Микробалдыр Chlorella vulgaris және Chlorella pyrenoidosa штамдарының аралас дақылдарының қоюланған суспензиясын алып, құс шаруашылығының өнімділігіне әсерін зерттеу
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 9
1 Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Микробалдырларды көптеп өсіру үшін қолданылатын қондырғылардың әртүрлілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
1.2 Ауыл шаруашылық жануарлар үшін биологиялық белсенді жемдік қоспаларды және биоынталандырушыларды алу ... ... ... ... ... ...
14
1.3 Микробалдыр хлорелла . мал шаруашылығының резервтік мүмкіндіктерін арттырудың жаңа деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ..
15
2 Зерттеу материалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.1 Зерттеу материалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 22
2.2 Зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3 Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 27
3.1 Микробалдырлардың моно және аралас өскен дақылдарының өсу көрсеткіштерін анықтау нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
27
3.2 Микробалдырлардың аралас өскен дақылдарының өсу қоректік ортасын модификациялау мүмкіншіліктерін бақылаған нәтижелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
3.3 Микробалдырлардың аралас өскен дақылдарының суспензиясының ауыл шаруашылық құстардың өнімділігі мен қан сарысуындағы биохимиялық көрсеткіштеріне әсерін анықтаған нәтижелер ... ... ...
30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 36
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 9
1 Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Микробалдырларды көптеп өсіру үшін қолданылатын қондырғылардың әртүрлілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
1.2 Ауыл шаруашылық жануарлар үшін биологиялық белсенді жемдік қоспаларды және биоынталандырушыларды алу ... ... ... ... ... ...
14
1.3 Микробалдыр хлорелла . мал шаруашылығының резервтік мүмкіндіктерін арттырудың жаңа деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ..
15
2 Зерттеу материалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.1 Зерттеу материалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 22
2.2 Зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3 Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 27
3.1 Микробалдырлардың моно және аралас өскен дақылдарының өсу көрсеткіштерін анықтау нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
27
3.2 Микробалдырлардың аралас өскен дақылдарының өсу қоректік ортасын модификациялау мүмкіншіліктерін бақылаған нәтижелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
3.3 Микробалдырлардың аралас өскен дақылдарының суспензиясының ауыл шаруашылық құстардың өнімділігі мен қан сарысуындағы биохимиялық көрсеткіштеріне әсерін анықтаған нәтижелер ... ... ...
30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 36
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі кезде көптеген жетістіктерге жеткенімізбен, құс шаруашылығында толық құнды азықтық жем мәселесі әлі де шешілмеген. Ұзақ уақыт құнсыз комбикорм қабылдаған құстардың алмасу процестері бұзылып, өнімділігі мен жұмыртқалау саны төмендеген. Кейбір зерттеулер бойынша сүтқоректі жануарларға қарағанда, құстарда А дәруменіне қажеттілік 5-10 есе жоғары болады, сондықтан жем құрамындағы А дәруменінің жетіспеуінен тауықтардың жұмыртқа сарысындағы А дәрумені 12-16,6% төмендеген.
Ғылыми жаңалығы. Микробалдырларды жаппай өсірудің басты міндеті биомассаның ірі егінін алып, тағамдық және жемдік мақсаттарда оны пайдалану ауыл шаруашылығының өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Практикалық маңыздылығы. Алынған мәліметтерді құс шаруашылының өнімділігін арттыруға және биотехнология салаларында ББҚ дайындауда қолдануға болады.
Ғылыми мәселенің қазіргі таңдағы бағалануы. Микробалдырлардың биомассасын жемдік ынталандырғыш қоспа ретінде пайдаланып, құс шаруашылығының өнімін арттыруға болады.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Микробалдыр Chlorella vulgaris және Chlorella pyrenoidosa штамдарының аралас дақылдарының қоюланған суспензиясын алып, құс шаруашылығының өнімділігіне әсерін зерттеу.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
1. Микробалдыр дақылдарының моно және аралас өскен дақылдарының өсу тығыздығын анықтау.
2. Аралас дақылдарды көптеп өсіру және оның қоюланған суспензиясын алу
3. Аралас өскен микробалдыр дақылдар суспензиясының тауық жұмыртқалағыштығына әсерін анықтау
4. Балапандардың салмақ көрсеткішіне әсерін анықтау
Зерттеу объектісі рeтіндe әл-Фaрaби aтындaғы Қaзaқ Ұлттық Унивeрситeтінің биотехнология зертханасының микробалдыр топтамасынан Chlorella vulgaris Z-1 және Chlorella pyrenoidosa С-2 микробалдырлардың штамдары пайдаланылған.
Теориялық және әдістемелік негізі. Зертханалық жағдайларда биомасса алу үшін микробалдырларды өсіру әдістері, өсу динамикасын анықтау әдісі, биомасса алу әдісі,микробалдырлар клеткаларының сандық есепке алу әдісі.
Практикалық базасы. Дипломдық жұмыс "Птичий дворик" Асыл тұқымды шаруашылығы» ЖШС (Алматы облысында) өндірістік жағдайларында орындалды.
Ғылыми жаңалығы. Микробалдырларды жаппай өсірудің басты міндеті биомассаның ірі егінін алып, тағамдық және жемдік мақсаттарда оны пайдалану ауыл шаруашылығының өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Практикалық маңыздылығы. Алынған мәліметтерді құс шаруашылының өнімділігін арттыруға және биотехнология салаларында ББҚ дайындауда қолдануға болады.
Ғылыми мәселенің қазіргі таңдағы бағалануы. Микробалдырлардың биомассасын жемдік ынталандырғыш қоспа ретінде пайдаланып, құс шаруашылығының өнімін арттыруға болады.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Микробалдыр Chlorella vulgaris және Chlorella pyrenoidosa штамдарының аралас дақылдарының қоюланған суспензиясын алып, құс шаруашылығының өнімділігіне әсерін зерттеу.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
1. Микробалдыр дақылдарының моно және аралас өскен дақылдарының өсу тығыздығын анықтау.
2. Аралас дақылдарды көптеп өсіру және оның қоюланған суспензиясын алу
3. Аралас өскен микробалдыр дақылдар суспензиясының тауық жұмыртқалағыштығына әсерін анықтау
4. Балапандардың салмақ көрсеткішіне әсерін анықтау
Зерттеу объектісі рeтіндe әл-Фaрaби aтындaғы Қaзaқ Ұлттық Унивeрситeтінің биотехнология зертханасының микробалдыр топтамасынан Chlorella vulgaris Z-1 және Chlorella pyrenoidosa С-2 микробалдырлардың штамдары пайдаланылған.
Теориялық және әдістемелік негізі. Зертханалық жағдайларда биомасса алу үшін микробалдырларды өсіру әдістері, өсу динамикасын анықтау әдісі, биомасса алу әдісі,микробалдырлар клеткаларының сандық есепке алу әдісі.
Практикалық базасы. Дипломдық жұмыс "Птичий дворик" Асыл тұқымды шаруашылығы» ЖШС (Алматы облысында) өндірістік жағдайларында орындалды.
1 Vіmаl О.P., Туаgі P.D. Energy from bіomass. Status of Іnformatіon (An Іndіan Experіence) // Іndustrіal Іndіa. – 1983. - Vol. 34. - P.9-15.
2 Микробалдырларды өнеркәсіптік өсіру. // Тез. баянд. бүкілод. микробалдырлар конф. -90. - Андижан, 1990. – 70 б.
3 Thоmаs S. Algae cultіvatіon for food and feeds // Energy conserv. and use renewable energ. - Oxford, 1982. - P. 649 - 658.
4 Сшренко Л.Я., Паршикова Т.В. Використания водоростей у господарській практиці // Укр. ботан. журн. - 1985. - № 6. - С. 77-86.
5 Музафаров А.М., Таубаев Т.Т. Микробалдырларды өсіру және қолдану. - Ташкент: Фан, 1984. – 135 б.
6 Русина О.Н. Микробалдырларды жаппай өсіру // Водоснабж. и сан.техника. - 1980. – Б. 7. - 8.
7 Somashekar R.K, Swamy S.N.R., Arekal Govіndappa D. Ecologіcal studіes on algae of the waste waters of a textіle mіll near Nanjanguo, Karnataka // Іbіd. –1984. - № 2. - P. 75-79.
8 Зайченко Е.А. Сүзу алқаптарының альгофлорасы және қант зауыттарының ағынды суларын тазартудағы оның маңызы: биол. ғыл.канд. автореф.: - Киев, 1972. - 24 б.
9 Сальникова М.Я. Хлорелла – Жемнің жаңа түрі. - М.: Колос, 1977. - 95 б.
10 Музафаров А.М., Таубаев Т.Т., Талипов К.А. Өнеркәсіптік қазандықтарда табиғи газ жануы өнімдерін пайдаланумен хлорелланы жаппай өсіру. - Ташкент: Фан, 1970. - 11 б.
11 Вecker Е. W. Bіotechnology and explotatіon of the green alga Scenedesmus obluguus // Іndіan Bіomass. – 1984. - Vоl. 4. - Р.1-19.
12 МусалдиновТ.Б., ЛинчевскаяМ.Д., МамутовЖ.У., ИлялетдиноваС.Г. Акладинск сілемінің күріш алқаптарының суару жүйесінің балдырлары // Изв. Ан. КазССР. Серия: Биология. – 1983. - №6. – Б. 67-72.
13 Музафаров А.М., Кучкарова М.А., Михайлова Е.К. Азотбекіткіш көк-жасыл балдырларды зерттеу және тәжірибелік қолдану // Мат. мерейтойлық. республик. Микробиология, альгология және микология бойынша конф. - 1974. – Б. 13-39.
14 Ваулина Э.Н., Аникеева И.Д., Коган И.Г. Индукцияланған мутагенез және хлорелла селекциясы. – М.: Наука, 1978. - 75 б.
15 SoederС. J. Massіve cultіvatіon of mіcroalgae: results and prospects // Hydro- bіologіa. - 1980. - Vоl. 72. - P.197-209.
16 Nakamura H. Report on the present situation of the Microalgae Research institute of Japan // Reperts from the Microalgae research institute of Japan. – 1961. - Vоl.2, №1. - P. 1-12.
17 Баянова Ю.И., Трубачев И.Н. Кейбір бір жасушалы балдырлар мен жасанды жағдайларда өсірілген жоғары өсімдіктердің дәрумендік құрамын салыстырмалы бағалау // қолд. биохимия және микробиология. - 1981. - Т.17, №3. –Б. 400-407 .
18 Пиневич В.В., Верзилин Н.Н., Степанов С.И. Бір жасушалы балдырларды жаппай өсіруге арналған типтік қондырғы // Өсімдіктер физиологиясы. – 1964. - Т.11,6 шығ. – Б. 1084-1089.
19 Винберг Г.Г.Бір жасушалы балдырлардың дақылдары тағамдық және өнеркәсіптік шикізаттың жаңа көзі // Заманауи биология табыстары. - 1957. - Т.43, Вып.3. – Б. 332 - 351.
20 Баранов С. А. Жинақтаушы дақылдар жағдайларында кейбір малдар мен адам бөлетін заттарда микробалдырларды өсіру тәжірибесі. - В кн.: Микробалдырларды басқарылатын өсіру. - М.: Наука, 1974. – Б. 86-97.
21 Рахимов А. Р., Якубов Х.Ф. Әр түрлі қоректі орталарда өсірілген хлорелла мен сценедесмустың кейбір биохимиялық қасиеттері туралы . - В кн.: Балдырлар мен жоғары су өсімдіктерін Өзбекстанда өсіру. - Ташкент: Фан. 1978. - 271 б.
22 Селяметов Р. А. Өзбекстанның мал өсіру шаруашылығынжа дәрумендік жемдерді қолдану бойынша ұсыныс. - Ташкент: Фан. - 1971. – Б. 59 - 60.
23 Nakamura H. Chlorella feed for animal husbandry. - Pablished by International Clorella Union. Tokyo, Japan,Р 1984. - 81.
24 Селяметов Р.А., Якубов Х.Ф. Хлорелла мен сценедесмустың дәрумендік құрамын зерттеу. - В кн.: Балдырлар мен жоғары су өсімдіктерін Өзбекстанда өсіру. - Ташкент: Фан, 1971. – Б. 59-60.
25 Баранов С.А. Табиғи және құрамдастырылған жарықтандырудағы жем балдырларын қоректі және жаппай өсіруге арналған культиватор // Бүкілод. балық шаруашылығы ҒЗИ еңбектері. - М., 1966. – Б. 187 - 196.
26 Музафаров А.М., Таубаев Т.Т., Хлорелланы жаппай өсіру және қолдану әдістері. - Ташкент: Фан, Б. 1974. -120.
27 Музафаров А.М., Таубаев Т.Т., Якубов Х.Ф. Ашық аспан астындағы қондырғыларда протококк балдырларын жаппай өсіру // Балдырлар мен жоғары су өсімдіктерін Өзбекстанда өсіру. - Ташкент: Фан, 1980. - Б. 3-58.
28 Polyakov N. et. al. Carotenoids as antioxidants: spin trapping EPR andoptical study // Free radical biology and medicine. –2001. -Vol. 31, №1. – Р. 43-52.
29 Сидоренко О. Лисенков А., Шувариков А., Черданцев Е. Мал шаруашылығы қалдықтарын өңдеудің заманауи биотехнологиялары// ФГОУВПОРГАУ- МСХ Аим. Тимирязева К.А. «Құс өсіру шаруашылығы. Құс фабрикасы». - №3. - 2011. – Б. 19-25.
30 DeepaK. et. al. Modulation of unsaturated fatty acids content in algae Spirulina platensis and Chlorella minutissima in response to herbicide SAN 9785 // ElectronicJournal of Biotechnology. –2006. -Vol. 9, №4. – Р. 386-390.
31 Rudic V., Cepoi L. Biochemical composition of Porphyridium cruentum Nag. CNM-AR-01under culture conditions // International Journal on Algae. -2001. - Vol.3. - Р. 119-123.
32 Morita, T etal. Effect of chlorella, Spirulina and chlorophillin on fecal excretion of polychlorinated dibenzo-p-dioxins in rats //Japan Journal Toxicity and Environmental Health, Fukuouka Institute. – 1997. - P. 42 - 47.
33 Баянова Ю.И., Трубачев И.Н. Кейбір бір жасушалы балдырлар мен жасанды жағдайларда өсірілген жоғары өсімдіктердің дәрумендік құрамын салыстырмалы бағалау // Қолд. биохимия және микробиология. - 1981. - Т.17, №3. – Б. 400-407.
34 Santіllan C. Mass productіon of Spіrulіna // Experіentіa. – 1982. - V.38, №1. - P. 40 - 43.
35 Музафаров А.М., Таубаев Т., Джуманиязов М.Д. Протококк балдырлар және өсімдік өсірудегі олардың мәні// Халық шаруашылығында микробалдырларды өсіру және қолдану. - Ташкент: Фан, 1980. – Б. 144-146.
36 Михайлова Е.К., Кучкарова М.А., Абдубекова Д.Н. Кейбір азот бекіткіш көк-жасыл балдырлардағы РР, В3және В6 дәрумендерінің биосинтезі // Орта Азия балдырлары мен саңырауқұлақтары. – Ташкент: Фан, С. 1974. – 17-39.
37 Fontes A.G., Rіvas J. et al “Productіon of hіgh-qualіty bіomass by nіtrogen-fіxіng blue -grean algae ” // Energy bіomass. Prіc. Іnt. Conf. Bіomass. - London: New York, 1983. - P.265-269.
38 МисюраА.В., ЧигринскаяЮ.М. Балдырларды ағынды суларды тазартуда пайдалану // Су қорларын пайдалануды жақсарту жолдары. - Днепропетровск, 1991. – Б. 8-13.
39 ЦыганковС.П., КоваленкоВ.А., СмирновО.П. Балдырларды ағынды суларды тазартуда пайдалану// Су химиясы жәнетехнол. – 1983. - Т. 5, №3. – Б. 268 – 273
40 Pauw N. D., Мога! ев J., Регзоопе J. Mass culture of mіcroalgae іn aquaculture systems: Progress and constraіns // Hydrobіologіa. – 1984. -Vol. 116. - P. 121 -132.
41 МузафаровА.М., ТаубаевТ.Т., ЯкубовХ.Ф. Ашық аспан астындағы қондырғыларда протококк балдырларын жаппай өсіру // Балдырлар менжоғары су өсімдіктерінӨзбекстандаөсіру. - Ташкент: Фан, 1980. - 3-58 б.
42 Богданов Н.И. Хлорелла: жыл бойы жасыл жем / Н.И. Богданов // Комбикорма. – 2004. – № 3. – 66 б.
43 Сиренко Л.А., Сакевич А.И., Осипов Л.Ф., Лукина Л.Ф. және басқаларГидробиологиялық тәжірибеде балдырларды физиологиялық-биохимиялық зерттеу әдістері. - Киев: Наукова думка, 1975. - 247 б.
44 Lowry O.H., Rosebrough N.J., Farr A.L., Randall R.J. Protein measurement with Folin phenol reagent // J. Biol. Chem. - 1951. -Vol. 193, №1. - P. 265-275.
45 Dere Ş., et.al. Spectrophotometric determination of chlorophyll a, b and total carotenoid contents of some algae species // Tr. J. of Botany. -1998. -Vol. 22. -Р. 13-17.
46 Болотников И.А. Құстар гематологиясы / И.А. Болотников, Ю.В. Соловьев. – Л.: Наука, 1980. – 116 б.
47 Өнеркәсіптік кростар құстарының қанын зерттеудің жалпы және арнайы әдістері / Н.В. Садовников, Н.Д. Придыбайло, Н.А. Верещак, А.С. Заслонов. –Екатеринбург – Санкт-Петербург: Уральская ГСХА, НПП «АВИВАК», 2009. – 85 б.
2 Микробалдырларды өнеркәсіптік өсіру. // Тез. баянд. бүкілод. микробалдырлар конф. -90. - Андижан, 1990. – 70 б.
3 Thоmаs S. Algae cultіvatіon for food and feeds // Energy conserv. and use renewable energ. - Oxford, 1982. - P. 649 - 658.
4 Сшренко Л.Я., Паршикова Т.В. Використания водоростей у господарській практиці // Укр. ботан. журн. - 1985. - № 6. - С. 77-86.
5 Музафаров А.М., Таубаев Т.Т. Микробалдырларды өсіру және қолдану. - Ташкент: Фан, 1984. – 135 б.
6 Русина О.Н. Микробалдырларды жаппай өсіру // Водоснабж. и сан.техника. - 1980. – Б. 7. - 8.
7 Somashekar R.K, Swamy S.N.R., Arekal Govіndappa D. Ecologіcal studіes on algae of the waste waters of a textіle mіll near Nanjanguo, Karnataka // Іbіd. –1984. - № 2. - P. 75-79.
8 Зайченко Е.А. Сүзу алқаптарының альгофлорасы және қант зауыттарының ағынды суларын тазартудағы оның маңызы: биол. ғыл.канд. автореф.: - Киев, 1972. - 24 б.
9 Сальникова М.Я. Хлорелла – Жемнің жаңа түрі. - М.: Колос, 1977. - 95 б.
10 Музафаров А.М., Таубаев Т.Т., Талипов К.А. Өнеркәсіптік қазандықтарда табиғи газ жануы өнімдерін пайдаланумен хлорелланы жаппай өсіру. - Ташкент: Фан, 1970. - 11 б.
11 Вecker Е. W. Bіotechnology and explotatіon of the green alga Scenedesmus obluguus // Іndіan Bіomass. – 1984. - Vоl. 4. - Р.1-19.
12 МусалдиновТ.Б., ЛинчевскаяМ.Д., МамутовЖ.У., ИлялетдиноваС.Г. Акладинск сілемінің күріш алқаптарының суару жүйесінің балдырлары // Изв. Ан. КазССР. Серия: Биология. – 1983. - №6. – Б. 67-72.
13 Музафаров А.М., Кучкарова М.А., Михайлова Е.К. Азотбекіткіш көк-жасыл балдырларды зерттеу және тәжірибелік қолдану // Мат. мерейтойлық. республик. Микробиология, альгология және микология бойынша конф. - 1974. – Б. 13-39.
14 Ваулина Э.Н., Аникеева И.Д., Коган И.Г. Индукцияланған мутагенез және хлорелла селекциясы. – М.: Наука, 1978. - 75 б.
15 SoederС. J. Massіve cultіvatіon of mіcroalgae: results and prospects // Hydro- bіologіa. - 1980. - Vоl. 72. - P.197-209.
16 Nakamura H. Report on the present situation of the Microalgae Research institute of Japan // Reperts from the Microalgae research institute of Japan. – 1961. - Vоl.2, №1. - P. 1-12.
17 Баянова Ю.И., Трубачев И.Н. Кейбір бір жасушалы балдырлар мен жасанды жағдайларда өсірілген жоғары өсімдіктердің дәрумендік құрамын салыстырмалы бағалау // қолд. биохимия және микробиология. - 1981. - Т.17, №3. –Б. 400-407 .
18 Пиневич В.В., Верзилин Н.Н., Степанов С.И. Бір жасушалы балдырларды жаппай өсіруге арналған типтік қондырғы // Өсімдіктер физиологиясы. – 1964. - Т.11,6 шығ. – Б. 1084-1089.
19 Винберг Г.Г.Бір жасушалы балдырлардың дақылдары тағамдық және өнеркәсіптік шикізаттың жаңа көзі // Заманауи биология табыстары. - 1957. - Т.43, Вып.3. – Б. 332 - 351.
20 Баранов С. А. Жинақтаушы дақылдар жағдайларында кейбір малдар мен адам бөлетін заттарда микробалдырларды өсіру тәжірибесі. - В кн.: Микробалдырларды басқарылатын өсіру. - М.: Наука, 1974. – Б. 86-97.
21 Рахимов А. Р., Якубов Х.Ф. Әр түрлі қоректі орталарда өсірілген хлорелла мен сценедесмустың кейбір биохимиялық қасиеттері туралы . - В кн.: Балдырлар мен жоғары су өсімдіктерін Өзбекстанда өсіру. - Ташкент: Фан. 1978. - 271 б.
22 Селяметов Р. А. Өзбекстанның мал өсіру шаруашылығынжа дәрумендік жемдерді қолдану бойынша ұсыныс. - Ташкент: Фан. - 1971. – Б. 59 - 60.
23 Nakamura H. Chlorella feed for animal husbandry. - Pablished by International Clorella Union. Tokyo, Japan,Р 1984. - 81.
24 Селяметов Р.А., Якубов Х.Ф. Хлорелла мен сценедесмустың дәрумендік құрамын зерттеу. - В кн.: Балдырлар мен жоғары су өсімдіктерін Өзбекстанда өсіру. - Ташкент: Фан, 1971. – Б. 59-60.
25 Баранов С.А. Табиғи және құрамдастырылған жарықтандырудағы жем балдырларын қоректі және жаппай өсіруге арналған культиватор // Бүкілод. балық шаруашылығы ҒЗИ еңбектері. - М., 1966. – Б. 187 - 196.
26 Музафаров А.М., Таубаев Т.Т., Хлорелланы жаппай өсіру және қолдану әдістері. - Ташкент: Фан, Б. 1974. -120.
27 Музафаров А.М., Таубаев Т.Т., Якубов Х.Ф. Ашық аспан астындағы қондырғыларда протококк балдырларын жаппай өсіру // Балдырлар мен жоғары су өсімдіктерін Өзбекстанда өсіру. - Ташкент: Фан, 1980. - Б. 3-58.
28 Polyakov N. et. al. Carotenoids as antioxidants: spin trapping EPR andoptical study // Free radical biology and medicine. –2001. -Vol. 31, №1. – Р. 43-52.
29 Сидоренко О. Лисенков А., Шувариков А., Черданцев Е. Мал шаруашылығы қалдықтарын өңдеудің заманауи биотехнологиялары// ФГОУВПОРГАУ- МСХ Аим. Тимирязева К.А. «Құс өсіру шаруашылығы. Құс фабрикасы». - №3. - 2011. – Б. 19-25.
30 DeepaK. et. al. Modulation of unsaturated fatty acids content in algae Spirulina platensis and Chlorella minutissima in response to herbicide SAN 9785 // ElectronicJournal of Biotechnology. –2006. -Vol. 9, №4. – Р. 386-390.
31 Rudic V., Cepoi L. Biochemical composition of Porphyridium cruentum Nag. CNM-AR-01under culture conditions // International Journal on Algae. -2001. - Vol.3. - Р. 119-123.
32 Morita, T etal. Effect of chlorella, Spirulina and chlorophillin on fecal excretion of polychlorinated dibenzo-p-dioxins in rats //Japan Journal Toxicity and Environmental Health, Fukuouka Institute. – 1997. - P. 42 - 47.
33 Баянова Ю.И., Трубачев И.Н. Кейбір бір жасушалы балдырлар мен жасанды жағдайларда өсірілген жоғары өсімдіктердің дәрумендік құрамын салыстырмалы бағалау // Қолд. биохимия және микробиология. - 1981. - Т.17, №3. – Б. 400-407.
34 Santіllan C. Mass productіon of Spіrulіna // Experіentіa. – 1982. - V.38, №1. - P. 40 - 43.
35 Музафаров А.М., Таубаев Т., Джуманиязов М.Д. Протококк балдырлар және өсімдік өсірудегі олардың мәні// Халық шаруашылығында микробалдырларды өсіру және қолдану. - Ташкент: Фан, 1980. – Б. 144-146.
36 Михайлова Е.К., Кучкарова М.А., Абдубекова Д.Н. Кейбір азот бекіткіш көк-жасыл балдырлардағы РР, В3және В6 дәрумендерінің биосинтезі // Орта Азия балдырлары мен саңырауқұлақтары. – Ташкент: Фан, С. 1974. – 17-39.
37 Fontes A.G., Rіvas J. et al “Productіon of hіgh-qualіty bіomass by nіtrogen-fіxіng blue -grean algae ” // Energy bіomass. Prіc. Іnt. Conf. Bіomass. - London: New York, 1983. - P.265-269.
38 МисюраА.В., ЧигринскаяЮ.М. Балдырларды ағынды суларды тазартуда пайдалану // Су қорларын пайдалануды жақсарту жолдары. - Днепропетровск, 1991. – Б. 8-13.
39 ЦыганковС.П., КоваленкоВ.А., СмирновО.П. Балдырларды ағынды суларды тазартуда пайдалану// Су химиясы жәнетехнол. – 1983. - Т. 5, №3. – Б. 268 – 273
40 Pauw N. D., Мога! ев J., Регзоопе J. Mass culture of mіcroalgae іn aquaculture systems: Progress and constraіns // Hydrobіologіa. – 1984. -Vol. 116. - P. 121 -132.
41 МузафаровА.М., ТаубаевТ.Т., ЯкубовХ.Ф. Ашық аспан астындағы қондырғыларда протококк балдырларын жаппай өсіру // Балдырлар менжоғары су өсімдіктерінӨзбекстандаөсіру. - Ташкент: Фан, 1980. - 3-58 б.
42 Богданов Н.И. Хлорелла: жыл бойы жасыл жем / Н.И. Богданов // Комбикорма. – 2004. – № 3. – 66 б.
43 Сиренко Л.А., Сакевич А.И., Осипов Л.Ф., Лукина Л.Ф. және басқаларГидробиологиялық тәжірибеде балдырларды физиологиялық-биохимиялық зерттеу әдістері. - Киев: Наукова думка, 1975. - 247 б.
44 Lowry O.H., Rosebrough N.J., Farr A.L., Randall R.J. Protein measurement with Folin phenol reagent // J. Biol. Chem. - 1951. -Vol. 193, №1. - P. 265-275.
45 Dere Ş., et.al. Spectrophotometric determination of chlorophyll a, b and total carotenoid contents of some algae species // Tr. J. of Botany. -1998. -Vol. 22. -Р. 13-17.
46 Болотников И.А. Құстар гематологиясы / И.А. Болотников, Ю.В. Соловьев. – Л.: Наука, 1980. – 116 б.
47 Өнеркәсіптік кростар құстарының қанын зерттеудің жалпы және арнайы әдістері / Н.В. Садовников, Н.Д. Придыбайло, Н.А. Верещак, А.С. Заслонов. –Екатеринбург – Санкт-Петербург: Уральская ГСХА, НПП «АВИВАК», 2009. – 85 б.
РЕФЕРАТ
Диплом жұмысы 40 беттен, 9 суреттен, 2 кестеден, 47 әдебиет көздерінен тұрады.
Түйін сөздер: Циaнобaктeрия, хлорелла, ББҚ, биомaссa, бeлок, құс шаруашылығы, жұмыртқа салу.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Микробалдыр Chlorella vulgaris және Chlorella pyrenoidosa штамдарының аралас дақылдарының қоюланған суспензиясын алу, тауық жұмыртқалағыштығына, балапандардың салмақ өсіміне әсерін зерттеу.
Жұмыстың міндеттері:
1. Микробалдыр дақылдарының моно және аралас өскен дақылдарының өсу тығыздығын анықтау.
2. Аралас дақылдарды көптеп өсіру және оның қоюланған суспензиясын алу
3. Аралас өскен микробалдыр дақылдар суспензиясының тауық жұмыртқалағыштығына әсерін анықтау
4. Балапандардың салмақ көрсеткішіне әсерін анықтау
Зерттеу әдістері: Зертханалық қондырғыларда өсіру әдісі, биомассаны анықтау әдісі.
Алынған нәтижелер:
1. Микробалдырлар дақылдары қауымдастығының суспензиясын 60 күн ішінде пайдалану бақылау топтарымен салыстырғанда, тауықтардың жұмыртқалағыштығының 18,4% артуына әкелді
2. Нақты жем қоспасы берілген балапандар салмағы стандартты жемді пайдаланумен салыстырғанда 70 тәуліктен кейін 12% жоғары болды.
Практикалық қолдануы: Микробалдырлардың ірі көлемдегі биомассасы биологиялық белсенді заттарға бай биопрепарат алу, тағамдық биотехнологияда және жемдік мақсаттарда маңызы зор.
РЕФЕРАТ
Дипломная работа состоит из 40 страниц, 2 таблиц, 9 рисунков, 47 литературных источников.
Ключевые слова: Циaнобaктeрия, хлорелла, БАД, биомaссa, бeлок, птицеводства, яиценоскость.
Цели: Исследовать влияния кормовой добавки в виде загущенной суспензии смешанных культур микроводорослей (Chlorella vulgaris Z-1 и Chlorella pyrenoidosa С-2) на яиценоскость кур и привесы цыплят
Задачи:
1 Изучить динамику роста моно- и смешанных культур микроводорослей
2 Изучение роста клеток смешанных культур при массовом культирование
3. Влияние суспензии смешанных культур микроводорослей на яйценоскость кур
4. Влияние смешанных культур микроводорослей на привес цыплят
Методы исследования: Методы культивирования микроводорослей в лабораторных условиях, массовое культивирование микроводорослей на лабораторной установке для получения биомассы, стандартный метод определение сухой биомассы.
Практическая значимость: Получение кормовых добавок на основе смешанных культур микроводорослей и их применение в птицеводстве
ABSTRACT
The thesis consists of 40 pages, 2 tables, 9 figures, 47 literary sources.
Key words: Cyanobacteria, pigments, BAS, biomass, belok, egg-laying, poultry farmaing.
Target: To investigate the effect of the feed additive in the form of a thickened slurry mixed cultures of microalgae (Chlorella vulgaris Z-1 and Chlorella pyrenoidosa C-2) on the egg production of hens and chicks weight gain.
Objectives:
1. To study the dynamics of growth in mono- and mixed cultures of microalgae
2. Grow mixed cultures in mass kultirovanii and conclusions of the thickened slurry
3. Effect of mixed cultures of microalgae for egg chickens
4. Effect of mixed cultures of microalgae to gain chickens
Research methods: Methods of cultivation of microalgae in the laboratory, the mass cultivation of microalgae in a laboratory to produce biomass, the standard method of determination of dry biomass.
Practical significance: Getting more crop biomass and exploring the possibilities of its use in food and feed purposes.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
8
НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
9
1
Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ...
9
1.1
Микробалдырларды көптеп өсіру үшін қолданылатын қондырғылардың әртүрлілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
1.2
Ауыл шаруашылық жануарлар үшін биологиялық белсенді жемдік қоспаларды және биоынталандырушыларды алу ... ... ... ... ... ...
14
1.3
Микробалдыр хлорелла – мал шаруашылығының резервтік мүмкіндіктерін арттырудың жаңа деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ..
15
2
Зерттеу материалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
22
2.1
Зерттеу материалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
22
2.2
Зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
25
3
Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
27
3.1
Микробалдырлардың моно және аралас өскен дақылдарының өсу көрсеткіштерін анықтау нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
27
3.2
Микробалдырлардың аралас өскен дақылдарының өсу қоректік ортасын модификациялау мүмкіншіліктерін бақылаған нәтижелер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
3.3
Микробалдырлардың аралас өскен дақылдарының суспензиясының ауыл шаруашылық құстардың өнімділігі мен қан сарысуындағы биохимиялық көрсеткіштеріне әсерін анықтаған нәтижелер ... ... ...
30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
36
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..
37
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
ББҚ - Биологиялық белсенді қоспалар
АҚБ - Абсолютті құрғақ биомасса
РҒЗИ - Ракеталық ғылыми зерттеу институты
ЕО - Еуропа одағы
ЛМУ - Лысьвенское Медицинское Училище
НЖ - Негізгі жем
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі кезде көптеген жетістіктерге жеткенімізбен, құс шаруашылығында толық құнды азықтық жем мәселесі әлі де шешілмеген. Ұзақ уақыт құнсыз комбикорм қабылдаған құстардың алмасу процестері бұзылып, өнімділігі мен жұмыртқалау саны төмендеген. Кейбір зерттеулер бойынша сүтқоректі жануарларға қарағанда, құстарда А дәруменіне қажеттілік 5-10 есе жоғары болады, сондықтан жем құрамындағы А дәруменінің жетіспеуінен тауықтардың жұмыртқа сарысындағы А дәрумені 12-16,6% төмендеген.
Ғылыми жаңалығы. Микробалдырларды жаппай өсірудің басты міндеті биомассаның ірі егінін алып, тағамдық және жемдік мақсаттарда оны пайдалану ауыл шаруашылығының өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Практикалық маңыздылығы. Алынған мәліметтерді құс шаруашылының өнімділігін арттыруға және биотехнология салаларында ББҚ дайындауда қолдануға болады.
Ғылыми мәселенің қазіргі таңдағы бағалануы. Микробалдырлардың биомассасын жемдік ынталандырғыш қоспа ретінде пайдаланып, құс шаруашылығының өнімін арттыруға болады.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Микробалдыр Chlorella vulgaris және Chlorella pyrenoidosa штамдарының аралас дақылдарының қоюланған суспензиясын алып, құс шаруашылығының өнімділігіне әсерін зерттеу.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
1. Микробалдыр дақылдарының моно және аралас өскен дақылдарының өсу тығыздығын анықтау.
2. Аралас дақылдарды көптеп өсіру және оның қоюланған суспензиясын алу
3. Аралас өскен микробалдыр дақылдар суспензиясының тауық жұмыртқалағыштығына әсерін анықтау
4. Балапандардың салмақ көрсеткішіне әсерін анықтау
Зерттеу объектісі рeтіндe әл-Фaрaби aтындaғы Қaзaқ Ұлттық Унивeрситeтінің биотехнология зертханасының микробалдыр топтамасынан Chlorella vulgaris Z-1 және Chlorella pyrenoidosa С-2 микробалдырлардың штамдары пайдаланылған.
Теориялық және әдістемелік негізі. Зертханалық жағдайларда биомасса алу үшін микробалдырларды өсіру әдістері, өсу динамикасын анықтау әдісі, биомасса алу әдісі,микробалдырлар клеткаларының сандық есепке алу әдісі.
Практикалық базасы. Дипломдық жұмыс "Птичий дворик" Асыл тұқымды шаруашылығы ЖШС (Алматы облысында) өндірістік жағдайларында орындалды.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 Әдебиетке шолу
1.1 Микробалдырларды көптеп өсіру үшін қолданылатын қондырғылардың әртүрлілігі
Микробалдырларды тәжірибе жүзінде пайдалану мүмкіндіктері өте көп. Балдыр биомассасы пайдаланылатын негізгі салалар: тағамдық және жемдік мақсаттағы өнім ретінде, жеке тәжірибе жүзінде маңызды метаболиттерді алу үшін, топырақтың құнарлығын арттыру, қоршаған ортаны ластанудан тазалау және тұйық жүйелерде атмосфераның тұрақтылығын ұстау болып табылады [1].
Балдыр – биологиялық құрылысы өте қарапайым өсімдік түрі. Алайда құрылысының жай болуына қарамастан, микроскопиялық түрден макроскопиялыққа өзгере алады. Мәселен, ұзындығы 100 фунттан асатын алып балдырға айнала береді. Аналогиялық бактерия ретінде сары-жасыл балдырлар немесе бұрынғы атауы цианобактериялар мен жасыл, қоңыр балдырлар микробалдырлар түрлеріне жатады.
Микробалдырлар — ертедегі про және эукариотты фотосинтездеуші ағзалар болып табылады. Олар еркін және симбиотикалық өмір дағдысын жүргізеді. Барлық жер шарындағы түрлі өмір сүру орталарында кең тарала отырып, олар адам мен табиғат өмірінде өте зор рөл атқарады.
Микроальгофлораның өкілдерінің метаболизмінің спецификасы микробалдырларды биотехнологияның аса маңызды элементіне айналдырды. Микробалдырларды мәдениеттендіру идеясы Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Германияда пайда болды және диатомды балдырлардың өнімді майларында кездесті, алайда таңдалған мәдениет өзінің төмен өнімділігімен ерекшеленді. Кейіннен зерттеушілердің назары Chlorella және Scenedesmus балдырларына түсті. Олардың өкілдері соңғы 50 жылдың ішінде қолданылмалы зерттеулердің басты объектісіне айналды. Бірақ та өте әлсіз жасалған ғылыми бағдарламаның әсерінен және оның практикалық тұрғыда жүргізілуінің әлсіздігінен көптеген технологиялық сәтсіздіктер мен өнеркәсіптің төмен деңгейлі өнімділігі бұл идеяны құрдымға тастады. Микробалдырлардың өнеркәсіптік мәденитеттенуіне деген жаңаша ғылыми ашылу 60-жылдардың соңы мен 70-жылдардың басында жаңа жол тапты.
Спирулина және хлорелла - тамаққа қосылатын биологиялық белсенді зат ретінде қолданылатын микробалдырлар типі. Олар жоғары сапалы өнімді заттарға бай, әсіресе ақуызға (65-72%) және в-каротинге аса байшылық көрсетуде, сондай-ақ түрлі өсуге қажетті пигменттерге, магнийге, селенге, сирек кездесетін минералдарға, ферменттерге, нуклеотидтерге, сондай-ақ ол В12 дәруменінің негізгі қайнар көзі болып табылады.
Микробалдырлардың экономикалық аспктілердің биотехнологиясының болашақта дамуы мына салаларды қамтиды: фармакологиялық активті препараттарды өндіру, косметикалық аппликациялар мен диеталық өнімдерге арналған өнімдерді өндіру, клеткалы инженерлікке, қоршаған ортаны жақсарту технологиясы және т.б.
Бүгінгі таңда өнеркәсіптік фотобиореакторларда өсіріп алуға болатын микробалдырлардың биомассасының рационалдық пайдалануының басты бағыттары табылды.
Қазіргі уақытта тәжірибелік мақсаттар (көбінесе Chlorella тұқымды) үшін өнімді микробалдырларды өсіру көптеген елдерде жүргізіледі [2 - 4].
Балдырларды жаппай өсіру кезінде әдеттегі минералды орта немесе арнайы әзірленген баланстандырылған, дақылдардың өсу барысында негізгі компоненттердің соруын ескеретін орталар пайдаланылады. Кейде алынған биомассаның құнын азайту мақсатында минералды тыңайтқыштар немесе табиғи минералды сулар қолданылады. Экономикалық тұрғыдан ағынды суларды, соның ішінде қант және гидролиз зауыттарының суын пайдалану тиімді болып табылады [5].
60 жыл бұрын балдырлардың микронысандарын көбінесе жасыл жаппай өсіру бойынша жұмыстар басталған(Chlorella, Scenedesmus, Ankistrodesmus). Цианобактериялардың (Апаbаепа, Tolypothrtx, Spirulina) тұқымынан және улылығы жоқ кейбір басқалар, сонымен қатар қызыл күрең бактерияларды ірі көлемде өсірудің әдістері әзірленген [6]. Микробалдырларды тәжірибелік мақсаттарда өсіру ерекше бір тоғандарда, ашық аспанның астында арнайы үй жайларда және қатаң түрде бақыланатын жағдайларда жасанды жарықта тұйық аппараттарда іске асырылады. Ашық аспанның астында микробалдырларды өсіру (экстенсивті түрде өсіру) көбінесе биомассаны алу, сонымен қатар ағынды суларда тазалау кезінде қолдану үшін жүргізіледі 7.
Микробалдырларды жаппай өсірудің басты міндеті биомассаның ірі егінін алу және тағамдық және жемдік мақсаттарда оны пайдалану мүмкіндіктерін зерделеу болып табылады. Аталған мақсатта зерттеушілердің және конструкторлық ой - өрістің негізгі күштері сапалы ақуыз – дәрумені биомассаны алу мақсатында микробалдырларды қарқынды өсуі үшін толықтай жағдайлар жасалатын қондырғыларды (биореактор) құруға бағытталады.
Қазіргі уақытта көптеген елдерде өнеркәсіптік негізде микробалдырлардың биомассасын өндіру үшін түрлі – түрлі өнеркәсіптік қондырғылар жасалуда.
АҚШ-та жіңішке қабырғалы, тұйық шеңбер пішінді мөлдір полиэтилен құбырларынан жасалған қондырғы ұсынылған. Суспензияның көлемі 4000 л. Араластыруды сорғының көмегімен циркуляциялық әдіс арқылы жүзеге асырған [9]. ЛМУ Биологиялық институтының мамандары сорғының көмегімен суспензия тік құбыр арқылы бассейіннен бүріккіш құрылғыға берілетін қоңырау түріндегі қондырғыны жасаған. Сондай – ақ, суспензия қабатының қалыңдығы 1-3 мм. Қоңырау тәрізді жамылғыны пішіндейді. Аталған қондырғыдағы балдырдың өнімі тәулігіне құрғақ массаның 7-11 г. дейін жеткен [10].
КСРО Министрлер Одағы жанындағы микробиологиялық өнеркәсіптің бас басқармасы биотехникасының РҒЗИ мамандары микро балдырларды өсіру үшін өнеркәсіптік қондырғыны жасау үшін бірнеше жылдар (1968 жылдан бастап) бойы еңбек еткен. Олар жасаған қондырғылардың бірі Андижане қаласында гидролиз зауытының аумағында салынып сыналған. Ол мөлдір пластиктен немесе силикатты шыныдан жасалған жарық өткізетін төбесі және метал түбі бар цилиндр тәрізді герметикалық корпус болған. Қопсытқыштың диаметрі 3 м, сыйымдылығы 100 л болған [11].
Өзбекстанда 1961 жылдан бастап микробалдырларды жаппай өсіру үшін қондырғыларды жасау бойынша жұмыстар жүргізіле басталған. 1970 жылы А.М. Музафаров, Т.Т. Таубаев, К.А. Талипов газ тәрізді отынның жану өнімдерін қабылдау және бассейіндерде суспензияның жылуын реттеу, сонымен қатар жану өнімін суспензияға беру үшін қондырғылармен қамтамасыз етілген ашық қондырғының жаңа түрі әзірленген. Шығатын газдың қоспасын ауамен дақылға беру қосымша қондырғыларды пайдаланусыз қалыпты түрде араластыру үшін қысыммен іске асырылған [12].
Балдырларды ашық аспанда өсіру кезінде олардың биомассасын алу үшін қарапайым және қымбат емес қондырғылар қолданылады. Әдетте, ол тереңдігі үлкен емесе шеңберлі немесе тік бұрышты бассейндер, сирек кезде түрлі пішінді траншеялар, науалар, цементтелген немесе полиэтилен пленкасы төселген цистерналар кездеседі. Олардың көлемдері жеке шаруашылықтарда қолданылатын шағыннан, ауданы 1000 — 2000 м2 ірі өнеркәсіптік қондырғыларға дейін болады. Оларды жердің бетіне немесе үйдің төбесінде орнатады. Ашық қопсытқыштарда температураны реттеу қиын болғандықтан бұлтты және жаңбырлы күндер аз, сонымен қатар тәуліктік температуралардың түсуі байқалмайтын аудандарда қолданылады. Ол, әсіресе тропиктерде және субтропиктерде өте ыңғайлы. Ашық түрлі қондырғылардағы қондырғыларда балдырлардың өнімі тәулігіне жарық берілетін жерден 1 м2 құрғақ биомассаның 25-33 г. аспайды. Ашық әдіспен балдырды өсірудің негізгі кемшілігі ретінде ауа райы жағдайына тәуелді, ол егінді тұрақты түрде алуға кедергі жасайды 13.
Аталған кемшіліктерді жою үшін кейде табиғи жарығы бар жабық қондырғылар қолданылады. Аталған жағдайда балдырларды мөлдір құбырларда немесе температураны, рН автоматты түрде ұстап тұруды және СО2 берілуі қарастырылған арнайы әзірленген қопсытқыштар қолданылады.Жабық түрдегі қондырғылар 1,5 – 2,0 есе балдырдың егінін көбейтуге және биомассаның өзіндік құнын төмендетуге мүмкіндік береді. Қондырғыларда балдырдың өсу жылдамдығын арттыру үшін орта арқылы СО2 (1 - 5%) байытылған ауаны жібереді. Болгарияда және Венгрияда балдырларды жаппай өсіру үшін минералды қайнар бұлақтардағы көмір қышқылын пайдаланған. Сонымен қатар табиғи газдың жану өнімін немесе кейбір өндірістерде пайда болатын көмір қышқылдың диоксидін пайдалану перспективалық деп саналады 14.
Биотехнологиялардың соңғы бірнеше он жылдықтағы қарқынмен дамуы ғалымдардың назарын көптеген биологиялық белсенді заттардың, соның ішінде антиоксиданттардың қайнар көзі болып табылатын цинобактериялар мен микробалдырларды қамтитын организмдердің кейбір кластарына аударды [1, 2]. Антиоксиданттар тірі организмдерде негативті қызмет атқаратын еркін радикалды жасушаларды жоюдағы қызметі зор. Сондай-ақ азықтық биоқосымшалар немесе басқа препараттар ретінде пайдаланылатын табиғи антиоксиданттардың онкологиялық, тіпті, көптеген созылмалы аурулардың қаупін төмендетуге қабілетті екендігі де белгілі. Сонымен қатар табиғи көздерден алынған антиоксиданттардың жасанды түрде синтезделгендеріне қарағанда едәуір нәтижелі екендігі де маңызды фактор [3].
Адам организмінде қоздырушы стрестің әсерінен туындайтын түрлі аурулар мен бұзылыстардың өсіне байланысты, еркін радикалдардың пайда болуын сақтап қалу мен нейтрализациялау мақсатында зерттеушілердің табиғатта көп тараған биологиялық белсенді қосылыстар — табиғи антиоксиданттарға деген қызығушылығын арттырды. Антиоксиданттардың биологиялық әрекеттесу спектрі олардың еркін радикалдардың негативті қызметін бейтараптандыруға қабілеттілігінде көрініс табатын қорғаныс қызметінде бой көрсетеді [4]
Антиоксиданттардың биомассада кеңінен тарағандығынан, спирулинамаңызды биотехнологиялық нысан болып табылады. Биомассада Spirulina platensis цианобактерияларынан тұратын антиоксиданттарға қаныққан және қанықпаған майлы қышқылдар, токоферол, каротиноидтар (β-каротин, миксоксантофил, зеаксантин), фикобилипротеиндер (фикоцианин), т.б. жатқызылады[5].
Кейбір авторлардың мәліметтері бойынша Spirulina platensis цианобактерияларының биомассасынан алынған экстракттар аллергиялық және анафилактикалық реакциялардың пайда болуын қамтамасыз ететін процестерді басу қабілеттілігін, сондай-ақ адамдар мен жануарлардың организмінде обыр процестерінің дамуына тосқауыл болу қабеліттігін танытады [6, 7].
Микробалдырлар — антиоксиданттық қасиеттерге ие биологиялық белсенді заттардың қайнар көзі болып табылады.
Протококкты балдырлар о бастан-ақ құрғақ биомассадан құрамындағы ақуыздардың көп мөлшерде (50—60%) болатындығымен зерттеушілердің назарын аударып келген. Хлорелланың ақуызында барлық аса қажетті аминқышқылдар бар, оны сыра ашытқыларындағы, соя және жержаңғақ ұнындағы ақуызбен салыстыруға болады. Оны құрғақ сүттің толыққанды ақуызы ретінде мойындайды [45].
Хлорелланың құрғақ биомассасында орта есеппен 10—20% көмірсулар болады. Олардың едәуір бөлігін, Chlorella туысының басқа кейбір өкілдерінде көмірсулар басым түрде гемицеллюлозалар ретінде ұсынылуы мүмкін болғанмен, крахмал құрайды. Липидтер 20—30% аралығында болады да, құрамында қанықпаған майлы қышқылдардың көп мөлшерде болуымен ерекшеленеді. Хлорелладағы майлы қышқылдардың қатынасы көптеген өсімдік майларына тән қатынастарға ұқсас келеді.
Протококкты балдырдардың (хлорелла, сценедесмус) биомассасында дәрумендердің бай топтамасы бар, олар мұнда басқа өсімдік дақылдарына қарағанда байқаларлықтай көп мөлшерде кездеседі. Бұдан тыс, хлорелла және сценедесмус дақылдарындағы каротиннің көп мөлшерде болуы да көңіл аудартады. Бета-каротиннің жасушаларының дамуын тоқтатып, иммундық жүйедегі макробактериофагтың жасалуын жақсартатыны белгілі [46].
Цианобактериялардан тыс, ғалымдардың назары Chlorella және Scenedesmus текті жасыл микробалдырларға ауды. Олардың кейбір түрлері соңғы 50 жыл барысында қолданбалы зерттеулер нысаны болып келді [8].
Хлореллалар мен сценедусмустың көбейтіліп жатқан дақылының химиялық құрамы жеткілікті мөлшерде тұрақты келеді. Сонымен қатар хлорелла метаболизмінің аса жоғары иілгіштігі және өсіру секілді көптеген процестерде биосинтезге бағытталуын түбегейлі өзгерте алу қасиеті де назар тартады. Осылайша, хлорелла жасушалары өзінің генетикалық тегі мен сыртқы ықпалдардан туындай отырып, ақуыздар, көмірсулар және майларды синтездейтін жүйеге айналуы мүмкін. Бұл микробалдырларда сан жағынан ғана емес, сапа жағынан да биосинтезді дұрыс басқаруға мүмкіндік береді.
20 ғасырдың екінші жартысының іргелі зерттеулерінің биотехнология, биофизика және молекулярлық биология саласында ғылымның озық салалары – биотехнологияның даму алғы шарттары құрылған. Аталған саладағы ғылыми дайындама микроорганизмдердің жемдік және құнарландырылған биомасса өндірісінің биотехникалық жүйелерін құруға, судың және атмосфералық ауаның биологиялық тазалауын іске асыруға, құнды органикалық және биологиялық белсенді заттарды алуға мүмкіндік береді. Соңғы уақытқа дейін жер шарындағы халықтың мұқтаждығы азық – түлікпен, ең басты ауыл шаруашылық өндірісін үдету арқылы қанағаттандырылған. Осымен бірге, ғылымның жаңа жетістіктерінің ашылуы құнды тағам және жемдік заттарды өнеркәсіптік түрде алуына жаңа жолдарды ашады. Осылайша, микробиологиялық синтездің қуатты өнеркәсібін ашу адамды және малды ақуыз, аминқышқылдар және физиологиялық белсенді қоспалармен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Аталған аспектіде ірі көлемде жарықты қуатты және көмір қышқылының есебінен құнды органикалық қоспалардың микробиологиялық синтезін іске асыруға мүмкіндік беретін микробалдырларды жаппай өсіру ең перспективалық және үнемді болып табылады, өйткені биосинтездің автотрофты жолы гетеротротыға қарағанда биомассаны алу тұрғысынан тиімдірек болады. Протококкты балдырлар, әсіресе бірегей құрамы бар және өсіру үшін ерекше жағдайларды талап етпейтін хлорелла және сцендесмус ерекше назарға лайық 15.
Балдырларды жаппай өсіру кезінде әдеттегі минералды орта немесе арнайы әзірленген баланстандырылған, дақылдардың өсу барысында негізгі компоненттердің соруын ескеретін орталар пайдаланылады. Кейде алынған биомассаның құнын азайту мақсатында минералды тыңайтқыштар немесе табиғи минералды сулар қолданылады. Сонымен қатар, минералды ортаға органикалық заттарды қосу арқылы миксотрофты жағдайларда балдырларды өсіру тараған. Ол жарықтың төмен деңгейінде ірі биомассаны алуға мүмкіндік береді. Экономикалық тұрғыдан ағынды суларды, соның ішінде қант және гидролиз зауыттарының суын пайдалану тиімді болып табылады [16].
Балдырларды қарқынды түрде өсіру арнайы мақсаттар үшін әзірленген жарықтың қуатты көздері қолданылатын және автоматты түрде ортаның құрамы, рН, температурасы, СО2 және дақылдың тығыздығы берілген деңгейде тұратын, конструкциялық тұрғыдан күрделі қондырғыларда жүргізіледі. Қондырғылардың конструкциясына байланысты кезеңдік, ағынды немесе тұтасқан өсіру жүргізіледі, өсіру барысы бір сатылы және көп сатылы болуы мүмкін. Балдырлардың селекция және мутагендердің әсері нәтижесіндегі жоғары өнімді штаммдар қолданылады. Қарқынды өсіру кезінде балдырлардың (мысалы, Chlorella sp. К штаммы) өнімі тәулігіне ортаның литрінен құрғақ биомассадан 30-40 г. дейін болады. Алайда, электр энергиясының айтарлықтай шығындарына байланысты өнімнің құны өте елеулі болып табылады [17].
Жабық, толықтай автоматтандырылған тәжірибелі қондырғыларда жасанды жарық берілген кезде хлорелланың өнімділігі ықтимал болжамға жетеді және тәулігіне м2 құрғақ заттың 100-140 г құрайды 18.
Балдырларды жаппай өсіру кезінде әдеттегі минералды орта немесе арнайы әзірленген баланстандырылған, дақылдардың өсу барысында негізгі компоненттердің соруын ескеретін орталар пайдаланылады. Кейде алынған биомассаның құнын азайту мақсатында минералды тыңайтқыштар немесе табиғи минералды сулар қолданылады. Сонымен қатар, минералды ортаға органикалық заттарды қосу арқылы миксотрофты жағдайларда балдарларды өсіру тараған. Ол жарықтың төмен деңгейінде ірі биомассаны алуға мүмкіндік береді. Экономикалық тұрғыдан ағынды суларды, соның ішінде қант және гидролиз зауыттарының суын пайдалану тиімді болып табылады 19. Өсіру ортасынан дәрумен құрамын зерттеу үшін жоғарыда көрсетілген авторлар 04, ортасында, тауық нәжісінің экстрактымен 04 және 04 ортасында өсіру кезіндегі дәрумендерді анықтаған. Chlorella vulgaris Z-1штаммын пайдаланған. Бірінші ортада А дәруменінің деңгейі 646 мкгг; Е дәрумені - 140; В1 - 4,6; В2 - 11,0; РР - 142; В6 - 4,8; холин -3240 құраған. Екінші ортада А дәруменінің деңгейі 646 мкгг; Е -164; В1 - 4,2; В2 -7,2; РР - 108; В6 - 5,6; холин 3140 тең болған. Құс саңғырығының сүзіндісінде А дәрумені - 580мкгг; Е - 168; В1 -3,8; В2 - 9,6; РР -136; холин 3150 құрады. 157 штамманың хлорелласы құс саңғырығының экстрактымен 04 және 04 ортада өсіру кезінде көп каротинды жинайды 20.
Хлорелланың және сценедесмустың микробалдырларды пайдалануда кең тараған. Хлорелланың, сценедесмустың фототропты микробалдырларының құнарлық қасиеттері құрамында ақуыздардың, майлардың, дәрумендердің және микроэлементтердің мөлшерімен негізделген. Микробалдыр биомассасының өнімділігі өте мол 21.
1.2 Ауыл шаруашылық жануарлар үшін биологиялық белсенді жемдік қоспаларды және биоынталандырушыларды алу
Жемдік және құнарландыратын биомассаны өндіру үшін ғылыми және тәжірибелік қызығушылық микробиологияда, ауыл шаруашылық өндірісінде және емдік дәрі – дәрмектердің биотехнологиясында қолдануын тапқан және қазіргі уақытта жеткілікті түрде зерделенген протококты дара клеткалы балдырлар 22.
Микробалдырлардың биомассасын жемдік ынталандырғыш қоспа ретінде пайдалану бойынша сан жылдық тәжірибе жемдердің үйлестірілгендігі және тиімді сіңуінің есебінен 20 мәртеге дейін жануарлардың өнімділігін арттырғанын растайды [24, 26].
Соңғы уақытқа дейін жер шарындағы халықтың мұқтаждығы азық – түлікпен, ең басты ауыл шаруашылық өндірісін үдету арқылы қанағаттандырылған. Осымен бірге, ғылымның жаңа жетістіктерінің ашылуы құнды тағам және жемдік заттарды өнеркәсіптік түрде алуына жаңа жолдарды ашады. Осылайша, микробиологиялық синтездің қуатты өнеркәсібін ашу адамды және малды ақуыз, аминқышқылдар және физиологиялық белсенді қоспалармен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Аталған аспектіде ірі көлемде жарықты қуаты және көмір қышқылының есебінен құнды органикалық қоспалардың микробиологиялық синтезін іске асыруға мүмкіндік беретін микробалдырларды жаппай өсіру ең перспективалық және үнемді болып табылады, өйткені биосинтездің автотрофты жолы гетеротрофтыға қарағанда биомассаны алу тұрғысынан тиімдірек болады. Протококты балдырлар, әсіресе бірегей құрамы бар және өсіру үшін ерекше жағдайларды талап етпейтін хлорелла ерекше назарға лайық 25, 27.
Микробалдырлар, соның ішінде цианобактериялар және протококтылар су организмдері үшін бірінші тағам бола отырып әр түрлі су қоймалардың өнімділігінде маңызды рөл атқарады, өйткені олар көптеген балық түрлеріне, әсіресе тоған балықтары шабақ және құрттардың тағамдық үйлесімділігіне маңызы өте зор. Протококты балдырлардың (хлорелла және сценедесмус) балғын биомассасының біраз мөлшері балықтар үшін ең жағымды биологиялық ынталандырғыш болып табылатындығы эксперименттік тұрғыдан дәлелденген. Сонымен қатар, балдырлардың органикалық заты көптеген гетеротрофты микроорганизмдермен пайдаланатындығы белгілі, яғни, топырақтың микробиологиялық белсенділігін күшейтеді және құнарлығының ұлғаюына мүмкіндік жасайды [28].
Микробалдырлардың жаппай өсуінің өндірістік тарабын әзірлеуден және тиімді ұйымдастырудан басқа аталған мақсаттарда микробалдырлардың жоғары өнімді түрлері мен штаммдарын пайдалану айтарлықтай маңызды болып табылады. Табиғаттан шығару, балдырлардың жоғары белсенді түрлерін селекциялық әдіс арқылы алу және түрлі аймақтық станцияларда, түрлі климаттық жағдайларда өткізілетін өнімділігінің алғашқы бағасын алу бойынша жұмыстар өте маңызды болуда. Аталған жұмыстардың үйлесімділігі және оларды стандартты жағдайларда бірыңғай әдістеме бойынша іске асыру қажеттілік фактісі ерекше мәнге ие болуда. Жаңа штаммдарды өсірудің әдістерін әзірлеу қарқынды өсіру үшін қажетті жағдайларды талап ететін зертханалық жағдайларда іріктелген және селекцияланған штаммдардың құрылуын талап етеді [29, 31].
Микробалдырлардың және жоғары сатылы өсімдіктердің (бидай, шалғам, жемдік бұршақтар) өнімділігін энергетикалық тең жағдайларда салыстыру шамамен тең фотосинтетикалық өнімділікті көрсетті. Алайда, микробалдырларда пайдасы аз жасұнықтар бар және ақуызбен каротиноидттерді көп сіңіреді.
1.3 Микробалдыр хлорелла – мал шаруашылығының резервтік мүмкіндіктерін арттырудың жаңа деңгейі
Біздің ғаламшарымызда оттекті атмосфераның пайда болуында цианобактериялар мен микробалдырлардың үлесі өте зор. Соның арқасында эукариоттық жасушалар пайда болып, жан-жануарлар мен өсімдіктер әлемі дәл қазіргі біз бақылап отырған деңгейде дамыды. Фитопланктонның фотосинтез процесін жүргізуші организмдері және негізгі компоненттері болып, бұл организмдер қазірге кезде де атмосфераға барлық оттегінің 50%-ына дейін шығарады және ғаламшардағы барлық көміртегінің 40%-ға дейін сақталуын қамтамасыз етеді. Цианобактериялар мен бір жасушалы балдырлардың пайда болуының салыстырмалы түрде қарапайымдылығы оларды судың бөлінуі мен оттегінің бөлінуіне байланысты бастапқы тірек физикалық процестерден бастап жасуша ішіндегі немесе жасуша сыртындағы өзгерістер туралы сигналдарды беру және қабылдау процестеріндегі биологиялық микромолекулалардың аса күрделі әсерлеріне дейінгі регуляцияның әртүрлі процестерінің механизмдерін үйренудің қолайлы нысанына айналдырады. Мұндай регуляция қышқылдатушы-тіктеуші реакцияларды, метаболикалық циклдерді, гормоналды бақылауды, ДНҚ типологиясының өзгеру деңгейіндегі құбылыстарды, транскрипцияны, трансляцияны, посттрансляциялық модификацияларды, ферменттердің белсенділігінің өзгерісі секілді т.б. құбылыстарды қамтитын әртүрлі деңгейлерде жүреді.
Хлорелла (Chlorella) – бiр жасушалы көзге көрiнбейтiн ұсақ жасыл балдыр.Домалақ шар тәрiздi хлорелла жасушасы қабықшамен қапталған, iшiнде цитоплазма, ядро және жасушасын жасыл түске бояп тұратын iрi хроматофор бар.
Егер бiр тамшы жасыл суды микроскоппен қарасақ көптеген түссiз шар тәрiздi денелердi көруге болады. Олардың iштерiнде жасыл хроматофоры да көрiнедi. Бұл хлорелла өсiмдiгi. Хлорелла тек суда ғана кездеспейдi. Жаңбыр жауғаннан соң, немесе тұман түскен кезде ағаштардың дiңiнiң жасыл түспен тұтылғанын байқауға болады. Осындай құбылысты ылғал топырақ бетiнен де көруге болады. Хлореллада фотосинтез аса қарқынды жүредi. Сондықтан ол көп мөлшерде оттегiн бөлiп, мол органикалық зат бередi. Көбеюi тек қана жыныссыз жолмен жүредi. Күн сәулесi түсiп тұрған суда қарқынды көбейедi. Жасушасы 4,8,16-бөлiкке бөлiнiп кiшкене шарлар –споралар пайда болады. Осы споралар аналық жасушы қабықшасын жарып шығып суда жүзiп өзбеттерiнше тiршiлiк етедi. Бұл жасыл шарлар суда ерiген минералдық заттар мен көмiр қышқыл газын сiңiрiп өз хроматофорларында органикалық заттар түзедi.
Өзiнiң аса кiшi көлемiне қарамастан хлорелла қазiргi ғалымдардың, оның iшiнде тек ботаниктердi ғана емес ғарыш кемесi конструкторларын, ғарышкерлердiң көңiлiн аударуда.
Екiншi ғарыш кораблiнiң iшiнде басқа да өсiмдiктер мен жануарлар арасында осы хлорелла да болған. Планета аралық саяхат кезiнде ғарышкерлер кабинасында үнемi оттегi мөлшерi тұрақты болып, жаңа дайындалған тағам қажет. Ғарышкерлер кабинасында кiшкене бiр тұйық әлемдегiдей зат айналымы жүрiп тұруы керек.
Хлорелла әлемдік мұхиттың суларында 3,5 млрд. жыл бұрын пайда болған және тек 1,5 млрд. жыл өткен соң бірінші жет бетіндегі өсімдіктер шыққан. Жер бетінен зымырап өткен ешбір катаклизмдер оған әсер ете алмаған. Уақыт сынағына шыдамаған жануарлар мен өсімдіктердің бірсыпыра дүниесі жер бетінен құрып кеткен, алайда хлорелла болса шекті кемеліне жеткен және аталған құбылыс оның жануарлар үшін толыққанды тағамдары үшін айналуына мүмкіндік жасаған
Жануарлар әлемінде хлорелланы өзінің жемдік азығында пайдаланбайтын өкіл жоқ – қарапайымдардан, су қоймаларында мекендейтін шаяндар және балықтардан құрлықтағы, соның ішінде ауыл шаруашылық барлық жануарларға дейін. Хлорелланың айрықшылығы жібек құрты сияқты қатал монофаг хлорелланың суспензщиясымен суландырылған тұт ағашымен сүйсініп қоректенеді. Тамақтану спекторы кең болған қалған жануарлар туралы айтып та керек жоқ, өйткені олар хлорелланың суспензиясымен сүйсініп қореқтенеді [32].
Хлорелла – су өсімдіктерінің микроскопиялық туысының, жасыл балдырлардың өкілі болып табылады.
Оны басқа түрлермен салыстыра келе оны аква дақылының жағдайларына бейімделген дақыл өсімдіктердің қатарына жатқызуға болады. Өсімдіктер әлемінде көптеген көрсеткіштері бойынша хлорелла бірінші орында тұр. Осылайша, мысалы ақуыздардың мөлшері бойынша клетканың химиялық құрамы, аминқышқылдар, дәрумендер, микроэлементтердің жинағы, биологиялық белсенді заттар және басқа да көрсеткіштер бойынша тек қана суда емес, жер бетіндегі өсімдіктерді салыстыруға алынбайды [33].Ол табиғи ортадан планктон балдыры ретінде ерекшеленген, сондықтан кез келген өсімдік сияқты оны өсіру мал басының қажеттілігін қанағаттандыру үшін қажетті мөлшерде мал шаруашылығында тікелей іске асырылады. Басқа жер бетіндегі өсімдіктерге қарағанада хлорелла жыл бойы вегетациялық кезеңде өседі, бұл ретте оның өнімділігі жыл мезгіліне байланысты емес. Хлореллаға альтернатива болатын жемдік өсімдіктер жоқ. Хлорелла қысқа мерзімде және аз мөлшерде пайдаланатындығын, сонымен қатар малдың ағзасына жағымды әсер бетерін соңғы әрекеттігін ескере отырып оның барлық аспектілерін сипаттау өте қиын. Жануарлардың өнімділігін арттырудың резерві болып табылатын негізгілерге ғана тоқталайық [34].
Малды, шошқаларды, құстарды, балықтарды өнеркәсіпті өсіріп - шығаруға көшу үйлестірілген толыққанды жемдерді пайдалануға негізделген. Алайда, жануарлар үшін мінсіз жемді жасап беру тәжірибе жүзінде мүмкін емес. Эволюция тұрғысында жануарлар өсімдіктерге үйлеспейді. Жануарларды өнеркәсіптік өсіру технологиясына өсімдіктер үйлеспейді. Осылайша, мысалы, құстарды бройлерлік өсіру кезінде тек ғана қоспа жемдер қолданылады, ол құс етінің дәмдік сапасын айтарлықтай түрде төмендетеді және төл шығының жоғары пайызына әкеп соғады. Құс соңғы елу жылда индустриалдық өсіріп – шығаруға көшкен соң жемдік азығында жасыл өсімдіктерден айырылған.
Хлорелла құсқа жем беру және өсіру технологиясын өзгертпей аталған кемшілікті хлорелланың суспензиясын науа немесе түйіршіктелген азық арқылы беру жолымен аталған кемшілікті толтыруға мүмкіндік береді. Василев құс фабрикасында (Пенза облысы) хлорелланың суспензиясын өндірістік пайдалану қосымша жемсіз құстың қою массасы 20% артылғанын, төл басының сақталуы 98% құраған. Жұмыртқалардың инкубациялық қасиеттері жақсартылған. Құстың азық мөлшеріне хлорелла кірген кезде балапандардың шығуы 25% жоғары болған.
Хлорелла – протококкты классына жататын, табиғатта кең тараған, қазіргі таңда шамамен 30-дан астам түрі бар, бір клеткалы жасыл микробалдыр. Жасыл балдырлардың негізгі түрі – тұқымдық байлығы таяз көлдерде шоғырланған, сондай – ақ, жоғары түрі – тұқымдық алуан түрлілігі және даму қарқындылығы жазғы – көктемгі маусымда байқалады [35].
Хлорелланың клеткалары бір-бірден ядро және ұштары қосылмаған сақина немесе үшкірленген эллипсоидті тәрізді хроматофоры болады, түрлердің диаметрі 1,5-тен 15 мкм дейін болады. Ана клеткасынан шығатын автоспорлар арқылы көбейеді өзара перпендикулярлы бағытта болатын бөліну санына байланысты нормасында екіге еселі автоспор санын құрайды (2, 4, 8, 12 және т.б.), сондай – ақ, бір ана клеткасында пайда болған автоспоралар морфологиялық және физиологиялық тұрғыдан бір – біріне балама болып табылады. Бір қатарда, сирек кезде – екі немесе үш қатарда орналасқан 4-16 клеткадан тұратын колониялар.Клеткалар бір – бірімен ұзын бір жақ бүйірлермен жалғасқан.
Хлорелланың жемдік және құнарлы құндылығы, оның құрамында 45% ақуыз бар, яғни ірі бұршақты өсімдіктерден екі есе көп 20-30% көмірсулар мен майлар, А, В1, В2, В6, В12 дәрумендер, никотин қышқылы, В12, Е дәруммендері, панотен қышқылы, холин, биотин, онда лимонмен бірдей С дәрумені бар.
Құс үшін хлорелланы пайдалану стратегиясы ең алдымен төрт басты бағытты қарастыруға тиіс. Біріншісі – қоспа жемді альголизациялау, яғни хлорелланың суспензиясын түйіршіктелген жемге енгізу. Екіншісі – құстың жемдік азық мөлшеріне тұқымды репродукторларға хлорелланың суспензиясын енгізу. Үшіншісі - құстың төлін бройлерлік әдіспен өсіру кезінде хлорелланы пайдалану. Төртіншісі – жұмыртқалық бағыттағы құс фабрикаларында хлорреланы пайдалану. Әрқайсысында толығырақ тоқтайық.
Қоспа жемнің альголизациясымен оны детоксациясына және қол жетімді органикалық заттардың қысқа уақыт аралығында деструкцияны өткізуге мүмкіндік беретін микроорганизмдердің дамуынан сақтауға жеткізеді. Қоспа жемдерде оның ішінде болған микроорганизмдердің нәтижесінде микро және макро дозалардан токсиндер жиналады. Оларда тек қана хлорелла жояды. Сондықтан, альголизделген қоспа жем тек қана микро және басқа да токсиндерге қарсы қауіпсіз емес, алайда зауытта жасалған қоспа жемдерде болмайтын шығу тегі табиғи биологиялық ындаландырғыштар, дәрумендер және микроэлементердің көзі болып табылады.
Құстың өсіп – өну процесс тұқымды репродукторларда басталады екендігі белгілі. Қазіргі уақытта құс толыққанды жем алатын репродукторды табу мүмкін емес, өйткені жасыл қоспасыз мінсіз сәйкес келетін жемді табу мүмкін емес. Құстың ағзасы жасыл жемді жеуге эволюциялық тұрғыдан бейімделген. Олардың жеткіліксіздігі жұмыртқалағыштықтың төмендеуіне және инкубация үшін толық дамымаған жұмыртқаны алуға әкеледі. Көптеген тұқымды репродукторлар 60-65% ғана балапанның шығуын беретін жұмыртқаларды сатады. Аталған жағдайда жалғыз амал хлорелла болып табылады. Ата – аналық табын құстың азық мөлшеріне хлорелланы салу балапандардың шығуын 25-30% көбейтеді және балапандар жоғары өмір – сүру бейімдіктерімен ерекшеленеді.
Құсты бройлерлік шығару кезінде 10% дейін аурудан өледі. Сонымен қатар, ол инфекциялық, инвазионды аурулар антибиотиктер немесе басқа дәрі – дәрмектермен емделмейді. Осыған орай академик В.И.Фисинин Құстың өмір – сүру бейімділігін, яғни оның иммунитеті мен өнімділігін түсіретін микотоксиндерді атап өткен. Құс шаруашылығы өнімдерінің қалдықтарындағы микотоксиндердің қалдығы адамның денсаулығына қауіп төндіреді. Сондықтан, ол жаңа адсорбенттерді әзірлеу, яғни, құстың ішек – қарын жолындағы микотоксиндерді алмастыратын оларды зиянсыз өнімдерге айналдыратын ерекше пробиотиктерді – микроорганизмдерді (бактериялар, ашытқылар) шығару перспективті болу қажеттілігін көрсеткен. Хлорелла микотоксиндерді ғана емес, шығу тегіне және жемдегі концентрациясына қарамастан улы заттарды жоятын күшті табиғи пробиотик болып табылады. Аталған жағдайда хлореллада альтернатива жоқ, ол жемдегі уытты жоюмен, ағзаның иммундық мәртебесінің қайта қалпына келуіне жағдай жасайды, құс аурулардан ешбір дәрі дермектерді пайдаланусыз босайды. Тәжірибе жүзінде бройлерлердің өлім – жітімі 4 есе азайған және 2% құраған.
Құс шаруашылығындағы жұмыртқа шығару бағытын хлорелланы пайдаланусыз дамытуға мүмкін емес. Құстың жұмыртқалағыштығы және тауарлық жұмыртқаның сапасы қоспа жемнің сапасымен байланысты. Жұмыртқа шығару бағытындағы құс шаруашылықтарында азық мөлшеріне хлорелланы беру тек ғана жұмыртқаның сапасын арттыруға ғана емес, алайда өнімділігін 15-20% көбейтуге мүмкіндік береді. Микробалдырлар биомассасын қоректік биостимуляторлық қоспалар ретінде пайдаланудың көп жылдық жинақталған тәжірибесі қоректің нәтижелі игерілуі және тепе-теңдігінің арқасында жануарлардың өнімділігі 20 есеге дейін артатынын растайды.
Оттық газдарды қайта өңдеуде ұсынылып отырған әдіс микробалдырларды қоректік субстратта пайдалану арқылы қала маңындағы мал шаруашылығы саласында экономикалық бір жылдық нәтиже бір ірі қараға 300 рубль үнемдеу мүмкіндігін береді .
Соңғы кездерге дейін Жер ғаламшарының өсіп келе жатқан тұрғындардың азық-түлік өнімдеріне деген қажеттіліктері, негізінен, ауылшаруашылық өнімдерін интенсификациялаудың есебінен қанағаттандырылып келді. Сонымен қатар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Диплом жұмысы 40 беттен, 9 суреттен, 2 кестеден, 47 әдебиет көздерінен тұрады.
Түйін сөздер: Циaнобaктeрия, хлорелла, ББҚ, биомaссa, бeлок, құс шаруашылығы, жұмыртқа салу.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Микробалдыр Chlorella vulgaris және Chlorella pyrenoidosa штамдарының аралас дақылдарының қоюланған суспензиясын алу, тауық жұмыртқалағыштығына, балапандардың салмақ өсіміне әсерін зерттеу.
Жұмыстың міндеттері:
1. Микробалдыр дақылдарының моно және аралас өскен дақылдарының өсу тығыздығын анықтау.
2. Аралас дақылдарды көптеп өсіру және оның қоюланған суспензиясын алу
3. Аралас өскен микробалдыр дақылдар суспензиясының тауық жұмыртқалағыштығына әсерін анықтау
4. Балапандардың салмақ көрсеткішіне әсерін анықтау
Зерттеу әдістері: Зертханалық қондырғыларда өсіру әдісі, биомассаны анықтау әдісі.
Алынған нәтижелер:
1. Микробалдырлар дақылдары қауымдастығының суспензиясын 60 күн ішінде пайдалану бақылау топтарымен салыстырғанда, тауықтардың жұмыртқалағыштығының 18,4% артуына әкелді
2. Нақты жем қоспасы берілген балапандар салмағы стандартты жемді пайдаланумен салыстырғанда 70 тәуліктен кейін 12% жоғары болды.
Практикалық қолдануы: Микробалдырлардың ірі көлемдегі биомассасы биологиялық белсенді заттарға бай биопрепарат алу, тағамдық биотехнологияда және жемдік мақсаттарда маңызы зор.
РЕФЕРАТ
Дипломная работа состоит из 40 страниц, 2 таблиц, 9 рисунков, 47 литературных источников.
Ключевые слова: Циaнобaктeрия, хлорелла, БАД, биомaссa, бeлок, птицеводства, яиценоскость.
Цели: Исследовать влияния кормовой добавки в виде загущенной суспензии смешанных культур микроводорослей (Chlorella vulgaris Z-1 и Chlorella pyrenoidosa С-2) на яиценоскость кур и привесы цыплят
Задачи:
1 Изучить динамику роста моно- и смешанных культур микроводорослей
2 Изучение роста клеток смешанных культур при массовом культирование
3. Влияние суспензии смешанных культур микроводорослей на яйценоскость кур
4. Влияние смешанных культур микроводорослей на привес цыплят
Методы исследования: Методы культивирования микроводорослей в лабораторных условиях, массовое культивирование микроводорослей на лабораторной установке для получения биомассы, стандартный метод определение сухой биомассы.
Практическая значимость: Получение кормовых добавок на основе смешанных культур микроводорослей и их применение в птицеводстве
ABSTRACT
The thesis consists of 40 pages, 2 tables, 9 figures, 47 literary sources.
Key words: Cyanobacteria, pigments, BAS, biomass, belok, egg-laying, poultry farmaing.
Target: To investigate the effect of the feed additive in the form of a thickened slurry mixed cultures of microalgae (Chlorella vulgaris Z-1 and Chlorella pyrenoidosa C-2) on the egg production of hens and chicks weight gain.
Objectives:
1. To study the dynamics of growth in mono- and mixed cultures of microalgae
2. Grow mixed cultures in mass kultirovanii and conclusions of the thickened slurry
3. Effect of mixed cultures of microalgae for egg chickens
4. Effect of mixed cultures of microalgae to gain chickens
Research methods: Methods of cultivation of microalgae in the laboratory, the mass cultivation of microalgae in a laboratory to produce biomass, the standard method of determination of dry biomass.
Practical significance: Getting more crop biomass and exploring the possibilities of its use in food and feed purposes.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
8
НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
9
1
Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ...
9
1.1
Микробалдырларды көптеп өсіру үшін қолданылатын қондырғылардың әртүрлілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
1.2
Ауыл шаруашылық жануарлар үшін биологиялық белсенді жемдік қоспаларды және биоынталандырушыларды алу ... ... ... ... ... ...
14
1.3
Микробалдыр хлорелла – мал шаруашылығының резервтік мүмкіндіктерін арттырудың жаңа деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ..
15
2
Зерттеу материалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
22
2.1
Зерттеу материалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
22
2.2
Зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
25
3
Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
27
3.1
Микробалдырлардың моно және аралас өскен дақылдарының өсу көрсеткіштерін анықтау нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
27
3.2
Микробалдырлардың аралас өскен дақылдарының өсу қоректік ортасын модификациялау мүмкіншіліктерін бақылаған нәтижелер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
3.3
Микробалдырлардың аралас өскен дақылдарының суспензиясының ауыл шаруашылық құстардың өнімділігі мен қан сарысуындағы биохимиялық көрсеткіштеріне әсерін анықтаған нәтижелер ... ... ...
30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
36
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..
37
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
ББҚ - Биологиялық белсенді қоспалар
АҚБ - Абсолютті құрғақ биомасса
РҒЗИ - Ракеталық ғылыми зерттеу институты
ЕО - Еуропа одағы
ЛМУ - Лысьвенское Медицинское Училище
НЖ - Негізгі жем
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі кезде көптеген жетістіктерге жеткенімізбен, құс шаруашылығында толық құнды азықтық жем мәселесі әлі де шешілмеген. Ұзақ уақыт құнсыз комбикорм қабылдаған құстардың алмасу процестері бұзылып, өнімділігі мен жұмыртқалау саны төмендеген. Кейбір зерттеулер бойынша сүтқоректі жануарларға қарағанда, құстарда А дәруменіне қажеттілік 5-10 есе жоғары болады, сондықтан жем құрамындағы А дәруменінің жетіспеуінен тауықтардың жұмыртқа сарысындағы А дәрумені 12-16,6% төмендеген.
Ғылыми жаңалығы. Микробалдырларды жаппай өсірудің басты міндеті биомассаның ірі егінін алып, тағамдық және жемдік мақсаттарда оны пайдалану ауыл шаруашылығының өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Практикалық маңыздылығы. Алынған мәліметтерді құс шаруашылының өнімділігін арттыруға және биотехнология салаларында ББҚ дайындауда қолдануға болады.
Ғылыми мәселенің қазіргі таңдағы бағалануы. Микробалдырлардың биомассасын жемдік ынталандырғыш қоспа ретінде пайдаланып, құс шаруашылығының өнімін арттыруға болады.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Микробалдыр Chlorella vulgaris және Chlorella pyrenoidosa штамдарының аралас дақылдарының қоюланған суспензиясын алып, құс шаруашылығының өнімділігіне әсерін зерттеу.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
1. Микробалдыр дақылдарының моно және аралас өскен дақылдарының өсу тығыздығын анықтау.
2. Аралас дақылдарды көптеп өсіру және оның қоюланған суспензиясын алу
3. Аралас өскен микробалдыр дақылдар суспензиясының тауық жұмыртқалағыштығына әсерін анықтау
4. Балапандардың салмақ көрсеткішіне әсерін анықтау
Зерттеу объектісі рeтіндe әл-Фaрaби aтындaғы Қaзaқ Ұлттық Унивeрситeтінің биотехнология зертханасының микробалдыр топтамасынан Chlorella vulgaris Z-1 және Chlorella pyrenoidosa С-2 микробалдырлардың штамдары пайдаланылған.
Теориялық және әдістемелік негізі. Зертханалық жағдайларда биомасса алу үшін микробалдырларды өсіру әдістері, өсу динамикасын анықтау әдісі, биомасса алу әдісі,микробалдырлар клеткаларының сандық есепке алу әдісі.
Практикалық базасы. Дипломдық жұмыс "Птичий дворик" Асыл тұқымды шаруашылығы ЖШС (Алматы облысында) өндірістік жағдайларында орындалды.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 Әдебиетке шолу
1.1 Микробалдырларды көптеп өсіру үшін қолданылатын қондырғылардың әртүрлілігі
Микробалдырларды тәжірибе жүзінде пайдалану мүмкіндіктері өте көп. Балдыр биомассасы пайдаланылатын негізгі салалар: тағамдық және жемдік мақсаттағы өнім ретінде, жеке тәжірибе жүзінде маңызды метаболиттерді алу үшін, топырақтың құнарлығын арттыру, қоршаған ортаны ластанудан тазалау және тұйық жүйелерде атмосфераның тұрақтылығын ұстау болып табылады [1].
Балдыр – биологиялық құрылысы өте қарапайым өсімдік түрі. Алайда құрылысының жай болуына қарамастан, микроскопиялық түрден макроскопиялыққа өзгере алады. Мәселен, ұзындығы 100 фунттан асатын алып балдырға айнала береді. Аналогиялық бактерия ретінде сары-жасыл балдырлар немесе бұрынғы атауы цианобактериялар мен жасыл, қоңыр балдырлар микробалдырлар түрлеріне жатады.
Микробалдырлар — ертедегі про және эукариотты фотосинтездеуші ағзалар болып табылады. Олар еркін және симбиотикалық өмір дағдысын жүргізеді. Барлық жер шарындағы түрлі өмір сүру орталарында кең тарала отырып, олар адам мен табиғат өмірінде өте зор рөл атқарады.
Микроальгофлораның өкілдерінің метаболизмінің спецификасы микробалдырларды биотехнологияның аса маңызды элементіне айналдырды. Микробалдырларды мәдениеттендіру идеясы Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Германияда пайда болды және диатомды балдырлардың өнімді майларында кездесті, алайда таңдалған мәдениет өзінің төмен өнімділігімен ерекшеленді. Кейіннен зерттеушілердің назары Chlorella және Scenedesmus балдырларына түсті. Олардың өкілдері соңғы 50 жылдың ішінде қолданылмалы зерттеулердің басты объектісіне айналды. Бірақ та өте әлсіз жасалған ғылыми бағдарламаның әсерінен және оның практикалық тұрғыда жүргізілуінің әлсіздігінен көптеген технологиялық сәтсіздіктер мен өнеркәсіптің төмен деңгейлі өнімділігі бұл идеяны құрдымға тастады. Микробалдырлардың өнеркәсіптік мәденитеттенуіне деген жаңаша ғылыми ашылу 60-жылдардың соңы мен 70-жылдардың басында жаңа жол тапты.
Спирулина және хлорелла - тамаққа қосылатын биологиялық белсенді зат ретінде қолданылатын микробалдырлар типі. Олар жоғары сапалы өнімді заттарға бай, әсіресе ақуызға (65-72%) және в-каротинге аса байшылық көрсетуде, сондай-ақ түрлі өсуге қажетті пигменттерге, магнийге, селенге, сирек кездесетін минералдарға, ферменттерге, нуклеотидтерге, сондай-ақ ол В12 дәруменінің негізгі қайнар көзі болып табылады.
Микробалдырлардың экономикалық аспктілердің биотехнологиясының болашақта дамуы мына салаларды қамтиды: фармакологиялық активті препараттарды өндіру, косметикалық аппликациялар мен диеталық өнімдерге арналған өнімдерді өндіру, клеткалы инженерлікке, қоршаған ортаны жақсарту технологиясы және т.б.
Бүгінгі таңда өнеркәсіптік фотобиореакторларда өсіріп алуға болатын микробалдырлардың биомассасының рационалдық пайдалануының басты бағыттары табылды.
Қазіргі уақытта тәжірибелік мақсаттар (көбінесе Chlorella тұқымды) үшін өнімді микробалдырларды өсіру көптеген елдерде жүргізіледі [2 - 4].
Балдырларды жаппай өсіру кезінде әдеттегі минералды орта немесе арнайы әзірленген баланстандырылған, дақылдардың өсу барысында негізгі компоненттердің соруын ескеретін орталар пайдаланылады. Кейде алынған биомассаның құнын азайту мақсатында минералды тыңайтқыштар немесе табиғи минералды сулар қолданылады. Экономикалық тұрғыдан ағынды суларды, соның ішінде қант және гидролиз зауыттарының суын пайдалану тиімді болып табылады [5].
60 жыл бұрын балдырлардың микронысандарын көбінесе жасыл жаппай өсіру бойынша жұмыстар басталған(Chlorella, Scenedesmus, Ankistrodesmus). Цианобактериялардың (Апаbаепа, Tolypothrtx, Spirulina) тұқымынан және улылығы жоқ кейбір басқалар, сонымен қатар қызыл күрең бактерияларды ірі көлемде өсірудің әдістері әзірленген [6]. Микробалдырларды тәжірибелік мақсаттарда өсіру ерекше бір тоғандарда, ашық аспанның астында арнайы үй жайларда және қатаң түрде бақыланатын жағдайларда жасанды жарықта тұйық аппараттарда іске асырылады. Ашық аспанның астында микробалдырларды өсіру (экстенсивті түрде өсіру) көбінесе биомассаны алу, сонымен қатар ағынды суларда тазалау кезінде қолдану үшін жүргізіледі 7.
Микробалдырларды жаппай өсірудің басты міндеті биомассаның ірі егінін алу және тағамдық және жемдік мақсаттарда оны пайдалану мүмкіндіктерін зерделеу болып табылады. Аталған мақсатта зерттеушілердің және конструкторлық ой - өрістің негізгі күштері сапалы ақуыз – дәрумені биомассаны алу мақсатында микробалдырларды қарқынды өсуі үшін толықтай жағдайлар жасалатын қондырғыларды (биореактор) құруға бағытталады.
Қазіргі уақытта көптеген елдерде өнеркәсіптік негізде микробалдырлардың биомассасын өндіру үшін түрлі – түрлі өнеркәсіптік қондырғылар жасалуда.
АҚШ-та жіңішке қабырғалы, тұйық шеңбер пішінді мөлдір полиэтилен құбырларынан жасалған қондырғы ұсынылған. Суспензияның көлемі 4000 л. Араластыруды сорғының көмегімен циркуляциялық әдіс арқылы жүзеге асырған [9]. ЛМУ Биологиялық институтының мамандары сорғының көмегімен суспензия тік құбыр арқылы бассейіннен бүріккіш құрылғыға берілетін қоңырау түріндегі қондырғыны жасаған. Сондай – ақ, суспензия қабатының қалыңдығы 1-3 мм. Қоңырау тәрізді жамылғыны пішіндейді. Аталған қондырғыдағы балдырдың өнімі тәулігіне құрғақ массаның 7-11 г. дейін жеткен [10].
КСРО Министрлер Одағы жанындағы микробиологиялық өнеркәсіптің бас басқармасы биотехникасының РҒЗИ мамандары микро балдырларды өсіру үшін өнеркәсіптік қондырғыны жасау үшін бірнеше жылдар (1968 жылдан бастап) бойы еңбек еткен. Олар жасаған қондырғылардың бірі Андижане қаласында гидролиз зауытының аумағында салынып сыналған. Ол мөлдір пластиктен немесе силикатты шыныдан жасалған жарық өткізетін төбесі және метал түбі бар цилиндр тәрізді герметикалық корпус болған. Қопсытқыштың диаметрі 3 м, сыйымдылығы 100 л болған [11].
Өзбекстанда 1961 жылдан бастап микробалдырларды жаппай өсіру үшін қондырғыларды жасау бойынша жұмыстар жүргізіле басталған. 1970 жылы А.М. Музафаров, Т.Т. Таубаев, К.А. Талипов газ тәрізді отынның жану өнімдерін қабылдау және бассейіндерде суспензияның жылуын реттеу, сонымен қатар жану өнімін суспензияға беру үшін қондырғылармен қамтамасыз етілген ашық қондырғының жаңа түрі әзірленген. Шығатын газдың қоспасын ауамен дақылға беру қосымша қондырғыларды пайдаланусыз қалыпты түрде араластыру үшін қысыммен іске асырылған [12].
Балдырларды ашық аспанда өсіру кезінде олардың биомассасын алу үшін қарапайым және қымбат емес қондырғылар қолданылады. Әдетте, ол тереңдігі үлкен емесе шеңберлі немесе тік бұрышты бассейндер, сирек кезде түрлі пішінді траншеялар, науалар, цементтелген немесе полиэтилен пленкасы төселген цистерналар кездеседі. Олардың көлемдері жеке шаруашылықтарда қолданылатын шағыннан, ауданы 1000 — 2000 м2 ірі өнеркәсіптік қондырғыларға дейін болады. Оларды жердің бетіне немесе үйдің төбесінде орнатады. Ашық қопсытқыштарда температураны реттеу қиын болғандықтан бұлтты және жаңбырлы күндер аз, сонымен қатар тәуліктік температуралардың түсуі байқалмайтын аудандарда қолданылады. Ол, әсіресе тропиктерде және субтропиктерде өте ыңғайлы. Ашық түрлі қондырғылардағы қондырғыларда балдырлардың өнімі тәулігіне жарық берілетін жерден 1 м2 құрғақ биомассаның 25-33 г. аспайды. Ашық әдіспен балдырды өсірудің негізгі кемшілігі ретінде ауа райы жағдайына тәуелді, ол егінді тұрақты түрде алуға кедергі жасайды 13.
Аталған кемшіліктерді жою үшін кейде табиғи жарығы бар жабық қондырғылар қолданылады. Аталған жағдайда балдырларды мөлдір құбырларда немесе температураны, рН автоматты түрде ұстап тұруды және СО2 берілуі қарастырылған арнайы әзірленген қопсытқыштар қолданылады.Жабық түрдегі қондырғылар 1,5 – 2,0 есе балдырдың егінін көбейтуге және биомассаның өзіндік құнын төмендетуге мүмкіндік береді. Қондырғыларда балдырдың өсу жылдамдығын арттыру үшін орта арқылы СО2 (1 - 5%) байытылған ауаны жібереді. Болгарияда және Венгрияда балдырларды жаппай өсіру үшін минералды қайнар бұлақтардағы көмір қышқылын пайдаланған. Сонымен қатар табиғи газдың жану өнімін немесе кейбір өндірістерде пайда болатын көмір қышқылдың диоксидін пайдалану перспективалық деп саналады 14.
Биотехнологиялардың соңғы бірнеше он жылдықтағы қарқынмен дамуы ғалымдардың назарын көптеген биологиялық белсенді заттардың, соның ішінде антиоксиданттардың қайнар көзі болып табылатын цинобактериялар мен микробалдырларды қамтитын организмдердің кейбір кластарына аударды [1, 2]. Антиоксиданттар тірі организмдерде негативті қызмет атқаратын еркін радикалды жасушаларды жоюдағы қызметі зор. Сондай-ақ азықтық биоқосымшалар немесе басқа препараттар ретінде пайдаланылатын табиғи антиоксиданттардың онкологиялық, тіпті, көптеген созылмалы аурулардың қаупін төмендетуге қабілетті екендігі де белгілі. Сонымен қатар табиғи көздерден алынған антиоксиданттардың жасанды түрде синтезделгендеріне қарағанда едәуір нәтижелі екендігі де маңызды фактор [3].
Адам организмінде қоздырушы стрестің әсерінен туындайтын түрлі аурулар мен бұзылыстардың өсіне байланысты, еркін радикалдардың пайда болуын сақтап қалу мен нейтрализациялау мақсатында зерттеушілердің табиғатта көп тараған биологиялық белсенді қосылыстар — табиғи антиоксиданттарға деген қызығушылығын арттырды. Антиоксиданттардың биологиялық әрекеттесу спектрі олардың еркін радикалдардың негативті қызметін бейтараптандыруға қабілеттілігінде көрініс табатын қорғаныс қызметінде бой көрсетеді [4]
Антиоксиданттардың биомассада кеңінен тарағандығынан, спирулинамаңызды биотехнологиялық нысан болып табылады. Биомассада Spirulina platensis цианобактерияларынан тұратын антиоксиданттарға қаныққан және қанықпаған майлы қышқылдар, токоферол, каротиноидтар (β-каротин, миксоксантофил, зеаксантин), фикобилипротеиндер (фикоцианин), т.б. жатқызылады[5].
Кейбір авторлардың мәліметтері бойынша Spirulina platensis цианобактерияларының биомассасынан алынған экстракттар аллергиялық және анафилактикалық реакциялардың пайда болуын қамтамасыз ететін процестерді басу қабілеттілігін, сондай-ақ адамдар мен жануарлардың организмінде обыр процестерінің дамуына тосқауыл болу қабеліттігін танытады [6, 7].
Микробалдырлар — антиоксиданттық қасиеттерге ие биологиялық белсенді заттардың қайнар көзі болып табылады.
Протококкты балдырлар о бастан-ақ құрғақ биомассадан құрамындағы ақуыздардың көп мөлшерде (50—60%) болатындығымен зерттеушілердің назарын аударып келген. Хлорелланың ақуызында барлық аса қажетті аминқышқылдар бар, оны сыра ашытқыларындағы, соя және жержаңғақ ұнындағы ақуызбен салыстыруға болады. Оны құрғақ сүттің толыққанды ақуызы ретінде мойындайды [45].
Хлорелланың құрғақ биомассасында орта есеппен 10—20% көмірсулар болады. Олардың едәуір бөлігін, Chlorella туысының басқа кейбір өкілдерінде көмірсулар басым түрде гемицеллюлозалар ретінде ұсынылуы мүмкін болғанмен, крахмал құрайды. Липидтер 20—30% аралығында болады да, құрамында қанықпаған майлы қышқылдардың көп мөлшерде болуымен ерекшеленеді. Хлорелладағы майлы қышқылдардың қатынасы көптеген өсімдік майларына тән қатынастарға ұқсас келеді.
Протококкты балдырдардың (хлорелла, сценедесмус) биомассасында дәрумендердің бай топтамасы бар, олар мұнда басқа өсімдік дақылдарына қарағанда байқаларлықтай көп мөлшерде кездеседі. Бұдан тыс, хлорелла және сценедесмус дақылдарындағы каротиннің көп мөлшерде болуы да көңіл аудартады. Бета-каротиннің жасушаларының дамуын тоқтатып, иммундық жүйедегі макробактериофагтың жасалуын жақсартатыны белгілі [46].
Цианобактериялардан тыс, ғалымдардың назары Chlorella және Scenedesmus текті жасыл микробалдырларға ауды. Олардың кейбір түрлері соңғы 50 жыл барысында қолданбалы зерттеулер нысаны болып келді [8].
Хлореллалар мен сценедусмустың көбейтіліп жатқан дақылының химиялық құрамы жеткілікті мөлшерде тұрақты келеді. Сонымен қатар хлорелла метаболизмінің аса жоғары иілгіштігі және өсіру секілді көптеген процестерде биосинтезге бағытталуын түбегейлі өзгерте алу қасиеті де назар тартады. Осылайша, хлорелла жасушалары өзінің генетикалық тегі мен сыртқы ықпалдардан туындай отырып, ақуыздар, көмірсулар және майларды синтездейтін жүйеге айналуы мүмкін. Бұл микробалдырларда сан жағынан ғана емес, сапа жағынан да биосинтезді дұрыс басқаруға мүмкіндік береді.
20 ғасырдың екінші жартысының іргелі зерттеулерінің биотехнология, биофизика және молекулярлық биология саласында ғылымның озық салалары – биотехнологияның даму алғы шарттары құрылған. Аталған саладағы ғылыми дайындама микроорганизмдердің жемдік және құнарландырылған биомасса өндірісінің биотехникалық жүйелерін құруға, судың және атмосфералық ауаның биологиялық тазалауын іске асыруға, құнды органикалық және биологиялық белсенді заттарды алуға мүмкіндік береді. Соңғы уақытқа дейін жер шарындағы халықтың мұқтаждығы азық – түлікпен, ең басты ауыл шаруашылық өндірісін үдету арқылы қанағаттандырылған. Осымен бірге, ғылымның жаңа жетістіктерінің ашылуы құнды тағам және жемдік заттарды өнеркәсіптік түрде алуына жаңа жолдарды ашады. Осылайша, микробиологиялық синтездің қуатты өнеркәсібін ашу адамды және малды ақуыз, аминқышқылдар және физиологиялық белсенді қоспалармен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Аталған аспектіде ірі көлемде жарықты қуатты және көмір қышқылының есебінен құнды органикалық қоспалардың микробиологиялық синтезін іске асыруға мүмкіндік беретін микробалдырларды жаппай өсіру ең перспективалық және үнемді болып табылады, өйткені биосинтездің автотрофты жолы гетеротротыға қарағанда биомассаны алу тұрғысынан тиімдірек болады. Протококкты балдырлар, әсіресе бірегей құрамы бар және өсіру үшін ерекше жағдайларды талап етпейтін хлорелла және сцендесмус ерекше назарға лайық 15.
Балдырларды жаппай өсіру кезінде әдеттегі минералды орта немесе арнайы әзірленген баланстандырылған, дақылдардың өсу барысында негізгі компоненттердің соруын ескеретін орталар пайдаланылады. Кейде алынған биомассаның құнын азайту мақсатында минералды тыңайтқыштар немесе табиғи минералды сулар қолданылады. Сонымен қатар, минералды ортаға органикалық заттарды қосу арқылы миксотрофты жағдайларда балдырларды өсіру тараған. Ол жарықтың төмен деңгейінде ірі биомассаны алуға мүмкіндік береді. Экономикалық тұрғыдан ағынды суларды, соның ішінде қант және гидролиз зауыттарының суын пайдалану тиімді болып табылады [16].
Балдырларды қарқынды түрде өсіру арнайы мақсаттар үшін әзірленген жарықтың қуатты көздері қолданылатын және автоматты түрде ортаның құрамы, рН, температурасы, СО2 және дақылдың тығыздығы берілген деңгейде тұратын, конструкциялық тұрғыдан күрделі қондырғыларда жүргізіледі. Қондырғылардың конструкциясына байланысты кезеңдік, ағынды немесе тұтасқан өсіру жүргізіледі, өсіру барысы бір сатылы және көп сатылы болуы мүмкін. Балдырлардың селекция және мутагендердің әсері нәтижесіндегі жоғары өнімді штаммдар қолданылады. Қарқынды өсіру кезінде балдырлардың (мысалы, Chlorella sp. К штаммы) өнімі тәулігіне ортаның литрінен құрғақ биомассадан 30-40 г. дейін болады. Алайда, электр энергиясының айтарлықтай шығындарына байланысты өнімнің құны өте елеулі болып табылады [17].
Жабық, толықтай автоматтандырылған тәжірибелі қондырғыларда жасанды жарық берілген кезде хлорелланың өнімділігі ықтимал болжамға жетеді және тәулігіне м2 құрғақ заттың 100-140 г құрайды 18.
Балдырларды жаппай өсіру кезінде әдеттегі минералды орта немесе арнайы әзірленген баланстандырылған, дақылдардың өсу барысында негізгі компоненттердің соруын ескеретін орталар пайдаланылады. Кейде алынған биомассаның құнын азайту мақсатында минералды тыңайтқыштар немесе табиғи минералды сулар қолданылады. Сонымен қатар, минералды ортаға органикалық заттарды қосу арқылы миксотрофты жағдайларда балдарларды өсіру тараған. Ол жарықтың төмен деңгейінде ірі биомассаны алуға мүмкіндік береді. Экономикалық тұрғыдан ағынды суларды, соның ішінде қант және гидролиз зауыттарының суын пайдалану тиімді болып табылады 19. Өсіру ортасынан дәрумен құрамын зерттеу үшін жоғарыда көрсетілген авторлар 04, ортасында, тауық нәжісінің экстрактымен 04 және 04 ортасында өсіру кезіндегі дәрумендерді анықтаған. Chlorella vulgaris Z-1штаммын пайдаланған. Бірінші ортада А дәруменінің деңгейі 646 мкгг; Е дәрумені - 140; В1 - 4,6; В2 - 11,0; РР - 142; В6 - 4,8; холин -3240 құраған. Екінші ортада А дәруменінің деңгейі 646 мкгг; Е -164; В1 - 4,2; В2 -7,2; РР - 108; В6 - 5,6; холин 3140 тең болған. Құс саңғырығының сүзіндісінде А дәрумені - 580мкгг; Е - 168; В1 -3,8; В2 - 9,6; РР -136; холин 3150 құрады. 157 штамманың хлорелласы құс саңғырығының экстрактымен 04 және 04 ортада өсіру кезінде көп каротинды жинайды 20.
Хлорелланың және сценедесмустың микробалдырларды пайдалануда кең тараған. Хлорелланың, сценедесмустың фототропты микробалдырларының құнарлық қасиеттері құрамында ақуыздардың, майлардың, дәрумендердің және микроэлементтердің мөлшерімен негізделген. Микробалдыр биомассасының өнімділігі өте мол 21.
1.2 Ауыл шаруашылық жануарлар үшін биологиялық белсенді жемдік қоспаларды және биоынталандырушыларды алу
Жемдік және құнарландыратын биомассаны өндіру үшін ғылыми және тәжірибелік қызығушылық микробиологияда, ауыл шаруашылық өндірісінде және емдік дәрі – дәрмектердің биотехнологиясында қолдануын тапқан және қазіргі уақытта жеткілікті түрде зерделенген протококты дара клеткалы балдырлар 22.
Микробалдырлардың биомассасын жемдік ынталандырғыш қоспа ретінде пайдалану бойынша сан жылдық тәжірибе жемдердің үйлестірілгендігі және тиімді сіңуінің есебінен 20 мәртеге дейін жануарлардың өнімділігін арттырғанын растайды [24, 26].
Соңғы уақытқа дейін жер шарындағы халықтың мұқтаждығы азық – түлікпен, ең басты ауыл шаруашылық өндірісін үдету арқылы қанағаттандырылған. Осымен бірге, ғылымның жаңа жетістіктерінің ашылуы құнды тағам және жемдік заттарды өнеркәсіптік түрде алуына жаңа жолдарды ашады. Осылайша, микробиологиялық синтездің қуатты өнеркәсібін ашу адамды және малды ақуыз, аминқышқылдар және физиологиялық белсенді қоспалармен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Аталған аспектіде ірі көлемде жарықты қуаты және көмір қышқылының есебінен құнды органикалық қоспалардың микробиологиялық синтезін іске асыруға мүмкіндік беретін микробалдырларды жаппай өсіру ең перспективалық және үнемді болып табылады, өйткені биосинтездің автотрофты жолы гетеротрофтыға қарағанда биомассаны алу тұрғысынан тиімдірек болады. Протококты балдырлар, әсіресе бірегей құрамы бар және өсіру үшін ерекше жағдайларды талап етпейтін хлорелла ерекше назарға лайық 25, 27.
Микробалдырлар, соның ішінде цианобактериялар және протококтылар су организмдері үшін бірінші тағам бола отырып әр түрлі су қоймалардың өнімділігінде маңызды рөл атқарады, өйткені олар көптеген балық түрлеріне, әсіресе тоған балықтары шабақ және құрттардың тағамдық үйлесімділігіне маңызы өте зор. Протококты балдырлардың (хлорелла және сценедесмус) балғын биомассасының біраз мөлшері балықтар үшін ең жағымды биологиялық ынталандырғыш болып табылатындығы эксперименттік тұрғыдан дәлелденген. Сонымен қатар, балдырлардың органикалық заты көптеген гетеротрофты микроорганизмдермен пайдаланатындығы белгілі, яғни, топырақтың микробиологиялық белсенділігін күшейтеді және құнарлығының ұлғаюына мүмкіндік жасайды [28].
Микробалдырлардың жаппай өсуінің өндірістік тарабын әзірлеуден және тиімді ұйымдастырудан басқа аталған мақсаттарда микробалдырлардың жоғары өнімді түрлері мен штаммдарын пайдалану айтарлықтай маңызды болып табылады. Табиғаттан шығару, балдырлардың жоғары белсенді түрлерін селекциялық әдіс арқылы алу және түрлі аймақтық станцияларда, түрлі климаттық жағдайларда өткізілетін өнімділігінің алғашқы бағасын алу бойынша жұмыстар өте маңызды болуда. Аталған жұмыстардың үйлесімділігі және оларды стандартты жағдайларда бірыңғай әдістеме бойынша іске асыру қажеттілік фактісі ерекше мәнге ие болуда. Жаңа штаммдарды өсірудің әдістерін әзірлеу қарқынды өсіру үшін қажетті жағдайларды талап ететін зертханалық жағдайларда іріктелген және селекцияланған штаммдардың құрылуын талап етеді [29, 31].
Микробалдырлардың және жоғары сатылы өсімдіктердің (бидай, шалғам, жемдік бұршақтар) өнімділігін энергетикалық тең жағдайларда салыстыру шамамен тең фотосинтетикалық өнімділікті көрсетті. Алайда, микробалдырларда пайдасы аз жасұнықтар бар және ақуызбен каротиноидттерді көп сіңіреді.
1.3 Микробалдыр хлорелла – мал шаруашылығының резервтік мүмкіндіктерін арттырудың жаңа деңгейі
Біздің ғаламшарымызда оттекті атмосфераның пайда болуында цианобактериялар мен микробалдырлардың үлесі өте зор. Соның арқасында эукариоттық жасушалар пайда болып, жан-жануарлар мен өсімдіктер әлемі дәл қазіргі біз бақылап отырған деңгейде дамыды. Фитопланктонның фотосинтез процесін жүргізуші организмдері және негізгі компоненттері болып, бұл организмдер қазірге кезде де атмосфераға барлық оттегінің 50%-ына дейін шығарады және ғаламшардағы барлық көміртегінің 40%-ға дейін сақталуын қамтамасыз етеді. Цианобактериялар мен бір жасушалы балдырлардың пайда болуының салыстырмалы түрде қарапайымдылығы оларды судың бөлінуі мен оттегінің бөлінуіне байланысты бастапқы тірек физикалық процестерден бастап жасуша ішіндегі немесе жасуша сыртындағы өзгерістер туралы сигналдарды беру және қабылдау процестеріндегі биологиялық микромолекулалардың аса күрделі әсерлеріне дейінгі регуляцияның әртүрлі процестерінің механизмдерін үйренудің қолайлы нысанына айналдырады. Мұндай регуляция қышқылдатушы-тіктеуші реакцияларды, метаболикалық циклдерді, гормоналды бақылауды, ДНҚ типологиясының өзгеру деңгейіндегі құбылыстарды, транскрипцияны, трансляцияны, посттрансляциялық модификацияларды, ферменттердің белсенділігінің өзгерісі секілді т.б. құбылыстарды қамтитын әртүрлі деңгейлерде жүреді.
Хлорелла (Chlorella) – бiр жасушалы көзге көрiнбейтiн ұсақ жасыл балдыр.Домалақ шар тәрiздi хлорелла жасушасы қабықшамен қапталған, iшiнде цитоплазма, ядро және жасушасын жасыл түске бояп тұратын iрi хроматофор бар.
Егер бiр тамшы жасыл суды микроскоппен қарасақ көптеген түссiз шар тәрiздi денелердi көруге болады. Олардың iштерiнде жасыл хроматофоры да көрiнедi. Бұл хлорелла өсiмдiгi. Хлорелла тек суда ғана кездеспейдi. Жаңбыр жауғаннан соң, немесе тұман түскен кезде ағаштардың дiңiнiң жасыл түспен тұтылғанын байқауға болады. Осындай құбылысты ылғал топырақ бетiнен де көруге болады. Хлореллада фотосинтез аса қарқынды жүредi. Сондықтан ол көп мөлшерде оттегiн бөлiп, мол органикалық зат бередi. Көбеюi тек қана жыныссыз жолмен жүредi. Күн сәулесi түсiп тұрған суда қарқынды көбейедi. Жасушасы 4,8,16-бөлiкке бөлiнiп кiшкене шарлар –споралар пайда болады. Осы споралар аналық жасушы қабықшасын жарып шығып суда жүзiп өзбеттерiнше тiршiлiк етедi. Бұл жасыл шарлар суда ерiген минералдық заттар мен көмiр қышқыл газын сiңiрiп өз хроматофорларында органикалық заттар түзедi.
Өзiнiң аса кiшi көлемiне қарамастан хлорелла қазiргi ғалымдардың, оның iшiнде тек ботаниктердi ғана емес ғарыш кемесi конструкторларын, ғарышкерлердiң көңiлiн аударуда.
Екiншi ғарыш кораблiнiң iшiнде басқа да өсiмдiктер мен жануарлар арасында осы хлорелла да болған. Планета аралық саяхат кезiнде ғарышкерлер кабинасында үнемi оттегi мөлшерi тұрақты болып, жаңа дайындалған тағам қажет. Ғарышкерлер кабинасында кiшкене бiр тұйық әлемдегiдей зат айналымы жүрiп тұруы керек.
Хлорелла әлемдік мұхиттың суларында 3,5 млрд. жыл бұрын пайда болған және тек 1,5 млрд. жыл өткен соң бірінші жет бетіндегі өсімдіктер шыққан. Жер бетінен зымырап өткен ешбір катаклизмдер оған әсер ете алмаған. Уақыт сынағына шыдамаған жануарлар мен өсімдіктердің бірсыпыра дүниесі жер бетінен құрып кеткен, алайда хлорелла болса шекті кемеліне жеткен және аталған құбылыс оның жануарлар үшін толыққанды тағамдары үшін айналуына мүмкіндік жасаған
Жануарлар әлемінде хлорелланы өзінің жемдік азығында пайдаланбайтын өкіл жоқ – қарапайымдардан, су қоймаларында мекендейтін шаяндар және балықтардан құрлықтағы, соның ішінде ауыл шаруашылық барлық жануарларға дейін. Хлорелланың айрықшылығы жібек құрты сияқты қатал монофаг хлорелланың суспензщиясымен суландырылған тұт ағашымен сүйсініп қоректенеді. Тамақтану спекторы кең болған қалған жануарлар туралы айтып та керек жоқ, өйткені олар хлорелланың суспензиясымен сүйсініп қореқтенеді [32].
Хлорелла – су өсімдіктерінің микроскопиялық туысының, жасыл балдырлардың өкілі болып табылады.
Оны басқа түрлермен салыстыра келе оны аква дақылының жағдайларына бейімделген дақыл өсімдіктердің қатарына жатқызуға болады. Өсімдіктер әлемінде көптеген көрсеткіштері бойынша хлорелла бірінші орында тұр. Осылайша, мысалы ақуыздардың мөлшері бойынша клетканың химиялық құрамы, аминқышқылдар, дәрумендер, микроэлементтердің жинағы, биологиялық белсенді заттар және басқа да көрсеткіштер бойынша тек қана суда емес, жер бетіндегі өсімдіктерді салыстыруға алынбайды [33].Ол табиғи ортадан планктон балдыры ретінде ерекшеленген, сондықтан кез келген өсімдік сияқты оны өсіру мал басының қажеттілігін қанағаттандыру үшін қажетті мөлшерде мал шаруашылығында тікелей іске асырылады. Басқа жер бетіндегі өсімдіктерге қарағанада хлорелла жыл бойы вегетациялық кезеңде өседі, бұл ретте оның өнімділігі жыл мезгіліне байланысты емес. Хлореллаға альтернатива болатын жемдік өсімдіктер жоқ. Хлорелла қысқа мерзімде және аз мөлшерде пайдаланатындығын, сонымен қатар малдың ағзасына жағымды әсер бетерін соңғы әрекеттігін ескере отырып оның барлық аспектілерін сипаттау өте қиын. Жануарлардың өнімділігін арттырудың резерві болып табылатын негізгілерге ғана тоқталайық [34].
Малды, шошқаларды, құстарды, балықтарды өнеркәсіпті өсіріп - шығаруға көшу үйлестірілген толыққанды жемдерді пайдалануға негізделген. Алайда, жануарлар үшін мінсіз жемді жасап беру тәжірибе жүзінде мүмкін емес. Эволюция тұрғысында жануарлар өсімдіктерге үйлеспейді. Жануарларды өнеркәсіптік өсіру технологиясына өсімдіктер үйлеспейді. Осылайша, мысалы, құстарды бройлерлік өсіру кезінде тек ғана қоспа жемдер қолданылады, ол құс етінің дәмдік сапасын айтарлықтай түрде төмендетеді және төл шығының жоғары пайызына әкеп соғады. Құс соңғы елу жылда индустриалдық өсіріп – шығаруға көшкен соң жемдік азығында жасыл өсімдіктерден айырылған.
Хлорелла құсқа жем беру және өсіру технологиясын өзгертпей аталған кемшілікті хлорелланың суспензиясын науа немесе түйіршіктелген азық арқылы беру жолымен аталған кемшілікті толтыруға мүмкіндік береді. Василев құс фабрикасында (Пенза облысы) хлорелланың суспензиясын өндірістік пайдалану қосымша жемсіз құстың қою массасы 20% артылғанын, төл басының сақталуы 98% құраған. Жұмыртқалардың инкубациялық қасиеттері жақсартылған. Құстың азық мөлшеріне хлорелла кірген кезде балапандардың шығуы 25% жоғары болған.
Хлорелла – протококкты классына жататын, табиғатта кең тараған, қазіргі таңда шамамен 30-дан астам түрі бар, бір клеткалы жасыл микробалдыр. Жасыл балдырлардың негізгі түрі – тұқымдық байлығы таяз көлдерде шоғырланған, сондай – ақ, жоғары түрі – тұқымдық алуан түрлілігі және даму қарқындылығы жазғы – көктемгі маусымда байқалады [35].
Хлорелланың клеткалары бір-бірден ядро және ұштары қосылмаған сақина немесе үшкірленген эллипсоидті тәрізді хроматофоры болады, түрлердің диаметрі 1,5-тен 15 мкм дейін болады. Ана клеткасынан шығатын автоспорлар арқылы көбейеді өзара перпендикулярлы бағытта болатын бөліну санына байланысты нормасында екіге еселі автоспор санын құрайды (2, 4, 8, 12 және т.б.), сондай – ақ, бір ана клеткасында пайда болған автоспоралар морфологиялық және физиологиялық тұрғыдан бір – біріне балама болып табылады. Бір қатарда, сирек кезде – екі немесе үш қатарда орналасқан 4-16 клеткадан тұратын колониялар.Клеткалар бір – бірімен ұзын бір жақ бүйірлермен жалғасқан.
Хлорелланың жемдік және құнарлы құндылығы, оның құрамында 45% ақуыз бар, яғни ірі бұршақты өсімдіктерден екі есе көп 20-30% көмірсулар мен майлар, А, В1, В2, В6, В12 дәрумендер, никотин қышқылы, В12, Е дәруммендері, панотен қышқылы, холин, биотин, онда лимонмен бірдей С дәрумені бар.
Құс үшін хлорелланы пайдалану стратегиясы ең алдымен төрт басты бағытты қарастыруға тиіс. Біріншісі – қоспа жемді альголизациялау, яғни хлорелланың суспензиясын түйіршіктелген жемге енгізу. Екіншісі – құстың жемдік азық мөлшеріне тұқымды репродукторларға хлорелланың суспензиясын енгізу. Үшіншісі - құстың төлін бройлерлік әдіспен өсіру кезінде хлорелланы пайдалану. Төртіншісі – жұмыртқалық бағыттағы құс фабрикаларында хлорреланы пайдалану. Әрқайсысында толығырақ тоқтайық.
Қоспа жемнің альголизациясымен оны детоксациясына және қол жетімді органикалық заттардың қысқа уақыт аралығында деструкцияны өткізуге мүмкіндік беретін микроорганизмдердің дамуынан сақтауға жеткізеді. Қоспа жемдерде оның ішінде болған микроорганизмдердің нәтижесінде микро және макро дозалардан токсиндер жиналады. Оларда тек қана хлорелла жояды. Сондықтан, альголизделген қоспа жем тек қана микро және басқа да токсиндерге қарсы қауіпсіз емес, алайда зауытта жасалған қоспа жемдерде болмайтын шығу тегі табиғи биологиялық ындаландырғыштар, дәрумендер және микроэлементердің көзі болып табылады.
Құстың өсіп – өну процесс тұқымды репродукторларда басталады екендігі белгілі. Қазіргі уақытта құс толыққанды жем алатын репродукторды табу мүмкін емес, өйткені жасыл қоспасыз мінсіз сәйкес келетін жемді табу мүмкін емес. Құстың ағзасы жасыл жемді жеуге эволюциялық тұрғыдан бейімделген. Олардың жеткіліксіздігі жұмыртқалағыштықтың төмендеуіне және инкубация үшін толық дамымаған жұмыртқаны алуға әкеледі. Көптеген тұқымды репродукторлар 60-65% ғана балапанның шығуын беретін жұмыртқаларды сатады. Аталған жағдайда жалғыз амал хлорелла болып табылады. Ата – аналық табын құстың азық мөлшеріне хлорелланы салу балапандардың шығуын 25-30% көбейтеді және балапандар жоғары өмір – сүру бейімдіктерімен ерекшеленеді.
Құсты бройлерлік шығару кезінде 10% дейін аурудан өледі. Сонымен қатар, ол инфекциялық, инвазионды аурулар антибиотиктер немесе басқа дәрі – дәрмектермен емделмейді. Осыған орай академик В.И.Фисинин Құстың өмір – сүру бейімділігін, яғни оның иммунитеті мен өнімділігін түсіретін микотоксиндерді атап өткен. Құс шаруашылығы өнімдерінің қалдықтарындағы микотоксиндердің қалдығы адамның денсаулығына қауіп төндіреді. Сондықтан, ол жаңа адсорбенттерді әзірлеу, яғни, құстың ішек – қарын жолындағы микотоксиндерді алмастыратын оларды зиянсыз өнімдерге айналдыратын ерекше пробиотиктерді – микроорганизмдерді (бактериялар, ашытқылар) шығару перспективті болу қажеттілігін көрсеткен. Хлорелла микотоксиндерді ғана емес, шығу тегіне және жемдегі концентрациясына қарамастан улы заттарды жоятын күшті табиғи пробиотик болып табылады. Аталған жағдайда хлореллада альтернатива жоқ, ол жемдегі уытты жоюмен, ағзаның иммундық мәртебесінің қайта қалпына келуіне жағдай жасайды, құс аурулардан ешбір дәрі дермектерді пайдаланусыз босайды. Тәжірибе жүзінде бройлерлердің өлім – жітімі 4 есе азайған және 2% құраған.
Құс шаруашылығындағы жұмыртқа шығару бағытын хлорелланы пайдаланусыз дамытуға мүмкін емес. Құстың жұмыртқалағыштығы және тауарлық жұмыртқаның сапасы қоспа жемнің сапасымен байланысты. Жұмыртқа шығару бағытындағы құс шаруашылықтарында азық мөлшеріне хлорелланы беру тек ғана жұмыртқаның сапасын арттыруға ғана емес, алайда өнімділігін 15-20% көбейтуге мүмкіндік береді. Микробалдырлар биомассасын қоректік биостимуляторлық қоспалар ретінде пайдаланудың көп жылдық жинақталған тәжірибесі қоректің нәтижелі игерілуі және тепе-теңдігінің арқасында жануарлардың өнімділігі 20 есеге дейін артатынын растайды.
Оттық газдарды қайта өңдеуде ұсынылып отырған әдіс микробалдырларды қоректік субстратта пайдалану арқылы қала маңындағы мал шаруашылығы саласында экономикалық бір жылдық нәтиже бір ірі қараға 300 рубль үнемдеу мүмкіндігін береді .
Соңғы кездерге дейін Жер ғаламшарының өсіп келе жатқан тұрғындардың азық-түлік өнімдеріне деген қажеттіліктері, негізінен, ауылшаруашылық өнімдерін интенсификациялаудың есебінен қанағаттандырылып келді. Сонымен қатар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz