Банктердің несиелік ресурстары

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

1. Банктердің несиелік ресурстарды

қалыптастырудың теориялық негізі

1. 1. Несие ресурстарының ұғымы және қызметі

1. 2. Несие жүйесінің түсінігі, рөлі мен маңызы және оның құрылымы

1. 3. Банктік меншікті капиталының көздері мен қызметтері

1. 4. Тартылған қаражат көздері

2. ҚР Екінші деңгейлі банктердің несиелік ресурстарын қалыптастыру тәжірибесін АТФ банк мәліметтері негізінде талдау

2. 1. Несиелеу түрлері

2. 2. Депозиттік ресурстарын талдау

3. Коммерциялық банктердің несиелік ресурстарын қалыптастыруды жетілдіру жолдары

3. 1. Меншікті капиталдың ұлғаюы және несие жүйесін дамыту

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Кіріспе

Қазақстандық банктердің өсу қарқыны көңіл толарлықтай. Бұл, әрине, сырттай қарағанда ғана. Банк жүйесінің дамуында сапалы өзгерістер болып та жатыр. Несие беретін ұйымдар клиенттерге ашық та жариялы түрде қызмет көрсетуге ұмтылуда. Бизнес-үлгілер, жаңа банктік технологиялар, несиелеудің әртүрлі түрлері енгізілді.

Банк жүйесі дамуының соңғы жылдардағы қорытындысына қарап отырып, елімізде дамыған нарықтық экономикасы бар елдердегі принциптер бойынша құрылған банк жүйесінің қалыптасқанын байқаймыз. Ол айтарлықтай қуатты қаржы институтына айналып, қоғам мен экономиканы қайта құрудың күрделі процестерінде маңызды рөл атқарып келеді. Банктердің капиталы да өсті, материалдық базасы да құрылып, халықаралық технологиялар мен стандарттар ендіріліп, кәсіби жағынан шебер мамандар даярланды. Жетістіктерді тілге тиек ете отырып, Ұлттық және коммерциялық банктерге ортақ проблемаларға тоқталып, банктер қызметін жетілдірудегі өзекті проблемаларды, жалпы, банк жүйесін дамытудың маңызды жолдарын талқылап, оңымыз бен солымызды ажыратып отыру керек деп ойлаймын.

Ғалымдар бүгінгі таңда экономика ғылымының алдында бір жағынан теориялық талдау қорытындыларын белсендірек жүргізіп, екінші жағынан банк ісін дамытып, жетілдірудің керек екенін айтуда.

Нарықтық қатынастарға өту барысында банк ресурстарының құрылымында біршама өзгерістер болуда. Меншікті қаражаттар қатарына, біріншіден, коммерциялық банктің акционерлік капиталы, резервтік қоры, сол сияқты қосымша қорлары кіреді. Тартылған қаражаттарды жаңа түріне: Ұлттық банктен және басқа да несиелік мекемелерден алатын несиелер, басқа банктердің, корреспонденттік шоттағы, депозиттік шоттардағы қаражаттары, облигацияларды сатудан түскен қаражаттар, лизингтік операцияларды жүзеге асырғаны үшін алынған тауарлы-материалды құндылықтар жатады.

Несие - ақша сияқты тарихи экономикалық категория болып табылады. « Несие » деген сөз, « қарыз », « кредит » деген « kredo » - сенемім деген мағына беретін латынша « kreditum » деген сөзден шығады. Ол экономикалық категория ретінде әр түрлі экономикалық қоғамдарда қызмет етеді. Ол тауар өндірісінің пайда болған кезінен бастап қарапайым формаларында: бай және кедей қоғамдарда көрінеді. Несие қатынастары ақша қатынастары сияқты үнемі даму үстінде болады. Алғашқы несие табиғи түрде (астық, мал, еңбек құралдары және т. б. ) қоғамның дәулетті топтарынан мүліксіз шаруалар мен кәсіпкерлерге тұтыну мұқтаждығы мен қарыздарды өтеу үшін ұсынылған. Тауар-ақша қатынастарының дамуымен несие ақша түріне көшті.

Несиені зерттеу барысында таным әдісі ретіндегі теорияның рөлі ерекше. Несие туралы ғылым әлі жас. Ол саяси экономиканың қалыптасуымен пайда болды. Несиенің ұдайы өндіріс процесімен, құндылықтың қайта айналымының және айналысының Маркстік тұрғыдан талдануы несиенің қажеттігін түсінудің демеушісі, қоғамдық несиелік қатынастардың туындауын, несиенің табиғаты мен мәнінің айрықша экономикалық категория екендігін түсінудің қуат көзі болып табылады.

Экономикалық әдебиеттерде несиенің мәніне, қызметтерімен заңына қатысты саясат орын алуда. Несиенің мәнін зерттеуде натуралистік және капиталдық жасампаздық теориясы қатаң қадағалатындығы байқалады.

Несиелік ресурстарды қалыптастыру теориясы сонау XVIII ғасырдың екінші жартысынан пайда болып, қазіргі кезде ол даму үстінде. Екінші деңгейлі банктердің несие қаражаттарына төмендегілер жатады, олар:

банктің өзінің капиталы
Ұлттық банктің берген несиелік ақшасы
басқа банктердегі борыштар
тартылған қаражаттар (депозиттер және депозиттік емес ресурстар) .

Несие капиталының басқа да аса маңызды, бірақ қымбат көзі халықтың жинақ ақшалары мен табыстары болады. Олардың бірсыпыра бөлігін банкке - табыс тауып, пайызды өсіріп алу үшін еркін түрде уақытша пайдалануға береді. Бұл қаражаттар депозит пен жинақ ақша шоттардың есебінен алынады. Қазіргі уақытта мұндай қаражаттар Қазақстанда жылдан жылға 300, 0 млрд теңге есебімен өсіп отыр.

Қаржы нарығының бірі ретіндегі несие капиталының нарығын несие капиталының ауыспалы айналымы қамтамасыз ету процестерімен байланысты қаржылық қарым-қытынастың ерекше саласы ретінде анықтауға болады.

Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының Коммерциялық банктердің сыртқы қарыздарының бүгінгі ахуалы. Сырттан қарыз тартуға деген либералдық валюта саясаты алыпсатарлық операциялар жүргізуге немесе өтімділікке қолдау көрсетуге бағытталған. Нәтижесінде мұндай беталыс елдің қаржы жүйесінің тұрақтылығына кері әсер етпей қоймайды. Сонымен, өткен жылы Қазақстанның жалпы сыртқы қарызы екі есеге өсіп, 43, 4 миллиардтан 73, 4 миллиард долларға дейін өсті. Оның тең жартысына жуығы банктер мен қаржы ұйымдарының қарызы. Осындай жағдайға дейін жіберіп алып, еліміздің реттеуші органдары - Ұлттық банк пен Үкімет не істеп отыр? Мұндай сұрақтың қойылуы әбден заңды. Ұлттық банктің алтын-валюта резервтерінің сыртқы қарыз көлемінің артуы - елдің экономикалық қауіпсіздігіне бұлт үйіріле бастауының белгісі емес пе? 1990 жылдардың соңында Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде болған валюталық саланың экономикаға қандай залал әкелгендігінен сабақ алуға болады. Өз еліміздің де осы тұрғыда басынан өткерген жағдайын естен шығарып алудамыз. 1999 жылы елдің экспорттық өнімінің бағасы түсіп кеткен кезде ұлттық валютамыз екі есеге төмендеп кетпеп пе еді?

Қазақстанның несие нарығына тоқталып кетейік, несие резервтерін қалай ұлғайтуға, банк пен қарапайым азаматтың қарым-қатынасын жеңіл, әрі зиянсыз етуге бағытталған. Ақша-несие саясатының саралымдары әр түрлі деңгейде екенін, несиелеу әлі де толық жетілмеген, сондай-ақ ол енді-енді қалыптасып келе жатқанын атауға болады. Мысалы, Қазақстанда ақша және капитал нарығының саралымы елдегі өндірістік және жеке қорланымның және банк жүйесінің жақсы дамымағанына байланысты едәуір жетілуде.

Жұмыстың мақсаты:

экономикада қаржылық делдалдықтың тиімділігін арттыру, Қазақстанның барлық территориясында банк несиесінің қолжетімді болуын қамтамасыз ету, ұлттық тауар өндірушілерге, сонымен қатар экономикалық субъектілерге қаржылай қолдау көрсету, экономиканы құрылымдық жағынан қайта құруға ықпал жасау, негізгі қорларды жаңарту, жоғары технологиялы өндірістерді несиелеу көлемін ұлғайту, ауылда ипотекалық несие көлемін кеңейту,

Зерттеу обьектісі:

алғашқы инвесторлар, яғни уақытша бос ақша ресурстарының иелері: уақытша бос ресурстары бар заңды және жеке тұлғалар, мемлекет;
уақытша бос ресурстарды шоғырландыратын несие-қаржы институттары ретіндегі тұлғалық мамандандырылған делдалдар;
қаржы ресурстарына уақытша мұқтаж қарыз алушы - заңды және жеке тұлғалар, сондай-ақ мемлекет.

1. Банктердің несиелік ресурстарды

қалыптастырудың теориялық негізі

1. 1. Несие ресурстарының ұғымы және қызметі

Коммерциялық банктер бір жағынан, шаруашылық субъектілердің уақытша бос қаражаттарынтартатын болса, екінші жағынан, бұл қаражаттар есебінен кәсіпорындар мен ұйымдардың әр түрлі қажеттерін қанағаттандыратын арнайы мекеме. Коммерциялық банктің пассивтік операциялар негізінде оның қызметінің жүзеге асырылуы үшін қажетті банк ресурстары жинақталады.

Банк ресурстары - бұл банктің пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастыруға бағытталатын банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы.

Нарықтық қатынастарға өту барысында банк ресурстарының құрылымында біршама өзгерістер болуда. Меншікті қаражаттар қатарына, біріншіден, коммерциялық банктің акционерлік капиталы, резевтік қоры, сол сияқты қосымша қорлары кіреді. Тартылған қаражаттарды жаңа түріне: Ұлттық банктен және басқа да несиелік мекемелерден алатын несиелер, басқа банктердің, корреспонденттік шоттағы, депозиттік шоттардағы қаражаттары, облигацияларды сатудан түскен қаражаттар, лизингтік операцияларды жүзеге асырғаны үшін алынған тауарлы-материалды құндылықтар жатады.

Коммерциялық банктер ресурстарының құрылымы олардың мамандануы, әмбебаптығы және қызметінің ерекшеліктеріне қарай ерекшеленеді.

Банк ресурстарының құрылымына мыналар жатады:

Банктің меншікті капиталы
Банктің заемдық және тартылған қаражаттары

Банк ресурстарының құрамындағы меншікті капитал үлесі тартылған қаражаттарға қарағанда өте төмен болғандықтан қаражаттарға деген қажеттілігінің 10%-ға жуық бөлігі өтелсе, ал қалған бөлігі тартылған қаражаттардың үлесіне тиеді.

Теорияны тәжрибеден оқшау қарастырмау керек екені түсінікті. Барлық теоретикалық проблемалардың соңы тек тәжрибелік әдістермен шешілетіні кездейсоқтық емес. Теория мен тәжірибе арасында диалектикалық бірлік бар.

банктің өзінің капиталы
Ұлттық банктің берген несиелік ақшасы
басқа банктердегі борыштар
тартылған қаражаттар (депозиттер және депозиттік емес ресурстар) .

Несие капиталы қалыптасуының маңызды шығу көзі - ауыспалы айналымнан босаған ақшалай қаражаттар болып табылады:

құнын шығарылатын тауарларға амортизация түрінде бірнеше бөліктерге бөліп ауыстыру барысында жинақталып негізгі қорды қалпына келтіруге арналған қаражаттар;
тауарларды сату және шикізаттарды, жанар-жағармайды және материалдарды сатып алу уақытының сәйкес келмеуінен оларды өндіру мен еңбекақы төлеуге қажетті айналым капиталының ақшалай түрдегі бөлігі;
жаңа жобаларды іске асыруға бағытталған белгіленген шамаға дейін қорланатын (жиналатын) пайданың бөлігі;
нақты бөлінуі мен пайдалануына дейін қайта бөлінген пайда бөлігі.

Жоғарыда аталған қаражаттардың барлығы шаруашылық жүргізуші субъектілерге қызмет көрсететін банктердің есепшоттарында жиналады. Сондықтан, жоғарыда қарастырылған қаражаттар есеп айырысу түрінің қолма-қол ақшасыз жүруіне байланысты несие мекемелерінде жинақталып, несие капиталының қоры немесе олардың несиелік қоры болып саналады. Несие капиталының аталмыш көзінің ерекше тартымдылығы сол - ол банк үшін есепшоттағы бар қаражатты пайдалануға есеп айырысу шоты иесінің келісімін алу қажеттілігінің жоқтығымен, сондай-ақ бұл қаражаттардың арзандығымен, яғни осы ресурстардың банк үшін нақты тегін болуымен анықталады.

Несие капиталының үшінші көзі - мемлекеттің ақшалай қорланымы. Оның шамасы үкіметтің барлық қызмет түрінен, мәселен, мемлекеттік меншікті жалға беруден, акция пакеттерін сатудан, мемлекеттік меншікті жекешелендіруден және т. б. алатын мемлекеттік меншіктің ауқымы бойынша келіп түсетін табысымен көбейеді.

Ақшалай қаражаттың уақытша босауы және оларға деген қажеттілік тек материалдық өндіріс саласы мен айналымда ғана туындамайды. Ол мемлекетте, бюджеттік және қоғамдық ұйымдарда, сондай-ақ халықта да болуы мүмкін. Мысалы, бюджетке салықтардың келіп түсуі мен оларды жұмсау уақыттары, ұзақ пайдаланатын заттарды сатып алумен халықтың ақша қоры бірдей сәйкес келмейді.

Несие беруші мен қарызға алушының арасында мүдделік бірдей болған кезде, бір жағынан, несиеге ақшалай қаражатты ұсынуда, екінші жағынан - оны алуда несиелік қарым-қатынастар туындайды.

Осылайша, экономикалық негізбен (капиталдың бірдей болмауы) пайда болу талаптарының жиынтығы несиенің объективті қажеттілігін анықтап және оның эволюциясын түсіндіріп береді.

Несиенің мәнін анықтаған кезде бірқатар әдістемелік принциптерді ұстану керек, несиелердің барша түрі формалардан тәуелсіз оның мәнін көрсетуі керек:

несие келісі тұтасымен алғанда несиенің мәнін ашуы керек. Егер бір келісімде несие қайтарылмаса, онда бұл өзінің қайтарылатын қасиетін жоғалтатынын білдіреді;
несиенің мәнін талдауда несиенің құрылымын, қозғалыс сатыларын, несиенің негізін қарастырған жөн.

Несиеде өзгермейтін, тұрақты болып қалатын жәйт - құрылым. Өзге экономикалық категориялар сияқты несие де бір-бірімен өзара әрекетке түсетін бірнеше элементтен тұрады. Ондай элементтерге ең алдымен несиелік қатынастың барлық субъектілері, сондай-ақ жоғарыда анықтағанымыздай, бұл субъектілерге несие беруші мен қарызға алушылар жатады. Оларды бөлуге және бөлек қарастыруға болмайды. Оларды бірге қарастырған жағдайда ғана несиенің мәнін анықтауға болады.

Несие беруші - несиелік келісімнің қарыз ұсынатын жағы. Мұны іске асыру үшін онда ақшалайқаражаттың белгілі бір қоры болуы керек. Ол ақша өзінікі болуы немесе басқа біреуден қарызға алған болуы да мүмкін. Қазіргі кезде несие ұсынушы болып банктер және банктік емес ұйымдар (ломбардтар, сақтандыру компаниялары, қор биржалары, шағын несиелік ұйымдар және т. б. ) қызметін атқаруда.

Қарыз алушы - несиелік қатынастар жағы, несие алып, алған қарызды қайтаруға міндетті жағы. Қосымша ақшалай қаражатқа уақытша мұқтаждығы туғандар қарызға ақша алушылар болып табылады. Қазіргі заман талабына сай қарыз алушылар кәсіпорындар, кәсіпкерлер, халық, мемлекеттер мен банктер болуы мүмкін. Қайтарылу кезінде қарызға алынған ақшаны, яғни несиені пайдаланғаны үшін өсімақы (пайыздық ставқа бойынша, шартта көрсетіледі) төлеп, қарызды артық көлемде төлейді.

Дәстүрлі түрде несие капиталы экономикалық теорияда қайтару талабымен пайыз түрінде белгіленген төлем мөлшерінде несиеге берілетін ақша капиталының жиынтығы ретінде қарастырылады көрсететін капиталдың айрықша формасы.

Несие капиталының нарығы қызмет көрсетудің көзқарасы тұрғысынан бұл қайта өндірудің қажеттілігін несиемен қамтамасыз ету мақсатымен ақша капиталын жинақтауға және қайта бөлуге мүмкіндік беретін экономикалық қатынастар жүйесі.

Институционалды көзқарас тұрғысынан - бұл несие капиталының қозғалысы олар арқылы жүзеге асатын несие-қаржы мекемелерінің және қор биржаларының жиынтығы.

Несие капиталының экономикалық рөлі экономиканы дамыту мүддесімен ұсақ, шашыраңқы, ақшалай қаражаттарды біріктіру қабілетімен анықталады. Несие капиталының мәнін анықтау үшін ең алдымен оның өнеркәсіп және тауар капиталынан ерекшеленетін айрықша сипаттарын анықтап алу керек.

Несие капиталының өзіндік ерекшелігі қарыз алушыдан қарыз алушыға несиені беру және оны қайтару процестерінде көрініс табады:

несие капиталы - бұл несие берушінің қарыз алушыға уақытша пайдалануы үшін сататын жеке меншігі;
несие капиталы - бұл өзіндік өзгешілігі бар тауар. Оның тұтыну құны қарыз алушының қабілетімен, яғни оны тиімді пайдаланумен және белгілі бір табыс, пайда алумен өлшенеді;
несие капиталы - шеттелудің өзіндік ерекшелігіне ие. Қарама-қарсы бағытта бір мезгілде тауар мен ақшаның сату-сатып алу процесінде бірдей орын алатыны, ал несие мәмілесінде несие берушінің қарыз алушыға - несиені беруі, ал оны өтеуде - қарыз алушының несие берушіге пайызбен төлеуі, яғни несие капиталының қозғалысы уақыт бойынша бөлінеді.

Кредит мекемелерінде шоғырландырылған:

банктің өзінің капиталы
Ұлттық банктің берген несиелік ақшасы
басқа банктердегі борыштар
тартылған қаражаттар (депозиттер және депозиттік емес ресурстар)

қаражаттардың жиынтығы банктің несие ресурстары ретінде ұсынылатын мемлекеттің несие қорын құрайды.

Осындай бос ресурстардың қалыптасуы мне оның пайдалануының нәтижесінде несие капиталының нарығы пайда болып дамыды.

Бұл нарықтың негізгі қатысушылары мыналар:

алғашқы инвесторлар, яғни уақытша бос ақша ресурстарының иелері: уақытша бос ресурстары бар заңды және жеке тұлғалар, мемлекет;
уақытша бос ресурстарды шоғырландыратын несие-қаржы институттары ретіндегі тұлғалық мамандандырылған делдалдар;
қаржы ресурстарына уақытша мұқтаж қарыз алушы - заңды және жеке тұлғалар, сондай-ақ мемлекет.

Несие капиталының нарығы төменде көрсетілгендерге сараланады:

ақша нарығы - айналым қаражаттарының қозғалысына қызмет көрсететін қысқа мерзімді несиелердің (1 жылға дейін) жиынтығы;
капитал нарығы - орташа мерзімді (1 жылдан 5 жылға дейін) несиелердің жиынтығы;
қор нарығы - бағалы қағаздармен байланысты несие операцияларының жиынтығы;
ипотека нарығы - жылжымайтын мүлікпен байланысты несие операцияларының жиынтығы.

Несие капиталы нарығының даму деңгейіне: ел экономикасының дамуы, елдегі өндірістік және қаражат қорланымының және халықтың әл-ауқат деңгейі, соған сәйкес оның жинақ ақшасы тікелей әсер етеді.

Әлемде экономикалық дамудың үш орталығы бар, олар: АҚШ, Батыс Еуропа, Жапония.

Төртінші орталық болып - Шығыс Азия қатарға қосылып келеді.

Бұл орталықтарды несие капиталының қуатты нарықтары бар. АҚШ-тың несие капиталдар олардың ең қуаттысы болып есептеледі. Ол барлық төрт саралымның тармақталуымен және дамығандығымен ерекшеленеді және әлемдік капитал нарығына маңызды әсер етеді.

Батыс және Еуропаның 24-тен астам дамыған елдерін қамтитын Еуропа Одағы АҚШ-тан капитал қорланымының кіші көлемімен және несие нарығының жеке саралым операцияларының жеткілікті дамымауымен ерекшеленеді. Мұндай тенденциялар Жапонияның несие капиталы нарығына да тән.

Егер Қазақстанның несие нарығына тоқталатын болсақ, онда оның саралымдары әр түрлі деңгейде екенін, срндай-ақ ол енді-енді қалыптасып келе жатқанын атауға болады. Мысалы, Қазақстанда ақша және капитал нарығының саралымы елдегі өндірістік және жеке қорланымның және банк жүйесінің жақсы дамымағанына байланысты едәуір жетілді.

Ипотека нарығы алғашқы даму сатысында, оның инфрақұрылымы мен заңдық базасы жасалуда. Бірақ, бұл нарықты әзірге даму сатысында деп айтуға болмайды, ол ипотекалық несиелеудің Батыс үлгісінен алшақ жатыр.

Қор нарығы кенжелеп қалған. Оның заңдық базалары мен инфрақұрылымы әлдеқашан әзірленіп, биліктің ынтасы болса да, ол әлі даму тұрғысынан енді-енді оянып келе жатыр. Егер мемлекеттік бағалы қағаздар қалыпты дамыса, ал корпорациялық бағалы қағаздар түрлі объективті себептерге байланысты мүлде дамымаған.

Несиелік саясат банктің несиелік қызметінің міндеттерін, оларды іске асыру құралдары мен әдістерін, сондай-ақ несиелік процесті ұйымдастыру қағидаттары және тәртібін белгілейді. Несиелік саясат несиелік механизм көмегімен жүзеге асырылады.

Несиелік саясат - банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттарын білдіреді.

Кең мағынасында, несиелік саясатты несие беруші банк пен қарыз алушылар тұрғысынан қарастыруға болады.

Тар мағынасында, несиелік саясат - бұл несиелік процесті ұйымдастыру барысындағы банктің стратегиясы мен тактикасын сипаттайды.

Несиелік саясат мынадай сипатта болуға тиіс: