Жобалау мониторингісі аймағында АЖ құру
КІРІСПЕ 3
1 ЖОБА . МЕНЕДЖМЕНТ НЕГІЗДЕРІ 4
1.2 Жобаларды жіктеу 5
1.3 Жобаның қатысушылары 5
1.4 Жобаның сыртқы ортасы 5
1.5 Жобаның өміршендік кезені 5
1.6 Жобалардың құрылымы 5
1.7 Жобаны басқару атқарымының мазмұны мен құрамы 6
1.8 Жобаның уақытымен басқару 6
1.9 Жобаның құның басқару 7
1.10 Жобаның адамдық қорларың басқару 7
1.11 Жобаның тәукелің басқару 7
1.12 Жобаның ықпалдығын басқару 8
1.13 Жобамен басқару ұйымдық құрылымы 8
2 ДЕФИНИЦИЯНЫ АНЫҚТАУ . БАҒДАРЛАМА, МОНИТОРИНГ, БАҒАЛАУ 10
2.1 Мониторинг 11
2.4 Сұрау 29
2.5 Сауалдама 30
2.6 Интервью 31
2.7 Фокуc . топ 34
2.8 Контент . талдау 42
2.9 Сауал 44
2.10 Бағалау өткізу кезеңдері 48
2.11 Бағдарламалардың бағалау әдістемелері 50
3 MS ACCESS ПРОГРАММАСЫНДА КЕСТЕЛЕР ҚҰРУ 52
4 DELPHI ПРОГРАММАСЫНДАҒЫ МОНТОРИНГ ҚҰРУ 53
ҚОРЫТЫНДЫ 58
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 59
А ҚОСЫМШАСЫ 61
Б ҚОСЫМШАСЫ 68
1 ЖОБА . МЕНЕДЖМЕНТ НЕГІЗДЕРІ 4
1.2 Жобаларды жіктеу 5
1.3 Жобаның қатысушылары 5
1.4 Жобаның сыртқы ортасы 5
1.5 Жобаның өміршендік кезені 5
1.6 Жобалардың құрылымы 5
1.7 Жобаны басқару атқарымының мазмұны мен құрамы 6
1.8 Жобаның уақытымен басқару 6
1.9 Жобаның құның басқару 7
1.10 Жобаның адамдық қорларың басқару 7
1.11 Жобаның тәукелің басқару 7
1.12 Жобаның ықпалдығын басқару 8
1.13 Жобамен басқару ұйымдық құрылымы 8
2 ДЕФИНИЦИЯНЫ АНЫҚТАУ . БАҒДАРЛАМА, МОНИТОРИНГ, БАҒАЛАУ 10
2.1 Мониторинг 11
2.4 Сұрау 29
2.5 Сауалдама 30
2.6 Интервью 31
2.7 Фокуc . топ 34
2.8 Контент . талдау 42
2.9 Сауал 44
2.10 Бағалау өткізу кезеңдері 48
2.11 Бағдарламалардың бағалау әдістемелері 50
3 MS ACCESS ПРОГРАММАСЫНДА КЕСТЕЛЕР ҚҰРУ 52
4 DELPHI ПРОГРАММАСЫНДАҒЫ МОНТОРИНГ ҚҰРУ 53
ҚОРЫТЫНДЫ 58
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 59
А ҚОСЫМШАСЫ 61
Б ҚОСЫМШАСЫ 68
Ақпараттық жүйелерді құрудың, енгізудің және сүйемелдеудің барлық кезеңдерінде Ақпарат Технологиялық - жобаларды кәсіби басқару:
бастамашы кезеңінде - жобаны ашу туралы өкімді дайындау, автоматтандыруға жататын бизнес-үрдістерді зерттеу үрдісін басқару, жобаның (Инвестициялық жоба үшін бизнес-жоспар) Техникалық-экономикалық негіздемесін, Техникалық тапсырмасын әзірлеу жөніндегі жұмыстардың мониторингін ұйымдастыру және жүзеге асыру, Жобаның Жарғысын әзірлеу, Шарттардың жобаларын және бағдарламалық қамтамасыз ету жөніндегі техникалық маманданымды, серверлік құрал-жабдықтарды, лицензиялы бағдарламалық қамтамасыз етуді, компьютерлік техникаларды сатып алу жөніндегі және байланыс қызметтерін сатып алуды дайындау.
Жоспарлау кезеңінде: жобалық команданы құру туралы бұйрықты дайындау, жобаның Жоспарын әзірлеу, жобаның иерархиялық құрылымы, MS Project жобаның күнтізбелік жоспары, рөлдердің матрицасы және жауапкершіліктер; жоспарларды басқарудағы қауіптерді, сапаларын, коммуникацияларын, ресурстарын, мазмұнын және жобаның жеткізулерін дайындау.
Орындалу кезеңінде: жоба бойынша жұмыстарды ұйымдастыру және үйлестіру, жобаның қатысушыларының өзара іс-қимылын басқару, жоба бойынша жұмыс мәжілістерін ұйымдастыру және өткізу, жобаның қауіпі жөніндегі ескертетін әрекеттерінің сипаттамасы, жобаның туындаған қауіптері бойынша түзетілген әрекеттерін жүзеге асыру, жобаның Жоспарына сәйкес жұмыстардың уақытылы орындалуын бақылау және мониторингі, жұмыстардың мониторингі бойынша аралық есептерді дайындау.
Аяқталу кезеңінде: тәжірибелік, өнеркәсіптік пайдалануға жобаны тапсыру жөніндегі жобалық құжаттамаларды дайындау, пайдалануға енгізу туралы қабылдау сынақтарының және актілерінің хаттамаларын құру, Тапсырыс берушімен тауарларды/қызметтерді беру жөніндегі актілер, жобаны іске асыру, жобалық құжаттамаларды мұрағаттау жөніндегі қорытынды есептерді дайындау.
бастамашы кезеңінде - жобаны ашу туралы өкімді дайындау, автоматтандыруға жататын бизнес-үрдістерді зерттеу үрдісін басқару, жобаның (Инвестициялық жоба үшін бизнес-жоспар) Техникалық-экономикалық негіздемесін, Техникалық тапсырмасын әзірлеу жөніндегі жұмыстардың мониторингін ұйымдастыру және жүзеге асыру, Жобаның Жарғысын әзірлеу, Шарттардың жобаларын және бағдарламалық қамтамасыз ету жөніндегі техникалық маманданымды, серверлік құрал-жабдықтарды, лицензиялы бағдарламалық қамтамасыз етуді, компьютерлік техникаларды сатып алу жөніндегі және байланыс қызметтерін сатып алуды дайындау.
Жоспарлау кезеңінде: жобалық команданы құру туралы бұйрықты дайындау, жобаның Жоспарын әзірлеу, жобаның иерархиялық құрылымы, MS Project жобаның күнтізбелік жоспары, рөлдердің матрицасы және жауапкершіліктер; жоспарларды басқарудағы қауіптерді, сапаларын, коммуникацияларын, ресурстарын, мазмұнын және жобаның жеткізулерін дайындау.
Орындалу кезеңінде: жоба бойынша жұмыстарды ұйымдастыру және үйлестіру, жобаның қатысушыларының өзара іс-қимылын басқару, жоба бойынша жұмыс мәжілістерін ұйымдастыру және өткізу, жобаның қауіпі жөніндегі ескертетін әрекеттерінің сипаттамасы, жобаның туындаған қауіптері бойынша түзетілген әрекеттерін жүзеге асыру, жобаның Жоспарына сәйкес жұмыстардың уақытылы орындалуын бақылау және мониторингі, жұмыстардың мониторингі бойынша аралық есептерді дайындау.
Аяқталу кезеңінде: тәжірибелік, өнеркәсіптік пайдалануға жобаны тапсыру жөніндегі жобалық құжаттамаларды дайындау, пайдалануға енгізу туралы қабылдау сынақтарының және актілерінің хаттамаларын құру, Тапсырыс берушімен тауарларды/қызметтерді беру жөніндегі актілер, жобаны іске асыру, жобалық құжаттамаларды мұрағаттау жөніндегі қорытынды есептерді дайындау.
1. Брагин Ю. В. Путь QFD: проектирование и про¬изводство продукции, исходя из ожиданий потребите¬лей / Ю. В. Брагин, В. Ф. Корольков; ННОУ «Центр качества». Ярославль, 2003.
2. Добренькое В. И. Методы социологического ис¬следования : учеб. / В. И. Добреньков, А. И. Кравченко. М. : ИНФА-М, 2004.
3. Капитонов Э. А, Социология XX века / Э. А. Ка¬питонов. Ростов н/Д : Феникс, 1996.
4. Никитина Н. III. Словарь терминов в области менеджмента качества / Н. III. Никитина //. Новосибирск : Изд-во НГТУ, 2003. Вып. 24.
5. Никитина П. Ш. Мониторинг и оценка качества / Н. Ш. Никитина, Н. В. Николаева // Университетское управление: практика и анализ. 2007. М3 (49).
6. Харчева В. Основы социологии : учеб. для сред. спец. учеб. заведений / В. Харчева. М. : Логос, 1997.
7.www.processconsulting.ru - А. Кузьмин - специалист по организационному развитию и оценке программ.
8. Оценка программ: методология и практика. Под ред. А.И. Кузьмина, Р. О'Салливан, Н.А. Кошелевой. – М.: Издательство «Престо-РК», 2009.
9. Оценка воздействия проектов на бедность, Джуди Бейкер, 2000 г.
10. Мониторинг и оценка, Киев, 2004 под ред. Т.Дешко.
11. Мониторинг и оценка молодежных программ по профилактике злоупотребления психоактивными веществами, 2005.
12. Programme Manager’s Plannig Monitoring & Evaluation, 2004.
13. Руководство по мониторингу и оценки программ социально-экономического развития и других целевых программ, под ред. Ю.Камаев, д.Блинк., М.Журба, Нижний Новгород, 2006 г.
14. Методические рекомендации по оценке эффективности инвестиционных проектов Вторая редакция, исправленная и дополненная), М., 2001 год.
15. Centres for Disease Control and Prevention (CDC). “Steps in Program Evaluation”, CDC Evaluation Working Group, September 1999. Available in English on the web at: http://www.cdc.gov/eval/steps.htm
16. Halabi, Hanan; Salem, Ruwaida; Wick, Laura. “Jenin Community Based RH Education Project”, Project-end Evaluation for UNFPA. Birzeit University, Institute of Community and Public Health, January 2000.
17. Ministry of Foreign Affairs, Danida. “Evaluation Guidelines”, February 1999.
18. OECD. “Improving Evaluation Practices: Best Practice Guidelines for Evaluation and Background Paper”, 1999.
19. Patton, Michael Quinn. “Utilization- Focused Evaluation – The New Century Text”, 3rd Edition, Sage Publications, 1997.
20. Scriven, Michael. “Evaluation Thesaurus, Fourth Edition”, Sage Publications, 1991.
21. “Institutionalization of Results-based Management at UNFPA”, June 2000. Available at www.unfpa.org/results/index.htm
22. “RBM at UNFPA”, ORM, April 2000. Available atwww.unfpa.org/results/index.htm
23. USAID. “Managing for Results at USAID”, presentation prepared by Annette Binnendijk for the Workshop on Performance Management and Evaluation, New York, 5-7 October, 1998.
24. WFP. “WFP Principles and Methods of Monitoring and Evaluation”, Executive Board Annual Session, Rome, 22-26 May, 2000.
2. Добренькое В. И. Методы социологического ис¬следования : учеб. / В. И. Добреньков, А. И. Кравченко. М. : ИНФА-М, 2004.
3. Капитонов Э. А, Социология XX века / Э. А. Ка¬питонов. Ростов н/Д : Феникс, 1996.
4. Никитина Н. III. Словарь терминов в области менеджмента качества / Н. III. Никитина //. Новосибирск : Изд-во НГТУ, 2003. Вып. 24.
5. Никитина П. Ш. Мониторинг и оценка качества / Н. Ш. Никитина, Н. В. Николаева // Университетское управление: практика и анализ. 2007. М3 (49).
6. Харчева В. Основы социологии : учеб. для сред. спец. учеб. заведений / В. Харчева. М. : Логос, 1997.
7.www.processconsulting.ru - А. Кузьмин - специалист по организационному развитию и оценке программ.
8. Оценка программ: методология и практика. Под ред. А.И. Кузьмина, Р. О'Салливан, Н.А. Кошелевой. – М.: Издательство «Престо-РК», 2009.
9. Оценка воздействия проектов на бедность, Джуди Бейкер, 2000 г.
10. Мониторинг и оценка, Киев, 2004 под ред. Т.Дешко.
11. Мониторинг и оценка молодежных программ по профилактике злоупотребления психоактивными веществами, 2005.
12. Programme Manager’s Plannig Monitoring & Evaluation, 2004.
13. Руководство по мониторингу и оценки программ социально-экономического развития и других целевых программ, под ред. Ю.Камаев, д.Блинк., М.Журба, Нижний Новгород, 2006 г.
14. Методические рекомендации по оценке эффективности инвестиционных проектов Вторая редакция, исправленная и дополненная), М., 2001 год.
15. Centres for Disease Control and Prevention (CDC). “Steps in Program Evaluation”, CDC Evaluation Working Group, September 1999. Available in English on the web at: http://www.cdc.gov/eval/steps.htm
16. Halabi, Hanan; Salem, Ruwaida; Wick, Laura. “Jenin Community Based RH Education Project”, Project-end Evaluation for UNFPA. Birzeit University, Institute of Community and Public Health, January 2000.
17. Ministry of Foreign Affairs, Danida. “Evaluation Guidelines”, February 1999.
18. OECD. “Improving Evaluation Practices: Best Practice Guidelines for Evaluation and Background Paper”, 1999.
19. Patton, Michael Quinn. “Utilization- Focused Evaluation – The New Century Text”, 3rd Edition, Sage Publications, 1997.
20. Scriven, Michael. “Evaluation Thesaurus, Fourth Edition”, Sage Publications, 1991.
21. “Institutionalization of Results-based Management at UNFPA”, June 2000. Available at www.unfpa.org/results/index.htm
22. “RBM at UNFPA”, ORM, April 2000. Available atwww.unfpa.org/results/index.htm
23. USAID. “Managing for Results at USAID”, presentation prepared by Annette Binnendijk for the Workshop on Performance Management and Evaluation, New York, 5-7 October, 1998.
24. WFP. “WFP Principles and Methods of Monitoring and Evaluation”, Executive Board Annual Session, Rome, 22-26 May, 2000.
Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:
қазақстан республикасы
білім және ғылым министрлігі
әл-фараби атындағы қазақ ұлттық университеті
Механика-математика факультеті
Ақпараттық жүйелер кафедрасы
Кафедра меңгерушісінің міндетін атқарушы __________У.А. Төкеев
(қолы)
рұқсатымен _____________қорғауға жіберілді
(күні)
Дипломдық жұмыс
Жобалау мониторингісі аймағында Аж құру
050703 – Ақпараттық жүйелер мамандығы
Орындаған _________________________ Т.А. Нұржаубаева
(қолы)
Ғылыми жетекшісі ___________________ А.К. Сарбасова
(қолы)
Норма бақылаушы ______________________А.М. Қожанова
(қолы)
Алматы 2012
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Жоба - менеджмент негіздері 4
1.2 Жобаларды жіктеу 5
1.3 Жобаның қатысушылары 5
1.4 Жобаның сыртқы ортасы 5
1.5 Жобаның өміршендік кезені 5
1.6 Жобалардың құрылымы 5
1.7 Жобаны басқару атқарымының мазмұны мен құрамы 6
1.8 Жобаның уақытымен басқару 6
1.9 Жобаның құның басқару 7
1.10 Жобаның адамдық қорларың басқару 7
1.11 Жобаның тәукелің басқару 7
1.12 Жобаның ықпалдығын басқару 8
1.13 Жобамен басқару ұйымдық құрылымы 8
2 Дефиницияны анықтау – бағдарлама, мониторинг, бағалау 10
2.1 Мониторинг 11
2.4 Сұрау 29
2.5 Сауалдама 30
2.6 Интервью 31
2.7 Фокуc - топ 34
2.8 Контент – талдау 42
2.9 Сауал 44
2.10 Бағалау өткізу кезеңдері 48
2.11 Бағдарламалардың бағалау әдістемелері 50
3 MS Access программасында кестелер құру 52
4 delphi программасындағы монторинг құру 53
Қорытынды 58
Пайдаланылған әдебиеттер 59
А ҚОСЫМШАСЫ 61
Б ҚОСЫМШАСЫ 68
Кіріспе
Ақпараттық жүйелерді құрудың, енгізудің және сүйемелдеудің барлық
кезеңдерінде Ақпарат Технологиялық - жобаларды кәсіби басқару:
бастамашы кезеңінде - жобаны ашу туралы өкімді дайындау, автоматтандыруға
жататын бизнес-үрдістерді зерттеу үрдісін басқару, жобаның (Инвестициялық
жоба үшін бизнес-жоспар) Техникалық-экономикалық негіздемесін, Техникалық
тапсырмасын әзірлеу жөніндегі жұмыстардың мониторингін ұйымдастыру және
жүзеге асыру, Жобаның Жарғысын әзірлеу, Шарттардың жобаларын және
бағдарламалық қамтамасыз ету жөніндегі техникалық маманданымды, серверлік
құрал-жабдықтарды, лицензиялы бағдарламалық қамтамасыз етуді, компьютерлік
техникаларды сатып алу жөніндегі және байланыс қызметтерін сатып алуды
дайындау.
Жоспарлау кезеңінде: жобалық команданы құру туралы бұйрықты дайындау,
жобаның Жоспарын әзірлеу, жобаның иерархиялық құрылымы, MS Project жобаның
күнтізбелік жоспары, рөлдердің матрицасы және жауапкершіліктер; жоспарларды
басқарудағы қауіптерді, сапаларын, коммуникацияларын, ресурстарын, мазмұнын
және жобаның жеткізулерін дайындау.
Орындалу кезеңінде: жоба бойынша жұмыстарды ұйымдастыру және
үйлестіру, жобаның қатысушыларының өзара іс-қимылын басқару, жоба бойынша
жұмыс мәжілістерін ұйымдастыру және өткізу, жобаның қауіпі жөніндегі
ескертетін әрекеттерінің сипаттамасы, жобаның туындаған қауіптері бойынша
түзетілген әрекеттерін жүзеге асыру, жобаның Жоспарына сәйкес жұмыстардың
уақытылы орындалуын бақылау және мониторингі, жұмыстардың мониторингі
бойынша аралық есептерді дайындау.
Аяқталу кезеңінде: тәжірибелік, өнеркәсіптік пайдалануға жобаны тапсыру
жөніндегі жобалық құжаттамаларды дайындау, пайдалануға енгізу туралы
қабылдау сынақтарының және актілерінің хаттамаларын құру, Тапсырыс
берушімен тауарлардықызметтерді беру жөніндегі актілер, жобаны іске асыру,
жобалық құжаттамаларды мұрағаттау жөніндегі қорытынды есептерді дайындау.
1 Жоба - менеджмент негіздері
Жоба(Project) – бірегей өнім немесе қызметті жасап шығаруға бағытталған
мақсатты, уақытта шектеулі шара.
Жоба адами, материалдық және финанс қоралары әр жолы жаңа қиюмен
жобаның жұмысының орындалуы үшін ұйымдастырып шара боп ұсынады. Бұл ретте
уақыт және шығындар жобаның орындалуына қатал шектеулі, ал өзі онда
стандартты өміршеңдік кезеңіне ие болады.
Жоба табысты нақты бет немесе жобаның тапсырынды мақсатының ұйымымен
кел- кесте және бәсіре бюджеттің шегінде, ал да өзге шарттың және шектеудің
сақтауын қамтамасыз етіп, іліктес жұмыстың кешенін ұсынады.
Жобаның (Project attributes) басқа сипатамалары жаңалық, комплектілік,
оның орындалуының заңды шарттары, зар жұмыстың қызметтің шектес
облыстарында орындалуы болып табылады.
Жобамен басқару (Project Management) - табыс немесе жобаның
қатысқандарының болжанымының асыра сілтеу мақсатымен білімді, дағдыларды,
әдістерді, ақы-пұлдарды және технологияларды жобаның орындалуында
пайдалану.
Жобамен басқару жоспарлау, ұйымдау, мониторинг және жобаның барлық
аспекттерінің тексерісін, ал да барлық оның қатысқандарының шектеулі
уақытта және шегінді ұсынған мінездемеде жету мақсатымен табылады.
Жобалармен басқаруда жүйелі тіл табу және ықпалдау (System Approach
Integration Project Management and in) - ғылыми танымның және әлеуметтік
тәжірибенің методологиясының бағыты, нысандарды жүйелі сияқты талқылау
соның негізінде жатады.
Жоба күрделі жүйенің санына қарайды, айталық, ұйымдар, ақпараттық
жүйелерің басқару, адам-машина жүйелері сияқты.
Жүйелі тіл табуды жай-жапсарларға деген пәнаралық және біртұтас назар
арада бүтіндікте деген және күрделі қарым - қатынастарды ішіне алады. Ол
ақиқаттықтың модельдеуін мақсаттың қойылымының ықшамдау үшін жасау қояды.
Жүйелі тіл табу нысанның тұтастығының әйгілеу, әр түрлі байланыстарды
және олардың маулұматтысының біртұтас қағидалы суретке шығаруына
бағытталған. Ол пәнаралық тілдің ролін атқарады, маңызы нысанның және
мәселенің барлық толықтық және күрделігімен оның ішкі құрылымының,
тұтастығын, барлық жасаушы элементтердің әрекеттестігінің талқылаунда
жатады.
Жобаның басқару принциптік жүйелі үлгісі іліктес негізгі шығырлардан
құралған: Басқарманың субъекттері, Басқарманың нысандары, Басқарманың
үдерісі.
1.2 Жобаларды жіктеу
Бағдарлама(Program) - ортақ мақсат және оның орындалуының шарттарымен
бірлескен іліктес жобаның және түрлі іс-шараның тобы.
Бағдарлама, немесе жоба, басқарманың нысаны болып табылады. Алайда жеке
жобаға қарағанда бағдарлама үлестін арнаулы әдістерін және мульти жобалық
басқармасын, бағдарламаның мақсатарына тапсырылған шектеуде және оның
орындалатың шартын сақтап жетуин сұрайды.
Бағдарлама жобалардың жинағы, бір мақсатпен біріккен , бөлінген
қорлары, орындалатын уақыты, технологиясы, ұйымдастыру және басқа сияқты
болып табылады.
1.3 Жобаның қатысушылары
Жобаның қатысушылары (Project Stakeholders) - тікелей жобаға
қатыстырылған немесе жобаны іске асыру барысында мүдделері қарастырылатын
жеке тұлғалар мен ұйымдар.
1.4 Жобаның сыртқы ортасы
Жобаның сыртқы ортасы туралы ұғым және оның мәні. Жобаның сыртқы
ортасының элементтері.
Жобаның ортасы (Project Environment) – жобаның мақсатына жетуіне
мүмкіндік туғызатын немесе кедергі келтіретін ішкі және сыртқы күштердің
жиынтығы. Жобаның сыртқы ортасынан ерекшелеуге болады:
• жақын орта – жоба іске асырылатын кәсіпорынның ортасы және
• алыс орта яғни кәсіпорынның өз ортасы.
1.5 Жобаның өміршендік кезені
Жобаның өміршендік кезені (Project Life Cycle) - жобаның дәйекті
фазасының толық терімі, жобаға тартылған ұйымның немесе ұйымдардың
тарапынан жұмыстың және тексерістің қажеттілігімен өндірістің технология
шығысынан атау және саны анықталады.
1.6 Жобалардың құрылымы
1. Жобаның құрылымының ұғымы және мақсаттары
2. Жобаның құрылымының әдістемелік негіздері: мақсаттардың ағашы,
тынымның ағашы, жұмыстың ағашы, атқарушының ұйымдық құрылымы,
жауапкершіліктің ұяқалыпының, қолданатың қоралардың құрылымы, шығынның
құрылымы.
Жобаның құрылымы (Project Structure) - олардың арасында жобаның және
байланысты элементтердің құрамы.
Жобаның құрылымы жобаның пішінді иерархиялық декомпозициясын тиімді
жоспарда жобаның озықтығының тексерісі үшін және жетерлік құрама бөліктерге
ұсынуға қажеті боп табылады.
1. Үлгі, иерархиялық, сап түзеу жйне қорлар шарттарына сәйкес келсе,
мақсаттардың ағашы деп аталады.
1. Жобаның құрылымды нобай ұйымы ұйымдық ағаш деп аталады.
2. Жобаның құрылымды үлгісі және "ұйым ағаш" негізінде қалыптамалық
жауапкершілік үлестірімі жасалады.
3. Жобаның құрылым үлгісі, мақсаттың ағашы, ұйымның ағашы және
қалыптамалық жауапкершілік үлестірімінің негізіңде жобаның желілік қалыбы
құрылады.
4. Жобаның құрылымы және жобаның элементтердің құны негізінде құндылық
ағашы құрылады.
5. Жобаның материалдық – техникалық құрылымды нобайың қамсыздандыруы
жобаның қоралардың ағашы деп аталады.
6. Жобаның жүзеге асуында жағымсыз уақиғалар шабуылының мүмкіндік
жиынтығы тәуекелдің ағашы деп бейнеленеді.
1.7 Жобаны басқару атқарымының мазмұны мен құрамы
1. Жобаны басқаруда негізгі мазмұндар
2. Жобаның мақсаттарымен басқару.
Жобаның мақсаттарымен басқару үдірістері: жаһатшілеу, жоспарлау,
мақсаттың ұйғарымы (сипаттамасы), мақсаттың тексерісі, және жобаның
мақсатының өзгерістерімен басқару. Жобаның тұжырымдамасының зерттемесі.
Жобаны басқарудың атқарымдық саласы. Мақсаттармен басқару. Жобаның
уақытын басқару. Жобаның сапасын басқару. Жобаны басқарудың қосалқы
атқарымы. Коммуникациялармен басқару. Сатып алынған заттарды басқару.
Адамдық қорларын басқару. Жобаның шоғырлануы.
Жобаның мақсаттары (Project Objectives) – қызметін қалаулы нәтіжесі,
жобаның тапсырынды шарттарында жеңісті орындалуының нәтіжесі.
Әр жоба үшін бір неше іліктес мақсаттар құрылуы мүмкін, олар мақсатын
жетістігімен ашық мағынаға, нәтижеге ие болу керек, қлшемді болу керек, ал
тапсырынды шектеу және талаптар орындамды болу керек. Жобаларды басқаруда
ықтимал тынымның саласы уақытпен, бюджетпен, қорлармен және сапасымен
сұралы табысты нәтижелерімен шектеледі.
1.8 Жобаның уақытымен басқару
1. Жұмыстың ұйғарымі(сипаттамасы).
2. Күнтізбелік жоспардың құралымы.
3. Жұмыстың кестесінің басқаруы.
Уақытты параметрлермен жобаны басқаруы, барлық талаптарға және жобаның
және оның құрамдарының шектеулеріне, ал да оның орындалуының тексерісіне
сәйкес әр түрлі күнтізбелік (жұмыстың кестелері) құрастыруы қамталады.
Күнтізбелік жоспарлар жобаның барлық өмірлік топтамасын және оның
кезеңдерінің, басқарманың және жобаның қатысқандарының түрлі деңгейлері
үшін құралады.
1.9 Жобаның құның басқару
1. Жобаның құнын басқару үдерістері.
2. Жобадағы құнның және қаржыландыруын жоспарлау.
3. Құн жобаның орындалуының ұйымы және тексерісі.
4. Жобаның жаралған құнының реттеу және күйдің анализы.
Жобаның құнымен және қаржылымен басқару (Project Cost and Finance
Management) – жобалармен басқару тарауы, жобаның бекітулібюджетінің
орындалуының құрылу және тексерісі үшін қажетті үдерістерді мазмұнына
енгізеді. Қорларды жоспарлау, құнды және сметаның, бюджеттің құралымын
бағалау және құнның тексерісінен құралады.
1.10 Жобаның адамдық қорларың басқару
1. Адамдық қорлармен басқару үдерістері: ұйымдық жоспарлама.
2. Жобаның командасын іріктеу.
3. Жобаның қызметкерлерінің дамуы.
Жобаның адамдық қорларымен басқаруы жобамен басқарудын ерекше атқарымы
сияқты, жобан іске асырғанда жобаның штатымен және қызметкерлерімен, және
адамдық қорлармен тиімді басқару мақсатымен, жиынтық, үдерістер, әдістер,
құралдар жәнеәрекеттер боп табылады.
Жобаны, оның өміршендік кезеніңде, іске асыруы үшін түрлі
біліктілігімен түрлі мамандар жұмылдырылады. Жобаны іске асырған кезінде
оның қызметкерлерінің саны өзгереді.
Жобамен басқару командасы (Project Management Team) – ерекше ұйымдық
құрылым, жобаның бастығымен (бас менеджер) атқарлатын, жобаның
өызметкерлерімен қамталған, олар өз алдына жобамен басқаруына тікелей
тартылған, және жобаның жүзеге асыру кезіне жасалады.
Жобамен басқару командасы – жобаның кейбір қатысушылардың өкілдерін
және техникалық қызметкерлерін қоса тікелей жобамен басқаруына тартылған,
жобаның командасының ұызметкерлері.
Бұл команда ұйымның жұмық жобаларында іс жүзінде жобаның командасының
барлық мүшелерін енгізеді.
Жобамен басқару командасының басты мақсаты – жобаның мақсатына тиімді
жетуи үшін жобаның басқаруын атқарымдарын іске асыру.
1.11 Жобаның тәукелің басқару
1. Тәукелмен басқару үдерістері.
2. Тәукелді теңестіру және бағалау.
3. Тәукелдің тексерісінің және жауапты шаралардың жоспарлау және
ұйымдау.
Жобада тәукелмен басқаруы (Project Risk Management) – анализдерді және
лайықты шаралардың зерттемесімен байланысты үдерістері және жобадағы
тәукелдердің елеун ішіне алады. Тәукелдің анықтаун және болжаун, тәукелдің
сандық сарапшылығын, тәукелге елеуның әдістерін өндеуін және жобаның
өміршендік кезенің кезінде тәукелге елеу тексерісін ішіне алады.
1.12 Жобаның ықпалдығын басқару
1. Жобаның ықпалдығын басқару үдерістері.
2. Жобаның жоспарын істеп шығару.
3. Жобаның жоспарын іске асыру.
4. Өзгерудің жалпы тексерісі.
Ықпал – жобаның мақсаттарына жетуы үшін түрлі мүддені, әрекеттерді және
нәтижелерді біріктіреді. Ықпал, жобаның бастығының бұлақты атқарымының
біреу боп қарастырылады. Тиімді ықпал лайықты даралықты, адекваттық
техникалық білімдерді, ұйымдық және басқару дағдылардың сұрайды.
Жобадағы өзгерістермен басқару (Project Change Management) – жобаның
оміршендік кезеніндегі іске асырылатын, өзіне жобаның өзгерісін ықпалдау
және басқару үшін формалдық үдерістерді және рәсімдерді алатын, жобалармен
басқару бөлімі. Болжаудан, жоспарлаудан, іске асырудан, тексерістен және
қзгерістерді реттеуден құралады.
1.13 Жобамен басқару ұйымдық құрылымы
1. “Ұйымдық құрылым” түсінігі.
2. Көрсетілген ұйымдық құрылым.
3. Жобалармен басқару. Жобалармен жалпы басқару.
4. Екі жүзді ұйымдық құрылым.
5. Күрделі ұйымдық құрылым.
Жобалы – хабардар басқару (Management by Projects) – жобалармен
басқарудың үдерістері және әдістері қолданатын, кәсіпорын және ұәымдын
әрекетінің шегінде шешилетін, жеке алынатын тапсырыстар және мақсаттар,
жеке жобалар сияқты қарастырылатын ұйымдық тәсіл.
Жобалы – хабардар басқару компанияның қорларын игерушілігіне қарай
келіспеушілікті жағдайда жасай, қатарлас басталып, орындалып, аяқталып
жатқан алдымен жеке бірнеше жобалардын орындалуы сияқты, өзінің өндірістік
мақсаттарын жүзеге асырады.
Жобаның тиімді жоспарлауын және компаниянын қорларын онтайлы
игерушілігіне ұйымдын күрделі шарттарда құтаюн және оның толассыз дамуын
қамсыздандырады.
Жобаның ұйымдық құрылымы (Project Organization) – жобаның мақсаттарына
жеңісті жететін және барлық қызметкерлерін ішіне алатын, жобаға сәйкес
мезгілдік ұйымдық құрылым.
Жобаның ұйымдық құрылымы жобаны іске асырғанда өзгерістерге ұрынатын
серпінді құрылым болып табылады. Бұл өзгерістер жобадағы келісім және өзге
шартармен орындалуының жобаның өміршендік кезеңінің пайдалану саттысынан
тәуелді болады.
Тиімді:
1.Ұйымдық құрылым жоба мүшелерінің қарысқатынасына сәйкес болу керек.
2. Ұйымдық құрылым жобанын мазмұнына сәйкес болу керек.
3. Ұйымдық құрылым сыртқы ортанын талаптарына сәйкес болу керек.
Жобаның ұйымдық құрылымының оңдеу ішіне алады:
- Барлық ұйымдық бірліктерді теңестіру;
- Жобаның қызметкерлердің атқарымын және қарымқатынасын анықтау;
- Ұйымдық құрылымның бірліктердің арасында жауапкершілікті және
өкілеттікті бөлу;
- Құрылымдағы қарымқатнасты реттемеуші нұсқауларды және жұмысшы
рәсімдерді өңдеу.
2 Дефиницияны анықтау – бағдарлама, мониторинг, бағалау
Алдымен, бұл түсініктерді жақсы менгеру үшін бағдарлама, мониторинг
және бағалау деген түсініктерді анықтаймыз. Біз әлеуметтік жобаның
мониторингын және бағалауын және бағдарламаның түсінігі бойынша көп
айтамыз, бірақ не екенің білмейміз? Сонымен бірінші түсінікті қарастырайық
– Бағдарлама – шектелген уақытта және алдын ала ұсынған қорларды
игерушілікпен нақты мақсатты (нақты жағдайдың өзгерісі, бағдарламаның
тұтынушысының қалыпы) жетуине бағыттылған әрекет.
Белгілесек болады, көрінген әлуеметтік бағдарлама анау немесе
әлеуметтік мәселенің шешіміне бағыттылған. Бағдарламаның зерттемесі не тап
өзгертуге қажеттілігін табуын және бағдарламаның анализинен басталады.
Бағдарламаның орындалуының ақырғы нәтижесі жағдайдың (мәселенің шешімі)
қажетті өзгерісі болу керек: мәселе, берекесіздіктің деңгейінің төмендеу,
баспанасыздардың санның кемуі, білімнің сапасы көтерлеуі, адамның
денсаулығын жақсарту және басқа. Барлық үдерістін орындалуына жағдайдың
қажеті өзгерісіне келтіретің ретті қадамдар және көрінген бағдарлама ұқыпты
жоспарлану керек. Осы қадамдарды жасау үшін қорлар: адамдар, материалдар,
жабдық, орта, технологиалар қажет. Бағдарламаның бір қалыпты орындалуы
жұмыстың және алынған нәтижелердің анализдердің жүрісінің мониторингсы
мүмкін емес. Осы атқарымдар мониторинг мен бағалау деп аталады, төмменде
қарстырамыз.
Жоба - бірегей өнім немесе қызметті жасап шығаруға бағытталған
мақсатты, уақытта шектеулі шара; тағайында жіберілетін нүкте және
нәтижесіне ие болған көрінген әрекет, оның жеңісі шараның бітісін
білдіреді. Тәжірибеде көп жобалар мақсаттың жеңісіне жетуи үшін шектелген
қорларды қолданады.
Төменде бағдарлама Үлгісінің графикалық мысалын көрсетеміз:
2.1- cурет. Бағдарламаның моделі
(Бағдарламаның үлгісі, жабдық, орта, шара, адамдар, үдерістер, шараның
шешімі, материалдар, технологиялар, мониторинг, бағалау)
Сонымен, бағдарлама немесе жоба – алдынала ескертілген мерзімде
шектелген қорлар саның пайдалануы мен белгіленген наұты жетістікке жетуіне
бағытталған ұйым щарасының ерекше түрі.
Жобаға қарағанда бағдарлама үлкен масштабты және шараның ұзақтығын
жобалайды және бірнеше жобаны ішіне алады. Екіншелей біз “бағдарлама” және
“жоба” деген тұсініктердің маңызың тең ұқсас деп қарастырамыз.
Тәжірибеде біз “мақсатты комплекстік бағдарлама” түсінігімен
кездесеміз. Мақсатты комплекстік бағдарлама – бір жалпа нәтижеге қаратылған
мерзім, орындаушылар, өндірістік – техникалық, ғылыми – техникалық,
әлеуметтік, ұйымдық түрімен қарымөатнасқан маңыз. Республикалық,
регионалық, ғылыми – техникалық, әлеуметті, экологиалық нақты комплекстік
бағдармалар белгілі.
Тапсырыс немесе бағдарламаның стратегиалық мақсаты – нақты бағдарлама
үшін жасалған түсінік. Тапсырым бір масштабтық мәселенің шешіміне арналған
бағдарлама еңгізілетін салым боп табылады. Белгілейміз: бағдарламаны
шешпесекте, оған салыммызды еңгіземіз. Сонымен, тапсырма бағдарламаның
орындалуының мәнмәтінің келтіреді, оның жалпы бағыттын белгілейді.
Бағдарламаның тапсырысының шешімі мен байланысқан мәселе нақты
бағдарламаның шегінде шешілмейді де шешімін шығаруға да мүмкін емес.
Бағдарламаның тапсырысының орындалуы бөліктеп атқарушылардан бағынды: түрлі
сыртқы факторлардың әсері өте маңызды және бағдарламаның атқарушылардың
мониторингына жетпес болып шығуы мүмкін.
Бағдарламаның мақсаты – бағдарламаның жеңісті орындалуы үшін болжалған
нәтіже. Бағдарламаның мақсатына жету көпнесе атқарушылардан байланысты,
тапсырманын орындалғанына қарағанда. Егер барлығы жоспар бойнша дұрыс
есептеліп орындалған болса, бағдарламаның мақсатты бітімге келу керек.
Бағдарламаның мақсатты өлшемді болу керек. Бір сөзбен айтқанда,
бағдарламаның аяғында, мақсатына қалай жеткенімізді пайымдаумыз керек.
Бағдарламаның тапсырыстары – бағдарламаның атқарушыларымен жетілген,
жақын мақсаттар немесе бағдарламаның шегіндегі шаралардың тікелей
нәтіжелері. Тапсырмалардың орындалуын “өлшеуі” үшін дәл солай тұжырымдау
керек.
Бағдармалардың шегіндегі шаралар бағдармалардың атқарушыларымен
орындалады және жалпы солардан тәуелді болады.
2.1 Мониторинг
Бағдарламалардың мониторингі
Себептерсіз анықтаусыз жалғасып жатқан әсерлердің айқындалу және өлшем
келетін мақсатпен, бағдарламалардан мониторингдың әдістемелік көзқарастан
бағалау бойынша үдерістер сияқты қарауға болады. Пәндерге бағалаудың
жарастықтығы үшінші толқынға дамыту мониторинг сияқты бағалауын дамытуда
толқындар туралы тұжырымдамада негізгі мән мәтінің элементі мен санауға
болады.Мониторинг индикаторларда және нәтижелерде мәліметтер және есеп
берулер жиынның аспапты сияқты негіздеген ішкі үдерістерге сапалы сөз
сөйлеп жатыр.
Бағдарламалардың мониторингы
Егер алдын ала нақтылы қорлар шектелген уақыта қолдануыда нақтылы
мақсаттар табысына қызметке бағытталған сияқты бағдарламаға жақындау керек,
біресе ұмыту мүмкін емес, не бағдарламалар әзірлеулері маңызды элементпен
оның орындаулар үдерістері жоспарлауы келіп жатыр. Материалдардың,
адамдардың, технологиялардың және басқа түсініктерді түсіну үшін
Бағдарламаның қажетті қорларын жүзеге асыру керек. Әр бір бағдарламаның
дұрыс әдістеу үшін алынған нәтижелерді айқындап талдау керек. Бағдарламаның
мониторингы бағдарлама жұмысының жүруін және нәтіжесің байқау боп табылады.
Бағдарламаның мониторингы мен бағалауы
Бағдарламаның мониторинг және бағалау деген түсініктерің ажырату керек.
Бұл түсініктердің маңызы бір – бағдарламаның қадамдары мен нәтіжелерін,
шешім қабылтайтын беттердең мәліметті алуымызды байқау. Бірақ олардың
айырмашылығы, мониторинг мен бағалау қалай өткен сұрақтарына жауап
көрсетуі. Бағдарламаның мониторинг жұмыстар қалай жүріп жатыр? деген
сұраққа жауап беру керек. Ол шаруаның дәл қазіргі кездегі жағдайын анықтап,
алдын ала жасалған жоспармен салыстырады.
Мониторинг индикаторлардың түрі:
1. Қорларыды мониторинг – қанша қорлар жұмсатылады
2. Өнімдерді мониторинг – көрсетілген шарттардың саның өлшеу
3. Нәтіжелерді мониторинг – шарттар көрсету үшін бағдарламаны орындап
алынатын нәтіжелер
4. Тиімді мониторинг – алынған өнімдер немесе қорлар және көрсетілген
шарттарды салыстыру
Өнім және нәтіже деген түсініктерді айырту қажет. Біріншісі
бағдарламаның жұмысын көрсетеді, екіншісі бағдарламаның қолданатындарға
нәтіжесің көрсетеді.
Мониторингдың түрлері
1. Бағдарламаны орындау. Негізгі қорларды және бағдарманың өнімдердің
мәліметтерін жинауына бағытталған.
2. Көрсетілген шарттардын сапасын талдау. Кері байланысты қолданып
көрсетілген шарттардың сапасы туралы мәлімет жинауына бағытталған.
3. Қаржы менеджмент. Қаржы мониторинг қорларды қолданған кезде алынатын
қорлар мен нәтіжелердің бағытын тексеру үшін қолданылады.
4. Жабдық мониторингы – жабдықты – құрылғы жәнеаспап, мысалы
кәсіпорында - мониторинг және басқару үшін бағдарлама. Интернет немесе
жергілікті жүйелі арқылы үдерістер мен дистанциалық басқаруына мүмкіндік
тұғызады.
5. Қолданушылардын қалауы орындалғаның айқындайды. Бұл түрі шарттардың
сапасын мониторингы мен байланысты. Бұл мониторингдың жабдықтары түрлі
пікірнамалардан, интервью және басқа құралады.
Мониторинг құрылысының тәртібі
Бағдарламаның мониторингін өткізген кезде келесі элементтерді қарастыру
керек:
1. Қорларды қолдану (жоспарға сәйкес қолданылған қорлар)
2. Бағдарлама орындалуының үдерістері (жұмыс орындалу, технологияны,
әдісті, үдерісті сақтау графигіне сәйкес жобаның мазмұны мен мерзімі)
3. Бағдарламаның өткізу нәтіжелері (нәтіжелер қаншама жетилип жатыр)
4. Бағдарламаның өткізу әсері (бағдарламаның өткізуілі шараға қалай
әсер етеді, әсері неде)
Мониторинг құрылысының тәртібіне кіретін элементтерді жоспарлап
анықтаудан кейін. Осы элементтер негізінде бағдырламаның мазмұнына
байланысты. Бірақ жалпы мониторинг құрылысының тәртібіжеті элемент ішіне
алады. Біріншіден, көрсеткіштерді (индикатор) анықтау қажет, олардың
негізіңде бағдарламаның мониторингы өткізіледі. Екіншіде, мониторинг өткізу
үшін мәлімет жинау көзің табу. Содан соң мәлімет жинау әдісің табу, мәлімет
қалаә алынатының графигын анықтау. Артық мәлімет алмай үшін мәліметті
тандау индикаторын анықтап мәліметті жинау нақты дәлелдеме тиімің еңгізу
керек. Бағдарлама мәліметтердің алуынан мониторингдың құндығы байланысты.
Тиімді шарты топты құру болып белгіленеді, ол топ мәліметті жинап, өңдеп
жеткізеді. Мониторинг үдерісіңде мәліметті өндеу және талдау әдісі маңызды,
ал және ол мәліметті жинайтын беттерді анықтайды.
Мониторинг дәрежесі
Бағдарламаның мониторинг құрылымы шарттардың түріне, территориалық
ортасына және қатысушылардын санына байланысты.
1. Жеке әдістердің және кішігірім бағдарламалардың мониторингы.
Бағдарлама өткізілу туралы мәліметті мазмұндайтын менеджерлердің апталық
немесе айлық есептемелеріне қарап осы дәрежеде мониторинг өткізіледі.
2. Муниципалдық немесе регионалдық бағдрламаларды мониторинг. Осы
дәрежедегі мониторингды өткізу үшін есептемелердің ерекше түрлері жасалады.
Бастысы сандық мәліметтер боп есептеледі.
3. Салалық мониторинг. Түрлі есептемелер арқылы сала ішінде мониторинг
өткізіледі.
Бағдарламаның мониторинг тұрпаттамасы
Үрдістердің мониторингы (trend monitoring)
Мониторингдың осы түріне тренд терминың қолдануы болжап жатыр, не
өзгерістер және олар жоспарлаған жүйелі болып жатыр қысқа мерзімді мерзімде
уақыт нақтылы аралықтар арқылы болып жатыр және ұзақ мерзімді мерзімде
динамика үшін ерекше параметрмен келіп жатыр. Осы үшін мониторингдың әр
түрлі көрсеткіштер әдейі бағалау үшін жиналмайды, олар мониторинг және
бағалау әр түрлі тұрғылар үшін қолдана алады.
Базалық дәрежедегі мониторинг (baseline monitoring)
Барқыаудың осы түрі бағдарламаларды жоспарлау үшін қазіргі сапалы
шарттар мінездеме үшін қолданып жатыр немесе бағдарламалардың келешегі
салыстырулары. Негізгі деңгейдің мониторингдың негізгі есеппен жиын келіп
жатыр бағдарламалар сияқты құнтты компоненттердің уақытша өзгерістердің
үлкен сандар болады. Осы әдіс бірақ кемшілікпен тенденцияларға мониторингға
негізді деңгейге өту барлауға үдерістер айқындылықтар жоқтығы келіп жатыр.
Бағдарлама орындалуы баықалу (Implementation monitoring)
Мониторингдың осы түрі жоспар бойынша атқархатын әсерлер бағалап жатыр.
Бағдарламалар орындаулары мониторингдың өте таралған мысалмен төңіректегі
ортаға бағдарламалар ықпалдары бағалау сияқты басқарулар жақсы тәжірибелері
анықтау келіп жатыр, әр түрлі жоспарды және құжаттарды. Мониторингдың
әдетте осы түрі әкімшілік шолулар және есептеу нәтижесілер құрастыру үшін
қолданып жатыр және өзі бағдарламалар сапалы мінездемелердің зерттеп
отырулар қоспайды. Көптеген сарапшылар ойлап жатыр, не бағдарламалар
орындаулары барлауы өте тиімді келіп жатыр, осылай әр түрлі көздерден
бағдарлама туралы мәліметтер жиынның әдіспен келіп жатыр, не көп толық
бағдарлама туралы нақты ұсыныс істеп жатыр.
Бағдарламаның тиімің мониторинг (effectivness monitoring)
Егерде бағдарламаның орындалуы шараның бағалауына бағыталған, сонда
бағдарламаның тиімі жағымсыз әсер келтіретін ерекше шараларды тұғызады.
Жобаның мониторинг (project monitoring)
Осы түрі бағдарламаға және оның ортасына әсер ететің шараны немесе
жобаны бағалайды. Теңесудің әдістен қолдану көмегі мен іске асыру
мониторингдың сондай түр үдіресін бағдарлама өткізулері жиюлы немесе оның
өткізуден кейін.
Бағдарламаның сәйкестігін мониторинг (сompliance monitoring)
Басты мақсаты бағдарламаның ерекше көрсеткіштері және өлшемдері
орнатылуына бағытталған. Өлшемдер санды және сүретті болады. Бөлінген
өлшемдер бағдарламадан және оның орындалатын ортасынан байланысты.
Мониторингдың әдісің таңдауы және мониторингдың жүйелері әзірлеуі
бағдарламаларға әзірлеулер кезіңде өте тиімді болып жатыр.
Жоғары, біз Бағдарлама түсінігін талқыладық. Әрі қарай Мониторинг мен
Бағалауға өтеміз. Сонымен, Мониторинг (monitoring) түсінігін талдаймыз –
орындалу кезінде бағдарламамен басқарудың бөлігі болып есептеледі.
Мониторинг үнемі рәсім боп есептеледі, бағдарламаның өміршендік кезеніңде
бір неше рет қайталанады.
Төменде, мониторинг не үшін керегін кесте ретінде көрсетеміз:
2.1- кесте. Мониторинг мәлімет:
Кесте – Мониторинг
Бағдарламаның және жобаның мониторингы бағдарламамен басқарудың
бөлігі боп есептеледі – кері байланысты қамтайтың бағдарламамен
басқарудың бір элементі
Бағдарламаның және жобаның мониторингы жоспарды орындаған кезінде
пайда болған мәселелер және ауытқуларды алдын ала ескертуіне
бағытылған
Мониторинг бағдарламаның немесе жобаның жақсартуына және пайда
болған қиындықтарды шешуіне бағыталған шешімдерді шығаруына
мағлумат көрсетеді
Мониторинг, бастысымен, шараның тікелей нәтіжелердің
көрсеткіштерің қадалайды
Мониторингдың нәтіжесі негізінде және бастысымен бағдарламалық
шараларың іске асыруы есептеледі
Мониторингдың объектісі нақты мақсаттарды жетуине бағытылған нақты
жобалар есептеледі.
Регионалдық даму бағдарламасының мән мәтініңде мониторингдың объектісі
бағдарламалық шаралар боп есептеледі.
Сізге жобаның үш айқындамамен орындамасың мониторингын өткізу керек:
қорларды қолдану, жұмыстың мақсаты және сапасы.
Басынан нақты жоспарыңыз болса мониторингды өткізуі өзінізге мақұл
болады.
Мониторинг бағдарламаны немесе жобаны сапалы орындалу кезінде нақты
нәтіжелерді бермеу мүмкін, бірақ бағдарламаның немесе жобаның
қатысущыларыдан пікірі санаптың жақсы нүктесі болуы мүмкін.
Назарыңызды аударыныз, қолыңызда нақты жоспар болса, бағдарламаның
немесе жоспардың орындалуын жеңіл күзетесіз.
Мониторингға қарап, сіз өзініздің жоспарынызда қай жұмыс орындалуы
керектілігін нақты белгілеуініз шарт, және әр бір шара бойынша мәлімет дәне
қай кезде аяқталуын көрсетіледі. Мониторинг өткізгенде, орындалу кезінде
келесі мәліметтердің жоспары сізге ыңғайлы болады:
Қай кезде жоба өткізілген?
Қай мерзім кезінде:
Жоспардың ауытқулары болды ма? Болған болса, не үшін болған?
Қанша ақшалы құралдыр осы жобаға жаратылды және неше адам осы жұмыста
қатысты?
Неше адам жұмысқа қамтылды?
Жоспардың қатысушылардың біреу боса босатылды ма? Босатылған болса, не
үшін? Өзініздің мониторингыңыздың ерекшілігі бойынша тағыда сұрақтар
шығарасыз, біз бұган сенімдіміз.
Сол жобаның немесе бағдарламаның шегінде сол немесе басқа әрекетімен
қатысқан атқарушылардың пікірің білуге кері байланысты орнату қажет. Егер
нақты топқа бір ді бір жоба үнамаса немесе қажетсіз болса, ол жеңісті боп
есептелмейді.
Ақыры, ең бастысы жобаның жұмысшыларының пікірң білу қажетті. Сол
жұмыста қатысқандардың және қатыспағандардың нақты мәліметтер бойынша
пікірің білсеніз, бағдарламаның немесе жобаның жеңісте болған болмағанын
білесіз.
Назарыңызды қаратыныз, мониторингдың және бағалаудың басты міндетті:
басқару шешімдеріне мәлімет беру. Мәлімет жеткілікті, уақытылы, үмітті және
ең бастысы анық болу керек.
Мониторинг өткізген кезінде ең қажеттісі:
1. Қорларды игеру (игерілген қорлар жоспарға сәйкес болуы қажет)
2. Бағдарламаның орындалу үдерістері (жобаның мазмұны мен мерзімі
жұмыстың орындалу жоспарына сәкес болу керек, технологиялар, әдістер,
рәсімдер сақталу керек)
3. Нәтіжелер (қай жағдайда нақты нәтіжелерге жетеміз)
4. Әсер (қалай шара бағдарламаға әсер етеді, әсері қандай)
Мониторинг өткізу үшін алдын ала оның сипаттамасың белгілеу керек, және
мониторинг өткізгенде сәйкес көрсеткіштерді орындау керек және деректі
сипаттамаларды жоспарлы көрсеткіштер мен салыстыру керек.
Мониторинг және бағалау системасың құрастырғанда келесі қадамдарды
істеу қажет:
-Бағдарламаның жүргізуін білу үшін өлшемді көрсеткіштерің(индикаторлар)
анықтау керек;
-Мониторинг өткізу үшін мәліметтердің дерекнамасын білу қажет (ұйымдар,
бөлімдер, жеке адамдар, адам топтары, құжаттар және басқа);
-Мәліметтерді жинау түрін тандау;
-Мәліметтерді жинау графигін және жиілігін анықтау;
-Керекті мәліметті жинайтың жауаптыны табу және сол мәліметті беретін
адам мен келісім шартқа келу қажет;
-Алынатың мәліметті анализдеу және талдау технологиясын анықтау;
-Қалай и кімге мониторингдың мәліметтері берілетінің және оны қалай
жұмсататының жоспарлау керек.
Мониторингдың индикаторлары бағдарламаның мақсаттары бойынша ұқсастығы
айырылымды болады, мәселе берекесіздіктін төмендеу бағдарламасы.
2.2- кесте. Әлеуметтік мониторинг бағдарламасы:
Берекесіздіктің төмендеу бағдарламасының мониторинг индикаторының үлгісі
(Танзания)
Тапсырма: әлеуметтік мүмкіндіктерді кеңеюі
Бастапқы мектептегі балдар мен қыздардын арақатынасы
Бастапқы мектептен орта мектепке өтетін балдардың %
15 жасқа дейингі халықтың сауаты
Бастапқы мектепті оқымай тастап кететін балдардың %
5 жасқа дейингі диарея мен ауратын балдардын %
Ішуге жарайтын суға мүмкіндігі бар халық бөлігі
Жоғарыдағы кестеде, Танзаниядағы берекесіздікті төмендеу бағдарламасын
шегінде әлуеметік мүмкіндіктерді көбейту шара шешімдерін шығаруға арналған
индикаторлар көрсетілген. Қомақты бөлігі білім саласына қарастырылғаның
көруге болады.
Қазақстан республикасының берекесіздік төмендеу Мемлекеттік бағдарлама
жобасының әлуеметтік индикаторлардың үйлес тізімінде көбісі денсаулық
саласына қарастырылғанын көрсек болады. Кесте төменде:
2.2- кесте. Әлеуметтік мониторинг бағдарламасы:
Қазақстан республикасының берекесіздік төмендеу Мемлекеттік
бағдарламаның әлеуметтік индикаторлары
Мектептің 3 кезегінде оқыйтын бөлігі
Туберкулезден өлімі
Балалардың өлімі
Аналық өлімі
Индикаторлардың айырмашылығы екі мемлекеттегі жағдайдың айырмашылығын
және беркесіздік төмендеу бағдарламасының айырмалы басымын көрсетеді.
Өмірдің барлық жағдайлырана иникаторлардың бір дұрыс тізімі болуы
мүмкін емес. Не дұрыс, не дұрыс емес екнің бағдарламаны жасаушы анықтайды
және сол саладағы эксперттерді қатыстырады.
Мемлекеттік масштабтағы бағдармаларда қосымша регионалдық индикаторлар
болуы мүмкін: кей бір жерде үшінші кезекте оқу шаруасы болу мүмкін, кей бір
жерде ішуге арналған суға мүмкіндігі бар жоғын шешу.
Бұл байланыста, Мониторингды өткізген кезінде, сіз өзініздің
бағдарламаныз немесе жобаныз есеби мен индикатор тізімін анықтайсыз.
Барлығы мониторингды нақты жоспар және тапсырмалар мен орындалуына
келтіреді. Енді барлығы бар кезде, тапсырманын мониторингға қарап
практикалық жоспар мен орындаймыз.
Біз сізге үсынатынымыз, сіздің орындайтын шараныз бен байланысты барлық
сұрақтарды систематикалық ойлау. Осы мәліметтін көбісін табу онай.
Негізінде, жоспарлау кезінде үлкен тізім жасаумыз мүмкін. Бұл белгілі,
бірақ мәлімет қажетсіз болса керегі жоқ. Ескертініз, сізге оны жинау керек,
анализ жасау керек және әр кезі есептеу керек. Сіз және сіздің
жұмысшыларыныз жинай алатын мәліметтер мен қолдану және соны онай түрі мен
орындауын табу керек. Және осы мәлімет әр кезі анализге жату және жобаны
орындау кезінде есепке алу керек. Біздің тәжірибемізбойынша ең қиыны
анализдеу және мәліметті қолдануы. Бағдарламаның немесе жобаның бір кезінде
мониторингдың барлық үдерістерің бағалау. Басқа сөз бен айтқанда,
мониторинг мәліметтері жиналуда, анализдеуде, қолдануда ма және үдерістің
жақсарту жолдарын табу керек.
2.3- кесте. Мониторинг:
Мәліметті жинау мен талдау үдерісі ішіне алады:
Жобаның ішкі құрылымын және бағдарламалық құжатын зерттеу;
Қызыққан тамандарды тарту;
Құрылымды мінездеме бағдарлама туралы құру.
Әдіс және ережесіз бос үдеріс.
Негізде жобаның іске асырулары жүйелі шолуы бұзушылықтардан
айқындалудан мақсатпен әдіс. Нақты инспекцианы айқындау. Жобаға алға
басуларға нақты өлшемге түралы қойылған аудит көрсетімдер. Қаржы.
Мөлдір үдеріс, барлық мүдделі тараптан көмекпен жобаға және пайда
болатын қиындықтарға алға басуларға курста болады.
Жобаның менеджерлердің кеңесуі. Шаруалар күй туралы қысқаша және
информациялық есептеу нәтижесілердің берудің тез және тиімді әдісі.
Жобаға басқаруға кірісу. Қолдау жұмыста үшін жақсы менеджмента жобалық.
Әлсіз менеджмента жобаның орнын басуы.
Мониторингдың өлшемі мен сәйкес бағдарлама мониторингның қорытындысы
бойынша есептеме құрылымданады. Халқаралық тәжіребеде келесі өлшемдер
қарастырылады:
-Релеванттық – шешілетін шаралар және орта жағдайлардың
бағдарламалардың мақсаттарының сәйкестігі; релеванттық өлшем бойынша
бағалау – бағдарламаның өндеуі және дайындауның сапасын бағалау;
-Тиімділік, қаншама бағдарламаның қорлары альтернативатық қадам мен
сәйкес жобада конверсияланатынын көрсетеді; тиімділік – нәтіжелер және
жұмсаудау қарымқатынасы;
-Нәтіжелілік анық топтардан – қолданушылардан алынатын, нақты мақсаттар
мен пайдаға жетуи бағдарламаның нәтіжелерінің қаражатын көрсетеді;
-Импакт жобаның кенейтілген ортасына әсерін қамтып көрсетеді,
әлуеметтік – экономикалық стратегиалық мақсаттарын жетуине енгізілген
қаражаты;
-Тұрақтылық – ықтималдық сол, не жобадан іске асырудан пайдалар
бағдарлама арқылы қолдайтын қаржыландырудан жабудан кейін жұмыс істеу
жалғастырады.
Негізгі тіреуде барлауда тиімділікте, нәтижелілікте және тұрақтылықта,
кіші дәрежеде белгіде істелініп жатыр – релеванттық және импакт.
Барлау бойынша есептеу нәтижесінің маңызды қорытындылары алады немесе
бағдарламалар іске асырулары нақты күйлері констатациямен шектелу керек,
немесе болу сонымен бірге негізде сарапшылардың олардың кепілдемелері және
шешімдері. Бірінші тұрғы жобаға басқару сарапшылар араласпауларына ортақ
қағидаға күшке барлау үшін типті. Кепілдемелердің бірақ қажеттілігі
барлауға өткізулерге сапаға, және барлау бойынша мамандарға шешімдерге
сапаға көбінесе оң ықпал етіп жатыр.
Баға бойынша мамандардан, қарсында, жаңа бағдарламалар әзірлеу бойынша
кепілдемелер әдетте күтіп жатыр.
Таңдау сол немесе барлауға басқа тұрғының дербес іске асып жатыр.
Бағалау
Бұл сәтке дейін, біз Сізбен сондай ұғым Бағдарлама, Жоба, Барлау сияқты
қарап шықтық. Енді, беріңіз ұғымға қарастыруға өтеміз – Бағдарламаны
Бағалау - нақтылы қолданушылар үшін алдын ала жүйелі түрде жиылған
мәліметтер мен алдын ала кең шенбер сұрақтар бойынша бағдарламамен
байланысты анықталған мақсаттар (М.Патон).
Бағдарламалар бағасы басқарулар қажетті аспаппен келіп жатыр. Баға
іске асатын өзектілік, тиімділік және табыстылық жүйелі түрде және нақты
бағалау талпыныстар іске асыру және енді бітірған бағдарламаларды және
жобаларды мүмкіндік беріп жатыр. Ереже сияқты, баға, ішінара жүргізіліп
жатыр және нақты танылған болған бағдарламаларға әзірлеуде қолданхатын
негізгі теориялар және жорамалдар бар болу туралы мәліметті беру, нақты
сұрақтарға жауап беру мүмкіндік беріп жатыр, анықтау жұмыс істеп жатыр, ал
не бағдарламада жұмыс істемейді немесе жобаға және ең басы “неліктен?”
сұраққа жауап беру керек.
Кез келген бағаларға шеңберлерде қызметтер алгоритмі жуық шамамен
бірдей болады :
1. Анықтауда баға тақырыптары қорытушы даярлайтын кезең, бағалар
мақсаттың және есептердің әзірлеуге, командалар таңдап алуға, бағаларға
жүрісте маңызды мәліметтер анықтауға, лайықты әдістердің таңдауға,
іріктеулер құрастыруға, бағалар жоспардың жасауға жинау керек;
2. Ары қарай әсерлер баға және ықтимал түзеу аралық нәтижелер талқылау
үшін бағадан командадан мәліметтен және оның талдаудан, кездесулерден
жиындан әр түрлі әдістерден қолданудан тұратын бағалар өткізу;
3. Қорытынды кезең, жүрісте алдын ала нәтижелердің бағалар, эксперттік
талқылау нәтижелердің ортақ талдау жүргізілетін, ақырғы есептеу нәтижесінің
құрастыруы. Бағалардан, оның нәтижелерден түрден тәуелділікте әртүрлі
қолданады : әсер бағдарламалар әзірлеу үшін немесе ұйым қызметтер жеке оның
компоненттің, түзету үшін немесе нақты жоба, кейбір шараның адвокациясы
және басқа. Кез келген жағдайда нысаналы топтан жобадан, өкілдерден
қызметкерлерден ғана емес және негізгі мүдделі беттерді, бағадан
нәтижелермен танысу өткізуге болады.
Бағалаудың жоспары (бағдарламасы)
Қажетті құрау бағаға бастауыға әлі дейін оның өткізу жоспары. Егер
сондай жоспарға құрастыруға маңызды құптаса керек, ол баға өткізу туралы
есептеу нәтижесіге негізге бола бастай ары қарай алады.
Одан алты негізгі элемент кіріп жатыр :
1. Бағалар алғышарттардың қысқаша сипаттамасы бойынша қандай себепке
және кім үшін баға жүргізіліп жатыр, қандай оның фокусы және не баға ұйымда
жоспарларға және кестелерге сыйған сияқты, ол жарықтандыруға тиісті және
басқа.
2. Бағалардың фокусы : зерттеулер, мақсаттар және есептер.
3. Жиынның аспаптардың және әдістердің қысқаша сипаттамасына қажетті
мәліметтер.
4. Бағаларға жүрісте міндеттердің бөлуі.
5. Әсерлердің және шаралардың кестелері.
6. Күтхаты өнімдерді бағалау және оның нәтіжелерін қолдану жоспарын
сипатау.
Төменде әр бір элементтердің сипатамасы көрсетілген:
1. Бағалаудың негіздемесін қысқа сипатам берініз, ал негізінде:
кім және не үшін бағалау өткізіліп жатыр;
қай ұйымдық қорлар бөлінген (бюджет, жұмысшылардың іс уақыты,
волонтерлердің іс уақыты, бейқаржылық қорлар, экспертердің көмегі, басқару
топтың қатысушылардың уақыты және басқа), және басқа ұйымдардың қай қорлары
іске асырылған (егер асырылған болса);
қалай бағалау ұйымның жұмысты жоспарына еңгізілген.
2. Бағалауыныздың фокусың жазыныз: зерттеу кезіндегі жауабын және
шешімін шығарғыныз келетін керекті сұрақтар.
1. Әдістердің және аспаптардың тізімі, қажетті жиын үшін мәліметтер.
Қолданған мүмкін болу бағада өткізуде сапалы және сандық әдістердің,
әдістемелердің, техникалардың және аспаптардың кең қару-жарақ қоймасы.
Талдау мәліметтер, сұрау және мониторинг қазіргі сияқты, мәлімет жиын үшін
сондай әдістер қолданғаналады.
Жиының әдістерін тандау және мәліметтерді талдауы анықталып жатыр :
Зерттелетін объекттің ерекшеліктермен (мысалы, оңай зерттехатын
топтар) қол жетерлік өкілдер;
Зерттелетін мәселеге туралы білімдердің деңгеймен (қаншалықты жақсы
біз зерттехатын — объектте процесстердің ағулары ерекшеліктері түсініп
жатырмыз егер ереже сияқты, біз жеткіліксіз мәліметтер алыса жатырмыз, біз
осы) жиынның формализацияланған (сандық) әдістері қолдана алмаймыз;
Бағалаудың мақсаты мен тапсырмалары – түрлі әдістер ақпараттың түрлі
түрлерін береді;
Түсінікті заттық - техникалық, кадрлық және уақытша қорлармен —
мысалы, талдау үшін мәліметтер қазіргі аздап әдетте жатыр уақыт және қор
керек болып, уақыт қалай болғанын онда сандық сұраудың ұйым түбегейлі
қорлардың талап етіп жатыр және уақыттың түбегейлі сандары талап ете алады.
2. Қызметтер түрлердің толық тізімі санап шығасыз және әр бір үшін
жауапты көрсетініз (кім сұрақтар құрастырады, кім мәліметтерге рұқсат
алуына уәделесуде, кім есеп береді, кім мәліметтерді жинайды, кім оларды
талдайды және басқа).
3. Логикалық ретте тізіміңде тапсырмаларды орнатыңыз, уақыт жуық
шамамен бағалайсыз, олар қандай бір уақытта орындала алатынын қажетті әрбір
есептерге орындауға, және жұмыстардың бірінші жуық шамамен кестелері
құраңыз.
4. Бағалау нәтіжесінде қандай өнімдерді алатынызды (уақытты есептеме,
тұсаукесер, сонғы есептеме және басқа), және оның нәтіжелерін қалай
қолдануыназдығын жазыныз.
Бағдарламалардың және жобалардың бағалауы (evaluation) өзі жобалық
айналымдың маңызды фазаны ұсынып жатыр, ортағырақ қорытындылардың талдауы,
алуы мазмұнмен қайсы келеді және, бас түрмен, жаңа бағдарламалар әзірлеу
және іске асыру жақсарту үшін сабақтардың шығаруы.
2.4- кесте. Баға:
Кесте - Баға
Бағдарламалардың және жобалардың бағалау тәжірибеге талдауға және
жалпылауға бағдарлаған және сабақтардың шығаруы және жаңа бағдарламаларға
әзірлеулерге жақсартуларға мүдделерде іске асып жатыр.
Оның аяқтау бойынша бағдарламалар бағалары өткізуі типті келіп жатыр.
Өткізілген мүмкін болу бағалауға сияқты дейін, солай егер оның нәтижелер
қажетті бағдармалау жаңа шаралар үшін бағдарламалар соңыра аяқтаулар.
Бағалау ағымдағы және бітірған бағдарламалардың қайта жасахатын
бағдарламалар сапасын жоғарылату үшін осы беруге тиісті.
Бағалау жинақталып жатыр, бас түрмен, түпкі қоғамдық мағыналы нәтижелерге
көрсеткіштерде.
Бағалау (кластерлеріне) біркелкі шараларына (жағдайда олардың ерекше
маңыздылығына), топтарына жеке программалық шараларға қолданыла алады
немесе бағдарламаға бүтін.
Бағдарламаларды бағалауның негізгі мақсаттарымен келіп жатыр ;
операцияларға туралы шешімдердің дәлелдеуі, саясатты немесе ағымдағы немесе
келешектегі стратегияның немесе шаралардың бағдарламасымен сабақтас ; шешім
қабылдаушы есеп беретін беттердің демонстрациясы;
Болжап жатыр, не шешімдердің және жауапкершіліктің қабылданулары
процесстің жақсартуы қорларға жақсы нәтижелерге және көп тиімді қолдануыға
келтіреді.
Сонымен бірге бағдарламаны бағалау басқа мақсаттары да болуы мүмкін,
келесіні мазмұнына алады: Бірлескен үйрену - не жұмыс істеген туралы
білімдердің жинақтауға мүмкіндік туғызып жатыр және не бағдарламада жұмыс
істемейді немесе жобаға және неліктен ; бағдарламалардың және басқарудың
сапалары тексеруді жақсарту керек ; айқындау көшіру кеңейту ұзарту
үшін табысты стратегиялар мен бағдармаларды табу керек; сәтсіз стратегиялар
мен бағдармаларды өзгерту; бағдарламалардан және жобалардан зардаптардың
және пайдалардың бағалау ; бағдарламаға және оның сапаға ықпал ету
мүмкіндік мүдделі тараптарға беру керек;
Бұдан әрі, біз сізге мониторинг мен бағалау арасында өзара байланысын
көрсетір едік. Қажетті мақұлдау керек, не мониторинг және бағалау өзі
арасында бөлінбейтін сабақтас. Жоғары енді атап өткен сияқты, мониторинг
және бағалау есеп берушіліктер шешімдердің және демонстрацияның қолданылған
дәлелдеу үшін басқарулар қажетті аспаптармен келіп жатыр. Бағалау
мониторингдың алмастырумен келмейді, ал өзінің кезекке мониторинг бағалауға
ауыстырылып жіберілмейді. Өз мән бойынша бұл екі компонентер бірдей
шараларды атқарады. Олардан бірақ әрбір мәліметтер әр түрлі түрлері
зерттеушіге беріп жатыр. Мониторингдың жүйелі түрде өткізуі ары қарай
табысты бағалар кепілдікпен қызмет көрсете алады.
Біз сияқты енді айттық, мониторинг есепке алудан және жүйелі есеп
беруден көмекпен (шараларға, нәтижелерге, есептерге) нәтижелерге табыста
өрлеу туралы мәліметті үздіксіз алу мүмкіндік беріп жатыр. Мониторинг
бағдарламада барлық процесстер және программалық шараларға шақырған
нысаналы топтарға шарттарда өзгерістер бекітіп жатыр. Ол сонымен бірге
бағдарламаларды күшті және әлсіз тараптарын айқындайды. Мониторингға
нәтижеде алған мәлімет, тәжірибенің зерттеуге мүмкіндік туғызып жатыр және
шешімдердің қабылданулары процессін жақсартып жатыр.
Бағалау бағдарламалардың орындаулары терең талдаудың кезені өткізумен
келіп жатыр. Ол басқа көздерден (мысалы алған мониторингға, және мәліметке
негізде алған осы тұрақтанып жатыр, интервью, терең зерттеуді, ғылыми
зерттеуді, фокус топтық пікірталастар және басқа).
Шақырған әлеуметтік бағдарламаларға және жобаларға өз тәуелсіз
бағалауға және бқырлауға өткізуге коммерциялық емес ұйымдардың азаматтық
белсенділерге, өкілдерге әдістемелік көмек көрсету сияқты, осы оқу құралы.
Біз мониторингдың және бағалуадың ерекшеліктері тағы бір рет асты
сызылғымыз келеді :
2.5- кесте. Мониторинг пен Бағалау:
МониторингБағалау
Әр заман жүргізіледі. Бағдарламаларға жүзеге асыруларға мерзімге ортада,
аяғында немесе бағдарламалардан аяқтаудан кейін уақыт түбегейлі мерзім
өткесін бойынша.
Зерттеп отырып жатыр, құжаттардың талдауы тексеріп жатыр және
бағдарламалар жүзеге асырулары өрлеуі немесе жобаны. Терең талдауда нақты
табыстармен жоспарлаған салыстыру мүмкіндік беріп жатыр. Негізгі ықылас
процесстердің қорларға, шараларға,, жүзеге асырулары білдіріп жатыр.
Шығындарға қатынас бойынша жеке шараларда фокустар ; шығындарға байланыста
нәтижелер ; нәтижелердің табысы үшін қолданхатын процесстерді және
әдістерді ; ортақ мүдде ; әсер және орнықтылық. Қандай шаралар істелінген
ейтінін жауаптар, және нәтижелер жеткен қандай еді. Жауап, неліктен және
қайтіп нәтижелер жеткен еді. Өзгерістер теориялардың және үлгілердің
жасауға көмектесіп жатыр. Бағдарламалар іске асыру мәселелер туралы
менеджерлердің ескертуы немесе жобаларды және олардың дұрыстауы бойынша
ықтимал шаралар ілігіп жатыр.
Бағалау сияқты тиімділіктер нәтижеліліктер және үнемділіктер
көрсеткішпен аудит келіп жатыр. Сол орындауларға шеңберлерде қаражаттармен
басқару немесе басқа бағдарламаларын аудит көрсетіп жатыр, кейбір
бағдарламалар іске асыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
білім және ғылым министрлігі
әл-фараби атындағы қазақ ұлттық университеті
Механика-математика факультеті
Ақпараттық жүйелер кафедрасы
Кафедра меңгерушісінің міндетін атқарушы __________У.А. Төкеев
(қолы)
рұқсатымен _____________қорғауға жіберілді
(күні)
Дипломдық жұмыс
Жобалау мониторингісі аймағында Аж құру
050703 – Ақпараттық жүйелер мамандығы
Орындаған _________________________ Т.А. Нұржаубаева
(қолы)
Ғылыми жетекшісі ___________________ А.К. Сарбасова
(қолы)
Норма бақылаушы ______________________А.М. Қожанова
(қолы)
Алматы 2012
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Жоба - менеджмент негіздері 4
1.2 Жобаларды жіктеу 5
1.3 Жобаның қатысушылары 5
1.4 Жобаның сыртқы ортасы 5
1.5 Жобаның өміршендік кезені 5
1.6 Жобалардың құрылымы 5
1.7 Жобаны басқару атқарымының мазмұны мен құрамы 6
1.8 Жобаның уақытымен басқару 6
1.9 Жобаның құның басқару 7
1.10 Жобаның адамдық қорларың басқару 7
1.11 Жобаның тәукелің басқару 7
1.12 Жобаның ықпалдығын басқару 8
1.13 Жобамен басқару ұйымдық құрылымы 8
2 Дефиницияны анықтау – бағдарлама, мониторинг, бағалау 10
2.1 Мониторинг 11
2.4 Сұрау 29
2.5 Сауалдама 30
2.6 Интервью 31
2.7 Фокуc - топ 34
2.8 Контент – талдау 42
2.9 Сауал 44
2.10 Бағалау өткізу кезеңдері 48
2.11 Бағдарламалардың бағалау әдістемелері 50
3 MS Access программасында кестелер құру 52
4 delphi программасындағы монторинг құру 53
Қорытынды 58
Пайдаланылған әдебиеттер 59
А ҚОСЫМШАСЫ 61
Б ҚОСЫМШАСЫ 68
Кіріспе
Ақпараттық жүйелерді құрудың, енгізудің және сүйемелдеудің барлық
кезеңдерінде Ақпарат Технологиялық - жобаларды кәсіби басқару:
бастамашы кезеңінде - жобаны ашу туралы өкімді дайындау, автоматтандыруға
жататын бизнес-үрдістерді зерттеу үрдісін басқару, жобаның (Инвестициялық
жоба үшін бизнес-жоспар) Техникалық-экономикалық негіздемесін, Техникалық
тапсырмасын әзірлеу жөніндегі жұмыстардың мониторингін ұйымдастыру және
жүзеге асыру, Жобаның Жарғысын әзірлеу, Шарттардың жобаларын және
бағдарламалық қамтамасыз ету жөніндегі техникалық маманданымды, серверлік
құрал-жабдықтарды, лицензиялы бағдарламалық қамтамасыз етуді, компьютерлік
техникаларды сатып алу жөніндегі және байланыс қызметтерін сатып алуды
дайындау.
Жоспарлау кезеңінде: жобалық команданы құру туралы бұйрықты дайындау,
жобаның Жоспарын әзірлеу, жобаның иерархиялық құрылымы, MS Project жобаның
күнтізбелік жоспары, рөлдердің матрицасы және жауапкершіліктер; жоспарларды
басқарудағы қауіптерді, сапаларын, коммуникацияларын, ресурстарын, мазмұнын
және жобаның жеткізулерін дайындау.
Орындалу кезеңінде: жоба бойынша жұмыстарды ұйымдастыру және
үйлестіру, жобаның қатысушыларының өзара іс-қимылын басқару, жоба бойынша
жұмыс мәжілістерін ұйымдастыру және өткізу, жобаның қауіпі жөніндегі
ескертетін әрекеттерінің сипаттамасы, жобаның туындаған қауіптері бойынша
түзетілген әрекеттерін жүзеге асыру, жобаның Жоспарына сәйкес жұмыстардың
уақытылы орындалуын бақылау және мониторингі, жұмыстардың мониторингі
бойынша аралық есептерді дайындау.
Аяқталу кезеңінде: тәжірибелік, өнеркәсіптік пайдалануға жобаны тапсыру
жөніндегі жобалық құжаттамаларды дайындау, пайдалануға енгізу туралы
қабылдау сынақтарының және актілерінің хаттамаларын құру, Тапсырыс
берушімен тауарлардықызметтерді беру жөніндегі актілер, жобаны іске асыру,
жобалық құжаттамаларды мұрағаттау жөніндегі қорытынды есептерді дайындау.
1 Жоба - менеджмент негіздері
Жоба(Project) – бірегей өнім немесе қызметті жасап шығаруға бағытталған
мақсатты, уақытта шектеулі шара.
Жоба адами, материалдық және финанс қоралары әр жолы жаңа қиюмен
жобаның жұмысының орындалуы үшін ұйымдастырып шара боп ұсынады. Бұл ретте
уақыт және шығындар жобаның орындалуына қатал шектеулі, ал өзі онда
стандартты өміршеңдік кезеңіне ие болады.
Жоба табысты нақты бет немесе жобаның тапсырынды мақсатының ұйымымен
кел- кесте және бәсіре бюджеттің шегінде, ал да өзге шарттың және шектеудің
сақтауын қамтамасыз етіп, іліктес жұмыстың кешенін ұсынады.
Жобаның (Project attributes) басқа сипатамалары жаңалық, комплектілік,
оның орындалуының заңды шарттары, зар жұмыстың қызметтің шектес
облыстарында орындалуы болып табылады.
Жобамен басқару (Project Management) - табыс немесе жобаның
қатысқандарының болжанымының асыра сілтеу мақсатымен білімді, дағдыларды,
әдістерді, ақы-пұлдарды және технологияларды жобаның орындалуында
пайдалану.
Жобамен басқару жоспарлау, ұйымдау, мониторинг және жобаның барлық
аспекттерінің тексерісін, ал да барлық оның қатысқандарының шектеулі
уақытта және шегінді ұсынған мінездемеде жету мақсатымен табылады.
Жобалармен басқаруда жүйелі тіл табу және ықпалдау (System Approach
Integration Project Management and in) - ғылыми танымның және әлеуметтік
тәжірибенің методологиясының бағыты, нысандарды жүйелі сияқты талқылау
соның негізінде жатады.
Жоба күрделі жүйенің санына қарайды, айталық, ұйымдар, ақпараттық
жүйелерің басқару, адам-машина жүйелері сияқты.
Жүйелі тіл табуды жай-жапсарларға деген пәнаралық және біртұтас назар
арада бүтіндікте деген және күрделі қарым - қатынастарды ішіне алады. Ол
ақиқаттықтың модельдеуін мақсаттың қойылымының ықшамдау үшін жасау қояды.
Жүйелі тіл табу нысанның тұтастығының әйгілеу, әр түрлі байланыстарды
және олардың маулұматтысының біртұтас қағидалы суретке шығаруына
бағытталған. Ол пәнаралық тілдің ролін атқарады, маңызы нысанның және
мәселенің барлық толықтық және күрделігімен оның ішкі құрылымының,
тұтастығын, барлық жасаушы элементтердің әрекеттестігінің талқылаунда
жатады.
Жобаның басқару принциптік жүйелі үлгісі іліктес негізгі шығырлардан
құралған: Басқарманың субъекттері, Басқарманың нысандары, Басқарманың
үдерісі.
1.2 Жобаларды жіктеу
Бағдарлама(Program) - ортақ мақсат және оның орындалуының шарттарымен
бірлескен іліктес жобаның және түрлі іс-шараның тобы.
Бағдарлама, немесе жоба, басқарманың нысаны болып табылады. Алайда жеке
жобаға қарағанда бағдарлама үлестін арнаулы әдістерін және мульти жобалық
басқармасын, бағдарламаның мақсатарына тапсырылған шектеуде және оның
орындалатың шартын сақтап жетуин сұрайды.
Бағдарлама жобалардың жинағы, бір мақсатпен біріккен , бөлінген
қорлары, орындалатын уақыты, технологиясы, ұйымдастыру және басқа сияқты
болып табылады.
1.3 Жобаның қатысушылары
Жобаның қатысушылары (Project Stakeholders) - тікелей жобаға
қатыстырылған немесе жобаны іске асыру барысында мүдделері қарастырылатын
жеке тұлғалар мен ұйымдар.
1.4 Жобаның сыртқы ортасы
Жобаның сыртқы ортасы туралы ұғым және оның мәні. Жобаның сыртқы
ортасының элементтері.
Жобаның ортасы (Project Environment) – жобаның мақсатына жетуіне
мүмкіндік туғызатын немесе кедергі келтіретін ішкі және сыртқы күштердің
жиынтығы. Жобаның сыртқы ортасынан ерекшелеуге болады:
• жақын орта – жоба іске асырылатын кәсіпорынның ортасы және
• алыс орта яғни кәсіпорынның өз ортасы.
1.5 Жобаның өміршендік кезені
Жобаның өміршендік кезені (Project Life Cycle) - жобаның дәйекті
фазасының толық терімі, жобаға тартылған ұйымның немесе ұйымдардың
тарапынан жұмыстың және тексерістің қажеттілігімен өндірістің технология
шығысынан атау және саны анықталады.
1.6 Жобалардың құрылымы
1. Жобаның құрылымының ұғымы және мақсаттары
2. Жобаның құрылымының әдістемелік негіздері: мақсаттардың ағашы,
тынымның ағашы, жұмыстың ағашы, атқарушының ұйымдық құрылымы,
жауапкершіліктің ұяқалыпының, қолданатың қоралардың құрылымы, шығынның
құрылымы.
Жобаның құрылымы (Project Structure) - олардың арасында жобаның және
байланысты элементтердің құрамы.
Жобаның құрылымы жобаның пішінді иерархиялық декомпозициясын тиімді
жоспарда жобаның озықтығының тексерісі үшін және жетерлік құрама бөліктерге
ұсынуға қажеті боп табылады.
1. Үлгі, иерархиялық, сап түзеу жйне қорлар шарттарына сәйкес келсе,
мақсаттардың ағашы деп аталады.
1. Жобаның құрылымды нобай ұйымы ұйымдық ағаш деп аталады.
2. Жобаның құрылымды үлгісі және "ұйым ағаш" негізінде қалыптамалық
жауапкершілік үлестірімі жасалады.
3. Жобаның құрылым үлгісі, мақсаттың ағашы, ұйымның ағашы және
қалыптамалық жауапкершілік үлестірімінің негізіңде жобаның желілік қалыбы
құрылады.
4. Жобаның құрылымы және жобаның элементтердің құны негізінде құндылық
ағашы құрылады.
5. Жобаның материалдық – техникалық құрылымды нобайың қамсыздандыруы
жобаның қоралардың ағашы деп аталады.
6. Жобаның жүзеге асуында жағымсыз уақиғалар шабуылының мүмкіндік
жиынтығы тәуекелдің ағашы деп бейнеленеді.
1.7 Жобаны басқару атқарымының мазмұны мен құрамы
1. Жобаны басқаруда негізгі мазмұндар
2. Жобаның мақсаттарымен басқару.
Жобаның мақсаттарымен басқару үдірістері: жаһатшілеу, жоспарлау,
мақсаттың ұйғарымы (сипаттамасы), мақсаттың тексерісі, және жобаның
мақсатының өзгерістерімен басқару. Жобаның тұжырымдамасының зерттемесі.
Жобаны басқарудың атқарымдық саласы. Мақсаттармен басқару. Жобаның
уақытын басқару. Жобаның сапасын басқару. Жобаны басқарудың қосалқы
атқарымы. Коммуникациялармен басқару. Сатып алынған заттарды басқару.
Адамдық қорларын басқару. Жобаның шоғырлануы.
Жобаның мақсаттары (Project Objectives) – қызметін қалаулы нәтіжесі,
жобаның тапсырынды шарттарында жеңісті орындалуының нәтіжесі.
Әр жоба үшін бір неше іліктес мақсаттар құрылуы мүмкін, олар мақсатын
жетістігімен ашық мағынаға, нәтижеге ие болу керек, қлшемді болу керек, ал
тапсырынды шектеу және талаптар орындамды болу керек. Жобаларды басқаруда
ықтимал тынымның саласы уақытпен, бюджетпен, қорлармен және сапасымен
сұралы табысты нәтижелерімен шектеледі.
1.8 Жобаның уақытымен басқару
1. Жұмыстың ұйғарымі(сипаттамасы).
2. Күнтізбелік жоспардың құралымы.
3. Жұмыстың кестесінің басқаруы.
Уақытты параметрлермен жобаны басқаруы, барлық талаптарға және жобаның
және оның құрамдарының шектеулеріне, ал да оның орындалуының тексерісіне
сәйкес әр түрлі күнтізбелік (жұмыстың кестелері) құрастыруы қамталады.
Күнтізбелік жоспарлар жобаның барлық өмірлік топтамасын және оның
кезеңдерінің, басқарманың және жобаның қатысқандарының түрлі деңгейлері
үшін құралады.
1.9 Жобаның құның басқару
1. Жобаның құнын басқару үдерістері.
2. Жобадағы құнның және қаржыландыруын жоспарлау.
3. Құн жобаның орындалуының ұйымы және тексерісі.
4. Жобаның жаралған құнының реттеу және күйдің анализы.
Жобаның құнымен және қаржылымен басқару (Project Cost and Finance
Management) – жобалармен басқару тарауы, жобаның бекітулібюджетінің
орындалуының құрылу және тексерісі үшін қажетті үдерістерді мазмұнына
енгізеді. Қорларды жоспарлау, құнды және сметаның, бюджеттің құралымын
бағалау және құнның тексерісінен құралады.
1.10 Жобаның адамдық қорларың басқару
1. Адамдық қорлармен басқару үдерістері: ұйымдық жоспарлама.
2. Жобаның командасын іріктеу.
3. Жобаның қызметкерлерінің дамуы.
Жобаның адамдық қорларымен басқаруы жобамен басқарудын ерекше атқарымы
сияқты, жобан іске асырғанда жобаның штатымен және қызметкерлерімен, және
адамдық қорлармен тиімді басқару мақсатымен, жиынтық, үдерістер, әдістер,
құралдар жәнеәрекеттер боп табылады.
Жобаны, оның өміршендік кезеніңде, іске асыруы үшін түрлі
біліктілігімен түрлі мамандар жұмылдырылады. Жобаны іске асырған кезінде
оның қызметкерлерінің саны өзгереді.
Жобамен басқару командасы (Project Management Team) – ерекше ұйымдық
құрылым, жобаның бастығымен (бас менеджер) атқарлатын, жобаның
өызметкерлерімен қамталған, олар өз алдына жобамен басқаруына тікелей
тартылған, және жобаның жүзеге асыру кезіне жасалады.
Жобамен басқару командасы – жобаның кейбір қатысушылардың өкілдерін
және техникалық қызметкерлерін қоса тікелей жобамен басқаруына тартылған,
жобаның командасының ұызметкерлері.
Бұл команда ұйымның жұмық жобаларында іс жүзінде жобаның командасының
барлық мүшелерін енгізеді.
Жобамен басқару командасының басты мақсаты – жобаның мақсатына тиімді
жетуи үшін жобаның басқаруын атқарымдарын іске асыру.
1.11 Жобаның тәукелің басқару
1. Тәукелмен басқару үдерістері.
2. Тәукелді теңестіру және бағалау.
3. Тәукелдің тексерісінің және жауапты шаралардың жоспарлау және
ұйымдау.
Жобада тәукелмен басқаруы (Project Risk Management) – анализдерді және
лайықты шаралардың зерттемесімен байланысты үдерістері және жобадағы
тәукелдердің елеун ішіне алады. Тәукелдің анықтаун және болжаун, тәукелдің
сандық сарапшылығын, тәукелге елеуның әдістерін өндеуін және жобаның
өміршендік кезенің кезінде тәукелге елеу тексерісін ішіне алады.
1.12 Жобаның ықпалдығын басқару
1. Жобаның ықпалдығын басқару үдерістері.
2. Жобаның жоспарын істеп шығару.
3. Жобаның жоспарын іске асыру.
4. Өзгерудің жалпы тексерісі.
Ықпал – жобаның мақсаттарына жетуы үшін түрлі мүддені, әрекеттерді және
нәтижелерді біріктіреді. Ықпал, жобаның бастығының бұлақты атқарымының
біреу боп қарастырылады. Тиімді ықпал лайықты даралықты, адекваттық
техникалық білімдерді, ұйымдық және басқару дағдылардың сұрайды.
Жобадағы өзгерістермен басқару (Project Change Management) – жобаның
оміршендік кезеніндегі іске асырылатын, өзіне жобаның өзгерісін ықпалдау
және басқару үшін формалдық үдерістерді және рәсімдерді алатын, жобалармен
басқару бөлімі. Болжаудан, жоспарлаудан, іске асырудан, тексерістен және
қзгерістерді реттеуден құралады.
1.13 Жобамен басқару ұйымдық құрылымы
1. “Ұйымдық құрылым” түсінігі.
2. Көрсетілген ұйымдық құрылым.
3. Жобалармен басқару. Жобалармен жалпы басқару.
4. Екі жүзді ұйымдық құрылым.
5. Күрделі ұйымдық құрылым.
Жобалы – хабардар басқару (Management by Projects) – жобалармен
басқарудың үдерістері және әдістері қолданатын, кәсіпорын және ұәымдын
әрекетінің шегінде шешилетін, жеке алынатын тапсырыстар және мақсаттар,
жеке жобалар сияқты қарастырылатын ұйымдық тәсіл.
Жобалы – хабардар басқару компанияның қорларын игерушілігіне қарай
келіспеушілікті жағдайда жасай, қатарлас басталып, орындалып, аяқталып
жатқан алдымен жеке бірнеше жобалардын орындалуы сияқты, өзінің өндірістік
мақсаттарын жүзеге асырады.
Жобаның тиімді жоспарлауын және компаниянын қорларын онтайлы
игерушілігіне ұйымдын күрделі шарттарда құтаюн және оның толассыз дамуын
қамсыздандырады.
Жобаның ұйымдық құрылымы (Project Organization) – жобаның мақсаттарына
жеңісті жететін және барлық қызметкерлерін ішіне алатын, жобаға сәйкес
мезгілдік ұйымдық құрылым.
Жобаның ұйымдық құрылымы жобаны іске асырғанда өзгерістерге ұрынатын
серпінді құрылым болып табылады. Бұл өзгерістер жобадағы келісім және өзге
шартармен орындалуының жобаның өміршендік кезеңінің пайдалану саттысынан
тәуелді болады.
Тиімді:
1.Ұйымдық құрылым жоба мүшелерінің қарысқатынасына сәйкес болу керек.
2. Ұйымдық құрылым жобанын мазмұнына сәйкес болу керек.
3. Ұйымдық құрылым сыртқы ортанын талаптарына сәйкес болу керек.
Жобаның ұйымдық құрылымының оңдеу ішіне алады:
- Барлық ұйымдық бірліктерді теңестіру;
- Жобаның қызметкерлердің атқарымын және қарымқатынасын анықтау;
- Ұйымдық құрылымның бірліктердің арасында жауапкершілікті және
өкілеттікті бөлу;
- Құрылымдағы қарымқатнасты реттемеуші нұсқауларды және жұмысшы
рәсімдерді өңдеу.
2 Дефиницияны анықтау – бағдарлама, мониторинг, бағалау
Алдымен, бұл түсініктерді жақсы менгеру үшін бағдарлама, мониторинг
және бағалау деген түсініктерді анықтаймыз. Біз әлеуметтік жобаның
мониторингын және бағалауын және бағдарламаның түсінігі бойынша көп
айтамыз, бірақ не екенің білмейміз? Сонымен бірінші түсінікті қарастырайық
– Бағдарлама – шектелген уақытта және алдын ала ұсынған қорларды
игерушілікпен нақты мақсатты (нақты жағдайдың өзгерісі, бағдарламаның
тұтынушысының қалыпы) жетуине бағыттылған әрекет.
Белгілесек болады, көрінген әлуеметтік бағдарлама анау немесе
әлеуметтік мәселенің шешіміне бағыттылған. Бағдарламаның зерттемесі не тап
өзгертуге қажеттілігін табуын және бағдарламаның анализинен басталады.
Бағдарламаның орындалуының ақырғы нәтижесі жағдайдың (мәселенің шешімі)
қажетті өзгерісі болу керек: мәселе, берекесіздіктің деңгейінің төмендеу,
баспанасыздардың санның кемуі, білімнің сапасы көтерлеуі, адамның
денсаулығын жақсарту және басқа. Барлық үдерістін орындалуына жағдайдың
қажеті өзгерісіне келтіретің ретті қадамдар және көрінген бағдарлама ұқыпты
жоспарлану керек. Осы қадамдарды жасау үшін қорлар: адамдар, материалдар,
жабдық, орта, технологиалар қажет. Бағдарламаның бір қалыпты орындалуы
жұмыстың және алынған нәтижелердің анализдердің жүрісінің мониторингсы
мүмкін емес. Осы атқарымдар мониторинг мен бағалау деп аталады, төмменде
қарстырамыз.
Жоба - бірегей өнім немесе қызметті жасап шығаруға бағытталған
мақсатты, уақытта шектеулі шара; тағайында жіберілетін нүкте және
нәтижесіне ие болған көрінген әрекет, оның жеңісі шараның бітісін
білдіреді. Тәжірибеде көп жобалар мақсаттың жеңісіне жетуи үшін шектелген
қорларды қолданады.
Төменде бағдарлама Үлгісінің графикалық мысалын көрсетеміз:
2.1- cурет. Бағдарламаның моделі
(Бағдарламаның үлгісі, жабдық, орта, шара, адамдар, үдерістер, шараның
шешімі, материалдар, технологиялар, мониторинг, бағалау)
Сонымен, бағдарлама немесе жоба – алдынала ескертілген мерзімде
шектелген қорлар саның пайдалануы мен белгіленген наұты жетістікке жетуіне
бағытталған ұйым щарасының ерекше түрі.
Жобаға қарағанда бағдарлама үлкен масштабты және шараның ұзақтығын
жобалайды және бірнеше жобаны ішіне алады. Екіншелей біз “бағдарлама” және
“жоба” деген тұсініктердің маңызың тең ұқсас деп қарастырамыз.
Тәжірибеде біз “мақсатты комплекстік бағдарлама” түсінігімен
кездесеміз. Мақсатты комплекстік бағдарлама – бір жалпа нәтижеге қаратылған
мерзім, орындаушылар, өндірістік – техникалық, ғылыми – техникалық,
әлеуметтік, ұйымдық түрімен қарымөатнасқан маңыз. Республикалық,
регионалық, ғылыми – техникалық, әлеуметті, экологиалық нақты комплекстік
бағдармалар белгілі.
Тапсырыс немесе бағдарламаның стратегиалық мақсаты – нақты бағдарлама
үшін жасалған түсінік. Тапсырым бір масштабтық мәселенің шешіміне арналған
бағдарлама еңгізілетін салым боп табылады. Белгілейміз: бағдарламаны
шешпесекте, оған салыммызды еңгіземіз. Сонымен, тапсырма бағдарламаның
орындалуының мәнмәтінің келтіреді, оның жалпы бағыттын белгілейді.
Бағдарламаның тапсырысының шешімі мен байланысқан мәселе нақты
бағдарламаның шегінде шешілмейді де шешімін шығаруға да мүмкін емес.
Бағдарламаның тапсырысының орындалуы бөліктеп атқарушылардан бағынды: түрлі
сыртқы факторлардың әсері өте маңызды және бағдарламаның атқарушылардың
мониторингына жетпес болып шығуы мүмкін.
Бағдарламаның мақсаты – бағдарламаның жеңісті орындалуы үшін болжалған
нәтіже. Бағдарламаның мақсатына жету көпнесе атқарушылардан байланысты,
тапсырманын орындалғанына қарағанда. Егер барлығы жоспар бойнша дұрыс
есептеліп орындалған болса, бағдарламаның мақсатты бітімге келу керек.
Бағдарламаның мақсатты өлшемді болу керек. Бір сөзбен айтқанда,
бағдарламаның аяғында, мақсатына қалай жеткенімізді пайымдаумыз керек.
Бағдарламаның тапсырыстары – бағдарламаның атқарушыларымен жетілген,
жақын мақсаттар немесе бағдарламаның шегіндегі шаралардың тікелей
нәтіжелері. Тапсырмалардың орындалуын “өлшеуі” үшін дәл солай тұжырымдау
керек.
Бағдармалардың шегіндегі шаралар бағдармалардың атқарушыларымен
орындалады және жалпы солардан тәуелді болады.
2.1 Мониторинг
Бағдарламалардың мониторингі
Себептерсіз анықтаусыз жалғасып жатқан әсерлердің айқындалу және өлшем
келетін мақсатпен, бағдарламалардан мониторингдың әдістемелік көзқарастан
бағалау бойынша үдерістер сияқты қарауға болады. Пәндерге бағалаудың
жарастықтығы үшінші толқынға дамыту мониторинг сияқты бағалауын дамытуда
толқындар туралы тұжырымдамада негізгі мән мәтінің элементі мен санауға
болады.Мониторинг индикаторларда және нәтижелерде мәліметтер және есеп
берулер жиынның аспапты сияқты негіздеген ішкі үдерістерге сапалы сөз
сөйлеп жатыр.
Бағдарламалардың мониторингы
Егер алдын ала нақтылы қорлар шектелген уақыта қолдануыда нақтылы
мақсаттар табысына қызметке бағытталған сияқты бағдарламаға жақындау керек,
біресе ұмыту мүмкін емес, не бағдарламалар әзірлеулері маңызды элементпен
оның орындаулар үдерістері жоспарлауы келіп жатыр. Материалдардың,
адамдардың, технологиялардың және басқа түсініктерді түсіну үшін
Бағдарламаның қажетті қорларын жүзеге асыру керек. Әр бір бағдарламаның
дұрыс әдістеу үшін алынған нәтижелерді айқындап талдау керек. Бағдарламаның
мониторингы бағдарлама жұмысының жүруін және нәтіжесің байқау боп табылады.
Бағдарламаның мониторингы мен бағалауы
Бағдарламаның мониторинг және бағалау деген түсініктерің ажырату керек.
Бұл түсініктердің маңызы бір – бағдарламаның қадамдары мен нәтіжелерін,
шешім қабылтайтын беттердең мәліметті алуымызды байқау. Бірақ олардың
айырмашылығы, мониторинг мен бағалау қалай өткен сұрақтарына жауап
көрсетуі. Бағдарламаның мониторинг жұмыстар қалай жүріп жатыр? деген
сұраққа жауап беру керек. Ол шаруаның дәл қазіргі кездегі жағдайын анықтап,
алдын ала жасалған жоспармен салыстырады.
Мониторинг индикаторлардың түрі:
1. Қорларыды мониторинг – қанша қорлар жұмсатылады
2. Өнімдерді мониторинг – көрсетілген шарттардың саның өлшеу
3. Нәтіжелерді мониторинг – шарттар көрсету үшін бағдарламаны орындап
алынатын нәтіжелер
4. Тиімді мониторинг – алынған өнімдер немесе қорлар және көрсетілген
шарттарды салыстыру
Өнім және нәтіже деген түсініктерді айырту қажет. Біріншісі
бағдарламаның жұмысын көрсетеді, екіншісі бағдарламаның қолданатындарға
нәтіжесің көрсетеді.
Мониторингдың түрлері
1. Бағдарламаны орындау. Негізгі қорларды және бағдарманың өнімдердің
мәліметтерін жинауына бағытталған.
2. Көрсетілген шарттардын сапасын талдау. Кері байланысты қолданып
көрсетілген шарттардың сапасы туралы мәлімет жинауына бағытталған.
3. Қаржы менеджмент. Қаржы мониторинг қорларды қолданған кезде алынатын
қорлар мен нәтіжелердің бағытын тексеру үшін қолданылады.
4. Жабдық мониторингы – жабдықты – құрылғы жәнеаспап, мысалы
кәсіпорында - мониторинг және басқару үшін бағдарлама. Интернет немесе
жергілікті жүйелі арқылы үдерістер мен дистанциалық басқаруына мүмкіндік
тұғызады.
5. Қолданушылардын қалауы орындалғаның айқындайды. Бұл түрі шарттардың
сапасын мониторингы мен байланысты. Бұл мониторингдың жабдықтары түрлі
пікірнамалардан, интервью және басқа құралады.
Мониторинг құрылысының тәртібі
Бағдарламаның мониторингін өткізген кезде келесі элементтерді қарастыру
керек:
1. Қорларды қолдану (жоспарға сәйкес қолданылған қорлар)
2. Бағдарлама орындалуының үдерістері (жұмыс орындалу, технологияны,
әдісті, үдерісті сақтау графигіне сәйкес жобаның мазмұны мен мерзімі)
3. Бағдарламаның өткізу нәтіжелері (нәтіжелер қаншама жетилип жатыр)
4. Бағдарламаның өткізу әсері (бағдарламаның өткізуілі шараға қалай
әсер етеді, әсері неде)
Мониторинг құрылысының тәртібіне кіретін элементтерді жоспарлап
анықтаудан кейін. Осы элементтер негізінде бағдырламаның мазмұнына
байланысты. Бірақ жалпы мониторинг құрылысының тәртібіжеті элемент ішіне
алады. Біріншіден, көрсеткіштерді (индикатор) анықтау қажет, олардың
негізіңде бағдарламаның мониторингы өткізіледі. Екіншіде, мониторинг өткізу
үшін мәлімет жинау көзің табу. Содан соң мәлімет жинау әдісің табу, мәлімет
қалаә алынатының графигын анықтау. Артық мәлімет алмай үшін мәліметті
тандау индикаторын анықтап мәліметті жинау нақты дәлелдеме тиімің еңгізу
керек. Бағдарлама мәліметтердің алуынан мониторингдың құндығы байланысты.
Тиімді шарты топты құру болып белгіленеді, ол топ мәліметті жинап, өңдеп
жеткізеді. Мониторинг үдерісіңде мәліметті өндеу және талдау әдісі маңызды,
ал және ол мәліметті жинайтын беттерді анықтайды.
Мониторинг дәрежесі
Бағдарламаның мониторинг құрылымы шарттардың түріне, территориалық
ортасына және қатысушылардын санына байланысты.
1. Жеке әдістердің және кішігірім бағдарламалардың мониторингы.
Бағдарлама өткізілу туралы мәліметті мазмұндайтын менеджерлердің апталық
немесе айлық есептемелеріне қарап осы дәрежеде мониторинг өткізіледі.
2. Муниципалдық немесе регионалдық бағдрламаларды мониторинг. Осы
дәрежедегі мониторингды өткізу үшін есептемелердің ерекше түрлері жасалады.
Бастысы сандық мәліметтер боп есептеледі.
3. Салалық мониторинг. Түрлі есептемелер арқылы сала ішінде мониторинг
өткізіледі.
Бағдарламаның мониторинг тұрпаттамасы
Үрдістердің мониторингы (trend monitoring)
Мониторингдың осы түріне тренд терминың қолдануы болжап жатыр, не
өзгерістер және олар жоспарлаған жүйелі болып жатыр қысқа мерзімді мерзімде
уақыт нақтылы аралықтар арқылы болып жатыр және ұзақ мерзімді мерзімде
динамика үшін ерекше параметрмен келіп жатыр. Осы үшін мониторингдың әр
түрлі көрсеткіштер әдейі бағалау үшін жиналмайды, олар мониторинг және
бағалау әр түрлі тұрғылар үшін қолдана алады.
Базалық дәрежедегі мониторинг (baseline monitoring)
Барқыаудың осы түрі бағдарламаларды жоспарлау үшін қазіргі сапалы
шарттар мінездеме үшін қолданып жатыр немесе бағдарламалардың келешегі
салыстырулары. Негізгі деңгейдің мониторингдың негізгі есеппен жиын келіп
жатыр бағдарламалар сияқты құнтты компоненттердің уақытша өзгерістердің
үлкен сандар болады. Осы әдіс бірақ кемшілікпен тенденцияларға мониторингға
негізді деңгейге өту барлауға үдерістер айқындылықтар жоқтығы келіп жатыр.
Бағдарлама орындалуы баықалу (Implementation monitoring)
Мониторингдың осы түрі жоспар бойынша атқархатын әсерлер бағалап жатыр.
Бағдарламалар орындаулары мониторингдың өте таралған мысалмен төңіректегі
ортаға бағдарламалар ықпалдары бағалау сияқты басқарулар жақсы тәжірибелері
анықтау келіп жатыр, әр түрлі жоспарды және құжаттарды. Мониторингдың
әдетте осы түрі әкімшілік шолулар және есептеу нәтижесілер құрастыру үшін
қолданып жатыр және өзі бағдарламалар сапалы мінездемелердің зерттеп
отырулар қоспайды. Көптеген сарапшылар ойлап жатыр, не бағдарламалар
орындаулары барлауы өте тиімді келіп жатыр, осылай әр түрлі көздерден
бағдарлама туралы мәліметтер жиынның әдіспен келіп жатыр, не көп толық
бағдарлама туралы нақты ұсыныс істеп жатыр.
Бағдарламаның тиімің мониторинг (effectivness monitoring)
Егерде бағдарламаның орындалуы шараның бағалауына бағыталған, сонда
бағдарламаның тиімі жағымсыз әсер келтіретін ерекше шараларды тұғызады.
Жобаның мониторинг (project monitoring)
Осы түрі бағдарламаға және оның ортасына әсер ететің шараны немесе
жобаны бағалайды. Теңесудің әдістен қолдану көмегі мен іске асыру
мониторингдың сондай түр үдіресін бағдарлама өткізулері жиюлы немесе оның
өткізуден кейін.
Бағдарламаның сәйкестігін мониторинг (сompliance monitoring)
Басты мақсаты бағдарламаның ерекше көрсеткіштері және өлшемдері
орнатылуына бағытталған. Өлшемдер санды және сүретті болады. Бөлінген
өлшемдер бағдарламадан және оның орындалатын ортасынан байланысты.
Мониторингдың әдісің таңдауы және мониторингдың жүйелері әзірлеуі
бағдарламаларға әзірлеулер кезіңде өте тиімді болып жатыр.
Жоғары, біз Бағдарлама түсінігін талқыладық. Әрі қарай Мониторинг мен
Бағалауға өтеміз. Сонымен, Мониторинг (monitoring) түсінігін талдаймыз –
орындалу кезінде бағдарламамен басқарудың бөлігі болып есептеледі.
Мониторинг үнемі рәсім боп есептеледі, бағдарламаның өміршендік кезеніңде
бір неше рет қайталанады.
Төменде, мониторинг не үшін керегін кесте ретінде көрсетеміз:
2.1- кесте. Мониторинг мәлімет:
Кесте – Мониторинг
Бағдарламаның және жобаның мониторингы бағдарламамен басқарудың
бөлігі боп есептеледі – кері байланысты қамтайтың бағдарламамен
басқарудың бір элементі
Бағдарламаның және жобаның мониторингы жоспарды орындаған кезінде
пайда болған мәселелер және ауытқуларды алдын ала ескертуіне
бағытылған
Мониторинг бағдарламаның немесе жобаның жақсартуына және пайда
болған қиындықтарды шешуіне бағыталған шешімдерді шығаруына
мағлумат көрсетеді
Мониторинг, бастысымен, шараның тікелей нәтіжелердің
көрсеткіштерің қадалайды
Мониторингдың нәтіжесі негізінде және бастысымен бағдарламалық
шараларың іске асыруы есептеледі
Мониторингдың объектісі нақты мақсаттарды жетуине бағытылған нақты
жобалар есептеледі.
Регионалдық даму бағдарламасының мән мәтініңде мониторингдың объектісі
бағдарламалық шаралар боп есептеледі.
Сізге жобаның үш айқындамамен орындамасың мониторингын өткізу керек:
қорларды қолдану, жұмыстың мақсаты және сапасы.
Басынан нақты жоспарыңыз болса мониторингды өткізуі өзінізге мақұл
болады.
Мониторинг бағдарламаны немесе жобаны сапалы орындалу кезінде нақты
нәтіжелерді бермеу мүмкін, бірақ бағдарламаның немесе жобаның
қатысущыларыдан пікірі санаптың жақсы нүктесі болуы мүмкін.
Назарыңызды аударыныз, қолыңызда нақты жоспар болса, бағдарламаның
немесе жоспардың орындалуын жеңіл күзетесіз.
Мониторингға қарап, сіз өзініздің жоспарынызда қай жұмыс орындалуы
керектілігін нақты белгілеуініз шарт, және әр бір шара бойынша мәлімет дәне
қай кезде аяқталуын көрсетіледі. Мониторинг өткізгенде, орындалу кезінде
келесі мәліметтердің жоспары сізге ыңғайлы болады:
Қай кезде жоба өткізілген?
Қай мерзім кезінде:
Жоспардың ауытқулары болды ма? Болған болса, не үшін болған?
Қанша ақшалы құралдыр осы жобаға жаратылды және неше адам осы жұмыста
қатысты?
Неше адам жұмысқа қамтылды?
Жоспардың қатысушылардың біреу боса босатылды ма? Босатылған болса, не
үшін? Өзініздің мониторингыңыздың ерекшілігі бойынша тағыда сұрақтар
шығарасыз, біз бұган сенімдіміз.
Сол жобаның немесе бағдарламаның шегінде сол немесе басқа әрекетімен
қатысқан атқарушылардың пікірің білуге кері байланысты орнату қажет. Егер
нақты топқа бір ді бір жоба үнамаса немесе қажетсіз болса, ол жеңісті боп
есептелмейді.
Ақыры, ең бастысы жобаның жұмысшыларының пікірң білу қажетті. Сол
жұмыста қатысқандардың және қатыспағандардың нақты мәліметтер бойынша
пікірің білсеніз, бағдарламаның немесе жобаның жеңісте болған болмағанын
білесіз.
Назарыңызды қаратыныз, мониторингдың және бағалаудың басты міндетті:
басқару шешімдеріне мәлімет беру. Мәлімет жеткілікті, уақытылы, үмітті және
ең бастысы анық болу керек.
Мониторинг өткізген кезінде ең қажеттісі:
1. Қорларды игеру (игерілген қорлар жоспарға сәйкес болуы қажет)
2. Бағдарламаның орындалу үдерістері (жобаның мазмұны мен мерзімі
жұмыстың орындалу жоспарына сәкес болу керек, технологиялар, әдістер,
рәсімдер сақталу керек)
3. Нәтіжелер (қай жағдайда нақты нәтіжелерге жетеміз)
4. Әсер (қалай шара бағдарламаға әсер етеді, әсері қандай)
Мониторинг өткізу үшін алдын ала оның сипаттамасың белгілеу керек, және
мониторинг өткізгенде сәйкес көрсеткіштерді орындау керек және деректі
сипаттамаларды жоспарлы көрсеткіштер мен салыстыру керек.
Мониторинг және бағалау системасың құрастырғанда келесі қадамдарды
істеу қажет:
-Бағдарламаның жүргізуін білу үшін өлшемді көрсеткіштерің(индикаторлар)
анықтау керек;
-Мониторинг өткізу үшін мәліметтердің дерекнамасын білу қажет (ұйымдар,
бөлімдер, жеке адамдар, адам топтары, құжаттар және басқа);
-Мәліметтерді жинау түрін тандау;
-Мәліметтерді жинау графигін және жиілігін анықтау;
-Керекті мәліметті жинайтың жауаптыны табу және сол мәліметті беретін
адам мен келісім шартқа келу қажет;
-Алынатың мәліметті анализдеу және талдау технологиясын анықтау;
-Қалай и кімге мониторингдың мәліметтері берілетінің және оны қалай
жұмсататының жоспарлау керек.
Мониторингдың индикаторлары бағдарламаның мақсаттары бойынша ұқсастығы
айырылымды болады, мәселе берекесіздіктін төмендеу бағдарламасы.
2.2- кесте. Әлеуметтік мониторинг бағдарламасы:
Берекесіздіктің төмендеу бағдарламасының мониторинг индикаторының үлгісі
(Танзания)
Тапсырма: әлеуметтік мүмкіндіктерді кеңеюі
Бастапқы мектептегі балдар мен қыздардын арақатынасы
Бастапқы мектептен орта мектепке өтетін балдардың %
15 жасқа дейингі халықтың сауаты
Бастапқы мектепті оқымай тастап кететін балдардың %
5 жасқа дейингі диарея мен ауратын балдардын %
Ішуге жарайтын суға мүмкіндігі бар халық бөлігі
Жоғарыдағы кестеде, Танзаниядағы берекесіздікті төмендеу бағдарламасын
шегінде әлуеметік мүмкіндіктерді көбейту шара шешімдерін шығаруға арналған
индикаторлар көрсетілген. Қомақты бөлігі білім саласына қарастырылғаның
көруге болады.
Қазақстан республикасының берекесіздік төмендеу Мемлекеттік бағдарлама
жобасының әлуеметтік индикаторлардың үйлес тізімінде көбісі денсаулық
саласына қарастырылғанын көрсек болады. Кесте төменде:
2.2- кесте. Әлеуметтік мониторинг бағдарламасы:
Қазақстан республикасының берекесіздік төмендеу Мемлекеттік
бағдарламаның әлеуметтік индикаторлары
Мектептің 3 кезегінде оқыйтын бөлігі
Туберкулезден өлімі
Балалардың өлімі
Аналық өлімі
Индикаторлардың айырмашылығы екі мемлекеттегі жағдайдың айырмашылығын
және беркесіздік төмендеу бағдарламасының айырмалы басымын көрсетеді.
Өмірдің барлық жағдайлырана иникаторлардың бір дұрыс тізімі болуы
мүмкін емес. Не дұрыс, не дұрыс емес екнің бағдарламаны жасаушы анықтайды
және сол саладағы эксперттерді қатыстырады.
Мемлекеттік масштабтағы бағдармаларда қосымша регионалдық индикаторлар
болуы мүмкін: кей бір жерде үшінші кезекте оқу шаруасы болу мүмкін, кей бір
жерде ішуге арналған суға мүмкіндігі бар жоғын шешу.
Бұл байланыста, Мониторингды өткізген кезінде, сіз өзініздің
бағдарламаныз немесе жобаныз есеби мен индикатор тізімін анықтайсыз.
Барлығы мониторингды нақты жоспар және тапсырмалар мен орындалуына
келтіреді. Енді барлығы бар кезде, тапсырманын мониторингға қарап
практикалық жоспар мен орындаймыз.
Біз сізге үсынатынымыз, сіздің орындайтын шараныз бен байланысты барлық
сұрақтарды систематикалық ойлау. Осы мәліметтін көбісін табу онай.
Негізінде, жоспарлау кезінде үлкен тізім жасаумыз мүмкін. Бұл белгілі,
бірақ мәлімет қажетсіз болса керегі жоқ. Ескертініз, сізге оны жинау керек,
анализ жасау керек және әр кезі есептеу керек. Сіз және сіздің
жұмысшыларыныз жинай алатын мәліметтер мен қолдану және соны онай түрі мен
орындауын табу керек. Және осы мәлімет әр кезі анализге жату және жобаны
орындау кезінде есепке алу керек. Біздің тәжірибемізбойынша ең қиыны
анализдеу және мәліметті қолдануы. Бағдарламаның немесе жобаның бір кезінде
мониторингдың барлық үдерістерің бағалау. Басқа сөз бен айтқанда,
мониторинг мәліметтері жиналуда, анализдеуде, қолдануда ма және үдерістің
жақсарту жолдарын табу керек.
2.3- кесте. Мониторинг:
Мәліметті жинау мен талдау үдерісі ішіне алады:
Жобаның ішкі құрылымын және бағдарламалық құжатын зерттеу;
Қызыққан тамандарды тарту;
Құрылымды мінездеме бағдарлама туралы құру.
Әдіс және ережесіз бос үдеріс.
Негізде жобаның іске асырулары жүйелі шолуы бұзушылықтардан
айқындалудан мақсатпен әдіс. Нақты инспекцианы айқындау. Жобаға алға
басуларға нақты өлшемге түралы қойылған аудит көрсетімдер. Қаржы.
Мөлдір үдеріс, барлық мүдделі тараптан көмекпен жобаға және пайда
болатын қиындықтарға алға басуларға курста болады.
Жобаның менеджерлердің кеңесуі. Шаруалар күй туралы қысқаша және
информациялық есептеу нәтижесілердің берудің тез және тиімді әдісі.
Жобаға басқаруға кірісу. Қолдау жұмыста үшін жақсы менеджмента жобалық.
Әлсіз менеджмента жобаның орнын басуы.
Мониторингдың өлшемі мен сәйкес бағдарлама мониторингның қорытындысы
бойынша есептеме құрылымданады. Халқаралық тәжіребеде келесі өлшемдер
қарастырылады:
-Релеванттық – шешілетін шаралар және орта жағдайлардың
бағдарламалардың мақсаттарының сәйкестігі; релеванттық өлшем бойынша
бағалау – бағдарламаның өндеуі және дайындауның сапасын бағалау;
-Тиімділік, қаншама бағдарламаның қорлары альтернативатық қадам мен
сәйкес жобада конверсияланатынын көрсетеді; тиімділік – нәтіжелер және
жұмсаудау қарымқатынасы;
-Нәтіжелілік анық топтардан – қолданушылардан алынатын, нақты мақсаттар
мен пайдаға жетуи бағдарламаның нәтіжелерінің қаражатын көрсетеді;
-Импакт жобаның кенейтілген ортасына әсерін қамтып көрсетеді,
әлуеметтік – экономикалық стратегиалық мақсаттарын жетуине енгізілген
қаражаты;
-Тұрақтылық – ықтималдық сол, не жобадан іске асырудан пайдалар
бағдарлама арқылы қолдайтын қаржыландырудан жабудан кейін жұмыс істеу
жалғастырады.
Негізгі тіреуде барлауда тиімділікте, нәтижелілікте және тұрақтылықта,
кіші дәрежеде белгіде істелініп жатыр – релеванттық және импакт.
Барлау бойынша есептеу нәтижесінің маңызды қорытындылары алады немесе
бағдарламалар іске асырулары нақты күйлері констатациямен шектелу керек,
немесе болу сонымен бірге негізде сарапшылардың олардың кепілдемелері және
шешімдері. Бірінші тұрғы жобаға басқару сарапшылар араласпауларына ортақ
қағидаға күшке барлау үшін типті. Кепілдемелердің бірақ қажеттілігі
барлауға өткізулерге сапаға, және барлау бойынша мамандарға шешімдерге
сапаға көбінесе оң ықпал етіп жатыр.
Баға бойынша мамандардан, қарсында, жаңа бағдарламалар әзірлеу бойынша
кепілдемелер әдетте күтіп жатыр.
Таңдау сол немесе барлауға басқа тұрғының дербес іске асып жатыр.
Бағалау
Бұл сәтке дейін, біз Сізбен сондай ұғым Бағдарлама, Жоба, Барлау сияқты
қарап шықтық. Енді, беріңіз ұғымға қарастыруға өтеміз – Бағдарламаны
Бағалау - нақтылы қолданушылар үшін алдын ала жүйелі түрде жиылған
мәліметтер мен алдын ала кең шенбер сұрақтар бойынша бағдарламамен
байланысты анықталған мақсаттар (М.Патон).
Бағдарламалар бағасы басқарулар қажетті аспаппен келіп жатыр. Баға
іске асатын өзектілік, тиімділік және табыстылық жүйелі түрде және нақты
бағалау талпыныстар іске асыру және енді бітірған бағдарламаларды және
жобаларды мүмкіндік беріп жатыр. Ереже сияқты, баға, ішінара жүргізіліп
жатыр және нақты танылған болған бағдарламаларға әзірлеуде қолданхатын
негізгі теориялар және жорамалдар бар болу туралы мәліметті беру, нақты
сұрақтарға жауап беру мүмкіндік беріп жатыр, анықтау жұмыс істеп жатыр, ал
не бағдарламада жұмыс істемейді немесе жобаға және ең басы “неліктен?”
сұраққа жауап беру керек.
Кез келген бағаларға шеңберлерде қызметтер алгоритмі жуық шамамен
бірдей болады :
1. Анықтауда баға тақырыптары қорытушы даярлайтын кезең, бағалар
мақсаттың және есептердің әзірлеуге, командалар таңдап алуға, бағаларға
жүрісте маңызды мәліметтер анықтауға, лайықты әдістердің таңдауға,
іріктеулер құрастыруға, бағалар жоспардың жасауға жинау керек;
2. Ары қарай әсерлер баға және ықтимал түзеу аралық нәтижелер талқылау
үшін бағадан командадан мәліметтен және оның талдаудан, кездесулерден
жиындан әр түрлі әдістерден қолданудан тұратын бағалар өткізу;
3. Қорытынды кезең, жүрісте алдын ала нәтижелердің бағалар, эксперттік
талқылау нәтижелердің ортақ талдау жүргізілетін, ақырғы есептеу нәтижесінің
құрастыруы. Бағалардан, оның нәтижелерден түрден тәуелділікте әртүрлі
қолданады : әсер бағдарламалар әзірлеу үшін немесе ұйым қызметтер жеке оның
компоненттің, түзету үшін немесе нақты жоба, кейбір шараның адвокациясы
және басқа. Кез келген жағдайда нысаналы топтан жобадан, өкілдерден
қызметкерлерден ғана емес және негізгі мүдделі беттерді, бағадан
нәтижелермен танысу өткізуге болады.
Бағалаудың жоспары (бағдарламасы)
Қажетті құрау бағаға бастауыға әлі дейін оның өткізу жоспары. Егер
сондай жоспарға құрастыруға маңызды құптаса керек, ол баға өткізу туралы
есептеу нәтижесіге негізге бола бастай ары қарай алады.
Одан алты негізгі элемент кіріп жатыр :
1. Бағалар алғышарттардың қысқаша сипаттамасы бойынша қандай себепке
және кім үшін баға жүргізіліп жатыр, қандай оның фокусы және не баға ұйымда
жоспарларға және кестелерге сыйған сияқты, ол жарықтандыруға тиісті және
басқа.
2. Бағалардың фокусы : зерттеулер, мақсаттар және есептер.
3. Жиынның аспаптардың және әдістердің қысқаша сипаттамасына қажетті
мәліметтер.
4. Бағаларға жүрісте міндеттердің бөлуі.
5. Әсерлердің және шаралардың кестелері.
6. Күтхаты өнімдерді бағалау және оның нәтіжелерін қолдану жоспарын
сипатау.
Төменде әр бір элементтердің сипатамасы көрсетілген:
1. Бағалаудың негіздемесін қысқа сипатам берініз, ал негізінде:
кім және не үшін бағалау өткізіліп жатыр;
қай ұйымдық қорлар бөлінген (бюджет, жұмысшылардың іс уақыты,
волонтерлердің іс уақыты, бейқаржылық қорлар, экспертердің көмегі, басқару
топтың қатысушылардың уақыты және басқа), және басқа ұйымдардың қай қорлары
іске асырылған (егер асырылған болса);
қалай бағалау ұйымның жұмысты жоспарына еңгізілген.
2. Бағалауыныздың фокусың жазыныз: зерттеу кезіндегі жауабын және
шешімін шығарғыныз келетін керекті сұрақтар.
1. Әдістердің және аспаптардың тізімі, қажетті жиын үшін мәліметтер.
Қолданған мүмкін болу бағада өткізуде сапалы және сандық әдістердің,
әдістемелердің, техникалардың және аспаптардың кең қару-жарақ қоймасы.
Талдау мәліметтер, сұрау және мониторинг қазіргі сияқты, мәлімет жиын үшін
сондай әдістер қолданғаналады.
Жиының әдістерін тандау және мәліметтерді талдауы анықталып жатыр :
Зерттелетін объекттің ерекшеліктермен (мысалы, оңай зерттехатын
топтар) қол жетерлік өкілдер;
Зерттелетін мәселеге туралы білімдердің деңгеймен (қаншалықты жақсы
біз зерттехатын — объектте процесстердің ағулары ерекшеліктері түсініп
жатырмыз егер ереже сияқты, біз жеткіліксіз мәліметтер алыса жатырмыз, біз
осы) жиынның формализацияланған (сандық) әдістері қолдана алмаймыз;
Бағалаудың мақсаты мен тапсырмалары – түрлі әдістер ақпараттың түрлі
түрлерін береді;
Түсінікті заттық - техникалық, кадрлық және уақытша қорлармен —
мысалы, талдау үшін мәліметтер қазіргі аздап әдетте жатыр уақыт және қор
керек болып, уақыт қалай болғанын онда сандық сұраудың ұйым түбегейлі
қорлардың талап етіп жатыр және уақыттың түбегейлі сандары талап ете алады.
2. Қызметтер түрлердің толық тізімі санап шығасыз және әр бір үшін
жауапты көрсетініз (кім сұрақтар құрастырады, кім мәліметтерге рұқсат
алуына уәделесуде, кім есеп береді, кім мәліметтерді жинайды, кім оларды
талдайды және басқа).
3. Логикалық ретте тізіміңде тапсырмаларды орнатыңыз, уақыт жуық
шамамен бағалайсыз, олар қандай бір уақытта орындала алатынын қажетті әрбір
есептерге орындауға, және жұмыстардың бірінші жуық шамамен кестелері
құраңыз.
4. Бағалау нәтіжесінде қандай өнімдерді алатынызды (уақытты есептеме,
тұсаукесер, сонғы есептеме және басқа), және оның нәтіжелерін қалай
қолдануыназдығын жазыныз.
Бағдарламалардың және жобалардың бағалауы (evaluation) өзі жобалық
айналымдың маңызды фазаны ұсынып жатыр, ортағырақ қорытындылардың талдауы,
алуы мазмұнмен қайсы келеді және, бас түрмен, жаңа бағдарламалар әзірлеу
және іске асыру жақсарту үшін сабақтардың шығаруы.
2.4- кесте. Баға:
Кесте - Баға
Бағдарламалардың және жобалардың бағалау тәжірибеге талдауға және
жалпылауға бағдарлаған және сабақтардың шығаруы және жаңа бағдарламаларға
әзірлеулерге жақсартуларға мүдделерде іске асып жатыр.
Оның аяқтау бойынша бағдарламалар бағалары өткізуі типті келіп жатыр.
Өткізілген мүмкін болу бағалауға сияқты дейін, солай егер оның нәтижелер
қажетті бағдармалау жаңа шаралар үшін бағдарламалар соңыра аяқтаулар.
Бағалау ағымдағы және бітірған бағдарламалардың қайта жасахатын
бағдарламалар сапасын жоғарылату үшін осы беруге тиісті.
Бағалау жинақталып жатыр, бас түрмен, түпкі қоғамдық мағыналы нәтижелерге
көрсеткіштерде.
Бағалау (кластерлеріне) біркелкі шараларына (жағдайда олардың ерекше
маңыздылығына), топтарына жеке программалық шараларға қолданыла алады
немесе бағдарламаға бүтін.
Бағдарламаларды бағалауның негізгі мақсаттарымен келіп жатыр ;
операцияларға туралы шешімдердің дәлелдеуі, саясатты немесе ағымдағы немесе
келешектегі стратегияның немесе шаралардың бағдарламасымен сабақтас ; шешім
қабылдаушы есеп беретін беттердің демонстрациясы;
Болжап жатыр, не шешімдердің және жауапкершіліктің қабылданулары
процесстің жақсартуы қорларға жақсы нәтижелерге және көп тиімді қолдануыға
келтіреді.
Сонымен бірге бағдарламаны бағалау басқа мақсаттары да болуы мүмкін,
келесіні мазмұнына алады: Бірлескен үйрену - не жұмыс істеген туралы
білімдердің жинақтауға мүмкіндік туғызып жатыр және не бағдарламада жұмыс
істемейді немесе жобаға және неліктен ; бағдарламалардың және басқарудың
сапалары тексеруді жақсарту керек ; айқындау көшіру кеңейту ұзарту
үшін табысты стратегиялар мен бағдармаларды табу керек; сәтсіз стратегиялар
мен бағдармаларды өзгерту; бағдарламалардан және жобалардан зардаптардың
және пайдалардың бағалау ; бағдарламаға және оның сапаға ықпал ету
мүмкіндік мүдделі тараптарға беру керек;
Бұдан әрі, біз сізге мониторинг мен бағалау арасында өзара байланысын
көрсетір едік. Қажетті мақұлдау керек, не мониторинг және бағалау өзі
арасында бөлінбейтін сабақтас. Жоғары енді атап өткен сияқты, мониторинг
және бағалау есеп берушіліктер шешімдердің және демонстрацияның қолданылған
дәлелдеу үшін басқарулар қажетті аспаптармен келіп жатыр. Бағалау
мониторингдың алмастырумен келмейді, ал өзінің кезекке мониторинг бағалауға
ауыстырылып жіберілмейді. Өз мән бойынша бұл екі компонентер бірдей
шараларды атқарады. Олардан бірақ әрбір мәліметтер әр түрлі түрлері
зерттеушіге беріп жатыр. Мониторингдың жүйелі түрде өткізуі ары қарай
табысты бағалар кепілдікпен қызмет көрсете алады.
Біз сияқты енді айттық, мониторинг есепке алудан және жүйелі есеп
беруден көмекпен (шараларға, нәтижелерге, есептерге) нәтижелерге табыста
өрлеу туралы мәліметті үздіксіз алу мүмкіндік беріп жатыр. Мониторинг
бағдарламада барлық процесстер және программалық шараларға шақырған
нысаналы топтарға шарттарда өзгерістер бекітіп жатыр. Ол сонымен бірге
бағдарламаларды күшті және әлсіз тараптарын айқындайды. Мониторингға
нәтижеде алған мәлімет, тәжірибенің зерттеуге мүмкіндік туғызып жатыр және
шешімдердің қабылданулары процессін жақсартып жатыр.
Бағалау бағдарламалардың орындаулары терең талдаудың кезені өткізумен
келіп жатыр. Ол басқа көздерден (мысалы алған мониторингға, және мәліметке
негізде алған осы тұрақтанып жатыр, интервью, терең зерттеуді, ғылыми
зерттеуді, фокус топтық пікірталастар және басқа).
Шақырған әлеуметтік бағдарламаларға және жобаларға өз тәуелсіз
бағалауға және бқырлауға өткізуге коммерциялық емес ұйымдардың азаматтық
белсенділерге, өкілдерге әдістемелік көмек көрсету сияқты, осы оқу құралы.
Біз мониторингдың және бағалуадың ерекшеліктері тағы бір рет асты
сызылғымыз келеді :
2.5- кесте. Мониторинг пен Бағалау:
МониторингБағалау
Әр заман жүргізіледі. Бағдарламаларға жүзеге асыруларға мерзімге ортада,
аяғында немесе бағдарламалардан аяқтаудан кейін уақыт түбегейлі мерзім
өткесін бойынша.
Зерттеп отырып жатыр, құжаттардың талдауы тексеріп жатыр және
бағдарламалар жүзеге асырулары өрлеуі немесе жобаны. Терең талдауда нақты
табыстармен жоспарлаған салыстыру мүмкіндік беріп жатыр. Негізгі ықылас
процесстердің қорларға, шараларға,, жүзеге асырулары білдіріп жатыр.
Шығындарға қатынас бойынша жеке шараларда фокустар ; шығындарға байланыста
нәтижелер ; нәтижелердің табысы үшін қолданхатын процесстерді және
әдістерді ; ортақ мүдде ; әсер және орнықтылық. Қандай шаралар істелінген
ейтінін жауаптар, және нәтижелер жеткен қандай еді. Жауап, неліктен және
қайтіп нәтижелер жеткен еді. Өзгерістер теориялардың және үлгілердің
жасауға көмектесіп жатыр. Бағдарламалар іске асыру мәселелер туралы
менеджерлердің ескертуы немесе жобаларды және олардың дұрыстауы бойынша
ықтимал шаралар ілігіп жатыр.
Бағалау сияқты тиімділіктер нәтижеліліктер және үнемділіктер
көрсеткішпен аудит келіп жатыр. Сол орындауларға шеңберлерде қаражаттармен
басқару немесе басқа бағдарламаларын аудит көрсетіп жатыр, кейбір
бағдарламалар іске асыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz