Жапонияның дәстүрлі мәдениетінің ерекшеліктері және модернизация мен вестернизация үрдістері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.ТАРАУ. ЖАПОНИЯНЫҢ ДӘСТҮРЛІ МӘДЕНИЕТІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ МОДЕРНИЗАЦИЯ МЕН ВЕСТЕРНИЗАЦИЯ ҮРДІСТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.1. Жапон мәдениетінің қалыптасуының маңызды кезеңдері ... ... ... ...9
1.2. Жапон дәстүрлі мәдениеті . азиялық мәдениеттердің қойнауы ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.3. Жапон дәстүрлі мәдениетінің модернизациялануы мен вестернизациясы . жаһанданудың алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
2.ТАРАУ. ЖАҺАНДАНУ . ВЕСТЕРНИЗАЦИЯ МЕН МОДЕРНИЗАЦИЯ ҮРДІСТЕРІНІҢ ЖАЛҒАСЫ РЕТІНДЕ: ЖАПОН МӘДЕНИЕТІНІҢ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАНУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.1. Жапонияның жаһандану кезіндегі сыртқы мәдени саясаты ... ... ..32
2.2. Жаһандану кезеңіндегі Жапонияның бұқаралық мәдениеттің жаңа орталығы болуға ұмтылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.3. Жапониядағы конфессия аралық толеранттылық: Исламға деген көзқарас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
2.4 Жапон тілі мәселесі: Вестернизация үрдісінің тіл құндылықтарына кері әсері, тілдің батыстануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..69
ҚОСЫМША.
1.ТАРАУ. ЖАПОНИЯНЫҢ ДӘСТҮРЛІ МӘДЕНИЕТІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ МОДЕРНИЗАЦИЯ МЕН ВЕСТЕРНИЗАЦИЯ ҮРДІСТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.1. Жапон мәдениетінің қалыптасуының маңызды кезеңдері ... ... ... ...9
1.2. Жапон дәстүрлі мәдениеті . азиялық мәдениеттердің қойнауы ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.3. Жапон дәстүрлі мәдениетінің модернизациялануы мен вестернизациясы . жаһанданудың алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
2.ТАРАУ. ЖАҺАНДАНУ . ВЕСТЕРНИЗАЦИЯ МЕН МОДЕРНИЗАЦИЯ ҮРДІСТЕРІНІҢ ЖАЛҒАСЫ РЕТІНДЕ: ЖАПОН МӘДЕНИЕТІНІҢ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАНУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.1. Жапонияның жаһандану кезіндегі сыртқы мәдени саясаты ... ... ..32
2.2. Жаһандану кезеңіндегі Жапонияның бұқаралық мәдениеттің жаңа орталығы болуға ұмтылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.3. Жапониядағы конфессия аралық толеранттылық: Исламға деген көзқарас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
2.4 Жапон тілі мәселесі: Вестернизация үрдісінің тіл құндылықтарына кері әсері, тілдің батыстануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..69
ҚОСЫМША.
ХХ ғасырдың соңғы онжылдығы мен XXI ғасырдың бірінші онжылдығы әлемдік қауымдастық өмірінің барлық салаларын қамтитын терең жаһандық өзгерістермен ерекшеленді. Бірлесіп, ол - жаһандану үрдісі деген атауға ие болды. Бұл үрдіс әр түрлі елдердің экономикалық, әлеуметтік, мәдени байланыстарының тығыздануы мен өзара әрекеттенуін, мемлекеттік шекаралар арқылы түрлі тауар, қаржы мен адамдардың еркін орын ауыстыруын, трансұлттық корпорациялар және халықаралық ұйымдардың құрылуымен сипатталады. Осының барлығы белгілі бір деңгейде кез-келген қоғамның немесе жеке аймақтың өміріне айтарлықтай әсерін тигізетіні айқын. Әлемнің әр мемлекеті басқа мемлекеттермен белгілі бір байланыста болып табылады, сондықтан тек қана өзінің қалауымен кез-келген әрекетке бара алмайды және халықаралық қауымдастықпен мақұлданатын іс-әрекеттер жасауына міндетті. Ең алдымен, әлемдік дамудан артта қалып қалмауы үшін, тұрақты түрде соңғы ғылыми-техникалық жетістіктерге сай болуы керек, ол әсіресе дамыған елдер үшін өте маңызды.
Жаһандану – бір жақты емес, қайшылықтарға толы үрдіс болғандықтан, оның теріс жақтары да бар. Оның басты себептерінің бірі – адамзаттың әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы деңгейлерінің әр түрлілілігі. Бүгін осы әр түрліліктің өте үлкен болғаны соншалық, адамзат әр түрлі кеңістіктерде өмір сүріп жатыр деген тұжырым айтуға да болады.
Жаһандану – Батыстан Шығысқа қарай жүретін ерекше әлемдік қозғалыс және оны тек экономикалық тұрғыдан ғана қарауға болмайды. Қазіргі технологиялардың интернационализациясы жағдайында, мәдени және саяси аспектілерді де назарға алу керек. Жаһандану үрдісі барлығын қамтитын сипатқа ие [1].
Жалпы айтқанда, жаһандану бүкіл әлемге экономикадан, саясаттан, мәдениет пен әлеуметтік салада байқалатын жаңа талаптар қойды. Жаһандану үрдісінің ең үлкен ықпалына түскен – мәдениет саласы болып табылады. Кейбір мәдени мәселер мен тақырыптар жаһандық сипатқа ие болып, енді бір немесе бірнеше мемлекет шеңберінде шешуін таба алмайды. Мысалы, мәдени ағымдардың бүкіл әлемге таралуы. Әдетте, бұл мәселеде ұлттық үкіметтің реттеу және бақылау түріндегі әрекеттерінің күші жете қоймайды.
Жапония жаһандану үрдісіне түскен ең алғаш мемлекет болды. Бұл үрдіс оған Мэйдзи кезеңі кезіндегі елдің оқшаулану саясатынан кейін, елдің ашылуымен бірге келді. Бірақ, ол үрдістер жаһандану деген атаудан гөрі, вестернизация, модернизация не болмаса еуропеизация деген атауларға сай болатын. Расында да, Жапонияның әлемге ашылуы ең бірінші Батыс елдері арқылы жүріп отырды. Осы үрдістерге енген әлемдегі ең алғашқы мемлекет болса да, ол айтарлықтай сәттіліктерге жете алды, сонымен қатар өзінің дәстүрлі құндылықтарын сақтап қалуға да уақытында шаралар қолдана алды. Мүмкін, сол себептен де қазір Жапония – ғылым мен техникасы, жалпы дамуы жағынан алдыңғы қатарлы ел болса да, дәстүрлі мәдениеті әлі де жадынан жоғалмаған, мәдениетке тұнып тұрған ел болып отырған.
Жаһандану – бір жақты емес, қайшылықтарға толы үрдіс болғандықтан, оның теріс жақтары да бар. Оның басты себептерінің бірі – адамзаттың әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы деңгейлерінің әр түрлілілігі. Бүгін осы әр түрліліктің өте үлкен болғаны соншалық, адамзат әр түрлі кеңістіктерде өмір сүріп жатыр деген тұжырым айтуға да болады.
Жаһандану – Батыстан Шығысқа қарай жүретін ерекше әлемдік қозғалыс және оны тек экономикалық тұрғыдан ғана қарауға болмайды. Қазіргі технологиялардың интернационализациясы жағдайында, мәдени және саяси аспектілерді де назарға алу керек. Жаһандану үрдісі барлығын қамтитын сипатқа ие [1].
Жалпы айтқанда, жаһандану бүкіл әлемге экономикадан, саясаттан, мәдениет пен әлеуметтік салада байқалатын жаңа талаптар қойды. Жаһандану үрдісінің ең үлкен ықпалына түскен – мәдениет саласы болып табылады. Кейбір мәдени мәселер мен тақырыптар жаһандық сипатқа ие болып, енді бір немесе бірнеше мемлекет шеңберінде шешуін таба алмайды. Мысалы, мәдени ағымдардың бүкіл әлемге таралуы. Әдетте, бұл мәселеде ұлттық үкіметтің реттеу және бақылау түріндегі әрекеттерінің күші жете қоймайды.
Жапония жаһандану үрдісіне түскен ең алғаш мемлекет болды. Бұл үрдіс оған Мэйдзи кезеңі кезіндегі елдің оқшаулану саясатынан кейін, елдің ашылуымен бірге келді. Бірақ, ол үрдістер жаһандану деген атаудан гөрі, вестернизация, модернизация не болмаса еуропеизация деген атауларға сай болатын. Расында да, Жапонияның әлемге ашылуы ең бірінші Батыс елдері арқылы жүріп отырды. Осы үрдістерге енген әлемдегі ең алғашқы мемлекет болса да, ол айтарлықтай сәттіліктерге жете алды, сонымен қатар өзінің дәстүрлі құндылықтарын сақтап қалуға да уақытында шаралар қолдана алды. Мүмкін, сол себептен де қазір Жапония – ғылым мен техникасы, жалпы дамуы жағынан алдыңғы қатарлы ел болса да, дәстүрлі мәдениеті әлі де жадынан жоғалмаған, мәдениетке тұнып тұрған ел болып отырған.
1. Іңкәрбаев Е. Т., «Глобализация: за и против», «XXI ғасырдағы Қазақстан-Ресей ықпалдастығы және жаһандану үндеулері» - Ресейдің Қазақстандағы Жылына арналған конференция, 23-24 қаңтар 2004 ж.
2. Конституция Японии. http://asiapacific.narod.ru/countries/japan/constitusion_of_japan.htm.
3. Декларация Мехико о политике в области культурной политики. http://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=12762&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html.
4. 2001 жылғы Жапон Үкіметінің поп-мәдениетті реттеу мақсатында шығарған «Мәдениет пен өнерді тарату туралы негізгі заңы». www.bunka.go.jp
5. 2007 жылғы Жапон Үкіметінің поп-мәдениетті реттеу мақсатында шығарған «Мәдениет пен өнерді тарату туралы негізгі заңы». www.bunka.go.jp
6. 1950 жылғы Жапонияның « Мәдени құндылықтарды қорғау туралы заңы». www.bunka.go.jp
7. ЮНЕСКО-ның Жапониядағы «Мәдени мұра» тізімі. http://ru.wikipedia.org/wiki/Список_объектов_Всемирного_наследия_ЮНЕСКО_в_Японии.
8. Жапония Білім, мәдениет, спорт, ғылым мен технологиялар Министрлігі бағдарламалары. http://www.mext.go.jp/english/.
9. Жапон Қоры бағдарламалары. http://www.jpfmw.ru
10. 1980-жылғы Жапонияның «Мәдениет кезеңі» саяси доктринасы. www.bunka.go.jp
11. Нихон оёби нихондзин. 1918, № 746, 23-26-б.
12. Нихон токэй нэнкан. Токио, 2007, 69-б
13. Business week. http://www.businessweek.com/chapter/katz.htm www.knogg.net Richard Katz, Japan: The System That Soured.
14. Сюкё нэнкан. Хэйсэй 18 нэн хан. (Религиозный ежегодник на 2006 г.). Токио, 2007, 31-б.
15. The Asia Shimbun. Islam in Japan. 04.05. 2007.
16. Times. www.time.com/time.
17. Официальный сайт Агентства по культуре Японии. Политика по распространению японского языка. http://www.bunka.go.jp/ english/pdf/chapter_06.pdf.
18. Мир словарей. http://allfi.biz/glossary/eng/G/glocalization.php
19. Japan echo web. http://www.japanechoweb.jp/category/society-culture. The Post-Bubble City and Japan’s New Wave of International Design.
20. Wikipedia. Japanization. http://en.wikipedia.org/wiki/Japanization.
21. http://www.businessweek.com/chapter/katz.htm www.knogg.net Richard Katz, Japan: The System That Soured.
22. www. makkawaty.livejournal.com.
23. Япония – страна восходящего солнца. http://japanization.ru/
24. Japantimes. http: //search/ japantimes.co.jp/cgi-bin/fl20061024zg.html.
25. Greider W. One World, Ready or Not: The Manic Logic of Global Capitalism. London, 1997
26. Ohmae K. The Borderless World: Power and Strategy in the Interlinked Economy. New York, 1999;
27. Фукуяма Ф. Конец истории и последний человек. М., 2004.
28. Хантингтон С. Столкновение цивилизаций. М., 2007.
29. Иноземцев В. Л. Вестернизация как глобализация и «глобализация» как американизация // Вопросы философии. 2004.
30. Панарин А. С. Глобализация // Глобалистика: Энциклопедия. М., 2003.
31. Амин С. Вирус либерализма: перманентная война и американизация мира. М., 2007;
32. Beck U. What is Globalization? Cambridge, 2000;
33. Robertson R. Social Theory, Cultural Relativity and the Problem of Globality . Minneapolis, 2007.
34. Федотова В. Г., Колпаков В. А., Федотова Н. Н. Глобальный капитализм: три великие трансформации. М., 2008.
35. Бергер П. Культурная динамика глобализации // Многоликая глобализация. М., 2004.
36. Befu Harumi. Globalization from Botton Up:Japan’s Contribution. – Japanese Stadies. 2003, vol.23, №1.
37. Кузнецова Т. Ф. Время культуры// Тезаурусный анализ мировой культуры: Сб. науч. трудов. Вып. 8. М., 2006.
38. Ғабитов Т. Мүтәліпов Ж., Құлсариева А. Мәдениеттану. Оқулық. –А., 2001.
39. Қанағатова А. Мәдениеттану негіздері .- А., 2001.
40. Төкенов Ө.С. Мәдениеттану негіздері.- А., 2000.
41. Арыстанбекова А., Глобализация. А., 2007.
42. Аят. Б. « Мәдени төңкерістің мәні», 2007.
43. Алпатов В. М. Япония: язык и культура. М., 2008.
44. Денисов Ю. Д. Является ли Япония научно-техническим лидером? // Япония: мифы и реальность. М., 1999.
45. Катасонова Е. Л. Японская культура в контексте глобализации: взгляд из Японии // Япония и современный мировой порядок. М., 2002.
46. Катасонова Е.Л. Япония: вызов западной цивилизации? // Япония: мифы и реальность. – М., 1999.
47. Молодяков. В.Моделирование образа Японии (Япония: переворачивая страницу). М., 1998.
48. Титаренко М. К вопросу о глобальном значении интернационализации японской духовной культуры // Проблемы Дальнего Востока. 1993.
49. Чугров С. В. Неисповедимые пути национальной идентичности // Мировая экономика и международные отношения. 2004.
50. Чугров С. С. Социокультурная традиция и внешнеполитический менталитет современной Японии. Рукопись диссертации на соискание ученой степени доктора социологии. М., МГИМО, 2007,
51. Чугров, С. В. К вопросу о сочетании традиционализма и модернизма в современном японском мышлении // Политические институты на рубеже тысячелетий. Дубна. 2001.
52. Bellah R. N. Imagining Japan: The Japanese Tradition and Its Modern Interpretation. Los Angeles, 2003;
53. Карибэ Ё. Традиционная японская идентичность М., 2004;
54. Сакаия Т. Что такое Япония? М., 1992;
55. Главева Д. Г. Традиционная японская культура: Специфика мировосприятия. М., 2003;
56. Чугров, С. В. Япония уточняет свою идентичность перед вызовами глобализации: Восток встречается с Западом // Глобальные вызовы — японский ответ. М. 2008.
57. Мещеряков А. Модернизационный опыт Японии..2007 г.
58. Жуков. А. Е. История Японии. 1968-1998 г.г. Институт Востоковедения.
59. Connors. L.The Emperor's Adviser. Saionji Kinmochi and Pre-War Japanese Politics. L., 1987.
60. Лоти. П. Собрание сочинений. Т. 1. М., 1910; отдельное изд.: М., 1992.
61. Iwabuchi Koichi. Resentering Globalization. Tokyo, 2002.
62. Elger Tony and Smith Chris. Global Japanization?The Transnational Transformation of the Labour Process. L., 1994.
63. Эрнест фон Гессе-Варгет. Япония и японцы. С.-Петербург 1904, 67-б.
64. Иэнага Сабуро. История японской культуры. М., 1972., 97-б.
65. Игнатович А. Н. Буддизм в Японии. М., 1987., 78-б.
66. Конрад Н. И. Культура эпохи Хэйан. М., 1973., 89-б.
67. Григорьев Т. П. Японская художественная традиция. М., 1979., 60-б.
68. Дж. Б. Сэнсом Япония. Краткая история культуры Japan. = A Short Cultural History. — 2-е изд.. — Евразия, 2002., 509-б.
69. Окакура Тэнсин. Идеалы Востока, 1904, Киото, 15-б.
70. ГршиепеваЛД. Формирование японской национальной культуры. М., 1986. 5-б.
71. Конрад П.И. Очерк истории культуры средневековой Японии. М., 1980. Кузнецов ЮД., 56-б.
72. Бреславец Т. И. Поэзия Мацуо Басё. М., 1981., 34-б.
73. Мещеряков А. Н. «Восточные Арабески. Книга японских обыкновений» - М.: Наталис, 1999. 25-б.
74. Дайсэцу Судзуки. «Основы Дзэн-буддизма» - М.: Издательство «Эксмо», 2002. 69-б.
75. Штейнер Е. «Дзэн-жизнь. Иккю и окрестности» - СПб.: Петербургское востоковедение, 2006. 110-б.
76. Митио Морисима. Капитализм по Конфуцию", "Курьер Юнеско", М.,1988., 56-б.
77. Навлицкая Г.Б., СирщыпИ.М. История Японии. М„ 1988. Литературный гид: Культура и литература современной Японии // Иностранная литература. 1993. №5.
78. Дайсаку Икеда «Верить в человека» - СПб.: Петербургское востоковедение, 2004., 70-б.
79. Кини А.Г. Динамика социально-полит. действия в традиц. обществе (ислам). М., 1996. 46-б.
80. Кравченко А.И. Культурология: Учебное пособие для вузов. - 3-е изд.- М.: Академический проект, 2001. 89-б.
81. Bаyas H. Op. сit., p.10.
82. Lennon A. The Battle of Hearts and Minds: Using Soft Power to Undermine Terrorist Networks. – Washington, 2003., 3-б.
83. Гаджиев К.С. Имидж как инструмент культурной гегемонии // Мировая экономика и международные отношения, 2007, № 12, 4-б.
84. Современное состояние и перспективы российской японистики: симпозиум 2006. – М., 2007, стр. 78.
85. Молодякова, Э. В. Деятельность Японии в рамках программы ЮНЕСКО «Всемирное наследие» // Ассоциация японоведов России. Японский опыт для российских реформ. 2006.
86. Стапран, «Бунка сангё» или как культура возрождает регионы // Ассоциация японоведов России. Японский опыт для российских реформ. 2005.
87. Зуев А, Журнал «Отечественные записки». №4 (24). 2005. URL: http://www.strana>oz.ru/?numid=25&article=1097.
88. Kikuchi, Japanese Modernisation and Mingei Theory. Cultural nationalism and Oriental Orientalism. London, New York. 2004. 53-б.
89. Тимонина, И. Л., Корпоративная культура Японии: общее и особенное // Портрет современного японского общества. 2006. 120-б.
90. Hannerz Ulf. Notes on the Global Ecumene. New York, 1989, p. 69–75.
91. Allen M., Sakamoto R. Popular Culture. Globalization and Japan. New York, 2007, 12-б.
92. Tamamura Toyoo. Kaiten sushi sekai isshu. Tokyo, 2000 (https://dspace.library.uvic.ca:8443/bitstream/handle/1828/1311/Rumiko Tachibana MA Thesis.pdf;jsessionid=2FBB8E6E5DC57120C0FEEFBB8E116024?sequence=1).
93. Рафаэль Мендес. Фукусимский кризис затягивается. http://www.inopressa.ru/article/18apr2011/elpais/fukushima.html.
94. Борис Жуков. Японский автопром вооружается дозиметрами. http://91.149.145.37/article/78963.
95. Игнатович А. Н., Светлов Г. Е. Лотос и политика. М., 1989, 25–30 б.б.
96. Abu Bakr Morimoto. Islam in Japan: Its Past, Present and Future. Islamic Center Japan.1980, Tokyo, 5-б.
97. Ямаути Масаюки. Хиракарэта сякай то сонно тэки (Открытое общество и его цели). –Гайко фораму. 2002, т.2, № 1. – www. gaikoforum. Com.
98. Penn Michail. Islam in Japan. Harvard Asia Quarterly. – www. Asiaquarterly.com/content/ view/16.
99. Сакураи Кэйко. Нихон-но мусуриму сякай (Мусульманское общество в Японии). Токио, 2003, 106-б.
100. Stanlaw J. Japanese Language: Language and Culture Contact. Hong Kong University Press. 2004,. 57–59 б.б.
101. Suzuki Takao. Kotoba no chikara. Tokyo, 2006, 232-б.
102. Пильняк Бор. Камни и корни. М., 1935,.76-б.
103. Loveday L. J. Language Contact in Japan. A Socio-Linguistic History. Oxford, 1996, 101–103 б.б.
104. Tsukamoto Kunio. Gairaigo koozui ni ukabu hookoo. – Gairaigo. Tokyo, Kotoba-Yomiuri, 1993, 44-б.
105. Endoo Hachiroo (ed.). Nihonjin no eigo, gaikokujin no nihongo. Tokyo, Sanseidoo, 1995.
106. Aitchison J., Lewis D. W. (eds.). New Media Language. London – New York, Routledge, 2003, 24–26 б.б.
107. Ishiwata Toshio. Wasei eigo to kokusai tsuuyoogo. – Gairaigo. Tokyo, Kotoba-Yomiuri, 1993.
108. Yamamoto Masao. Bairingaru wa dono yoo ni shite gengo o shuutoku-suru no ka. Tokyo, 1996, 51-б.
109. Stanlaw J. «For Beautiful Human Life»: the Use of English in Japan. – Re-Made in Japan. Everyday Life and Consumer Taste in a Changing Society. New Haven – London, 1992, 75-б.
110. Tobin J. Introduction: Domesticating the West. – Re-Made in Japan. Everyday Life and Consumer Taste in a Changing Society. New Haven – London, 1992, 3–4 б.б.
2. Конституция Японии. http://asiapacific.narod.ru/countries/japan/constitusion_of_japan.htm.
3. Декларация Мехико о политике в области культурной политики. http://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=12762&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html.
4. 2001 жылғы Жапон Үкіметінің поп-мәдениетті реттеу мақсатында шығарған «Мәдениет пен өнерді тарату туралы негізгі заңы». www.bunka.go.jp
5. 2007 жылғы Жапон Үкіметінің поп-мәдениетті реттеу мақсатында шығарған «Мәдениет пен өнерді тарату туралы негізгі заңы». www.bunka.go.jp
6. 1950 жылғы Жапонияның « Мәдени құндылықтарды қорғау туралы заңы». www.bunka.go.jp
7. ЮНЕСКО-ның Жапониядағы «Мәдени мұра» тізімі. http://ru.wikipedia.org/wiki/Список_объектов_Всемирного_наследия_ЮНЕСКО_в_Японии.
8. Жапония Білім, мәдениет, спорт, ғылым мен технологиялар Министрлігі бағдарламалары. http://www.mext.go.jp/english/.
9. Жапон Қоры бағдарламалары. http://www.jpfmw.ru
10. 1980-жылғы Жапонияның «Мәдениет кезеңі» саяси доктринасы. www.bunka.go.jp
11. Нихон оёби нихондзин. 1918, № 746, 23-26-б.
12. Нихон токэй нэнкан. Токио, 2007, 69-б
13. Business week. http://www.businessweek.com/chapter/katz.htm www.knogg.net Richard Katz, Japan: The System That Soured.
14. Сюкё нэнкан. Хэйсэй 18 нэн хан. (Религиозный ежегодник на 2006 г.). Токио, 2007, 31-б.
15. The Asia Shimbun. Islam in Japan. 04.05. 2007.
16. Times. www.time.com/time.
17. Официальный сайт Агентства по культуре Японии. Политика по распространению японского языка. http://www.bunka.go.jp/ english/pdf/chapter_06.pdf.
18. Мир словарей. http://allfi.biz/glossary/eng/G/glocalization.php
19. Japan echo web. http://www.japanechoweb.jp/category/society-culture. The Post-Bubble City and Japan’s New Wave of International Design.
20. Wikipedia. Japanization. http://en.wikipedia.org/wiki/Japanization.
21. http://www.businessweek.com/chapter/katz.htm www.knogg.net Richard Katz, Japan: The System That Soured.
22. www. makkawaty.livejournal.com.
23. Япония – страна восходящего солнца. http://japanization.ru/
24. Japantimes. http: //search/ japantimes.co.jp/cgi-bin/fl20061024zg.html.
25. Greider W. One World, Ready or Not: The Manic Logic of Global Capitalism. London, 1997
26. Ohmae K. The Borderless World: Power and Strategy in the Interlinked Economy. New York, 1999;
27. Фукуяма Ф. Конец истории и последний человек. М., 2004.
28. Хантингтон С. Столкновение цивилизаций. М., 2007.
29. Иноземцев В. Л. Вестернизация как глобализация и «глобализация» как американизация // Вопросы философии. 2004.
30. Панарин А. С. Глобализация // Глобалистика: Энциклопедия. М., 2003.
31. Амин С. Вирус либерализма: перманентная война и американизация мира. М., 2007;
32. Beck U. What is Globalization? Cambridge, 2000;
33. Robertson R. Social Theory, Cultural Relativity and the Problem of Globality . Minneapolis, 2007.
34. Федотова В. Г., Колпаков В. А., Федотова Н. Н. Глобальный капитализм: три великие трансформации. М., 2008.
35. Бергер П. Культурная динамика глобализации // Многоликая глобализация. М., 2004.
36. Befu Harumi. Globalization from Botton Up:Japan’s Contribution. – Japanese Stadies. 2003, vol.23, №1.
37. Кузнецова Т. Ф. Время культуры// Тезаурусный анализ мировой культуры: Сб. науч. трудов. Вып. 8. М., 2006.
38. Ғабитов Т. Мүтәліпов Ж., Құлсариева А. Мәдениеттану. Оқулық. –А., 2001.
39. Қанағатова А. Мәдениеттану негіздері .- А., 2001.
40. Төкенов Ө.С. Мәдениеттану негіздері.- А., 2000.
41. Арыстанбекова А., Глобализация. А., 2007.
42. Аят. Б. « Мәдени төңкерістің мәні», 2007.
43. Алпатов В. М. Япония: язык и культура. М., 2008.
44. Денисов Ю. Д. Является ли Япония научно-техническим лидером? // Япония: мифы и реальность. М., 1999.
45. Катасонова Е. Л. Японская культура в контексте глобализации: взгляд из Японии // Япония и современный мировой порядок. М., 2002.
46. Катасонова Е.Л. Япония: вызов западной цивилизации? // Япония: мифы и реальность. – М., 1999.
47. Молодяков. В.Моделирование образа Японии (Япония: переворачивая страницу). М., 1998.
48. Титаренко М. К вопросу о глобальном значении интернационализации японской духовной культуры // Проблемы Дальнего Востока. 1993.
49. Чугров С. В. Неисповедимые пути национальной идентичности // Мировая экономика и международные отношения. 2004.
50. Чугров С. С. Социокультурная традиция и внешнеполитический менталитет современной Японии. Рукопись диссертации на соискание ученой степени доктора социологии. М., МГИМО, 2007,
51. Чугров, С. В. К вопросу о сочетании традиционализма и модернизма в современном японском мышлении // Политические институты на рубеже тысячелетий. Дубна. 2001.
52. Bellah R. N. Imagining Japan: The Japanese Tradition and Its Modern Interpretation. Los Angeles, 2003;
53. Карибэ Ё. Традиционная японская идентичность М., 2004;
54. Сакаия Т. Что такое Япония? М., 1992;
55. Главева Д. Г. Традиционная японская культура: Специфика мировосприятия. М., 2003;
56. Чугров, С. В. Япония уточняет свою идентичность перед вызовами глобализации: Восток встречается с Западом // Глобальные вызовы — японский ответ. М. 2008.
57. Мещеряков А. Модернизационный опыт Японии..2007 г.
58. Жуков. А. Е. История Японии. 1968-1998 г.г. Институт Востоковедения.
59. Connors. L.The Emperor's Adviser. Saionji Kinmochi and Pre-War Japanese Politics. L., 1987.
60. Лоти. П. Собрание сочинений. Т. 1. М., 1910; отдельное изд.: М., 1992.
61. Iwabuchi Koichi. Resentering Globalization. Tokyo, 2002.
62. Elger Tony and Smith Chris. Global Japanization?The Transnational Transformation of the Labour Process. L., 1994.
63. Эрнест фон Гессе-Варгет. Япония и японцы. С.-Петербург 1904, 67-б.
64. Иэнага Сабуро. История японской культуры. М., 1972., 97-б.
65. Игнатович А. Н. Буддизм в Японии. М., 1987., 78-б.
66. Конрад Н. И. Культура эпохи Хэйан. М., 1973., 89-б.
67. Григорьев Т. П. Японская художественная традиция. М., 1979., 60-б.
68. Дж. Б. Сэнсом Япония. Краткая история культуры Japan. = A Short Cultural History. — 2-е изд.. — Евразия, 2002., 509-б.
69. Окакура Тэнсин. Идеалы Востока, 1904, Киото, 15-б.
70. ГршиепеваЛД. Формирование японской национальной культуры. М., 1986. 5-б.
71. Конрад П.И. Очерк истории культуры средневековой Японии. М., 1980. Кузнецов ЮД., 56-б.
72. Бреславец Т. И. Поэзия Мацуо Басё. М., 1981., 34-б.
73. Мещеряков А. Н. «Восточные Арабески. Книга японских обыкновений» - М.: Наталис, 1999. 25-б.
74. Дайсэцу Судзуки. «Основы Дзэн-буддизма» - М.: Издательство «Эксмо», 2002. 69-б.
75. Штейнер Е. «Дзэн-жизнь. Иккю и окрестности» - СПб.: Петербургское востоковедение, 2006. 110-б.
76. Митио Морисима. Капитализм по Конфуцию", "Курьер Юнеско", М.,1988., 56-б.
77. Навлицкая Г.Б., СирщыпИ.М. История Японии. М„ 1988. Литературный гид: Культура и литература современной Японии // Иностранная литература. 1993. №5.
78. Дайсаку Икеда «Верить в человека» - СПб.: Петербургское востоковедение, 2004., 70-б.
79. Кини А.Г. Динамика социально-полит. действия в традиц. обществе (ислам). М., 1996. 46-б.
80. Кравченко А.И. Культурология: Учебное пособие для вузов. - 3-е изд.- М.: Академический проект, 2001. 89-б.
81. Bаyas H. Op. сit., p.10.
82. Lennon A. The Battle of Hearts and Minds: Using Soft Power to Undermine Terrorist Networks. – Washington, 2003., 3-б.
83. Гаджиев К.С. Имидж как инструмент культурной гегемонии // Мировая экономика и международные отношения, 2007, № 12, 4-б.
84. Современное состояние и перспективы российской японистики: симпозиум 2006. – М., 2007, стр. 78.
85. Молодякова, Э. В. Деятельность Японии в рамках программы ЮНЕСКО «Всемирное наследие» // Ассоциация японоведов России. Японский опыт для российских реформ. 2006.
86. Стапран, «Бунка сангё» или как культура возрождает регионы // Ассоциация японоведов России. Японский опыт для российских реформ. 2005.
87. Зуев А, Журнал «Отечественные записки». №4 (24). 2005. URL: http://www.strana>oz.ru/?numid=25&article=1097.
88. Kikuchi, Japanese Modernisation and Mingei Theory. Cultural nationalism and Oriental Orientalism. London, New York. 2004. 53-б.
89. Тимонина, И. Л., Корпоративная культура Японии: общее и особенное // Портрет современного японского общества. 2006. 120-б.
90. Hannerz Ulf. Notes on the Global Ecumene. New York, 1989, p. 69–75.
91. Allen M., Sakamoto R. Popular Culture. Globalization and Japan. New York, 2007, 12-б.
92. Tamamura Toyoo. Kaiten sushi sekai isshu. Tokyo, 2000 (https://dspace.library.uvic.ca:8443/bitstream/handle/1828/1311/Rumiko Tachibana MA Thesis.pdf;jsessionid=2FBB8E6E5DC57120C0FEEFBB8E116024?sequence=1).
93. Рафаэль Мендес. Фукусимский кризис затягивается. http://www.inopressa.ru/article/18apr2011/elpais/fukushima.html.
94. Борис Жуков. Японский автопром вооружается дозиметрами. http://91.149.145.37/article/78963.
95. Игнатович А. Н., Светлов Г. Е. Лотос и политика. М., 1989, 25–30 б.б.
96. Abu Bakr Morimoto. Islam in Japan: Its Past, Present and Future. Islamic Center Japan.1980, Tokyo, 5-б.
97. Ямаути Масаюки. Хиракарэта сякай то сонно тэки (Открытое общество и его цели). –Гайко фораму. 2002, т.2, № 1. – www. gaikoforum. Com.
98. Penn Michail. Islam in Japan. Harvard Asia Quarterly. – www. Asiaquarterly.com/content/ view/16.
99. Сакураи Кэйко. Нихон-но мусуриму сякай (Мусульманское общество в Японии). Токио, 2003, 106-б.
100. Stanlaw J. Japanese Language: Language and Culture Contact. Hong Kong University Press. 2004,. 57–59 б.б.
101. Suzuki Takao. Kotoba no chikara. Tokyo, 2006, 232-б.
102. Пильняк Бор. Камни и корни. М., 1935,.76-б.
103. Loveday L. J. Language Contact in Japan. A Socio-Linguistic History. Oxford, 1996, 101–103 б.б.
104. Tsukamoto Kunio. Gairaigo koozui ni ukabu hookoo. – Gairaigo. Tokyo, Kotoba-Yomiuri, 1993, 44-б.
105. Endoo Hachiroo (ed.). Nihonjin no eigo, gaikokujin no nihongo. Tokyo, Sanseidoo, 1995.
106. Aitchison J., Lewis D. W. (eds.). New Media Language. London – New York, Routledge, 2003, 24–26 б.б.
107. Ishiwata Toshio. Wasei eigo to kokusai tsuuyoogo. – Gairaigo. Tokyo, Kotoba-Yomiuri, 1993.
108. Yamamoto Masao. Bairingaru wa dono yoo ni shite gengo o shuutoku-suru no ka. Tokyo, 1996, 51-б.
109. Stanlaw J. «For Beautiful Human Life»: the Use of English in Japan. – Re-Made in Japan. Everyday Life and Consumer Taste in a Changing Society. New Haven – London, 1992, 75-б.
110. Tobin J. Introduction: Domesticating the West. – Re-Made in Japan. Everyday Life and Consumer Taste in a Changing Society. New Haven – London, 1992, 3–4 б.б.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1-тарау. Жапонияның дәстүрлі мәдениетінің ерекшеліктері және модернизация
мен вестернизация
үрдістері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.1. Жапон мәдениетінің қалыптасуының маңызды
кезеңдері ... ... ... ...9
1.2. Жапон дәстүрлі мәдениеті – азиялық мәдениеттердің қойнауы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.3. Жапон дәстүрлі мәдениетінің модернизациялануы мен вестернизациясы
– жаһанданудың алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2-тарау. Жаһандану – вестернизация мен модернизация үрдістерінің жалғасы
ретінде: жапон мәдениетінің трансформациялануы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.1. Жапонияның жаһандану кезіндегі сыртқы мәдени саясаты ... ... ..32
2.2. Жаһандану кезеңіндегі Жапонияның бұқаралық мәдениеттің жаңа
орталығы болуға
ұмтылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .40
2.3. Жапониядағы конфессия аралық толеранттылық: Исламға деген
көзқарас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
2.4 Жапон тілі мәселесі: Вестернизация үрдісінің тіл құндылықтарына
кері әсері, тілдің
батыстануы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .66
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
Қосымша.
Кіріспе
ХХ ғасырдың соңғы онжылдығы мен XXI ғасырдың бірінші онжылдығы әлемдік
қауымдастық өмірінің барлық салаларын қамтитын терең жаһандық өзгерістермен
ерекшеленді. Бірлесіп, ол - жаһандану үрдісі деген атауға ие болды. Бұл
үрдіс әр түрлі елдердің экономикалық, әлеуметтік, мәдени байланыстарының
тығыздануы мен өзара әрекеттенуін, мемлекеттік шекаралар арқылы түрлі
тауар, қаржы мен адамдардың еркін орын ауыстыруын, трансұлттық
корпорациялар және халықаралық ұйымдардың құрылуымен сипатталады. Осының
барлығы белгілі бір деңгейде кез-келген қоғамның немесе жеке аймақтың
өміріне айтарлықтай әсерін тигізетіні айқын. Әлемнің әр мемлекеті басқа
мемлекеттермен белгілі бір байланыста болып табылады, сондықтан тек қана
өзінің қалауымен кез-келген әрекетке бара алмайды және халықаралық
қауымдастықпен мақұлданатын іс-әрекеттер жасауына міндетті. Ең алдымен,
әлемдік дамудан артта қалып қалмауы үшін, тұрақты түрде соңғы ғылыми-
техникалық жетістіктерге сай болуы керек, ол әсіресе дамыған елдер үшін өте
маңызды.
Жаһандану – бір жақты емес, қайшылықтарға толы үрдіс болғандықтан, оның
теріс жақтары да бар. Оның басты себептерінің бірі – адамзаттың әлеуметтік-
экономикалық және саяси дамуы деңгейлерінің әр түрлілілігі. Бүгін осы әр
түрліліктің өте үлкен болғаны соншалық, адамзат әр түрлі кеңістіктерде өмір
сүріп жатыр деген тұжырым айтуға да болады.
Жаһандану – Батыстан Шығысқа қарай жүретін ерекше әлемдік қозғалыс және
оны тек экономикалық тұрғыдан ғана қарауға болмайды. Қазіргі
технологиялардың интернационализациясы жағдайында, мәдени және саяси
аспектілерді де назарға алу керек. Жаһандану үрдісі барлығын қамтитын
сипатқа ие [1].
Жалпы айтқанда, жаһандану бүкіл әлемге экономикадан, саясаттан, мәдениет
пен әлеуметтік салада байқалатын жаңа талаптар қойды. Жаһандану үрдісінің
ең үлкен ықпалына түскен – мәдениет саласы болып табылады. Кейбір мәдени
мәселер мен тақырыптар жаһандық сипатқа ие болып, енді бір немесе бірнеше
мемлекет шеңберінде шешуін таба алмайды. Мысалы, мәдени ағымдардың бүкіл
әлемге таралуы. Әдетте, бұл мәселеде ұлттық үкіметтің реттеу және бақылау
түріндегі әрекеттерінің күші жете қоймайды.
Жапония жаһандану үрдісіне түскен ең алғаш мемлекет болды. Бұл үрдіс
оған Мэйдзи кезеңі кезіндегі елдің оқшаулану саясатынан кейін, елдің
ашылуымен бірге келді. Бірақ, ол үрдістер жаһандану деген атаудан гөрі,
вестернизация, модернизация не болмаса еуропеизация деген атауларға сай
болатын. Расында да, Жапонияның әлемге ашылуы ең бірінші Батыс елдері
арқылы жүріп отырды. Осы үрдістерге енген әлемдегі ең алғашқы мемлекет
болса да, ол айтарлықтай сәттіліктерге жете алды, сонымен қатар өзінің
дәстүрлі құндылықтарын сақтап қалуға да уақытында шаралар қолдана алды.
Мүмкін, сол себептен де қазір Жапония – ғылым мен техникасы, жалпы дамуы
жағынан алдыңғы қатарлы ел болса да, дәстүрлі мәдениеті әлі де жадынан
жоғалмаған, мәдениетке тұнып тұрған ел болып отырған.
Жапония осы модернизация, вестернизация мен еуропеизация үрдістерінің
талаптарына жауап қайтаруы керек болды. Және осы міндеттердің барлығын
орындап та шықты. Солай, оқшаулану саясатынан арылған Жапония бірден
қарқынды даму жолына түсіп, дәстүрлі мәдениеті де бірталай толықтыруларға
ие болды.
Жапония – Азиядағы жалғыз өндірісі жағынан алға шыққан ел болғандықтан,
ХХ ғасырдың соңындағы Азия дағдарысы мен барлық дамыған елдерге тән
құрылымдық дағдарысқа шалдықты. Содан кейін ол өзінің барлық қоғамдық өмір
салаларын реформалауға көшкен. Осыған байланысты, Жапонияда 90-жылдары
белең алған реформалардың үшінші толқыны туралы айтуға болады. Жапонияда
баршаға таныс болған, Батыстың жетістіктерін игеру жөніндегі реформалардың
үш кезеңі болды және тарихта үш интернациолизация деп аталды. Дәл осы
кезеңдерде өмір салтының экономикалық, саяси және әлеуметтік салаларымен
қатар, мәдени саласында да айтарлықтай өзгерістер болды. Осы кезде жапондық
дәстүрлі жүйелер шыдамдылық пен мықтылыққа сыналды.
Қазіргі кезге дейін Жапония қуып жету моделіне жүгініп келген, яғни
басқа дамыған елдердің дайын даму схемаларына, жоғарғы технологияларына
және өзінің сәттілігі мен нәтижелігін дәлелдеген институттарына сүйеніп,
жаңа даму сатысына шығуды мақсат етті.
Ал оның үшінші интернационализациясы қазіргі жаһандану үрдісімен пара-
пар болып келеді. Сонда да, жаһандану жағдайларында, Жапония өзінің
егеменді құқығын қолданып, Батыстан оған тек қажеттісін ғана таңдай
алады.
Жапония азиялық әлемнің бір бөлігі бола тұра, алдыңғы қатарлы
индустриялдық демократиялық қоғамдардың бірі және батыс қауымдастығының тең
құқылы мүшесі болып отыр. Осындай жағдайда, жапондықтар, олардың ұлттық
ерекшелігі неде, мәдени біркелкілік ретінде қандай құндылыққа ие екені
туралы ойланады, яғни мәселе ұлттың өзін-өзі бағалуында жатыр. Жаһандану
үрдісі жағдайында, Жапония өзінің идентификациясын тануда экономика,
саясат пен әлеуметтік саламен қатар мәдени салада айтарлықтай жетістіктерге
жете алды. Жаһанданудың жаңа талаптары жағдайында, Жапония өзінің
бірегейлігін нығайтуға тырысады. Осындай нақтылаудың себебі, Жапонияның
Батысқа да, Шығысқа да жатуында.
Жапония – батыстың саяси және шығыстың конфуцийлік-буддалық
ерекшелігінің симбиозы болып табылады. Оған жапондықтардың тарихы терең
ұлттық дініне кететін икемделушілік дүниетанымы көмек береді.
Солай, Жапония жаһандық талаптарға жауап бере отырып, өзінің ұлттық
мәдени-өркениеттік өзгешелігіне қауіп төндіріп отыр. Жаһандану үрдісі
жағдайында, Жапония мүмкіндігінше өзінің ұлттық мүдделерін ескеріп, өзінің
мәдени екершелігін сақтауға барынша тырысуда.
Бітіру жұмысы тақырыбының өзектелігі: Зерттеліп отырған бітіру жұмысы
тақырыбының өзектілігі, қазіргі әлемде өзара байланысты әлемдік жүйені
білдіретін, вестернизация, модернизация, яғни жаһандану деп аталатын
терең өзгерістер болғанымен және оның жалғасып жатқанымен анықталады.
Жаһандану әлем халықтарының философиялық көзқарастарын, мәдени
құныдылықтарын, діндерін, салты мен дәстүрлерін қалыптастырады және өзі де
оның әсерінен қалыптасады.
Жаһанданып жатқан әлем шеңберінде әлеуметтік салада айтарлықтай
өзгерістер болды, ал өз кезегінде ұлттық мәдениеттер, оның ішінде Шығыстың
дәстүрлері мен Батыстың жаңашылдығы бірігетін жапон ұлттық мәдениетінің
қызметі мен дамуына әсерін тигізбей қоймайды.
Жапония өзінің даму тарихында сырттан келген діни буддизм доктриналары,
конфуцийлік этико-діни жүйесі, Қытайдан игерілген өнер мен қолөнер
негізінде қалыптастырды. Алайда, Мэйдзи кезеңінен (1868 ж.) бастап бұл
мемлекет қарқынды түрде вестернизация, және модернизация үрдістері жолына
түсті. Жапонияның вестернизациясының шарықтау шегі американдық әскери
оккупация жылдары (1945–1952 жж.) кезінде болды, ол кезде жапон халқы
батыстық либералды демократия құндылықтарына баули бастады. Жапондықтар көп
уақыт бойы Батыстан үйренетінін үйреніп, шығыстық рух, батыстық
технологиялар деген ұранмен өмір сүрді. Сонда да, Жапония соңғы кездері
айқын сәттіліктерге технологиялық және экономикалық дамуда ғана емес,
сонымен қатар, өзіндік ұлттық рухани мәдениетті сақтауда да жетті,
сондықтан технология деген сөз де, рух, дәстүр деген ұғым да Жапонияны еске
түсіреді.
XX ғасырдың екінші жартысында Жапония өзінің жалпы ұлттық күші жағынан
АҚШ-қа ғана жол беретін экономикалық держава болып қалыптасты. Техника
үлгілері мен экономикадағы сәттіліктерімен қатар, Жапония әлеуметтік-мәдени
салада айтарлықтай жетістіктерін жариялады.
Жаһандану үрдісі Жапонияны үшінші рет, Мэйдзи реставрациясы мен
американдық оккупациядан кейін, оның құндылықтары мен Батыс пен Шығысты
сәтті байланыстырудың жапондық құралымен таныстыру үшін шетелдіктерге ашты.
Айта кетерлік жайт, Жапония – еуропалық отарлық кезеңіндегі отар болып
қалмаған және батыстық құндылықтарды өзінің мәдениетіне зиянын келтірмей
игере алған жалғыз азиялық мемлекет болып табылады. Жаһанданудың қазіргі
кезеңінде бұл мемлекет Азия мемлекеттерінде жапон бұқаралық мәдениеттің
экспаниясы жөніндегі белсенді саясатын жүргізіп отыр.
Жапондықтар үшін мәдениетттің жаһандануы мәселесі ерекше мәнге ие,
себебі, олардың ұлттық мәдениеті - екі ғасырға созылған Токугава кланының
оқшаулану саясаты кезінде қалыптасқан жабық типтегі ерекше мәдениет болып
табылады. Мэйдзи кезеңі мен американдық оккупация уақытындағы елдің ашылуы,
сонда да жапондықтардың шетелдіктерге қатысты психологиялық тұйықтығын жоя
алмады. Басқа халықтармен салыстырғандағы жапон ұлтының тұйықтығы, көбіне,
оның гомогендігінде жатыр және ол қазіргі замануи жағдайларда да сондай
болып қала береді. Бірақ, мәдениеттің жаһандануы жапондықтарға енді жабық
болып қалуға мүмкіндік бере алмайды, тек қана сырттан келген жаңалықтарды,
бұрын Қытай, кейін Еуропа мен АҚШ-қа қатысты болғандай өзінің мәдениеті мен
түсінігіне қарай икемдеп, бейімдей алады.
Жаһандық мәдени және ақпараттық ағымдар мемлекеттердің ұлттық
шекараларынан еркін өте алғандықтан, жапондықтар өзінің мәдени
жетістіктерімен, рухани құндылықтарымен бөлісуге міндетті болып отыр.
Бітіру жұмысының деректік негізі: Бітіру жұмысында қолданылған деректік
көздерді келесі топтарға бөлуге болады:
1-топқа Жапонияның ішкі және сыртқы саясатындағы мәдени факторды
ретейтін негізгі құқықтық-нормалық актілер: оның ішінде Жапонияның ең басты
құжаты – 1947 жылы 3 мамырда күшіне енген Конституциясы, ЮНЕСКО-ның 1984
жылғы Мәдениет саласындағы саясат жөніндегі Мехико декларациясы, 2001
және 2007 жылғы Жапон Үкіметінің поп-мәдениетті реттеу мақсатында шығарған
Мәдениет пен өнерді тарату туралы негізгі заңы, 1950 жылғы Мәдени
құндылықтарды қорғау туралы заң [2-6] қолданылды.
2-топқа Жапонияның сыртқы мәдени саясатын іске асыруға негіз жасайтын
бағдарламалар, стратегиялар мен доктриналар: ЮНЕСКО-ның Жапониядағы Мәдени
мұра тізімі, Жапонияның білім, мәдениет, спорт, ғылым мен техника
Министрлігінің іске асырып жатқан бағдарламалары, Жапон Қорының іске асырып
жатқан бағдарламалары, 1980-жылғы Жапонияның Мәдениет кезеңі саяси
доктринасы жатады [6-10].
3-топқа мерзімдік жапониялық, ресейлік және шетелдік басылымдарда
жарық көрген ресми материалдар, заңдар, статистика мен қайраткерлердің
мәлімдемелері қолданылды: Нихон оёби нихондзин, Нихон токэй нэнкан,
Business week, Сюкё нэнкан. Хэйсэй 18 нэн хан, The Asia Shimbun. Islam
in Japan, Times [11-16] және тағы басқалары.
4-топқа ғаламтор беттерінде жарияланған ақпараттық агенттіктердің
хабарламалары жатады [17-24].
Бітіру жұмысының зерттелу деңгейі: Қазіргі замандағы мәдени жаһандану
мәселесі бүкіл әлем ғалымдарының қызығушылығын тудырып отыр. Алайда,
жаһандану мәселесі мен жаһандану ғылымы туралы әдебиеттердің көп бөлігі
ағымдағы қазіргі үрдістерге: экономика, информатика, саясат саласына
арналған. Ал жаһандану үрдістерінің мәдени және әлеуметтік-мәдени
салалары жөніндегі әдебиеттер өте аз боп келеді. Ал мәдениеттің жаһандануы
мен оның Жапониядағы ерекшеліктері мен белгілері мәселесіне келсек, онда
осы үрдістің барлық жақтары мен қайшылықтарын қамтитын және осы үрдісті
философиялық мәдениет және мәдениеттану позициясынан зерттейтін жұмыстар
сирек кездеседі.
Жаһандану туралы әдебиеттерді негізгі 3 топқа бөлуге болады. Оның
біріншісінде, осы ғылымды зерттейтін ғалымдар қазіргі замандағы оқиғалар
мен жаһандану үрдістерін адамзат тарихындағы жаңа саты ретінде
қарастырады. Осы ғалымдар үшін, батыстық либералды демократияның әлемге
таралуы мемлекеттердің ұлттық шекараларын жояды және ортақ мәдени,
әлеуметтік және саяси стандарттары негізіне құрылатын жаһандық өркениеттің
құрылуына септігін тигізеді. Мәдениетке келетін болсақ, жаһандану үрдісі,
өзіне бұқаралық мәдениет (масс-мәдениет) сипаттарын бейімдейтін, жаһандық
мәдениет туғызады. Осындай мәндес көзқарастар: В. Грейдердің [25], К.
Омаенің [26], Ф. Фукуяманың [27] еңбектерінде толықтай берілген.
Жаһандану феноменін зерттеушілердің екінші тобы – скептиктер. Олардың
ойынша, жаһандану адамзат тарихында жаңа сатыны құрмайды, керісінше, ол
батыстық модельдегі капитализм отаршылдығының жалғасы болып табылады. Ал
халықаралық тәртіп әскери және геосаяси жағынан күшті мемлекеттердің,
әсіресе АҚШ әмірімен орнатылып келеді. Әлемнің қақтығысшылдығы өсіп келеді,
ол ланкестік актілерінде, әр елдердегі ұлтшылдықтың және фундаментализмнің
өрістеуінде көрінеді. Скептиктердің айтуы бойынша, жаһандық мәдениеттің,
әсіресе, жалпы планеталық өркениеттің пайда болғанын ештеңе дәлелдей
алмайды, керісінше, қазіргі тұрақсыздық жағдайларындағы кейбір өркениеттер
қақтығысу қасиетіне ие болып отыр. Осындай көзқарас: С. Хантингтонның
Өркениеттер қақтығысы [28], В.Л. Иноземцевтің Вестернизация как
глобализация и глобализация как американизация [29], А.С. Панаринның
Глобализация [30] атты еңбектерінде берілген.
Ғалымдардың үшінші тобын трансформационалистерге жатқызуға болады.
Себебі, олар жаһандануды қоғамдар мен жалпы әлемдік тәртіпті күрделі
өзгерістерге алып келетін кешендік, көп аспектілі үрдіс деп анықтайды.
Олардың ойынша, жаһандану мемлекеттік шекараларды тікелей жоймайды, тек
ұлттық мемлекеттің мәртебесі мен рөлін өзгертіп, олардың кейбір
функцияларын халықаралық ұйымдарға тапсырады. Мәдениет бір қалыпта тұрмайды
және тұрақты емес, адамның өмірінің басқа да салаларымен бірге
трансформацияланады. Трансформационалистердің көпшілігі, жаһандану үрдісі
батыс капитализмінің таралуымен тікелей байланысты деп санайды.
Трансформационалистерге жатқызылатын барынша танымал ғалымдардың мынандай
еңбектері берілген: С. Амин - Вирус либерализма: перманентная война и
американизация мира [31], У. Бек - Жаһандану деген не? [32], Р.
Робертсон - Социальная теория, теория относительности культуры и проблема
глобальности [33], Г. Федотова - Глобальный капитализм: три великие
трансформации [34].
Жаһанданудың мәдени даму үрдісіне әсер етуі мәселесімен шетел және
ресейлік ғалымдарға П. Бергерді [35], Х.Бэфуді [36], Т.Ф. Кузнецованы
[37] және тағыда басқаларды жатқызуға болады.
Мәдени жаһандану, вестернизация, модернизация ұғымдарын зерттеген
бірқатар қазақстандық ғалымдар: Т. Ғабитов [38], А. Құлсариева [38], А.
Қанағатова [39], Ө. Төкенов [40], А. Арыстанбекова [41], Б. Аят [42] болып
табылады.
Жаһанданудың жалпы Жапонияға және жапон мәдениетіне әсері мәселесін
зерттеген ғалымдар: В. М. Алпатов [43], Ю. Д. Денисов [44], Е. Л.
Катасонова [45, 46], В. Э. Молодяков [47], М. Титаренко [48], С. В.
Чугров [49, 50, 51].
Р.Беллдің [52], Ё. Карибэнің [53], Т. Сакаияның [54], Д. Г. Главеваның
[55], С. В. Чугровтың [56] еңбектерінде жапон дәстүрлі мәдениеті мен ұлттық
ерекшелігі туралы мәселелері айқындалады.
Жапонияның дәстүрлі мәдениетінің әлемге ашылу уақытынан бастап көрген
өзгертулері мен толықтырулары, яғни, Мэйдзи кезеңінен басталған
вестернизация немесе еуропеизация мен модернизация үрдістерінің
ерекшеліктері туралы А.А. Мещеряковтың мақалаларында [57], А.Е. Жуковтың
[58], В.Молодяковтың [47 Л.Коннорстың [59], П. Лотидің [60] еңбектерінде
толығырақ айтылған.
Жаһандану кезеңіндегі бұқаралық мәдениеттің таралуы мәселесін К. Ивабути
[61], Е. Л. Катасонова [45, 46], Элгер Т. Мен Смит К. [62] және тағы
басқалары зерттеген.
Бітіру жұмысының зерттелу обьектісі: Бітіру жұмысының зерттелу обьектісі
– дәстүрлі мәдениет, оның вестернизациясы, модернизация мен жаһандануы.
Бітіру жұмысының зерттелу пәні: Жапониядағы дәстүрлі мәдениет, оның
вестернизациясы, модернизациясы мен жаһандануының ерекшеліктері.
Бітіру жұмысының мақсаты: Бітіру жұмысының мақсаты – Жапониядағы
дәстүрлі мәдениеттегі вестернизациялық, модернизациялық және жаһандану
ерекшеліктерін айқындау болып табылады.
Бітіру жұмысының міндеттері: Қойылған мақсатқа келесі міндеттерді
орындау арқылы жету қарастырылған:
1. Сараптау негізінде дәстүрлі мәдениет, мәдениеттің
вестернизациясы, мәдениеттің модернизациясы және мәдениеттің
жаһандануы ұғымдарының мәні мен болмысын түсінуі;
2. Жаһандану кезеңінде жапон мәдениетінің трансформациясының мәнін
ашу;
3. Жапония мемлекетінің қазіргі мәдени саясатындағы жапон мәдениеті
идеясын сараптау;
4. Мәдениет жаһандануы заманындағы жапон бұқаралық мәдениетінің
идеялық құндылығын анықтау;
5. Қазіргі замандағы жапондықтардың ұлттық-мәдени ерекшелігін зерттеу;
6. Жапон дәстүрлі мәдениетінің вестернизация, модернизация мен
жаһандану сатыларындағы игерген жаңалықтары мен мәдениет
болмысындағы енгізген толықтыруларын саралау.
7. Вестернизация, модернизация мен жаһандану кезеңдеріндегі жапон
қоғамындағы діни жағдай мен тіл мәселесін саралау.
Жұмыс құрылымы: Бітіру жұмысы Кіріспеден, 2 тараудан, 7 бөлімнен,
Қорытындыдан, Пайдаланған әдебиеттер тізімі мен Қосымшадан тұрады.
1. Жапонияның дәстүрлі мәдениетінің ерекшеліктері және модернизация мен
вестернизация үрдістері
1.1 Жапон мәдениетінің қалыптасуының маңызды кезеңдері
Жапония – ежелгі, өзіндік ерекшелігі бар мемлекет. Жапондықтар туралы ең
бірінші деректер б.з.д. I ғасырға жататын қытай көздерінен табылған. VIII
ғасырда аңыздар мен тарихи мұралар қалдырылған жапон хроникалары пайда
болды.
Жапондықтардың сенімдеріне – синтоизмге сәйкес, жапон ұлты күн құдайы
Аматэрасудан бастау алады дейді. Ал Аматэрасудың тікелей ұрпағы – б.з.д.
660 жылы Ямато мемлекетінің басына келіп, жалғасқан жапон
иператорларының династиясына бастау салған Дзимму императоры (Дзимму-Тэнно)
болған.
Жапондықтардың ұлттық психологиясы, қандай да бір басқа этникалық қоғам
сияқты, өткеннің тәжірибесі мен жаңа жаңалықтардың әсерінен қалыптасады,
бұл жерде әсіресе, ескінің маңызы артып отыр.
Көптеген ғасырлар бойы Жапонияда әдемілікке деген сезім культке айналып
кеткен. Өзіндік бір діни культке айналған әдемілікке табыну халықтың барлық
таптарына кең таралған.
Жапон тілінде күнделікті өмірдің маңызды бөлігін сипаттайтын мынадай
эстетикалық түсініктер бар: ханами – гүлді тамашалау, цукими – айды
тамашалау және юкими – қарды тамашалау.
Әдемілікке табыну ұрпақтан ұрпаққа беріліп отыратын дәстүр. Ол өмірдің
барлық кездерінде көрінеді: сезімдерде, сөздерде және іс-әрекеттерде.
Жапондықтардың өздерінің ойынша, әдемілікке деген ерекше сезім –
шетелдіктер тек тамсана алатын, олардың ұлттық мақтанышы.
Жапондықтардың әдемілікті осылай қабылдауы, оларды аса сезімталдыққа
итермелейді. Оларға барлық затқа жеке толғаныс тарапынан қарау әдеттегі
құбылыс, тіпті, қойылған мақсатқа тек объективті жолмен ғана жету мүмкін
болса да. Әрине, әдемілікке деген талпыныс барлық халықтарда тән, бірақ
жапондықтарда бұл - ұлттық дәстүрдің бөлінбес бөлшегіболып табылады.
Жалпы, дәстүр, нақты айтқанда дәстүрлілік жапон ұлтының жүріс- тұрысына,
күнделікті өміріне және ойларына еніп, онық мінезінің басты сипаты болып
қалыптасты.
Жапон қоғамындағы дәстүрлер көшіріліп алынғандығын, кейін оны ұлттық,
мәдени және тұрмыстық элементтермен бекітілгенін айқын көрсетеді.
Жапондықтар ежелгі мәдени мұраларына ұқыпты қарайды, олар классикалық
театрды, шәй салтанатын және икэбана сияқты мәдени құндылықтарын қазіргі
кезге дейін сақтап келген. Қазіргі кездегі динамикалық қоғамда жапондықтар
тіректі тұрақтылықтан іздейді және оны өнердің дәстүрлік формаларынан таба
алады.
Жапондықтар барлық заттан өзіндік мағынаны көре алады, оның түп-тамыры
ерте замандарда жатыр.
Жаңа жылда әр үйдің ауласында ұзақ өмір мен мықтылықтың белгісі болатын
қарағай ағашының, тұрақтылық пен мейірбандылық белгісі болатын қара өрік
пен бамбуктың бұталары қойылады, шиыршықталған шилер мен қағаз қиындылары
ілінеді. Жапондықтарға, әсіресе, отбасы жүйесінің дәстүрлік құндылықтарының
әсері өте күшті, ол әрқашан да консервативті сипатқа ие болған. Жеке
адамның әрекеттері белгілі бір тыйымдармен шектелген, олар: жанұя ұжымына
сүйену мен жанұя басшысына толығымен бағыну сияқты шектеулер еді [63].
Қазіргі Жапонияда дәстүрлерге, ертедегі шақтарға, ежелгі ескерткіштерге
үлкен көңіл бөлінеді. Жапондықтар ертедегі ата-бабалардан мұраға қалған
жүріс-тұрыс нормалары мен мәдениет формаларын өзгертпей сақтауға ұмтылады.
Оларға қалыптасқан өмірді мәдени мұра ретінде қабылдап, оған ұқыпты қарау,
жүріс-тұрыстың ішкі мәніне ғана емес, сыртқы белгілеріне де көңіл бөлу,
стильге көңіл бөлу тән, осының арқасында, жүріс-тұрыс формасы ерекше
тұрақты болып қалады.
Жапониядағы қазіргі жағдай, жапондықтардың саяси ойларында және
әлеуметтік жүріс-тұрысындағы дәстүрдің өміршеңдігін көрсетеді. Жапондық
дәстүрлілік елдің қоғамдық-саяси өміріне көпсалалы әсерін тигізеді.
Жапондықтар өзінің тарихи дамуындағы әр кезеңде басқа мәдениеттен
қызығушылық тудыратын элементтердің бәрін қабылдаған. Бөтен мәдениеттің әр
элементі жапондықтарға жағымды болатындай игерілді. Нәтижесінде,
басқалардан көшіріп алу прагматикалық сипатқа ие болды, тіпті бұл көшіріп
алу емес, Жапонияның әлеуметтік және басқа да қажеттіліктеріне арналған
трансформация болды. Осы үрдістердің барлығында этноцентризм, жапондық
ұлттық мінездің – өз ұлты үшін мақтаныш сезімін күшейтетін орта еді.
Жапон өркениеті күрделі және түрлі кезеңдердегі этникалық
байланыстардың нәтижесінде қалыптасқан. Күнделікті табиғи апат қорқынышы,
жер өңдеуге жарамды құралдардың аздығы жапондықтардың психологиясы мен
эстетикалық көзқарастарының қалыптасуына ықпал етті. Жапон мәдениеті үнді
немесе қытай мәдениетіне қарағанда орта ғасырлар уақытында енді пайда болып
жатқан. Сондықтан жапон мәдениетінің дамуында ерекше әрекеттілік пен сыртқы
әсерлерге сезімталдылық тиесілі болды.
Жапон мәдениетінің бастапқы кезеңі (III-VI ғ.ғ) қорғандық (кофун
дзидай) деген атқа ие болды. Кофун – алдынғы жағы шаршы типтес, артқы жағы
домалақ болып келетін, жан-жағына ор қазылып су толтырылған қорғандар.
III – IV ғасырларда Ямато далаларының тұрғындарында, патшаның ішінде
(окими) Мива тауының қасиетті рухы өмір сүреді деген түсінік пайда болды.
VII ғасырда Қытайдан тэнно - аспан патшасы деген ұғым алынды. Патша Мива
тауынан өзінің жерін басқара отырып, басқа құдайлармен өзінің теңдігін
көрсеткен және ол жерде елді басқару шеберлігін шыңдаған деген түсінік
болған.
Осылай, жапон мәдениетінің ерекшелігі – тэнно-құдай императоры деген
культ пайда болды. Оның бойында құдайдың ерекшеліктері мен елдің жанашыры
бейнесі бірге сақталған деседі. Сонымен қатар патша болу салтанаты арқылы
ол өз қызметіне аяқ басатын. Болашақ патша арнайы салынған ғимаратта,
тақтайда жамылғының астында белгілі бір уақыт өткізу керек. Осыдан кейін
оған касиетті рух кіреді деген сенім қалыптасқан.
Жапондықтардың ұлттық дінінің ең басты мәселесі – ата-бабалар культі
(синто) және рухтың қасиеттенуі (ками). Бұл дін – синтоизм деп аталды.
Жапонияда мемлекеттік синтоизмнің кең етек алуы VII ғасырдың екінші
жартысына келеді. Синтоизмнің мәдениетке нақты сіңуіне Тэмму императоры
әсер етті. Ол діни мерекелерді жүргізетін және бүкіл елде храмдарды
бақылайтын дін жөніндегі мемлекеттік кеңес құрды. Реформалар кезеңі жаңа,
алғашқы астаналық қаланың – Фудзивара-кё қаласының пайда болуына алып
келді. Ол 694-710 ж.ж аралығында патша резиденциясы болды [64].
Ал 710 жылы Нара аймағында ең алғашқы тұрақты астана – Хэйдзё-кё (Әлем
цитаделінің астанасы) салынды. Осы кезден бастап Жапонияның мәдени дамуының
жаңа кезеңі – Нара (710-794) басталды.
Фудзивара мен Хэйдзё (Нара) сияқты ең алғашқы орталық қалалар абыз-
геоманттардың ұсыныстары бойынша, таулар мен өзендермен қоршалған далаларда
салынған. Қаланың қақпаларынан императордың сарайына дейін таулармен,
орлармен жалғасқан Судзаку-оки магистралі өтетін. Микадо сарайы қаланың
солтүстік жағында орналасқан. Осындай кешеннің жоспарын қарағанда
тұйықталған төртбұрышты белгілейді. Оның ішінде тірі табиғатты бейнесін
көрсететін пейзаждық декоротивтік саябақ болған.
Идеялық-саяси бытыраңқылықты жою үшін жапондық басқарушылар буддизмге
жолықты. Оның көмегімен жалпы мемлекеттік идеология қалыптасты. Буддизм
тұлғаның жаңа типінің пайда болуына көмек берді, солай мемлекеттік
қатынастардың жаңа формасы пайда болды.
Жапонияға буддизмнің кіруі VI ғасырда, елге Корея мемлекетінің
елшілігінің келуімен енді. Алғашында буддизмді Сога қолдады, Асукада
бекітілді және одан кейін бүкіл елге тарай бастады. Нара кезеңінде буддизм
Жапонияның мемлекеттік діні бола бастады, бірақ әлі қоғамның жоғарғы
таптарында ғана мойындалған, ал төменгі таптарда белгісіз болып қала берді.
Жапонияға буддизмнің келуі сәулет өнері мен бейнелеу өнерінің
дамуының асқақтауына әсер етті. Осы уақытқа дейін қарапайым халық пен
жоғарғы тап адамдарының баспаналары келбетімен емес, тек көлемдерімен ғана
айрықшаланған. Енді ақсүйектердің үйлері сәулет өнерінің бір көрінісі бола
бастады. Ақ сүйектерді жерлегенде де өнердің бір бөлшектерін сала білген.
Жерленген жерлерге ханива ескерткіштерін қойған, қола айналар мен қола
қоңыраулармен әшекейленген. Синтоистік шіркеулердің өзі ағаштан жасалған
құрылыстардың кешенін белгілеген.
Жапониядағы ең бірінші храмдар корей және қытай әсерінен пайда болса
да, өзіндік ерекшеліктері болды, мысалы, олардың ішінде сыйынатын бөлмелер
болмады.
Ең алғашқы будда храмдары 596 жылы Сога иеліктерінде, Асукада пайда
болды. Қазір ол кездегі храмнан тек Будданың отырған үш метрлік ескерткіші
ғана сақталған. VI ғасырда храмдардың құрылысымен мемлекет айналыса
бастады. VII ғасырдың бірінші ширегінде елде 46 буддалық діни құрылыстар
болған.
Жапонияда буддалық бейнелеудің негізгі нысаны Будданың өзі мен
буддалық пантеонның өкілдері болды. Бірақ, Будданың бейнесі өнердің бір
бөлігі ғана емес, сенім мен діни ілімдердің объектісі болған. Будданың
бейнесін салған адам, буддаларды айрықшалайтын 32 негізгі және 80 қосымша
сипаттарын, сонымен қатар қолдың орналасуының түрлі жағдайларын білуі керек
болған [65].
Нара қаласында ең ірі культтік құрылыс 743-752 ж.ж салынған буддалық
монастырлық кешені Тодайдзи – Шығыстың Ұлы Храмы болды. Ол 90 гектар
жерді алып жатқан, аумағында 16 метрлік Будданың статуясы бар Ұлы Будда
Залы орналасқан ірі құрылыс болған.
Сонымен, орталықтанған мемлекеттің пайда болуы кезіндегі жапон
мәдениеті жергілікті дәстүрге сүйенген және ол айқын көрінген. Қытай мен
Кореядан көшіріліп алынған мәдениет сол қалпында сақталмады, ол ұлттық
дәстүрлерге байланысты қалыптасуы керек еді. Нара астанасындағы храмдар мен
монастырлерде қалыптасқан буддалық сенімге биліктегілер белсенді түрде
синтоизмді қарсы қойды. Осы мақсатпен, астана 784 жылы Нагаокаға, ал 784
жылы Хэйан-Кё (Киото) қаласына ауыстырылды. Енді шетелдік мәдениетті өзіне
сіңірген жапон мәдениеті өзінің келесі даму кезеңінде өзінше дамуы үшін,
ішкі энергияға бай болып алды.
Хэйан кезеңі ортағасырлық жапон мәдениетінде өзінің нақтылыққа
ұмтылуымен, өзін-өзі тануына деген құмарлығымен, шеттен алынған формаларға
өзіндік ерекшелік енгізе алуымен, алтын ғасыры бола алды. Бұл жапондық
жазудың дамуында, ұлттық әдеби жанрының қалыптасуында: әңгімелер, романдар,
лирикалық бес жол өлеңдерде айқын көрінді.
Хэйандық мәдени дәстүр шамандық дәстүр мен сиқырмен шектелетін
салтанаттардан, мистикалық даосизмнен, конфуциялық ілім мен құпиялы
буддизмнен құралды. Бұл Қытайдан алынған құпиялы буддизмнің екі мектебі -
Тэндай мен Сингонның Жапонияда нақтыланғанынан кейін көрінді.
Таймицу (жапондық құпиялы ілім) көп жылдар бойы Қытайда Тэндай
мектебінің діни орталығы болған Сайтё (767-822) ілімін Жапонияға алып
келді. Бұл ілімнің оқытуы бойынша, барлық тірі заттар Будданың түрлі
келбеттерінің бірі болып табылады. Бұл ертедегі жапон сеніміне жақын болып
келген. Адамның сана сезімінің жоғарғы деңгейіне жету тек бірнеше туылуынан
кейін ғана мүмкін болады деп айтылған. Тэндайды уағыздайтын Киотоның
маңындағы Хиэй тауының монастырлары болды.
Синго мектебінің негізін салушысы Кукайдың (774-835) айтуынша,
Будданың тіршілігіне тірі емес заттар да тиесілі және барлық Ғалам жоғарғы
Будданың денесі. Адам құдайға діни салтанаттар арқылы жете алады. Сингонның
орталығы Киотоның жанындағы Коя тауы болды.
Хэйан кезеңінің танымал қайраткері – буддалық монах, жазушы,
калллиграф және ағартушы Кукай болды. Оның ең маңызды ашуы – қытайлық
курсивтік жазудық негізінде жасалған, ең алғашқы жапондық буындық алфавиті
Хирогана болды. Кейіннен бұл алфавиттің сөздері басқа жүйенің белгілерімен
жазыла бастады, осылай Катакана пайда болды.
Әдемі жазу графикалық өнерінің жаңа бөлімі –каллиграфия пайда болды.
IX ғасырдың басында, Кукайдың арқасында қарапайым қала тұрғындары мен
төменгі шен адамдарының балалары үшін мектеп ашылды. Ал жоғарғы
аристократия үшін астаналық университет ашылды. Бұл оқу орнында төрт
факультет болды: негізгісі тарихи-филологиялық, заң, тарих және
математикалық. Оқу қытай үлгісі бойынша жүргізілді және алты конфуцийлік
өнерді: салтанат, музыка, әдебиет, математика, садақпен ату және арба
айдауды үйретуді қарастырды. Кейбір аристократиялық отбасыларда жеке мектеп
болды, ал университеттік білім жоғарғы саты болып саналды.
Діни синкретизмнің гүлденуі кезінде мистикалық салтанаттардың
әсерінен пластиканың аса дамуы белең алды. Табиғи құбылыстарды бейнелейтін
көп қолды және көп келбетті құдайлар образдары танымал болды.
Сәулетшілердің көп қолданатын құралдары ағаш пен құрғақ лак болатын.
Храмдағы мистериаларда бетперделер мен иконалар қолданылған. Буддалық
иконаға тиесілі сипат – мандала – шеңбер болған. Ол – буддалық құдайлар
иерархиялық түрде орналасқан Ғаламның геометриялық сызбасы түрінде
көрсетілген. Осы сызба бойынша храмдық кешендер, алтарь салынған, қалалар
жобалары жасалған.
Хэйан кезеңінде қытай бейнелеу өнеріне бәсеке тудыратын Ямато-э деген
бейнелеу өнерінің стилі пайда болды. Оның туындыларын ақсүйектер өз
сарайларын әсемдеуге қолданатын. Суретшілер ширмаларға, бет
желдеткіштеріне, пошталық қағаздарға әшекейлеп сурет салған [66].
Жапон мәдениетінің келесі кезеңі – Камакура (1192-1333) болды. XII
ғасырда билікке самурайлардың әскери-феодалдық табы келді. Осылай сёгунат,
яғни әскери үкімет орнады. Астана бұрынғы әскери аймақ болған Камакура
жеріне көшірілді, сондықтан осы кезеңнің аты Камакура деп аталды.
XII-XIII ғ.ғ Жапонияға дзэн-буддизм ілімі келді. Ол әсіресе
самурайлардың арасында танымал болды. Осының әсерінен XIV ғасырда
жасырылған әдемілік, заттардың әдемілігінде жасырылған шындықты тану деген
эстетикалық тұжырым қалыптасты. Сонымен қатар, құм мен тас бақтары –
құрғақ пейзаж сияқты монохромдық бейнелеу өнері мен атақты шай салтанаты
пайда болды [67].
Камакура кезеңіндегі кеңістіктік өнер де дзэн-буддизмнің үлкен әсерінде
қалды. Бұл XIII ғасырда кең етек алған дзэн монастырларының қатал
бейнесінде көрінген.
Муромати кезеңі (1333-1575) – 1333 жылы билікке Асикага кланының
сёгундарының келуімен басталды және өзінің атын әскери үкімет орналасқан
Киотоның бір кварталы – Муроматиден алды.
Муромати кезеңінің күнделікті мәдениетінде өзгеріс пайда болады. Оған
дейін жалпылық стилінің орнына жекелік стилі келеді. Сарайлық
кешендерден басты ғимаратының алдындағы басты алаң мен галерея жоғалды.
Бөлмелердің көлемі кішірейді, құпиялы бөлмелер пайда болды, қабырғаларға
кітап сөрелері толтырылды. Жаңалық ретінде қозғалатын қабырғалар мен
қақпалар жасалды және осының көмегімен үйдің интерьері үй жанындағы бақ
кеңістігімен үйлесе алатын болды. Жапондықтардың күнделікті өміріндегі
әдемілікке деген ұмтылыс табиғи құбылыстарға сезімталдылығын оятты.
Аралдарға күз келгенде үйлерді үйеңкі ағашының қызыл жапырақтарымен
әшекелеген. Көктем жапондықтарға гүлденген шие – сакура ағашының гулденген
қызғылт гүлдерін сыйлайды. Жаңа жыл күндерінде үйлер бамбук пен қарағай
ағашының бұталарымен және түрлі жарық шамдарымен әсемделеді.
XIV-XVI ғ.ғ. сәулет өнерінің ерекшелігі, ағаштан жасалған кішігірім
жартылай сарай, жартылай храмдардан көрінді. 1398 жылы Киотода сёгунның
сарайы болған Алтын павильон салынды, ал 1408 жылы ол монастырға айналған
[68].
Екінші және үшінші сёгунаттың арасындағы аз уақытта (1575-1614)
билікті өз қолына мықты басқарушылар Ода Набунага мен Тоётоми Хидэёси
шоғырландырды. Олардың билігі кезінде көптен күткен бейбітшілік орнады.
Басыбайлы мәдениет пайда болады, феодалдардың үлкен мұнаралары бар ірі
сарайлары салынады. Оның бірі 1580-1600 ж.ж. салынған Ақ тұра сарайы
болды. Бұл – жоғары орналасқан пирамидалы тастан жасалған негізде тұрған
ағаш ғимарат еді. Оның ішінде бірнеше алаң, қақпан-қақпа, жер үсті және жер
асты қабаттары, құпия есіктер мен аппақ үш мұнара болған.
XIV-XVI ғасырларда монохромдық бейнелеу өнері – су мен тушьпен
салынатын суреттер пайда болды. Бұл өнер түрі XV ғасырда Қытайдан келіп,
өзінің гүлдену кезіне түсті. Суретшінің міндеті бейнеленіп жатқан заттың
рухын қағаз бетінде қозғалта білу еді.
Дзэн өнерінің шарықтау шегі мен синтезі – Ногаку – но классикалық
театры болды. Драмалық театрдың бұл танымал формасы саругаку (маймыл
театры) деген сөзден шыққан. Ол шамамен VIII ғасырда пайда болған және
шаруалардың еңбегімен байланысты билер жиынтығы болып табылады. Оның ішінде
акробатика және басқа да қимыл элементтері болады. Бұл театрдың ең бірінші
даму сатыларындағы танымал болған тұлғалар – актер мен драматург Канъами
мен оның ұлы Дзэами еді. Әсіресе, осы Дзэами но театрын қазіргі кездегі
таныс формасын: актерлердің әдетте бетперде киіп ойнайтын, би-
драматургиялық, музыкалық формасын қалыптастырды.
Саругаку деген комедиялық формасы жеке театрдың түрі болып
қалыптасып, кёгэн деген атқа ие болды. Кёгэн әдетте но пьесаларының
арасындағы интервалдарда көрсетілетін. Но мен кёгэн пьесалары бірге
ойналатын ногакудо театрында тек қана ер адамдар ойнаған.
Бунраку қуыршақ театры соңғы деректер бойынша XVI ғасырдың соңында
пайда болған. Но мен кёгэн сияқты бұл жерде де, ер адамдар ойнаған.
Кабуки. Алғашында, VII ғасырда бұл театрдағы спектакльдерде әйел
адамдардың топтары ойнаған, бірақ 1629 жылы Токугава сёгунаты қоғамның
моральдік жағдайын ойлап, актрисаларға ойнауға тыйым салынды. Осыдан кейін,
Мэйдзи кезеңіне дейін Жапонияда актрисалар болмаған. Кабукидің ерекшелігі:
би өнерін ығыстырылып, драмалық өнербасты орынға шықты. Солай, сахнада
атақты маманданған драматургтердің туындылары пайда болған.
Эдо кезеңі (1614-1868) – жапон феодализмінің соңғы кезеңі мен Жаңа
заман кезеңінің басы. Бұл үшінші сёгунат – Токугава сёгунатының уақыты
болып табылады. Бұл кезеңнің аты жаңа астана - Эдоға (Токио) байланысты
қойылған. Мәдени құндылықтардың басты тұтынушылары мен жаратушылары үшінші
тап – қала тұрғындары табының өкілдері болған. Бұл декоротивті-қолданбалы
өнердің гүлдену кезеңі болған. Суретшілер бейнелеу өнерінің түрлі
туындыларын, гравюралар, лактан жасалған туындылар, керамикалар жасаған,
ширмаларға, желпуіштерге, кимоноға сурет салған. Жапониядан тыс аймақтарда
түрлі түсті және алтын лактан жасалған бұйымдар өте танымал болған екен.
Олар түсті папье-машеден, жібектен жасалып, кейін көп рет лакпен қапталған.
Эдо кезеңінің бұйымдары алтын мен жылтырмен инкрустацияланған, ойып қашау
мен рельефпен байытылған.
XVII-XVIII ғ.ғ. қара және ақ фонда жасалған, түсті жазулармен
әсемделген керамиканың жаңа түрі пайда болады. Керамика мен лакпен, XVII
ғасырдан бері жасалатын, өзінің әсемділігімен айрықшаланатын фарфор
бәсекеге түсті.
Билік қала тұрғындарына киім тігуге қымбат мата қолдануға тыйым
салғандықтан, қарапайым маталарды қарапайым суреттермен әрлеу өнері дами
бастады. Жапондықтардың ұлттық киімі – кимононың суреті жыл мезгіліне, ал
түсі – адамның жасына, мінезіне тіпті көңіл-күйіне сай болуы керек.
Кимононың белбеуі (оби), әдетте, көзге анық түспейтін түстермен, гүлдер,
құстар, бұталар мен бет желпуіштердің суреттерімен ерекшеленеді. Ұлттық
костюмнің дамуымен, декоротивті өнердің ерекше бір түрі – нэцкенің пайда
болуы байланысты. Бұл өнердің бір түрінде ғасырлардың сәулетшілік өнерінің
дәстүрлерінің қорытындысы бейнеленеді. Жапон киімінде қалта болмаған,
сондықтан заттарды белбеуге жіппен байлау үшін, нэцке – түйме–салпаншақ
қолданған. Бейнелеуде танымал объект – түлкі болды, себебі жапондықтардың
көзқарасы бойынша, ол өз бейнесін ауыстыра алатын ерекшелікке ие жануар
еді. Және де, күріш пен молшылық құдайы түлкі бейнесінде болған деген сенім
бар еді [64, 123-б].
Сонымен, ұлттық негізде қалыптасқан жапон мәдениеті, Үндіқытай
аймағының мәдени ерекшелігін өзіне сіңіре ала тұра, өзінің жекелігін
жоғалтпады. Жапон мәдениеті, өзінің дамуының барлық сатыларында әдемілікке
деген ұмтылысымен, оны күнделікті өмірге сай ете алуымен, табиғатқа деген
қамқорлығымен, адамзат әлемі мен құдайлар әлемі бөлінбес деген сезімімен
ерекшеленеді.
1.2 Жапон дәстүрлі мәдениеті – азиялық мәдениеттердің қойнауы ретінде
Жапонияның дәстүрлі мәдениеті азиялық мәдениеттердің ұлы шеңберіне
жатады, сондықтан оны қарастырған кезде бірқатар ерекшеліктерді ескеру
қажет. Біріншіден, ол дәстүрлі түрде буддизмнің әсерімен қалыптасқан,
сонымен қатар Азияның ұлы мәдениеттерінің жетістіктерін өзіне сіңірген.
Шынында да, Азия жалғыз және біртұтас: азиялық әлемді екіге бөліп отырған
Гималай таулары қытайлық және үнділік сияқты күшті мәдениеттердің
байланысына тек көңіл аудартады. Араб мәдениетінің серілігі, парсылық
поэзия, үнділік ойлау – барлығы, азиялық әлемнің біртұтастығын, өмірінің
нақты шекараны білмейтін әр түрлілігі мен құбылмалығын көрсетеді.
Ислам, атты әскер түріндегі, әскери киімдегі конфуцийшілдік деп
бейнеленсе, ал буддизм – азиялық ойлардың барлық жүйелері өзен секілді
келіп құятын ұлы идеализм мұхиты болып табылады. Көп ғасырлар бойы
сақталған егемендігі Жапонияны азиялық ойлар мен мәдениеттерін сақтаушы
қазына қорына айналдырды. Жапон ғалымы Какузо Окакуроның айтуынша: Жапония
азиялық мәдениеттердің мұражайы. Осындай тезисті айтудың нақты негізі бар.
Мысалы, Нара храмдық кешені, онда көрсетілген Үндістан өнері мен Тан
кезеңіндегі Қытай мәдениетінің туындыларын еске түсіру жеткілікті.
Екіншіден, жапондықтарға тән аса күшті дәстүршілдік сипаты бар. Яғни,
халықтық сенімдердің нормативті функцияларымен негізгі шығыстық діндердің
(конфуцийшілдік, буддизм және т.б) қиыслысуы жапон ұлтының өмірінде әлі
ұзақ уақытқа дейін үлкен рөлге ие болып тұрады. Жоғарыда аталып кеткен
Какузо Окакуро жапон дәстүрлі мәдениетінің қазіргі замандағы рөлін былайша
айқындайды: Фудзивара аристократиясы тәртібіндегі Тан идеалын бейнелейтін,
қапастағы дзен-буддизм мен Но билеріне ұқсас болып келетін Яматоның
поэзиясы мен Бугако музыкасы – біздің қазіргі заманда да ляззат пен шабыт
көзі [69]. Яғни, бұл сөздің мәні: Жапония заманауи күштер мен жаңалықтарды
өзіне сіңірсе де, нағыз азиялық рухты сақтай алды.
Жапон дәстүрлі мәдениеті бірегей және ғажайып болып табылады, ол рухани
әлемдегі қайшылықтарға толы. Бір жағынан, қытай мәдениетімен салыстырғанда,
таңғажайып сыпайылық, шынайылығы көбірек, ал салтанаттылығы азырақ болып
келеді. Басқа жағынан қарасақ, самурайдың өткір семсері, батырлық,
жауынгерлік пен жанқиярлық, осының барлығы тек ислам сарбаздарының соқыр
фанатизмімен ғана тең. Сирек кездесетін еңбекқорлықтың асқынған намыс
сезімі мен императорға, оқытушыға немесе басқа да басшыларға деген терең
алалдықпен үйлесімі; талғампаз Шығысқа жат, қарапайымдылық пен
кішіпейілділік үйлесетін әсемдікке деген сезім; ықшамдылық пен киімнің
ғажайып талғамы, интерьер жабдықтарының ерекшелігі; күнделікті қарбаластан
арылу мен табиғи әсемдікте рухани тыныштық табу қабілеттілігі, басқа
халықтар мен мәдениеттердің жетістіктерін өзіне сіңіре отырып, өзіндік
ұлттық ерекшелікті, жапондықты сақтау алғырлығы, осының барлығы жапон
дәстүрлі мәдениетінің қысқаша сипаты болып келеді.
Жапон мәдениетіне қытай және үнді өркениеті жан-жақтан ерекше үлкен
әсерін тигізді. Жапондықтар индуизм, конфуцийшілдік, даосизм, буддизм
дәстүрлерінен, өзінің қажеттілігіне сай, қайталанбас сипаттар енгізіп,
құндылықтарын сіңіре алды. Оған дәлел ретінде, дзэн-буддизмді, қытайлық
чань-буддизммен салыстырғанда, таза жапондық құбылыс екенін айыра аламыз
[70].
Жапон мәдениетінің өзгешелігінің қалыптасуында айтарлықтай әсерін
синтоизм, буддизм мен конфуцийшілдік тигізді, оларды толығымен қарастырсақ:
Синто – құдайлар жолы. Бұл – ежелгі жапон діні. Оның қайнар көздері әлі
күнге дейін анықталмаса да, барлық зерттеушілер бір ауыздан оның Жапонияда
бастау алып, Қытайдың әсерінен тыс дамығанын айтады. Синто ежелгі
аңыздардың тегін білдіреді, себебі, ертедегі буддалық синтоизмде таңғажайып
әлем – жапондықтар пір тұтатын құдайлар мен рухтар (коми) туралы айтылады.
Синтоизм өте ежелде пайда болып, жабайы халықтардың сенім формаларына сай
культтер - тотемизм, анимизм, магия, өлілерге табыну, көсемге табыну және
тағы басқаларын өзіне сіңіргені мәлім. Басқа халықтар сияқты, жапондықтар
да, қоршаған табиғи құбылыстарды жандандырып, рухтар мен құдайлар
әлемімінің делдалдары саналатын сиқыршы, дуагер мен шамандарды қастерлеген.
Одан кейін ғана, буддизмнің әсерімен, синтоистік шамандар, түрлі құдайлар
мен рухтарға арнап салынған храмдарда салттар жасайтын абыздарға айналды.
Буддизм Жапонияға біздің заманымызға дейін кірген болатын, бірақ,
жапондықтардың психологисына айтарлықтай әсерін V-VI ғасырларда тигізе
бастады, ол кезде Жапонияға буддалық монахтармен қатар қытай тілінде
жазылған қасиетті буддалық кітаптар келді. Тарихшылардың арасында, жапон
қоғамына буддизмнің қалай сәтті енгені туралы ортақ ой жоқ болса да, оның
Жапониядағы бір жарым мың жылдық тарихында елге жағымды негіз салғаны дәлел
болып табылады. Қандай жағдайда да, Хейан кезеңі (VIII-XII ғғ.) –
қалыптасуына буддизм көмегін тигізген, классикалық жапондық мемлекеттілік
пен мәдениеттің алтын ғасыры екені мәлім. Және де, дәл осы Жапонияда
мемлекетттік басқарудың теориялық негізі буддизм болып келетіні, ал ол
сэйкё-итти – саясат пен дін бірлігі деген қағидаға айқын болды.
Конфуцийшілдік те жапон қоғамының этникалық және діни өмірінің негізінде
маңызды орын алған. Жапонияда пайда болғаннан бастап конфуцийшілдік
буддизмнің көлеңкесінде қалып отырды. Оның гүлденуі XIII ғасырға келеді,
осы уақытта конфуцийшілдіктің буддалық сенімнің билігінен шығып, өзінің
тәуелсіздігін алуы жүзеге асты. Сол кезде, елде феодалдардың күресі,
әлеуметтік толқулар мен көтерілістер болған уақыт еді, дәл осындай
оқиғаларда конфуцийшілдік елдің тұрақтылығы мен әлеуметтік үрдістерді
басқаруға айтарлықтай көмегін тигізді [68, 30-б.].
Конфуцийшілдік пен буддизм, қытайлық саяси және философиялық ой-пікір
Жапонияның ертеде қалыптасқан қоғамының, ортағасырда (VII-IX ғғ.), қайта
құрылуына әсер етті және ол қайта құрулар қытай нұсқасы бойынша жүрді. Бұл
өзгерістер, халық өмірі мен басқару саласының барлық ортасын қамтитын заң
шығарушы ережелерді жасаумен анықталды. Осындай заңдардың ішінде ең
маңыздысы Тайхо заңдар жинағы болып табылады. Ол жерде жаңа екі ереже
енгізілді: мемлекеттің жер қорына иелену және әр адамның жеке жер телімін
иелену құқығы.
Жапон тарихшылары, үлкен заңшығару жұмыстары жүргізілген үшін, VII-IX
ғасырды заңдар кезеңі деп атайды. Бірақ бұл уақыт басқа да маңыздылығымен
есте қалды: қоғамдық және мемлекеттік өмірге заңның қағидасы енді.
Қарапайым-құқық өзінің шеңберінде қызмет етіп қала берді, бірақ оның үстіне
мемлекеттік заң шығып, халықтың санасында жаңа идея – заңдылы идеясы енді.
Бұл идеяның халық санасына жіберген тамыры терең болғаны соншалық, елдің
түрлі таптарындағы адамдардың іс-әрекетін анықтайтын күшті факторлардың
бірі болып қалыптасты.
1185 жылдан кейін елдегі үстемдік позицияларды самурайлар алып,
император мен оның сарайы елде саяси рөлін жоғалтып алды. Іс жүзінде билік
сёгунға тиесілі болды, ал орталық Камакура қаласында орналасты. Камакура
кезеңінің көп бөлігін азаматтық соғыстар нәтижесінде елде орталықтанған
мемлекет пайда болып, оның басына жапондық Иван Грозный аталған Тоётоми
Хидеёси келді. Самурайлар кастасы немесе буси өзінің өмір салтын алып
келеді, ал ол жапон рухани әлемінде өзгерістерін енгізіп, дзэн-буддизм
құрметті орынға ие болады. Дәл осы дзэн-буддизм Жапонияны ұлы рухани қайта
жандануына алып келіп, ұлттық психологияның қалыптасуына салмақты ықпалын
тигізді. Дзэн ілімінің ортағасырлық Жапониядағы жалпыны қамтитын әсерінің
себебі, феодалдардың тап аралық соғыстары жағдайында орталық билік
идеология мен өзін-өзі тәртіпке келтіре алатын тәжірибелік жүйеге мұқтаж
болған. Өзінің айнымас салт жоралары және машықтандырғыш жаттығуларымен
дзэн доктринасы осы қажеттіліктерге жауап бере алды, ол өлім культін
ұстанатын самурайлармен мақұлданды.
Токугава Иэясудың билігі кезінде жапон ерекшелігінің қалыптасуы жүзеге
асты және сол кезде Жапонияның мықты мемлекет болуына негіз салынды.
Сёгунаттың саясаты көбінесе шаруалар мен ақсүектер бастайтын бүліктер мен
толқулар арқасында болатын ішкі тұрақсыздықты реттеуге бағытталды. Күрделі
экономикалық стратегия, оңшыл қадамдар, көп ғасырлық ойлау санасын өзгерту,
самурайлардың әскери сезімін эстетикалық талғам арқылы тұрақтандыру –
осының барлығы дін мен философияда қажетті теориялық тұжырымдарды керек
етті. Буддизм, синто мен конфуцийшілдік, кейін бакуфу әскери үкіметі
қолданған жаңа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1-тарау. Жапонияның дәстүрлі мәдениетінің ерекшеліктері және модернизация
мен вестернизация
үрдістері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.1. Жапон мәдениетінің қалыптасуының маңызды
кезеңдері ... ... ... ...9
1.2. Жапон дәстүрлі мәдениеті – азиялық мәдениеттердің қойнауы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.3. Жапон дәстүрлі мәдениетінің модернизациялануы мен вестернизациясы
– жаһанданудың алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2-тарау. Жаһандану – вестернизация мен модернизация үрдістерінің жалғасы
ретінде: жапон мәдениетінің трансформациялануы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.1. Жапонияның жаһандану кезіндегі сыртқы мәдени саясаты ... ... ..32
2.2. Жаһандану кезеңіндегі Жапонияның бұқаралық мәдениеттің жаңа
орталығы болуға
ұмтылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .40
2.3. Жапониядағы конфессия аралық толеранттылық: Исламға деген
көзқарас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
2.4 Жапон тілі мәселесі: Вестернизация үрдісінің тіл құндылықтарына
кері әсері, тілдің
батыстануы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .66
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
Қосымша.
Кіріспе
ХХ ғасырдың соңғы онжылдығы мен XXI ғасырдың бірінші онжылдығы әлемдік
қауымдастық өмірінің барлық салаларын қамтитын терең жаһандық өзгерістермен
ерекшеленді. Бірлесіп, ол - жаһандану үрдісі деген атауға ие болды. Бұл
үрдіс әр түрлі елдердің экономикалық, әлеуметтік, мәдени байланыстарының
тығыздануы мен өзара әрекеттенуін, мемлекеттік шекаралар арқылы түрлі
тауар, қаржы мен адамдардың еркін орын ауыстыруын, трансұлттық
корпорациялар және халықаралық ұйымдардың құрылуымен сипатталады. Осының
барлығы белгілі бір деңгейде кез-келген қоғамның немесе жеке аймақтың
өміріне айтарлықтай әсерін тигізетіні айқын. Әлемнің әр мемлекеті басқа
мемлекеттермен белгілі бір байланыста болып табылады, сондықтан тек қана
өзінің қалауымен кез-келген әрекетке бара алмайды және халықаралық
қауымдастықпен мақұлданатын іс-әрекеттер жасауына міндетті. Ең алдымен,
әлемдік дамудан артта қалып қалмауы үшін, тұрақты түрде соңғы ғылыми-
техникалық жетістіктерге сай болуы керек, ол әсіресе дамыған елдер үшін өте
маңызды.
Жаһандану – бір жақты емес, қайшылықтарға толы үрдіс болғандықтан, оның
теріс жақтары да бар. Оның басты себептерінің бірі – адамзаттың әлеуметтік-
экономикалық және саяси дамуы деңгейлерінің әр түрлілілігі. Бүгін осы әр
түрліліктің өте үлкен болғаны соншалық, адамзат әр түрлі кеңістіктерде өмір
сүріп жатыр деген тұжырым айтуға да болады.
Жаһандану – Батыстан Шығысқа қарай жүретін ерекше әлемдік қозғалыс және
оны тек экономикалық тұрғыдан ғана қарауға болмайды. Қазіргі
технологиялардың интернационализациясы жағдайында, мәдени және саяси
аспектілерді де назарға алу керек. Жаһандану үрдісі барлығын қамтитын
сипатқа ие [1].
Жалпы айтқанда, жаһандану бүкіл әлемге экономикадан, саясаттан, мәдениет
пен әлеуметтік салада байқалатын жаңа талаптар қойды. Жаһандану үрдісінің
ең үлкен ықпалына түскен – мәдениет саласы болып табылады. Кейбір мәдени
мәселер мен тақырыптар жаһандық сипатқа ие болып, енді бір немесе бірнеше
мемлекет шеңберінде шешуін таба алмайды. Мысалы, мәдени ағымдардың бүкіл
әлемге таралуы. Әдетте, бұл мәселеде ұлттық үкіметтің реттеу және бақылау
түріндегі әрекеттерінің күші жете қоймайды.
Жапония жаһандану үрдісіне түскен ең алғаш мемлекет болды. Бұл үрдіс
оған Мэйдзи кезеңі кезіндегі елдің оқшаулану саясатынан кейін, елдің
ашылуымен бірге келді. Бірақ, ол үрдістер жаһандану деген атаудан гөрі,
вестернизация, модернизация не болмаса еуропеизация деген атауларға сай
болатын. Расында да, Жапонияның әлемге ашылуы ең бірінші Батыс елдері
арқылы жүріп отырды. Осы үрдістерге енген әлемдегі ең алғашқы мемлекет
болса да, ол айтарлықтай сәттіліктерге жете алды, сонымен қатар өзінің
дәстүрлі құндылықтарын сақтап қалуға да уақытында шаралар қолдана алды.
Мүмкін, сол себептен де қазір Жапония – ғылым мен техникасы, жалпы дамуы
жағынан алдыңғы қатарлы ел болса да, дәстүрлі мәдениеті әлі де жадынан
жоғалмаған, мәдениетке тұнып тұрған ел болып отырған.
Жапония осы модернизация, вестернизация мен еуропеизация үрдістерінің
талаптарына жауап қайтаруы керек болды. Және осы міндеттердің барлығын
орындап та шықты. Солай, оқшаулану саясатынан арылған Жапония бірден
қарқынды даму жолына түсіп, дәстүрлі мәдениеті де бірталай толықтыруларға
ие болды.
Жапония – Азиядағы жалғыз өндірісі жағынан алға шыққан ел болғандықтан,
ХХ ғасырдың соңындағы Азия дағдарысы мен барлық дамыған елдерге тән
құрылымдық дағдарысқа шалдықты. Содан кейін ол өзінің барлық қоғамдық өмір
салаларын реформалауға көшкен. Осыған байланысты, Жапонияда 90-жылдары
белең алған реформалардың үшінші толқыны туралы айтуға болады. Жапонияда
баршаға таныс болған, Батыстың жетістіктерін игеру жөніндегі реформалардың
үш кезеңі болды және тарихта үш интернациолизация деп аталды. Дәл осы
кезеңдерде өмір салтының экономикалық, саяси және әлеуметтік салаларымен
қатар, мәдени саласында да айтарлықтай өзгерістер болды. Осы кезде жапондық
дәстүрлі жүйелер шыдамдылық пен мықтылыққа сыналды.
Қазіргі кезге дейін Жапония қуып жету моделіне жүгініп келген, яғни
басқа дамыған елдердің дайын даму схемаларына, жоғарғы технологияларына
және өзінің сәттілігі мен нәтижелігін дәлелдеген институттарына сүйеніп,
жаңа даму сатысына шығуды мақсат етті.
Ал оның үшінші интернационализациясы қазіргі жаһандану үрдісімен пара-
пар болып келеді. Сонда да, жаһандану жағдайларында, Жапония өзінің
егеменді құқығын қолданып, Батыстан оған тек қажеттісін ғана таңдай
алады.
Жапония азиялық әлемнің бір бөлігі бола тұра, алдыңғы қатарлы
индустриялдық демократиялық қоғамдардың бірі және батыс қауымдастығының тең
құқылы мүшесі болып отыр. Осындай жағдайда, жапондықтар, олардың ұлттық
ерекшелігі неде, мәдени біркелкілік ретінде қандай құндылыққа ие екені
туралы ойланады, яғни мәселе ұлттың өзін-өзі бағалуында жатыр. Жаһандану
үрдісі жағдайында, Жапония өзінің идентификациясын тануда экономика,
саясат пен әлеуметтік саламен қатар мәдени салада айтарлықтай жетістіктерге
жете алды. Жаһанданудың жаңа талаптары жағдайында, Жапония өзінің
бірегейлігін нығайтуға тырысады. Осындай нақтылаудың себебі, Жапонияның
Батысқа да, Шығысқа да жатуында.
Жапония – батыстың саяси және шығыстың конфуцийлік-буддалық
ерекшелігінің симбиозы болып табылады. Оған жапондықтардың тарихы терең
ұлттық дініне кететін икемделушілік дүниетанымы көмек береді.
Солай, Жапония жаһандық талаптарға жауап бере отырып, өзінің ұлттық
мәдени-өркениеттік өзгешелігіне қауіп төндіріп отыр. Жаһандану үрдісі
жағдайында, Жапония мүмкіндігінше өзінің ұлттық мүдделерін ескеріп, өзінің
мәдени екершелігін сақтауға барынша тырысуда.
Бітіру жұмысы тақырыбының өзектелігі: Зерттеліп отырған бітіру жұмысы
тақырыбының өзектілігі, қазіргі әлемде өзара байланысты әлемдік жүйені
білдіретін, вестернизация, модернизация, яғни жаһандану деп аталатын
терең өзгерістер болғанымен және оның жалғасып жатқанымен анықталады.
Жаһандану әлем халықтарының философиялық көзқарастарын, мәдени
құныдылықтарын, діндерін, салты мен дәстүрлерін қалыптастырады және өзі де
оның әсерінен қалыптасады.
Жаһанданып жатқан әлем шеңберінде әлеуметтік салада айтарлықтай
өзгерістер болды, ал өз кезегінде ұлттық мәдениеттер, оның ішінде Шығыстың
дәстүрлері мен Батыстың жаңашылдығы бірігетін жапон ұлттық мәдениетінің
қызметі мен дамуына әсерін тигізбей қоймайды.
Жапония өзінің даму тарихында сырттан келген діни буддизм доктриналары,
конфуцийлік этико-діни жүйесі, Қытайдан игерілген өнер мен қолөнер
негізінде қалыптастырды. Алайда, Мэйдзи кезеңінен (1868 ж.) бастап бұл
мемлекет қарқынды түрде вестернизация, және модернизация үрдістері жолына
түсті. Жапонияның вестернизациясының шарықтау шегі американдық әскери
оккупация жылдары (1945–1952 жж.) кезінде болды, ол кезде жапон халқы
батыстық либералды демократия құндылықтарына баули бастады. Жапондықтар көп
уақыт бойы Батыстан үйренетінін үйреніп, шығыстық рух, батыстық
технологиялар деген ұранмен өмір сүрді. Сонда да, Жапония соңғы кездері
айқын сәттіліктерге технологиялық және экономикалық дамуда ғана емес,
сонымен қатар, өзіндік ұлттық рухани мәдениетті сақтауда да жетті,
сондықтан технология деген сөз де, рух, дәстүр деген ұғым да Жапонияны еске
түсіреді.
XX ғасырдың екінші жартысында Жапония өзінің жалпы ұлттық күші жағынан
АҚШ-қа ғана жол беретін экономикалық держава болып қалыптасты. Техника
үлгілері мен экономикадағы сәттіліктерімен қатар, Жапония әлеуметтік-мәдени
салада айтарлықтай жетістіктерін жариялады.
Жаһандану үрдісі Жапонияны үшінші рет, Мэйдзи реставрациясы мен
американдық оккупациядан кейін, оның құндылықтары мен Батыс пен Шығысты
сәтті байланыстырудың жапондық құралымен таныстыру үшін шетелдіктерге ашты.
Айта кетерлік жайт, Жапония – еуропалық отарлық кезеңіндегі отар болып
қалмаған және батыстық құндылықтарды өзінің мәдениетіне зиянын келтірмей
игере алған жалғыз азиялық мемлекет болып табылады. Жаһанданудың қазіргі
кезеңінде бұл мемлекет Азия мемлекеттерінде жапон бұқаралық мәдениеттің
экспаниясы жөніндегі белсенді саясатын жүргізіп отыр.
Жапондықтар үшін мәдениетттің жаһандануы мәселесі ерекше мәнге ие,
себебі, олардың ұлттық мәдениеті - екі ғасырға созылған Токугава кланының
оқшаулану саясаты кезінде қалыптасқан жабық типтегі ерекше мәдениет болып
табылады. Мэйдзи кезеңі мен американдық оккупация уақытындағы елдің ашылуы,
сонда да жапондықтардың шетелдіктерге қатысты психологиялық тұйықтығын жоя
алмады. Басқа халықтармен салыстырғандағы жапон ұлтының тұйықтығы, көбіне,
оның гомогендігінде жатыр және ол қазіргі замануи жағдайларда да сондай
болып қала береді. Бірақ, мәдениеттің жаһандануы жапондықтарға енді жабық
болып қалуға мүмкіндік бере алмайды, тек қана сырттан келген жаңалықтарды,
бұрын Қытай, кейін Еуропа мен АҚШ-қа қатысты болғандай өзінің мәдениеті мен
түсінігіне қарай икемдеп, бейімдей алады.
Жаһандық мәдени және ақпараттық ағымдар мемлекеттердің ұлттық
шекараларынан еркін өте алғандықтан, жапондықтар өзінің мәдени
жетістіктерімен, рухани құндылықтарымен бөлісуге міндетті болып отыр.
Бітіру жұмысының деректік негізі: Бітіру жұмысында қолданылған деректік
көздерді келесі топтарға бөлуге болады:
1-топқа Жапонияның ішкі және сыртқы саясатындағы мәдени факторды
ретейтін негізгі құқықтық-нормалық актілер: оның ішінде Жапонияның ең басты
құжаты – 1947 жылы 3 мамырда күшіне енген Конституциясы, ЮНЕСКО-ның 1984
жылғы Мәдениет саласындағы саясат жөніндегі Мехико декларациясы, 2001
және 2007 жылғы Жапон Үкіметінің поп-мәдениетті реттеу мақсатында шығарған
Мәдениет пен өнерді тарату туралы негізгі заңы, 1950 жылғы Мәдени
құндылықтарды қорғау туралы заң [2-6] қолданылды.
2-топқа Жапонияның сыртқы мәдени саясатын іске асыруға негіз жасайтын
бағдарламалар, стратегиялар мен доктриналар: ЮНЕСКО-ның Жапониядағы Мәдени
мұра тізімі, Жапонияның білім, мәдениет, спорт, ғылым мен техника
Министрлігінің іске асырып жатқан бағдарламалары, Жапон Қорының іске асырып
жатқан бағдарламалары, 1980-жылғы Жапонияның Мәдениет кезеңі саяси
доктринасы жатады [6-10].
3-топқа мерзімдік жапониялық, ресейлік және шетелдік басылымдарда
жарық көрген ресми материалдар, заңдар, статистика мен қайраткерлердің
мәлімдемелері қолданылды: Нихон оёби нихондзин, Нихон токэй нэнкан,
Business week, Сюкё нэнкан. Хэйсэй 18 нэн хан, The Asia Shimbun. Islam
in Japan, Times [11-16] және тағы басқалары.
4-топқа ғаламтор беттерінде жарияланған ақпараттық агенттіктердің
хабарламалары жатады [17-24].
Бітіру жұмысының зерттелу деңгейі: Қазіргі замандағы мәдени жаһандану
мәселесі бүкіл әлем ғалымдарының қызығушылығын тудырып отыр. Алайда,
жаһандану мәселесі мен жаһандану ғылымы туралы әдебиеттердің көп бөлігі
ағымдағы қазіргі үрдістерге: экономика, информатика, саясат саласына
арналған. Ал жаһандану үрдістерінің мәдени және әлеуметтік-мәдени
салалары жөніндегі әдебиеттер өте аз боп келеді. Ал мәдениеттің жаһандануы
мен оның Жапониядағы ерекшеліктері мен белгілері мәселесіне келсек, онда
осы үрдістің барлық жақтары мен қайшылықтарын қамтитын және осы үрдісті
философиялық мәдениет және мәдениеттану позициясынан зерттейтін жұмыстар
сирек кездеседі.
Жаһандану туралы әдебиеттерді негізгі 3 топқа бөлуге болады. Оның
біріншісінде, осы ғылымды зерттейтін ғалымдар қазіргі замандағы оқиғалар
мен жаһандану үрдістерін адамзат тарихындағы жаңа саты ретінде
қарастырады. Осы ғалымдар үшін, батыстық либералды демократияның әлемге
таралуы мемлекеттердің ұлттық шекараларын жояды және ортақ мәдени,
әлеуметтік және саяси стандарттары негізіне құрылатын жаһандық өркениеттің
құрылуына септігін тигізеді. Мәдениетке келетін болсақ, жаһандану үрдісі,
өзіне бұқаралық мәдениет (масс-мәдениет) сипаттарын бейімдейтін, жаһандық
мәдениет туғызады. Осындай мәндес көзқарастар: В. Грейдердің [25], К.
Омаенің [26], Ф. Фукуяманың [27] еңбектерінде толықтай берілген.
Жаһандану феноменін зерттеушілердің екінші тобы – скептиктер. Олардың
ойынша, жаһандану адамзат тарихында жаңа сатыны құрмайды, керісінше, ол
батыстық модельдегі капитализм отаршылдығының жалғасы болып табылады. Ал
халықаралық тәртіп әскери және геосаяси жағынан күшті мемлекеттердің,
әсіресе АҚШ әмірімен орнатылып келеді. Әлемнің қақтығысшылдығы өсіп келеді,
ол ланкестік актілерінде, әр елдердегі ұлтшылдықтың және фундаментализмнің
өрістеуінде көрінеді. Скептиктердің айтуы бойынша, жаһандық мәдениеттің,
әсіресе, жалпы планеталық өркениеттің пайда болғанын ештеңе дәлелдей
алмайды, керісінше, қазіргі тұрақсыздық жағдайларындағы кейбір өркениеттер
қақтығысу қасиетіне ие болып отыр. Осындай көзқарас: С. Хантингтонның
Өркениеттер қақтығысы [28], В.Л. Иноземцевтің Вестернизация как
глобализация и глобализация как американизация [29], А.С. Панаринның
Глобализация [30] атты еңбектерінде берілген.
Ғалымдардың үшінші тобын трансформационалистерге жатқызуға болады.
Себебі, олар жаһандануды қоғамдар мен жалпы әлемдік тәртіпті күрделі
өзгерістерге алып келетін кешендік, көп аспектілі үрдіс деп анықтайды.
Олардың ойынша, жаһандану мемлекеттік шекараларды тікелей жоймайды, тек
ұлттық мемлекеттің мәртебесі мен рөлін өзгертіп, олардың кейбір
функцияларын халықаралық ұйымдарға тапсырады. Мәдениет бір қалыпта тұрмайды
және тұрақты емес, адамның өмірінің басқа да салаларымен бірге
трансформацияланады. Трансформационалистердің көпшілігі, жаһандану үрдісі
батыс капитализмінің таралуымен тікелей байланысты деп санайды.
Трансформационалистерге жатқызылатын барынша танымал ғалымдардың мынандай
еңбектері берілген: С. Амин - Вирус либерализма: перманентная война и
американизация мира [31], У. Бек - Жаһандану деген не? [32], Р.
Робертсон - Социальная теория, теория относительности культуры и проблема
глобальности [33], Г. Федотова - Глобальный капитализм: три великие
трансформации [34].
Жаһанданудың мәдени даму үрдісіне әсер етуі мәселесімен шетел және
ресейлік ғалымдарға П. Бергерді [35], Х.Бэфуді [36], Т.Ф. Кузнецованы
[37] және тағыда басқаларды жатқызуға болады.
Мәдени жаһандану, вестернизация, модернизация ұғымдарын зерттеген
бірқатар қазақстандық ғалымдар: Т. Ғабитов [38], А. Құлсариева [38], А.
Қанағатова [39], Ө. Төкенов [40], А. Арыстанбекова [41], Б. Аят [42] болып
табылады.
Жаһанданудың жалпы Жапонияға және жапон мәдениетіне әсері мәселесін
зерттеген ғалымдар: В. М. Алпатов [43], Ю. Д. Денисов [44], Е. Л.
Катасонова [45, 46], В. Э. Молодяков [47], М. Титаренко [48], С. В.
Чугров [49, 50, 51].
Р.Беллдің [52], Ё. Карибэнің [53], Т. Сакаияның [54], Д. Г. Главеваның
[55], С. В. Чугровтың [56] еңбектерінде жапон дәстүрлі мәдениеті мен ұлттық
ерекшелігі туралы мәселелері айқындалады.
Жапонияның дәстүрлі мәдениетінің әлемге ашылу уақытынан бастап көрген
өзгертулері мен толықтырулары, яғни, Мэйдзи кезеңінен басталған
вестернизация немесе еуропеизация мен модернизация үрдістерінің
ерекшеліктері туралы А.А. Мещеряковтың мақалаларында [57], А.Е. Жуковтың
[58], В.Молодяковтың [47 Л.Коннорстың [59], П. Лотидің [60] еңбектерінде
толығырақ айтылған.
Жаһандану кезеңіндегі бұқаралық мәдениеттің таралуы мәселесін К. Ивабути
[61], Е. Л. Катасонова [45, 46], Элгер Т. Мен Смит К. [62] және тағы
басқалары зерттеген.
Бітіру жұмысының зерттелу обьектісі: Бітіру жұмысының зерттелу обьектісі
– дәстүрлі мәдениет, оның вестернизациясы, модернизация мен жаһандануы.
Бітіру жұмысының зерттелу пәні: Жапониядағы дәстүрлі мәдениет, оның
вестернизациясы, модернизациясы мен жаһандануының ерекшеліктері.
Бітіру жұмысының мақсаты: Бітіру жұмысының мақсаты – Жапониядағы
дәстүрлі мәдениеттегі вестернизациялық, модернизациялық және жаһандану
ерекшеліктерін айқындау болып табылады.
Бітіру жұмысының міндеттері: Қойылған мақсатқа келесі міндеттерді
орындау арқылы жету қарастырылған:
1. Сараптау негізінде дәстүрлі мәдениет, мәдениеттің
вестернизациясы, мәдениеттің модернизациясы және мәдениеттің
жаһандануы ұғымдарының мәні мен болмысын түсінуі;
2. Жаһандану кезеңінде жапон мәдениетінің трансформациясының мәнін
ашу;
3. Жапония мемлекетінің қазіргі мәдени саясатындағы жапон мәдениеті
идеясын сараптау;
4. Мәдениет жаһандануы заманындағы жапон бұқаралық мәдениетінің
идеялық құндылығын анықтау;
5. Қазіргі замандағы жапондықтардың ұлттық-мәдени ерекшелігін зерттеу;
6. Жапон дәстүрлі мәдениетінің вестернизация, модернизация мен
жаһандану сатыларындағы игерген жаңалықтары мен мәдениет
болмысындағы енгізген толықтыруларын саралау.
7. Вестернизация, модернизация мен жаһандану кезеңдеріндегі жапон
қоғамындағы діни жағдай мен тіл мәселесін саралау.
Жұмыс құрылымы: Бітіру жұмысы Кіріспеден, 2 тараудан, 7 бөлімнен,
Қорытындыдан, Пайдаланған әдебиеттер тізімі мен Қосымшадан тұрады.
1. Жапонияның дәстүрлі мәдениетінің ерекшеліктері және модернизация мен
вестернизация үрдістері
1.1 Жапон мәдениетінің қалыптасуының маңызды кезеңдері
Жапония – ежелгі, өзіндік ерекшелігі бар мемлекет. Жапондықтар туралы ең
бірінші деректер б.з.д. I ғасырға жататын қытай көздерінен табылған. VIII
ғасырда аңыздар мен тарихи мұралар қалдырылған жапон хроникалары пайда
болды.
Жапондықтардың сенімдеріне – синтоизмге сәйкес, жапон ұлты күн құдайы
Аматэрасудан бастау алады дейді. Ал Аматэрасудың тікелей ұрпағы – б.з.д.
660 жылы Ямато мемлекетінің басына келіп, жалғасқан жапон
иператорларының династиясына бастау салған Дзимму императоры (Дзимму-Тэнно)
болған.
Жапондықтардың ұлттық психологиясы, қандай да бір басқа этникалық қоғам
сияқты, өткеннің тәжірибесі мен жаңа жаңалықтардың әсерінен қалыптасады,
бұл жерде әсіресе, ескінің маңызы артып отыр.
Көптеген ғасырлар бойы Жапонияда әдемілікке деген сезім культке айналып
кеткен. Өзіндік бір діни культке айналған әдемілікке табыну халықтың барлық
таптарына кең таралған.
Жапон тілінде күнделікті өмірдің маңызды бөлігін сипаттайтын мынадай
эстетикалық түсініктер бар: ханами – гүлді тамашалау, цукими – айды
тамашалау және юкими – қарды тамашалау.
Әдемілікке табыну ұрпақтан ұрпаққа беріліп отыратын дәстүр. Ол өмірдің
барлық кездерінде көрінеді: сезімдерде, сөздерде және іс-әрекеттерде.
Жапондықтардың өздерінің ойынша, әдемілікке деген ерекше сезім –
шетелдіктер тек тамсана алатын, олардың ұлттық мақтанышы.
Жапондықтардың әдемілікті осылай қабылдауы, оларды аса сезімталдыққа
итермелейді. Оларға барлық затқа жеке толғаныс тарапынан қарау әдеттегі
құбылыс, тіпті, қойылған мақсатқа тек объективті жолмен ғана жету мүмкін
болса да. Әрине, әдемілікке деген талпыныс барлық халықтарда тән, бірақ
жапондықтарда бұл - ұлттық дәстүрдің бөлінбес бөлшегіболып табылады.
Жалпы, дәстүр, нақты айтқанда дәстүрлілік жапон ұлтының жүріс- тұрысына,
күнделікті өміріне және ойларына еніп, онық мінезінің басты сипаты болып
қалыптасты.
Жапон қоғамындағы дәстүрлер көшіріліп алынғандығын, кейін оны ұлттық,
мәдени және тұрмыстық элементтермен бекітілгенін айқын көрсетеді.
Жапондықтар ежелгі мәдени мұраларына ұқыпты қарайды, олар классикалық
театрды, шәй салтанатын және икэбана сияқты мәдени құндылықтарын қазіргі
кезге дейін сақтап келген. Қазіргі кездегі динамикалық қоғамда жапондықтар
тіректі тұрақтылықтан іздейді және оны өнердің дәстүрлік формаларынан таба
алады.
Жапондықтар барлық заттан өзіндік мағынаны көре алады, оның түп-тамыры
ерте замандарда жатыр.
Жаңа жылда әр үйдің ауласында ұзақ өмір мен мықтылықтың белгісі болатын
қарағай ағашының, тұрақтылық пен мейірбандылық белгісі болатын қара өрік
пен бамбуктың бұталары қойылады, шиыршықталған шилер мен қағаз қиындылары
ілінеді. Жапондықтарға, әсіресе, отбасы жүйесінің дәстүрлік құндылықтарының
әсері өте күшті, ол әрқашан да консервативті сипатқа ие болған. Жеке
адамның әрекеттері белгілі бір тыйымдармен шектелген, олар: жанұя ұжымына
сүйену мен жанұя басшысына толығымен бағыну сияқты шектеулер еді [63].
Қазіргі Жапонияда дәстүрлерге, ертедегі шақтарға, ежелгі ескерткіштерге
үлкен көңіл бөлінеді. Жапондықтар ертедегі ата-бабалардан мұраға қалған
жүріс-тұрыс нормалары мен мәдениет формаларын өзгертпей сақтауға ұмтылады.
Оларға қалыптасқан өмірді мәдени мұра ретінде қабылдап, оған ұқыпты қарау,
жүріс-тұрыстың ішкі мәніне ғана емес, сыртқы белгілеріне де көңіл бөлу,
стильге көңіл бөлу тән, осының арқасында, жүріс-тұрыс формасы ерекше
тұрақты болып қалады.
Жапониядағы қазіргі жағдай, жапондықтардың саяси ойларында және
әлеуметтік жүріс-тұрысындағы дәстүрдің өміршеңдігін көрсетеді. Жапондық
дәстүрлілік елдің қоғамдық-саяси өміріне көпсалалы әсерін тигізеді.
Жапондықтар өзінің тарихи дамуындағы әр кезеңде басқа мәдениеттен
қызығушылық тудыратын элементтердің бәрін қабылдаған. Бөтен мәдениеттің әр
элементі жапондықтарға жағымды болатындай игерілді. Нәтижесінде,
басқалардан көшіріп алу прагматикалық сипатқа ие болды, тіпті бұл көшіріп
алу емес, Жапонияның әлеуметтік және басқа да қажеттіліктеріне арналған
трансформация болды. Осы үрдістердің барлығында этноцентризм, жапондық
ұлттық мінездің – өз ұлты үшін мақтаныш сезімін күшейтетін орта еді.
Жапон өркениеті күрделі және түрлі кезеңдердегі этникалық
байланыстардың нәтижесінде қалыптасқан. Күнделікті табиғи апат қорқынышы,
жер өңдеуге жарамды құралдардың аздығы жапондықтардың психологиясы мен
эстетикалық көзқарастарының қалыптасуына ықпал етті. Жапон мәдениеті үнді
немесе қытай мәдениетіне қарағанда орта ғасырлар уақытында енді пайда болып
жатқан. Сондықтан жапон мәдениетінің дамуында ерекше әрекеттілік пен сыртқы
әсерлерге сезімталдылық тиесілі болды.
Жапон мәдениетінің бастапқы кезеңі (III-VI ғ.ғ) қорғандық (кофун
дзидай) деген атқа ие болды. Кофун – алдынғы жағы шаршы типтес, артқы жағы
домалақ болып келетін, жан-жағына ор қазылып су толтырылған қорғандар.
III – IV ғасырларда Ямато далаларының тұрғындарында, патшаның ішінде
(окими) Мива тауының қасиетті рухы өмір сүреді деген түсінік пайда болды.
VII ғасырда Қытайдан тэнно - аспан патшасы деген ұғым алынды. Патша Мива
тауынан өзінің жерін басқара отырып, басқа құдайлармен өзінің теңдігін
көрсеткен және ол жерде елді басқару шеберлігін шыңдаған деген түсінік
болған.
Осылай, жапон мәдениетінің ерекшелігі – тэнно-құдай императоры деген
культ пайда болды. Оның бойында құдайдың ерекшеліктері мен елдің жанашыры
бейнесі бірге сақталған деседі. Сонымен қатар патша болу салтанаты арқылы
ол өз қызметіне аяқ басатын. Болашақ патша арнайы салынған ғимаратта,
тақтайда жамылғының астында белгілі бір уақыт өткізу керек. Осыдан кейін
оған касиетті рух кіреді деген сенім қалыптасқан.
Жапондықтардың ұлттық дінінің ең басты мәселесі – ата-бабалар культі
(синто) және рухтың қасиеттенуі (ками). Бұл дін – синтоизм деп аталды.
Жапонияда мемлекеттік синтоизмнің кең етек алуы VII ғасырдың екінші
жартысына келеді. Синтоизмнің мәдениетке нақты сіңуіне Тэмму императоры
әсер етті. Ол діни мерекелерді жүргізетін және бүкіл елде храмдарды
бақылайтын дін жөніндегі мемлекеттік кеңес құрды. Реформалар кезеңі жаңа,
алғашқы астаналық қаланың – Фудзивара-кё қаласының пайда болуына алып
келді. Ол 694-710 ж.ж аралығында патша резиденциясы болды [64].
Ал 710 жылы Нара аймағында ең алғашқы тұрақты астана – Хэйдзё-кё (Әлем
цитаделінің астанасы) салынды. Осы кезден бастап Жапонияның мәдени дамуының
жаңа кезеңі – Нара (710-794) басталды.
Фудзивара мен Хэйдзё (Нара) сияқты ең алғашқы орталық қалалар абыз-
геоманттардың ұсыныстары бойынша, таулар мен өзендермен қоршалған далаларда
салынған. Қаланың қақпаларынан императордың сарайына дейін таулармен,
орлармен жалғасқан Судзаку-оки магистралі өтетін. Микадо сарайы қаланың
солтүстік жағында орналасқан. Осындай кешеннің жоспарын қарағанда
тұйықталған төртбұрышты белгілейді. Оның ішінде тірі табиғатты бейнесін
көрсететін пейзаждық декоротивтік саябақ болған.
Идеялық-саяси бытыраңқылықты жою үшін жапондық басқарушылар буддизмге
жолықты. Оның көмегімен жалпы мемлекеттік идеология қалыптасты. Буддизм
тұлғаның жаңа типінің пайда болуына көмек берді, солай мемлекеттік
қатынастардың жаңа формасы пайда болды.
Жапонияға буддизмнің кіруі VI ғасырда, елге Корея мемлекетінің
елшілігінің келуімен енді. Алғашында буддизмді Сога қолдады, Асукада
бекітілді және одан кейін бүкіл елге тарай бастады. Нара кезеңінде буддизм
Жапонияның мемлекеттік діні бола бастады, бірақ әлі қоғамның жоғарғы
таптарында ғана мойындалған, ал төменгі таптарда белгісіз болып қала берді.
Жапонияға буддизмнің келуі сәулет өнері мен бейнелеу өнерінің
дамуының асқақтауына әсер етті. Осы уақытқа дейін қарапайым халық пен
жоғарғы тап адамдарының баспаналары келбетімен емес, тек көлемдерімен ғана
айрықшаланған. Енді ақсүйектердің үйлері сәулет өнерінің бір көрінісі бола
бастады. Ақ сүйектерді жерлегенде де өнердің бір бөлшектерін сала білген.
Жерленген жерлерге ханива ескерткіштерін қойған, қола айналар мен қола
қоңыраулармен әшекейленген. Синтоистік шіркеулердің өзі ағаштан жасалған
құрылыстардың кешенін белгілеген.
Жапониядағы ең бірінші храмдар корей және қытай әсерінен пайда болса
да, өзіндік ерекшеліктері болды, мысалы, олардың ішінде сыйынатын бөлмелер
болмады.
Ең алғашқы будда храмдары 596 жылы Сога иеліктерінде, Асукада пайда
болды. Қазір ол кездегі храмнан тек Будданың отырған үш метрлік ескерткіші
ғана сақталған. VI ғасырда храмдардың құрылысымен мемлекет айналыса
бастады. VII ғасырдың бірінші ширегінде елде 46 буддалық діни құрылыстар
болған.
Жапонияда буддалық бейнелеудің негізгі нысаны Будданың өзі мен
буддалық пантеонның өкілдері болды. Бірақ, Будданың бейнесі өнердің бір
бөлігі ғана емес, сенім мен діни ілімдердің объектісі болған. Будданың
бейнесін салған адам, буддаларды айрықшалайтын 32 негізгі және 80 қосымша
сипаттарын, сонымен қатар қолдың орналасуының түрлі жағдайларын білуі керек
болған [65].
Нара қаласында ең ірі культтік құрылыс 743-752 ж.ж салынған буддалық
монастырлық кешені Тодайдзи – Шығыстың Ұлы Храмы болды. Ол 90 гектар
жерді алып жатқан, аумағында 16 метрлік Будданың статуясы бар Ұлы Будда
Залы орналасқан ірі құрылыс болған.
Сонымен, орталықтанған мемлекеттің пайда болуы кезіндегі жапон
мәдениеті жергілікті дәстүрге сүйенген және ол айқын көрінген. Қытай мен
Кореядан көшіріліп алынған мәдениет сол қалпында сақталмады, ол ұлттық
дәстүрлерге байланысты қалыптасуы керек еді. Нара астанасындағы храмдар мен
монастырлерде қалыптасқан буддалық сенімге биліктегілер белсенді түрде
синтоизмді қарсы қойды. Осы мақсатпен, астана 784 жылы Нагаокаға, ал 784
жылы Хэйан-Кё (Киото) қаласына ауыстырылды. Енді шетелдік мәдениетті өзіне
сіңірген жапон мәдениеті өзінің келесі даму кезеңінде өзінше дамуы үшін,
ішкі энергияға бай болып алды.
Хэйан кезеңі ортағасырлық жапон мәдениетінде өзінің нақтылыққа
ұмтылуымен, өзін-өзі тануына деген құмарлығымен, шеттен алынған формаларға
өзіндік ерекшелік енгізе алуымен, алтын ғасыры бола алды. Бұл жапондық
жазудың дамуында, ұлттық әдеби жанрының қалыптасуында: әңгімелер, романдар,
лирикалық бес жол өлеңдерде айқын көрінді.
Хэйандық мәдени дәстүр шамандық дәстүр мен сиқырмен шектелетін
салтанаттардан, мистикалық даосизмнен, конфуциялық ілім мен құпиялы
буддизмнен құралды. Бұл Қытайдан алынған құпиялы буддизмнің екі мектебі -
Тэндай мен Сингонның Жапонияда нақтыланғанынан кейін көрінді.
Таймицу (жапондық құпиялы ілім) көп жылдар бойы Қытайда Тэндай
мектебінің діни орталығы болған Сайтё (767-822) ілімін Жапонияға алып
келді. Бұл ілімнің оқытуы бойынша, барлық тірі заттар Будданың түрлі
келбеттерінің бірі болып табылады. Бұл ертедегі жапон сеніміне жақын болып
келген. Адамның сана сезімінің жоғарғы деңгейіне жету тек бірнеше туылуынан
кейін ғана мүмкін болады деп айтылған. Тэндайды уағыздайтын Киотоның
маңындағы Хиэй тауының монастырлары болды.
Синго мектебінің негізін салушысы Кукайдың (774-835) айтуынша,
Будданың тіршілігіне тірі емес заттар да тиесілі және барлық Ғалам жоғарғы
Будданың денесі. Адам құдайға діни салтанаттар арқылы жете алады. Сингонның
орталығы Киотоның жанындағы Коя тауы болды.
Хэйан кезеңінің танымал қайраткері – буддалық монах, жазушы,
калллиграф және ағартушы Кукай болды. Оның ең маңызды ашуы – қытайлық
курсивтік жазудық негізінде жасалған, ең алғашқы жапондық буындық алфавиті
Хирогана болды. Кейіннен бұл алфавиттің сөздері басқа жүйенің белгілерімен
жазыла бастады, осылай Катакана пайда болды.
Әдемі жазу графикалық өнерінің жаңа бөлімі –каллиграфия пайда болды.
IX ғасырдың басында, Кукайдың арқасында қарапайым қала тұрғындары мен
төменгі шен адамдарының балалары үшін мектеп ашылды. Ал жоғарғы
аристократия үшін астаналық университет ашылды. Бұл оқу орнында төрт
факультет болды: негізгісі тарихи-филологиялық, заң, тарих және
математикалық. Оқу қытай үлгісі бойынша жүргізілді және алты конфуцийлік
өнерді: салтанат, музыка, әдебиет, математика, садақпен ату және арба
айдауды үйретуді қарастырды. Кейбір аристократиялық отбасыларда жеке мектеп
болды, ал университеттік білім жоғарғы саты болып саналды.
Діни синкретизмнің гүлденуі кезінде мистикалық салтанаттардың
әсерінен пластиканың аса дамуы белең алды. Табиғи құбылыстарды бейнелейтін
көп қолды және көп келбетті құдайлар образдары танымал болды.
Сәулетшілердің көп қолданатын құралдары ағаш пен құрғақ лак болатын.
Храмдағы мистериаларда бетперделер мен иконалар қолданылған. Буддалық
иконаға тиесілі сипат – мандала – шеңбер болған. Ол – буддалық құдайлар
иерархиялық түрде орналасқан Ғаламның геометриялық сызбасы түрінде
көрсетілген. Осы сызба бойынша храмдық кешендер, алтарь салынған, қалалар
жобалары жасалған.
Хэйан кезеңінде қытай бейнелеу өнеріне бәсеке тудыратын Ямато-э деген
бейнелеу өнерінің стилі пайда болды. Оның туындыларын ақсүйектер өз
сарайларын әсемдеуге қолданатын. Суретшілер ширмаларға, бет
желдеткіштеріне, пошталық қағаздарға әшекейлеп сурет салған [66].
Жапон мәдениетінің келесі кезеңі – Камакура (1192-1333) болды. XII
ғасырда билікке самурайлардың әскери-феодалдық табы келді. Осылай сёгунат,
яғни әскери үкімет орнады. Астана бұрынғы әскери аймақ болған Камакура
жеріне көшірілді, сондықтан осы кезеңнің аты Камакура деп аталды.
XII-XIII ғ.ғ Жапонияға дзэн-буддизм ілімі келді. Ол әсіресе
самурайлардың арасында танымал болды. Осының әсерінен XIV ғасырда
жасырылған әдемілік, заттардың әдемілігінде жасырылған шындықты тану деген
эстетикалық тұжырым қалыптасты. Сонымен қатар, құм мен тас бақтары –
құрғақ пейзаж сияқты монохромдық бейнелеу өнері мен атақты шай салтанаты
пайда болды [67].
Камакура кезеңіндегі кеңістіктік өнер де дзэн-буддизмнің үлкен әсерінде
қалды. Бұл XIII ғасырда кең етек алған дзэн монастырларының қатал
бейнесінде көрінген.
Муромати кезеңі (1333-1575) – 1333 жылы билікке Асикага кланының
сёгундарының келуімен басталды және өзінің атын әскери үкімет орналасқан
Киотоның бір кварталы – Муроматиден алды.
Муромати кезеңінің күнделікті мәдениетінде өзгеріс пайда болады. Оған
дейін жалпылық стилінің орнына жекелік стилі келеді. Сарайлық
кешендерден басты ғимаратының алдындағы басты алаң мен галерея жоғалды.
Бөлмелердің көлемі кішірейді, құпиялы бөлмелер пайда болды, қабырғаларға
кітап сөрелері толтырылды. Жаңалық ретінде қозғалатын қабырғалар мен
қақпалар жасалды және осының көмегімен үйдің интерьері үй жанындағы бақ
кеңістігімен үйлесе алатын болды. Жапондықтардың күнделікті өміріндегі
әдемілікке деген ұмтылыс табиғи құбылыстарға сезімталдылығын оятты.
Аралдарға күз келгенде үйлерді үйеңкі ағашының қызыл жапырақтарымен
әшекелеген. Көктем жапондықтарға гүлденген шие – сакура ағашының гулденген
қызғылт гүлдерін сыйлайды. Жаңа жыл күндерінде үйлер бамбук пен қарағай
ағашының бұталарымен және түрлі жарық шамдарымен әсемделеді.
XIV-XVI ғ.ғ. сәулет өнерінің ерекшелігі, ағаштан жасалған кішігірім
жартылай сарай, жартылай храмдардан көрінді. 1398 жылы Киотода сёгунның
сарайы болған Алтын павильон салынды, ал 1408 жылы ол монастырға айналған
[68].
Екінші және үшінші сёгунаттың арасындағы аз уақытта (1575-1614)
билікті өз қолына мықты басқарушылар Ода Набунага мен Тоётоми Хидэёси
шоғырландырды. Олардың билігі кезінде көптен күткен бейбітшілік орнады.
Басыбайлы мәдениет пайда болады, феодалдардың үлкен мұнаралары бар ірі
сарайлары салынады. Оның бірі 1580-1600 ж.ж. салынған Ақ тұра сарайы
болды. Бұл – жоғары орналасқан пирамидалы тастан жасалған негізде тұрған
ағаш ғимарат еді. Оның ішінде бірнеше алаң, қақпан-қақпа, жер үсті және жер
асты қабаттары, құпия есіктер мен аппақ үш мұнара болған.
XIV-XVI ғасырларда монохромдық бейнелеу өнері – су мен тушьпен
салынатын суреттер пайда болды. Бұл өнер түрі XV ғасырда Қытайдан келіп,
өзінің гүлдену кезіне түсті. Суретшінің міндеті бейнеленіп жатқан заттың
рухын қағаз бетінде қозғалта білу еді.
Дзэн өнерінің шарықтау шегі мен синтезі – Ногаку – но классикалық
театры болды. Драмалық театрдың бұл танымал формасы саругаку (маймыл
театры) деген сөзден шыққан. Ол шамамен VIII ғасырда пайда болған және
шаруалардың еңбегімен байланысты билер жиынтығы болып табылады. Оның ішінде
акробатика және басқа да қимыл элементтері болады. Бұл театрдың ең бірінші
даму сатыларындағы танымал болған тұлғалар – актер мен драматург Канъами
мен оның ұлы Дзэами еді. Әсіресе, осы Дзэами но театрын қазіргі кездегі
таныс формасын: актерлердің әдетте бетперде киіп ойнайтын, би-
драматургиялық, музыкалық формасын қалыптастырды.
Саругаку деген комедиялық формасы жеке театрдың түрі болып
қалыптасып, кёгэн деген атқа ие болды. Кёгэн әдетте но пьесаларының
арасындағы интервалдарда көрсетілетін. Но мен кёгэн пьесалары бірге
ойналатын ногакудо театрында тек қана ер адамдар ойнаған.
Бунраку қуыршақ театры соңғы деректер бойынша XVI ғасырдың соңында
пайда болған. Но мен кёгэн сияқты бұл жерде де, ер адамдар ойнаған.
Кабуки. Алғашында, VII ғасырда бұл театрдағы спектакльдерде әйел
адамдардың топтары ойнаған, бірақ 1629 жылы Токугава сёгунаты қоғамның
моральдік жағдайын ойлап, актрисаларға ойнауға тыйым салынды. Осыдан кейін,
Мэйдзи кезеңіне дейін Жапонияда актрисалар болмаған. Кабукидің ерекшелігі:
би өнерін ығыстырылып, драмалық өнербасты орынға шықты. Солай, сахнада
атақты маманданған драматургтердің туындылары пайда болған.
Эдо кезеңі (1614-1868) – жапон феодализмінің соңғы кезеңі мен Жаңа
заман кезеңінің басы. Бұл үшінші сёгунат – Токугава сёгунатының уақыты
болып табылады. Бұл кезеңнің аты жаңа астана - Эдоға (Токио) байланысты
қойылған. Мәдени құндылықтардың басты тұтынушылары мен жаратушылары үшінші
тап – қала тұрғындары табының өкілдері болған. Бұл декоротивті-қолданбалы
өнердің гүлдену кезеңі болған. Суретшілер бейнелеу өнерінің түрлі
туындыларын, гравюралар, лактан жасалған туындылар, керамикалар жасаған,
ширмаларға, желпуіштерге, кимоноға сурет салған. Жапониядан тыс аймақтарда
түрлі түсті және алтын лактан жасалған бұйымдар өте танымал болған екен.
Олар түсті папье-машеден, жібектен жасалып, кейін көп рет лакпен қапталған.
Эдо кезеңінің бұйымдары алтын мен жылтырмен инкрустацияланған, ойып қашау
мен рельефпен байытылған.
XVII-XVIII ғ.ғ. қара және ақ фонда жасалған, түсті жазулармен
әсемделген керамиканың жаңа түрі пайда болады. Керамика мен лакпен, XVII
ғасырдан бері жасалатын, өзінің әсемділігімен айрықшаланатын фарфор
бәсекеге түсті.
Билік қала тұрғындарына киім тігуге қымбат мата қолдануға тыйым
салғандықтан, қарапайым маталарды қарапайым суреттермен әрлеу өнері дами
бастады. Жапондықтардың ұлттық киімі – кимононың суреті жыл мезгіліне, ал
түсі – адамның жасына, мінезіне тіпті көңіл-күйіне сай болуы керек.
Кимононың белбеуі (оби), әдетте, көзге анық түспейтін түстермен, гүлдер,
құстар, бұталар мен бет желпуіштердің суреттерімен ерекшеленеді. Ұлттық
костюмнің дамуымен, декоротивті өнердің ерекше бір түрі – нэцкенің пайда
болуы байланысты. Бұл өнердің бір түрінде ғасырлардың сәулетшілік өнерінің
дәстүрлерінің қорытындысы бейнеленеді. Жапон киімінде қалта болмаған,
сондықтан заттарды белбеуге жіппен байлау үшін, нэцке – түйме–салпаншақ
қолданған. Бейнелеуде танымал объект – түлкі болды, себебі жапондықтардың
көзқарасы бойынша, ол өз бейнесін ауыстыра алатын ерекшелікке ие жануар
еді. Және де, күріш пен молшылық құдайы түлкі бейнесінде болған деген сенім
бар еді [64, 123-б].
Сонымен, ұлттық негізде қалыптасқан жапон мәдениеті, Үндіқытай
аймағының мәдени ерекшелігін өзіне сіңіре ала тұра, өзінің жекелігін
жоғалтпады. Жапон мәдениеті, өзінің дамуының барлық сатыларында әдемілікке
деген ұмтылысымен, оны күнделікті өмірге сай ете алуымен, табиғатқа деген
қамқорлығымен, адамзат әлемі мен құдайлар әлемі бөлінбес деген сезімімен
ерекшеленеді.
1.2 Жапон дәстүрлі мәдениеті – азиялық мәдениеттердің қойнауы ретінде
Жапонияның дәстүрлі мәдениеті азиялық мәдениеттердің ұлы шеңберіне
жатады, сондықтан оны қарастырған кезде бірқатар ерекшеліктерді ескеру
қажет. Біріншіден, ол дәстүрлі түрде буддизмнің әсерімен қалыптасқан,
сонымен қатар Азияның ұлы мәдениеттерінің жетістіктерін өзіне сіңірген.
Шынында да, Азия жалғыз және біртұтас: азиялық әлемді екіге бөліп отырған
Гималай таулары қытайлық және үнділік сияқты күшті мәдениеттердің
байланысына тек көңіл аудартады. Араб мәдениетінің серілігі, парсылық
поэзия, үнділік ойлау – барлығы, азиялық әлемнің біртұтастығын, өмірінің
нақты шекараны білмейтін әр түрлілігі мен құбылмалығын көрсетеді.
Ислам, атты әскер түріндегі, әскери киімдегі конфуцийшілдік деп
бейнеленсе, ал буддизм – азиялық ойлардың барлық жүйелері өзен секілді
келіп құятын ұлы идеализм мұхиты болып табылады. Көп ғасырлар бойы
сақталған егемендігі Жапонияны азиялық ойлар мен мәдениеттерін сақтаушы
қазына қорына айналдырды. Жапон ғалымы Какузо Окакуроның айтуынша: Жапония
азиялық мәдениеттердің мұражайы. Осындай тезисті айтудың нақты негізі бар.
Мысалы, Нара храмдық кешені, онда көрсетілген Үндістан өнері мен Тан
кезеңіндегі Қытай мәдениетінің туындыларын еске түсіру жеткілікті.
Екіншіден, жапондықтарға тән аса күшті дәстүршілдік сипаты бар. Яғни,
халықтық сенімдердің нормативті функцияларымен негізгі шығыстық діндердің
(конфуцийшілдік, буддизм және т.б) қиыслысуы жапон ұлтының өмірінде әлі
ұзақ уақытқа дейін үлкен рөлге ие болып тұрады. Жоғарыда аталып кеткен
Какузо Окакуро жапон дәстүрлі мәдениетінің қазіргі замандағы рөлін былайша
айқындайды: Фудзивара аристократиясы тәртібіндегі Тан идеалын бейнелейтін,
қапастағы дзен-буддизм мен Но билеріне ұқсас болып келетін Яматоның
поэзиясы мен Бугако музыкасы – біздің қазіргі заманда да ляззат пен шабыт
көзі [69]. Яғни, бұл сөздің мәні: Жапония заманауи күштер мен жаңалықтарды
өзіне сіңірсе де, нағыз азиялық рухты сақтай алды.
Жапон дәстүрлі мәдениеті бірегей және ғажайып болып табылады, ол рухани
әлемдегі қайшылықтарға толы. Бір жағынан, қытай мәдениетімен салыстырғанда,
таңғажайып сыпайылық, шынайылығы көбірек, ал салтанаттылығы азырақ болып
келеді. Басқа жағынан қарасақ, самурайдың өткір семсері, батырлық,
жауынгерлік пен жанқиярлық, осының барлығы тек ислам сарбаздарының соқыр
фанатизмімен ғана тең. Сирек кездесетін еңбекқорлықтың асқынған намыс
сезімі мен императорға, оқытушыға немесе басқа да басшыларға деген терең
алалдықпен үйлесімі; талғампаз Шығысқа жат, қарапайымдылық пен
кішіпейілділік үйлесетін әсемдікке деген сезім; ықшамдылық пен киімнің
ғажайып талғамы, интерьер жабдықтарының ерекшелігі; күнделікті қарбаластан
арылу мен табиғи әсемдікте рухани тыныштық табу қабілеттілігі, басқа
халықтар мен мәдениеттердің жетістіктерін өзіне сіңіре отырып, өзіндік
ұлттық ерекшелікті, жапондықты сақтау алғырлығы, осының барлығы жапон
дәстүрлі мәдениетінің қысқаша сипаты болып келеді.
Жапон мәдениетіне қытай және үнді өркениеті жан-жақтан ерекше үлкен
әсерін тигізді. Жапондықтар индуизм, конфуцийшілдік, даосизм, буддизм
дәстүрлерінен, өзінің қажеттілігіне сай, қайталанбас сипаттар енгізіп,
құндылықтарын сіңіре алды. Оған дәлел ретінде, дзэн-буддизмді, қытайлық
чань-буддизммен салыстырғанда, таза жапондық құбылыс екенін айыра аламыз
[70].
Жапон мәдениетінің өзгешелігінің қалыптасуында айтарлықтай әсерін
синтоизм, буддизм мен конфуцийшілдік тигізді, оларды толығымен қарастырсақ:
Синто – құдайлар жолы. Бұл – ежелгі жапон діні. Оның қайнар көздері әлі
күнге дейін анықталмаса да, барлық зерттеушілер бір ауыздан оның Жапонияда
бастау алып, Қытайдың әсерінен тыс дамығанын айтады. Синто ежелгі
аңыздардың тегін білдіреді, себебі, ертедегі буддалық синтоизмде таңғажайып
әлем – жапондықтар пір тұтатын құдайлар мен рухтар (коми) туралы айтылады.
Синтоизм өте ежелде пайда болып, жабайы халықтардың сенім формаларына сай
культтер - тотемизм, анимизм, магия, өлілерге табыну, көсемге табыну және
тағы басқаларын өзіне сіңіргені мәлім. Басқа халықтар сияқты, жапондықтар
да, қоршаған табиғи құбылыстарды жандандырып, рухтар мен құдайлар
әлемімінің делдалдары саналатын сиқыршы, дуагер мен шамандарды қастерлеген.
Одан кейін ғана, буддизмнің әсерімен, синтоистік шамандар, түрлі құдайлар
мен рухтарға арнап салынған храмдарда салттар жасайтын абыздарға айналды.
Буддизм Жапонияға біздің заманымызға дейін кірген болатын, бірақ,
жапондықтардың психологисына айтарлықтай әсерін V-VI ғасырларда тигізе
бастады, ол кезде Жапонияға буддалық монахтармен қатар қытай тілінде
жазылған қасиетті буддалық кітаптар келді. Тарихшылардың арасында, жапон
қоғамына буддизмнің қалай сәтті енгені туралы ортақ ой жоқ болса да, оның
Жапониядағы бір жарым мың жылдық тарихында елге жағымды негіз салғаны дәлел
болып табылады. Қандай жағдайда да, Хейан кезеңі (VIII-XII ғғ.) –
қалыптасуына буддизм көмегін тигізген, классикалық жапондық мемлекеттілік
пен мәдениеттің алтын ғасыры екені мәлім. Және де, дәл осы Жапонияда
мемлекетттік басқарудың теориялық негізі буддизм болып келетіні, ал ол
сэйкё-итти – саясат пен дін бірлігі деген қағидаға айқын болды.
Конфуцийшілдік те жапон қоғамының этникалық және діни өмірінің негізінде
маңызды орын алған. Жапонияда пайда болғаннан бастап конфуцийшілдік
буддизмнің көлеңкесінде қалып отырды. Оның гүлденуі XIII ғасырға келеді,
осы уақытта конфуцийшілдіктің буддалық сенімнің билігінен шығып, өзінің
тәуелсіздігін алуы жүзеге асты. Сол кезде, елде феодалдардың күресі,
әлеуметтік толқулар мен көтерілістер болған уақыт еді, дәл осындай
оқиғаларда конфуцийшілдік елдің тұрақтылығы мен әлеуметтік үрдістерді
басқаруға айтарлықтай көмегін тигізді [68, 30-б.].
Конфуцийшілдік пен буддизм, қытайлық саяси және философиялық ой-пікір
Жапонияның ертеде қалыптасқан қоғамының, ортағасырда (VII-IX ғғ.), қайта
құрылуына әсер етті және ол қайта құрулар қытай нұсқасы бойынша жүрді. Бұл
өзгерістер, халық өмірі мен басқару саласының барлық ортасын қамтитын заң
шығарушы ережелерді жасаумен анықталды. Осындай заңдардың ішінде ең
маңыздысы Тайхо заңдар жинағы болып табылады. Ол жерде жаңа екі ереже
енгізілді: мемлекеттің жер қорына иелену және әр адамның жеке жер телімін
иелену құқығы.
Жапон тарихшылары, үлкен заңшығару жұмыстары жүргізілген үшін, VII-IX
ғасырды заңдар кезеңі деп атайды. Бірақ бұл уақыт басқа да маңыздылығымен
есте қалды: қоғамдық және мемлекеттік өмірге заңның қағидасы енді.
Қарапайым-құқық өзінің шеңберінде қызмет етіп қала берді, бірақ оның үстіне
мемлекеттік заң шығып, халықтың санасында жаңа идея – заңдылы идеясы енді.
Бұл идеяның халық санасына жіберген тамыры терең болғаны соншалық, елдің
түрлі таптарындағы адамдардың іс-әрекетін анықтайтын күшті факторлардың
бірі болып қалыптасты.
1185 жылдан кейін елдегі үстемдік позицияларды самурайлар алып,
император мен оның сарайы елде саяси рөлін жоғалтып алды. Іс жүзінде билік
сёгунға тиесілі болды, ал орталық Камакура қаласында орналасты. Камакура
кезеңінің көп бөлігін азаматтық соғыстар нәтижесінде елде орталықтанған
мемлекет пайда болып, оның басына жапондық Иван Грозный аталған Тоётоми
Хидеёси келді. Самурайлар кастасы немесе буси өзінің өмір салтын алып
келеді, ал ол жапон рухани әлемінде өзгерістерін енгізіп, дзэн-буддизм
құрметті орынға ие болады. Дәл осы дзэн-буддизм Жапонияны ұлы рухани қайта
жандануына алып келіп, ұлттық психологияның қалыптасуына салмақты ықпалын
тигізді. Дзэн ілімінің ортағасырлық Жапониядағы жалпыны қамтитын әсерінің
себебі, феодалдардың тап аралық соғыстары жағдайында орталық билік
идеология мен өзін-өзі тәртіпке келтіре алатын тәжірибелік жүйеге мұқтаж
болған. Өзінің айнымас салт жоралары және машықтандырғыш жаттығуларымен
дзэн доктринасы осы қажеттіліктерге жауап бере алды, ол өлім культін
ұстанатын самурайлармен мақұлданды.
Токугава Иэясудың билігі кезінде жапон ерекшелігінің қалыптасуы жүзеге
асты және сол кезде Жапонияның мықты мемлекет болуына негіз салынды.
Сёгунаттың саясаты көбінесе шаруалар мен ақсүектер бастайтын бүліктер мен
толқулар арқасында болатын ішкі тұрақсыздықты реттеуге бағытталды. Күрделі
экономикалық стратегия, оңшыл қадамдар, көп ғасырлық ойлау санасын өзгерту,
самурайлардың әскери сезімін эстетикалық талғам арқылы тұрақтандыру –
осының барлығы дін мен философияда қажетті теориялық тұжырымдарды керек
етті. Буддизм, синто мен конфуцийшілдік, кейін бакуфу әскери үкіметі
қолданған жаңа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz