Қаржы нарығы жайлы

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

I. ҚАРЖЫ НАРЫҒЫ ТҮСIНIГI ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ
1.1 Қаржы нарығының экономикалық .теория негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қазақстан республикасындағы бағалы қағаздар нарығың қалыптасу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.3 Нарықты экономикалы өркендеген елдер тәжірибесі негізінде қазақстанның қор нарығын үлгілеу ... ... ... ... ... ... ... 9

II. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚАРЖЫ НАРЫҒЫН ДАМЫТУ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 қаржы нарығының дамуының қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 қазақстанның қаржы нарығын басқаруды
оңтайлау бойынша ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24

Қаржы нарығы туралы айтпас бұрын ең алдымен, әқаржы” терминына анықтама берейік. finansia термині алғаш рет 13-15 ғ.ғ. Италияның саудасы дамыған қалаларында пайла болды және сол кезде кез-келген төлем ақшасы түрі ретінде қолданылды.
Қазіргі жағдайдағы қаржы – бұл қоғамда қалыптасқан экономикалық қатынастар жүйесіндегі ақша құрылысы қорының қалыптасуы, бөлінуі, қолданылуы. Қаржы бірнеше қызмет атқарады.
1. топтастыру – құралдарды үйлестіру және материалды негіз құру;
2. реттеуші – шаруашылық субъектілерді ынталандыру;
3. бөлу – ақша құрамының қалыптасуы және оларды бюджет, әлеуметтік сақтандыру арқылы пайдалану;
4. бақылау – салық жинаудың дұрыстығын және оларды дұрыс пайдалануды қамтамасыз ету.
Қаржы қатынастарының тұлғалары – мемлекет, фирма, түрліше бірлестіктер, ұжымдар және жеке азаматтар.
Нарық – күрделі, әрі жан – жақты қызмет атқаратын қоғамдық қатынастар жиынтығы. Ол бір жағынан тауар және көрсетілген қызмет нарығын қамтыса, екінші жағынан қор жинау нарығын қамтиды. Соңғысы, өз кезегінде, қаржы нарығы мен қозғалмайтын мүлік нарығынан тұрады. Осы аталған нарықтардың өзара байланысы ұлттық экономикалық механизмді құрайды.Басқаша айтқанда, нарыққа қатысушылардың басым көпшілігі іскерлік шартқа қол қойып, өздеріне бағалы қағаз түрінде міндеттеме алады.
Қаржы нарығы – мемлекеттің бүкіл ақша қорларының жиынтығы. Бұл қорлар экономиканы әртүрлі субьектілерінің сұранысы мен ұсынысы әсерінен өзгеріп және үнемі қозғалыста болады.
Жалпы қаржы нарығыбіріне-бірі байланысты және бірін-бірі толықтырып тұратын, бірақ әрқайсысы өз алдына қызмет жасайтын үш нарықтан тұрады:
Біріншіден, айналымдағы қолма-қол ақша нарығыі және қолма-қол ақша қызметін атқаратын қысқа мерзімді төлем құралдары (вексельдер, чектер және с.с) жатады. Егер жалпы ұлттық өнім жылына 5%-ке, ал айналымдағы ақша -6-7%-ке өссе , онда жалпы ұлттық өнімді сатуда оңайға түседі. Онда экономикада жағымды өзгерістерді аңғаруға болады. Егер де жалпы ұлттық өнім жылына сол 5%-ке, ал айналымдағы ақша 10-20%-ке және одан да көп өссе, онда қарқынды инфляция болып, экономика құлдырап төмен кетеді.
Екіншіден, несие капиталының нарығы, яғни қысқа және ұзақ мерзімді банктік несие нарығы. Коммериялық банктер қысқа мерімді несиені қайтарылуына көзі жеткенде ғана жоғары процеттік өсіммен береді. Бұл несиені өзінің айналым қаржысы жоқ кәсіпорындар алуына мәжбүр. Негізгі қорларды құруға және оларды жаңартуға проценттік өсімі өзгеріп, қайта қаралып отыратын ұзақ мерзімді несие беріледі. Сондықтан, қаржы нарығының бұл бөлігіне де дағдарыс тән;

Анализ надежности ценных бумаг. //РЦБК №2, 1998.
Аубакиров “Экономикалык теория” оку куралы
Батталова А. Обзор налогообложения на рынке ценных бумаг. // РЦБК № 3, 2000
Джолдасбеков А. Историческая справка о системе государственного регулирования рынка ценных бумаг Республики Казахстан // РЦБК № 12, 1999
Джолдасбеков А.М. Нам необходимо вернуться к главной функции фондового рынка. // РЦБК № 4, 1999.
Джолдасбеков А.М. Проблемы развития казахстанского фондового рынка. // РЦБК № 9, 2007
Есенов Б. Совершенствование законодательной базы РЦБ в Республике Казахстан // САЯСАТ № 3-4, 2003.
Жүнісов Б.А. Нарықтық экономика негіздері 1- бөлім //Ақтөбе - 1993
Закон РК “ О рынке ценных бумаг”.// - Алматы, 1997
Казахстанская фондовая биржа. Нарық в ожидании // Нарық ценных бумаг Казахстана. - 1997. - №12. -стр. 13.
Көшенова Б.А. Бағалы қағаздар нарығы оқу құралы// Алматы -1999
Кулмагамбетов А. Что делать с фондовым рынком.// РЦБК № 6, 1998.
Молдахметов Н. Влияние накопительной пенсионной системы на развитие РЦБ в РК. // РЦБК № 7, 1999
http://www.khabar.kz Таразы 25.01. 2005 - Бейбіт Құсанбек
http://www.kazinform.com 15.11.2006

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

I. Қаржы нарығы ТҮСIНIГI ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ
1.1 Қаржы нарығының экономикалық –теория негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қазақстан республикасындағы бағалы қағаздар нарығың қалыптасу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.3 Нарықты экономикалы өркендеген елдер тәжірибесі негізінде қазақстанның қор нарығын үлгілеу ... ... ... ... ... ... ... 9

II. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚАРЖЫ НАРЫҒЫН ДАМЫТУ ЖӘНЕ жетілдіру МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 қаржы нарығының дамуының қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 қазақстанның қаржы нарығын басқаруды
оңтайлау бойынша ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22

Қолданылған Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24

Кіріспе

Қаржы нарығы туралы айтпас бұрын ең алдымен, әқаржы” терминына анықтама берейік. finansia термині алғаш рет 13-15 ғ.ғ. Италияның саудасы дамыған қалаларында пайла болды және сол кезде кез-келген төлем ақшасы түрі ретінде қолданылды.
Қазіргі жағдайдағы қаржы – бұл қоғамда қалыптасқан экономикалық қатынастар жүйесіндегі ақша құрылысы қорының қалыптасуы, бөлінуі, қолданылуы. Қаржы бірнеше қызмет атқарады.
1. топтастыру – құралдарды үйлестіру және материалды негіз құру;
2. реттеуші – шаруашылық субъектілерді ынталандыру;
3. бөлу – ақша құрамының қалыптасуы және оларды бюджет, әлеуметтік сақтандыру арқылы пайдалану;
4. бақылау – салық жинаудың дұрыстығын және оларды дұрыс пайдалануды қамтамасыз ету.
Қаржы қатынастарының тұлғалары – мемлекет, фирма, түрліше бірлестіктер, ұжымдар және жеке азаматтар.
Нарық – күрделі, әрі жан – жақты қызмет атқаратын қоғамдық қатынастар жиынтығы. Ол бір жағынан тауар және көрсетілген қызмет нарығын қамтыса, екінші жағынан қор жинау нарығын қамтиды. Соңғысы, өз кезегінде, қаржы нарығы мен қозғалмайтын мүлік нарығынан тұрады. Осы аталған нарықтардың өзара байланысы ұлттық экономикалық механизмді құрайды.Басқаша айтқанда, нарыққа қатысушылардың басым көпшілігі іскерлік шартқа қол қойып, өздеріне бағалы қағаз түрінде міндеттеме алады.
Қаржы нарығы – мемлекеттің бүкіл ақша қорларының жиынтығы. Бұл қорлар экономиканы әртүрлі субьектілерінің сұранысы мен ұсынысы әсерінен өзгеріп және үнемі қозғалыста болады.
Жалпы қаржы нарығыбіріне-бірі байланысты және бірін-бірі толықтырып тұратын, бірақ әрқайсысы өз алдына қызмет жасайтын үш нарықтан тұрады:
Біріншіден, айналымдағы қолма-қол ақша нарығыі және қолма-қол ақша қызметін атқаратын қысқа мерзімді төлем құралдары (вексельдер, чектер және с.с) жатады. Егер жалпы ұлттық өнім жылына 5%-ке, ал айналымдағы ақша -6-7%-ке өссе , онда жалпы ұлттық өнімді сатуда оңайға түседі. Онда экономикада жағымды өзгерістерді аңғаруға болады. Егер де жалпы ұлттық өнім жылына сол 5%-ке, ал айналымдағы ақша 10-20%-ке және одан да көп өссе, онда қарқынды инфляция болып, экономика құлдырап төмен кетеді.
Екіншіден, несие капиталының нарығы, яғни қысқа және ұзақ мерзімді банктік несие нарығы. Коммериялық банктер қысқа мерімді несиені қайтарылуына көзі жеткенде ғана жоғары процеттік өсіммен береді. Бұл несиені өзінің айналым қаржысы жоқ кәсіпорындар алуына мәжбүр. Негізгі қорларды құруға және оларды жаңартуға проценттік өсімі өзгеріп, қайта қаралып отыратын ұзақ мерзімді несие беріледі. Сондықтан, қаржы нарығының бұл бөлігіне де дағдарыс тән;
Үшіншіден, бағалы қағаздар нарығы. Бағалы қағаздар нарығының (БҚН) негізгі міндеті - бұл меншікті қайта бөлу және оны бір иеленушінің қолында бекіту емес, бұл функцияны нарық жекешелендірудің басталу кезеңінде орындады. Оның мазмұны, жалпы мәні сақтала отырып әртүрлі деректемелерде, әрбір авторлармен әрқилы ашылады, бұл құбылыстың күрделілігін және проблеманың жеткіліксіз әзірленгенін көрсетеді. Айта кету керек, нарық ең бірінші меншікті жекеменшіктендіру және мемлекеттік кәсіпорындарды акцияладырудан басталады.
Жекешелендірудің тереңдеуі бағалы қағаздардың массалық өтімді нарқынның қалыптасуына мүмкіндік бере отырып, инвесторлардың үлкен мөлшеріне арнаулы, нарықтағы бағалы қағаздар көлемінің үздіксіз өсуіне әкеледі.
Елді секьюритизациялау саясатын жүргізу (банкінің тікелей несие беруін, мемлекеттік бюджет тапшылығында, үкіметтің борышқорлық міндеттемесіне, ары қарай оларды коммерциялық банкілер мен басқада инвесторларға өткізіп, алмастыру) бағалы қағаздар нарықының ары қарай дамуы үшін объективті алғы шарттар жасайды.
Бағалы қағаздар нарығының қалыптасу мәселесін шеше отырып, олардың Қазақстан нарқында даму сатыларын бағалау қажет және осы нарықтың қалыптасуының теріс бастамасын талдау керек.
Осы шығарылатын жұмыстың негізгі міндеті қаржы нарығы туралы толық түсінік беріп, оың экономикалық теориялық негізін түсіндіру, қор нарығының даму ерекшеліктерін атап көрсету және дамудың қазіргі сатысында бағалы қағаздардың қазақстандық нарығына дәл анықтама беру және бағалы қағаздардың даму жолының келешегін анықтау.
Жұмыстың мақсаты қаржы нарығының категориясына толық анықтама беру, осы нарықтың Қазақстандағы даму ерекшелігіне тоқталып кету, Қазақстадағы бағалы қағаздар нарығының қалыптасу ерекшеліктері туралы айту.

I ҚАРЖЫ НАРЫҒЫ ТУРАЛЫ түсінік

1.1 қАРЖЫ НАРЫҒЫНЫҢ экономикалық- теория негіздері
Қайсы бір ел болмасын, оның экономикалық жүйесі ең алдымен өзара байланысты үш жүйеден тұрады: мемлекеттік қаржы, экономиканың бастапқы буынының қаржысы (кәсіпорындар, ұйымдар және т.б.) және халықтың қаржысы. Бұдан басқа экономиканың қаржы жүйесіне, шаруашылықтың – бірлестіктер, трестер, ассоциациялар, концерндер сияқты әртүрлі типтерінің, сондай-ақ қоғамдық ұйымдардың қаржылары да жатады. Өндірістің салалық ерекшелігіне байланысты өндіріс қаржылары, құрылыс қаржылары, сауда қаржылары, әлеуметтік сала қаржылары және т.б. болып бөлінеді.Осы қаржы жүйесінің негізгі бөлімдерін сипаттайық.
Мемлекеттік қаржы – бұл мемлекеттің өзіне міндетті қызметін атқару үшін қажетті (халық шаруашылығын басқару, қорғаныс, заңдылықты және құқықтық тәртіпті қорғау және т.б.), ақша қорларының жүйесі.
Экономиканың алғашқы буындарының қаржылары – бұл кәсіпорынның өндіріс пен ұдайы өндіріс процесін қамтамасыз ететін, оның шаруашылық шеңберінен аспайтын ақша қорларының жүйесі.
Халықтың қаржысы – бұл тұрғындардың еңбек ету, шаруашылық жүргізу және басқа қызметтер негізінде алатын табыстарынан қалыптасатын ақша қорлары.Халық бұл қорларды өзінің меншігі мен әл-ауқатын жоғарлату мақсатына жұмсайды. Соңғы екі жүйенің есебінен мемлекеттік қаржы үшін қаражаттар жиналады. Бұның кері байланысы бар: мемлекеттік қаржыда шоғырланған қорлар көлемді инвестиция, субсидия және дотация түрінде халық шаруашылығына қайта оралып келеді. Сондықтан барлық қаржы жүйесінде мемлекттік қаржы шншуші роль атқарады.
Қаржы нарығы бағалы қағаздар, валюта, несие нарықтарынан құралады. Оны жасаудағы басты мақсат – уақытша бос ақша қаражаттарын мемлекеттің, кәсіпорындардың және акционерлік қоғамдардың мұқтаждарына жұмылдырып жұмсау болып табылады. Әкімшілдік-әміршілдік басқару жүйесі жағдайында қаржы нарығының қызметін мемлекеттік бюджет, министрліктердің қаржы жоспарлары, банктердің несие жоспарлары және т.б. атқарған болатын.
Экономикалық реформа, кәсіпорындардың дербестігін арттыры және шаруашылық жүргізудің жаңа нысандарына өту жағдайында қаржы ресурстарының әдеттегі әдістерін қолдану шектеле бастады. Сонымен қатар, қаржы ресурстарын министрліктер арқылы салааралық бөлу біршама қысқарды. Бұның өзі кәсіпорындардың қосымша қаржы ресурстарын қз бетінше тұтыну және оларды сату арқылы қаржы нарығын құруға қолайлы жағдай жасады.
Қаржы нарығының өзіне тән инфрақұрылымы және жаңа принципті ақпаратты ағымы бар күрделі экономикалық қатынастар саласы. Сондықтан қаржы нарығын құру үшін бағалы қағаздарды эмиссиялау.қаржы инфрақұрылымын құру және ақпаратпен қамтамасыз етуге байланысты жүйелі мәселелерді зерттеу қажеттілігі пайда болды. Өтпелі кезеңде қаржы нарығының дамуы қаржы-несие жүйесін қайта құру проблемесын туғызды.
Бүкіл дүниежүзілік тәжірбие көрсетіп отырғандай, нарықты экономикаға тән қаржы қатынастарының екі типі – бюджеттік және нарықтық бір-бірімен тығыз байланыста болады.Мемлекеттік бюджет пен басқа деңгейдегі бюджеттер, сондай-ақ кейбір бюджеттік емес орталық қаржы қорлары кәсіпкерлік табыс және азаматтарының табысының бір бөлігін алу жолымен құрылады және оны мемлекеттің мақсатына сәйкес қайтарылымсыз бюджет қаражатымен бөлу арқылы пайдаланылады.
Ақша ресурстарын бюджеттік пайдалану нарықтық пайдаланумен толықтырылуы қажет. Қаржы нарығында ақша толыққанды тауар ретінде көрінеді жіне оны пайдаланудың бағасы нарық заңына сәйкес, сұраныс пен ұсыныс негізінде орнығады. Қаржы нарығы жағдайында – кәсіпорындар, ұйымдар және адамдар ақша қорлары арқылы жасалған табыстарын, ал халық шаруашылығы қосымша қаржы көздерін тұрақты алуға талпынады. Бұндай нарық капиталынсыз кәсіорындардың шын мәніндегі өзін-өзі қаржыландыру мүмкін емес.
Қаржы нарығы жоқ жағдайда ақша ресурстарын бюджеттік әдіспен пайдалану басым болады. Ондай әдіс біздің осы уақытқа дейінгі жүргізген шаруашылық механизміне тән болды. Ақша ресурстары мемлекеттің қолында шоғырланды және мемлекеттік бюджет арқылы ұлттық табыстың үштен екісі қайта бөлінді.Несие жүйесінде тек мемлекеттік банкілер жұмыс істей алады , ал олардың қызметтерінде кәсіпкерлік белсенділік болмайды. Бюджет қаражаттары және несие ресурстары, оларды пайдаланудың тиімділігі ескерілмей “тек жоспар бойынша ғана” бөлінді. Осындай саясаттың нәтижесінде шығынмен жұмыс жасайтын рентабелділігі (табыстылығы) төмен кәсіпорындар қаржыландырылды.

1.2 Қазақстан республикасындағы бағалы қағаздар нарығының қалыптасу ерекшеліктері
Бағалы қағаздар нарығыін реттеу мемлекет жүргізеді. Бұл үшін Республикада заңдық база бар. Бағалы қағаздар нарығыін реттеуге негіз болып Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексі табылады.
Одан өзге, Қазақстан Республикасы Үкіметінің “Бағалы қағаздардың биржалық саудасын жандандыру шаралары туралы” қаулысы негізінде бағалы қағаздар нарығыін басқару тәртібі анықталған.
Қазақстанда бағалы қағаздар нарығыі өз әрекетін инвестициялық жекешелендіру купондарын шығару кезенінен бастады.
ЖИК секілді “бағалы қағаздардың” мұндай түрін массалық шығару және оларды инвесторлардың массалық қабатын қалыптастыру мақсатын көздеп, инвестициялық жекешелендіру қорларында(ИЖҚ) шоғырландыру келесідей себептермен қарама-қайшылықты және қол жетпейтіндей болдды:
- ЖИК-тер ұлттық мүліктің толық құнын көрсетпейді;
Қазақстан Республикасы Үкіметімен жоспарланған кәсіпорындар акцияларына ЖИК-ді айырбастау масштабымен жүзеге аспады;
Жекешелендірілген кәсіпорындар акциялары бойынша дивидендтер алу мысалы бүгінгі күнге жоқ;
ЖИК-терді сату бойынша масштабты аукциондар өткізу олардың құнсыздануында жағымсыз роль атқарды;
Қазақстан Республикасы Мем мүлік колы аукционға негізінен залалды кәсіпорындарды қойды; ИЖҚ келешекте де дивидендтер алу мүмкіншілігі болмайды деп айтуға негіз бар;
ИЖҚ жеке инвесторларға қарағанда акциясына ЖИҚ-гі салуға болатын әлуеметті пайдалы кәсіпорындарды жақсы анықтайды деген болжам қуатталмадыда,ақталмады;
ИЖҚ ЖИК иеленушілер алдында ешқандай нақты жауапкершілік алмайды;
Бағалы қағаздар мәні олардың функциясы арқылы байқалады. Өркениетті елдерде бағалы қағаздар кепілдігіне несиелер беру қолданылады. Қазақстанда бұл функцияны ЖИК-тер орындамайды;
Бағалы қағаздардың тауар ретіндегі бір қасиеті-айырбас құн, яғни нақты бағалы қағаз немесе оны басқа тұтыну құнына алмастыру үшін, қоғам усынуға дайын, уақыттың осы кезеңінде нақты әрекеттегі ағымды немесе нарықтік баға. ЖИК-ің айырбас құнды иеленбейтінін-болмысы куәлендіреді:
Бағалы қағаздын негізгі қасиеті-өзінің иеленушісіне басқаруға қатысу құқығын беру, яғни экономикалық биілік үлесін беру. ЖИК-ің өз иеленушісіні мұндай құқық бере алмай тыны айдан анық.
Бағалы қағаздың төрт құны бар: атаулы, баланстық, жойылу, биржалық және биржадан тыс айналымдағы бағамдық.
Егер Қазақстан Республикасы Үкіметімен орнықтырылған атаулы құн қандай да бір дәрежеде ЖИК “беті” болып табылса, онда оны баланстың құн, жойылу және бағамды баға бойынша бағалау сыпайы емес және тәжірибеде ол қолданылмады;
- Қазақстанда ЖИК-ді пайдаланудың қатаң жүйесі қабылданды-тек қана ИЖҚ салу. Оларды сату, айырбастау, тікелей өнеркәсіпт!к кәсіпорындар акциясына салу, басқа елдерде қабылданғандай, мүмкін емес;
- ИЖҚ келесідей себептер негізінде өз салымшыларына дербес акциялар үлестіруіне әзір шамасы келмейді:
а) осы уақытқа деін өз салымшыларының муқият тексерілген тізілімі жоқ, ИЖҚның келешектегі қызметінің айқын анықталған ұйымдылық- құқықтық тәртібінің жоқтығы;
б)ИЖҚ өзінің дербес акцияларын шығару туралы шешім қабылданатын өз салымшыларының жалпы жиналысын өткізуге ұйымдық-техникалық жағдайы жоқ;
- ЖИКтер арқылы мемлекеттік меншікті тегін тарату меншіктенушілердің тиімді шаруашылықты тобының қалыптасуына мүмкіндік туғызбайды, еңбек белсенділігін арттыруға ынталандырмайды, инвестициялық салада өң өзгерістер еңгізбейді;
- бұқаралық ақпарат құралдарында кеңінен жарнамаланған ЖИК-на салынған мақсат әлеуметтік әділдікке қол жеткізу, ауқатсыздарға көмектесу- қоғамда әлеуметтік шиеленістің осуінің қосымша және қауіпті факторына айналды.
Жоғарыда айтылғандардан, Қазақстан Республикасында кәсіпорындар қызметінің жоғарылауымен және халықты әлеуметтік қорғаумен байланысты жекешелендірудің мақсаты жұсқамасы орындалмай қалғаны көрініп тұр. Жекешелендірудің үзілуі және оның аяқталуы-бағалы қағаздар нарығыін мағлұмдау бағамынан өндіріс дамуына бағыттау, екі процестіде аясы тар мақсатқа айналдырады, яғни олардың қалыптасуының идеологиясы мен тәжірибесіне мәнді түзетулер енгізу қажет. Тек қана, алдымен келешектегі реформалау стратегиясын таңдауды анықтау керек.
Көптен бері нарықтық экономика қалыптасқан және табысты жұмыс істеп жатқан елдерде, өркендеу жолы тұрақтандыру саясатының кеңістік канондарына, қоғамдық өндірістің экономикалық белсенділігін реттеудің салықтық, ақша және сауда құралын қолдануына негізделеді.
Егер бұл құралдар оларға жүктелген функцияларды орындамаса, онда қолдамылатын құралдар емес, немесе олардың мазмуны бұрмаланған, немесе олардың қасиетіне келмейтін функциялар берілген.
Белгілі,”жекешелендіру инвестициялық купоны” экономикалық құбылысы “бағалы қағаз” атты таңбамен “өткенімен” орынының анықсыздығы және қарамақайшылығымен құрал ретінде қолданыла алмайды. Ол қаржы нарығының даму заңдарын шын зерттеуге,оның айнымалы экономикалық жағдайлардағы адаптациялану мүмкіндіктерін зерттеуге мүмкіндік бермейді.
Осы жерде штрихпенен көрсетілген жағдайға қарап, Қазақстан экономикасының ЖИК-і енгізуге ауыр реакциясы туралы айтуға негіз бар-олар елдегі экономикалық саясаттың және әлеуметтік жағдайды тұрақтандыру факторынан оған қарсы әрекетті фактор болуы мүмкін. Оның үстіне, дербес экономикалық мүдде, дербес экономикалық пайда жоқ кезінде,
Жеке тұлғадан жоғарыөнімді және жоғарыкәсіптік еңбектің уәждеме механизмін өндіру мүмкін емес. Қазақстандықтардың жалпыхалықтық меншіктегі өз үлесін сенімі жүзеге аспай қалғанында, жағдайды түзеу үшін, ЖИК-ге қайта оралып, олардың экономикалық мәні мен функциясын қайта бастау қажет. Үкіметтің ЖИК-тер бойынша өз міндеттерін орындаудан жалтаруы-қолданылудағы заңдарды бұзғандық. Бұл жағдайда заң тыңдағыш азаматтарды “қалыптастыру” қиын, ЖИК-ге халық сенімін түскенін елемей, республикадағы бағалы қағаздар нарығыінің қалыптасуы туралы ойлардың қажеті жоқ.

1.3 Нарықты экономикалық өркендеген елдер тәжірибесі негізінде қазақстанның қор нарығын үлгілеу
Қор нарығы экономиканың жалпы күйінен бөлінбейді. Оның табысты жұмыс істеу үш негізгі шарттармен анықталады: толық бағалы заңдық базаның, нормативті базаның, ұйымдастыру базасының (бағалы қағаздар нарығыінің институттық қатысушылары) болуымен.
Қазақстан Республикасының қор нарығының үйлесімді дамуы, бүкіл экономикалық реформалар кешенін жетістікті өткізген кезде ғана мүмкін. Шығыс Еуропа елдерінің тәжірибесі құрылымдың қайта құруды, жекешелендіруді, қаржы-несие жүйесін тұрақтандыруды бірмезгілде жүзеге асыру қажетшілігін көрсетеді және осының негізінде өндрістің күйреуін жеңу, Қазақстан Республикасының ұлттық экономикасында оң сапалы өзгерістер тенденциясын жаңғырту болады.
Сонымен қатар, Қазақстаның бағалы қағаздар нарығыінің даму тәжірибесі негізінен Ресей тәжірибесінен алынған, оларда да тура осыған ұқсас жағдайлар өтті экономиканың төмендеуі, инфляция , валютаның девальвациясы, саясаттың турақсыздық.
Олардың тактикасы бағаның өсуі мен рубль бағамының құлауында. Қысқа мерзімді келешекте, шындығында, ұлттық валюта бағамының уақытша жоғарылау ауытқуы байқалуы мүмкін. Яғни, экономикалық қызмет саласында басымды болып таза алып-сатарлық мақсат табылады. Бұл Ресейдегі қаржы деривативтері нарығыінің пайда болуы мен даму ерекшеліктеріне ықпал етпей қалмады және ол келесідей ерекшелінеді:
1.Мерзімді нарық қаржылық фьючерстік өзара шарттармен көрсетіледі.
Бұл жерде айта кететін бір жай, Ресейдін мерзімді нарығы батыс дамуынан ерекшеленуі, ол тауарлық фьючерстен өтіп кетіп, қаржылық құралдарды енгізді, яғни нарықты экономиканың жоғары дәрежесіне сәйкес келетін, БҚС қолдана бастады.
2. Ресейлік нарыққа қатысушылар негізімен алып-сатарлар болып табылады.
3. Ресейдің мерзімді өзара шарттар нарығыінде, активтері тауар болып табылатын (мунай, астық, өнім және т.б) фьючерстік өзара шарттар жоқ.
Бүгінгі күннің жағдайына қолдағы бар тауардын ұйымдасқан нарығыі жоқтығыда жатады (капитал,бағалы қағаздар, ақша нарықтары). Бұл нарықтар қазір құрылуда. Құрылу процесі реттеуге қиын беріліп және кейде адам айтқысыз нәтижелерменен былықты, берекесіз өтуде. қөлма-қөл нарық негізінде ғана құрала алады. Бүгінгі күнде Ресейде ең дамыған және дұрысталған болып шетелдік валюта нарығыі. Дегенмен,осы уақытта, сірә “дұрыс” және әдеттегі мерзімді нарық дамыған және ұйымдастырылған табылады, одан нарықты құру қисыны келіп тур. Бірінші және ең маңызды нарық, елдегі бірінші мерзімді өтімді валюталық фьючерстермен АҚШ долларына 1992 жылы сауда бастаған Москва Тауар Биржасы (МТБ) болды, кейіннен, валюталық тәукелді хеджерлеу құралы ретінде қарастыруға болатын, неміс мркасымен.
1992 жылы банк аралық несие бойынша (МІВОR)1 пайыздық мөлшерлемеге мерзімді өзара шарт нарығыі және Москваның орталық қор биржасындағы(МОҚБ) МҚО бағамы дами бастады. Сонымен қатар, есептеу фирмаларында болған, оның ішінде АҚ “Биржа палатасында”, сәтсіздік әсерінен, бұл өзара шарттар нарығыі тәжірибе жүзінде өз қызметін тоқтатты. Бұл оқиға, экономикалық шым-шытырықтың бірден бір себебі мерзімді мәміле деп хабарланатын дүниежүзілік мысалдарды таңқаларлықтай дәлдікпен растады, тура осылай ХХ ғ басында да және ұлы тоқырау жылдарында да болған. Дағдарыстың себептері-жайғасым лимитінің, құн белгілеу өзгерісі лимитінің және сақтанды жарналарын салу болмауы, жәнеде бақылау нашарлығы мен кәсіпқойлықтың төмендігі.
Қазіргі жағдайда Ресейдегі жалғыз фьючерстік нарық болып, бүгінгі күнде, валюталық долларлық нарық табылады.
Мерзімді сауда, Москва Тауар биржасында, Москваның Орталық қор биржасында,Ресейлік тауар-жүргізіледі. 1994 ж мәліметтері бойынша сауда-саттықтың ең үлкен көлемі МТБ байқалды, фьючерстік валюталық нарықтағы операциялардың жалпы көлемі 1,5 млрд АҚШ долларын құрады, жәнеде барлық валюталық мәмілелер МТБ-де жүргізілді.
Ең бір ірі мерзімді нарық болып, бүгінгі күні Ресейде, Халықаралық Москва Валюта биржасы (ХМВБ) табылады. Бұл, биржаға қатынасушылардың ірі несие институттары болуымен түсіндіріледі.
1994 жылы ХМВБ-де валютаға форвардық өзара шарт нарығыі пайда болды, онда негізгі қатысушылар банкілер болды.
Осы нарықтың апталық айналымы 80 млн жуық АҚШ долларын құрады немесе жыл бойындағы сауда-саттық көлемі шамамен 4,2 млрд АҚШ долларын құрады. Бұл жерде айта кететін жәйт, Ресей биржаларында 1994 ж. АҚШ долларларымен спотты биржалық сауданың жалпы көлемі 29,4 млрд АҚШ доллары болып, осы сауда көлемінің 80,1% ХМВБ айналымдық үлесін құрады. Нәтижесінде 1994ж. Ресейдің валюталық нарығыінің жалпы көлемі (жанатты және мерзімді) 35 млрд АҚШ долларын құраса, оның 19% жуығы мерзімді нарық үлесіне тиді.
Қазіргі кезде Ресейде форвардты несиелік нарық пен опциондар нарығыі дами бастады. Бұл нарықтардың масштабы әзірше шамалы. Айырбас нарықтары Ресейде,әзірге жоқ.
Қазіргі кезде БҚС нарығыінің кеңеюі, ең алдымен алып-сатарлық операциялармен және осы нарықта жаңа шаруашылықты субъекттердің пайда қуалау мақсатында қатусышы ықыласымен байланысты. Ресейде мерзімді нарық дамиды, егер онда көпшілік түрде хеджерлер пайда болып және ең бастысы бизнестің дамуына тұрақты жағдай (экономикалық және саясаттық ) жасаса.
Ресейдің БҚС (мерзімді нарық ) нарығыінің даму тәжірибесі оның Қазақстанда өркендеуіне үлгі бола алады, дегенмен Қазақстанның пайда болып жатқан БҚС нарығыі өзінің бірқатар даму және жұмыс жасау ерекшеліктерімен өзгешеленеді. Қазақстанның деривативтік нарығыі, қағидаға сай ертерек құрылатын, олардың қаржылық және тауарлық ұқсастықты нарықтарына ықпал етуі қажет. Шынындада төменде келтірілген мысалдар бойынша, АҚШ-тың бағалы қағаздар бойынша Комиссияның мәліметтеріне сәйкес, БҚС нарықтарын басқа елдерде құру және дамыту осы ережеге сенім білдіреді.
Осыған байланысты БҚС жаңа нарықтарын құру, дамыту және жұмыс істету-классикалықта, кейде шығармашылықта процесс, және онда осы екі белгінің гармониялық ұйлесуіне, нарықтардың әрқилы түрінің өркендеуі тәуелді болады, оның ішінде бағалы қағаздардың туынды нарығыі мен оның инфрақұрылымының сапасынада айтуға болады.
Жоғарыда зерттелген тәжірибелерге қатысты Қазақстанның БҚС нарығыінің құралдарын анықтауға, және осы нарықты ынталандыру мақсатында олардың арасындағы өзара әрекеттесу механизімін айқындауға талаптанып көрейік.
Туынды бағалы қағаздардың базистік активі, БҚС қазақстандық нарығыі үшін, ең басынан, қаржы фьючерстеріне мерзімді өзара шарттардың таралуы және қаржы биржаларының жұмыс істеу баламалылығы сипатты. АҚШ пен Батыс Еуропа елдерінде керісінше мерзімді тауар мәмілелері мен тауар биржаларының өркендеуі біріншілікті орын алды және кейіннен опциондар мен қаржылық фьючестеруің дамуымен қатар БҚС базистік активтерінің тауарлы өнімге түрлендірілуі және мұндай БҚС әрекеттегімен қатар жұмыс істеуі (қаржы құралдары негізіндегі) қажет.
Бұл нарық жеткілікті айқын реттелмейді, дегенмен табысты дамиды және тәжірибенің көрсеткеніне қарай, бұған туынды бағалы қағаздар нарығыінің қатысушылары мүдделі. Рыноққа қатысушылар туынды бағалы қағаздардың нақты пайда болғанында, олардың реттелгенінеде мүдделі, өйткені туынды қағаздар нарығыі оны анық реттеу кезінде және мемлекеттік органдар жағынан икемді бақылау болған кезде ғана табысты өркендей алады.
Туынды бағалы қағаздар, бағалы қағаздардан ерекше, өзіне айрықша көніл аударады талап етеді, өйткені олардың шығарылуы және айналысы едәуір тәукелдермен қатар жүреді, бәрінен бұрын инвесторлар үшін. Бұл, біздің ойымызша, ең “қауіпті”, бірақ инвесторлар үшін де, қор нарығыі мен қор нарығыі сегменті қатысушылары үшінде тартымды.
Бәрінен бұрын, БҚС нарығыінің қатысушылары үшін, қазіргі уақытта жоқ, біртұтас нормативті-құқықты база құру керектігін көреміз. Қазіргі кезде биржалар фьючерстік сауда бойынша операцияларды, осындай операциялар өткізу регламентінің ішкі ережелеріне негізделе, жүзеге асыруда. Мысалы, Қазақстан қор биржасында мұндай болып, мерзімді өзара шарт бойынша биржалық сауда-саттық жүргізу туралы ереже табылады. АҚШ, Германия және Ресейдін туынды бағалы қағаздар нарығыінің даму тәжірибесі, БҚС нарығыіне қатысушылар қызметін реттейтін, Заңдық актілерді әзірлеу жолы негізінде, осы нарықтегі қызметің қатаң регламенттелуі қажеттігін көрсетті. Сонымен қатар, биржалық сауда да тауарлық фьючерстік және опциондық мәмілелер жасайтын биржалық даялдар мен брокерлер қызметін лицензиялау туралы ережені де регламенттеу қажет. Бұл жерде, заңдық талаптардың шектеулі сақталу синдромын жеңу өте маңызды.
1994ж. Наурыз айында өз күшіне енген “Бағалы қағаздар нарығы туралы” Қазақстан Республикасы Заңы туынды бағалы қағаздар шығарудың нақты мүмкіндіктері туралы мәселені шешпеді, бұл қағаздар Заңның 2 бабында, “Негізгі ұғымдар”, ескерілгеніне қарамастан. Дегенмен, Қазақстан үшін бағалы қағаздар нарығыі бойынша Ресей үкіметі мен оның Федералдық комиссиясының (БҚФК) фьючерстік және опциондық нарықтерді реттеудегі оң тәжірибесі эталон ретінде көрнекі. Бұл реттестіру Ресейдегі биржа саудасында тауарлары фьючерстік және опциондық мәмілелер жасайтын биржалық делдалдар мен брокерлер қызметі туралы Ереже негізінде жүзеге асады, ол Ереже Ресей Федерациясының Үкіметімен 1995 ж 9 қазанда #981 бектілген, сонымен қатар әрекетке 1997 ж 30 қантарда енген “Опциондық куәлік, оның қолдануы және опциондық куәлік эмиссиясы мен олардың эмиссиялары проспектілеріне Стандарттар бекіту туралы” #1 1997ж 9 қантардағы БҚФК қаулысымен жүзеге асады. Зерттелген әдебиеттер авторлары, туынды бағалы қағаздардың қазақстандық нарығыінің дамуындағы жаңа саты, Қазақстанда туынды бағалы қағаздардың шығуы мен айналымын реттейтін арнайы нормативті актілер енгізу кезеңімен басталады деп тұжырымдайды. БҚС қазақстандық нарығыінің дамуының бастапқы сатысында өктемдік болып ақшалай пішіндегі материалдық және әрекеттегі нарықтардың және жинақты инвестициялық ресурстар нарығыінің тиімді дамуы үшін экономикалық жағдайдың жасалуы табылады. Одан әрі- жер нарығыі, табиғи ресурстар нарығыі және еңбек нарығыінің дамуы ушін құқықты және экономикалық жағдайлар жасау. Туынды қаржы инструменттерінің әрекеттегі нарығыін АҚШ доллары мен үкіметтік бағалы қағаздарға фьючерстерде ғана тұйықталмауы тиімді. Менің жұмысымда қолданылған, осы әдебиет авторлары, оның жұмыс істеу механизмі Қазақстан Республиаксының ұлттық валюта, корпоративтік облигация мен акциялар секілді қаржы құралдарын фьючерстік саудада қолдану тиімді екенін болжайтынын байқайды. Оның мақсаты- тәуекелдіктен сақтанудың көпқилы мүмкіндіктерін енгізу және шаруашылықты субъекттер мен инвесторлар үшін осы қаржы құралдарын кәсіпорын активтері мен пассивтерін басқаруға қолдану мүлекіндігін жасау.
Фьючерстік нарықтар көбінесе тәуекелдікті беретін нарық ретінде қызмет етеді. Бұл жағдайда алып-сатарлық ролін атқару таза өзіндік мақсат емес, керісінше тәкелдікті беру бойынша қажетті компонент ретінде жүреді.
Қазақстан қаржы нарығыінде ары қарай дамудың мүмкіндікті тенденцияларын бағалау тұғырынан, мемлекеттік қазыналық міндеттеме 3,6 және 12 мезгілді айналымды және 1000 АҚШ долларына өзара шарттар фьючерстік саудасы табысына сипатты. Бұл міндеттер мен шарттар ай сайынғы көлемі 2,8 млн АҚШ долларында КАБ және КҚБ сәуір –май айынан 1996 ж орналастыра бастады. Бұл қаржы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.