануы немесе оны дереу нақты қолдану қауіпін тұғызуын
айтамыз.
Егер шабуыл барысында адам өлімі немесе адамның денсаулығына зиян
келтірілуі орын алса, онда іс-әрекет қылмыстардың жиынтығы бойынша
сараланады.
Субъективтік жағынан бандитизм тікелей қасақаналықпен жасалады. Кінәлі
адам Қылмыстық кодекстің 237-бабында көрсетілген әрекеттерді істейтінің
сезеді және оны істеуді тілейді. Қылмыстық ниет - әртүрлі болуы мүмкін,
оның негізгісі - пайдакүнемдік ниет.
Қылмыс құрамының субъективтік жағының міндетті белгісі - арнаулы
мақсат азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау болып табылады.
Қылмыстық субъектісі - 16-ға толған, есі дұрыс адам. Егер бандаға 14
пен 16 жастың арасындағы адамдар қатысса, онда олар өлтіргені, әйел
зорлағаны, ұрлық жасағаны үшін, яғни Қылмыстық кодекстің 15-бабының
1-тармағындағы қылмыстарды істегені үшін ғана жауапқа тартылады. Қылмыстық
кодекстің 237-бабының 2-тармағында тұрақты қарулы топқа (бандаға) немесе ол
жасаған шабуылдарға қатысқаны үшін жауаптылық көрсетілген.
Бандаға қатысу деп - олардың жасаған шабуылдарына тікелей қатысу,
сонымен бірге банданы қаржыландыру, қарумен жабдықтау, көлікпен қамтамасыз
ету, әрекеттерді орындауларын айтамыз.
Қылмыстық кодекстің 237-бабының 3-тармағы бандитизм әрекеттерін
адамның өз қызмет бабын пайдалана отырып жасағаны үшін жауаптылық
белгіленген. Мұндай әрекеттерді көп жағдайларда қаруға қатысы бар, оны
пайдалану сырын жете білетін полиция қызметкерлері, әскери қызметшілер
істеуі мүмкін. Осы бап (237-баптың 3-тармағы) бойынша қылмыс субъектісі
болып лауазым адамдары (Қылмыстық кодекстің 307-бабының ескертуі)
коммерциялық немесе өзге ұйымдардың басқарушылары (ҚК-тің 228-бабының
ескертуі) болады.
Айыптау қорытынды бойынша Тамыр Жігербаев,Әлихан Боданбаевтың
қылмыстары Қазақ КСР Қылмыстық кодексі 76-2 бабының 2-бөлігі "б", "в", "г".
тармақтарымен, осы баптың 1 және 2 бөліктерімен және 88 - бабының І-бөлігі
"а", г, "е" тармақтарымен ;
Еркін Аханбаев, Бауыржан Күнболатов, Мәди Мұқышевтың қылмыстары ҚКСР
Қылмыстық кодексінің 237-бабының 2-бөлігімен және 88-бабының 1-бөлігі "а",
"г", "е" тармақтарымен дәрежеленген еді.
Мемлекеттік немесе қоғамдық мүлікті көп мөлшерде иемдену мақсатымен
бір топ адамның алдын ала сөз байласуы бойынша шабуыл жасап, шабуылға
ұшыраған адамның өміріне немесе денсаулығына қауіпті күш жұмсаумен
ұштастырып немесе сондай күш жұмсамақ болып, қорқытып үй-жайға немесе қойма
орындарына басып кіру арқылы жасалса немесе дене ауыр жарақаттарымен
ұштасса, иә болмаса бұл қылмысты ерекше қауіпті рецидивист істесе немесе
бұрын мемлекеттік немесе қоғамдық немесе азаматтардың өзіндік мүлкін
иемдену мақсатымен шабуыл жасап тонаған немесе бандитизм жасаған адам
істесе - мүлкі тәркілене отырып, 6 жылдан 10 жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынан айыруға жазаланатындығы көзделген.
Азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау мақсатында тұрақты қарулы
топ (банда) құру, сол сияқты осындай топты (банданы) басқару мүлкі
тәркіленіп немесе онсыз сегіз жылдан он бес жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынан айыруға жазаланады.
Тұрақты қарулы топқа (бандаға) немесе ол жасаған шабуылдарға қатысу -
мүлкі тәркіпеніп немесе онсыз алты жылдан он екі жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынан айыруға жазаланады.
Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген әрекеттерді
адам өз қызмет бабын пайдалана отырып жасаса - мүлкі тәркіленіп немесе
онсыз он жылдан он бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Заңсыз әскерилендірілген құраманы ұйымдастыру қылмысы.
Әскери бөлім немесе негізгі сипаттары бойынша (саны, қаруланғандығы,
құрылымы, оқытып үйрету жұмыстары, т.б.) соған жақын тұратын
қаруландырылған ұйымды құрылым деп түсінеміз. Құрама бірлестік, отряд,
жасақ немесе өзге топ түрінде болуы мүмкін.
Құрылымның заңсыздығы, сол сияқты, оның қаруланғандығы, яғни
бірлестік, отряд, жасақ немесе өзге ұйым мүшелерінің оқ-дәрімен ататын
қаруы немесе суық қаруларының болуы оның міндетті белгілері болып табылады.
Тіпті қандай болса да бір нормативті негіздің жоқтығына қарамастан
ұйымдастырылуы іске асырылған әскерилендірілген құрама заңсыз деп танылады.
Заңсыз әскерилендірілген құраманы ұйымдастыру деп нәтижесінде осындай
құрама ұйымдастырылып шыққан кез келген әрекеттер (қатысушыларды іріктеу,
қару іздестіру, орналастыру жерді жабдықтау, т.б.) айтылады.
Ұйымдастырылып алынған заңсыз әскерилендірілген құраманың іс-
әрекеттерінің бағытын анықтап айыру-заңсыз құраманы басқаруды білдіреді.
Заңсыз әскерилендірілген құрамаларды ұйымдастыру сәтінен немесе осындай
құраманы басқаруды білдіретін әрекеттер жасалуы сәтінен бастап қылмыс
аяқталған болып есептеледі.
Қатарына кіру және бұл құраманың жоспарына сәйкес кез келген
әрекеттерді орындау - заңсыз әскерилендірілген құрамаға қатысу деп
танылады. Заңсыз әскерилендірілген құрамаларға қатысу орналасатын жерді
жабдықтау бойынша түрлі тапсырмалар орындау, күзетке қатысу, өткізілетін
сабақтар мен жаттығуларға қатысу түрінде болуы мүмкін.
Заңсыз әскери құрамаға қатысуын ерікті түрде топтасқан және қаруы мен
әскери жабдығын тапсырған тұлға, егер оның іс-әрекетінде қылмыстың
өзге құрамы болмаса, қылмыстық жауаптылықтан босатылады. Сонымен, ҚК 236-
бабына ескертуде көрсетілген нормаларды қолдану үш түрлі шарттың орын алған
кезінде мүмкін екен:
А) заңсыз әскери құрамаға қатысуды тоқтатудың ерекшелігі;
Б) қару мен әскери жабдықтарды тапсыру;
В) тұлғаның әрекетінде қылмыстың өзге құрамының болмауы.
Қылмыстың объектісі - қоғамдық қауіпсіздік.
Әскери құраманы (бірлестік, отряд, жасақ немесе өзге топты) заңсыз
түрде ұйымдастыру, сол сияқты оны басқару қылмыстың объективті жағын
білдіреді.
Субъективті жағынан алғанда, қылмыс тікелей ниеттің болуымен
сипатталады. Тұлға заңсыз әскерилендірілген құрама ұйымдастырып
отырғандығын немесе соны басқаратындығын ұғып біледі және осы әрекеттерді
жасағысы келеді де.
Қылмыстық субъектісі - заңсыз әскерилендірілген құраманың
ұйымдастырушысы немесе басшысы болып табылатын 16 жасқа толған тұлға.
Есірткі заттары, жүйкеге әсер ететін, күшті әсер ететін, улы,
уландырғыш, радиоактивті немесе жарылғыш заттар, қару-жарақ, әскери
техника, жару құрылғылары, атыс қаруы мен оқ-дәрілер, жаппай қырып-жоятын
қарудың ядролық химиялық, биологиялық және басқа түрлері, жаппай қырып-жою
қаруларын жасау үшін пайдалануы мүмкін материалдар мен жабдықтар
қарастырылушы қылмыстың заты болып табылады.
Қатты әсер ететін және улы заттардың да тізімі Қазақстан
Республикасының да бақылануы тиіс уландырғыш заттар тізімінде ерекше
тәртіппен көрсетілген.
Уландырғыш заттардың қатарына адамның орталық нерв жүйесіне немесе
тыныс мүшелеріне әсер етіп, олардың зақымдануын тудыратын өте улы, химиялық
реагенттер мен олардың қосындылары жатады.
Уландырғыш заттар: А) жүйкені жансыздандырушы; Б) жалпы улы; В) теріні
іріңдетуші; Г) тұншықтырғыш; Д) тітіркендіруші болып бөлінеді.
ҚР "Атом энергиясын пайдалану туралы" Заңның 1-бабына сәйкес,
радиоактивті материалдар қатарына ядролық, материалдар, яғни бөлінетін
(ажыратылған) ядролық заттардан тұратын немесе олардың жаңадан жасап шығара
алатын материалдар, яғни ядролар өздігімен ыдырай алатын химиялық
элементтерден тұратын материалдар, радиоактивті шығындар жатады.
Жарылғыш заттар - оқ-дәрі, тротил, нитроглицерин, аммонол және
жарылғыш реакцияларына қабілеті бар химиялық заттар мен олардың қоспасы.
Әскери техника - бұл қарулы күштердің әскери дайындығы мен әскери
әрекеттер жүргізуді қамтамасыз ету үшін қолданылатын техника (ұшақтар,
танкілер, бронетранспортерлер, жаяу әскердің әскери машиналары, т.б.).
Оқ-дәрінің не басқа зарядтардың энергиясының әсері нәтижесінде гранат,
снаряд, оқ ствол бойымен атып шығатын қару - атыс қаруы деп аталады.
Оқ-дәрі - құрылысы бойынша қарудың өзіне тиісті түрінен ату үшін
арналған және көздегенін зақымдайтын зат немесе құрылым.
Өткізу деп Қазақстан Республикасының кеден шекарасын іс жүзінде кесіп
өтуді айтамыз. Ол төмендегідей жолдардың бірі арқылы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz