Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық күйі
КІРІСПЕ
I ТАРАУ. ТЕХНИКА.ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМА.
1.1. Қаржы есеп . қисабының маңызы
1.2. Кәсіпорынның есеп саясаты, оның ролі мен міндеті
II ТАРАУ. ҚАРЖЫ ЕСЕПТЕМЕСІ . ШАРУАШЫЛЫҚ ЖҮРГІЗУШІ СУБЪЕКТІНІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ КҮЙІН ТАЛДАУ НЕГІЗІ РЕТІНДЕ
2.1. Бухгалтерлік есеп пен қаржы есептемесінің маңызы
2.2. Қаржы есептемесін талдау әдістері
III ТАРАУ. ШАРУАШЫЛЫҚ ЖҮРГІЗУШІ СУБЪЕКТІНІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ КҮЙІН ТАЛДАУ ӘДІСТЕМЕСІ
3.1. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен балансының өтімділігін талдау
3.2. Кәсіпорынның іскерлік белсенділігінің оның қаржылық күйіне әсерін талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕНБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
I ТАРАУ. ТЕХНИКА.ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМА.
1.1. Қаржы есеп . қисабының маңызы
1.2. Кәсіпорынның есеп саясаты, оның ролі мен міндеті
II ТАРАУ. ҚАРЖЫ ЕСЕПТЕМЕСІ . ШАРУАШЫЛЫҚ ЖҮРГІЗУШІ СУБЪЕКТІНІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ КҮЙІН ТАЛДАУ НЕГІЗІ РЕТІНДЕ
2.1. Бухгалтерлік есеп пен қаржы есептемесінің маңызы
2.2. Қаржы есептемесін талдау әдістері
III ТАРАУ. ШАРУАШЫЛЫҚ ЖҮРГІЗУШІ СУБЪЕКТІНІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ КҮЙІН ТАЛДАУ ӘДІСТЕМЕСІ
3.1. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен балансының өтімділігін талдау
3.2. Кәсіпорынның іскерлік белсенділігінің оның қаржылық күйіне әсерін талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕНБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
Тақырыптың маңыздылығы. Экономика дағдарыс сынағына түсіп және кәсіпорындар барлық ішкі ресурстарын жұмылдыруға шарасыз болған қазіргі жағдайлардағы кәсіпорынның қаржылық күйі мен оны талдау әдістемесі; бұл процесте шаруашылық жүргізуші субъектінің қызметін қаржылық талдау үлкен роль атқарады.
Қаржылық талдау экономикалық процестер мен экономикалық қатынастарды зерттеу үшін қолданылады, ол шаруашылық жүргізуші субъектінің күшті және әлсіз жақтарын көрсетеді және оптималды (үйлесімді) басқару шешімін қабылдау үшін пайдаланылады.
Кәсіпорын қызметін қаржылық талдау, қаржылық ресурстарды қолданудың ең тиімді әдістерін анықтауға және шаруашылық жүргізуші субъектінің құрылымын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Одан өзге, қаржылық талдау шаруашылық жүргізуші субъектінің жеке көрсеткіштерін және жалпы қаржылық қызметтің көрсеткіштерін болжаудың құралы ретіндеде қабылданады.
Қаржылық талдау ұйымның ақшалай қаражатының қаржылық ағымының қозғалысының дұрыстығын бақылауға және қаржылық, материалдық ресурстардың жұмсалуының мөлшері мен нормативінің сақталуын тексеруге, жұмсалған шығынның тиімділігін бақылауға мүмкіндік береді.
Қаржылық талдаудың нәтижелері ішкі пайдаланушыларменде (жетекшілер, менеджерлер), сыртқы пайдаланушыларменде (меншіктенушілер, несиегерлер, жеткізушілер мен тұтынушылар, кеңес берушілер және т.б.) қолданылады, сондықтанда осы тақырып бүгінгі күні өте көкейтесті тақырып болып табылады.
Сенімді ақпаратты алуға, меншіктің және кәсіпкерлік тің нысанына тәуелсіз, шаруашылық айналымына қатысушылардың бәріде мүдделі, өйткені сенімді ақпарат капитал нарығының тиімді қызмет атқаруын жоғарылатуға мүмкіндік береді және бірқатар экономикалық шешімдердің қабылдануының салдарын болжауға мүмкіндік береді.
Қаржылық талдау экономикалық процестер мен экономикалық қатынастарды зерттеу үшін қолданылады, ол шаруашылық жүргізуші субъектінің күшті және әлсіз жақтарын көрсетеді және оптималды (үйлесімді) басқару шешімін қабылдау үшін пайдаланылады.
Кәсіпорын қызметін қаржылық талдау, қаржылық ресурстарды қолданудың ең тиімді әдістерін анықтауға және шаруашылық жүргізуші субъектінің құрылымын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Одан өзге, қаржылық талдау шаруашылық жүргізуші субъектінің жеке көрсеткіштерін және жалпы қаржылық қызметтің көрсеткіштерін болжаудың құралы ретіндеде қабылданады.
Қаржылық талдау ұйымның ақшалай қаражатының қаржылық ағымының қозғалысының дұрыстығын бақылауға және қаржылық, материалдық ресурстардың жұмсалуының мөлшері мен нормативінің сақталуын тексеруге, жұмсалған шығынның тиімділігін бақылауға мүмкіндік береді.
Қаржылық талдаудың нәтижелері ішкі пайдаланушыларменде (жетекшілер, менеджерлер), сыртқы пайдаланушыларменде (меншіктенушілер, несиегерлер, жеткізушілер мен тұтынушылар, кеңес берушілер және т.б.) қолданылады, сондықтанда осы тақырып бүгінгі күні өте көкейтесті тақырып болып табылады.
Сенімді ақпаратты алуға, меншіктің және кәсіпкерлік тің нысанына тәуелсіз, шаруашылық айналымына қатысушылардың бәріде мүдделі, өйткені сенімді ақпарат капитал нарығының тиімді қызмет атқаруын жоғарылатуға мүмкіндік береді және бірқатар экономикалық шешімдердің қабылдануының салдарын болжауға мүмкіндік береді.
1. Указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу закона «О бухгалтерском учете» от 26 декабря 1995 г., № 2732.
2. Закон об аудиторской деятельности от 20 ноября 1998 года с изменениями от 18 декабря 2002 года и от 15 января 2003 года.
3. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева А.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности. Алматы, Экономика, 1998 г.
4. Дюсембаев К.Ш., Теория аудита. Алматы, Экономика, 1998 г.
5. Джеймс К., Хорн, Джон М, Вахович, Основы финансового менеджмента. Киев, Перевод с английского, 2004г.
6. Грачев А.В., Анализ и управление финансовой устойчивостью предприятия. Москва, Изд. Финпресс, 2004 г.
7. Ефимова О.В., Финансовый анализ. Москва. Изд.Бухучет, 2004г.
8. Ковалев В.В., Финансовый анализ, методы и процедуры. Москва, Финансы и статистика 2003 г.
9. Артеменко В.Г., Беллендир М.В. Финансовый анализ. М.: ДИС, 1997.
10. Донцова Л.В., Никифорова Н.А. Годовая и квартальная бухгалтерская отчетность. М.: “Дело и Сервис”, 2001.
11. Ковалев В.В., Патров В.В. Как читать баланс. М.: “Финансы и статистика”,1998.
12. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Мн.: ООО “Новое знание”, 2001.
13. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятий. М.: ИНФРА-М, 2001.
14. Нитецкий В.В., Гаврило А.А. Финансовый анализ в аудите. Москва. Дело, 2003 г.
15. Бараненкова С.А. Управленческий анализ. Москва. Финансы и статистика, 2004 г.
16. Абрютина М.С. Финансовый анализ коммерческой деятельности. Москва. Финпресс. 2004 г.
17. Бернстайн Л.А. Анализ финансовой отчетности. Москва. Финансы и статистика. 1996 г.
18. Яцюк Н.А., Халевинская Е.Д. Оценка финансовых результатов деятельности предприятия// Аудит и финансовый анализ. 2004г. №1 стр.80.
19. Радостовец В.В., Шмидт О.И. Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета. Алматы. ЦентрАудит Казахстан,2002 г.
20. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии, 2004 г.
2. Закон об аудиторской деятельности от 20 ноября 1998 года с изменениями от 18 декабря 2002 года и от 15 января 2003 года.
3. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева А.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности. Алматы, Экономика, 1998 г.
4. Дюсембаев К.Ш., Теория аудита. Алматы, Экономика, 1998 г.
5. Джеймс К., Хорн, Джон М, Вахович, Основы финансового менеджмента. Киев, Перевод с английского, 2004г.
6. Грачев А.В., Анализ и управление финансовой устойчивостью предприятия. Москва, Изд. Финпресс, 2004 г.
7. Ефимова О.В., Финансовый анализ. Москва. Изд.Бухучет, 2004г.
8. Ковалев В.В., Финансовый анализ, методы и процедуры. Москва, Финансы и статистика 2003 г.
9. Артеменко В.Г., Беллендир М.В. Финансовый анализ. М.: ДИС, 1997.
10. Донцова Л.В., Никифорова Н.А. Годовая и квартальная бухгалтерская отчетность. М.: “Дело и Сервис”, 2001.
11. Ковалев В.В., Патров В.В. Как читать баланс. М.: “Финансы и статистика”,1998.
12. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Мн.: ООО “Новое знание”, 2001.
13. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятий. М.: ИНФРА-М, 2001.
14. Нитецкий В.В., Гаврило А.А. Финансовый анализ в аудите. Москва. Дело, 2003 г.
15. Бараненкова С.А. Управленческий анализ. Москва. Финансы и статистика, 2004 г.
16. Абрютина М.С. Финансовый анализ коммерческой деятельности. Москва. Финпресс. 2004 г.
17. Бернстайн Л.А. Анализ финансовой отчетности. Москва. Финансы и статистика. 1996 г.
18. Яцюк Н.А., Халевинская Е.Д. Оценка финансовых результатов деятельности предприятия// Аудит и финансовый анализ. 2004г. №1 стр.80.
19. Радостовец В.В., Шмидт О.И. Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета. Алматы. ЦентрАудит Казахстан,2002 г.
20. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии, 2004 г.
Мазмұны
КІРІСПЕ
I ТАРАУ. техникА-экономиКАЛЫҚ СИПАТТАМА.
1.1. Қаржы есеп – қисабының маңызы
1.2. Кәсіпорынның есеп саясаты, оның ролі мен міндеті
II ТАРАУ. ҚАРЖЫ ЕСЕПТЕМЕСІ - шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық күйін ТАЛДАУ НЕГІЗІ РЕТІНДЕ
2.1. Бухгалтерлік есеп пен қаржы есептемесінің маңызы
2.2. Қаржы есептемесін талдау әдістері
III ТАРАУ. шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық күйін ТАЛДАУ ӘДІСТЕМЕСІ
3.1. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен балансының өтімділігін талдау
3.2. Кәсіпорынның іскерлік белсенділігінің оның қаржылық күйіне әсерін талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕНБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Тақырыптың маңыздылығы. Экономика дағдарыс сынағына түсіп және кәсіпорындар барлық ішкі ресурстарын жұмылдыруға шарасыз болған қазіргі жағдайлардағы кәсіпорынның қаржылық күйі мен оны талдау әдістемесі; бұл процесте шаруашылық жүргізуші субъектінің қызметін қаржылық талдау үлкен роль атқарады.
Қаржылық талдау экономикалық процестер мен экономикалық қатынастарды зерттеу үшін қолданылады, ол шаруашылық жүргізуші субъектінің күшті және әлсіз жақтарын көрсетеді және оптималды (үйлесімді) басқару шешімін қабылдау үшін пайдаланылады.
Кәсіпорын қызметін қаржылық талдау, қаржылық ресурстарды қолданудың ең тиімді әдістерін анықтауға және шаруашылық жүргізуші субъектінің құрылымын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Одан өзге, қаржылық талдау шаруашылық жүргізуші субъектінің жеке көрсеткіштерін және жалпы қаржылық қызметтің көрсеткіштерін болжаудың құралы ретіндеде қабылданады.
Қаржылық талдау ұйымның ақшалай қаражатының қаржылық ағымының қозғалысының дұрыстығын бақылауға және қаржылық, материалдық ресурстардың жұмсалуының мөлшері мен нормативінің сақталуын тексеруге, жұмсалған шығынның тиімділігін бақылауға мүмкіндік береді.
Қаржылық талдаудың нәтижелері ішкі пайдаланушыларменде (жетекшілер, менеджерлер), сыртқы пайдаланушыларменде (меншіктенушілер, несиегерлер, жеткізушілер мен тұтынушылар, кеңес берушілер және т.б.) қолданылады, сондықтанда осы тақырып бүгінгі күні өте көкейтесті тақырып болып табылады.
Сенімді ақпаратты алуға, меншіктің және кәсіпкерлік тің нысанына тәуелсіз, шаруашылық айналымына қатысушылардың бәріде мүдделі, өйткені сенімді ақпарат капитал нарығының тиімді қызмет атқаруын жоғарылатуға мүмкіндік береді және бірқатар экономикалық шешімдердің қабылдануының салдарын болжауға мүмкіндік береді.
Мұндай ақпараттың болмауы серіктестердің бір - біріне деген сенімсіздігін арттырады. Бірлескен кәсіпорындардың, ашық және жабық типтегі акционерлік қоғамдардың, коммерциялық банкілердің және басқада шаруашылық жүргізуші субъектілердің пайда болуымен, сенімді ақпараттарға қажетсіну әсіресе артқаны байқалады.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық есептемелерінің сенімділігі, оның қаржы - шаруашылық қызметтерінің нәтижелеріне және қаржылық жағдайына қатысты, шаруашылық жүргізуші субъектіге тәуелсіз аудитормен берілген аудиторлық тұжырымда объективті растала алады.
Дипломдық жұмыстың тақырыбын таңдау, аналитикалық ойлауды қалыптастыруға мүмкіндік беретін, қаржылық талдауды зерттеу қажеттілігімен шартталған.
Зерттеудің мақсаты, болып жатқан шаруашылықтық жағдайларды объективті бағалау үшін, оптималды (үйлесімді) басқарушы шешімдерді негіздеу және әзірлеу үшін, сонымен қатар кәсіпкерлік қызметті жақсартудың резервтерін барынша табуға және қолдануға дағдылану үшін талдамалы құралдарды қолдануда дағдыларды алу болып табылады.
Дипломдық жұмыстағы зерттеулердің мақсатын жүзеге асыру үшін келесідей міндеттер:
1 - ТАРАУ. техникА-экономиКАЛЫҚ СИПАТТАМА
1.1. Қаржы есеп – қисабының маңызы
Қаржы есеп – қисабы - бұл кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен қызметі туралы пайдаланушыға қорытындыланған ақпарат беру мақсатында, берілген қаржы есебі негізінде құрастырылған есеп – қисап нысанының жиынтығы, сонымен қатар оның есеп беру кезеңіндегі қаржы жағдайының өзгерістерін осы пайдаланушылармен, белгілі бір іскерлік шешім қабылдау үшін, ыңғайлы және түсінікті нысанда берілетін есеп – қисап десекте болады. Қаржылық есеп, өз кезегінде, компаниямен ішкі пайдалану үшін жинақталатын және қолданылатын өндірістік есептің мәліметтерін қорытындылайды. Бухгалтерлік есепті, жаңа жағдайларда, қаржылық есеп пен өндірістікке функционалдық бөлу қажеттілігі, жоспарлы экономика мен нарықтық экономикадағы есептің міндеттерінің принципиалдық ерекшеліктерімен анықталады.
Жоспарлы экономикада бухгалтерлік есептің негізгі міндеттері болып басқарудың келесідей мемлекеттік органдары үшін ақпаратты жинау және өңдеу табылады: министрліктер мен ведомстволар, статистикалық және салықтық органдар. Жоспарлау, баға белгілеу, сатып алу және жеткізу, жұмыскерлердің айлық жалақысы және басқалары сияқты кәсіпорынның қызметі туралы барлық ең маңызды мәселелер “жоғарыда” шешілді. Кәсіпорын, мемлекеттік меншікті басқару бойынша жеке буын ретінде ғана қарастырылды, ал бухгалтерлік есеп оның сақталуы туралы ақпаратты қамтамасыздандырды. Мемлекет бір мезгілде меншіктенушіде, және кәсіпорын инвесторыда болып табылды1.
Бұл жағдайларда кәсіпорынның есеп – қисабы, мемлекеттік тапсырманың орындалуын, мемлекеттік бюджетке аударымның дұрыстығын және статистикалық ақпараттың жиналуын тексеруші құралдың қызметін атқарды. Осы кезде бухгалтерлік есепке және есеп – қисапқа келесідей талаптар қойылды:
қатаң сәйкестендіру;
өндірістік тапсырманың орындалуын көрсететін көрсеткіштерге бағдарлану;
салық салу және басқада бюджеттік аударымдардың қорын есептеу.
Нарықтық экономикада бухгалтерлік есеп принципиалды басқа функцияларды орындайды. Бұл келесідей жағдайлармен келтіріледі: біріншіден, нарық жағдайларында меншіктенудің құрылымы өзгереді, және мемлекеттік меншік меншіктердің тек қана бір түрі болады; өз қаражаттарын соған салғандықтанда, кәсіпорынның қызметінің нәтижелеріне мүдделі көптеген жаңа меншіктенушілер пайда болады. Екіншіден, кәсіпорын бәсекелестік күресте оған жеңісті қамтамасыз ететін және қажетті қаржылық нәтижелерді қамтамасыздандыратын басқарушы шешімдерді іздеуге мәжбүр болады.
Осы мақсатта ол нарықтық конъюнктураны зерттейді, өзінің әрекетін дербес жоспарлайды, жеткізушілер мен сатып алушыларды табады, бағаны орнықтырады және тағыда басқадай. Үшіншіден, бюджеттік қаржыландыру мен мемлекеттік несиелендіру көп жағдайларда кәсіпорын үшін қаржылық ресурстардың негізгі көздері болып табылмайды. Сондықтан кәсіпорын бәсекелестік күреске сатып алушылар мен өткізу рыногі үшін ғана емес, сонымен бірге коммерциялық банкілердің несиелік ресурстары үшінде, жәнеде басқада әлуетті инвесторлардың қаражаты үшінде түседі.
Осының барлығының нәтижесінде кәсіпорында, бір жағынан, басқарушы шешімдерді қабылдау үшін және олардың нәтижелерін бағалау үшін дер кезіндегі және толық ақпараттың болуына қажетсіну пайда болады. Екінші жағынан, оған өзінің қаражатын инвестициялаған (немесе инвестициялағысы келіп жүрген) тұлғаларға кәсіпорын сәйкесті ақпаратты беруі қажет.
Осымен қатар, нарық жағдайында салықтық аударымның дұрыстығы туралы мемлекет алдында есеп беру қажеттігі сақталуын жалғастыруда.
Сонымен, нарықтық экономикаға өту жағдайында бухгалтерлік есеп есепшілікші және статистикалық атқарушы болғанын қояды және шаруашылық жүргізуші субъектінің қызметі туралы ақпаратты жинаудың, өңдеудің және берудің құралына айналады. Бұл, мүдделі жақтардың өзінің қолындағы қаражатын қалай жақсы инвестициялау туралы негізделген шешімді қабылдауы үшін қажетті.
Кәсіпорын қызметі туралы мүдделі жақтарды шартты түрде екі категорияға бөлуге болады: сыртқы және ішкі пайдаланушылар деп.
Ішкі пайдаланушыларға жататындар, бұл кәсіпорынның басқарушылық қызметкерлері. Ол өндірістік және қаржылық сипаттағы әртүрлі шешімдерді қабылдайды. Мысалы, есеп – қисап негізінде келесі жылға кәсіпорынның қаржылық жоспарын құрады, өткізу көлемін жоғарылату немесе төмендету туралы шешімдер қабылданады, сатылатын тауарлар бағасы туралы, кәсіпорынның ресурстарын инвестициялау бағыттары туралы, несиелерді тартудың тиімділігі туралы және басқада шешімдер қабылданады.
Әрине, мұндай шешімдерді қабылдау үшін толық, дер кезіндегі және дәлдікті ақпарат талап етіледі, өйткені керісінше жағдайда кәсіпорын үлкен зиян (залал) шегуі мүмкін, тіпті банкротқа ұшырауы мүмкін.
Одан өзге, қаржылық есеп – қисап кәсіпорын мен оның сыртқы ортасы арасындағы байланыстырушы буын болып табылады. Нарықтық жағдайларда, кәсіпорынмен сыртқы пайдаланушыларға есеп – қисапты ұсынудың мақсаты, бәрінен бұрын, қаржылық нарықтарда қосымша қаржылық ресурстарды алу болып табылады. Сонымен, қаржылық есеп – қисапта не көрсетілгеніне кәсіпорынның келешегі тәуелді болады.
Кәсіпорын мен қаржылық нарықтар арасындағы тиімді байланысты қамтамасыздандырудың жауапкершілігі, кәсіпорынның жоғары басқарушылық буынының қаржылық менеджерлеріне жүктеледі. Сондықтан олар үшін қаржылық есеп – қисап өте маңызды, олар сыртқы пайдаланушылар қандай ақпаратты алатынын және олардың қабылдайтын шешіміне қандай ықпал ететінін біліп отыруы керек.
Бұл, менеджерлердің ұйғарымында кәсіпорынның қызметі туралы қосымша ішкі ақпарат жоқ деген сөз емес, қаржылық есеп – қисап, көптеген жағдайларда, ақпараттың негізгі көзі болып табылатын сыртқы пайдаланушыларданда ерекшелігі осы болады.
Дегенмен сыртқы пайдаланушылардың шешімі, басқадай теңдесетін жағдайларда, қаржылық есеп – қисаптың көрсеткіштерінің шектелген шеңбері негізінде қабылданады, дәл осы көрсеткіштер қаржылық менеджердің назар аударатын орталығы болады жәнеде кәсіпорынның қаржылық жағдайына қабылданған басқарышылық шешімдердің ықпалын бағалау барысында соңғы нүктесі болып табылады.
Сыртқы қаржылық есеп – қисапты пайдаланушылар өздерінің ішінде, өз кезегінде, екі топқа бөлінеді: компанияның қызметіне тікелей мүдделі пайдаланушылар (1), жәнеде компанияның қызметіне жанама мүдделі пайдаланушылар (2).
Бірінші топқа жататындар:
кәсіпорынның меншікті қаражатының жоғарылау немесе төмендеу үлесін анықтауды және компания жетекшілерінің ресурстарды тиімді қолданылуын бағалауды қажет ететін кәсіпорынның қазіргі және әлуетті меншіктенушілері;
есеп – қисапты несиені берудің немесе уақытын ұзартудың тиімділігін бағалау үшін, несиелендіру жағдайын анықтау үшін, несиені қайтару кепілдігін анықтау үшін, кәсіпорынға тапсырыскер ретіндегі сенімділікті бағалау үшін қолданатын қазіргі және әлуетті несиегерлер;
нақты тапсырыскермен іскерлік байланыстың сенімділігін анықтайтын жеткізушілер мен сатып алушылар;
есептесу құжаттарының құралуының дұрыстығын тексеретін, салықтар есебінің дұрыстығын тексеретін, салық саясатын анықтайтын салық органдары тұлғасындағы, мемлекет;
алатын айлық жалақысы тұғырынан және осы кәсіпорынның жұмысының келешегі көзқарасынан, есеп – қисаптың мәліметтеріне мүдделі болатын компанияның қызметкерлері.
Сыртқы қаржылық есеп – қисапты пайдаланушылардың екінші тобы — бұлар бірінші топтағы пайдаланушылардың мүддесін қорғау үшін есеп – қисапты зерттеп зерделеу қажет болатын, заңдық және жеке тұлғалар. Бұл топқа кіретіндер2:
инвесторлар мүддесін қорғау мақсатында, есеп – қисап мәліметтерінің заңға және есеп пен есеп – қисаптың жалпы қабылданған ережелеріне сәйкестігін тексеретін аудиторлық қызметтер;
өз тапсырыскерлерінің капиталын сол немесе басқа компанияға салуына қатысты ұсыныстар әзірлеу мақсаттарында есеп – қисапты пайдаланатын қаржылық мәселелер бойынша кеңесшілер;
бағалы қағаздар биржалары;
фирмаларды тіркеу бойынша шешім қабылдайтын және компанияның қызметін тоқтату жайлы шешім қабылдайтын, жәнеде есеп және есеп – қисапты құрудың әдістерін өзгерту қажеттігін бағалаушы, тіркеші жәнеде басқалай мемлекеттік органдар;
заң шығарушы органдар;
өзара шарттардың шартын орындауды бағалау үшін, пайданы бөлу кезінде заңдық нормалардың сақталуын бақылау үшін және дивидендтердің төленуі кезінде заңдық норманы сақтау үшін, сонымен қатар зейнет ақылық қамтамасыздану жағдайын анықтау үшін есеп – қисапты керек ететін заңгерлер;
жеке компаниялар мен салалар қызметінің өркендеуі мен талдануы бетбұрысын бағалаудағы шолуларды дайындау үшін, қаржы қызметінің қорытынды көрсеткіштерінің есебіне шолуларды дайындау үшін, есеп – қисапты қолданушы баспасөз бен ақпараттық агенттіктер;
есеп - қисапты салалар бойынша статикалық қорытындылау үшін қолданушы, салалық деңгейде қызмет нәтижелерін бағалау және салыстырмалы талдау үшін пайдаланатын сауда - өндірістік ассоциациялар;
қаржылық ақпаратқа өзінің айлық жалақыға және еңбек келіссөздері шарттарына қатысты талаптарын анықтау үшін, сонымен қатар осы кәсіпорын кіретін саланың даму бетбұрысын бағалау үшін мүдделі, кәсіподақтар
Келтірілген кесте кәсіпорын қызметі туралы қайсы ақпарат көзі пайдаланушылардың ең маңызды топтарының қандай мүдделі екендігіне қысқа және көрнекі көрінісін береді, жәнеде қаржылық есеп – қисаптың маңызы мен мәнін көрсетеді.
Нарықтарды қаржыландыру және қаржылық шешімдерді қабылдау үшін есеп – қисаптың ерекше маңызды болуына байланысты, нарықты экономикалы елдерде оның реттелуіне үлкен көңіл бөлінеді. Жекелеп айтсақ, сәйкесті ұйымдармен әзірленетін және соның негізінде бағалы қағаздар биржаларында компанияның тіркелуі жүретін, қаржылық есеп пен есеп – қисаптың принциптары мен стандарттары бар.
Бұл стандарттардың ұлттық айырмаларының (ерекшеліктерінің) болуына қарамастан, олардың ең маңызды жалпылама сапасы болып, дербес инвесторларды қоса алғандағы кәсіпорынмен қаржылық нарықтар арасындағы толық бағалы ақпарат ағынымен қамтамасыз етуші болуы табылады. Мұндай жұмыс қазіргі уақытта Қазақстанда жүріп жатыр.
Дегенмен, қазіргі уақытта қазақстандық кәсіпорындардың есебі мен есеп – қисабы олардың жоспарлы экономика жағдайында орындалынған функциясынан нарықты экономика жағдайларында орындалатын функциясына түрленуі сатысында тұр. Осыған байланысты қазақстандық кәсіпорындардың есеп – қисаптары әзірше, бірқатар жағдайларда, қаржылық шешімдер қабылдау үшін, алдын – ала түзету енгізусіз барлық қаржылық ақпаратты тікелей алу мүмкіндігін бере алмайды.
Сондықтан, біздің елдегі қаржы менеджері үшін, нарықты экономикасы дамыған елдерде кеңінен қолданылатын қаржылық менеджменттің әдістерін пайдалану үшін қандай қосымша көрсеткіштерді есептеу керек және қолдағы қолданбалы есеп – қисап жүйесіне қандай түзетулер енгізу керек екенін білудің маңызы өте зор және білуі керек.
Нарық жағдайларында қаржылық есеп – қисапты құру, оны қаржылық басқарудың жеткілікті тиімді құралы ететін, бірқатар принциптерге негізделген. Бұл принциптерді қазақстандық кәсіпорындардың есеп – қисаптық жүйесіне біртіндеп енгізу, қаржылық менеджменттің мақсаттары үшін оның қолданылуының тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Дамыған қаржы нарығының сыртқы пайдаланушыларына ұсынылатын ақпаратқа қойылатын негізгі талап, ол осы пайдаланушылар үшін оның пайдалы болуымен қорытындыланады, яғни осы ақпаратты негізделген іскерлік шешімдерді қабылдау үшін қолдануға болатындай болуы. Пайдалы болуы үшін, ақпарат сәйкес критерияларға жауап беруі қажет (1 суретті қараңыз).
Орындылық, осы берілген ақпараттың маңызды екенін және пайдаланушымен қабылданатын шешімге ықпал ететінін көрсетеді. Ақпарат орындылықты (жөнді) деп саналады, егер ол келешектікті және ретроспективтікті талдау мүмкіндігін қамтамасыз ететін болса, яғни өткен, ағымдағы және келешектегі шешімдердің нәтижелері туралы болжауды әзірлеуді жәнеде пайдаланушының бұрынғы шешімдерінің дұрыстығын растауды немесе оның қателікті болғанын айқындауды қаматамасыздандырса. Орындылық, сонымен қатар, осы ақпараттың уақытқа сай екендігін болжалдайды, өйткені, егер ақпарат қажетті уақыттан соң алынған болса, онда ол шешімнің қабылдануына ешқандай ықпал ете алмайды.
Ақпараттың сенімділігі оның шыншылдығымен, экономикалық мазмұнының заңдық нысаннан басым болуымен, тексеру мүмкінділігімен және құжаттық негізділігімен, жәнеде мәліметтердің бейтараптығымен анықталады.
Ақпарат шыншыл деп есептеледі, егер онда қателіктер мен әділетсіз бағалаулар болмаса, сонымен қатар шаруашылықты тұрмыстың жағдайын бұрмалаушылық болмаса. Мазмұнның заңдық нысаннан басым болуының талабы, есеп – қисапқа енгізілетін барлық мәліметтердің, бәрінен бұрын, олардың экономикалық мазмұнының тұрғысынан қаралуын, тіпті олардың заңдық нысаны басқадай трактовканы қарастырылсада, көрсетеді.
Бейтараптық, қаржылық есеп – қисаптың, жалпы есеп – қисапты пайдаланушылардың бір тобының мүддесін қанағаттандыру үшін басқа топқа зиян келтіруге акцент жасамайтынын болжалдайды. Түсініктілік пайдаланушылардың есеп – қисаптың мазмұнын арнайы мамандықты дайындықсыз түсіне алатынын көрсетеді. Салыстыру осы кәсіпорында бухгалтерлік есептің қолданылатын әдістерінің бірізділігінің сақталуын талап етеді жәнеде сол арқылы кәсіпорын қызметі туралы мәліметтердің бірнеше есеп беру кезеңінде салыстырылуы қамтамасыз етілуін талап етеді.
Ақпараттың әрбір бірлігі есеп – қисапқа, осы қаржылық ақпараттың есептің анықталған принциптері негізінде жүргізілгенін, сонымен қатар мәліметтердің есеп беру ақпаратына енгізілуінің қолданылатын шектеулерін ескере отырып, кіргізіледі.
1.2. Кәсіпорынның есеп саясаты, оның ролі мен міндеті
Кәсіпорынның есеп саясаты термині, бухгалтерлік есептің халықаралық стандарты бойынша Комитетпен шығарылатын, стандарттарда қолданылатын accounting policies сөз тіркесінің орыс тіліндегі еркін аудармасы ретінде, қолдануға сексенінші жылдардың аяғында кірді. Қазақстан Республикасының 24.06.02 жылғы № 329-II Бухгалтерлік есеп пен қаржы есептемесі туралы Заңына сәйкес ҚР бухгалтерлік есеп пен қаржы есептемесі жүйесін реттеуші, есептің жалпы ережелері мен негізгі принциптерін орнықтырушы нормативті құқықтық актілер, ұйымдар үшін ішкі бақылау мен сыртқы аудит бойынша талаптарға ұйымның есеп саясатын енгізеді.
Экономикалық әдебиеттерде әрқилы анықтамалар келтіріледі: Кәсіпорынның есеп саясаты, берілген уақыт кезеңінде, әрекеттегі нормативті база жағдайларындағы кәсіпорындарда бухгалтерлік есепті жүргізудің әдістемелік және ұйымдастырушы негіздерін регламенттейтін, принциптер мен ережелердің жиынтығын көрсетеді; ...бұл, шаруашылықты жүргізуге сәйкесті жағдайлар ретінде кәсіпорынмен таңдалған, бухгалтерлік есепті жүргізудің әдістерінің қосындысы; ...бұл, жалпы ережелерден және өзінің әрекетінің ерекшеліктерінен шыға отырып, кәсіпорынмен хабарланған бухгалтерлік есепті жүргізудің нақты әдістері мен нысандарының жиынтығы . Бухгалтерлік есептің стандартында № 1 13 қараша 1996 ж. № 3 есеп саясаты - бұл субъект жетекшісімен бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржы есептемесін ашу үшін, олардың принциптері мен негіздеріне сәйкесті қабылданатын әдістер жиынтығы. Осы анықтама бухгалтерлік есептің әдісі анықтамасымен дәл келеді.
Бухгалтерлік есептің әдісі ғылым ретінде бұдан 500 жыл бұрын құрылды және практиканың көрсеткеніндей, ешқандай қоғамдық - экономикалық құрылыс оны ауыстыра алмайды. Өзгеріс тек қана техникалық және ұйымдастыру жоспарында, бухгалтерлік есептің әдісін тиімді және пайдалы қолдану мақсатында өтеді. Сондықтан халықаралық стандарттар, бухгалтерлік есепті жүргізудің әдістері мен тәсілдерінің жиынтығын емес, оның әдістерінің жүзеге асуының технологиялық негіздері және ұйымдастырудың принциптері мен ережелерін қарастырады. Сондықтан, кәсіпорынның есеп саясаты, кәсіпорынның максимал оперативті, толық, объективті және сенімділікті қаржылық және басқарушы ақпаратын қалыптастыру мақсатында кәсіпорында бухгалтерлік есептің әдістерінің (тәсілдерінің) жүзеге асырылуы технологиялары мен ұйымдастыру ережелері (нұсқалары) және принциптерінің жиынтығын көрсетеді.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есеп әдісі мен есеп саясатының өзара байланысы төменде келтірілген суретте көрнекі кескінделген.
Бухгалтерлік есеп әдісі мен есеп саясатының өзара байланысы 3
1.1 сурет
Бухгалтерлік есеп Әдісі
(кәсіпорынның шаруашылық қызметі фактілерінің өзара байланысының көрінісі, ақшалай түрде өлшемдеу және қорытындылау)
Бухгалтерлік есеп ТӘсілдері
Біріншілікті бақылау
Құндық өлшемдер
Ағымды топтасулар
Жиынды қорытындылау
Құжаттау
инвентаризация
бағалау
Калькуляция
шоттар
Екіеселікті жазу
баланс
есептеме
КӘСІПОРЫННЫҢ ЕСЕП САЯСАТЫ
Бухгалтерлік есеп әдісін өткізу ретінде
ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ТӘРТІБІ
Біріншілікті бақылау
Құндық өлшемдер
Ағымды топтасулар
Жиынды қорытындылау
Біріншілікті құжаттар реквизиттері мен нысандары , құжат айналымы және т.б.
Инвентаризацияның кезеңдігі мен масштабы , оны жүргізу тәртібі
Мүліктерді бағалаудың нақты әдістері мен міндеттері
Өзіндік құн калькуляциясы мен өнімнің нақты әдістері және т.б.
Шоттар жоспары
Шаруашылық қызметінің жеке фактілерінің есепте кескінделу сұлбасы
Баланс статьяларының құрамы, мүліктер мен міндеттемелердің нақты бағалану әдістері
Есептемелердің реквизиттері мен нысандары, статьялар құрамы және т.б.
Бухгалтерлік есеп әдісінің тәсілдерін өткізу құралы болып табылатын есеп саясаты (біріншілікті бақылау, ағымды топтасулардың құндық өлшемдері, жиынды қорытындылау), әртүрлі кәсіпорындарда ерекшелікті болады.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп барлық уақытта халық шаруашылығының барлық салаларының кәсіпорындары үшін міндетті ережелер жиынтығын көрсететін және кәсіпорынның басқа құрылымдары арасында дербес құрылым ретінде, ерекше орынды алатын бухгалтерияның барлық әрекетін регламенттейтін.
Нарықты экономикаға өту басқарудың барлық жүйесінің түрленуі қажеттілігіне әкелді. Басқарудың кез - келген жүйесі сәйкесті ақпаратқа сүйенеді. Кез - келген ұйымда ақпараттық жүйенің негізін бухгалтерлік есеп құрайды.
Меншіктенудің әртүрлі нысанындағы шаруашылық жүргізуші субъектілердің пайда болуы, нарықты құрылымдардың тууы, нақты кәсіпорынның ерекшеліктерінің бухгалтерлік есепте көрсетілу қажеттілігіне ықпал етті, яғни олардың әрқайсысында есеп саясатын құру қажеттігін байқатты.
Есеп саясатын қалыптастыру үшін база және негіз болып Бухгалтерлік есеп туралы Заң, шаруашылық операцияларын, активтерді, меншікті капиталдарды, міндеттемелерді, әрекет ету нәтижелерін кескіндеудің альтернативті әдістерін жіберетін, бухгалтерлік есеп стандарттары табылады.
Есеп саясатының қалыптасуы әрбір стандартта, оның негіздемесінде, субъектінің қызмет жағдайынан шыға отырып, жәнеде оны бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржы есептемесін ұсыну үшін негіз ретінде қабылдап, ұсынылған әдістердің бірін таңдаумен қорытындыланады. Есеп саясатын қалыптастыру және қолдану кезінде есеп принциптерін сақтау керек.
Ұйымның есеп саясаты кәсіпорынның жұмыс істеу кезеңінде қалыптасады, бірақ өзгерістер мен қосымшалар есеп беру кезеңінің басынан енгізіледі. Бұл қаржы есептемесінің уақытты құрастырылуын, оның сенімділігін (түсініктілігін) және мүдделі тұтынушылардың кең аумағына тиімділігін қамтамасыз етеді. Одан өзге, ұйымның бағалық, инвестициялық, жабдықтау - өткізу саясатын әзірлеу үшін негіз болып саналады.
Есеп саясаты, шоғырланған қаржы есептемесін дайындау кезінде негізгі серіктестіктің және оның еншілес және тәуелді серіктестіктерінің қаржылық - шаруашылықты қызметінің ұқсас операциялары мен жағдайларын кескіндеу бірлестігінде және қаржылық есептемесінің көрсеткіштерін салыстыруға қол жеткізу мақсатында, ұйымның барлық құрылымдық бөлімдері үшін бірыңғай болып табылады. Есеп саясатын қалыптастыру жауапкершілігі ұйымның жетекшісіне артылады.
Қазақстан Республикасының заңдық тұлғасы ретінде тіркелген әрбір ұйым, олардың әрқайсысының қызметінің өзіндік ерекшелігін ескеріп отырып әзірленген, өз есеп саясатын ұстануы керек. Қызметтің түрі өзгерген немесе жаңа түрі пайда болған кезде, кәсіпорынды қайта ұйымдастырған кезде және басқада себептер болғанда ұйымдар өзінің есеп саясатын қайта қарауға және қосымшалар мен өзгерістер енгізуге мәжбүрлі болады.
Қалыптастырылған есеп саясаты бухгалтерлік есептің әртүрлі жақтарын қамтиды, оған енетіндер:
1) әдістемелік - яғни есептеу жүйесінің негізгі ережелері, тәртібі және заңдық нормативтері мен ережелері, мүліктер мен міндеттемелерді бағалау әдістері, есептеу ерекшеліктері және негізгі қаражаттарды, тауарлы - материалдық қорларды, материалдық емес активтерді бағалануы, негізгі қаражаттардың әртүрлі түріне амортизацияны есептеу әдістерін таңдаудың негізделуі, табысты есептеу әдістері және т. б.
2) техникалық - есепті жүргізу нысанын және шоттардың меншікті жұмысшы жоспарын әзірлеуді, есеп - қисап тізілімдерін тізбесін, олардың құрылуын, тізбектілігі мен жазу техникасын, олардың өзара байланысын, сонымен қатар алдын - ала, ағымдағы және келешектегі бухгалтерлік бақылау жүйесін таңдау. Одан өзге, есеп саясатының техникалық саясаты өндірісті басқару және оған қызмет көрсету бойынша шығыстардың бөлінуінің әртүрлі нұсқаларын әзірлеуді, бухгалтерлік есепті жүргізу нысанын, басқару аппараты үшін ішкіөндірістік есеп берудің құрамын анықтауды қамти алады.
3) ұйымдастыру - бухгалтерлік аппараттың, оның құрылымының, лауазымдық қызметтердің бөлінуінің және субъект бухгалтериясының қызметкерлерін тіркеу үшін қажетті басқада мәселелердің құқығы мен міндетін анықтау. Басқаша айтқанда, есеп саясатының ұйымдастыру аспектісінің құрама бөлігі болып есептеуші қызметкерлердің еңбектерінің бөліну шекараларының айқындығын орнықтыру табылады.
Дұрыс қалыптастырылған және сыпайы орындалатын есеп саясаты мүмкіндікті айыппұлдан ғана құтқарып қоймайды (салық органдары мен бюджеттен тыс қорлардың), сонымен қатар, маңызы төмен емес, зиян, залалды нақты төмендетуге және бизнес тиімділігін жоғарылатуға мүмкіндік береді. Бүгінгі күнде, осы сияқты, есеп саясаты мен есептеу процестерінің автоматтандырылуы арасындағы тығыз байланыста айқын байқалады, өйткені,қажетті ақпараттың көлемін өсіруде қажетсіну пайда болуда. Сондықтан есеп саясаты басқарудың нақты құралы және жетекшінің әрекеттегі көмекшісі болып табылады.
Есеп саясатының міндеттері бухгалтерлік есепті жүргізу ережелерімен сәйкес келеді:
есеп беру жылы ішіндегі шаруашылық операциясын есептеудің қабылданған әдістемесінің өзгермеуі;
шаруашылық операциясының толық көрсетілуі;
есеп беру кезеңдері бойынша табыстар мен шығыстардың дұрыс бөлу;
өндірістің ұсталған шығынын, айналымы мен күрделі қаржы жұмсалымын қатаң бөлу;
синтетикалық және талдама есептің сәйкестігі;
қосарлы жазу әдісін қолдану;
уақыт бойынша жұмсалымды шектеу;
кәсіпорынның мүліктік ерекшелігін сақтау;
кәсіпорын қызметінің үздіксіздігі.
Осы ережелердің жиынтығы сәйкесті басқару шешімдерін қабылдау үшін жетекшіні қажетті ақпаратпен қамтамасыздандыруға әкеледі, сонымен қатар жоспарлаумен, өндірістік - қаржылық қызметті талдаумен, өндірісті бақылаумен және басқарумен өзара байланысқа әкеледі.
2 - Тарау. Қаржы есептемесі - шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық күйін талдау негізі ретінде
2.1. Бухгалтерлік есеп пен қаржы есептемесінің маңызы
Қазіргі кездерде ААҚ (ашық акционерлік қоғам) телекоммуникацияның ұлттық торабын ұйымдастыру, дамыту және жаңғырту бойынша, байланыс қызметтерінің тізімін кеңейту және Қазақстан Республикасының шаруашылық жүргізуші субъектілері мен тұрғындарының телекоммуникацияның қызметтеріне әмбебап қол жеткізуін қамтамасыздандыру бойынша міндеттерді шешеді. ААҚ мақсаты бірыңғай техникалық және ұйымдастыру идеологиясы негізінде өркендейтін және қызмет істейтін, жоғары сапалы ішкі және халықаралық алмасуларды, телекоммуникация қызметінің барлық түрінің дамуы үшін күшті базаларды, оның ішінде мемлекеттік басқару, қорғаныс, қауіпсіздік және тәртіп құқығын қорғау органдарының мүдделерін және оларға артылған міндеттерді шешуді қамтамасыздандыратын телекоммуникацияның қазіргі торабын құру болып табылады.
Компания телекоммуникациялық қызмет көрсетудің негізгі спектрін көрсету саласында монополист болып табылады, оның қызметіне кіретіндер: жергілікті, қала аралық (ішкі және ТМД елдері бойынша) және халықаралық телефон байланысы, телеграфтық және телекстік байланыс, мәліметтерді телекоммуникациялық беру, арналарды жалға беру, мобильдік және пейджингтік байланыс, теле- және радио-трансляция, байланыстың сымсыз құралдары бойынша қызмет көрсету. Қызмет көрсету тарифтары табиғи монополияны реттеу бойынша Агенттікпен реттеледі.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып, 1994 жылы Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетінің Қаулысы негізінде ұлттық акционерлік компаниы ретінде құрылған және 1996 жылдың ақпан айында ашық акционерлік қоғам болып қайта құрылған “Қазақтелеком” ашық акционерлік қоғамы табылады.
ААҚ “Қазақтелекомның” қаржылық-экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіш атаулары
2001 жыл
2002 ыл
2001 ж.
% қатн.
2003 жыл
2002 ж.
% қатн.
Негізгі қызметінен түсетін табыс млн.тенге
29,852.5
38,584.6
129.3
45,880.7
118.9
1 телефон желісінен түсетін табыс тыс.тенге
17.0
21.0
123.5
23.7
112.7
1 жұмысшыға келетін табыс тыс.тенге
904.6
1,248.7
138.0
1,471.6
117.9
Операциялық қызмет шығындары. млн.тенге
22,864.7
33,716.7
147.5
34,120.1
101.2
Негізгі қызметінен түсетін табыс (операциял. Пайда) млн.тенге
6,987.8
4,867.9
69.7
11,760.6
241.6
Салық сомасы млн.тен.
7,612.2
11,368.4
149.3
12,764.7
112.3
Таза табыс млн.тенге
-958.0
2,858.7
8,639.4
302.2
Жұмыскер. саны, барл. адам
32,968
30,872
93.6
31,177
100.9
Қаржы есептемесін құрастыру - есептеу жұмысының аяқталу этапы. Қаржы есептемесі ретінде, есепті кезеңдегі субъектінің қаржы - шаруашылықты қызметін кешенді сипаттайтын қорытынды және өзара байланысты көрсеткіштерін түсінуге болады. Ол шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық есебінің қорытындыланған мәліметтеріне негізделеді және есепті кезеңдегі оның қаржылық жағдайы мен шаруашылықты қызметімен акционерлерді, кең жұртшылықты, банкілерді, сақтандыру компанияларын және үкіметтік органдарды таныстыру мақсатында арнайы анықтамаларда, қаржылық газеттерде және басқада бұхаралық ақпарат құралдарында жарияланады. Сонымен қатар, есептерде бірқатар аралас жылдардыңда мәліметтері жиі жарияланады, ол шаруашылықты қызметтің динамикалық көрінісін көруге, оның дамуының беталысын анықтауға және белгілі дәрежеде оны алдағы кезеңдерге болжауға мүмкіндік береді.
Қаржы есептемесінің маңызы, шаруашылық жүргізуші субъектінің көп қырлы қызметінің ағымдағы және келешектегі жоспарлауының жүзеге асуы негізделетін, оптималды басқарушы, өндірістік және қаржылық шешімдер қабылданатын аудит және қаржылық талдаудың ақпараттық базасы болып табылатындығы. Оны мұқият, ұқыпты зерттеу субъектінің қызметінің қорытындысын объективті бағалауға, қол жеткен табыстардың себебін ашуға, сонымен қатар оның жұмысындағы жетімсіздіктерді ашуға мүмкіншілік береді және оның шаруашылықты қызметтінің жетілу жолдарын жоспарлауға көмектеседі.
Қазіргі кезде қаржы есептемесіне “Бухгалтерлік есеп туралы” қолданудағы заңға сәйкес үш есеп беру кіреді: бухгалтерлік баланс; қаржы - шаруашылықты қызметтің нәтижелері туралы есеп; ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп.
Қаржы есептемесінің жүйесіндегі өзекті рольді, шаруашылық жүргізуші субъектінің ресурстары мен, белгілі бір уақытқа олардың қалыптасу көздерін көрсететін, бухгалтерлік баланс атқаруда (Қосымша 1 және 2). Ол маңызды функцияларды орындайды. Біріншіден, меншіктенушілер мен менеджерлерді шаруашылық жүргізуші субъектінің мүліктік күйімен таныстырады, яғни олар субъект иелік ететін материалдық қаражат қорының сандық және сапалық қатынасының қаншалықты екенін біледі. Екіншіден, субъект үшінші жақ алдында, жақын күндер ішінде, өзіне алған міндеттерді ақтай алу мүмкіндігін баланс бойынша анықтайды. Үшіншіден, активтер мен олардың қалыптасу көздерінің статьяларының мазмұны, оны ішкіде, сыртқыда тұтынушының қолдануына мүмкіндік береді. Қаржы есептемесінің орталық нысаны бола отырып, бухгалтерлік баланс есеп беру күніндегі субъектінің мүлігінің құрамы мен құрылымын, ағымды активтердің өтімділігі мен айналымдылығын, меншікті капиталы мен міндеттерінің барлығын, дебиторлық және несиелік қарыздарының динамикасы мен күйін, субъектінің несиелендіру қабілеттілігі мен өтеу қабілеттілігін анықтауға мүмкіндік береді. Оның мәліметтері бойынша капиталды орналастыру тиімділігін бағалауға және ағымдағы және алдағы шаруашылықты қызмет үшін қарыз көздерінің құрылымының, мөлшерінің және оны тартудың тиімділігінің жеткілікті екенін білуге болады. Бухгалтерлік баланста көрсетілетін активтер, меншікті капитал және міндеттер, қаржылық күйді анықтаумен тікелей байланысты, қаржы есептемесінің элементтері болып табылады.
Активтер - бұл, субъектінің құндық бағасы бар мүлігі, мүліктік және жеке мүліктік емес игілігі мен құқығы.
Меншікті капитал - активтер мен міндеттер сомасы арасындағы айырым ретінде анықталады.
Міндеттеме - бұл тұлғаның (борышқордың) басқа тұлға пайдасына (несиегердің) белгілі бір әрекет жасау міндеті, келесілер сияқты: мүлікті табыстау, жұмысты орындау, ақша төлеу және т.б., немесе әрекет жасаудан тартыну, ал несиегер борышқордан оның өз міндеттерін орындауды талап етуге құқығы бар.
Дегенмен, былтырғы жылдың балансы мен ағымдағы жылдың балансында пайдалы талдама мәліметтердің болуына қарамастан, олардан осы кезең ішіндегі қаражаттардың қозғалысының толық көрінісін алу мүмкін емес.
Қаржы есептемесінің маңызды нысаны болып қаржы - шаруашылықты қызметтің нәтижелері туралы есеп табылады (Қосымша 3 және 4). Оған қаржы есептемесінің қалған екі элементтері туралы мәліметтер кіреді - табыстар және шығыстар туралы. Бухгалтерлік есеп беру туралы туралы заңда, сонымен қатар қаржылық есепті дайындау және ұсынуға арналған Тұжырымдамалық негізде, бұл элементтердің субъектілердің қаржылық көрсеткіштерін өлшеумен тікелей байланысты екені көрсетілген. Табыстар активтердің жоғарылағанын немесе міндеттемелердің төмендегенін көрсетеді, ал шығыстар - есеп беру кезеңінде активтердің төмендегенін немесе міндеттемелердің жоғарылағанын көрсетеді.
Қаржы - шаруашылықты қызметтің нәтижелері туралы есепке субъектінің барлық табыстары сомасының, өз қызметін қолдау үшін шығарылған барлық шығыстар сомасымен салыстырмасы кіреді, жәнеде баланстан ерекшелігі, ол есеп беру кезеңіндегі қаржы нәтижесін көрсетеді. Сондықтанда баланспен салыстырғанда бұл құжат талдаушы үшін өте маңызды және ақпаратты болып табылады. Ол шаруашылық жүргізуші субъектінің қызметінің нәтижелерін, субъектінің табыс немесе залал әкелетінін анықтау үшін табыстар мен шығыстар туралы мәліметтердің жеткілікті егжей - тегжейлі бөлшектелуі көмегімен анықталған есеп беру кезеңінде бағалауды қамтамасыз етеді.
Өзінің барлық маңыздығына қарамастан, қаржы - шаруашылықты қызметтің нәтижелері туралы есеп, шаруашылық жүргізуші субъектінің төлеу қабілеттілігін қамтамасыздандыру үшін өтімді қаражаттардың жеткілікті мөлшерін қалыптастыруға, алынатын табыс мүмкіндік беретіні немесе бермейтіні туралы жеткілікті ақпаратты бермейді. Субъектімен алынатын табыс, оның таза еркін қаражаттарынан едәуір ерекшелене алады, және субъекті өзінің табысты болғанына қарамастан, қаражаттың жеткіліксіздігін сезінеді.
Шаруашылық жүргізуші субъектінің өзінің қаражаттарын қалай алатынына және қалай қолданатынына қанағаттанардай түсініктемені баланста, есептемеде бере алмайды. Оның қызметінің тиімділігі мен келешектілігі қандайда бір кезеңде алынған таза табысынанда гөрі, өтімділік дәрежесіне көбірек тәуелді, яғни ақшалай қаражаттың қозғалысына.
Қазақстан Республикасының шаруашылық жүргізуші субъектілері үшін үшінші жаңа нысан болып Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп табылады, мұнда субъектінің нақты кезеңдегі қаражат көздері анықталады, жәнеде бұл қаражаттардың қалай пайдаланылатыны көрсетіледі. (Қосымша 5 және 6). Есеп, берілген есеп беру кезеңінде субъектінің жұмсаған ақшалай қаражатын жабу үшін негізгі қызметтен алынатын қаражаттардың жеткілікті болатынын немесе болмайтынын көрсетеді. Ол қолданушыларға, оларды операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметтері қазындығында, есеп беру кезеңінде ақшалай қаражаттың келуі және кетуі туралы ақпаратпен қамтамасыздандыра отырып, субъектінің қаржылық жағдайындағы өзгерістерді бағалауға мүмкіндік береді. Басқаша айтқанда, ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп - бұл, шаруашылық жүргізуші субъектінің қаражатты қайдан алатынын және олардың қалай қолданылатынын көрсететін құжат.
2.2. Қаржы есептемесін талдау әдістері
Қаржы есептемесін талдау қаржылық талдауды жүргізудің негізінде жатыр. Қаржылық талдаудың мақсаты: кәсіпорынның ағымды және келешекті қаржылық күйін бағалау; кәсіпорынның өркендеуінің мүмкінділікті және тиімділікті қарқындылығын, олардың қаржылық қамтамасыз етілу жаіғасымынан бағалау; қаражаттың қол жетерлік көздерін айқындау және оларды жаңғыртудың мүмкіншілігі мен тиімділігін бағалау; капиталдар нарығындағы кәсіпорын жағдайын болжау.
Қаржылық талдаудың негізгі міндеті, кәсіпорынның қаржылық күйінің, оның кірісі мен залалының, активтері мен пассивтері құрылымындағы өзгерістерінің, дебиторлар мен несиегерлермен есептесуінің объективті және дәл көрінісін беретін, өзекті параметрлердің біршама мөлшерін алу болып табылады.
Талдау мақсаты, талдамалық міндеттердің белгілі бір өзара байланысқан жиынтығын шешу нәтижесінді жүзеге асады. Талдамалық міндеттер - талдауды жүргізудің ұйымдастыру, ақпараттық, техникалық және әдістемелік мүмкіндіктерін ескерумен, талдау мақсатын нақтылауды көрсетеді. Кәсіпорынның қаржылық қызыметін бағалау бухгалтерлік есеп - қисап негізінде жүзеге асады.
Қаржылық есеп берудің талдамалы оқылымының негізгі принципі - ол дедуктивтік әдіс, яғни жалпыдан жекеге. Бірақ, ол көп рет қолданылуы керек. Мұндай талдауды жүргізу кезінде шаруашылықтық факторлар мен уақиғалардың тарихи және логикалық тізбектілігі, алынған бағыт пен күштер және олардың әрекеттер нәтижелеріне ықпалы қайта туындайды.
Қаржылық талдау практикасы, қаржалық есеп берудің негізгі оқылу ережелерін (талдау әдістемесін) әзірледі, оның негізінде келесідей басты тәсілдер қолданылыады:
- Деңгейлес талдау - есеп - қисаптың әрбір жайғасымын өткен кезеңмен салыстыру;
Сатылас талдау - есеп - қисаптың әрбір жайғасымының жалпы нәтижелерге ықпалын анықтаумен қорытынды қаржалық көрсеткіштер құрылымын анықтау;
Тренділік талдау - есеп - қисаптың әрбір жайғасымын өткен кезеңнің қатарында салыстыру және трендіні анықтау, яғни жеке кезеңдердің өзіндік ерекшеліктері мен кездейсоқ ықпалдардан тазартылған көрсеткіштер динамикасының негізгі тенденциялары. Тренд көмегімен келешектегі көрсеткіштердің мүмкіндікті мәндерін қалыптастырады, демек, келешекті болжалды талдау жүргізіледі;
Салыстырмалы көрсеткіштердің талдауы - есеп берудің жеке жайғасымдары немесе есеп - қисаптың әртүрлі нысандарының жайғасымдары арасындағы қатынастарды есептеу, көрсеткіштердің өзара байланысын анықтау;
Салыстырмалы талдау - бұл талдауға фирмалардың, еншілес фирмалардың, бөлімшелердің жеке көрсеткіштері бойынша есеп - қисаптың жиынтық көрсеткіштерінің ішкі шаруашылықты талдауы да жатады жәнеде берілген фирманың көрсеткішін бәсекелестердің көрсеткіштерімен, орташа салалық және орташа шаруашылықты деректермен шаруашылық аралық таудауыда кіреді;
Факторлық талдау - нәтижелік көрсеткішке жеке факторлардың ықпалын талдау.
Қаржылық талдау өзара тығыз байланысқан екі бөлімнен тұратын, шаруашылық әрекетінің толық талдауының бөлігі болып табылады: қаржылық талдау және өндірістік басқару талдауы.
Қаржылық талдау сыртқы және ішкі болып екіге бөлінеді. Сыртқы қаржылық талдаудың ерекшеліктері болып табылатындар:
кәсіпорынның қызметі туралы ақпаратты қолданушылардың, талдаудың субъектілерінің көптілігі;
талдаудың субъектілерінің мақсаттары мен мүдделерінің әртүрлілігі;
талдаудың, есептеу және есеп - қисап жүргізу стандарттарының типтік әдістемелерінің болуы;
талдаудың тек қана көпшілікке бағдарлануы, кәсіпорынның сыртқы есеп - қисабы;
алдыңғы фактордың салдары ретіндегі талдау міндетінің шектелуі;
кәсіпорынның қызметі туралы ақпаратты қолданушылар үшін талдаудың нәтижелерінің максималды ашақ болуы.
Тек қана бухгалтерлік есеп - қисаптың деректеріне негізделетін қаржылық талдау, кәсіпорыннан тыс жерде оның мүдделі контрагенттерімен, меншіктенушілермен немесе мемлекеттік органдармен жүргізілген сыртқы талдау сипатын алады. Бұл талдау шаруашылық жүргізетін субъектінің барлық табысты құпияларын ашуға мүмкіндік бермейді.
Көпшіліктік қаржылық есеп - қисаптың деректері бойынша, кәсіпорынның серіктестерімен жүргізілген сыртқы қаржылық талдаудың негізгі мазмұнын құрайтындар:
табыстардың абсолюттік көрсеткіштерін талдау;
пайдалылықтың салыстырмалы көрсеткіштерін талдау;
кәсіпорынның қаржылық күйін, нарықтық тұрақтылығын, баланстың өтімділігін, төлем қабілеттілігін талдау;
қарыз капиталдың қолданылуының тиімділігін талдау;
кәсіпорынның қаржылық күйінің экономикалық диагностикасы және эмитенттердің рейтингтік бағасы.
Кәсіпорынның қызметі туралы әрқилы экономикалық ақпараттар және осы қызметтерді талдаудың көптеген әдістері бар. Қаржылық талдауды қаржылық есеп - қисаптың мәліметтері бойынша талдаудың классикалық әдісі деп атайды. Ішкі шаруашылықты қаржылық талдауды ақпарат көзі ретінде қолданады. Ішкі шаруашылықты қаржылық талдаудың негізгі мазмұны басқаруды оптималдау (үйлестіру) үшін маңызы бар басқада аспектілермен толықтырылуы мүмкін, мысалы капиталды авансылаудың тиімділігін талдау, шығынның, айналымның және пайданың өзара байланысын талдау сияқты.
Ішкі шаруашылықты басқарушылық талдау жүйесінде, басқарушылықты өндірістік есептің мәліметтерін тарту есебінен қаржылық талдауды тереңдету мүмкіндігі бар, басқаша айтқанда, шаруашылықты қызметтің тиімділігін бағалауға және кешенді экономикалық талдауын жүргізуге мүмкіндік бар.
Басқарушылық талдауының ерекшеліктері болып табылатындар:
өз жетекшілігіне талдау нәтижелерін бағыттау;
талдау үшін ақпараттың барлық көздерін қолдану;
сырттан келетін талдауды регламенттеудің болмауы;
талдаудың кешендігі, кәсіпорын қызметін жан - жақты зерттеу;
есепті, талдауды, жоспарлауды және шешім қабылдауды интеграциялау;
коммерциялық құпияны сақтау мақсатында талдау нәтижелерін барынша жабық ұстау.
Кәсіпорынның қызметінің қаржылық нәтижелері көрсеткіштер жүйесінде өз орынын табады. Кәсіпорынның қызметінің қаржылық нәтижелерін талдауға міндетті элементтер ретінде зерттеу кіреді, біріншіден, ағымды талданған кезеңдегі әрбір көрсеткіштің өзгерістері; екіншіден, сәйкес көрсеткіштердің құрылымдарын және олардың өзгерістерін зерттеу; үшіншіден, бірқатар есеп беру кезеңдеріндегі қаржылық нәтижелердің өзгеру динамикасының қорытындыланған түрін зерттеу.
Кәсіпорынның қызметінің қаржылық нәтижелері көрсеткіштерінің динамикасы мен деңгейін талдау және бағалау үшін, №2 нысанды Қаржылық - шаруашылықты қызметтің нәтижелері туралы есеп беру - ден кәсіпорынның есеп - қисабының деректері қолданылатын кесте құрастырылады.
Кесте 1
ААҚ “Қазақтелеком” қызметінің қаржылық нәтижелері көрсеткіштерінің және деңгейінің талдауы
Мың тенге
Көрсеткіш
2003 жылдың
01.01.
2004 жылдың
01.01.
Ауытқу
+; -
Өсу қарқын.
%
Қызметті өткізу табысы
( ҚҚС-сыз )
38,584,626
45,880,679
7,296,053
118.9
Өткізілген өнімнің өзіндік құны (жұмыстар, қызмет көрсету)
25,177,088
26,823,392
1,646,304
106.5
Жалпы табыс
13,407,538
19,057,287
5,649,749
142.1
Кезең шығысы
8,539,575
7,296,713
-1,242,862
85.4
Негізгі қызметтің табысы (зияны)
4,867,963
11,760,574
6,892,611
241.6
Негізгі емес қызметтің нәтижесі
899,024
481,371
-417,653
53.5
Заңдық тұлғаның табыс салығы
- 2,908,308
- 3,600,874
-692,566
123,8
Салық салғаннан кейінгі кәдімгі қызметтің табысы (зияны)
2,858,679
8,641,071
5,782,392
302,3
Төтенше жағдайлардың табысы (зияны)
-
-1,705
- 1,705
-
Бөлінбеген табысты реттеу (жабылмаған зиянды)
-
3,058,399
3,058,399
-
Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян)
2,858,679
11,697,765
8,839,086
409.2
Кестенің мәліметтері, есеп беру кезеңінде кәсіпорынның жоғары нәтижелерге ие болғанын көрсетеді. Жалпы табыс 42.1% - ке жоғарылап, бөлінбеген табыс 4 есеге өсті. Бөлінбеген табыстың өсуінің оң факторы болып өткізу көлемінің өсуі есебінен және қызмет көрсету өндірісіне кететін шығынның салыстырмалы төмендеуі есебінен жалпы табыстың көбейуі табылады.
Өткізуден түскен табыстың өсуі 18.9% кездегі, көрсетілген қызметтің өзіндік құнының өсуі 6.5% - ті құрады және кезеңнің шығыстары базалық кезеңмен салыстыру бойынша 14.6% - ке төмендеді.
Бөлінбеген табыс келесідей өзгеріс факторларының ықпалында болады: негізгі қызметтің табысы, негізгі емес қызметтің табысы, корпоративті табыс салығының сомасы, төтенше жағдайлар табысы және басқа қызметтер табысы. Кесте 1 - ден байқағанымыздай, бөлінбеген табыс 2003 жылы 2002 жылмен салыстырғанда 8,839,076 мың тенгеге артты. Мұндай артуға негізінен негізгі қызметтің табысының жоғарылауы және өткізілуден сырт операциялар бойынша түскен табыс ықпал етті, жәнеде негізгі емес қызметтің табысының төмендеуі есебінен жалпы нәтиже 417,653 мың тенгеге төмендеді.
Өз кезегінде негізгі қызметтің табысының өзгеруіне келесідей факторлар әсер ете алады: өткізу көлемі; өнімнің өзіндік құнын төмендету; қызмет көрсетуге босатылған баға; материалдық және еңбек ресурстарына шығатын шығынның деңгейі.
1. Негізгі қызметтен түсетін табыстың (зиянның) жалпы өзгерісін есептеу ( Р) :
Р = Р1 - Р0 = 11,760,574 - 4,867,963 = 6,892,611; мұндағы
Р1 - есеп беру жылындағы негізгі қызметтен түскен табыс (зиян);
Р0 - базалық жылдағы негізгі қызметтен түскен табыс (зиян).
ААҚ “Қазақтелекомның” негізгі қызметінен түскен табыс 2003 жылы 2002 жылмен салыстырғанда абсолюттік шамада 6 892 611 мың тенгеге жоғарылады.
Кәсіпорынның қаржылық күйін бағалауда баланс деректерін зерттеудің маңызы зор. Баланс жиыны мүлік үшін алуға болатын қаражат сомасының бағдарлы бағасын береді, мысалы, кәсіпорынды тарату жағдайында. Активтердің ағымды бағасы нарықтық конъюнктурамен анықталады және есептен кез - келген жаққа ауытқи алады, әсіресе инфляция кезінде. Талдау келесідей әдістердің бірінің көмегімен баланс бойынша жүргізіледі:
баланстық статьялар құрамы алдын - ала өзгермеген баланс бойынша тікелей талдау жүргізіледі;
баланстық статьялар элементтерінің кейбір біртекті құрамы бойынша біріктіру жолымен тығыздалған салыстырмалы талдамалы баланс құрылады;
қажетті талдамалық қималарда, ары қарай статьялардың бірігуімен, инфляция индексіне баланстың қосымша түзетулері жүргізіледіпроизводится .
Тікелей баланс бойынша талдау - жеткілікті еңбекті қажет ететін және тиімсіз іс, өйткені есептеу көрсеткіштерінің өте көп санының болуы, ұйымның қаржылық күйіндегі басты тенденцияны ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
I ТАРАУ. техникА-экономиКАЛЫҚ СИПАТТАМА.
1.1. Қаржы есеп – қисабының маңызы
1.2. Кәсіпорынның есеп саясаты, оның ролі мен міндеті
II ТАРАУ. ҚАРЖЫ ЕСЕПТЕМЕСІ - шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық күйін ТАЛДАУ НЕГІЗІ РЕТІНДЕ
2.1. Бухгалтерлік есеп пен қаржы есептемесінің маңызы
2.2. Қаржы есептемесін талдау әдістері
III ТАРАУ. шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық күйін ТАЛДАУ ӘДІСТЕМЕСІ
3.1. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен балансының өтімділігін талдау
3.2. Кәсіпорынның іскерлік белсенділігінің оның қаржылық күйіне әсерін талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕНБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Тақырыптың маңыздылығы. Экономика дағдарыс сынағына түсіп және кәсіпорындар барлық ішкі ресурстарын жұмылдыруға шарасыз болған қазіргі жағдайлардағы кәсіпорынның қаржылық күйі мен оны талдау әдістемесі; бұл процесте шаруашылық жүргізуші субъектінің қызметін қаржылық талдау үлкен роль атқарады.
Қаржылық талдау экономикалық процестер мен экономикалық қатынастарды зерттеу үшін қолданылады, ол шаруашылық жүргізуші субъектінің күшті және әлсіз жақтарын көрсетеді және оптималды (үйлесімді) басқару шешімін қабылдау үшін пайдаланылады.
Кәсіпорын қызметін қаржылық талдау, қаржылық ресурстарды қолданудың ең тиімді әдістерін анықтауға және шаруашылық жүргізуші субъектінің құрылымын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Одан өзге, қаржылық талдау шаруашылық жүргізуші субъектінің жеке көрсеткіштерін және жалпы қаржылық қызметтің көрсеткіштерін болжаудың құралы ретіндеде қабылданады.
Қаржылық талдау ұйымның ақшалай қаражатының қаржылық ағымының қозғалысының дұрыстығын бақылауға және қаржылық, материалдық ресурстардың жұмсалуының мөлшері мен нормативінің сақталуын тексеруге, жұмсалған шығынның тиімділігін бақылауға мүмкіндік береді.
Қаржылық талдаудың нәтижелері ішкі пайдаланушыларменде (жетекшілер, менеджерлер), сыртқы пайдаланушыларменде (меншіктенушілер, несиегерлер, жеткізушілер мен тұтынушылар, кеңес берушілер және т.б.) қолданылады, сондықтанда осы тақырып бүгінгі күні өте көкейтесті тақырып болып табылады.
Сенімді ақпаратты алуға, меншіктің және кәсіпкерлік тің нысанына тәуелсіз, шаруашылық айналымына қатысушылардың бәріде мүдделі, өйткені сенімді ақпарат капитал нарығының тиімді қызмет атқаруын жоғарылатуға мүмкіндік береді және бірқатар экономикалық шешімдердің қабылдануының салдарын болжауға мүмкіндік береді.
Мұндай ақпараттың болмауы серіктестердің бір - біріне деген сенімсіздігін арттырады. Бірлескен кәсіпорындардың, ашық және жабық типтегі акционерлік қоғамдардың, коммерциялық банкілердің және басқада шаруашылық жүргізуші субъектілердің пайда болуымен, сенімді ақпараттарға қажетсіну әсіресе артқаны байқалады.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық есептемелерінің сенімділігі, оның қаржы - шаруашылық қызметтерінің нәтижелеріне және қаржылық жағдайына қатысты, шаруашылық жүргізуші субъектіге тәуелсіз аудитормен берілген аудиторлық тұжырымда объективті растала алады.
Дипломдық жұмыстың тақырыбын таңдау, аналитикалық ойлауды қалыптастыруға мүмкіндік беретін, қаржылық талдауды зерттеу қажеттілігімен шартталған.
Зерттеудің мақсаты, болып жатқан шаруашылықтық жағдайларды объективті бағалау үшін, оптималды (үйлесімді) басқарушы шешімдерді негіздеу және әзірлеу үшін, сонымен қатар кәсіпкерлік қызметті жақсартудың резервтерін барынша табуға және қолдануға дағдылану үшін талдамалы құралдарды қолдануда дағдыларды алу болып табылады.
Дипломдық жұмыстағы зерттеулердің мақсатын жүзеге асыру үшін келесідей міндеттер:
1 - ТАРАУ. техникА-экономиКАЛЫҚ СИПАТТАМА
1.1. Қаржы есеп – қисабының маңызы
Қаржы есеп – қисабы - бұл кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен қызметі туралы пайдаланушыға қорытындыланған ақпарат беру мақсатында, берілген қаржы есебі негізінде құрастырылған есеп – қисап нысанының жиынтығы, сонымен қатар оның есеп беру кезеңіндегі қаржы жағдайының өзгерістерін осы пайдаланушылармен, белгілі бір іскерлік шешім қабылдау үшін, ыңғайлы және түсінікті нысанда берілетін есеп – қисап десекте болады. Қаржылық есеп, өз кезегінде, компаниямен ішкі пайдалану үшін жинақталатын және қолданылатын өндірістік есептің мәліметтерін қорытындылайды. Бухгалтерлік есепті, жаңа жағдайларда, қаржылық есеп пен өндірістікке функционалдық бөлу қажеттілігі, жоспарлы экономика мен нарықтық экономикадағы есептің міндеттерінің принципиалдық ерекшеліктерімен анықталады.
Жоспарлы экономикада бухгалтерлік есептің негізгі міндеттері болып басқарудың келесідей мемлекеттік органдары үшін ақпаратты жинау және өңдеу табылады: министрліктер мен ведомстволар, статистикалық және салықтық органдар. Жоспарлау, баға белгілеу, сатып алу және жеткізу, жұмыскерлердің айлық жалақысы және басқалары сияқты кәсіпорынның қызметі туралы барлық ең маңызды мәселелер “жоғарыда” шешілді. Кәсіпорын, мемлекеттік меншікті басқару бойынша жеке буын ретінде ғана қарастырылды, ал бухгалтерлік есеп оның сақталуы туралы ақпаратты қамтамасыздандырды. Мемлекет бір мезгілде меншіктенушіде, және кәсіпорын инвесторыда болып табылды1.
Бұл жағдайларда кәсіпорынның есеп – қисабы, мемлекеттік тапсырманың орындалуын, мемлекеттік бюджетке аударымның дұрыстығын және статистикалық ақпараттың жиналуын тексеруші құралдың қызметін атқарды. Осы кезде бухгалтерлік есепке және есеп – қисапқа келесідей талаптар қойылды:
қатаң сәйкестендіру;
өндірістік тапсырманың орындалуын көрсететін көрсеткіштерге бағдарлану;
салық салу және басқада бюджеттік аударымдардың қорын есептеу.
Нарықтық экономикада бухгалтерлік есеп принципиалды басқа функцияларды орындайды. Бұл келесідей жағдайлармен келтіріледі: біріншіден, нарық жағдайларында меншіктенудің құрылымы өзгереді, және мемлекеттік меншік меншіктердің тек қана бір түрі болады; өз қаражаттарын соған салғандықтанда, кәсіпорынның қызметінің нәтижелеріне мүдделі көптеген жаңа меншіктенушілер пайда болады. Екіншіден, кәсіпорын бәсекелестік күресте оған жеңісті қамтамасыз ететін және қажетті қаржылық нәтижелерді қамтамасыздандыратын басқарушы шешімдерді іздеуге мәжбүр болады.
Осы мақсатта ол нарықтық конъюнктураны зерттейді, өзінің әрекетін дербес жоспарлайды, жеткізушілер мен сатып алушыларды табады, бағаны орнықтырады және тағыда басқадай. Үшіншіден, бюджеттік қаржыландыру мен мемлекеттік несиелендіру көп жағдайларда кәсіпорын үшін қаржылық ресурстардың негізгі көздері болып табылмайды. Сондықтан кәсіпорын бәсекелестік күреске сатып алушылар мен өткізу рыногі үшін ғана емес, сонымен бірге коммерциялық банкілердің несиелік ресурстары үшінде, жәнеде басқада әлуетті инвесторлардың қаражаты үшінде түседі.
Осының барлығының нәтижесінде кәсіпорында, бір жағынан, басқарушы шешімдерді қабылдау үшін және олардың нәтижелерін бағалау үшін дер кезіндегі және толық ақпараттың болуына қажетсіну пайда болады. Екінші жағынан, оған өзінің қаражатын инвестициялаған (немесе инвестициялағысы келіп жүрген) тұлғаларға кәсіпорын сәйкесті ақпаратты беруі қажет.
Осымен қатар, нарық жағдайында салықтық аударымның дұрыстығы туралы мемлекет алдында есеп беру қажеттігі сақталуын жалғастыруда.
Сонымен, нарықтық экономикаға өту жағдайында бухгалтерлік есеп есепшілікші және статистикалық атқарушы болғанын қояды және шаруашылық жүргізуші субъектінің қызметі туралы ақпаратты жинаудың, өңдеудің және берудің құралына айналады. Бұл, мүдделі жақтардың өзінің қолындағы қаражатын қалай жақсы инвестициялау туралы негізделген шешімді қабылдауы үшін қажетті.
Кәсіпорын қызметі туралы мүдделі жақтарды шартты түрде екі категорияға бөлуге болады: сыртқы және ішкі пайдаланушылар деп.
Ішкі пайдаланушыларға жататындар, бұл кәсіпорынның басқарушылық қызметкерлері. Ол өндірістік және қаржылық сипаттағы әртүрлі шешімдерді қабылдайды. Мысалы, есеп – қисап негізінде келесі жылға кәсіпорынның қаржылық жоспарын құрады, өткізу көлемін жоғарылату немесе төмендету туралы шешімдер қабылданады, сатылатын тауарлар бағасы туралы, кәсіпорынның ресурстарын инвестициялау бағыттары туралы, несиелерді тартудың тиімділігі туралы және басқада шешімдер қабылданады.
Әрине, мұндай шешімдерді қабылдау үшін толық, дер кезіндегі және дәлдікті ақпарат талап етіледі, өйткені керісінше жағдайда кәсіпорын үлкен зиян (залал) шегуі мүмкін, тіпті банкротқа ұшырауы мүмкін.
Одан өзге, қаржылық есеп – қисап кәсіпорын мен оның сыртқы ортасы арасындағы байланыстырушы буын болып табылады. Нарықтық жағдайларда, кәсіпорынмен сыртқы пайдаланушыларға есеп – қисапты ұсынудың мақсаты, бәрінен бұрын, қаржылық нарықтарда қосымша қаржылық ресурстарды алу болып табылады. Сонымен, қаржылық есеп – қисапта не көрсетілгеніне кәсіпорынның келешегі тәуелді болады.
Кәсіпорын мен қаржылық нарықтар арасындағы тиімді байланысты қамтамасыздандырудың жауапкершілігі, кәсіпорынның жоғары басқарушылық буынының қаржылық менеджерлеріне жүктеледі. Сондықтан олар үшін қаржылық есеп – қисап өте маңызды, олар сыртқы пайдаланушылар қандай ақпаратты алатынын және олардың қабылдайтын шешіміне қандай ықпал ететінін біліп отыруы керек.
Бұл, менеджерлердің ұйғарымында кәсіпорынның қызметі туралы қосымша ішкі ақпарат жоқ деген сөз емес, қаржылық есеп – қисап, көптеген жағдайларда, ақпараттың негізгі көзі болып табылатын сыртқы пайдаланушыларданда ерекшелігі осы болады.
Дегенмен сыртқы пайдаланушылардың шешімі, басқадай теңдесетін жағдайларда, қаржылық есеп – қисаптың көрсеткіштерінің шектелген шеңбері негізінде қабылданады, дәл осы көрсеткіштер қаржылық менеджердің назар аударатын орталығы болады жәнеде кәсіпорынның қаржылық жағдайына қабылданған басқарышылық шешімдердің ықпалын бағалау барысында соңғы нүктесі болып табылады.
Сыртқы қаржылық есеп – қисапты пайдаланушылар өздерінің ішінде, өз кезегінде, екі топқа бөлінеді: компанияның қызметіне тікелей мүдделі пайдаланушылар (1), жәнеде компанияның қызметіне жанама мүдделі пайдаланушылар (2).
Бірінші топқа жататындар:
кәсіпорынның меншікті қаражатының жоғарылау немесе төмендеу үлесін анықтауды және компания жетекшілерінің ресурстарды тиімді қолданылуын бағалауды қажет ететін кәсіпорынның қазіргі және әлуетті меншіктенушілері;
есеп – қисапты несиені берудің немесе уақытын ұзартудың тиімділігін бағалау үшін, несиелендіру жағдайын анықтау үшін, несиені қайтару кепілдігін анықтау үшін, кәсіпорынға тапсырыскер ретіндегі сенімділікті бағалау үшін қолданатын қазіргі және әлуетті несиегерлер;
нақты тапсырыскермен іскерлік байланыстың сенімділігін анықтайтын жеткізушілер мен сатып алушылар;
есептесу құжаттарының құралуының дұрыстығын тексеретін, салықтар есебінің дұрыстығын тексеретін, салық саясатын анықтайтын салық органдары тұлғасындағы, мемлекет;
алатын айлық жалақысы тұғырынан және осы кәсіпорынның жұмысының келешегі көзқарасынан, есеп – қисаптың мәліметтеріне мүдделі болатын компанияның қызметкерлері.
Сыртқы қаржылық есеп – қисапты пайдаланушылардың екінші тобы — бұлар бірінші топтағы пайдаланушылардың мүддесін қорғау үшін есеп – қисапты зерттеп зерделеу қажет болатын, заңдық және жеке тұлғалар. Бұл топқа кіретіндер2:
инвесторлар мүддесін қорғау мақсатында, есеп – қисап мәліметтерінің заңға және есеп пен есеп – қисаптың жалпы қабылданған ережелеріне сәйкестігін тексеретін аудиторлық қызметтер;
өз тапсырыскерлерінің капиталын сол немесе басқа компанияға салуына қатысты ұсыныстар әзірлеу мақсаттарында есеп – қисапты пайдаланатын қаржылық мәселелер бойынша кеңесшілер;
бағалы қағаздар биржалары;
фирмаларды тіркеу бойынша шешім қабылдайтын және компанияның қызметін тоқтату жайлы шешім қабылдайтын, жәнеде есеп және есеп – қисапты құрудың әдістерін өзгерту қажеттігін бағалаушы, тіркеші жәнеде басқалай мемлекеттік органдар;
заң шығарушы органдар;
өзара шарттардың шартын орындауды бағалау үшін, пайданы бөлу кезінде заңдық нормалардың сақталуын бақылау үшін және дивидендтердің төленуі кезінде заңдық норманы сақтау үшін, сонымен қатар зейнет ақылық қамтамасыздану жағдайын анықтау үшін есеп – қисапты керек ететін заңгерлер;
жеке компаниялар мен салалар қызметінің өркендеуі мен талдануы бетбұрысын бағалаудағы шолуларды дайындау үшін, қаржы қызметінің қорытынды көрсеткіштерінің есебіне шолуларды дайындау үшін, есеп – қисапты қолданушы баспасөз бен ақпараттық агенттіктер;
есеп - қисапты салалар бойынша статикалық қорытындылау үшін қолданушы, салалық деңгейде қызмет нәтижелерін бағалау және салыстырмалы талдау үшін пайдаланатын сауда - өндірістік ассоциациялар;
қаржылық ақпаратқа өзінің айлық жалақыға және еңбек келіссөздері шарттарына қатысты талаптарын анықтау үшін, сонымен қатар осы кәсіпорын кіретін саланың даму бетбұрысын бағалау үшін мүдделі, кәсіподақтар
Келтірілген кесте кәсіпорын қызметі туралы қайсы ақпарат көзі пайдаланушылардың ең маңызды топтарының қандай мүдделі екендігіне қысқа және көрнекі көрінісін береді, жәнеде қаржылық есеп – қисаптың маңызы мен мәнін көрсетеді.
Нарықтарды қаржыландыру және қаржылық шешімдерді қабылдау үшін есеп – қисаптың ерекше маңызды болуына байланысты, нарықты экономикалы елдерде оның реттелуіне үлкен көңіл бөлінеді. Жекелеп айтсақ, сәйкесті ұйымдармен әзірленетін және соның негізінде бағалы қағаздар биржаларында компанияның тіркелуі жүретін, қаржылық есеп пен есеп – қисаптың принциптары мен стандарттары бар.
Бұл стандарттардың ұлттық айырмаларының (ерекшеліктерінің) болуына қарамастан, олардың ең маңызды жалпылама сапасы болып, дербес инвесторларды қоса алғандағы кәсіпорынмен қаржылық нарықтар арасындағы толық бағалы ақпарат ағынымен қамтамасыз етуші болуы табылады. Мұндай жұмыс қазіргі уақытта Қазақстанда жүріп жатыр.
Дегенмен, қазіргі уақытта қазақстандық кәсіпорындардың есебі мен есеп – қисабы олардың жоспарлы экономика жағдайында орындалынған функциясынан нарықты экономика жағдайларында орындалатын функциясына түрленуі сатысында тұр. Осыған байланысты қазақстандық кәсіпорындардың есеп – қисаптары әзірше, бірқатар жағдайларда, қаржылық шешімдер қабылдау үшін, алдын – ала түзету енгізусіз барлық қаржылық ақпаратты тікелей алу мүмкіндігін бере алмайды.
Сондықтан, біздің елдегі қаржы менеджері үшін, нарықты экономикасы дамыған елдерде кеңінен қолданылатын қаржылық менеджменттің әдістерін пайдалану үшін қандай қосымша көрсеткіштерді есептеу керек және қолдағы қолданбалы есеп – қисап жүйесіне қандай түзетулер енгізу керек екенін білудің маңызы өте зор және білуі керек.
Нарық жағдайларында қаржылық есеп – қисапты құру, оны қаржылық басқарудың жеткілікті тиімді құралы ететін, бірқатар принциптерге негізделген. Бұл принциптерді қазақстандық кәсіпорындардың есеп – қисаптық жүйесіне біртіндеп енгізу, қаржылық менеджменттің мақсаттары үшін оның қолданылуының тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Дамыған қаржы нарығының сыртқы пайдаланушыларына ұсынылатын ақпаратқа қойылатын негізгі талап, ол осы пайдаланушылар үшін оның пайдалы болуымен қорытындыланады, яғни осы ақпаратты негізделген іскерлік шешімдерді қабылдау үшін қолдануға болатындай болуы. Пайдалы болуы үшін, ақпарат сәйкес критерияларға жауап беруі қажет (1 суретті қараңыз).
Орындылық, осы берілген ақпараттың маңызды екенін және пайдаланушымен қабылданатын шешімге ықпал ететінін көрсетеді. Ақпарат орындылықты (жөнді) деп саналады, егер ол келешектікті және ретроспективтікті талдау мүмкіндігін қамтамасыз ететін болса, яғни өткен, ағымдағы және келешектегі шешімдердің нәтижелері туралы болжауды әзірлеуді жәнеде пайдаланушының бұрынғы шешімдерінің дұрыстығын растауды немесе оның қателікті болғанын айқындауды қаматамасыздандырса. Орындылық, сонымен қатар, осы ақпараттың уақытқа сай екендігін болжалдайды, өйткені, егер ақпарат қажетті уақыттан соң алынған болса, онда ол шешімнің қабылдануына ешқандай ықпал ете алмайды.
Ақпараттың сенімділігі оның шыншылдығымен, экономикалық мазмұнының заңдық нысаннан басым болуымен, тексеру мүмкінділігімен және құжаттық негізділігімен, жәнеде мәліметтердің бейтараптығымен анықталады.
Ақпарат шыншыл деп есептеледі, егер онда қателіктер мен әділетсіз бағалаулар болмаса, сонымен қатар шаруашылықты тұрмыстың жағдайын бұрмалаушылық болмаса. Мазмұнның заңдық нысаннан басым болуының талабы, есеп – қисапқа енгізілетін барлық мәліметтердің, бәрінен бұрын, олардың экономикалық мазмұнының тұрғысынан қаралуын, тіпті олардың заңдық нысаны басқадай трактовканы қарастырылсада, көрсетеді.
Бейтараптық, қаржылық есеп – қисаптың, жалпы есеп – қисапты пайдаланушылардың бір тобының мүддесін қанағаттандыру үшін басқа топқа зиян келтіруге акцент жасамайтынын болжалдайды. Түсініктілік пайдаланушылардың есеп – қисаптың мазмұнын арнайы мамандықты дайындықсыз түсіне алатынын көрсетеді. Салыстыру осы кәсіпорында бухгалтерлік есептің қолданылатын әдістерінің бірізділігінің сақталуын талап етеді жәнеде сол арқылы кәсіпорын қызметі туралы мәліметтердің бірнеше есеп беру кезеңінде салыстырылуы қамтамасыз етілуін талап етеді.
Ақпараттың әрбір бірлігі есеп – қисапқа, осы қаржылық ақпараттың есептің анықталған принциптері негізінде жүргізілгенін, сонымен қатар мәліметтердің есеп беру ақпаратына енгізілуінің қолданылатын шектеулерін ескере отырып, кіргізіледі.
1.2. Кәсіпорынның есеп саясаты, оның ролі мен міндеті
Кәсіпорынның есеп саясаты термині, бухгалтерлік есептің халықаралық стандарты бойынша Комитетпен шығарылатын, стандарттарда қолданылатын accounting policies сөз тіркесінің орыс тіліндегі еркін аудармасы ретінде, қолдануға сексенінші жылдардың аяғында кірді. Қазақстан Республикасының 24.06.02 жылғы № 329-II Бухгалтерлік есеп пен қаржы есептемесі туралы Заңына сәйкес ҚР бухгалтерлік есеп пен қаржы есептемесі жүйесін реттеуші, есептің жалпы ережелері мен негізгі принциптерін орнықтырушы нормативті құқықтық актілер, ұйымдар үшін ішкі бақылау мен сыртқы аудит бойынша талаптарға ұйымның есеп саясатын енгізеді.
Экономикалық әдебиеттерде әрқилы анықтамалар келтіріледі: Кәсіпорынның есеп саясаты, берілген уақыт кезеңінде, әрекеттегі нормативті база жағдайларындағы кәсіпорындарда бухгалтерлік есепті жүргізудің әдістемелік және ұйымдастырушы негіздерін регламенттейтін, принциптер мен ережелердің жиынтығын көрсетеді; ...бұл, шаруашылықты жүргізуге сәйкесті жағдайлар ретінде кәсіпорынмен таңдалған, бухгалтерлік есепті жүргізудің әдістерінің қосындысы; ...бұл, жалпы ережелерден және өзінің әрекетінің ерекшеліктерінен шыға отырып, кәсіпорынмен хабарланған бухгалтерлік есепті жүргізудің нақты әдістері мен нысандарының жиынтығы . Бухгалтерлік есептің стандартында № 1 13 қараша 1996 ж. № 3 есеп саясаты - бұл субъект жетекшісімен бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржы есептемесін ашу үшін, олардың принциптері мен негіздеріне сәйкесті қабылданатын әдістер жиынтығы. Осы анықтама бухгалтерлік есептің әдісі анықтамасымен дәл келеді.
Бухгалтерлік есептің әдісі ғылым ретінде бұдан 500 жыл бұрын құрылды және практиканың көрсеткеніндей, ешқандай қоғамдық - экономикалық құрылыс оны ауыстыра алмайды. Өзгеріс тек қана техникалық және ұйымдастыру жоспарында, бухгалтерлік есептің әдісін тиімді және пайдалы қолдану мақсатында өтеді. Сондықтан халықаралық стандарттар, бухгалтерлік есепті жүргізудің әдістері мен тәсілдерінің жиынтығын емес, оның әдістерінің жүзеге асуының технологиялық негіздері және ұйымдастырудың принциптері мен ережелерін қарастырады. Сондықтан, кәсіпорынның есеп саясаты, кәсіпорынның максимал оперативті, толық, объективті және сенімділікті қаржылық және басқарушы ақпаратын қалыптастыру мақсатында кәсіпорында бухгалтерлік есептің әдістерінің (тәсілдерінің) жүзеге асырылуы технологиялары мен ұйымдастыру ережелері (нұсқалары) және принциптерінің жиынтығын көрсетеді.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есеп әдісі мен есеп саясатының өзара байланысы төменде келтірілген суретте көрнекі кескінделген.
Бухгалтерлік есеп әдісі мен есеп саясатының өзара байланысы 3
1.1 сурет
Бухгалтерлік есеп Әдісі
(кәсіпорынның шаруашылық қызметі фактілерінің өзара байланысының көрінісі, ақшалай түрде өлшемдеу және қорытындылау)
Бухгалтерлік есеп ТӘсілдері
Біріншілікті бақылау
Құндық өлшемдер
Ағымды топтасулар
Жиынды қорытындылау
Құжаттау
инвентаризация
бағалау
Калькуляция
шоттар
Екіеселікті жазу
баланс
есептеме
КӘСІПОРЫННЫҢ ЕСЕП САЯСАТЫ
Бухгалтерлік есеп әдісін өткізу ретінде
ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ТӘРТІБІ
Біріншілікті бақылау
Құндық өлшемдер
Ағымды топтасулар
Жиынды қорытындылау
Біріншілікті құжаттар реквизиттері мен нысандары , құжат айналымы және т.б.
Инвентаризацияның кезеңдігі мен масштабы , оны жүргізу тәртібі
Мүліктерді бағалаудың нақты әдістері мен міндеттері
Өзіндік құн калькуляциясы мен өнімнің нақты әдістері және т.б.
Шоттар жоспары
Шаруашылық қызметінің жеке фактілерінің есепте кескінделу сұлбасы
Баланс статьяларының құрамы, мүліктер мен міндеттемелердің нақты бағалану әдістері
Есептемелердің реквизиттері мен нысандары, статьялар құрамы және т.б.
Бухгалтерлік есеп әдісінің тәсілдерін өткізу құралы болып табылатын есеп саясаты (біріншілікті бақылау, ағымды топтасулардың құндық өлшемдері, жиынды қорытындылау), әртүрлі кәсіпорындарда ерекшелікті болады.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп барлық уақытта халық шаруашылығының барлық салаларының кәсіпорындары үшін міндетті ережелер жиынтығын көрсететін және кәсіпорынның басқа құрылымдары арасында дербес құрылым ретінде, ерекше орынды алатын бухгалтерияның барлық әрекетін регламенттейтін.
Нарықты экономикаға өту басқарудың барлық жүйесінің түрленуі қажеттілігіне әкелді. Басқарудың кез - келген жүйесі сәйкесті ақпаратқа сүйенеді. Кез - келген ұйымда ақпараттық жүйенің негізін бухгалтерлік есеп құрайды.
Меншіктенудің әртүрлі нысанындағы шаруашылық жүргізуші субъектілердің пайда болуы, нарықты құрылымдардың тууы, нақты кәсіпорынның ерекшеліктерінің бухгалтерлік есепте көрсетілу қажеттілігіне ықпал етті, яғни олардың әрқайсысында есеп саясатын құру қажеттігін байқатты.
Есеп саясатын қалыптастыру үшін база және негіз болып Бухгалтерлік есеп туралы Заң, шаруашылық операцияларын, активтерді, меншікті капиталдарды, міндеттемелерді, әрекет ету нәтижелерін кескіндеудің альтернативті әдістерін жіберетін, бухгалтерлік есеп стандарттары табылады.
Есеп саясатының қалыптасуы әрбір стандартта, оның негіздемесінде, субъектінің қызмет жағдайынан шыға отырып, жәнеде оны бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржы есептемесін ұсыну үшін негіз ретінде қабылдап, ұсынылған әдістердің бірін таңдаумен қорытындыланады. Есеп саясатын қалыптастыру және қолдану кезінде есеп принциптерін сақтау керек.
Ұйымның есеп саясаты кәсіпорынның жұмыс істеу кезеңінде қалыптасады, бірақ өзгерістер мен қосымшалар есеп беру кезеңінің басынан енгізіледі. Бұл қаржы есептемесінің уақытты құрастырылуын, оның сенімділігін (түсініктілігін) және мүдделі тұтынушылардың кең аумағына тиімділігін қамтамасыз етеді. Одан өзге, ұйымның бағалық, инвестициялық, жабдықтау - өткізу саясатын әзірлеу үшін негіз болып саналады.
Есеп саясаты, шоғырланған қаржы есептемесін дайындау кезінде негізгі серіктестіктің және оның еншілес және тәуелді серіктестіктерінің қаржылық - шаруашылықты қызметінің ұқсас операциялары мен жағдайларын кескіндеу бірлестігінде және қаржылық есептемесінің көрсеткіштерін салыстыруға қол жеткізу мақсатында, ұйымның барлық құрылымдық бөлімдері үшін бірыңғай болып табылады. Есеп саясатын қалыптастыру жауапкершілігі ұйымның жетекшісіне артылады.
Қазақстан Республикасының заңдық тұлғасы ретінде тіркелген әрбір ұйым, олардың әрқайсысының қызметінің өзіндік ерекшелігін ескеріп отырып әзірленген, өз есеп саясатын ұстануы керек. Қызметтің түрі өзгерген немесе жаңа түрі пайда болған кезде, кәсіпорынды қайта ұйымдастырған кезде және басқада себептер болғанда ұйымдар өзінің есеп саясатын қайта қарауға және қосымшалар мен өзгерістер енгізуге мәжбүрлі болады.
Қалыптастырылған есеп саясаты бухгалтерлік есептің әртүрлі жақтарын қамтиды, оған енетіндер:
1) әдістемелік - яғни есептеу жүйесінің негізгі ережелері, тәртібі және заңдық нормативтері мен ережелері, мүліктер мен міндеттемелерді бағалау әдістері, есептеу ерекшеліктері және негізгі қаражаттарды, тауарлы - материалдық қорларды, материалдық емес активтерді бағалануы, негізгі қаражаттардың әртүрлі түріне амортизацияны есептеу әдістерін таңдаудың негізделуі, табысты есептеу әдістері және т. б.
2) техникалық - есепті жүргізу нысанын және шоттардың меншікті жұмысшы жоспарын әзірлеуді, есеп - қисап тізілімдерін тізбесін, олардың құрылуын, тізбектілігі мен жазу техникасын, олардың өзара байланысын, сонымен қатар алдын - ала, ағымдағы және келешектегі бухгалтерлік бақылау жүйесін таңдау. Одан өзге, есеп саясатының техникалық саясаты өндірісті басқару және оған қызмет көрсету бойынша шығыстардың бөлінуінің әртүрлі нұсқаларын әзірлеуді, бухгалтерлік есепті жүргізу нысанын, басқару аппараты үшін ішкіөндірістік есеп берудің құрамын анықтауды қамти алады.
3) ұйымдастыру - бухгалтерлік аппараттың, оның құрылымының, лауазымдық қызметтердің бөлінуінің және субъект бухгалтериясының қызметкерлерін тіркеу үшін қажетті басқада мәселелердің құқығы мен міндетін анықтау. Басқаша айтқанда, есеп саясатының ұйымдастыру аспектісінің құрама бөлігі болып есептеуші қызметкерлердің еңбектерінің бөліну шекараларының айқындығын орнықтыру табылады.
Дұрыс қалыптастырылған және сыпайы орындалатын есеп саясаты мүмкіндікті айыппұлдан ғана құтқарып қоймайды (салық органдары мен бюджеттен тыс қорлардың), сонымен қатар, маңызы төмен емес, зиян, залалды нақты төмендетуге және бизнес тиімділігін жоғарылатуға мүмкіндік береді. Бүгінгі күнде, осы сияқты, есеп саясаты мен есептеу процестерінің автоматтандырылуы арасындағы тығыз байланыста айқын байқалады, өйткені,қажетті ақпараттың көлемін өсіруде қажетсіну пайда болуда. Сондықтан есеп саясаты басқарудың нақты құралы және жетекшінің әрекеттегі көмекшісі болып табылады.
Есеп саясатының міндеттері бухгалтерлік есепті жүргізу ережелерімен сәйкес келеді:
есеп беру жылы ішіндегі шаруашылық операциясын есептеудің қабылданған әдістемесінің өзгермеуі;
шаруашылық операциясының толық көрсетілуі;
есеп беру кезеңдері бойынша табыстар мен шығыстардың дұрыс бөлу;
өндірістің ұсталған шығынын, айналымы мен күрделі қаржы жұмсалымын қатаң бөлу;
синтетикалық және талдама есептің сәйкестігі;
қосарлы жазу әдісін қолдану;
уақыт бойынша жұмсалымды шектеу;
кәсіпорынның мүліктік ерекшелігін сақтау;
кәсіпорын қызметінің үздіксіздігі.
Осы ережелердің жиынтығы сәйкесті басқару шешімдерін қабылдау үшін жетекшіні қажетті ақпаратпен қамтамасыздандыруға әкеледі, сонымен қатар жоспарлаумен, өндірістік - қаржылық қызметті талдаумен, өндірісті бақылаумен және басқарумен өзара байланысқа әкеледі.
2 - Тарау. Қаржы есептемесі - шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық күйін талдау негізі ретінде
2.1. Бухгалтерлік есеп пен қаржы есептемесінің маңызы
Қазіргі кездерде ААҚ (ашық акционерлік қоғам) телекоммуникацияның ұлттық торабын ұйымдастыру, дамыту және жаңғырту бойынша, байланыс қызметтерінің тізімін кеңейту және Қазақстан Республикасының шаруашылық жүргізуші субъектілері мен тұрғындарының телекоммуникацияның қызметтеріне әмбебап қол жеткізуін қамтамасыздандыру бойынша міндеттерді шешеді. ААҚ мақсаты бірыңғай техникалық және ұйымдастыру идеологиясы негізінде өркендейтін және қызмет істейтін, жоғары сапалы ішкі және халықаралық алмасуларды, телекоммуникация қызметінің барлық түрінің дамуы үшін күшті базаларды, оның ішінде мемлекеттік басқару, қорғаныс, қауіпсіздік және тәртіп құқығын қорғау органдарының мүдделерін және оларға артылған міндеттерді шешуді қамтамасыздандыратын телекоммуникацияның қазіргі торабын құру болып табылады.
Компания телекоммуникациялық қызмет көрсетудің негізгі спектрін көрсету саласында монополист болып табылады, оның қызметіне кіретіндер: жергілікті, қала аралық (ішкі және ТМД елдері бойынша) және халықаралық телефон байланысы, телеграфтық және телекстік байланыс, мәліметтерді телекоммуникациялық беру, арналарды жалға беру, мобильдік және пейджингтік байланыс, теле- және радио-трансляция, байланыстың сымсыз құралдары бойынша қызмет көрсету. Қызмет көрсету тарифтары табиғи монополияны реттеу бойынша Агенттікпен реттеледі.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып, 1994 жылы Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетінің Қаулысы негізінде ұлттық акционерлік компаниы ретінде құрылған және 1996 жылдың ақпан айында ашық акционерлік қоғам болып қайта құрылған “Қазақтелеком” ашық акционерлік қоғамы табылады.
ААҚ “Қазақтелекомның” қаржылық-экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіш атаулары
2001 жыл
2002 ыл
2001 ж.
% қатн.
2003 жыл
2002 ж.
% қатн.
Негізгі қызметінен түсетін табыс млн.тенге
29,852.5
38,584.6
129.3
45,880.7
118.9
1 телефон желісінен түсетін табыс тыс.тенге
17.0
21.0
123.5
23.7
112.7
1 жұмысшыға келетін табыс тыс.тенге
904.6
1,248.7
138.0
1,471.6
117.9
Операциялық қызмет шығындары. млн.тенге
22,864.7
33,716.7
147.5
34,120.1
101.2
Негізгі қызметінен түсетін табыс (операциял. Пайда) млн.тенге
6,987.8
4,867.9
69.7
11,760.6
241.6
Салық сомасы млн.тен.
7,612.2
11,368.4
149.3
12,764.7
112.3
Таза табыс млн.тенге
-958.0
2,858.7
8,639.4
302.2
Жұмыскер. саны, барл. адам
32,968
30,872
93.6
31,177
100.9
Қаржы есептемесін құрастыру - есептеу жұмысының аяқталу этапы. Қаржы есептемесі ретінде, есепті кезеңдегі субъектінің қаржы - шаруашылықты қызметін кешенді сипаттайтын қорытынды және өзара байланысты көрсеткіштерін түсінуге болады. Ол шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық есебінің қорытындыланған мәліметтеріне негізделеді және есепті кезеңдегі оның қаржылық жағдайы мен шаруашылықты қызметімен акционерлерді, кең жұртшылықты, банкілерді, сақтандыру компанияларын және үкіметтік органдарды таныстыру мақсатында арнайы анықтамаларда, қаржылық газеттерде және басқада бұхаралық ақпарат құралдарында жарияланады. Сонымен қатар, есептерде бірқатар аралас жылдардыңда мәліметтері жиі жарияланады, ол шаруашылықты қызметтің динамикалық көрінісін көруге, оның дамуының беталысын анықтауға және белгілі дәрежеде оны алдағы кезеңдерге болжауға мүмкіндік береді.
Қаржы есептемесінің маңызы, шаруашылық жүргізуші субъектінің көп қырлы қызметінің ағымдағы және келешектегі жоспарлауының жүзеге асуы негізделетін, оптималды басқарушы, өндірістік және қаржылық шешімдер қабылданатын аудит және қаржылық талдаудың ақпараттық базасы болып табылатындығы. Оны мұқият, ұқыпты зерттеу субъектінің қызметінің қорытындысын объективті бағалауға, қол жеткен табыстардың себебін ашуға, сонымен қатар оның жұмысындағы жетімсіздіктерді ашуға мүмкіншілік береді және оның шаруашылықты қызметтінің жетілу жолдарын жоспарлауға көмектеседі.
Қазіргі кезде қаржы есептемесіне “Бухгалтерлік есеп туралы” қолданудағы заңға сәйкес үш есеп беру кіреді: бухгалтерлік баланс; қаржы - шаруашылықты қызметтің нәтижелері туралы есеп; ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп.
Қаржы есептемесінің жүйесіндегі өзекті рольді, шаруашылық жүргізуші субъектінің ресурстары мен, белгілі бір уақытқа олардың қалыптасу көздерін көрсететін, бухгалтерлік баланс атқаруда (Қосымша 1 және 2). Ол маңызды функцияларды орындайды. Біріншіден, меншіктенушілер мен менеджерлерді шаруашылық жүргізуші субъектінің мүліктік күйімен таныстырады, яғни олар субъект иелік ететін материалдық қаражат қорының сандық және сапалық қатынасының қаншалықты екенін біледі. Екіншіден, субъект үшінші жақ алдында, жақын күндер ішінде, өзіне алған міндеттерді ақтай алу мүмкіндігін баланс бойынша анықтайды. Үшіншіден, активтер мен олардың қалыптасу көздерінің статьяларының мазмұны, оны ішкіде, сыртқыда тұтынушының қолдануына мүмкіндік береді. Қаржы есептемесінің орталық нысаны бола отырып, бухгалтерлік баланс есеп беру күніндегі субъектінің мүлігінің құрамы мен құрылымын, ағымды активтердің өтімділігі мен айналымдылығын, меншікті капиталы мен міндеттерінің барлығын, дебиторлық және несиелік қарыздарының динамикасы мен күйін, субъектінің несиелендіру қабілеттілігі мен өтеу қабілеттілігін анықтауға мүмкіндік береді. Оның мәліметтері бойынша капиталды орналастыру тиімділігін бағалауға және ағымдағы және алдағы шаруашылықты қызмет үшін қарыз көздерінің құрылымының, мөлшерінің және оны тартудың тиімділігінің жеткілікті екенін білуге болады. Бухгалтерлік баланста көрсетілетін активтер, меншікті капитал және міндеттер, қаржылық күйді анықтаумен тікелей байланысты, қаржы есептемесінің элементтері болып табылады.
Активтер - бұл, субъектінің құндық бағасы бар мүлігі, мүліктік және жеке мүліктік емес игілігі мен құқығы.
Меншікті капитал - активтер мен міндеттер сомасы арасындағы айырым ретінде анықталады.
Міндеттеме - бұл тұлғаның (борышқордың) басқа тұлға пайдасына (несиегердің) белгілі бір әрекет жасау міндеті, келесілер сияқты: мүлікті табыстау, жұмысты орындау, ақша төлеу және т.б., немесе әрекет жасаудан тартыну, ал несиегер борышқордан оның өз міндеттерін орындауды талап етуге құқығы бар.
Дегенмен, былтырғы жылдың балансы мен ағымдағы жылдың балансында пайдалы талдама мәліметтердің болуына қарамастан, олардан осы кезең ішіндегі қаражаттардың қозғалысының толық көрінісін алу мүмкін емес.
Қаржы есептемесінің маңызды нысаны болып қаржы - шаруашылықты қызметтің нәтижелері туралы есеп табылады (Қосымша 3 және 4). Оған қаржы есептемесінің қалған екі элементтері туралы мәліметтер кіреді - табыстар және шығыстар туралы. Бухгалтерлік есеп беру туралы туралы заңда, сонымен қатар қаржылық есепті дайындау және ұсынуға арналған Тұжырымдамалық негізде, бұл элементтердің субъектілердің қаржылық көрсеткіштерін өлшеумен тікелей байланысты екені көрсетілген. Табыстар активтердің жоғарылағанын немесе міндеттемелердің төмендегенін көрсетеді, ал шығыстар - есеп беру кезеңінде активтердің төмендегенін немесе міндеттемелердің жоғарылағанын көрсетеді.
Қаржы - шаруашылықты қызметтің нәтижелері туралы есепке субъектінің барлық табыстары сомасының, өз қызметін қолдау үшін шығарылған барлық шығыстар сомасымен салыстырмасы кіреді, жәнеде баланстан ерекшелігі, ол есеп беру кезеңіндегі қаржы нәтижесін көрсетеді. Сондықтанда баланспен салыстырғанда бұл құжат талдаушы үшін өте маңызды және ақпаратты болып табылады. Ол шаруашылық жүргізуші субъектінің қызметінің нәтижелерін, субъектінің табыс немесе залал әкелетінін анықтау үшін табыстар мен шығыстар туралы мәліметтердің жеткілікті егжей - тегжейлі бөлшектелуі көмегімен анықталған есеп беру кезеңінде бағалауды қамтамасыз етеді.
Өзінің барлық маңыздығына қарамастан, қаржы - шаруашылықты қызметтің нәтижелері туралы есеп, шаруашылық жүргізуші субъектінің төлеу қабілеттілігін қамтамасыздандыру үшін өтімді қаражаттардың жеткілікті мөлшерін қалыптастыруға, алынатын табыс мүмкіндік беретіні немесе бермейтіні туралы жеткілікті ақпаратты бермейді. Субъектімен алынатын табыс, оның таза еркін қаражаттарынан едәуір ерекшелене алады, және субъекті өзінің табысты болғанына қарамастан, қаражаттың жеткіліксіздігін сезінеді.
Шаруашылық жүргізуші субъектінің өзінің қаражаттарын қалай алатынына және қалай қолданатынына қанағаттанардай түсініктемені баланста, есептемеде бере алмайды. Оның қызметінің тиімділігі мен келешектілігі қандайда бір кезеңде алынған таза табысынанда гөрі, өтімділік дәрежесіне көбірек тәуелді, яғни ақшалай қаражаттың қозғалысына.
Қазақстан Республикасының шаруашылық жүргізуші субъектілері үшін үшінші жаңа нысан болып Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп табылады, мұнда субъектінің нақты кезеңдегі қаражат көздері анықталады, жәнеде бұл қаражаттардың қалай пайдаланылатыны көрсетіледі. (Қосымша 5 және 6). Есеп, берілген есеп беру кезеңінде субъектінің жұмсаған ақшалай қаражатын жабу үшін негізгі қызметтен алынатын қаражаттардың жеткілікті болатынын немесе болмайтынын көрсетеді. Ол қолданушыларға, оларды операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметтері қазындығында, есеп беру кезеңінде ақшалай қаражаттың келуі және кетуі туралы ақпаратпен қамтамасыздандыра отырып, субъектінің қаржылық жағдайындағы өзгерістерді бағалауға мүмкіндік береді. Басқаша айтқанда, ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп - бұл, шаруашылық жүргізуші субъектінің қаражатты қайдан алатынын және олардың қалай қолданылатынын көрсететін құжат.
2.2. Қаржы есептемесін талдау әдістері
Қаржы есептемесін талдау қаржылық талдауды жүргізудің негізінде жатыр. Қаржылық талдаудың мақсаты: кәсіпорынның ағымды және келешекті қаржылық күйін бағалау; кәсіпорынның өркендеуінің мүмкінділікті және тиімділікті қарқындылығын, олардың қаржылық қамтамасыз етілу жаіғасымынан бағалау; қаражаттың қол жетерлік көздерін айқындау және оларды жаңғыртудың мүмкіншілігі мен тиімділігін бағалау; капиталдар нарығындағы кәсіпорын жағдайын болжау.
Қаржылық талдаудың негізгі міндеті, кәсіпорынның қаржылық күйінің, оның кірісі мен залалының, активтері мен пассивтері құрылымындағы өзгерістерінің, дебиторлар мен несиегерлермен есептесуінің объективті және дәл көрінісін беретін, өзекті параметрлердің біршама мөлшерін алу болып табылады.
Талдау мақсаты, талдамалық міндеттердің белгілі бір өзара байланысқан жиынтығын шешу нәтижесінді жүзеге асады. Талдамалық міндеттер - талдауды жүргізудің ұйымдастыру, ақпараттық, техникалық және әдістемелік мүмкіндіктерін ескерумен, талдау мақсатын нақтылауды көрсетеді. Кәсіпорынның қаржылық қызыметін бағалау бухгалтерлік есеп - қисап негізінде жүзеге асады.
Қаржылық есеп берудің талдамалы оқылымының негізгі принципі - ол дедуктивтік әдіс, яғни жалпыдан жекеге. Бірақ, ол көп рет қолданылуы керек. Мұндай талдауды жүргізу кезінде шаруашылықтық факторлар мен уақиғалардың тарихи және логикалық тізбектілігі, алынған бағыт пен күштер және олардың әрекеттер нәтижелеріне ықпалы қайта туындайды.
Қаржылық талдау практикасы, қаржалық есеп берудің негізгі оқылу ережелерін (талдау әдістемесін) әзірледі, оның негізінде келесідей басты тәсілдер қолданылыады:
- Деңгейлес талдау - есеп - қисаптың әрбір жайғасымын өткен кезеңмен салыстыру;
Сатылас талдау - есеп - қисаптың әрбір жайғасымының жалпы нәтижелерге ықпалын анықтаумен қорытынды қаржалық көрсеткіштер құрылымын анықтау;
Тренділік талдау - есеп - қисаптың әрбір жайғасымын өткен кезеңнің қатарында салыстыру және трендіні анықтау, яғни жеке кезеңдердің өзіндік ерекшеліктері мен кездейсоқ ықпалдардан тазартылған көрсеткіштер динамикасының негізгі тенденциялары. Тренд көмегімен келешектегі көрсеткіштердің мүмкіндікті мәндерін қалыптастырады, демек, келешекті болжалды талдау жүргізіледі;
Салыстырмалы көрсеткіштердің талдауы - есеп берудің жеке жайғасымдары немесе есеп - қисаптың әртүрлі нысандарының жайғасымдары арасындағы қатынастарды есептеу, көрсеткіштердің өзара байланысын анықтау;
Салыстырмалы талдау - бұл талдауға фирмалардың, еншілес фирмалардың, бөлімшелердің жеке көрсеткіштері бойынша есеп - қисаптың жиынтық көрсеткіштерінің ішкі шаруашылықты талдауы да жатады жәнеде берілген фирманың көрсеткішін бәсекелестердің көрсеткіштерімен, орташа салалық және орташа шаруашылықты деректермен шаруашылық аралық таудауыда кіреді;
Факторлық талдау - нәтижелік көрсеткішке жеке факторлардың ықпалын талдау.
Қаржылық талдау өзара тығыз байланысқан екі бөлімнен тұратын, шаруашылық әрекетінің толық талдауының бөлігі болып табылады: қаржылық талдау және өндірістік басқару талдауы.
Қаржылық талдау сыртқы және ішкі болып екіге бөлінеді. Сыртқы қаржылық талдаудың ерекшеліктері болып табылатындар:
кәсіпорынның қызметі туралы ақпаратты қолданушылардың, талдаудың субъектілерінің көптілігі;
талдаудың субъектілерінің мақсаттары мен мүдделерінің әртүрлілігі;
талдаудың, есептеу және есеп - қисап жүргізу стандарттарының типтік әдістемелерінің болуы;
талдаудың тек қана көпшілікке бағдарлануы, кәсіпорынның сыртқы есеп - қисабы;
алдыңғы фактордың салдары ретіндегі талдау міндетінің шектелуі;
кәсіпорынның қызметі туралы ақпаратты қолданушылар үшін талдаудың нәтижелерінің максималды ашақ болуы.
Тек қана бухгалтерлік есеп - қисаптың деректеріне негізделетін қаржылық талдау, кәсіпорыннан тыс жерде оның мүдделі контрагенттерімен, меншіктенушілермен немесе мемлекеттік органдармен жүргізілген сыртқы талдау сипатын алады. Бұл талдау шаруашылық жүргізетін субъектінің барлық табысты құпияларын ашуға мүмкіндік бермейді.
Көпшіліктік қаржылық есеп - қисаптың деректері бойынша, кәсіпорынның серіктестерімен жүргізілген сыртқы қаржылық талдаудың негізгі мазмұнын құрайтындар:
табыстардың абсолюттік көрсеткіштерін талдау;
пайдалылықтың салыстырмалы көрсеткіштерін талдау;
кәсіпорынның қаржылық күйін, нарықтық тұрақтылығын, баланстың өтімділігін, төлем қабілеттілігін талдау;
қарыз капиталдың қолданылуының тиімділігін талдау;
кәсіпорынның қаржылық күйінің экономикалық диагностикасы және эмитенттердің рейтингтік бағасы.
Кәсіпорынның қызметі туралы әрқилы экономикалық ақпараттар және осы қызметтерді талдаудың көптеген әдістері бар. Қаржылық талдауды қаржылық есеп - қисаптың мәліметтері бойынша талдаудың классикалық әдісі деп атайды. Ішкі шаруашылықты қаржылық талдауды ақпарат көзі ретінде қолданады. Ішкі шаруашылықты қаржылық талдаудың негізгі мазмұны басқаруды оптималдау (үйлестіру) үшін маңызы бар басқада аспектілермен толықтырылуы мүмкін, мысалы капиталды авансылаудың тиімділігін талдау, шығынның, айналымның және пайданың өзара байланысын талдау сияқты.
Ішкі шаруашылықты басқарушылық талдау жүйесінде, басқарушылықты өндірістік есептің мәліметтерін тарту есебінен қаржылық талдауды тереңдету мүмкіндігі бар, басқаша айтқанда, шаруашылықты қызметтің тиімділігін бағалауға және кешенді экономикалық талдауын жүргізуге мүмкіндік бар.
Басқарушылық талдауының ерекшеліктері болып табылатындар:
өз жетекшілігіне талдау нәтижелерін бағыттау;
талдау үшін ақпараттың барлық көздерін қолдану;
сырттан келетін талдауды регламенттеудің болмауы;
талдаудың кешендігі, кәсіпорын қызметін жан - жақты зерттеу;
есепті, талдауды, жоспарлауды және шешім қабылдауды интеграциялау;
коммерциялық құпияны сақтау мақсатында талдау нәтижелерін барынша жабық ұстау.
Кәсіпорынның қызметінің қаржылық нәтижелері көрсеткіштер жүйесінде өз орынын табады. Кәсіпорынның қызметінің қаржылық нәтижелерін талдауға міндетті элементтер ретінде зерттеу кіреді, біріншіден, ағымды талданған кезеңдегі әрбір көрсеткіштің өзгерістері; екіншіден, сәйкес көрсеткіштердің құрылымдарын және олардың өзгерістерін зерттеу; үшіншіден, бірқатар есеп беру кезеңдеріндегі қаржылық нәтижелердің өзгеру динамикасының қорытындыланған түрін зерттеу.
Кәсіпорынның қызметінің қаржылық нәтижелері көрсеткіштерінің динамикасы мен деңгейін талдау және бағалау үшін, №2 нысанды Қаржылық - шаруашылықты қызметтің нәтижелері туралы есеп беру - ден кәсіпорынның есеп - қисабының деректері қолданылатын кесте құрастырылады.
Кесте 1
ААҚ “Қазақтелеком” қызметінің қаржылық нәтижелері көрсеткіштерінің және деңгейінің талдауы
Мың тенге
Көрсеткіш
2003 жылдың
01.01.
2004 жылдың
01.01.
Ауытқу
+; -
Өсу қарқын.
%
Қызметті өткізу табысы
( ҚҚС-сыз )
38,584,626
45,880,679
7,296,053
118.9
Өткізілген өнімнің өзіндік құны (жұмыстар, қызмет көрсету)
25,177,088
26,823,392
1,646,304
106.5
Жалпы табыс
13,407,538
19,057,287
5,649,749
142.1
Кезең шығысы
8,539,575
7,296,713
-1,242,862
85.4
Негізгі қызметтің табысы (зияны)
4,867,963
11,760,574
6,892,611
241.6
Негізгі емес қызметтің нәтижесі
899,024
481,371
-417,653
53.5
Заңдық тұлғаның табыс салығы
- 2,908,308
- 3,600,874
-692,566
123,8
Салық салғаннан кейінгі кәдімгі қызметтің табысы (зияны)
2,858,679
8,641,071
5,782,392
302,3
Төтенше жағдайлардың табысы (зияны)
-
-1,705
- 1,705
-
Бөлінбеген табысты реттеу (жабылмаған зиянды)
-
3,058,399
3,058,399
-
Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян)
2,858,679
11,697,765
8,839,086
409.2
Кестенің мәліметтері, есеп беру кезеңінде кәсіпорынның жоғары нәтижелерге ие болғанын көрсетеді. Жалпы табыс 42.1% - ке жоғарылап, бөлінбеген табыс 4 есеге өсті. Бөлінбеген табыстың өсуінің оң факторы болып өткізу көлемінің өсуі есебінен және қызмет көрсету өндірісіне кететін шығынның салыстырмалы төмендеуі есебінен жалпы табыстың көбейуі табылады.
Өткізуден түскен табыстың өсуі 18.9% кездегі, көрсетілген қызметтің өзіндік құнының өсуі 6.5% - ті құрады және кезеңнің шығыстары базалық кезеңмен салыстыру бойынша 14.6% - ке төмендеді.
Бөлінбеген табыс келесідей өзгеріс факторларының ықпалында болады: негізгі қызметтің табысы, негізгі емес қызметтің табысы, корпоративті табыс салығының сомасы, төтенше жағдайлар табысы және басқа қызметтер табысы. Кесте 1 - ден байқағанымыздай, бөлінбеген табыс 2003 жылы 2002 жылмен салыстырғанда 8,839,076 мың тенгеге артты. Мұндай артуға негізінен негізгі қызметтің табысының жоғарылауы және өткізілуден сырт операциялар бойынша түскен табыс ықпал етті, жәнеде негізгі емес қызметтің табысының төмендеуі есебінен жалпы нәтиже 417,653 мың тенгеге төмендеді.
Өз кезегінде негізгі қызметтің табысының өзгеруіне келесідей факторлар әсер ете алады: өткізу көлемі; өнімнің өзіндік құнын төмендету; қызмет көрсетуге босатылған баға; материалдық және еңбек ресурстарына шығатын шығынның деңгейі.
1. Негізгі қызметтен түсетін табыстың (зиянның) жалпы өзгерісін есептеу ( Р) :
Р = Р1 - Р0 = 11,760,574 - 4,867,963 = 6,892,611; мұндағы
Р1 - есеп беру жылындағы негізгі қызметтен түскен табыс (зиян);
Р0 - базалық жылдағы негізгі қызметтен түскен табыс (зиян).
ААҚ “Қазақтелекомның” негізгі қызметінен түскен табыс 2003 жылы 2002 жылмен салыстырғанда абсолюттік шамада 6 892 611 мың тенгеге жоғарылады.
Кәсіпорынның қаржылық күйін бағалауда баланс деректерін зерттеудің маңызы зор. Баланс жиыны мүлік үшін алуға болатын қаражат сомасының бағдарлы бағасын береді, мысалы, кәсіпорынды тарату жағдайында. Активтердің ағымды бағасы нарықтық конъюнктурамен анықталады және есептен кез - келген жаққа ауытқи алады, әсіресе инфляция кезінде. Талдау келесідей әдістердің бірінің көмегімен баланс бойынша жүргізіледі:
баланстық статьялар құрамы алдын - ала өзгермеген баланс бойынша тікелей талдау жүргізіледі;
баланстық статьялар элементтерінің кейбір біртекті құрамы бойынша біріктіру жолымен тығыздалған салыстырмалы талдамалы баланс құрылады;
қажетті талдамалық қималарда, ары қарай статьялардың бірігуімен, инфляция индексіне баланстың қосымша түзетулері жүргізіледіпроизводится .
Тікелей баланс бойынша талдау - жеткілікті еңбекті қажет ететін және тиімсіз іс, өйткені есептеу көрсеткіштерінің өте көп санының болуы, ұйымның қаржылық күйіндегі басты тенденцияны ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz