Жобаларды басқару
КІРІСПЕ 2
1 ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 4
1.1 Жоба және жобаларды басқарудың мәні мен мазмұны 4
1.2 Жобаларды басқарудың негізгі элементтері 11
1.3 Жобаларды басқару процестері 18
2 «СТАЛЬ РК» КОМПАНИЯСЫНЫҢ АҒЫМДЫ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ 29
2.1 Қазақстандағы металл бұйымдарын сату нарығы 29
2.2 «Сталь РК» компаниясының атқаратын қызметі 31
2.3 «Сталь РК» компаниясында тауар шығару әдістері 34
3 ДАЙЫН МЕТАЛЛ БҰЙЫМДАРЫН САТУ БОЙЫНША ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУ 39
3.1 Жобаны басқарудағы шетелдік тәжірибені қолдану 39
3.2 Металл бұйымдарын сату саласында «Дайын металл бұйымдар өндірісін ашу» жобасы. 50
ҚОРЫТЫНДЫ 59
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 60
1 ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 4
1.1 Жоба және жобаларды басқарудың мәні мен мазмұны 4
1.2 Жобаларды басқарудың негізгі элементтері 11
1.3 Жобаларды басқару процестері 18
2 «СТАЛЬ РК» КОМПАНИЯСЫНЫҢ АҒЫМДЫ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ 29
2.1 Қазақстандағы металл бұйымдарын сату нарығы 29
2.2 «Сталь РК» компаниясының атқаратын қызметі 31
2.3 «Сталь РК» компаниясында тауар шығару әдістері 34
3 ДАЙЫН МЕТАЛЛ БҰЙЫМДАРЫН САТУ БОЙЫНША ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУ 39
3.1 Жобаны басқарудағы шетелдік тәжірибені қолдану 39
3.2 Металл бұйымдарын сату саласында «Дайын металл бұйымдар өндірісін ашу» жобасы. 50
ҚОРЫТЫНДЫ 59
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 60
Қазақстанның және ТМД-ның басқа да елдерінің экономика саласында жобаларды басқару әдістемесі мен технологиясын алға жылжыту өзектілігі алдымен, объективті нарықтық қайта құруларға, сондай-ақ Қазақстанның әлемдік экономика кеңістігіне бірігуіне негізделеді. Қазіргі замандағы жобаларды басқарудың мәні біздің бәсекелестік және жоғары технологияның дамуы секілді факторлардың әсері қалыптастырған жобалау – бағыт беру әлемінде өмір сүретіндігімізбен айқындалады.
Жобаларды басқару дегеніміз жоба мақсатына жетуде басқару техникасы мен технологиясын, заманауи әдістерді қолдана отырып адам және материалдық ресурстарды жобаның өмірлік циклының барлық кезеңдерінде ұйымдастыру, жоспарлау, басшылық ету, үйлестіру әдістемесі.
Нарықтық экономика жағдайында және әлемдегі ғылыми-техникалық прогрестің қарқынды дамуымен байланысты экономикалық қатынастарға қатысушылардың қызметіне қойылатын маңызды талаптардың бірі нәтижелілікті қамтамасыз ету. Бүгінгі күні компания бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін және нарықта басымдыққа ие болу үшін барлық жағынан тиімді дамуы қажет. Ал, жобаларды басқару, ең алдымен, бизнес-процестерді құрудың неғұрлым тиімді жүйесін ұсынады, екіншіден, басқару жүйесін қайта ұйымдастыру мен өзгерістерді басқару мүмкіндігін береді. Сыртқы және ішкі өзгерістерге жедел түрде жауап қайтару қабілеті компанияның сәттілігінің кепілі болып табылатындықтан, жобалық менеджментті өзгерістерді басқару тәсілі ретінде енгізу компаниядағы бизнес-үрдістерді жақсартудың құралы болып табылады.
Жобаларды басқарудың заманауи әдістері 1960 жылдардың басында жүйелік әдістер туралы еңбектердің пайда болуымен байланысты дамыды. 70 жылдардың басында пайда болған компьютерлік бағдарламалар мерзімдік және құндық талдау жасауға, ресурстарды оңтайлы бөлуге мүмкіндік берді. Бағдарламалық қамтамасыз етулердің жетілідрілуі жобаларды басқару мен өзгерістерді бақылау тиімділігін арттыруда.
Қазіргі жағдайда жобалардың бірнеше мысалын көрсетуге болады: тұрғын үй немесе өнеркәсіптік объект құрылысы, ғылыми-зертттеу жұмыстарының бағдарламасы, кәсіпорын құрыллысын жаңарту, жаңа ұйым құру, жаңа техника мен технологияны жасау, кинофильм жасау, аймақты дамыту. (Батыста дизайн деп аталады).
Әдетте, жобаның сәттілігі негізгі үш факторға негізделеді: мерзім, сапа және жоба бюджеті. Жобаларды басқаруды үш фактор бойынша бірдей тиімділікпен жүзеге асыру қиындықтар туғызады. Көп жағдайда жобалардың құны жоспарлық көрсеткіштерден біршама ауытқып, қосымша бюджетті қажет етеді.
Жобаларды басқару дегеніміз жоба мақсатына жетуде басқару техникасы мен технологиясын, заманауи әдістерді қолдана отырып адам және материалдық ресурстарды жобаның өмірлік циклының барлық кезеңдерінде ұйымдастыру, жоспарлау, басшылық ету, үйлестіру әдістемесі.
Нарықтық экономика жағдайында және әлемдегі ғылыми-техникалық прогрестің қарқынды дамуымен байланысты экономикалық қатынастарға қатысушылардың қызметіне қойылатын маңызды талаптардың бірі нәтижелілікті қамтамасыз ету. Бүгінгі күні компания бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін және нарықта басымдыққа ие болу үшін барлық жағынан тиімді дамуы қажет. Ал, жобаларды басқару, ең алдымен, бизнес-процестерді құрудың неғұрлым тиімді жүйесін ұсынады, екіншіден, басқару жүйесін қайта ұйымдастыру мен өзгерістерді басқару мүмкіндігін береді. Сыртқы және ішкі өзгерістерге жедел түрде жауап қайтару қабілеті компанияның сәттілігінің кепілі болып табылатындықтан, жобалық менеджментті өзгерістерді басқару тәсілі ретінде енгізу компаниядағы бизнес-үрдістерді жақсартудың құралы болып табылады.
Жобаларды басқарудың заманауи әдістері 1960 жылдардың басында жүйелік әдістер туралы еңбектердің пайда болуымен байланысты дамыды. 70 жылдардың басында пайда болған компьютерлік бағдарламалар мерзімдік және құндық талдау жасауға, ресурстарды оңтайлы бөлуге мүмкіндік берді. Бағдарламалық қамтамасыз етулердің жетілідрілуі жобаларды басқару мен өзгерістерді бақылау тиімділігін арттыруда.
Қазіргі жағдайда жобалардың бірнеше мысалын көрсетуге болады: тұрғын үй немесе өнеркәсіптік объект құрылысы, ғылыми-зертттеу жұмыстарының бағдарламасы, кәсіпорын құрыллысын жаңарту, жаңа ұйым құру, жаңа техника мен технологияны жасау, кинофильм жасау, аймақты дамыту. (Батыста дизайн деп аталады).
Әдетте, жобаның сәттілігі негізгі үш факторға негізделеді: мерзім, сапа және жоба бюджеті. Жобаларды басқаруды үш фактор бойынша бірдей тиімділікпен жүзеге асыру қиындықтар туғызады. Көп жағдайда жобалардың құны жоспарлық көрсеткіштерден біршама ауытқып, қосымша бюджетті қажет етеді.
1. Мазур И.И., Шапиро В.Д., Ольдерогге Н.Г. М12 Управление проектами: Учебное пособие / Под общ. ред. И.И. Мазура. – 2-е изд. – М.: Омега-Л, 2004. – 664 с.
2. Руководство к Своду знаний по управлению проектами (Руководство PMBOK®) – Третье издание – Американский национальный стандарт, ANSI/PMI 99-001-2004 – 388 с.
3. П.С. Баркалов, И.В. Буркова, А.В. Глаголев, В.Н. Колпачев Задачи Распределения Ресурсов В Управлении Проектами – М.: ИПУ РАН, 2002. – 65 с.
4. Непомнящий Е.Г. Методические указания по выполнению курсового проекта на тему “Технико-экономическое обоснование предпринимательского проекта”. Таганрог: изд-во ТРТУ, 1998. 85с.
5. Ципес Г.Л. Менеджмент поектов в практике современной компании. – М.: ЗАО «Олимп-Бизнес», 2006 – 304 с.
6. Мартин П., Тейт К. / Пер. с англ. – СПб.: Питер, 2006. – 224 с.
7. Васильев Д.К., Заложнев А.Ю., Новиков Д.А., Цветков А.В. Типовые решения в управлении проектами. М.: ИПУ РАН (научное издание), 2003. – 75 с.
8. Цветков А.В. Стимулирование в управлении проектами. – М.: ООО «НИЦ «АПОСТРОФ», 2001. – 143 с.
9. Васильев Д.К., Заложнев А.Ю., Новиков Д.А.,Цветков А.В. Типовые решения в управлении проектами. – М.: ИПУ РАН (научное издание), 2003.– 75 с.
10. Кононенко А.Ф., Халезов А.Д., Чумаков В.В. Принятие решений в условиях неопределенности. М.: ВЦ АН СССР, 1991. – 211 с.
11. Васильев Д.К., Колосова Е.В., Цветков А.В. Процедуры управления проектами // Инвестиционный эксперт. 1998. №№ 31-35.
12. Воропаев В.И. Модели и методы календарного планирования в автоматизированных системах управления строительством. М.: Стройиздат, 1974. – 232 с.
13. Васильев Д.К., Колосова Е.В., Хулап Г.С., Цветков А.В. Системы и механизмы реализации проектов: опыт внедрения / Материалы Международного симпозиума по управлению проектами в переходной экономике.Москва, 1997. Том 1. С. 683 – 687.
14. Баркалов С.А., Бурков В.Н., Гилязов Н.М. Методы агрегирования в управлении проектами. М.: ИПУ РАН, 1999. – 55 с.
15. Управление проектами / Общая редакция – В.Д. Шапиро. С.-Пб.: «ДваТрИ», 1996. – 610 с.
16. Поспелов Г.С., Ириков В.А. Программно-целевое планирование и управление. М.: Советское радио, 1976. – 344 с.
17. Воропаев В.И. Управление проектами в России. М.: Аланс, 1995. – 225 с.
18. Васильев Д.К., Карамзина Н.С., Колосова Е.В., Цветков А.В. Деловая игра как средство внедрения системы управления проектами / Материалы Международного симпозиума по управлению проектами в переходной экономике. Москва, 1999.
19. Цветков А.В. Стимулирование в управлении проектами. М.: ООО «НИЦ «АПОСТРОФ», 2001. – 143 с.
20. Беллман Р., Заде Л. Принятие решений в расплывчатых условиях / Вопросы анализа и процедуры принятия решений. М.: Мир, 1976. С. 172 – 215.
21. Бурков В.Н., Квон О.Ф., Цитович Л.А. Модели и методы мультипроектного управления. М.: ИПУ РАН, 1998. – 62 с.
22. Бурков В.Н., Новиков Д.А. Как управлять проектами. М.: Синтег, 1997. – 188 с.
23. Воропаев В.И. Управление проектами в России. М.: Аланс, 1995.-225 с.
24. Гаврилов Н.Н., Карамзина Н.С., Колосова Е.В., Лысаков А.В., Цветков А.В. Анализ и управление проектами. Практический курс: Учебное пособие. М.: Изд-во Рос. Экон. акад., 2000. – 114 с.
2. Руководство к Своду знаний по управлению проектами (Руководство PMBOK®) – Третье издание – Американский национальный стандарт, ANSI/PMI 99-001-2004 – 388 с.
3. П.С. Баркалов, И.В. Буркова, А.В. Глаголев, В.Н. Колпачев Задачи Распределения Ресурсов В Управлении Проектами – М.: ИПУ РАН, 2002. – 65 с.
4. Непомнящий Е.Г. Методические указания по выполнению курсового проекта на тему “Технико-экономическое обоснование предпринимательского проекта”. Таганрог: изд-во ТРТУ, 1998. 85с.
5. Ципес Г.Л. Менеджмент поектов в практике современной компании. – М.: ЗАО «Олимп-Бизнес», 2006 – 304 с.
6. Мартин П., Тейт К. / Пер. с англ. – СПб.: Питер, 2006. – 224 с.
7. Васильев Д.К., Заложнев А.Ю., Новиков Д.А., Цветков А.В. Типовые решения в управлении проектами. М.: ИПУ РАН (научное издание), 2003. – 75 с.
8. Цветков А.В. Стимулирование в управлении проектами. – М.: ООО «НИЦ «АПОСТРОФ», 2001. – 143 с.
9. Васильев Д.К., Заложнев А.Ю., Новиков Д.А.,Цветков А.В. Типовые решения в управлении проектами. – М.: ИПУ РАН (научное издание), 2003.– 75 с.
10. Кононенко А.Ф., Халезов А.Д., Чумаков В.В. Принятие решений в условиях неопределенности. М.: ВЦ АН СССР, 1991. – 211 с.
11. Васильев Д.К., Колосова Е.В., Цветков А.В. Процедуры управления проектами // Инвестиционный эксперт. 1998. №№ 31-35.
12. Воропаев В.И. Модели и методы календарного планирования в автоматизированных системах управления строительством. М.: Стройиздат, 1974. – 232 с.
13. Васильев Д.К., Колосова Е.В., Хулап Г.С., Цветков А.В. Системы и механизмы реализации проектов: опыт внедрения / Материалы Международного симпозиума по управлению проектами в переходной экономике.Москва, 1997. Том 1. С. 683 – 687.
14. Баркалов С.А., Бурков В.Н., Гилязов Н.М. Методы агрегирования в управлении проектами. М.: ИПУ РАН, 1999. – 55 с.
15. Управление проектами / Общая редакция – В.Д. Шапиро. С.-Пб.: «ДваТрИ», 1996. – 610 с.
16. Поспелов Г.С., Ириков В.А. Программно-целевое планирование и управление. М.: Советское радио, 1976. – 344 с.
17. Воропаев В.И. Управление проектами в России. М.: Аланс, 1995. – 225 с.
18. Васильев Д.К., Карамзина Н.С., Колосова Е.В., Цветков А.В. Деловая игра как средство внедрения системы управления проектами / Материалы Международного симпозиума по управлению проектами в переходной экономике. Москва, 1999.
19. Цветков А.В. Стимулирование в управлении проектами. М.: ООО «НИЦ «АПОСТРОФ», 2001. – 143 с.
20. Беллман Р., Заде Л. Принятие решений в расплывчатых условиях / Вопросы анализа и процедуры принятия решений. М.: Мир, 1976. С. 172 – 215.
21. Бурков В.Н., Квон О.Ф., Цитович Л.А. Модели и методы мультипроектного управления. М.: ИПУ РАН, 1998. – 62 с.
22. Бурков В.Н., Новиков Д.А. Как управлять проектами. М.: Синтег, 1997. – 188 с.
23. Воропаев В.И. Управление проектами в России. М.: Аланс, 1995.-225 с.
24. Гаврилов Н.Н., Карамзина Н.С., Колосова Е.В., Лысаков А.В., Цветков А.В. Анализ и управление проектами. Практический курс: Учебное пособие. М.: Изд-во Рос. Экон. акад., 2000. – 114 с.
КІРІСПЕ 2
1 ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 4
1.1 Жоба және жобаларды басқарудың мәні мен мазмұны 4
1.2 Жобаларды басқарудың негізгі элементтері 11
1.3 Жобаларды басқару процестері 18
2 СТАЛЬ РК КОМПАНИЯСЫНЫҢ АҒЫМДЫ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ 29
2.1 Қазақстандағы металл бұйымдарын сату нарығы 29
2.2 Сталь РК компаниясының атқаратын қызметі 31
2.3 Сталь РК компаниясында тауар шығару әдістері 34
3 ДАЙЫН МЕТАЛЛ БҰЙЫМДАРЫН САТУ БОЙЫНША ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУ 39
3.1 Жобаны басқарудағы шетелдік тәжірибені қолдану 39
3.2 Металл бұйымдарын сату саласында Дайын металл бұйымдар өндірісін ашу
жобасы. 50
ҚОРЫТЫНДЫ 59
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 60
КІРІСПЕ
Қазақстанның және ТМД-ның басқа да елдерінің экономика саласында
жобаларды басқару әдістемесі мен технологиясын алға жылжыту өзектілігі
алдымен, объективті нарықтық қайта құруларға, сондай-ақ Қазақстанның
әлемдік экономика кеңістігіне бірігуіне негізделеді. Қазіргі замандағы
жобаларды басқарудың мәні біздің бәсекелестік және жоғары технологияның
дамуы секілді факторлардың әсері қалыптастырған жобалау – бағыт беру
әлемінде өмір сүретіндігімізбен айқындалады.
Жобаларды басқару дегеніміз жоба мақсатына жетуде басқару техникасы мен
технологиясын, заманауи әдістерді қолдана отырып адам және материалдық
ресурстарды жобаның өмірлік циклының барлық кезеңдерінде ұйымдастыру,
жоспарлау, басшылық ету, үйлестіру әдістемесі.
Нарықтық экономика жағдайында және әлемдегі ғылыми-техникалық
прогрестің қарқынды дамуымен байланысты экономикалық қатынастарға
қатысушылардың қызметіне қойылатын маңызды талаптардың бірі нәтижелілікті
қамтамасыз ету. Бүгінгі күні компания бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін
және нарықта басымдыққа ие болу үшін барлық жағынан тиімді дамуы қажет. Ал,
жобаларды басқару, ең алдымен, бизнес-процестерді құрудың неғұрлым тиімді
жүйесін ұсынады, екіншіден, басқару жүйесін қайта ұйымдастыру мен
өзгерістерді басқару мүмкіндігін береді. Сыртқы және ішкі өзгерістерге
жедел түрде жауап қайтару қабілеті компанияның сәттілігінің кепілі болып
табылатындықтан, жобалық менеджментті өзгерістерді басқару тәсілі ретінде
енгізу компаниядағы бизнес-үрдістерді жақсартудың құралы болып табылады.
Жобаларды басқарудың заманауи әдістері 1960 жылдардың басында жүйелік
әдістер туралы еңбектердің пайда болуымен байланысты дамыды. 70 жылдардың
басында пайда болған компьютерлік бағдарламалар мерзімдік және құндық
талдау жасауға, ресурстарды оңтайлы бөлуге мүмкіндік берді. Бағдарламалық
қамтамасыз етулердің жетілідрілуі жобаларды басқару мен өзгерістерді
бақылау тиімділігін арттыруда.
Қазіргі жағдайда жобалардың бірнеше мысалын көрсетуге болады: тұрғын үй
немесе өнеркәсіптік объект құрылысы, ғылыми-зертттеу жұмыстарының
бағдарламасы, кәсіпорын құрыллысын жаңарту, жаңа ұйым құру, жаңа техника
мен технологияны жасау, кинофильм жасау, аймақты дамыту. (Батыста дизайн
деп аталады).
Әдетте, жобаның сәттілігі негізгі үш факторға негізделеді: мерзім, сапа
және жоба бюджеті. Жобаларды басқаруды үш фактор бойынша бірдей
тиімділікпен жүзеге асыру қиындықтар туғызады. Көп жағдайда жобалардың құны
жоспарлық көрсеткіштерден біршама ауытқып, қосымша бюджетті қажет етеді.
Сапаны жоғары деңгейде қамтамасыз ету мерзім мен бюджетті тиімді басқару
талабын туғызады. Жобалық менеджерлердің ағылшын ассоциациясы жобаларды
басқаруды техникалық ерекшеліктері мен талаптарына сәйкес бекітілген бюджет
шегінде және белгілі уақытта аяқтау бойынша басқарушылық тапсырма деп
анықтайды. Бұдан, мерзім мен бюджеттің жобаларды басқарудағы маңызды
көрсеткіш ретінде анықталатынын байқауға болады және бұл таңдалып алынған
тақырыптың өзектілігін анықтайды.
Бұл жұмыста компаниядағы металл бұйымдарын сату саласындағы жлбаларды
басқару мәселесі зерттелінген. Жұмысты жазудағы мақсат – жобаларды
басқаруды теориялық негіздеу және металл сату компаниясындағы жоба жобаны
басқаруды сипаттау.
Дипломдық жұмыстың негізгі зерттеу объектісі Сталь РК жауапкершілігі
шектеулі серіктестігіндегі жобаларды басқару болып табылады.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізін келесідей авторлардың оқулықтары
құрап отыр: Мазур И.И., Шапиро В.Д., Цветков А.В., Васильев Д.К., Колосова
Е.В., Воропаев В.И.
Бітіру жұмысының негізгі мақсаты: дайын металл сатуда жүргізілетін
жобаның теориялық негізін зерттей отырып, кәсіпорын мысалында жоба
тиімділігін анықтау болып табылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімі жалпы жобаларды басқару және оның
процестері туралы теориялық негізден тұрады. Бұла бөлімде жобаларды
басқарудың мәні мен мазмұны, жобаларды басқарудың негізгі элементтері және
инициация; жоспарлау; орындау; мониторинг және басқару; аяқтау сияқты
процесстер тобына сипаттама берілген.
Жұмыстың екінші бөлімінде Сталь РК ЖШС-не жалпы сипаттама берілген.
Оның ішінде бөлімде Сталь РК ЖШС-нің қазіргі қызмет аясы, тауар
ассортиментіне талдау және тауар шығару әдістері қарастырылған.
Ал, жұмыстың үшінші бөлімінде компанияның өндірісі мен сату көлемін
және одан түсетін пайдасын арттыру мақсатында жоба ұсынылған.
1 ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Жоба және жобаларды басқарудың мәні мен мазмұны
Жоба дегеніміз, бір жағынан, қандай да бір идея, объектінің
сипатталған, нақты есептелген, сызба, бизнес-жоспар түріндегі бейнесі.
Екінші жағынан, жоба – ойды жүзеге асыруға арналған іс-әрекеттердің
бағдарламасы.
Жобалар дегеніміз – бұл біздің әлемімізді өзгертуші, яғни: кәсіпорын
объектісінің құрылысы, ғылыми-зерттеу жұмысының бағдарламасы, жаңа ұйымның
құрылуы, шоу-бағдарлама және т.б.
Жобаның дәстурлі мағынасы мынаны білдіреді: ниет, идея, ой.
Ал бейнелеу, ұсыну, материалды және материалды емес объектілердің қағаз
жүзіндегі немесе басқа да информация тасымалдайтын сипаты.
Қазіргі жағдайда жобалардың бірнеше мысалын көрсетуге болады: тұрғын үй
немесе өнеркәсіптік объект құрылысы, ғылыми-зертттеу жұмыстарының
бағдарламасы, кәсіпорын құрылысын жаңарту, жаңа ұйым құру, жаңа техника мен
технологияны жасау, кинофильм жасау, аймақты дамыту.
Қазіргі әдебиеттерді талдай отырып, жобаларды 2 түрлі көзқараспен
анықтауға болады:
– жобаны қызмет түрі, шаралардың кешені түрінде анықтау;
– жобаны құжат түрінде анықтау.
Жоба процестер мен қосалқы жобалардан тұрады. Процесс – нәтиже әкелетін
іс-әрекеттердің жиынтығы.
Жоба түсінігі бірнеше белгілермен сипатталатын түрлі қызметтерді
біріктіреді. Олардың негізгілері:
– нақты мақсаттарға, нәтижелерге жетуге бағытталу;
– белгілі ресурстар;
– басталу мен аяқталуы белгіленген шектелген уақыт ұзақтығы.
Жалпы алғанда, жоба – бұл жоспарланған немесе ойластырылған нәрсе.
Жүйелік көзқарас тұрғысынан алсақ, жоба шектеулер мен механизмдерді
ескере отырып белгілі бір жағдайдан түпкілікті нәтижеге өту процесін
қарастырады.
Жобаның элементтері:
– ой (мәселе, міндет);
– Жүзеге асыру құралдары (шешім);
– Жүзеге асыру мақсаттары (нәтиже, шешім);
Қазіргі жағдайда жобалардың бірнеше мысалын көрсетуге болады: тұрғын үй
немесе өнеркәсіптік объект құрылысы, ғылыми-зертттеу жұмыстарының
бағдарламасы, кәсіпорын құрылысын жаңарту, жаңа ұйым құру, жаңа техника мен
технологияны жасау, кинофильм жасау, аймақты дамыту. (Батыста дизайн деп
аталады). Жобаларды басқару – бұл жобаға қойылатын талаптарды
қанағаттандыру үшін жоба операцияларына білімді, біліктілікті және
әдістерді қолдану. Жобаларды басқару жобаларды басқару процестерін:
инициация, жоспарлау, іске асыру, мониторинг және басқару, аяқтау процесін
қолдану және интеграциялау арқасында жүзеге асырылады. Жоба менеджері – бұл
жобаның мақсаттарына жетуіне жауапты адам. [1]
Жобаларды басқаруға кіреді:
• талаптарды анықтау;
• нақты және қол жетерлік мақсаттарды қою;
• сапа, мазмұны, уақыт пен құны бойынша қарса келетін талаптарды
теңгеру;
• жобаның қатысушыларының пікірлері мен күтімдеріне сәйкес жобаның
мінездемелері, жоспарлары мен тәсілдеріне түзетулер еңгізу.
Жобаларды басқару – арнайы және кәсіби білімдерді біріктіретін
синтетикалық пән. Арнайы білім жоба қатысты саланың ерекшеліктерін
көрсетеді (құрылыстық, инновациялық, экологиялық, зерттеушілік, білім беру
ж.т.б.) [3].
Өндірістік жүйеден жобаның жобаның ерекшелігі жоба циклдық әрекет
емес,тек бік рет қана орындалады. Өнімінің сериялық шығарылымында алдын ала
өнімді шығару уақытының аяқталуы анықталмайды және ол сұраныстың көлемі мен
ерекшелігіне байланысты болады. Ал сұраныс жоғалғанда өндірістік цикл
тоқтайды. Өндірістік циклдер таза түрде жоба болып есептелмейді. Бірақ
соңғы кездері жобалық тәсіл үздікісіз өндіріске бағытталған процестерге
көбінесе қолданылуда. Мысалы, белгіленген уақыт аралығында көрсетілген
деңгейде, белгіленген бюджетке негізделе жасалатын өндірісті көтеру
жобалары немесе жеткізушілермен келісілген уақытта арнайы тапсырыстарды
орындау.
Жоба соңғы нәтижеге жетуге дейінгі уақытқа дейін әрекет ететін жүйе
болып табылады. Бірақ жоба концепциясы фирма немесе кәсіпорынның ұстанатын
концепциясына әсер етпейді және онымен ұқсас болуы да мүмкін. Жоба
терминінің бірнеше анықтамалары бар. Жалпы түрде жоба – бұл ойластырылған
немесе жоспарланып отырылған іс-шара, мысалы, үлкен кәсіпорын.
Инвестициялық жоба белгілі уақыт аралығында нақты мақсаттарға және
жоспарланған нәтижеге жетуде белгілі бір ресурстарды, соның ішінде
зияткерлік, қаржылық, материалдық, еңбек ресурстарының салымын қарастыратын
инвестициялық акция. Инвестициялық жобаның қаржылық нәтижесі болып
пайдатабыс табылады, ал материалдық-заттай нәтижесі – жаңа немесе
жаңартылған негізгі қорлар, сонымен қатар болашақта пайда алу мақсатымен
қаржылық инструменттер мен материалдық емес активтерді сатып алу және
қолдану.
Жобаларды басқару жеке пән ретінде Батыстың дамыған елдерінде ХХ
ғасырдың 50 жылдары қарастырыла бастады. Жобаларды басқару салыстырмалы
жас ғылым, бірақ жобаларды басқаруды адамдар ерте кезден білген. Мысалы,
Ұлы қытай қорғаны, Эйфелева башня жобаларды басқару әдістерін білмей
салынуы мүмкін емес еді. Жобаларды басқару – даму сатысындағы
менеджменттің жаңа бағыты.
Жобаларды басқару дегеніміз жоба мақсатына жетуде басқару техникасы мен
технологиясын, заманауи әдістерді қолдана отырып адам және материалдық
ресурстарды жобаның өмірлік циклының барлық кезеңдерінде ұйымдастыру,
жоспарлау, басшылық ету, үйлестіру әдістемесі.
Жобаларды басқару әдістері:
• жобаның мақсатын анықтауға және оны зертеуге;
• жоба құрылымын ашып көрсетуге (мақсаттарын, атқарылатын жұмыстар
кезеңін);
• қажетті қаражаттардың көздері мен көлемін анықтауға;
• жұсты атқарушыларды тандап алуға – соның ішінде, сауда және конкурс
процедуралары арқылы;
• келісімшарттарды дайындау және келісімшарттарға отыру;
• жобаны орында мерзімін анықтауға, оны жүзеге асыру графигін
құрастыруға, қажетті ресурстарды есептеуге;
• жобаның сметасы мен бюджетін есептеуге;
• тәуекелдерді жоспарлау және ескеруге.
1-сурет. Жобаға жүйелік көзқарас
Жобаларды басқарудың принципиалды моделі 2-суретте көрсетілген.
Жобаның оны жүзеге асыру жұмыстарын дұрыс ұйымдастыруға көмектесетін
бірқатар қасиеттері бар:
• жоба белгілі бір сыртқы ортада пайда болады, өмір сүреді және дамиды;
• жоба құрылымы жобаны жүзеге асыру және дамыту процесінде өзгеріссіз
қалмайды: онда жаңа элементтер пайда болуы мүмкін, оның құрамынан
кейбір элементтері алынып тасталуы мүмкін;
• жоба барлық жүйелер секілді элементтерге бөлінуі мүмкін, бірақ
бөлінген элементтер арасында белгіленген байланыстар анықталуы және
қамтамасыз етілуі тиіс.
Жобаның пайда болып дамитын қызмет саласын жоба және сыртқы орта
деп бөлу белгілі деңгейде шартты. Оның себебі келесіде қорытылады:
1. Жоба қатаң тұрақты құрылым емес: оның бірқатар элементтері жобаны
жүзеге асыру процесі кезінде жоба құрамына сыртқы ортадан кіріп және
қайтадан шығуы арқылы орындарын ауыстыруы мүмкін.
2. Жобаның кейбір элементтері оның құрамында және одан тыс қолданылуы
мүмкін. Бұған мысал ретінде бір уақытта белгілі жобаны жүзеге асыру
жұмыстарымен қатар басқа да мәселелерді шешумен айналысатын (мысалы,
басқа жобамен айналысу) мамандар болуы мүмкін. Жоба және оның ортасы
схемалық суреті 2-суретте келтірілген.
3.
2-сурет. Жоба және оның ортасы
Жобаның өмірлік циклы
Инвестиция алдындағыИнвестициялық фазаЭксплуатациялық
Жобаның фаза фаза
пайда Жаңа
болуы жобаның
тууы
Инвестициялық мүмкіндіктерді талдау Алдын ала
техникалы
қ-экономи
калық
негіздеу
3-сурет. Жобаларды басқарудың принциптік моделі
Жобалардың көлеміне байланысты келесідей жобалар ажыратылады:
Шағын жобалар масштабы бойынша үлкен емес, қарапайым және көлемі
шектелген. Американдық тәжірибеде:
• капитал салымдары $10 – 15 млн.долларға дейін;
• еңбек шығындары 40 – 50 мың адам-сағатқа дейін.
Мысалы, тәжірибелік-өнеркәсіптік құрылымдар, өнеркәсіптік кәсіпорындар,
қызмет істеп тұрған өндірісті жаңғырту.
Жіктелу белгісі Жоба типтері
Жоба деңгейі бойынша Жоба Бағдарлама Жүйе
Жоба масштабы бойынша Шағын Мегажоба
Орта
Күрделігіне қарай Қарапайым Күрделі ТехникалықРесурстықКешенді
ұйымдасқанкүрделі күрделі күрделі
Жүзеге асыру мерзімі Қысқа Орта Мегажоба
бойынша мерзімді
Сапаға және оны Ақаусыз Модульдік Стандартты
қаматамасыз ету
әдістеріне қойылатын
талаптар
Жоба сипаты Халықаралық Отандық:
қатысушылардың деңгейі (біріккен) мемлекеттік
бойынша аймақтық
жергілікті
Жобаның мақсатталған Дағдарысқа қарсы Реформалауқайта құрылымдану
міндетінің сипаты
бойынша
Маркетингтік Инновациялық
Білім беруші Кездейсоқ жағдайлардағы
Инвестициялық қызмет Қаржылық Нақты
объектісі бойынша
Жобаның пайда болуының Ашылған мүмкіндіктер Құрылымдық-фуҚайта
басты себебі бойынша нкционалдық ұйымдастыру
қайта
құрулардың
қажеттігі
Кездейсоқ жағдай Қайта
құрылымдану
Реинжиниринг
4-сурет. жоба типтерінің классификациясы
Мегажобалар — ортақ мақсатпен біріктірілген өзара байланысты жобалардан
тұратын мақсатты бағдарламалар. Мұндай бағдарламалар халықаралық,
мемлекеттік, ұлттық, аймақтық (мысалы, еркін экономикалық аймақтардың
дамуы), сала аралық (экономиканың бірнеше салаларын қарастыратын), салалық
және аралас болуы мүмкін. Салалық мегажобаның мысалы – отын-энергетика
кешенінде, соның ішінде мұнай-газ саласында жүзеге асатын жобалар.
Күрделі жобалар шешілуі күрделі техникалық, ұйымдастырушылық, ресурстық
міндеттердің болуымен сипатталады. Мысалы, құрылыстың дәстүрлі емес
технологияларын қолдану, жоба қатысушыларының санының көптігі, қаржыландыру
сызбасының күрделілігі.
Қысқа мерзімді жобалар әдетте әртүрлі жаңалықтарды жасау, тәжірибелік
құрылғыларды өндіру, қалпына келтіру жұмыстарын жүргізетін кәсіпорындарында
іске асырылады
Ақаусыз жобаларда жоғары сапа негізгі фактор болып табылады. Ақаусыз
жобалардың құны миллиардтаған доллармен өлшенеді. Мысалы, атом электр
станциялары.
Халықаралық жобалар әдетте жоғарғы құны мен күрделілігімен
ерекшеленеді. Сонымен қатар бұндай жобалрды іске асырылатын мемелекеттер
экономикасы мен саясатындағы рөлінің маңыздылығы ерекшелейді.
Жобаларды жүзеге асыру жобаның табыстылығына жоғары деңгейде әсер
ететін ұйымдық құрылым шегінде жүргізіледі.
Төмендегідей ұйымдық құрылымдарды атап көрсетуге болады:
• Функцианалдық құрылым, ұйымның бар функционалды иерархиялық
құрылымын қолдануды қарастырады. Менеджер тек жалпы
координациялық жұмыстарды атқарады;
• дивизиондық құрылым (аймақтық, өнімдік немесе технологиялық
сипаты бойынша ұйымдастырылған функционалдық құрылымның бір
түрі);
• жобалық құрылым – жобаның жұмыс комплексі ұйымның иерархиялық
құрылымына тәуелсіз дайындалады деп болжайды;
• матрицалық құрылым – жобалық және функционалдық құрылымдардың
басымдылықтарын біріктіретің құрылымның аралық түрі.
Матрицалық құрылымның үш түрін ажыратуға болады:
1. Әлсіз матрица – жоба координаторы жоба бойнша тапсырмалар
кординациясына жауапты, бірақ ресуртар бойнша өкілдігі жоқ;
2. балансталған матрица – менеджер барлық жұмыстарды координаттайды және
функционалды бөлімшелердің басшыларымен мақсатқа жету
жауапкершіліктерімен бөліседі;
3. қатаң матрица – жоба менеджері максималды өкілдікке ие және де жобаның
тапсырыстарының орындалуына да толық жауапкершілікті.
Жоба үнемі нәтижеге, белгілі мақсатқа қол жеткізуге бағытталады. Жобаны
жүзеге асыру жобаның өкілетті басшылығымен жүзеге асырылады: жоба менеджері
және оның басшылығымен жұмыс жасайтын жоба командасы. Жоба үрдісі бойынша
жекелеген ерекше қызмет түрлерін жүзеге асыратын басқа да қатысушылар
болады. Жоба жұмысына компанияның сызықтық және функционалды бөлім өкілдері
де қатыса алады.
Жобаларды басқару сызбаларының келесі нұсқалары бар:
Негізгі жүйе. Жоба менеджері — тапсырыс берушінің өкілі,
қабылданатын шешімдерге қаржылық жауапкершілік алмайды. Жоба менеджері
жобаны жасау мен жүзеге асыруда басқару мен үйлестіруді қамтамасыз етеді,
жобаның басқа қатысушыларымен қарым-қатынаста болмайды. Жүйенің артықшылығы
– жоба-менеджерінің объективтілігі, кемшілігі – жоба нәтижесі бойынша
жауапкершілік толығымен тапсырыс берушіде болады.
Кеңейтілген басқару жүйесі. Жоба менеджері жобаның сметалық құны
көлемінде жауапкершілік алады. Менеджер жоба үрдістерін басқарады және
үйлестіреді, тапсырыс беруші, жобаның басқа қатысушылары арасындағы
келісімдерді жүргізеді.
Кілттік жүйе. Жоба басшысы – жобалық-құрылыс фирма, тапсырыс
берушімен, жоба менеджерімен жобаның жарияланған құны бойынша кілттік
келісім жасайды.
Жоба қатысушылары — жоба құрылымының негізгі элементтері.
Жоба типіне байланысты оған қатысушылардың саны әртүрлі болып келеді.
Негізгі қатысушы – тапсырыс беруші – жоба нәтижесін пайдаланушы және
оның болашақ иесі. Ол жеке және заңды тұлға болуы мүмкін.
Инвестордың рөлі де өте жоғары. Кейбір жағдайда инвестор мен
тапсырыс беруші бір тұлға балып келеді. Егер инвестор мен тапсырыс
беруші бір тұлға болмаса, олар өзара келісім жасайды, инвестор
келісімнің жүзеге асуын бақылайды, жобаның басқа қатысушыларымен есеп
айырысады.
Жобалық-сметалық құжатты арнайы жобалық ұйымдар жасайды, оларды
жобалаушы деп атайды.
Жобаны материалдық-техникалық қамтамасыз етуді жабдықтаушы-ұйымдар
жүзеге асырады.
Мердігер – келісім-шартқа сәйкес жұмыстарды орындауға жауапкершілік
алатын заңды тұлға.
Соңғы кездері жоба қатысушыларының қатары кеңесшілермен толықты.
Сонымен қатар, лицензиар – жобада қолданылатын ноу-хау мен лицензияның иесі
болып табылатын жеке немесе заңды тұлға. Лицензиар жобада қолданылатын
ғылыми-техникалық жетістіктерді қолдану құқығын береді.
Жобаны жүзеге асыруда жоба менеджерінің рөлі ерекше, ол – тапсырыс
беруші жоба бойынша жұмыстарды басқаруда өкілеттіліктерді делегирлеген
заңды тұлға. Жоба менеджерінің басшылығымен жоба командасы жұмыс істейді.
1.2 Жобаларды басқарудың негізгі элементтері
Жобаларды басқару үшін келесі элементтерді басқару қажет (4-сурет):
• Жобаның интеграциясын басқару;
• жоба құрылымын басқару;
• жобаның мерзімін басқару;
• жобаның құнын басқару;
• жобаның сапасын басқару;
• жобаның адам ресурстарын басқару;
• жобаның коммуникацияларын басқару;
• жобаның тәуекелін басқару;
• жобаны жабдықтауды басқару.
5-сурет. Басқарудың негізгі элементтрі.
Жобаның интеграциясын басқару. Жобалардың интеграциясын басқару ұғымына
жобаларды басқару шегінде жобаны басқару операциялары мен әртүрлі
процестерді анықтауға, біріктіруге, унификациялауға және координациялауға
қажетті процестер мен операциялар кіреді. Жобаларды баскару контекстісінде
интеграция – бұл әр нақты уақытқа ресурстарды қайда концентрациялау туралы
шешім қабылдау, потенциалды проблемаларды болжау және сол проблемалар
критикалық болғанға дейін оларды шешу, және жоба жұмыстарын жалпы жақсы
координациялау.
Интеграция мақсаты – бұл ең бірінші ұйымда қабылданған белгілі
процедуралар шегінде жобаның мақсатына жетуіне қажетті процестердің
жобаларды басқару процестерінің тобына интеграциясы. Жобаларды басқарудың
интегративті процестеріне келесі элементтер кіреді:
• Жоба жарғысын дайындау;
• жоба құрамының алдын ала сипаттамасын дайындау;
• жобаны басқару жоспарын дайындау;
• жобаның атқарылуына басшылық және басқару;
• мониторинг және жобаның жұмыстарын басқару;
• өзгерістерді басқару;
• жобаны жабу.
Жоба құрылымын басқару. Жобаның құрылымын басқаруына жобаның ұтымды
жүзеге асырылуына қажетті жұмыстарды жобаға кіргізуді қамтамасыз ететін
процестер ғана кіреді. Ол жобаға не кіріп, не кірмегенін анықтап бақылаумен
байланысты.
Жобаның құрылымын басқарудың құрамына келесілер кіреді:
• Құрылымын жоспарлау – жобаның құрылымын верификациялау мен басқару,
және де жұмыстардың иерархиялық құрылымын құрастыру және
қалыптастыру процесі басым болатын жобаның құрылымын басқару
жоспарын құрастыру;
• құрылымын анықтау – жоба бойынша болашақ шешім қабылдау негізі
ретінде жобаның толық құрылымын дайындау;
• жұмыстардың иерархиялық құрылымын жасау – жобаны жабдықтау және жоба
жұмыстарынның ірі нәтижелерін кішігірім неғұрлым
басқарылатынэлементтерге бөлу;
• құрылымын мақұлдау – жобаны жабдықтаудың аяқталған нәтижелерін
қабылдауды формализация;
• жоба құрылымын басқару – жоба құрылымынның өзгерістерін басқару.
Бұл процестер бір бірімен және басқа процестермен өзара әрекеттеседі.
Жоба қажетіліктеріне байланысты әр процеске бір немесе бірнеше тұлға немесе
топ қатысуы мүмкін.
Жобаның мерзімін басқару. Жобаның мерзімін басқару құрамына жобаның
уақытылы аяқталуын қамтамасыз ететін процестер кіреді. Жобаның мерзімін
басқару келесілерден тұрады:
• Операциялар құрамын анықтау – жобаны жабдықтаудың әртүрлі
нәтижелерін алу үшін орныдау қажет нақты жоспарлы операцияларды
анықтау;
• операциялардың өзара байланыстарын анықтау – жоспарлы операциялар
арасындағы тәуелділіктерді анықтау және құжаттау;
• операциялар ресурстарын бағалау – әр жоспарлы операцияны атқару үшін
қажетті ресурстар көлемі мен типтерін бағалау;
• операциялар ұзақтығын бағалау – жеке операцияларды атқаруға қажетті
жұмыс периодтарынның саның бағалау;
• жоба кестесің дайындау – операциялар дәйектілігі мен олардың
ұзақтылығы, ресурстар мен мерзім шектеулігіне талаптар есебімен жоба
кестесін құрастыру;
• жоба кестесін басқару - жоба кестесінің өзгерістерін басқару.
Жобаның құнын басқару. Жобаның құнын басқару бекітілген бюджет шегінде
жобаның аяқталуын қамтамасыз ететін және жоспарлау, бюджетті дайындау және
шығындарды бақылау кезінде атқарылатын процестерді біріктіреді.
• Құндық бағалау – жобаның операцияларын атқаруға қажетті ресурстардың
шамалы бағасын анықтау;
• шығындар бюджетін дайындау – жеке операциялар немесе жұмыстар пакетін
бағаларын соммалау және құн бойынша базалық жоспарды құрастыру;
• құнды басқару – құн бойынша өзгерістер туғызатын факторларға әсер ету
және жоба бюджетінің өзгерістерің басқару.
Жобалардың құнын басқару ең алдымен жоспарлы операцияларды орындауға
қажетті ресурстар құнына байланысты. Бірақта жобаның құнын басқару кезінде
қабылданатын шешімдер өндірілетін өнімнің, қызметтің немесе жоба
нәтижесінің эксплуатациялау, қызмет көрсету және техникалық көмек көрсету
құнына қалай әсер ететінің ескеру қажет. Мысалы, жобалау кезеңінде бағалау
бақылауларын азайту тапсырыс берушінің эксплуатациялық шығындарынның
жоғарлау арқасында жобаның құнын төмендету мүмкін.
Жобаның құнын басқару жобаның әртүрлі қатысушыларының беретін
ақпараттарына спецификалық талаптарды ескереді. Бұл әр жоба қатысушыларының
жоба құнын әртурлі әдістермен және әр кезде есептеу мүмкіндігімен
байланысты. Мысалы, жабдық сатып алу жағдайында оның құны сатып алу шешімі
жарияланғанда немесе қабылданғанда, тапсырысты рәсімдеу кезінде,
жеткізілген уақытта бағалануы мүмкін, ал оның нақтылы бағасы жобаның
шығындарын жүргізген кезде есепке алынады.
Жобаның құнын басқару кезінде жобаның құнын басқару жоспары
құрастырылады. Жобаның құнын басқару жоспары жобаны басқару жоспарына
кіреді немесе оған қатысты көмекші жоспар ретінде болады; жобаның
қажеттілігіне байланысты ол формальді немесе формальсіз болуы мүмкін және
үлкен немесе кішкенне бөлшектену дәрежесіне ие болады.
Құнды басқару жоспары жобаны жоспарлаудың ерте кезеңінде дайындалады
және жобаны басқарудың үш процесінің эффективті және келісімдігін
қамтамасыз ету үшін сол процестердің шегін анықтайды.
Жобаның сапасын басқару. Жобаның сапасын басқару процестері атқарушы
ұйыммен атқарылатын сапа аясында саясат, мақсатты және жауапкершілікті
бөлуді анықтайтын барлық операцияларды біріктіреді. Жобаның сапасын
басқару сапа мен сапаны басқаруды қамтамасыз ететін сапаны жоспарлау
бойынша анықталған ережелер, процедуралар мен процестерді, сонымен қатар
оларды жетілдіру бойынша операцияларды қарастыратын сапаны басқару жүйесі
арқылы жүзеге асырылады.
Жобаларды басқару процесіне келесілер кіреді:
• Сапаны жоспарлау – берілген жобаға қандай стандарттар қатынасады және
оларды қалай қанағаттандыруын анықтау;
• сапаны қамтамасыз ету процесі – жоба келісілген талаптарға сай болуына
қажет барлық қарастырылған процестердің атқарылуын қамтамасыз ететін
сапа бойынша жоспарлы жүйелік операцияларды орындау;
• сапаны бақылау процесі – қабылданған сапа стандарттарына сәйкестігін
анықтау мақсатында белгілі нәтижелер мониторингі және орындалуларды
қанағаттандырылмауын туғызатын себептерді жою жолдарын анықтау.
Жобалардың сапасын басқару жобаларды басқаруға да, және соңғы өнімге де
бағытталуы керек. Жобаның сапасын басқару жоба өніміне байланыссыз барлық
жобаларға таралғанмен өнімнің сапасын қамтамасыз ету шаралары мен әдістері
жоба шегінде алынатын өнімнің типіне байланысты. Мысалы, бағдарламалық
өнімдер үшін сапаны басқару атомдық электр станцияларына қарағанда, екі
жағдайда да сапаны басқару тәсілдері бірдей болғанымен, басқа тәсілдер мен
әдістер қажет. Бірақ қандай жағдайда болмасын сапаға деген талаптарды
қандай да бір критерилері бойынша орындамау жоба қатысушыларына күрделі
зардап әкелуі мүмкін. Мысалы:
• Тапсырыс берушінің талаптарын жоба командасының мерзімнен тыс жұмыс
істеу арқасында қанағаттандыру қызметкерлердің қалжырауы, қисынсыз
қателіктер түрінде кері зардап туғызуы мүмкін;
• жоба кестесінде белгіленген мақсаттарға сапаны тексеруді асығыс өткізу
арқылы жету қателіктер байқалмай қалған жағдайда теріс зардаптарға
әкелуі мүмкін;
Заманауи сапаны басқару жобаны басқаруға қосымша болады.
Мысалы, екі пәнде келесі жағлайлардың маныздылығын мойындайды:
• Тапсырыс берушінің қажеттіліктерін қанағаттандыру. Тапсырыс берушінің
талптары орындалатындай тапсырыс берушінің күтімін түсіну, анықтау
және басқару;
• алдын алу тексеруден маңызды. Қателіктерді тексеру барысында
анықтағаннан кейін түзету құнына қарағанда сол қателіктерді алдын алу
шығындары әрқашан едәуір төмен;
• басшылық жауапкершілігі. Табысқа жету үшін команданың барлық
мүшелерінің қатысуы қажет, бірақ табысқа жетуге қажетті ресурстармен
қамтамасыз ету – басшылықтың міндеті.
Жобаның адам ресурстарын басқару. Жобаның адам ресурстарын басқаруға
жоба командасын ұйымдастыру және оны басқару процестері кіреді. Жоба
командасы әр қайсысына белгілі рөл мен жауапкершілік белгіленген адамдардан
тұрады. Жоба командасының мүшелері арасында рөлдер мен жауапкершіліктер
белгіленгеннен кейін олар жобаны жоспарлауда және шешім қабылдауда белсенді
жұмыс атқаруы тиіс. Жоба командасының мүшелерін жобаның ерте кезеңдерінде
қатысуына тарту олардың тәжірибесін қолдануға және команданың нәтижеге
жетуін нығайтады. Жобаны жүзеге асыру барысында жоба командасының
мүшелерінің кәсіби және сандық құрамы өзгеруі мүмкін. Команда мүшелерін
жоба персоналы деп те атайды.
Жобаны басқару командасы – бұл жоба командасының бір бөлігі; ол жобаны
басқару операцияларының атқарылуына жауапты (мысалы, жаспарлау, басқару
және аяқтау).
Жобаның адам ресурстарын басқару процестеріне келесілер кіреді:
• Адам ресурстарын жоспарлау – рөлдерді, жауапкершіліктерді және
бағынушылықтарды анықтау және құжаттау, және де жобаны
персоналмен қамтамасыз ету жоспарын құру;
• жоба командасын жинау – жобаны жүзеге асыруға қажетті адам
ресурстарын тарту;
• жоба командасын дамыту – жобаның эффективті атқарылуын жоғарлату
мақсатында жоба командасының мүшелерінің квалификацияларын
жоғарлату және олардың өзара қатынастарын нығайту;
• жоба командасын басқару – жоба командасының мүшелерінің
эффектілігін бақылау, кері байланысты қамтамасыз ету, жобаның
атқарылуының эфектілігін жоғарлатуға бағытталған мәселелерді шешу
және өзгерістерді координациялау;
Қосымша жоспарлауға жататын әрекеттер мысалы ретінде келесі
ситуацияларды келтіруге болады:
• Жобаның алғашқы командасы жұмыстардың иерерхиялық құрылымын
жасағаннан кейін команданы ұлғайту қажеттілігі туындауы мүмкін;
• жоба командасының құрылымын ұлғайтқаннан кейін олардың дайындық
деңгейі жоба тәуекелдерін көбейту немесе азайту мүмкін, бұл
тәуекелдерді қосымша жоспарлауға алып келеді;
Егер опрерациялар ұзақтылығын бағалау жоба командасының нақты құрамы
анықталғанға дейін жүргізілген болса, онда команданың жаңа мүшелері
тартылғаннан кейін олардың квалификация есебімен операциялар ұзақтылығы мен
кестесін өзгертудегі қажеттілік туындауы мүмкін.
Жобаның коммуникацияларын басқару. Жобаның коммуникацияларын басқару –
бұл жоба ақпаратын уақытылы жарату, жинау, тарату, сақтау, алу және қолдану
процестері кіретін білім аясы. Жобалардың коммуникацияларын басқару
коммуникацияларды табысты жүзеге асыруға қажетті адамдар мен ақпараттар
арасындағы қажетті байланыстарды жасауды қарастырады. Жобаға
қатысатындардың барлығы жобаның жүруіне коммуникациялардың қаншалықты әсер
ететінің жақсы түсінуі керек.
Жобаның коммуникацияларын басқару процестеріне келесі элементтер
кіреді:
• Коммуникацияларды басқару – жоба қатысушыларының коммуникация мен
ақпараттағы қажеттілігін анықтау;
• ақпаратты тарату – жоба қатысушыларына қажетті ақпаратты уақытылы
жеткізіп беру;
• орындалуы бойынша есеп – жұмыстардың атқарылуы бойынша ақпаратты
жинау және тарату. Бұл ақпаратқа ағымдағы жағдай туралы есеп,
прогресті бағалау және болжау кіреді;
• жобаның қатысушыларын басқару – жоба қатысушыларының талаптарын
және пайда болатын мәселелерді шешу мақсатында коммуникацияларды
басқару.
Жобаның тәуекелін басқару. Жобаның тәуекелін басқаруға тәуекелдерді
басқаруды жоспарлауға, оларды идентификациялау мен талдауға, тәуекелдерге
уақытылы әсер етуге, жобалардың тәуелдерін басқару және мониторингке
қатысты процестер кіреді. Бұл процестердің көбісі жоба атқарылуы кезінде
жаңартылуы тиіс. Жобаның тәуекелін басқару мақсаттары – жағымды оқиғалардың
пайда болу және әсер ету мүмкіндіктерін жоғарлату және жағымсыз оқиғалардың
пайда болу және әсер ету мүмкіндіктерін төмендету. Жобаның тәуекелін
басқару процестері:
• Тәуекелдерді басқаруды жоспарлау – жоспарлау және жобаның тәуекелін
басқару операцияларын орындау тәсілін таңдау;
• тәуекелдерді идентификациялау – жобаға қандай тәуекелдер әсер етуін
анықтау және олардың мінездемесін құжат түрінде рәсімдеу;
• тәуекелдердің сапалық анализі – тәуекелдерді талдау немесе бақылау
арқылы өңдеу үшін басымдылығы бойынша орналастыру және олардың
пайда болу мен жобаға әсер ету мүмкіндіктерін соммалау;
• тәуекелдердің сандық анализі – идентификацияланған тәуекелдердің
жобаның жалпы мақсаттарына потенциалды әсер етуінің сандық анализі;
• тәуекелдерге әсер етуді жоспарлау – жоба мақсаттарына жету үшін
жағымды мүмкіндіктерді жоғарлату мен қауіптерді төмендетудің мүмкін
варианттары мен іс-әрекеттерін дайындау;
• мониторинг және тәуекелдерді басқару – жобаның өмірлік циклы
бойында анықталған тәуекелдерді бақылау, қалдық тәуекелдер
мониторингі, жаңа тәуекелдерді анықтау, тәуекелдерге әсер ету
жоспарының атқару және олардың пайдалылығын бағалау.
Жобаны жабдықтауды басқару. Жобаны жабдықтауды басқаруға атқаратын
ұйымның шегінен тыс өндірілетін өнімдер, қызметтер мен нәтижелерді сатып
алу процестері және жоба командасының мүшелерімен дайындалған сатып алу
тапсырыстары мен келісімшарттарын басқаруға қажетті келісімшарттарды
басқару мен өзгерістерді басқару процестері кіреді.
Сонымен қатар жобаны жабдықтауды басқару басқа ұйымдардың атқаратын
ұйыммен келісілген жобаны сатып алу келісімшарттарының барлығын басқаруды,
және де жобалық команданың келісімшарттық міндеттерін басқаруды
қарастырады.
Жобаны жабдықтауды басқаруға келесі элементтер кіреді:
• Сатып алуларды жоспарлау – не сатып алынуы қажеттігі мен қашан және
қандай шарттармен сатып алынуын анықтау;
• келісімшарттарды жоспарлау – сатып алуы керек өнімдер, қызметтер
мен нәтижелерге талаптарды құжат түрінде көрсету және потенциалды
сатушыларды анықтау;
• сатушыдан ақпарат сұрау – сатушыдан ақпарат, бағаларын және
ұсыныстар алу;
• сатушыларды таңдау – ұсыныстарды талдау, потенциалды сатушыларды
таңдау және әр сатушымен келісімшарт шарттарын талқылау;
• келісімшарттарды басқару – бұған келесілер кіреді 1) сатып алушы
мен сатушы арасындағы келісімшарттар мен өзара қатынастарын
басқару, 2) қажетті түзету іс-әрекетін анықтау мен сатушымен
болашақ қатынастар негізін қамтамасыз ету үшін сатушының ағымдағы
және өткен қызметін талдау және құжат түрінде рәсімдеу, 3)
келісімшартпен байланысты өзгерістерді басқару және қажеттілік
болған жағдайда 4) жобаның басқа сатып алушысымен келісімшарттық
қатынастарын басқару;
• келісімшарттарды жабу – әр келісімшартты аяқтау және жобаға немесе
жоба фазасына қатысты әр келісімшартты жабу.
1.3 Жобаларды басқару процестері
Жобаларды басқару – жоба талаптарын қанағаттандыру үшін қолданылатын
білім, тәжірибе, инструменттер мен тәсілдер жиынтығы. Жобаларды басқару
арнайы білім, тәжірибе, инструменттер мен тәсілдерді қолдану процестері
арқылы жүзеге асырылады және процестердің кірісі мен шығысы туындайды.
Жобаның сәтті аяқталуы үшін жоба командасы тиісті:
• Жобаның мақсатына жету үшін жобаны басқару процестер тобынан жобаға
сәйкес процестерді таңдау;
• өнім мен жоба талабы бойынша жоспарлар мен өнімнің өзгешелігі туралы
келісімдерге арнайы белгілі бір тәсіл қолдану;
• қажеттілікке және жобаға қатысушылардың үміттеріне сәйкес болу үшін
қойылған талаптарды орындау;
• сапалы өнім шығару үшін көлемі, уақыты, сапа бағасы, ресурстар мен
тәуекелдер жөніндегі қарама-қайшы талаптарды теңгеру.
Осы процестер барлық салаларда қолданымды. Жақсы тәжірибе, жалпы ой-
пікірлер бойынша осы процестерді жобаларды басқаруда қолдану жобаның сәтті
аяқталуының мүмкіншіліктерін арттырады.
Процесс – бұл алдын-ала анықталған өнімдерге, нәтижелерге және
қызметтерге жету үшін өзара байланысты іс-әрекеттер мен операциялар
жиынтығы. Процестерді жоба командасы басқарады және әдетте оның екі типі
болады:
• Жобаларды басқару процестері көпшілікті жобаларға ортақ, олар өзара
байланысты болғанымен қатар ортақ мәселерге бағытталған. Мұндай
мәселелер инициация, жоспарлау, орындау, мониторинг және басқару сонан
соң жобаның аяқталып жабылуы болуы мүмкін. Бұл процестер өзара күрделі
әрекеттес, оларды құжатта немесе суреттер арқылы толық түсіндіруге
болмайды. Процестер тобының әрекеттесуінің мысалы 5-суретте
көрсетілген. Процестердің өзара әрекеттесуі жобаның мазмұнына,
бағасына, жобаның кестесіне және т.б. әсер етеді.
• өнімге бағытталған процестер жоба өнімін анықтайды және оны өндіреді.
Өнімге бағытталған процестер әдетте өмірлік цикл арқылы анықталады
және қолдану аясына байланысты өзгереді. Жобаны басқару процестері мен
өнімге бағытталған процестер жобаны орындау барысында өзара
әрекеттеседі. Мысалы, жобаның құрылымы берілген өнімді қалай өндіру
негіздерін білмей анықталу мүмкін емес.
Жобаларды басқару – интегративті іс-әрекет. Жобаларды баскару
интеграциясы жобалар мен өнімдердің барлық процестерінің координациялауын
жеңілдету мақсатында қажетті дәрежеде құрылуы мен басқа процестерімен
байланысын талап етеді. Бұл процестер арасындағы өзара әрекеттестік
көбінесе жобаның талабы мен мақсатының келісімін талап етеді. Үлкен және
күрделі жоба шегінде мынадай процестер болуы мүмкін оларды бірнеше рет
қайталау керек, себебі жобаға қатысушылардың талаптарын анықтау және
орындау мен қатар нәтижеге қатысты процестерді келістіру. Бір процес
барысында қажетті шаралардың қолданбауы сол процеске және онымен байланысты
басқа процестерге әсер етеді. Мысалы, Жобаның құрылымы әдетте әрқашан жоба
құнына әсер етеді, бірақ команда рухына немесе өнім сапасына әсер етуі де
әсер етпеуіде мүмкін. Қандай компромистер қабылдануы мүмкін-бұл нақты
жобаға және ұйымның өзгешелігіне байланысты. Жобаларды сәтті басқару
демеуші, тапсырыс беруші немесе жобаның басқа қатысушыларының талаптарын
ойдағыдай үшін осы өзара әрекеттерді белсенді қарастырады.
6-сурет. Процестер тобының арасындағы өзара әсерлер.
Жобаларды басқару процесі берілген жұмыста негізгі 5 топқа бөлінген:
• Инициация процестер тобы;
• жоспарлау процестер тобы;
• орындау процестер тобы;
• мониторинг және басқару процестер тобы;
• аяқтау процестер тобы.
Осы бес түрлі процестер тобының нақты тәуелділігі бар және олар әр
жобада берілген тәртіппен орындалады. Олар қолдану аясына немесе саласына
тәуелді емес.
Процестердің өзара әрекеттесу диаграммасы (6-сурет) негізгі
тәуелділіктер мен процестер тобының арасындағы өзара әрекеттесуінің жалпы
көрінісін көрсетеді. Жобаларды басқару процестері процестер тобының
құрамына енеді, олар сәйкестірілген кірістер мен шығыстармен байланысты,
яғни бір процестің нәтижесі келесі процестің кірісі болып табылады. Мысалы,
мониторинг және басқару процестерінің тобы процестер тобы кезінде
орындалатын жұмыстарды бақылап және басқарып қана қоймай, сонымен қатар
жобаға қатысты барлық іс-әрекеттерді бақылайды және басқарады.
Қажетті процестер тобы және оған кіретін процестер жоба барысында
жобаны басқаруда дұрыс білім мен тәжірбиені қолдану бойынша нұсқау болып
таблады. Бұдан басқа жобаларды басқару процестері белгілі-бір процестер
үшін интерактивті қолданлады, сонымен қатар процестердің көбісі жоба
барысында қайталанады және қайта қарастырлады. Жобаның қажетті мақсатына
жету үшін жоба менеджерлері мен жоба командасы процестер тобы ішіндегі
процестердің қайсысы іске кірістірілуі керек екенін және сол процестерді
кім және қандай дәлдікпен орындау тиіс екенін анықталуына жауапкершілікті.
Жобаларды басқару процестердің арасындағы өзара әрекеттестіру үшін негізгі
идея жоспарлау-орындау-тексеру-әсер ету циклы болып саналады. Бұл цикл
нәтижесімен байланысты циклдың бір бөлігінің нәтижесі келесі бөлігінің
кірісі болып табылады. Бұл 6-суретте бейнеленген. Интеграциаланған
процестер тобының табиғаты жоспарлау-орындау-тексеру-әсер ету базалық
циклна қарағанда әлде-қайда күрделі (8-сурет). Бірақ өңделген цикл
процестер тобы және олардың арасындағы өзара әрекеттерді сипаттауға
қолданлады. Жоспарлау процестер тобы жоспарлау-орындау-тексеру-әсер ету
циклының жоспарлау элементіне сәйкес. Орындау процестер тобы орындау
элементіне, ал мониторинг және басқару процестері тексеру және әсер ету
элементтеріне сәйкес. Бұдан басқа жобаны басқару-бұл соңғы іс-
әрекет,инициация процестер тобы осы циклдарды бастайды, ал аяқтау процестер
тобы оларды аяқтап жабады. Жобаларды басқарудың интеграциялық табиғаты
мониторинг және басқару процестер тобының басқа процестер тобының әр
аспектілерімен өзара әрекеттесуін талап етеді.
7-сурет. Жоспарлау-орындау-тексеру-әсер ету циклы
8-сурет. Жоспарлау-орындау-тексеру-әсер ету циклы элементтері мен жобаны
басқару процестер тобының сәйкестігі.
Инициация процестер тобы. Инициация процестер тобы жаңа жобаның немесе
жоба фазасының басталуын авторизациялайтын процестерден тұрады. Инициация
процестері көп жағдайда жобадан тыс атқарылады және инициация процестер
тобына кірістерді қамтамасыз ететін ұйымдастырушылық, бағдарламалық және
портфельдік процестермен байланысты (8-сурет).
9-сурет. Жоба шектері.
Инициация процесі барысында жоба құрылымы мен қажетті ресурстар
анықталады. Бұл кезеңде тағайындалмаған жағдайда жоба менеджері
тағайындалады және жіберулер мен шектеулер құжатталады. Бұл ақпарат жоба
жарғысына еңгізіледі және қабылданған жағдайда жоба ресми түрде басталады.
Жобаны басқару командасы жоба жарғысын жасауға қатыса алғанымен, мақұлдау
және қаржыландыру жоба шегінен тыс жүргізіледі.
Көптеген үлкен немесе күрделі процестер инициация процестер бөлігі
ретінде фазаларға бөлінуі мүмкін. Әр фаза басында инициация процестер
тобының анализі жобаның негізгі қажеттіліктеріне бағытталуын сақтауға
көмектеседі. Жобаның басталу критерилері тексеріледі, соның ішінде қажетті
ресурстардың бар болуы. Содан кейін жобаның ары қарай жүргізілуі немесе
тоқталуы туралы шешім қабылданады.
Жобаның келесі фазаларында берілген фаза үшін жобаның құрылымының ары
қарай тексеру және өңдеу жүргізіледі.
Инициация кезінде тапсырыс беруші мен басқа да жоба қатысушыларын іске
қосу әдетте бірігіп қызмет істеуге, жабдықтау нәтижелерін ұтымды қабылдауға
және ақырында тапсырыс беруші мен басқада жоба қатысушыларының
қанағаттануына алып келеді.
Инициация процестер тобына келесі жобаларды басқару процестері кіреді:
1. Жобаның жарғысын жасау процесі ең алдымен жобаны авторизациялаумен
байланысты. Жоба жарғысы көмегімен жоба ұыйымының ағымдағы жұмысына
байланыстырылады және жоба авторизациясы орындалады. Жоба жарғысын
құрастыру және жобаны авторизациялау жоба шегінен тыс бөлімшелрмен,
басқарушы ұйыммен, бағдарламалармен немесе портфельмен анықталады.
Көпфазалы жобаларда осы процесс барысында алдыңғы фазада жоба жарғысын
дайындау барысында қабылданған шешімдер бағаланады және түзетіледі.
2. Жобаның алдын ала сипаттамасын дайындау процесі жоба жарғысы мен басқа
да инициация процестерінің кірістерін қолданумен жобаны алдын ала
сипаттауға бағытталған. Бұл процесс жоба мен жабдықтау нәтижелеріне
деген талаптарды, өнімге деген талаптарды, жоба шегін, қабылдау
әдістерін және жалпы басқару құрылымын бағыттайды және құжаттайды.
Көпфазалы жобаларда бұл процесс әр фаза үшін жоба құрылымын бағалайды
немесе нақтылайды.
Жоспарлау процестер тобы. Жобаны басқару командасы ұйым мүддесінде
жобаны жоспарлау және басқару үшін жоспарлау процестер тобын және оны
құраушы процестер мен өзара әсерлерді қолданады. Жоспарлау процестер
тобының мақсаты – толымдылық және сенімділік деңгейі бойынша әртүрлі
көздерден ақпарат жинау. Жоспарлау процестері жобаны басқару жоспарын
жасайды. Бұл процестер сонымен қатар жобның құрылымы мен құнын анықтайды
және жоба шегінде қолданылатын жоба операциялары үшін уақыт кестесін
құрайды. Жоба бойынша жаңа ақпараттың байда болуына байланысты қосымша
байланыстар, талаптар, тәуекелдер, мүмкіндіктер, жіберулер мен шектеулер
анықталады немесе жойылады. Жобалрды басқаруға тән көп өлшемділікке (көп
әдістемеліке, шаралыққа) байланысты жоба барысында қосымша анализдегі
қажеттілік әлденеше рет пайда болады, яғни бекітілген процестерге қайта
оралу қажеттілігі туындйды. Жобаға қатысты жаңа мінездемелер мен ақпарттар
анықталуы мен сезінілуі барысында тағы өндеудегі қажеттілік туындауы
мүмкін. Жобаның өмірлік циклы барысында пайда болатын едәуір өзгерістер бір
немесе бірнеше процестерді қайта қарастыру қажеттілігіне алып келеді.
Бұл жоспарлау процестерінің қайталану жиілігіне әсерін тигізеді.
Мысалы, жоспарлау процестер тобы шығыстары ретінде жасалған жобаны басқару
жоспары құрылымның, технологияның, тәуекел мен шығындардың барлық
аспектілерін зерттеуге бағытталды. Жобаны атқару барысында мақұлданған
өзгерістерге байланысты туындаған жаңартулар жобаны басқару жоспарының жеке
бөлшектеріне жоғары деңгейде әсер етеді. Жобаны басқару жоспарының
жаңартылуы жалпы жобаның белгіленген құрылымына жету үшін уақыт кестесіне,
шығындарға және ресурстарға деген талаптарға қатысты нақтылықты қамтамасыз
етеді. Жаңартулар жеке фазаны орындаумен байланысты операциялар мен
мәселелермен шектелуі мүмкін. Мұндай жобаны басқару уақыт өте нақтылау
жоспарлау қайталанатын және үздіксіз процесс екенін көрсетеді.
Жобаны жоспарлау кезінде жоба командасы бұл процеске жоба және оның
нәтижесіне әсер етуіне байланысты барлық қажетті жоба қатысушыларын тарту
керек. Жоба командасы жобаны жоспарлау кезінде жоба қатысушыларын қолдануы
қажет, себебі олардың жобаны басқару жоспарын және қосымша жоспарларды
жасауға көмек көрсететін тәжірибесі мен білімі бар.
Кері байланыс және нақтылау процесі шексіз қайталануы мүмкін
болмағаннан кейін ұйыммен бекітілген процедуралар жоспарлау қашан
аяқталтынын анықтайды.
Жоспарлау процестер тобы жобаны бірнеше процестер арқылы жоспарлайды.
Жоспарлау процестер тобына келесі жобаны басқару процестері кіреді:
1. Жобаны басқарудың жоспарын жасау процесі барлық қосымша жоспарлар мен
жобаны басқару жоспарын анықтау, дайындау, координациялау және
интеграциялау үшін қолданылады. Жобаны басқару жоспары жоспарлау,
орындау, мониторинг, басқару және жобаны жабу бойынша алғашқы ақпарат
көзі болады.
2. Құрылымын жоспарлау процесі жоба құрылымы қалай анықталатынын,
тексерілетінін және басқарылатынын, және жұмыстардың иерархиялық
құрылымы қалай жасалатыны және анықталатынын сипаттайтын жобаның
құрылымын құру үшін қажет.
3. Құрылымын анықтау процесі негізінде жоба бойынша шешім қабылданатын
жобаның құрылымының нақты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 4
1.1 Жоба және жобаларды басқарудың мәні мен мазмұны 4
1.2 Жобаларды басқарудың негізгі элементтері 11
1.3 Жобаларды басқару процестері 18
2 СТАЛЬ РК КОМПАНИЯСЫНЫҢ АҒЫМДЫ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ 29
2.1 Қазақстандағы металл бұйымдарын сату нарығы 29
2.2 Сталь РК компаниясының атқаратын қызметі 31
2.3 Сталь РК компаниясында тауар шығару әдістері 34
3 ДАЙЫН МЕТАЛЛ БҰЙЫМДАРЫН САТУ БОЙЫНША ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУ 39
3.1 Жобаны басқарудағы шетелдік тәжірибені қолдану 39
3.2 Металл бұйымдарын сату саласында Дайын металл бұйымдар өндірісін ашу
жобасы. 50
ҚОРЫТЫНДЫ 59
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 60
КІРІСПЕ
Қазақстанның және ТМД-ның басқа да елдерінің экономика саласында
жобаларды басқару әдістемесі мен технологиясын алға жылжыту өзектілігі
алдымен, объективті нарықтық қайта құруларға, сондай-ақ Қазақстанның
әлемдік экономика кеңістігіне бірігуіне негізделеді. Қазіргі замандағы
жобаларды басқарудың мәні біздің бәсекелестік және жоғары технологияның
дамуы секілді факторлардың әсері қалыптастырған жобалау – бағыт беру
әлемінде өмір сүретіндігімізбен айқындалады.
Жобаларды басқару дегеніміз жоба мақсатына жетуде басқару техникасы мен
технологиясын, заманауи әдістерді қолдана отырып адам және материалдық
ресурстарды жобаның өмірлік циклының барлық кезеңдерінде ұйымдастыру,
жоспарлау, басшылық ету, үйлестіру әдістемесі.
Нарықтық экономика жағдайында және әлемдегі ғылыми-техникалық
прогрестің қарқынды дамуымен байланысты экономикалық қатынастарға
қатысушылардың қызметіне қойылатын маңызды талаптардың бірі нәтижелілікті
қамтамасыз ету. Бүгінгі күні компания бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін
және нарықта басымдыққа ие болу үшін барлық жағынан тиімді дамуы қажет. Ал,
жобаларды басқару, ең алдымен, бизнес-процестерді құрудың неғұрлым тиімді
жүйесін ұсынады, екіншіден, басқару жүйесін қайта ұйымдастыру мен
өзгерістерді басқару мүмкіндігін береді. Сыртқы және ішкі өзгерістерге
жедел түрде жауап қайтару қабілеті компанияның сәттілігінің кепілі болып
табылатындықтан, жобалық менеджментті өзгерістерді басқару тәсілі ретінде
енгізу компаниядағы бизнес-үрдістерді жақсартудың құралы болып табылады.
Жобаларды басқарудың заманауи әдістері 1960 жылдардың басында жүйелік
әдістер туралы еңбектердің пайда болуымен байланысты дамыды. 70 жылдардың
басында пайда болған компьютерлік бағдарламалар мерзімдік және құндық
талдау жасауға, ресурстарды оңтайлы бөлуге мүмкіндік берді. Бағдарламалық
қамтамасыз етулердің жетілідрілуі жобаларды басқару мен өзгерістерді
бақылау тиімділігін арттыруда.
Қазіргі жағдайда жобалардың бірнеше мысалын көрсетуге болады: тұрғын үй
немесе өнеркәсіптік объект құрылысы, ғылыми-зертттеу жұмыстарының
бағдарламасы, кәсіпорын құрыллысын жаңарту, жаңа ұйым құру, жаңа техника
мен технологияны жасау, кинофильм жасау, аймақты дамыту. (Батыста дизайн
деп аталады).
Әдетте, жобаның сәттілігі негізгі үш факторға негізделеді: мерзім, сапа
және жоба бюджеті. Жобаларды басқаруды үш фактор бойынша бірдей
тиімділікпен жүзеге асыру қиындықтар туғызады. Көп жағдайда жобалардың құны
жоспарлық көрсеткіштерден біршама ауытқып, қосымша бюджетті қажет етеді.
Сапаны жоғары деңгейде қамтамасыз ету мерзім мен бюджетті тиімді басқару
талабын туғызады. Жобалық менеджерлердің ағылшын ассоциациясы жобаларды
басқаруды техникалық ерекшеліктері мен талаптарына сәйкес бекітілген бюджет
шегінде және белгілі уақытта аяқтау бойынша басқарушылық тапсырма деп
анықтайды. Бұдан, мерзім мен бюджеттің жобаларды басқарудағы маңызды
көрсеткіш ретінде анықталатынын байқауға болады және бұл таңдалып алынған
тақырыптың өзектілігін анықтайды.
Бұл жұмыста компаниядағы металл бұйымдарын сату саласындағы жлбаларды
басқару мәселесі зерттелінген. Жұмысты жазудағы мақсат – жобаларды
басқаруды теориялық негіздеу және металл сату компаниясындағы жоба жобаны
басқаруды сипаттау.
Дипломдық жұмыстың негізгі зерттеу объектісі Сталь РК жауапкершілігі
шектеулі серіктестігіндегі жобаларды басқару болып табылады.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізін келесідей авторлардың оқулықтары
құрап отыр: Мазур И.И., Шапиро В.Д., Цветков А.В., Васильев Д.К., Колосова
Е.В., Воропаев В.И.
Бітіру жұмысының негізгі мақсаты: дайын металл сатуда жүргізілетін
жобаның теориялық негізін зерттей отырып, кәсіпорын мысалында жоба
тиімділігін анықтау болып табылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімі жалпы жобаларды басқару және оның
процестері туралы теориялық негізден тұрады. Бұла бөлімде жобаларды
басқарудың мәні мен мазмұны, жобаларды басқарудың негізгі элементтері және
инициация; жоспарлау; орындау; мониторинг және басқару; аяқтау сияқты
процесстер тобына сипаттама берілген.
Жұмыстың екінші бөлімінде Сталь РК ЖШС-не жалпы сипаттама берілген.
Оның ішінде бөлімде Сталь РК ЖШС-нің қазіргі қызмет аясы, тауар
ассортиментіне талдау және тауар шығару әдістері қарастырылған.
Ал, жұмыстың үшінші бөлімінде компанияның өндірісі мен сату көлемін
және одан түсетін пайдасын арттыру мақсатында жоба ұсынылған.
1 ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Жоба және жобаларды басқарудың мәні мен мазмұны
Жоба дегеніміз, бір жағынан, қандай да бір идея, объектінің
сипатталған, нақты есептелген, сызба, бизнес-жоспар түріндегі бейнесі.
Екінші жағынан, жоба – ойды жүзеге асыруға арналған іс-әрекеттердің
бағдарламасы.
Жобалар дегеніміз – бұл біздің әлемімізді өзгертуші, яғни: кәсіпорын
объектісінің құрылысы, ғылыми-зерттеу жұмысының бағдарламасы, жаңа ұйымның
құрылуы, шоу-бағдарлама және т.б.
Жобаның дәстурлі мағынасы мынаны білдіреді: ниет, идея, ой.
Ал бейнелеу, ұсыну, материалды және материалды емес объектілердің қағаз
жүзіндегі немесе басқа да информация тасымалдайтын сипаты.
Қазіргі жағдайда жобалардың бірнеше мысалын көрсетуге болады: тұрғын үй
немесе өнеркәсіптік объект құрылысы, ғылыми-зертттеу жұмыстарының
бағдарламасы, кәсіпорын құрылысын жаңарту, жаңа ұйым құру, жаңа техника мен
технологияны жасау, кинофильм жасау, аймақты дамыту.
Қазіргі әдебиеттерді талдай отырып, жобаларды 2 түрлі көзқараспен
анықтауға болады:
– жобаны қызмет түрі, шаралардың кешені түрінде анықтау;
– жобаны құжат түрінде анықтау.
Жоба процестер мен қосалқы жобалардан тұрады. Процесс – нәтиже әкелетін
іс-әрекеттердің жиынтығы.
Жоба түсінігі бірнеше белгілермен сипатталатын түрлі қызметтерді
біріктіреді. Олардың негізгілері:
– нақты мақсаттарға, нәтижелерге жетуге бағытталу;
– белгілі ресурстар;
– басталу мен аяқталуы белгіленген шектелген уақыт ұзақтығы.
Жалпы алғанда, жоба – бұл жоспарланған немесе ойластырылған нәрсе.
Жүйелік көзқарас тұрғысынан алсақ, жоба шектеулер мен механизмдерді
ескере отырып белгілі бір жағдайдан түпкілікті нәтижеге өту процесін
қарастырады.
Жобаның элементтері:
– ой (мәселе, міндет);
– Жүзеге асыру құралдары (шешім);
– Жүзеге асыру мақсаттары (нәтиже, шешім);
Қазіргі жағдайда жобалардың бірнеше мысалын көрсетуге болады: тұрғын үй
немесе өнеркәсіптік объект құрылысы, ғылыми-зертттеу жұмыстарының
бағдарламасы, кәсіпорын құрылысын жаңарту, жаңа ұйым құру, жаңа техника мен
технологияны жасау, кинофильм жасау, аймақты дамыту. (Батыста дизайн деп
аталады). Жобаларды басқару – бұл жобаға қойылатын талаптарды
қанағаттандыру үшін жоба операцияларына білімді, біліктілікті және
әдістерді қолдану. Жобаларды басқару жобаларды басқару процестерін:
инициация, жоспарлау, іске асыру, мониторинг және басқару, аяқтау процесін
қолдану және интеграциялау арқасында жүзеге асырылады. Жоба менеджері – бұл
жобаның мақсаттарына жетуіне жауапты адам. [1]
Жобаларды басқаруға кіреді:
• талаптарды анықтау;
• нақты және қол жетерлік мақсаттарды қою;
• сапа, мазмұны, уақыт пен құны бойынша қарса келетін талаптарды
теңгеру;
• жобаның қатысушыларының пікірлері мен күтімдеріне сәйкес жобаның
мінездемелері, жоспарлары мен тәсілдеріне түзетулер еңгізу.
Жобаларды басқару – арнайы және кәсіби білімдерді біріктіретін
синтетикалық пән. Арнайы білім жоба қатысты саланың ерекшеліктерін
көрсетеді (құрылыстық, инновациялық, экологиялық, зерттеушілік, білім беру
ж.т.б.) [3].
Өндірістік жүйеден жобаның жобаның ерекшелігі жоба циклдық әрекет
емес,тек бік рет қана орындалады. Өнімінің сериялық шығарылымында алдын ала
өнімді шығару уақытының аяқталуы анықталмайды және ол сұраныстың көлемі мен
ерекшелігіне байланысты болады. Ал сұраныс жоғалғанда өндірістік цикл
тоқтайды. Өндірістік циклдер таза түрде жоба болып есептелмейді. Бірақ
соңғы кездері жобалық тәсіл үздікісіз өндіріске бағытталған процестерге
көбінесе қолданылуда. Мысалы, белгіленген уақыт аралығында көрсетілген
деңгейде, белгіленген бюджетке негізделе жасалатын өндірісті көтеру
жобалары немесе жеткізушілермен келісілген уақытта арнайы тапсырыстарды
орындау.
Жоба соңғы нәтижеге жетуге дейінгі уақытқа дейін әрекет ететін жүйе
болып табылады. Бірақ жоба концепциясы фирма немесе кәсіпорынның ұстанатын
концепциясына әсер етпейді және онымен ұқсас болуы да мүмкін. Жоба
терминінің бірнеше анықтамалары бар. Жалпы түрде жоба – бұл ойластырылған
немесе жоспарланып отырылған іс-шара, мысалы, үлкен кәсіпорын.
Инвестициялық жоба белгілі уақыт аралығында нақты мақсаттарға және
жоспарланған нәтижеге жетуде белгілі бір ресурстарды, соның ішінде
зияткерлік, қаржылық, материалдық, еңбек ресурстарының салымын қарастыратын
инвестициялық акция. Инвестициялық жобаның қаржылық нәтижесі болып
пайдатабыс табылады, ал материалдық-заттай нәтижесі – жаңа немесе
жаңартылған негізгі қорлар, сонымен қатар болашақта пайда алу мақсатымен
қаржылық инструменттер мен материалдық емес активтерді сатып алу және
қолдану.
Жобаларды басқару жеке пән ретінде Батыстың дамыған елдерінде ХХ
ғасырдың 50 жылдары қарастырыла бастады. Жобаларды басқару салыстырмалы
жас ғылым, бірақ жобаларды басқаруды адамдар ерте кезден білген. Мысалы,
Ұлы қытай қорғаны, Эйфелева башня жобаларды басқару әдістерін білмей
салынуы мүмкін емес еді. Жобаларды басқару – даму сатысындағы
менеджменттің жаңа бағыты.
Жобаларды басқару дегеніміз жоба мақсатына жетуде басқару техникасы мен
технологиясын, заманауи әдістерді қолдана отырып адам және материалдық
ресурстарды жобаның өмірлік циклының барлық кезеңдерінде ұйымдастыру,
жоспарлау, басшылық ету, үйлестіру әдістемесі.
Жобаларды басқару әдістері:
• жобаның мақсатын анықтауға және оны зертеуге;
• жоба құрылымын ашып көрсетуге (мақсаттарын, атқарылатын жұмыстар
кезеңін);
• қажетті қаражаттардың көздері мен көлемін анықтауға;
• жұсты атқарушыларды тандап алуға – соның ішінде, сауда және конкурс
процедуралары арқылы;
• келісімшарттарды дайындау және келісімшарттарға отыру;
• жобаны орында мерзімін анықтауға, оны жүзеге асыру графигін
құрастыруға, қажетті ресурстарды есептеуге;
• жобаның сметасы мен бюджетін есептеуге;
• тәуекелдерді жоспарлау және ескеруге.
1-сурет. Жобаға жүйелік көзқарас
Жобаларды басқарудың принципиалды моделі 2-суретте көрсетілген.
Жобаның оны жүзеге асыру жұмыстарын дұрыс ұйымдастыруға көмектесетін
бірқатар қасиеттері бар:
• жоба белгілі бір сыртқы ортада пайда болады, өмір сүреді және дамиды;
• жоба құрылымы жобаны жүзеге асыру және дамыту процесінде өзгеріссіз
қалмайды: онда жаңа элементтер пайда болуы мүмкін, оның құрамынан
кейбір элементтері алынып тасталуы мүмкін;
• жоба барлық жүйелер секілді элементтерге бөлінуі мүмкін, бірақ
бөлінген элементтер арасында белгіленген байланыстар анықталуы және
қамтамасыз етілуі тиіс.
Жобаның пайда болып дамитын қызмет саласын жоба және сыртқы орта
деп бөлу белгілі деңгейде шартты. Оның себебі келесіде қорытылады:
1. Жоба қатаң тұрақты құрылым емес: оның бірқатар элементтері жобаны
жүзеге асыру процесі кезінде жоба құрамына сыртқы ортадан кіріп және
қайтадан шығуы арқылы орындарын ауыстыруы мүмкін.
2. Жобаның кейбір элементтері оның құрамында және одан тыс қолданылуы
мүмкін. Бұған мысал ретінде бір уақытта белгілі жобаны жүзеге асыру
жұмыстарымен қатар басқа да мәселелерді шешумен айналысатын (мысалы,
басқа жобамен айналысу) мамандар болуы мүмкін. Жоба және оның ортасы
схемалық суреті 2-суретте келтірілген.
3.
2-сурет. Жоба және оның ортасы
Жобаның өмірлік циклы
Инвестиция алдындағыИнвестициялық фазаЭксплуатациялық
Жобаның фаза фаза
пайда Жаңа
болуы жобаның
тууы
Инвестициялық мүмкіндіктерді талдау Алдын ала
техникалы
қ-экономи
калық
негіздеу
3-сурет. Жобаларды басқарудың принциптік моделі
Жобалардың көлеміне байланысты келесідей жобалар ажыратылады:
Шағын жобалар масштабы бойынша үлкен емес, қарапайым және көлемі
шектелген. Американдық тәжірибеде:
• капитал салымдары $10 – 15 млн.долларға дейін;
• еңбек шығындары 40 – 50 мың адам-сағатқа дейін.
Мысалы, тәжірибелік-өнеркәсіптік құрылымдар, өнеркәсіптік кәсіпорындар,
қызмет істеп тұрған өндірісті жаңғырту.
Жіктелу белгісі Жоба типтері
Жоба деңгейі бойынша Жоба Бағдарлама Жүйе
Жоба масштабы бойынша Шағын Мегажоба
Орта
Күрделігіне қарай Қарапайым Күрделі ТехникалықРесурстықКешенді
ұйымдасқанкүрделі күрделі күрделі
Жүзеге асыру мерзімі Қысқа Орта Мегажоба
бойынша мерзімді
Сапаға және оны Ақаусыз Модульдік Стандартты
қаматамасыз ету
әдістеріне қойылатын
талаптар
Жоба сипаты Халықаралық Отандық:
қатысушылардың деңгейі (біріккен) мемлекеттік
бойынша аймақтық
жергілікті
Жобаның мақсатталған Дағдарысқа қарсы Реформалауқайта құрылымдану
міндетінің сипаты
бойынша
Маркетингтік Инновациялық
Білім беруші Кездейсоқ жағдайлардағы
Инвестициялық қызмет Қаржылық Нақты
объектісі бойынша
Жобаның пайда болуының Ашылған мүмкіндіктер Құрылымдық-фуҚайта
басты себебі бойынша нкционалдық ұйымдастыру
қайта
құрулардың
қажеттігі
Кездейсоқ жағдай Қайта
құрылымдану
Реинжиниринг
4-сурет. жоба типтерінің классификациясы
Мегажобалар — ортақ мақсатпен біріктірілген өзара байланысты жобалардан
тұратын мақсатты бағдарламалар. Мұндай бағдарламалар халықаралық,
мемлекеттік, ұлттық, аймақтық (мысалы, еркін экономикалық аймақтардың
дамуы), сала аралық (экономиканың бірнеше салаларын қарастыратын), салалық
және аралас болуы мүмкін. Салалық мегажобаның мысалы – отын-энергетика
кешенінде, соның ішінде мұнай-газ саласында жүзеге асатын жобалар.
Күрделі жобалар шешілуі күрделі техникалық, ұйымдастырушылық, ресурстық
міндеттердің болуымен сипатталады. Мысалы, құрылыстың дәстүрлі емес
технологияларын қолдану, жоба қатысушыларының санының көптігі, қаржыландыру
сызбасының күрделілігі.
Қысқа мерзімді жобалар әдетте әртүрлі жаңалықтарды жасау, тәжірибелік
құрылғыларды өндіру, қалпына келтіру жұмыстарын жүргізетін кәсіпорындарында
іске асырылады
Ақаусыз жобаларда жоғары сапа негізгі фактор болып табылады. Ақаусыз
жобалардың құны миллиардтаған доллармен өлшенеді. Мысалы, атом электр
станциялары.
Халықаралық жобалар әдетте жоғарғы құны мен күрделілігімен
ерекшеленеді. Сонымен қатар бұндай жобалрды іске асырылатын мемелекеттер
экономикасы мен саясатындағы рөлінің маңыздылығы ерекшелейді.
Жобаларды жүзеге асыру жобаның табыстылығына жоғары деңгейде әсер
ететін ұйымдық құрылым шегінде жүргізіледі.
Төмендегідей ұйымдық құрылымдарды атап көрсетуге болады:
• Функцианалдық құрылым, ұйымның бар функционалды иерархиялық
құрылымын қолдануды қарастырады. Менеджер тек жалпы
координациялық жұмыстарды атқарады;
• дивизиондық құрылым (аймақтық, өнімдік немесе технологиялық
сипаты бойынша ұйымдастырылған функционалдық құрылымның бір
түрі);
• жобалық құрылым – жобаның жұмыс комплексі ұйымның иерархиялық
құрылымына тәуелсіз дайындалады деп болжайды;
• матрицалық құрылым – жобалық және функционалдық құрылымдардың
басымдылықтарын біріктіретің құрылымның аралық түрі.
Матрицалық құрылымның үш түрін ажыратуға болады:
1. Әлсіз матрица – жоба координаторы жоба бойнша тапсырмалар
кординациясына жауапты, бірақ ресуртар бойнша өкілдігі жоқ;
2. балансталған матрица – менеджер барлық жұмыстарды координаттайды және
функционалды бөлімшелердің басшыларымен мақсатқа жету
жауапкершіліктерімен бөліседі;
3. қатаң матрица – жоба менеджері максималды өкілдікке ие және де жобаның
тапсырыстарының орындалуына да толық жауапкершілікті.
Жоба үнемі нәтижеге, белгілі мақсатқа қол жеткізуге бағытталады. Жобаны
жүзеге асыру жобаның өкілетті басшылығымен жүзеге асырылады: жоба менеджері
және оның басшылығымен жұмыс жасайтын жоба командасы. Жоба үрдісі бойынша
жекелеген ерекше қызмет түрлерін жүзеге асыратын басқа да қатысушылар
болады. Жоба жұмысына компанияның сызықтық және функционалды бөлім өкілдері
де қатыса алады.
Жобаларды басқару сызбаларының келесі нұсқалары бар:
Негізгі жүйе. Жоба менеджері — тапсырыс берушінің өкілі,
қабылданатын шешімдерге қаржылық жауапкершілік алмайды. Жоба менеджері
жобаны жасау мен жүзеге асыруда басқару мен үйлестіруді қамтамасыз етеді,
жобаның басқа қатысушыларымен қарым-қатынаста болмайды. Жүйенің артықшылығы
– жоба-менеджерінің объективтілігі, кемшілігі – жоба нәтижесі бойынша
жауапкершілік толығымен тапсырыс берушіде болады.
Кеңейтілген басқару жүйесі. Жоба менеджері жобаның сметалық құны
көлемінде жауапкершілік алады. Менеджер жоба үрдістерін басқарады және
үйлестіреді, тапсырыс беруші, жобаның басқа қатысушылары арасындағы
келісімдерді жүргізеді.
Кілттік жүйе. Жоба басшысы – жобалық-құрылыс фирма, тапсырыс
берушімен, жоба менеджерімен жобаның жарияланған құны бойынша кілттік
келісім жасайды.
Жоба қатысушылары — жоба құрылымының негізгі элементтері.
Жоба типіне байланысты оған қатысушылардың саны әртүрлі болып келеді.
Негізгі қатысушы – тапсырыс беруші – жоба нәтижесін пайдаланушы және
оның болашақ иесі. Ол жеке және заңды тұлға болуы мүмкін.
Инвестордың рөлі де өте жоғары. Кейбір жағдайда инвестор мен
тапсырыс беруші бір тұлға балып келеді. Егер инвестор мен тапсырыс
беруші бір тұлға болмаса, олар өзара келісім жасайды, инвестор
келісімнің жүзеге асуын бақылайды, жобаның басқа қатысушыларымен есеп
айырысады.
Жобалық-сметалық құжатты арнайы жобалық ұйымдар жасайды, оларды
жобалаушы деп атайды.
Жобаны материалдық-техникалық қамтамасыз етуді жабдықтаушы-ұйымдар
жүзеге асырады.
Мердігер – келісім-шартқа сәйкес жұмыстарды орындауға жауапкершілік
алатын заңды тұлға.
Соңғы кездері жоба қатысушыларының қатары кеңесшілермен толықты.
Сонымен қатар, лицензиар – жобада қолданылатын ноу-хау мен лицензияның иесі
болып табылатын жеке немесе заңды тұлға. Лицензиар жобада қолданылатын
ғылыми-техникалық жетістіктерді қолдану құқығын береді.
Жобаны жүзеге асыруда жоба менеджерінің рөлі ерекше, ол – тапсырыс
беруші жоба бойынша жұмыстарды басқаруда өкілеттіліктерді делегирлеген
заңды тұлға. Жоба менеджерінің басшылығымен жоба командасы жұмыс істейді.
1.2 Жобаларды басқарудың негізгі элементтері
Жобаларды басқару үшін келесі элементтерді басқару қажет (4-сурет):
• Жобаның интеграциясын басқару;
• жоба құрылымын басқару;
• жобаның мерзімін басқару;
• жобаның құнын басқару;
• жобаның сапасын басқару;
• жобаның адам ресурстарын басқару;
• жобаның коммуникацияларын басқару;
• жобаның тәуекелін басқару;
• жобаны жабдықтауды басқару.
5-сурет. Басқарудың негізгі элементтрі.
Жобаның интеграциясын басқару. Жобалардың интеграциясын басқару ұғымына
жобаларды басқару шегінде жобаны басқару операциялары мен әртүрлі
процестерді анықтауға, біріктіруге, унификациялауға және координациялауға
қажетті процестер мен операциялар кіреді. Жобаларды баскару контекстісінде
интеграция – бұл әр нақты уақытқа ресурстарды қайда концентрациялау туралы
шешім қабылдау, потенциалды проблемаларды болжау және сол проблемалар
критикалық болғанға дейін оларды шешу, және жоба жұмыстарын жалпы жақсы
координациялау.
Интеграция мақсаты – бұл ең бірінші ұйымда қабылданған белгілі
процедуралар шегінде жобаның мақсатына жетуіне қажетті процестердің
жобаларды басқару процестерінің тобына интеграциясы. Жобаларды басқарудың
интегративті процестеріне келесі элементтер кіреді:
• Жоба жарғысын дайындау;
• жоба құрамының алдын ала сипаттамасын дайындау;
• жобаны басқару жоспарын дайындау;
• жобаның атқарылуына басшылық және басқару;
• мониторинг және жобаның жұмыстарын басқару;
• өзгерістерді басқару;
• жобаны жабу.
Жоба құрылымын басқару. Жобаның құрылымын басқаруына жобаның ұтымды
жүзеге асырылуына қажетті жұмыстарды жобаға кіргізуді қамтамасыз ететін
процестер ғана кіреді. Ол жобаға не кіріп, не кірмегенін анықтап бақылаумен
байланысты.
Жобаның құрылымын басқарудың құрамына келесілер кіреді:
• Құрылымын жоспарлау – жобаның құрылымын верификациялау мен басқару,
және де жұмыстардың иерархиялық құрылымын құрастыру және
қалыптастыру процесі басым болатын жобаның құрылымын басқару
жоспарын құрастыру;
• құрылымын анықтау – жоба бойынша болашақ шешім қабылдау негізі
ретінде жобаның толық құрылымын дайындау;
• жұмыстардың иерархиялық құрылымын жасау – жобаны жабдықтау және жоба
жұмыстарынның ірі нәтижелерін кішігірім неғұрлым
басқарылатынэлементтерге бөлу;
• құрылымын мақұлдау – жобаны жабдықтаудың аяқталған нәтижелерін
қабылдауды формализация;
• жоба құрылымын басқару – жоба құрылымынның өзгерістерін басқару.
Бұл процестер бір бірімен және басқа процестермен өзара әрекеттеседі.
Жоба қажетіліктеріне байланысты әр процеске бір немесе бірнеше тұлға немесе
топ қатысуы мүмкін.
Жобаның мерзімін басқару. Жобаның мерзімін басқару құрамына жобаның
уақытылы аяқталуын қамтамасыз ететін процестер кіреді. Жобаның мерзімін
басқару келесілерден тұрады:
• Операциялар құрамын анықтау – жобаны жабдықтаудың әртүрлі
нәтижелерін алу үшін орныдау қажет нақты жоспарлы операцияларды
анықтау;
• операциялардың өзара байланыстарын анықтау – жоспарлы операциялар
арасындағы тәуелділіктерді анықтау және құжаттау;
• операциялар ресурстарын бағалау – әр жоспарлы операцияны атқару үшін
қажетті ресурстар көлемі мен типтерін бағалау;
• операциялар ұзақтығын бағалау – жеке операцияларды атқаруға қажетті
жұмыс периодтарынның саның бағалау;
• жоба кестесің дайындау – операциялар дәйектілігі мен олардың
ұзақтылығы, ресурстар мен мерзім шектеулігіне талаптар есебімен жоба
кестесін құрастыру;
• жоба кестесін басқару - жоба кестесінің өзгерістерін басқару.
Жобаның құнын басқару. Жобаның құнын басқару бекітілген бюджет шегінде
жобаның аяқталуын қамтамасыз ететін және жоспарлау, бюджетті дайындау және
шығындарды бақылау кезінде атқарылатын процестерді біріктіреді.
• Құндық бағалау – жобаның операцияларын атқаруға қажетті ресурстардың
шамалы бағасын анықтау;
• шығындар бюджетін дайындау – жеке операциялар немесе жұмыстар пакетін
бағаларын соммалау және құн бойынша базалық жоспарды құрастыру;
• құнды басқару – құн бойынша өзгерістер туғызатын факторларға әсер ету
және жоба бюджетінің өзгерістерің басқару.
Жобалардың құнын басқару ең алдымен жоспарлы операцияларды орындауға
қажетті ресурстар құнына байланысты. Бірақта жобаның құнын басқару кезінде
қабылданатын шешімдер өндірілетін өнімнің, қызметтің немесе жоба
нәтижесінің эксплуатациялау, қызмет көрсету және техникалық көмек көрсету
құнына қалай әсер ететінің ескеру қажет. Мысалы, жобалау кезеңінде бағалау
бақылауларын азайту тапсырыс берушінің эксплуатациялық шығындарынның
жоғарлау арқасында жобаның құнын төмендету мүмкін.
Жобаның құнын басқару жобаның әртүрлі қатысушыларының беретін
ақпараттарына спецификалық талаптарды ескереді. Бұл әр жоба қатысушыларының
жоба құнын әртурлі әдістермен және әр кезде есептеу мүмкіндігімен
байланысты. Мысалы, жабдық сатып алу жағдайында оның құны сатып алу шешімі
жарияланғанда немесе қабылданғанда, тапсырысты рәсімдеу кезінде,
жеткізілген уақытта бағалануы мүмкін, ал оның нақтылы бағасы жобаның
шығындарын жүргізген кезде есепке алынады.
Жобаның құнын басқару кезінде жобаның құнын басқару жоспары
құрастырылады. Жобаның құнын басқару жоспары жобаны басқару жоспарына
кіреді немесе оған қатысты көмекші жоспар ретінде болады; жобаның
қажеттілігіне байланысты ол формальді немесе формальсіз болуы мүмкін және
үлкен немесе кішкенне бөлшектену дәрежесіне ие болады.
Құнды басқару жоспары жобаны жоспарлаудың ерте кезеңінде дайындалады
және жобаны басқарудың үш процесінің эффективті және келісімдігін
қамтамасыз ету үшін сол процестердің шегін анықтайды.
Жобаның сапасын басқару. Жобаның сапасын басқару процестері атқарушы
ұйыммен атқарылатын сапа аясында саясат, мақсатты және жауапкершілікті
бөлуді анықтайтын барлық операцияларды біріктіреді. Жобаның сапасын
басқару сапа мен сапаны басқаруды қамтамасыз ететін сапаны жоспарлау
бойынша анықталған ережелер, процедуралар мен процестерді, сонымен қатар
оларды жетілдіру бойынша операцияларды қарастыратын сапаны басқару жүйесі
арқылы жүзеге асырылады.
Жобаларды басқару процесіне келесілер кіреді:
• Сапаны жоспарлау – берілген жобаға қандай стандарттар қатынасады және
оларды қалай қанағаттандыруын анықтау;
• сапаны қамтамасыз ету процесі – жоба келісілген талаптарға сай болуына
қажет барлық қарастырылған процестердің атқарылуын қамтамасыз ететін
сапа бойынша жоспарлы жүйелік операцияларды орындау;
• сапаны бақылау процесі – қабылданған сапа стандарттарына сәйкестігін
анықтау мақсатында белгілі нәтижелер мониторингі және орындалуларды
қанағаттандырылмауын туғызатын себептерді жою жолдарын анықтау.
Жобалардың сапасын басқару жобаларды басқаруға да, және соңғы өнімге де
бағытталуы керек. Жобаның сапасын басқару жоба өніміне байланыссыз барлық
жобаларға таралғанмен өнімнің сапасын қамтамасыз ету шаралары мен әдістері
жоба шегінде алынатын өнімнің типіне байланысты. Мысалы, бағдарламалық
өнімдер үшін сапаны басқару атомдық электр станцияларына қарағанда, екі
жағдайда да сапаны басқару тәсілдері бірдей болғанымен, басқа тәсілдер мен
әдістер қажет. Бірақ қандай жағдайда болмасын сапаға деген талаптарды
қандай да бір критерилері бойынша орындамау жоба қатысушыларына күрделі
зардап әкелуі мүмкін. Мысалы:
• Тапсырыс берушінің талаптарын жоба командасының мерзімнен тыс жұмыс
істеу арқасында қанағаттандыру қызметкерлердің қалжырауы, қисынсыз
қателіктер түрінде кері зардап туғызуы мүмкін;
• жоба кестесінде белгіленген мақсаттарға сапаны тексеруді асығыс өткізу
арқылы жету қателіктер байқалмай қалған жағдайда теріс зардаптарға
әкелуі мүмкін;
Заманауи сапаны басқару жобаны басқаруға қосымша болады.
Мысалы, екі пәнде келесі жағлайлардың маныздылығын мойындайды:
• Тапсырыс берушінің қажеттіліктерін қанағаттандыру. Тапсырыс берушінің
талптары орындалатындай тапсырыс берушінің күтімін түсіну, анықтау
және басқару;
• алдын алу тексеруден маңызды. Қателіктерді тексеру барысында
анықтағаннан кейін түзету құнына қарағанда сол қателіктерді алдын алу
шығындары әрқашан едәуір төмен;
• басшылық жауапкершілігі. Табысқа жету үшін команданың барлық
мүшелерінің қатысуы қажет, бірақ табысқа жетуге қажетті ресурстармен
қамтамасыз ету – басшылықтың міндеті.
Жобаның адам ресурстарын басқару. Жобаның адам ресурстарын басқаруға
жоба командасын ұйымдастыру және оны басқару процестері кіреді. Жоба
командасы әр қайсысына белгілі рөл мен жауапкершілік белгіленген адамдардан
тұрады. Жоба командасының мүшелері арасында рөлдер мен жауапкершіліктер
белгіленгеннен кейін олар жобаны жоспарлауда және шешім қабылдауда белсенді
жұмыс атқаруы тиіс. Жоба командасының мүшелерін жобаның ерте кезеңдерінде
қатысуына тарту олардың тәжірибесін қолдануға және команданың нәтижеге
жетуін нығайтады. Жобаны жүзеге асыру барысында жоба командасының
мүшелерінің кәсіби және сандық құрамы өзгеруі мүмкін. Команда мүшелерін
жоба персоналы деп те атайды.
Жобаны басқару командасы – бұл жоба командасының бір бөлігі; ол жобаны
басқару операцияларының атқарылуына жауапты (мысалы, жаспарлау, басқару
және аяқтау).
Жобаның адам ресурстарын басқару процестеріне келесілер кіреді:
• Адам ресурстарын жоспарлау – рөлдерді, жауапкершіліктерді және
бағынушылықтарды анықтау және құжаттау, және де жобаны
персоналмен қамтамасыз ету жоспарын құру;
• жоба командасын жинау – жобаны жүзеге асыруға қажетті адам
ресурстарын тарту;
• жоба командасын дамыту – жобаның эффективті атқарылуын жоғарлату
мақсатында жоба командасының мүшелерінің квалификацияларын
жоғарлату және олардың өзара қатынастарын нығайту;
• жоба командасын басқару – жоба командасының мүшелерінің
эффектілігін бақылау, кері байланысты қамтамасыз ету, жобаның
атқарылуының эфектілігін жоғарлатуға бағытталған мәселелерді шешу
және өзгерістерді координациялау;
Қосымша жоспарлауға жататын әрекеттер мысалы ретінде келесі
ситуацияларды келтіруге болады:
• Жобаның алғашқы командасы жұмыстардың иерерхиялық құрылымын
жасағаннан кейін команданы ұлғайту қажеттілігі туындауы мүмкін;
• жоба командасының құрылымын ұлғайтқаннан кейін олардың дайындық
деңгейі жоба тәуекелдерін көбейту немесе азайту мүмкін, бұл
тәуекелдерді қосымша жоспарлауға алып келеді;
Егер опрерациялар ұзақтылығын бағалау жоба командасының нақты құрамы
анықталғанға дейін жүргізілген болса, онда команданың жаңа мүшелері
тартылғаннан кейін олардың квалификация есебімен операциялар ұзақтылығы мен
кестесін өзгертудегі қажеттілік туындауы мүмкін.
Жобаның коммуникацияларын басқару. Жобаның коммуникацияларын басқару –
бұл жоба ақпаратын уақытылы жарату, жинау, тарату, сақтау, алу және қолдану
процестері кіретін білім аясы. Жобалардың коммуникацияларын басқару
коммуникацияларды табысты жүзеге асыруға қажетті адамдар мен ақпараттар
арасындағы қажетті байланыстарды жасауды қарастырады. Жобаға
қатысатындардың барлығы жобаның жүруіне коммуникациялардың қаншалықты әсер
ететінің жақсы түсінуі керек.
Жобаның коммуникацияларын басқару процестеріне келесі элементтер
кіреді:
• Коммуникацияларды басқару – жоба қатысушыларының коммуникация мен
ақпараттағы қажеттілігін анықтау;
• ақпаратты тарату – жоба қатысушыларына қажетті ақпаратты уақытылы
жеткізіп беру;
• орындалуы бойынша есеп – жұмыстардың атқарылуы бойынша ақпаратты
жинау және тарату. Бұл ақпаратқа ағымдағы жағдай туралы есеп,
прогресті бағалау және болжау кіреді;
• жобаның қатысушыларын басқару – жоба қатысушыларының талаптарын
және пайда болатын мәселелерді шешу мақсатында коммуникацияларды
басқару.
Жобаның тәуекелін басқару. Жобаның тәуекелін басқаруға тәуекелдерді
басқаруды жоспарлауға, оларды идентификациялау мен талдауға, тәуекелдерге
уақытылы әсер етуге, жобалардың тәуелдерін басқару және мониторингке
қатысты процестер кіреді. Бұл процестердің көбісі жоба атқарылуы кезінде
жаңартылуы тиіс. Жобаның тәуекелін басқару мақсаттары – жағымды оқиғалардың
пайда болу және әсер ету мүмкіндіктерін жоғарлату және жағымсыз оқиғалардың
пайда болу және әсер ету мүмкіндіктерін төмендету. Жобаның тәуекелін
басқару процестері:
• Тәуекелдерді басқаруды жоспарлау – жоспарлау және жобаның тәуекелін
басқару операцияларын орындау тәсілін таңдау;
• тәуекелдерді идентификациялау – жобаға қандай тәуекелдер әсер етуін
анықтау және олардың мінездемесін құжат түрінде рәсімдеу;
• тәуекелдердің сапалық анализі – тәуекелдерді талдау немесе бақылау
арқылы өңдеу үшін басымдылығы бойынша орналастыру және олардың
пайда болу мен жобаға әсер ету мүмкіндіктерін соммалау;
• тәуекелдердің сандық анализі – идентификацияланған тәуекелдердің
жобаның жалпы мақсаттарына потенциалды әсер етуінің сандық анализі;
• тәуекелдерге әсер етуді жоспарлау – жоба мақсаттарына жету үшін
жағымды мүмкіндіктерді жоғарлату мен қауіптерді төмендетудің мүмкін
варианттары мен іс-әрекеттерін дайындау;
• мониторинг және тәуекелдерді басқару – жобаның өмірлік циклы
бойында анықталған тәуекелдерді бақылау, қалдық тәуекелдер
мониторингі, жаңа тәуекелдерді анықтау, тәуекелдерге әсер ету
жоспарының атқару және олардың пайдалылығын бағалау.
Жобаны жабдықтауды басқару. Жобаны жабдықтауды басқаруға атқаратын
ұйымның шегінен тыс өндірілетін өнімдер, қызметтер мен нәтижелерді сатып
алу процестері және жоба командасының мүшелерімен дайындалған сатып алу
тапсырыстары мен келісімшарттарын басқаруға қажетті келісімшарттарды
басқару мен өзгерістерді басқару процестері кіреді.
Сонымен қатар жобаны жабдықтауды басқару басқа ұйымдардың атқаратын
ұйыммен келісілген жобаны сатып алу келісімшарттарының барлығын басқаруды,
және де жобалық команданың келісімшарттық міндеттерін басқаруды
қарастырады.
Жобаны жабдықтауды басқаруға келесі элементтер кіреді:
• Сатып алуларды жоспарлау – не сатып алынуы қажеттігі мен қашан және
қандай шарттармен сатып алынуын анықтау;
• келісімшарттарды жоспарлау – сатып алуы керек өнімдер, қызметтер
мен нәтижелерге талаптарды құжат түрінде көрсету және потенциалды
сатушыларды анықтау;
• сатушыдан ақпарат сұрау – сатушыдан ақпарат, бағаларын және
ұсыныстар алу;
• сатушыларды таңдау – ұсыныстарды талдау, потенциалды сатушыларды
таңдау және әр сатушымен келісімшарт шарттарын талқылау;
• келісімшарттарды басқару – бұған келесілер кіреді 1) сатып алушы
мен сатушы арасындағы келісімшарттар мен өзара қатынастарын
басқару, 2) қажетті түзету іс-әрекетін анықтау мен сатушымен
болашақ қатынастар негізін қамтамасыз ету үшін сатушының ағымдағы
және өткен қызметін талдау және құжат түрінде рәсімдеу, 3)
келісімшартпен байланысты өзгерістерді басқару және қажеттілік
болған жағдайда 4) жобаның басқа сатып алушысымен келісімшарттық
қатынастарын басқару;
• келісімшарттарды жабу – әр келісімшартты аяқтау және жобаға немесе
жоба фазасына қатысты әр келісімшартты жабу.
1.3 Жобаларды басқару процестері
Жобаларды басқару – жоба талаптарын қанағаттандыру үшін қолданылатын
білім, тәжірибе, инструменттер мен тәсілдер жиынтығы. Жобаларды басқару
арнайы білім, тәжірибе, инструменттер мен тәсілдерді қолдану процестері
арқылы жүзеге асырылады және процестердің кірісі мен шығысы туындайды.
Жобаның сәтті аяқталуы үшін жоба командасы тиісті:
• Жобаның мақсатына жету үшін жобаны басқару процестер тобынан жобаға
сәйкес процестерді таңдау;
• өнім мен жоба талабы бойынша жоспарлар мен өнімнің өзгешелігі туралы
келісімдерге арнайы белгілі бір тәсіл қолдану;
• қажеттілікке және жобаға қатысушылардың үміттеріне сәйкес болу үшін
қойылған талаптарды орындау;
• сапалы өнім шығару үшін көлемі, уақыты, сапа бағасы, ресурстар мен
тәуекелдер жөніндегі қарама-қайшы талаптарды теңгеру.
Осы процестер барлық салаларда қолданымды. Жақсы тәжірибе, жалпы ой-
пікірлер бойынша осы процестерді жобаларды басқаруда қолдану жобаның сәтті
аяқталуының мүмкіншіліктерін арттырады.
Процесс – бұл алдын-ала анықталған өнімдерге, нәтижелерге және
қызметтерге жету үшін өзара байланысты іс-әрекеттер мен операциялар
жиынтығы. Процестерді жоба командасы басқарады және әдетте оның екі типі
болады:
• Жобаларды басқару процестері көпшілікті жобаларға ортақ, олар өзара
байланысты болғанымен қатар ортақ мәселерге бағытталған. Мұндай
мәселелер инициация, жоспарлау, орындау, мониторинг және басқару сонан
соң жобаның аяқталып жабылуы болуы мүмкін. Бұл процестер өзара күрделі
әрекеттес, оларды құжатта немесе суреттер арқылы толық түсіндіруге
болмайды. Процестер тобының әрекеттесуінің мысалы 5-суретте
көрсетілген. Процестердің өзара әрекеттесуі жобаның мазмұнына,
бағасына, жобаның кестесіне және т.б. әсер етеді.
• өнімге бағытталған процестер жоба өнімін анықтайды және оны өндіреді.
Өнімге бағытталған процестер әдетте өмірлік цикл арқылы анықталады
және қолдану аясына байланысты өзгереді. Жобаны басқару процестері мен
өнімге бағытталған процестер жобаны орындау барысында өзара
әрекеттеседі. Мысалы, жобаның құрылымы берілген өнімді қалай өндіру
негіздерін білмей анықталу мүмкін емес.
Жобаларды басқару – интегративті іс-әрекет. Жобаларды баскару
интеграциясы жобалар мен өнімдердің барлық процестерінің координациялауын
жеңілдету мақсатында қажетті дәрежеде құрылуы мен басқа процестерімен
байланысын талап етеді. Бұл процестер арасындағы өзара әрекеттестік
көбінесе жобаның талабы мен мақсатының келісімін талап етеді. Үлкен және
күрделі жоба шегінде мынадай процестер болуы мүмкін оларды бірнеше рет
қайталау керек, себебі жобаға қатысушылардың талаптарын анықтау және
орындау мен қатар нәтижеге қатысты процестерді келістіру. Бір процес
барысында қажетті шаралардың қолданбауы сол процеске және онымен байланысты
басқа процестерге әсер етеді. Мысалы, Жобаның құрылымы әдетте әрқашан жоба
құнына әсер етеді, бірақ команда рухына немесе өнім сапасына әсер етуі де
әсер етпеуіде мүмкін. Қандай компромистер қабылдануы мүмкін-бұл нақты
жобаға және ұйымның өзгешелігіне байланысты. Жобаларды сәтті басқару
демеуші, тапсырыс беруші немесе жобаның басқа қатысушыларының талаптарын
ойдағыдай үшін осы өзара әрекеттерді белсенді қарастырады.
6-сурет. Процестер тобының арасындағы өзара әсерлер.
Жобаларды басқару процесі берілген жұмыста негізгі 5 топқа бөлінген:
• Инициация процестер тобы;
• жоспарлау процестер тобы;
• орындау процестер тобы;
• мониторинг және басқару процестер тобы;
• аяқтау процестер тобы.
Осы бес түрлі процестер тобының нақты тәуелділігі бар және олар әр
жобада берілген тәртіппен орындалады. Олар қолдану аясына немесе саласына
тәуелді емес.
Процестердің өзара әрекеттесу диаграммасы (6-сурет) негізгі
тәуелділіктер мен процестер тобының арасындағы өзара әрекеттесуінің жалпы
көрінісін көрсетеді. Жобаларды басқару процестері процестер тобының
құрамына енеді, олар сәйкестірілген кірістер мен шығыстармен байланысты,
яғни бір процестің нәтижесі келесі процестің кірісі болып табылады. Мысалы,
мониторинг және басқару процестерінің тобы процестер тобы кезінде
орындалатын жұмыстарды бақылап және басқарып қана қоймай, сонымен қатар
жобаға қатысты барлық іс-әрекеттерді бақылайды және басқарады.
Қажетті процестер тобы және оған кіретін процестер жоба барысында
жобаны басқаруда дұрыс білім мен тәжірбиені қолдану бойынша нұсқау болып
таблады. Бұдан басқа жобаларды басқару процестері белгілі-бір процестер
үшін интерактивті қолданлады, сонымен қатар процестердің көбісі жоба
барысында қайталанады және қайта қарастырлады. Жобаның қажетті мақсатына
жету үшін жоба менеджерлері мен жоба командасы процестер тобы ішіндегі
процестердің қайсысы іске кірістірілуі керек екенін және сол процестерді
кім және қандай дәлдікпен орындау тиіс екенін анықталуына жауапкершілікті.
Жобаларды басқару процестердің арасындағы өзара әрекеттестіру үшін негізгі
идея жоспарлау-орындау-тексеру-әсер ету циклы болып саналады. Бұл цикл
нәтижесімен байланысты циклдың бір бөлігінің нәтижесі келесі бөлігінің
кірісі болып табылады. Бұл 6-суретте бейнеленген. Интеграциаланған
процестер тобының табиғаты жоспарлау-орындау-тексеру-әсер ету базалық
циклна қарағанда әлде-қайда күрделі (8-сурет). Бірақ өңделген цикл
процестер тобы және олардың арасындағы өзара әрекеттерді сипаттауға
қолданлады. Жоспарлау процестер тобы жоспарлау-орындау-тексеру-әсер ету
циклының жоспарлау элементіне сәйкес. Орындау процестер тобы орындау
элементіне, ал мониторинг және басқару процестері тексеру және әсер ету
элементтеріне сәйкес. Бұдан басқа жобаны басқару-бұл соңғы іс-
әрекет,инициация процестер тобы осы циклдарды бастайды, ал аяқтау процестер
тобы оларды аяқтап жабады. Жобаларды басқарудың интеграциялық табиғаты
мониторинг және басқару процестер тобының басқа процестер тобының әр
аспектілерімен өзара әрекеттесуін талап етеді.
7-сурет. Жоспарлау-орындау-тексеру-әсер ету циклы
8-сурет. Жоспарлау-орындау-тексеру-әсер ету циклы элементтері мен жобаны
басқару процестер тобының сәйкестігі.
Инициация процестер тобы. Инициация процестер тобы жаңа жобаның немесе
жоба фазасының басталуын авторизациялайтын процестерден тұрады. Инициация
процестері көп жағдайда жобадан тыс атқарылады және инициация процестер
тобына кірістерді қамтамасыз ететін ұйымдастырушылық, бағдарламалық және
портфельдік процестермен байланысты (8-сурет).
9-сурет. Жоба шектері.
Инициация процесі барысында жоба құрылымы мен қажетті ресурстар
анықталады. Бұл кезеңде тағайындалмаған жағдайда жоба менеджері
тағайындалады және жіберулер мен шектеулер құжатталады. Бұл ақпарат жоба
жарғысына еңгізіледі және қабылданған жағдайда жоба ресми түрде басталады.
Жобаны басқару командасы жоба жарғысын жасауға қатыса алғанымен, мақұлдау
және қаржыландыру жоба шегінен тыс жүргізіледі.
Көптеген үлкен немесе күрделі процестер инициация процестер бөлігі
ретінде фазаларға бөлінуі мүмкін. Әр фаза басында инициация процестер
тобының анализі жобаның негізгі қажеттіліктеріне бағытталуын сақтауға
көмектеседі. Жобаның басталу критерилері тексеріледі, соның ішінде қажетті
ресурстардың бар болуы. Содан кейін жобаның ары қарай жүргізілуі немесе
тоқталуы туралы шешім қабылданады.
Жобаның келесі фазаларында берілген фаза үшін жобаның құрылымының ары
қарай тексеру және өңдеу жүргізіледі.
Инициация кезінде тапсырыс беруші мен басқа да жоба қатысушыларын іске
қосу әдетте бірігіп қызмет істеуге, жабдықтау нәтижелерін ұтымды қабылдауға
және ақырында тапсырыс беруші мен басқада жоба қатысушыларының
қанағаттануына алып келеді.
Инициация процестер тобына келесі жобаларды басқару процестері кіреді:
1. Жобаның жарғысын жасау процесі ең алдымен жобаны авторизациялаумен
байланысты. Жоба жарғысы көмегімен жоба ұыйымының ағымдағы жұмысына
байланыстырылады және жоба авторизациясы орындалады. Жоба жарғысын
құрастыру және жобаны авторизациялау жоба шегінен тыс бөлімшелрмен,
басқарушы ұйыммен, бағдарламалармен немесе портфельмен анықталады.
Көпфазалы жобаларда осы процесс барысында алдыңғы фазада жоба жарғысын
дайындау барысында қабылданған шешімдер бағаланады және түзетіледі.
2. Жобаның алдын ала сипаттамасын дайындау процесі жоба жарғысы мен басқа
да инициация процестерінің кірістерін қолданумен жобаны алдын ала
сипаттауға бағытталған. Бұл процесс жоба мен жабдықтау нәтижелеріне
деген талаптарды, өнімге деген талаптарды, жоба шегін, қабылдау
әдістерін және жалпы басқару құрылымын бағыттайды және құжаттайды.
Көпфазалы жобаларда бұл процесс әр фаза үшін жоба құрылымын бағалайды
немесе нақтылайды.
Жоспарлау процестер тобы. Жобаны басқару командасы ұйым мүддесінде
жобаны жоспарлау және басқару үшін жоспарлау процестер тобын және оны
құраушы процестер мен өзара әсерлерді қолданады. Жоспарлау процестер
тобының мақсаты – толымдылық және сенімділік деңгейі бойынша әртүрлі
көздерден ақпарат жинау. Жоспарлау процестері жобаны басқару жоспарын
жасайды. Бұл процестер сонымен қатар жобның құрылымы мен құнын анықтайды
және жоба шегінде қолданылатын жоба операциялары үшін уақыт кестесін
құрайды. Жоба бойынша жаңа ақпараттың байда болуына байланысты қосымша
байланыстар, талаптар, тәуекелдер, мүмкіндіктер, жіберулер мен шектеулер
анықталады немесе жойылады. Жобалрды басқаруға тән көп өлшемділікке (көп
әдістемеліке, шаралыққа) байланысты жоба барысында қосымша анализдегі
қажеттілік әлденеше рет пайда болады, яғни бекітілген процестерге қайта
оралу қажеттілігі туындйды. Жобаға қатысты жаңа мінездемелер мен ақпарттар
анықталуы мен сезінілуі барысында тағы өндеудегі қажеттілік туындауы
мүмкін. Жобаның өмірлік циклы барысында пайда болатын едәуір өзгерістер бір
немесе бірнеше процестерді қайта қарастыру қажеттілігіне алып келеді.
Бұл жоспарлау процестерінің қайталану жиілігіне әсерін тигізеді.
Мысалы, жоспарлау процестер тобы шығыстары ретінде жасалған жобаны басқару
жоспары құрылымның, технологияның, тәуекел мен шығындардың барлық
аспектілерін зерттеуге бағытталды. Жобаны атқару барысында мақұлданған
өзгерістерге байланысты туындаған жаңартулар жобаны басқару жоспарының жеке
бөлшектеріне жоғары деңгейде әсер етеді. Жобаны басқару жоспарының
жаңартылуы жалпы жобаның белгіленген құрылымына жету үшін уақыт кестесіне,
шығындарға және ресурстарға деген талаптарға қатысты нақтылықты қамтамасыз
етеді. Жаңартулар жеке фазаны орындаумен байланысты операциялар мен
мәселелермен шектелуі мүмкін. Мұндай жобаны басқару уақыт өте нақтылау
жоспарлау қайталанатын және үздіксіз процесс екенін көрсетеді.
Жобаны жоспарлау кезінде жоба командасы бұл процеске жоба және оның
нәтижесіне әсер етуіне байланысты барлық қажетті жоба қатысушыларын тарту
керек. Жоба командасы жобаны жоспарлау кезінде жоба қатысушыларын қолдануы
қажет, себебі олардың жобаны басқару жоспарын және қосымша жоспарларды
жасауға көмек көрсететін тәжірибесі мен білімі бар.
Кері байланыс және нақтылау процесі шексіз қайталануы мүмкін
болмағаннан кейін ұйыммен бекітілген процедуралар жоспарлау қашан
аяқталтынын анықтайды.
Жоспарлау процестер тобы жобаны бірнеше процестер арқылы жоспарлайды.
Жоспарлау процестер тобына келесі жобаны басқару процестері кіреді:
1. Жобаны басқарудың жоспарын жасау процесі барлық қосымша жоспарлар мен
жобаны басқару жоспарын анықтау, дайындау, координациялау және
интеграциялау үшін қолданылады. Жобаны басқару жоспары жоспарлау,
орындау, мониторинг, басқару және жобаны жабу бойынша алғашқы ақпарат
көзі болады.
2. Құрылымын жоспарлау процесі жоба құрылымы қалай анықталатынын,
тексерілетінін және басқарылатынын, және жұмыстардың иерархиялық
құрылымы қалай жасалатыны және анықталатынын сипаттайтын жобаның
құрылымын құру үшін қажет.
3. Құрылымын анықтау процесі негізінде жоба бойынша шешім қабылданатын
жобаның құрылымының нақты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz