Ішкі аудит

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 107 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Әрбір дүниедегі нәрселердің өзіне тән ерекше тарихы, даму кезеңдері және де айтуға тұрарлықтай оқиғалары болады. Соныменен бүгінгі мақалада орын алайын деп отырған негізгі де өзекті тақырып ол аудиттің жалпы пайда болу тарихы. Бұл сала қайдан бастау алып, қашан өркендеп, қандай сан қилы өзгертулерге ұшырап біздің ел экономикасында кескін алғанына шолу жасағанды дұрыс көріп отырмыз.

Ішкі бақылау - ол кәсіпорын иелерінің, Директорлар кеңесінің, басқарманың және басқа да кәсіпорын қызметкерлерінің бастамасымен іске асырылып, бизнестердің мақсаттарына жету үшін ресурстарды экономды және тиімді пайдалануын, активтердің қауіпсіздігін, заңнамаларды сақтауын, қызметтердің қорытындысы туралы сенімді де уақытылы есептілікті ұсынуын қамтамасыз ету бойынша басқару мен үрдістердің ең маңызды да қызметінің бірі болып табылады.

Кәсіпорынның ішкі аудиті деп - бұл кәсіпорын субъектілерімен мынадай іс - әрекеттерді жүзеге асырғандағыны айта аламыз:

кәсіпорынның фактілік жағдайын анықтау (бақылау объектісінің) ;
фактілік мағлұматтар мен жоспарланған ақпараттарды салыстыру;
анықталған ауытқулар мен олардың кәсіпорынды функцияландыру аспектілеріне әсерін тигізетін ықпалдылық деңгейін анықтау;
тіркелген ауытқулардың себебін анықтау.

Бірінші бөлімде жалпы ішкі аудит пен оның анықтамаларына тоқталып кеткен. Ішкі басқарудың мақсаты - басқару жүйесін тиімді шешімдер қабылдау мүмкіндігі үшін ақпаратпен қамтамасыз етіп отыру.

Ішкі аудиттің ерекшелігі - оның кәсіпорынды басқару үрдісіндегі екіжақты рол аткаруында. Басқарудың және басқару үрдісінің басқа да элементтерінің тәжірибеде терең интеграциялауының нәтижесінде жұмысшыны қызметтік аумағын басқарудың кез келген бір элементіне қатысты етіп, ал басқарудың өзімен байланыссыз деп шешіп анықтауымыз мүмкін емес. Сондықтан әр кезеңді басқару үрдісінің бөлек элементі деп теориялық жағынан қарастырсақ, бақылау элементінің барлық кезеңдерде бар екенін байқауымызға болады. Басқару үрдісі кезеңінің оңтайлы жүруі үшін олардың әрқайсысына бақылау міндетті түрде керек.

Іс-әрекеттер мен жалпы стратегияның айналадағы жағдайларға уақытылығын және адекватностін қамтамасыз ету үшін, басқару шешімдерінің өздерінің сәтті іске асыpылyымен сәйкестігін қамтамасыз ету үшін де (кәсіпорын оңтайлылығы көзқарасынан) бақылау өте қажет.

Диссертациямның екінші бөлімінде жобаны енгізудің әр кезеңдерінен саяп келіп, ішкі бақылаудың әдістемесін қарастырамыз. Әр кезеңдерде кәсіпорынның ішкі бақылауын сәтті жүргізу үшін өздерінің белгілі бір тиесілі әдістері қолданылады. Жобаның көлемін анықтаудың әдістемесі. Жоғарыда аталып кеткендей, көлемдеу, масштабтау кезеңінде кәсіпорынның қызметінің қай бөлігінің қаржылық есептілікке елеулі ықпал eтeтінін анықтап алу керек.

Жобаның масштабын, көлемін анықтау маңыздылық деңгейінің анықталуынан басталады.

Ал үшінші бөлімде Қазақстан республикасында ішкі аудиттің негізгі мәселелері мен шешу жолдары тереңінен қарастырылған. Қазақстан Республи касындағы кең көлемді аудиторлық кеңес берушілік бизнестің құрылуының қазіргі жағдайларда өте күрделі екендігі айқын, дегенмен бұл саланың өзі оңтайлы жақсы жаққа дамып келе жатырған үрдіс болып табылады.

Жалпыәлемдік тәжірибеге сәйкес Қазақстандағы аудиторлық қызмет кеңес беру қызметіне қарағанда, едәуір регламенттелініп және стандартталған. Кеңес берушілерде жұмыс жүргізу барысында белгілі бір қадағаланған процедураларды ұстану керектігі жөніндегі міндеттемелер жүктелмейді, ол түгелі міндеттемелердің белгілі бір орнатылған кәсіби стандарттарына сүйенуін қадағалап, регламенттеудің де өзі жоқ. Сондықтан, іс жүзінде кеңес беруші өзінің кәсіби түйсігіндегі ережелерге ғана бағыну мүмкіндігіне ие бола алады.

Жалпы әлемдік тәжірибеге сәйкес Қазақстандағы аудиторлық қызмет кеңес беру қызметіне қарағанда, едәуір регламенттелініп және стандартталған. Кеңес берушілерде жұмыс жүргізу барысында белгілі бір қадағаланған процедураларды ұстану керектігі жөніндегі міндеттемелер жүктелмейді, ол түгелі міндеттемелердің белгілі бір орнатылған кәсіби стандарттарына сүйенуін қадағалап, регламенттеудің де өзі жоқ. Сондықтан, іс жүзінде кеңес беруші өзінің кәсіби түйсігіндегі ережелерге ғана бағыну мүмкіндігіне ие бола алады.

1. ІШКІ АУДИТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ НАРЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙДАҒЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ

1. 1 Кәсіпорынның басқару жүйесіндегі ішкі бақылаудың орны мен ролі

Жоғарыда айтып отырған тексеру мен бақылау жұмысын жүзеге асыру әлем әдетиеттеріне сүйенетін болсақ біздің ғасырымызға дейінгі IV мыңжылдығынан бастама алды. Ол кездерде әр адам баласы өз қызметтерін тиімді ұйымдастыру үшін бақылау мен тексеру жұмыстарының қажет екенін аңғарғандықтан, аудит дүниеге келіп, кең ауқым алған екен. Сонымен қатар ревизиялық қызмет Вавилон (б. ғ. д. 3400-2400жж. ), Мысыр (б. ғ. д. 2200-2150жж ), Қытай (б. ғ. д. 1122-256жж), Рим (б. ғ. д. V ғасырларда) сияқты елдерде әр түрлі кескінде көрініс алып отырған. Осы арадағы басты мақсаттары бірақ бірдей болған, ол шаруашылықты тиімді ұйымдастырып, пайданы арттырып, дау-дамай тудырмай, елдегі алдау әрекеттерін тудырмай елде тыныштық сақтау болған. Осыдан кейін аудит Англияда 1299 жылы пайда болып, даму үрдісіменен бірте-бірте Солтүстік Америкаға көше бастады. Міне, осы жерде аудит өз шарықтау шегіне жетті. Енді сол АҚШ еліндегі аудиттің пайда болып, даму кезеңдер тарихына тоқтала кетсек.

АҚШ - та аудиторлық қызмет аудиттің британдық тәжірибесінің әсері септігінен пайда болды. Бұл ойды «аудит қызметі XIX жүзжылдықтың соңында Америка Құрама Штаттарына британдық бухгалтерлердің таратқандығы» жөнінде жазған американдық автор Уильям Стемберг тікелей меңзейді. Ағылшындық теміржолшылар, сақтандыру компаниялары және өзге де инвесторлар Солтүстік Америкаға бағыт алған кезде, олармен бірге ірі ағылшын кредиторларының мүдделерін қорғауға тәуелсіз аудиторлар да қоныс аударған. XX ғасырдың басталу шенінде АҚШ - та аудит балансқа қатысты ақпараттарды бөлшекті түрде қарастырып зерттейтін ағылшын үлгісіне негізделді.

1886 жылы АҚШ - та аудиторлық фирмалардың құрылу үрдісіне бастама болған шақырылған бухгалтерлер жөнінде алғаш заң қабылданды. 1887 жылы Америка аудиторларының ассоциациясы құрылды, ал 1896 Нью-Йорк штатында заңды жолмен аудиторлық қызмет бастауын таба бастады, бұл аудитордың орнына ол кезде қолында дипломы бар, Нью-Йорк университетінде мамандығы бойынша емтиханды сәтті тапсырған және аудиторлық қызметпен айналысуға құқық беретін арнайы лицензиясы бар бухгалтер отыра алатын еді.

1905 жылы және одан кейін 1909 жылы АҚШ - та Р. Монтгомери Лоуренс Диксидің «Аудит: аудиторларға тәжірибелік нұсқаулама» атты кітабын редакциялық түзетулерімен қоса шығарды. Лоуренс Диксидің идеасын дамыта отырып, Роберт Монтгомери аудиттің мақсаты әдетте қаржылық есептіліктерде орын алу мүмкіндігі бар ерікті және еріксіз қателіктердің ашылуында екенін айтқан. Осыдан саяп келе, үш түрлі қателіктерді анықтаумен байланысты аудиторлық мақсаттардың иерархиясы қаланды:

1) ерікті (қатерлі) ;

2) еріксіз (жазбадағы қателер, арифметикалық қателер) ;

3) қағидалы (қате әдістемелік жолдардың таңдалынуы) .

Бірақ та АҚШ - та бизнестің даму қарқыны Британияға қарағанда қатты ерекше болатын, американдықтар тексерудің британдық үлгісінің өте көп уақыт пен қаржыны керек ететіндіктен Америка үшін аудиттің ағылшындық үлгілері қолданысқа қолайсыздығын аңғарды. XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басындағы американдық бизнестің өте тез даму ерекшелігіне орай, Американдық аудит тез қарқынды тексеруді, яғни аудиттің прогрессивті технологияларын қажет етті. Американдық аудиторлар «тесттік аудиттің» қолданысқа енгізілуін тәжірибелей бастады, яғни операцияларды тексеру мақсатында бизнестегі әріптестерінің фирмаларының қызметтері жөнінде ақпараттарды жинаумен айналысты. Олар инвесторлардың мүддесін ескеріп, активтер мен пассивтердің бағалануына үлкен мән берілді де, осы сәттен кейін ағылшын мектебіндегі түбірлі тексерістен елеулі ауытқулары пайда бола бастады. Кредиторлардың, соның ішінде банктердің сұранысы аудит міндеттерінің кеңеюіне және оның жаңа әдістерінің, стандартизацияға қарым - қатынасының қайта өңделуіне әкеліп соқты.

Р. Монтгомери 1912 жылы келесі басылымдар мен қайта басылымдарда (осынау біздің күнге дейін) «Монтгомери аудиті » деген атқа ие болған «Аудит: теория және тәжірибе» атты кітабын жазып шығарды. Осы кітаптың бірінші басылымында Р. Монтгомери алғаш кезеңдегі американдық аудитті аудиторлардың жұмыс уақытының төрттен үші есептеулер мен бухгалтерлік кітапты құруға кететіндігін аса ерекше атай отырып, «есеп жүргізудегі аудит» деген терминге балаған. Роберт Монтгомеридің өзі (1872-1953) теорик болып қана қоймай, ол аудит тәжірибешісі де болған. Роберт Монтгомери әріптестерімен бірге 1898 жылдың өзінде аудиторлық фирма құрған. Бұл фирма бұдан кейін өркендеп, «Куперс энд Лайбранд» деген атқа ие болып әлемдегі жетекші аудиторлық фирмалардың біріне айналып, шақырылған бухгалтерлердің Американдық институтының құрылуына негіз болып және өзі президентінің орнын иемдендіп, Колумбиялық, Нью-Йорктегі және Пенсильвандық университетте дәріс берген.

АҚШ - та аудит бағалы қағаздар бойынша Комиссиямен тіркелген және 1934 жылы, яғни 1929 жылғы Уолл-стриттегі биржалық тоқыраудан кейін құрылған компания үшін 1933 жылғы бағалы қағаздар туралы Заңы және 1934 жылғы биржа туралы Заңы тіркелген компаниялардың қаржылық есептіліктерін сәйкесінше формада құруын талап етті.

АҚШ - та кәсіби және мемлекеттік емес аудиторлық кәсіпорындардың екі түрі бар. Оның біреуі жалпыұлттық, федералды деңгейде көрініс табады және ол Американдық дипломдалған шақырылған бухгалтерлердің институты деп аталады. Бұл институт 1887 жылы пайда болған және содан бері аудиторлық мамандарды дайындауда жетекші рөл атқарады. Бұл институт сәйкесінше емтихандарды тапсырып және бухгалтера-аудитор дипломын алған ізденушінің санатын құптайды. Институт АҚШ - тағы ғылыми және әдістемелік жұмыстарды басқарады, монографияларды жарыққа шығарып, аудит бойынша бірнеше журналдар тобын шығарады және бұл журналдардың ішінде өте танымал біреуі «Джорнэл оф Эккаунтенси» болып табылады.

Жалпыұлттық Инсттитуттан басқа бөлек штат деңгейіндегі дипломы бар қоғамдық бухгалтерлер деген атаққа ие болатын кәсіби аудиторлық ұйымдар да қызмет етеді. Бұл ұйымдардың мүшелері аудиторлық тексерістердің жүргізілуіне және өз штаты шекарасында кеңес беру ісіменен айналысуға құқығы бар. Бухгалтер-аудитор өз қызметімен жекеменшік тәжірибе жүзінде немесе аудиторлық фирма қызметкерлері болып та қызмет ете алады. Одан да жоғары санатталған аудиторлар университеттер мен колледждерде дәріс беру ісіменен де айналыса алады.

1917 жылы АҚШ - та аудит процедураларын стандартизациялау мақсатында «Баланстық есептілікті дайындау бойынша құпталған әдістер» жинағы жарық көреді, содан қайта қарастырылған басылымы 1929 жылы «Қаржылық есептілікті тексеру» деген жаңа атпен қайта басылып шығарылады. Бұл басылымда ішкі бақылаудың маңыздылығы ерекше аталып өтілген, соған қоса, қорытынды жасаудың тәжірибесі туралы да айтылған.

1934 жылы қазіргі кезге дейін қолданылып келе жатырған аудит процедуралары, инвентарлы ведомосттің зерттелуі және есеп айырысу бойынша дебиторларды растау жайлы кепілдемелер берілген «Қаржылық есептілікті тәуелсіз аудиторлардың тексеруі» атты құжат басылымға шықты.

Стандартизациялаудың белсенді үрдісі 1939 жылы, яғни, Американдық дипломдалған шақырылған бухгалтерлердің институты (AICPA) аудиторлық процедура бойынша Комитетті тағайындап және ең алғаш аудиторлық процедура туралы үлгіні ұсынған кезде басталды. 1939 жылдан бастап AICPA институттың алғашқы аудитті стандартизациялауға қатысты таптырмас зерттеу бюллетеньдерін және аудит процедуралары бойынша есептіліктерді шығара бастады. Бірінші аудит процедуралары бойынша есептілікте аудитордың мамандығы негізінде жатқан 7 басты жағдайы ұсынылған. Есептілікте аудиттің міндетті процедуралары ретінде инвентарлы ведомостті зерттеу және есеп айырысу бойынша дебиторларды растау, Директорлар кеңесіне тәуелсіз аудиторларды тағайындауға рұқсат ету, ал компанияларға аудит бойынша ішкі тексерістермен бухгалтерлік процедураларды бақылау үшін тәуелсіз комитеттерді құруға рұқсат етілу, ұсынылған қаржылық есептілік бойынша аудиторлқ қорытындының үлгілерінің құрылуы қарастырылған.

XX ғасырдың 70-80-жылдарында АҚШ - та қоғамның аудиторлардың міндеттері мен қызметі айналасына қызығушылығы арта түскендігі байқалды. Нәтижесіне аудит ел ойлағаннан өзгешерек болып шықты, шын аудит үрдістері мүмкіндігінің шектелгендігі айқындалды. Ең бірінші шектеу тексеріс жүргізудің уақытының санаулылығы болып табылатын. Осыдан кейін елге аудит жайлы кең мағлұмат беріп екі арадағы түсінік бойынша айырмашылықты жою мақсатында аудиторлық стандарттар бойынша Кеңестің белсенділігін арттырудың қажеттілігі мәселесі қолға алында.

Сонымен, «ішкі бақылау» дегеніміздің өзі не? АҚШ - та әр ұйым аудиттің анықтамасын әр қилы етіп сипаттайды. Мысалы, Американдық дипломдалған шақырылған бухгалтерлердің институты (AICPA) аудитті «нәтижесінде тәуелсіз, саналы маман бағалауға келетін және шаруашылық жүйе ерекшеліктері тән ақпараттарға өз пікірін айтып, тексеруі, соның нәтижесінде бекітілген критерийлерге сәйкестігін анықтауы» деп анықтама берсе, батыстық ғалымдардан еңбегінен Б. Нидлзді, Х. Андерсонды, Д. Колдуэлді, Э. А. Аренсті және Дж. Лоббекті ерекшелеп атап кетуге болады. Данилочкина Н. Г. өзінің «Контроллинг как инструмент управления предприятием» деген еңбегінде ішкі бақылауға келесідей анықтама береді: «ішкі бақылау - кәсіпорын басшылығымен ұйымдастырылған және кәсіпорындарда шаруашылық операцияларын іске асыру барысында барлық қызметкерлері өз міндеттерін тиімдірек орындау мақсатындағы мөлшерлер жүйесі болып табылады. Ішкі бақылау осы операциялардың заңға сәйкестігін және олардың кәсіпорын үшін экономикалық мақсаттылығын анықтайды». Сотникова Л. В. анықтамасы бойынша ішкі бақылау - ұйымның құрылымдық бөлімшелер деңгейіндегі жүзеге асатын бақылау түрі болып табылады.

Ол кәсіпорын иесінің бастауымен ұйымдастырылады және ішкі қызметкерлердің көмегімен жүргізіліп, барлық еңбек үрдістерінің үздіксіздігін, ал жаһандық тұрғыдан алып қарасақ, ұйымның мақсаттарына жетуді қамтамасыз етуге бағытталған. Б. Нидлз өзінің «Принципы бухгалтерского учета» деген кітабында ішкі бақылауға мынадай қысқашалау келесі анықтаманы береді: «ішкі бақылау - құралдардың қауіпсіздігін, бухгалтерлік жазбалардың дәлдігі мен сенімділігін қамтамасыз ететін жүйе болып табылады». Осы жоғарыда келтірілген анықтамалардан саяп келіп, осы өз дипломдық жұмысым барысында мынадай анықтама беруімізге болады:

Дәл қазіргі уақытта АҚШ - та 45000 жуық аудиторлық фирмалар өз қызметін жалғастыруда. Құрамында жұмыс жасайтын қызметкерлері 1 адамнан бірнеше мыңға дейін жетеді. Оларды негізгі 4 топқа жіктеуге болады:

1. Аудиторлық қызмет көрсету аясындағы ең ірі де, атақтылары, бұрын оларды «Үлкен алтылық» деп атаған. Олардың кейбіреулері шарықтау деңгейінің ең жоғарғы сатысынан орын алған. (Нью-Йорктік офистің әрқайсысында 1000 адам), АҚШ - тың және әлемнің ең ірі қалаларында офистарының жылдық пайда көлемі 500 млн. долларды құрайды.

2. Халықаралық дамуда беталысы бар өзге де ұлттық фирмалар.

3. Ірі жергілікті және аймақтық (мамандар штаты 50 адамнан асатын бірнеше жүздеген аудиторлық фирма бар) .

4. Кіші жергілікті фирмалар - 95% жуық аудиторлық фирмалар 25 адамнан тұратын мамандар штаты және бір ғана офисі болады.

Кәсіпорынның қай - қайсысында қандай формада болмасын, ішкі бақылау болады. Оған қарамастан, заман талабына сай концепцияларға сәйкесінше келетін ішкі бақылаудың тиімді жүйесінің Қазақстанда құрылу тәжірибесі жаңа ғана кең етек алып келеді. Кәсіпорын қаншалықты үлкен және ұйымдастырушылық құрылымы қаншалықты күрделі болса, онда мақсаттар да көлемді және ішкі бақылау жүйесіне деген талаптың өзі де қаттырақ, қатаңырақ болып келеді. Өкінішке орай, көптеген отандық бизнестегі кәсіпорындарда көбінесе ішкі бақылау жүйесінің өзі толықтай құрылмаған немесе номиналды сипатта кескін алып келеді.

Соңғы жылдары Қазақстанда аудит бухгалтерлік және қаржылық есептіліктің дұрыстығына көз жеткізу мақсатында жүргізілетін және де бухгалтерлік және қаржылық есептілікті құру мен жүргізу бойынша, кірістер жөнінде декларациялар толтыру, қаржылық, салықтық, банктік және басқа да шаруашылық заңнамалар бойынша сұрақтарға кенес беру секілді аудиторлық қызмет көрсетулерді жүзеге асыратын тәуелсіз қаржылық бақылау қызметі ретінде кең етек алып отыр Бұл қасиеттерге ие бола отырып аудит тек қана жеке меншік иелерінің ғана емес, сонымен қоса мемлекеттің мүддесіне қызмет етіп келеді.

Жалпылай алып қарағанда, осы ағымдағы өткен нарық құрылуындағы онжылдық еліміздегі экономикалық белсенді тұрғындарды басқару мен бақылау мәселелеріне жаңа көзқараспен қарауды мұқтаж етті. Әр деңгейлі басқарушыдар, ұйымның есептеу қызметкерлері және тәжірибедегі аудиторлар батыс елдерінің алдыңғы қатарлы технологияларын (соның ішінде, халықаралық аудит тәжірибесі) ғана игеріп қоймай, сонымен қатар, отандық нарықтың шынайы жағдайына да көз тігіп, соған бейімделу керектігін ұғынды. Отанымыздың алға даму қарқыны көз тойдырарлықтай болғасын, біз батыстық елдердің оңтайлы мысалдарына сүйене отырып, басқару мен бақылау саласындағы өз жетістіктерімізді максималды түрде қолданып отыруымыз керек.

Қорыта айтқанда, Қазақстанда аудит өзінің ұзақ жолының бастамасын бастады Бұған еліміздегі көптеген алдыңғы қатарлы аудиторлық компаниялардың, тәуелсіз аудиторлардың саны күн санап артып келе жатырғандығы және қызметтерінің сапасының артып келе жатырғандығы дәлел. Сондықтан, туған жеріміз Қазақстанда аудиторлық қызметтің мәселелері қаншалықты саналы және тез шешілетін болса, ел экономикасының алдағы «денсаулығы да», яғни беталысы осыған тікелей байланысты болып отырмақ.

Басқару үрдісінің кез келген кезеңінде басқару объектісінің жоспарланған жағдайынан фактілік жағдайы ауытқып кетуі мүмкін. Ондай ауытқулардың сапасы мен мазмұны жайында уақытылы ақпарат алып беріп тұру үшін ішкі аудит керек.

кәсіпорынның фактілік жағдайын анықтау (бақылау объектісінің) ;
фактілік мағлұматтар мен жоспарланған ақпараттарды салыстыру;
анықталған ауытқулар мен олардың кәсіпорынды функцияландыру аспектілеріне әсерін тигізетін ықпалдылық деңгейін анықтау;
тіркелген ауытқулардың себебін анықтау.

Ішкі басқарудың мақсаты - басқару жүйесін тиімді шешімдер қабылдау мүмкіндігі үшін ақпаратпен қамтамасыз етіп отыру.

Егер де бақылау элементіне жоспарлау кезеңін қоспаса, онда жоспарлау қателігі ұйымдастыру немесе бақылау кезеңінде белгі береді.

Басқару шешімдерін іске асыруда ұйымдастыру мен бақылау кезеңдерінде белгілі бір қажетті нәтижелерге қол жеткізу үшін қабылданған жоспарлы шешімдердің іске асу жолының дұрыстығын бақылап, қадағалап отыру керек. Қабылданған шешімдерді және кәсіпорынның рационалдығын іске асыруды бақылау және қабылданған шешімдерді қадағалау керек.

Есептілік кезеңінде меншіктің бар болуына және олардың қозғалысына, расталған нормалар, нормативтерге және сметаларға, берілген және алынған міндеттемелердің жағдайына, кәсіпорынның шаруашылық операцияларының мақсаттылығмен және заңдылығына сәйкестеліп уақытылы өндірістік ресурстардың пайдаланылуына бақылау жасап отыру керек.

Есептіліктің мәліметтері бақылау үшін ақпаратар базасы болып табылады. Бір жағынан алып қарасақ, есептіліктің өзін бақылауға алып отыру керектігін түсінеміз.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.