Банктік капиталы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1. БАНКТІК КАПИТАЛЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... .
1.1.Банктік жүйе . нарықтық экономиканың маңызды құрылымы ... ... ... .8 1.2.Банк ресурстары, олардың қалыптасу көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26 1.3.Банктің меншікті капиталының құрылымы,қызметі ... ... ... ... ... ... ... .43
2. БАНКТІК КАПИТАЛ АКТИВТЕРІ МЕН МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН ТАЛДАУ («АЛЬЯНС БАНК» АҚ МЫСАЛЫНДА) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1.«Альянс Банк» АҚ.ын қаржылық талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
2.2.Банктің негізгі операцияларының шығындары мен табыстары ... ... ...57
2.3.Банктік капиталының өтімділік көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ...74
2. БАНК ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖӘНЕ ТҰРАҚТАНДЫРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1.Банктің жүргізілетін операциялар және ұсынылатын қызметтердің тиімділігін арттыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 81
3.2.Әлемдік тәжірибедегі банктік өтімділікті басқару әдістері ... ... ... ... ..91
қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...96
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .98
1. БАНКТІК КАПИТАЛЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... .
1.1.Банктік жүйе . нарықтық экономиканың маңызды құрылымы ... ... ... .8 1.2.Банк ресурстары, олардың қалыптасу көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26 1.3.Банктің меншікті капиталының құрылымы,қызметі ... ... ... ... ... ... ... .43
2. БАНКТІК КАПИТАЛ АКТИВТЕРІ МЕН МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН ТАЛДАУ («АЛЬЯНС БАНК» АҚ МЫСАЛЫНДА) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1.«Альянс Банк» АҚ.ын қаржылық талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
2.2.Банктің негізгі операцияларының шығындары мен табыстары ... ... ...57
2.3.Банктік капиталының өтімділік көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ...74
2. БАНК ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖӘНЕ ТҰРАҚТАНДЫРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1.Банктің жүргізілетін операциялар және ұсынылатын қызметтердің тиімділігін арттыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 81
3.2.Әлемдік тәжірибедегі банктік өтімділікті басқару әдістері ... ... ... ... ..91
қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...96
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .98
Тәуелсіздікке қолымыз жеткен алғашқы күннен бастап еліміз барлық қажыр-қайратымен еңбектеніп көптеген жетістіктерге жетті, қазіргі кезде Қазақстан барған сайын нық сеніммен алға басып келеді. Дамудың өзі таңдаған даңғылына түскен еліміздің атағы шартарапқа таралып, әлемдік қоғамдастықтың алдындағы абыройы да жылдан жылға артып отыр. Біз экономикамыз мен мемлекетіміздің берік іргетасын қаладық. Қазақстанның алдағы дамуы, кемел келешегі экономикалық, әлеуметтік, саясаи және әкімшілік тұрғыда жан-жақты сараланып, түбегейлі жаңа кезеңге батыл қадам басуда.
Банктік жүйе – нарықтық экономиканың маңызды құрылымдарының бірі. Банктер мен қаржылық серіктестіктер шаруашылық органдарының шаруашылық қызмет процесінде уақытша бос капиталдарын, халық жинақтарын және басқа да бос ақша қаражаттарды тартады, кейін оларды қарыз алушыларға уақытша пайдалануға ұсынады, ақшалай есеп-айырысуларды жүргізеді және экономика үшін әр түрлі қызметтер көрсетеді, осылайша банктер өндірістің тиімділігі мен қоғамдық өнімнің айналысына әсер етеді.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Президентіміз «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты халыққа Жолдауында: «Қазақстанның банк жүйесі тарапынан экономиканың келешегі зор секторларына нарықтық жағынан орнықты қолдау көрсетуі үшін жағдай жасалуын және банктердің өңірлік экономикалық жобаларға, соның ішінде мемлекеттік – жеке меншік әріптестік шеңберінде қатысуын күшейту қажет.»/1, 10б./, – деп айтқандай, нарықтық жағдайда біздің елімізде банктер мен басқа несиелік институттардың даму болашақтары бойынша сұрақтары ерекше болып келеді.
Экономикамыздың дамуына үлкен өзіндік үлесін қосып жатқан Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің дамып, халықаралық стандарттарға сай болып жатқандығын айта аламыз.
М. Р. Насырова бойынша банк жүйесі өзара байланысты алуан түрлі банктер мен банк институттарының жиынтығы, несие жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады.
Банктік капиталды басқарумен байланысты қызметті екі негізгі бөлімге бөлуге болады: қажетті банктік капиталды есептеулерді жүргізуді қамтитын банктік капиталды талдау және қаржылық шешімдерді қабылдау.
Банктік жүйе – нарықтық экономиканың маңызды құрылымдарының бірі. Банктер мен қаржылық серіктестіктер шаруашылық органдарының шаруашылық қызмет процесінде уақытша бос капиталдарын, халық жинақтарын және басқа да бос ақша қаражаттарды тартады, кейін оларды қарыз алушыларға уақытша пайдалануға ұсынады, ақшалай есеп-айырысуларды жүргізеді және экономика үшін әр түрлі қызметтер көрсетеді, осылайша банктер өндірістің тиімділігі мен қоғамдық өнімнің айналысына әсер етеді.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Президентіміз «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты халыққа Жолдауында: «Қазақстанның банк жүйесі тарапынан экономиканың келешегі зор секторларына нарықтық жағынан орнықты қолдау көрсетуі үшін жағдай жасалуын және банктердің өңірлік экономикалық жобаларға, соның ішінде мемлекеттік – жеке меншік әріптестік шеңберінде қатысуын күшейту қажет.»/1, 10б./, – деп айтқандай, нарықтық жағдайда біздің елімізде банктер мен басқа несиелік институттардың даму болашақтары бойынша сұрақтары ерекше болып келеді.
Экономикамыздың дамуына үлкен өзіндік үлесін қосып жатқан Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің дамып, халықаралық стандарттарға сай болып жатқандығын айта аламыз.
М. Р. Насырова бойынша банк жүйесі өзара байланысты алуан түрлі банктер мен банк институттарының жиынтығы, несие жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады.
Банктік капиталды басқарумен байланысты қызметті екі негізгі бөлімге бөлуге болады: қажетті банктік капиталды есептеулерді жүргізуді қамтитын банктік капиталды талдау және қаржылық шешімдерді қабылдау.
1 Назарбаев Н.Ә. Президентіміздің Қазақстан халықына Жолдауы «Болашақты бірге құрайық», Астана 2011ж.
2 Назарбаев Н.Ә. Президентіміздің Қазақстан халықына Жолдауы «Жаңа онжылдық жаңа өрлеу Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері», Астана 2010ж.
3 Назарбаев Н.Ә. Президентіміздің Қазақстан халықына Жолдауы «Дағдарыстан жаңару мен дамуға», Астана 2009ж.
4 Назарбаев Н.Ә. Президентіміздің Қазақстан халықына Жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан», Астана 2007ж. 28 ақпан, Егемен Қазақстан 2007ж. 1 наурыз
5 Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2030» Біздің Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы: Халыққа жолдау// Егемен Қазақстан – 1997 – 11 ақпан
6 М.Р. Насырова, С.Р. Токсанбай. Современный экономический русско-казахский толковый словарь-справочник. – Алматы: 2003. – 880 стр.
7 ҚР Банктер және банктік іс-әрекеті туралы заң (2004 жылдың тамыз айындағы жағдайы бойынша);
8 А.Д. Шеремет, Г.Н.Щербакова. Финансовый анализ в коммерческом банке – М.: Финанасы и статистика, 2000. – 256 с.
9 Банковское дело: учебник/ под ред. Тавасиева: М: Юнити – Бана, 2004 – 527с.
10 Ахметжанқызы Л. Ел экономикасын қаржыландыру – банктердің басты мақсаты/ Жас қазақ үні, 2005 – 8-14 шілде, 9б.
11 Бертаева К. Управление деятельностью финансовых институтов// Қаржы-Қаражат – 2007 - №1, 19-24б.
12 Зиябек Б. Банкілер өздеріне ыңғайлы жағдай жасауда// Түркістан – 2007 – 3 сәуір – 2б.
13 С.Б. Мақыш. Коммерциялық банктер операциялары: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2002. – 229 бет.
14 Маркова О. М. Коммерческие банки и их операции. -М.: Банки и биржи: ЮНИТИ, 1995.
15 Е.Ф. Жуков. Банковское дело. 2-ое издание. – М: 2006.
16 Коробов Ю. И. Практика банковской конкуренции. Саратов: Издат. центр Сарат. экон. академии, 1996г.
17 Лим А. Депозит - капитал, приносящий доход //Каржы Каражат. -Алматы, 2000. -N 11-12. - С. 69-70
18 Лисак Б. Межбанковские заимствования - как инструмент финансовой политики коммерческих банков // Банки Казахстана. -Алматы, 2000. -N 5. - С. 21-24
19 Лисак Б.И. Оценка эффективности банковских услуг по инкассации (методический аспект) // Банки Казахстана. -Алматы, 2001. - № 6. - С. 18-20.
98
20 Полушкин В.Ю. Анализ стабильности управления активными и пассив-ными операциями в коммерческом банке// Бухгалтерия и банки. -2000. -N1. - С. 40-48
21 «Банк қызметі туралы» ҚР құқықтық актілер жиынтығы – Алматы: Юрист, 2005 – 177б
22 Лисак Б.И. Об оценке эффективности операций банков по предоставле-нию гарантий // Банки Казахстана. -Алматы, 2001. - № 7. - С.4-6
23 Жунусова Г. Некоторые особенности банковской конкуренции// АльПари. -Алматы, 2000. -N3-4. - С.100-103. -Библиогр.: 8назв.
24 Ұлттық Банк басқармасының № 219 қаулысымен бекітілген «Пруденциалдық нормативтер туралы» Ереже (27.10.97 ж. № 380, 28.08.98 ж. № 157 және 02.06.00 ж. № 265 өзгерістер мен толықтырулар ескерілген)
25 Куанова Г. Теоретические основы развития депозитного рынка// Евразийское сообщество. -Алматы, 2001. -№3. - С. 72-83. -Библиогр.: 11 назв.
26 Виноградова Т. Н. Банковские операции: Учеб.для сред. проф. образования. - Ростов н/Д: Феникс, 2001. -378 с.
27 Гарантирование банковских депозитов : Мировая практика и российские проблемы/ Э. Перотти, С. Фриз, К. Эггенбергер, М. Малютина // Деньги и кредит. -2000. -N 6. - С. 47-53.
28 Давлетова М.Т. Современное состояние банковской системы и пер-спективы развития рынка банковских услуг в Казахстане// Финансы Ка-захстана Каржы Каражат. -Алматы, 2000. -№ 9-10. - С.37-50
29 В.Е. Черкасов. Финансовый анализ в коммерческом банке. Москва: Инфра-М. 1995г.
30 Сейтқасымов Ғ.С. Ақша, Несие, Банктер: Оқулық. – Алматы: «Экономика», 2005. – 416 бет.
31 Джозлин Р.В. Банковский маркетинг. М.: Финансы и статистика, 1998г.
32 Жуков Е.Ф. Банки и банковские операции: Учеб. для ВУЗов. - М.: Банки и биржи: ЮНИТИ, 1997. -471 с.
33 Марченко Г. А. Банковский сектор Казахстана: состояние и перспек-тивы развития // Банки Казахстана. -Алматы, 2001. -№ 10. - С. 2-11.
34 Марченко Г. Современное состояние и перспективы развития финансового рынка и банковской системы Казахстана // Банки Казахстана. -Алматы, 2000. -N3. - С.2-5
35 Махмутова М. Эволюция банковской системы // Банки Казахстана. -Алматы, 2005. -N 5. - С. 16-20
36 Утеулин Е. Основные операции банков// Банки Казахстана. -Алматы, 2000. -№ 3. - С.60-61
37 Черкасов В.Е. Банковские операции: маркетинг,анализ,расчеты: Учеб.-практ.пособие. -М.: Метаинформ, 1995. - 208 с.
2 Назарбаев Н.Ә. Президентіміздің Қазақстан халықына Жолдауы «Жаңа онжылдық жаңа өрлеу Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері», Астана 2010ж.
3 Назарбаев Н.Ә. Президентіміздің Қазақстан халықына Жолдауы «Дағдарыстан жаңару мен дамуға», Астана 2009ж.
4 Назарбаев Н.Ә. Президентіміздің Қазақстан халықына Жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан», Астана 2007ж. 28 ақпан, Егемен Қазақстан 2007ж. 1 наурыз
5 Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2030» Біздің Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы: Халыққа жолдау// Егемен Қазақстан – 1997 – 11 ақпан
6 М.Р. Насырова, С.Р. Токсанбай. Современный экономический русско-казахский толковый словарь-справочник. – Алматы: 2003. – 880 стр.
7 ҚР Банктер және банктік іс-әрекеті туралы заң (2004 жылдың тамыз айындағы жағдайы бойынша);
8 А.Д. Шеремет, Г.Н.Щербакова. Финансовый анализ в коммерческом банке – М.: Финанасы и статистика, 2000. – 256 с.
9 Банковское дело: учебник/ под ред. Тавасиева: М: Юнити – Бана, 2004 – 527с.
10 Ахметжанқызы Л. Ел экономикасын қаржыландыру – банктердің басты мақсаты/ Жас қазақ үні, 2005 – 8-14 шілде, 9б.
11 Бертаева К. Управление деятельностью финансовых институтов// Қаржы-Қаражат – 2007 - №1, 19-24б.
12 Зиябек Б. Банкілер өздеріне ыңғайлы жағдай жасауда// Түркістан – 2007 – 3 сәуір – 2б.
13 С.Б. Мақыш. Коммерциялық банктер операциялары: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2002. – 229 бет.
14 Маркова О. М. Коммерческие банки и их операции. -М.: Банки и биржи: ЮНИТИ, 1995.
15 Е.Ф. Жуков. Банковское дело. 2-ое издание. – М: 2006.
16 Коробов Ю. И. Практика банковской конкуренции. Саратов: Издат. центр Сарат. экон. академии, 1996г.
17 Лим А. Депозит - капитал, приносящий доход //Каржы Каражат. -Алматы, 2000. -N 11-12. - С. 69-70
18 Лисак Б. Межбанковские заимствования - как инструмент финансовой политики коммерческих банков // Банки Казахстана. -Алматы, 2000. -N 5. - С. 21-24
19 Лисак Б.И. Оценка эффективности банковских услуг по инкассации (методический аспект) // Банки Казахстана. -Алматы, 2001. - № 6. - С. 18-20.
98
20 Полушкин В.Ю. Анализ стабильности управления активными и пассив-ными операциями в коммерческом банке// Бухгалтерия и банки. -2000. -N1. - С. 40-48
21 «Банк қызметі туралы» ҚР құқықтық актілер жиынтығы – Алматы: Юрист, 2005 – 177б
22 Лисак Б.И. Об оценке эффективности операций банков по предоставле-нию гарантий // Банки Казахстана. -Алматы, 2001. - № 7. - С.4-6
23 Жунусова Г. Некоторые особенности банковской конкуренции// АльПари. -Алматы, 2000. -N3-4. - С.100-103. -Библиогр.: 8назв.
24 Ұлттық Банк басқармасының № 219 қаулысымен бекітілген «Пруденциалдық нормативтер туралы» Ереже (27.10.97 ж. № 380, 28.08.98 ж. № 157 және 02.06.00 ж. № 265 өзгерістер мен толықтырулар ескерілген)
25 Куанова Г. Теоретические основы развития депозитного рынка// Евразийское сообщество. -Алматы, 2001. -№3. - С. 72-83. -Библиогр.: 11 назв.
26 Виноградова Т. Н. Банковские операции: Учеб.для сред. проф. образования. - Ростов н/Д: Феникс, 2001. -378 с.
27 Гарантирование банковских депозитов : Мировая практика и российские проблемы/ Э. Перотти, С. Фриз, К. Эггенбергер, М. Малютина // Деньги и кредит. -2000. -N 6. - С. 47-53.
28 Давлетова М.Т. Современное состояние банковской системы и пер-спективы развития рынка банковских услуг в Казахстане// Финансы Ка-захстана Каржы Каражат. -Алматы, 2000. -№ 9-10. - С.37-50
29 В.Е. Черкасов. Финансовый анализ в коммерческом банке. Москва: Инфра-М. 1995г.
30 Сейтқасымов Ғ.С. Ақша, Несие, Банктер: Оқулық. – Алматы: «Экономика», 2005. – 416 бет.
31 Джозлин Р.В. Банковский маркетинг. М.: Финансы и статистика, 1998г.
32 Жуков Е.Ф. Банки и банковские операции: Учеб. для ВУЗов. - М.: Банки и биржи: ЮНИТИ, 1997. -471 с.
33 Марченко Г. А. Банковский сектор Казахстана: состояние и перспек-тивы развития // Банки Казахстана. -Алматы, 2001. -№ 10. - С. 2-11.
34 Марченко Г. Современное состояние и перспективы развития финансового рынка и банковской системы Казахстана // Банки Казахстана. -Алматы, 2000. -N3. - С.2-5
35 Махмутова М. Эволюция банковской системы // Банки Казахстана. -Алматы, 2005. -N 5. - С. 16-20
36 Утеулин Е. Основные операции банков// Банки Казахстана. -Алматы, 2000. -№ 3. - С.60-61
37 Черкасов В.Е. Банковские операции: маркетинг,анализ,расчеты: Учеб.-практ.пособие. -М.: Метаинформ, 1995. - 208 с.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1. БАНКТІК КАПИТАЛЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... .
1.1.Банктік жүйе – нарықтық экономиканың маңызды құрылымы ... ... ... .8
1.2.Банк ресурстары, олардың қалыптасу
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26 1.3.Банктің меншікті
капиталының құрылымы,қызметі ... ... ... ... ... ... ... ..43
2. БАНКТІК КАПИТАЛ АКТИВТЕРІ МЕН МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН ТАЛДАУ (АЛЬЯНС
БАНК АҚ МЫСАЛЫНДА) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
2.1.Альянс Банк АҚ-ын қаржылық
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..54
2.2.Банктің негізгі операцияларының шығындары мен табыстары ... ... ...57
2.3.Банктік капиталының өтімділік көрсеткіштерін
талдау ... ... ... ... ... ...74
2. БАНК ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖӘНЕ ТҰРАҚТАНДЫРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1.Банктің жүргізілетін операциялар және ұсынылатын қызметтердің
тиімділігін
арттыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...81
3.2.Әлемдік тәжірибедегі банктік өтімділікті басқару
әдістері ... ... ... ... ..91
қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 96
ПАЙДАЛАНҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
8
КІРІСПЕ
Тәуелсіздікке қолымыз жеткен алғашқы күннен бастап еліміз барлық
қажыр-қайратымен еңбектеніп көптеген жетістіктерге жетті, қазіргі кезде
Қазақстан барған сайын нық сеніммен алға басып келеді. Дамудың өзі таңдаған
даңғылына түскен еліміздің атағы шартарапқа таралып, әлемдік қоғамдастықтың
алдындағы абыройы да жылдан жылға артып отыр. Біз экономикамыз мен
мемлекетіміздің берік іргетасын қаладық. Қазақстанның алдағы дамуы, кемел
келешегі экономикалық, әлеуметтік, саясаи және әкімшілік тұрғыда жан-жақты
сараланып, түбегейлі жаңа кезеңге батыл қадам басуда.
Банктік жүйе – нарықтық экономиканың маңызды құрылымдарының бірі.
Банктер мен қаржылық серіктестіктер шаруашылық органдарының шаруашылық
қызмет процесінде уақытша бос капиталдарын, халық жинақтарын және басқа да
бос ақша қаражаттарды тартады, кейін оларды қарыз алушыларға уақытша
пайдалануға ұсынады, ақшалай есеп-айырысуларды жүргізеді және экономика
үшін әр түрлі қызметтер көрсетеді, осылайша банктер өндірістің тиімділігі
мен қоғамдық өнімнің айналысына әсер етеді.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Президентіміз Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан
атты халыққа Жолдауында: Қазақстанның банк жүйесі тарапынан экономиканың
келешегі зор секторларына нарықтық жағынан орнықты қолдау көрсетуі үшін
жағдай жасалуын және банктердің өңірлік экономикалық жобаларға, соның
ішінде мемлекеттік – жеке меншік әріптестік шеңберінде қатысуын күшейту
қажет.1, 10б., – деп айтқандай, нарықтық жағдайда біздің елімізде
банктер мен басқа несиелік институттардың даму болашақтары бойынша
сұрақтары ерекше болып келеді.
Экономикамыздың дамуына үлкен өзіндік үлесін қосып жатқан Қазақстан
Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің дамып,
халықаралық стандарттарға сай болып жатқандығын айта аламыз.
М. Р. Насырова бойынша банк жүйесі өзара байланысты алуан түрлі банктер
мен банк институттарының жиынтығы, несие жүйесінің құрамдас бөлігі болып
табылады.
Банктік капиталды басқарумен байланысты қызметті екі негізгі бөлімге
бөлуге болады: қажетті банктік капиталды есептеулерді жүргізуді қамтитын
банктік капиталды талдау және қаржылық шешімдерді қабылдау.
6
Банктік капиталды талдаудың мазмұны, қағидалары мен әдістерін теориялық
алғышарттарға, сонымен қатар жинақталған тәжірибеге негізделген ғылыми
бағыт деп санауға болады.
Банктік капиталды басқарудың мақсаты – реттеуші органдар енгізетін
шектеулерді, сонымен қатар банктің басшылығымен бекітілуі мүмкін қосымша
ішкі шектеулерді орындауда табыс алу.
Коммерциялық банктердің активтері мен міндеттемелерін басқарудағы
қаржылық талдау банктер үшін әр қашан өзекті мәселе болып келеді, сондықтан
ұсынылып отырған дипломдық жұмыс тақырыбы осы мәселені зерттеуге арналады.
Банктік капиталды талдаудың негізін қалаушылары: Н.С.Лунский –
математика ғалымы, қаржыгер және бухгалтер, баланс жүргізушілері – А.К.
Рощаховский, кейін А.П.Рудановский, Н.А. Блатов, И.Р. Николаев, А.Д.
Челекбай, Н. Хамитов және т.б. болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты коммерциялық банктердің активтері мен
міндеттемелерін басқарудағы банктік капиталды талдауды зерттеу болып
табылады.
Жұмыстың мақсатына сәйкес жұмысқа келесі міндеттер қойылады:
- коммерциялық банктік капиталды талдаудың теориялық негіздерін танып
білу;
- Альянс Банк АҚ мысалында Банк активтері мен міндеттемелерін
басқарудағы банктік капиталды талдау жүргізу;
- банк қызметін жетілдіру және тұрақтандыру жолдарын ұсыну.
Зерттеу пәні банк қызметінде активтер мен міндеттемелерді басқарудағы
банктік капиталды талдау болып табылады.
Зерттеу объектісі Қазақстандық банк жүйесінде қызмет ететін Альянс Банк
АҚ-ның қызметі.
Дипломдық зерттеулер нәтижелерінің практикалық маңыздылығы Альянс Банк
АҚ-ның жүргізілетін операциялары мен ұсынылатын қызметтерінің тиімділігін
арттыру үшін ұсынылған іс-шараларды қолдану мүмкіндігі.
Жұмыстың практикалық негізі Альянс Банк АҚ-ның қаржылық құжаттары болып
табылады.
Жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлім, қорытынды,
қолданылған әдебиеттер тізімі, қосымшалардан тұрады. 92 бетте орындалған,
құрамында: 11 сурет, 22 кесте.
7
1. БАНКТІК КАПИТАЛЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Банктік жүйе – нарықтық экономиканың маңызды құрылымы
Екі денгейлі банк жағдайында Ұлттық банктің негізгі міндеттерінің бірі –
банктік қызметтерді макроэкономикалық денгейде басқару процессін
ұйымдастыру, еліміздегі банктердің және басқа да қаржы несие инстуттарының
қызметін реттеу, банк және ақша жүйелерінің қызмет етуінің тұрақтылығын
ұстап отыру болып табылады.
Ұлттық банк бактік қызметтерді бақылау және қадағалау кезінде тікелей
(әкімшілік) және жанама (экономикалық) әдістерді қолданады. Мұндай
әдістердің қатарына:
- пруденциалдық және басқа да банктердің орындауы міндеті нормалар мен
лимиттерді қою, реквизиттік талаптар, оған қоса күмәнді және үмітсіз
активтерге қарсы провизиялардың номалары;
- банктердің орындауы міндетті ережелермен басқа да нормативті актілерді
шығару;
- банк қызметтерін тексеру;
-банк қаржылық жағдайын сақтандыру жөніндегі ұсыныстар беру;
-ұсыныстар беру;
-тарату жөнінде міндеттеме хатты алап ету, Ұлттық банктің бұйрық хатты
және шектеу шараларын қолдану;
-банктерді ашудан бастап, рұқсатты қайтарып алуға дейінгі жазалау
шараларын қолдану. [22.98]
Банктік қызметтерді реттеудің экономикалық әдістеріне Ұлттық банктің
айналысағы ақша массасын басқару үшін қолданылатын қызметтері жатады.
Банктік қызметтерге әсер етудің жанама жолдары икемділік және тезірек болып
келеді.
Ұлттық банктің екінші деңгейлі банктермен қарым-катынастары келесі
қағидаларға сүйене отырып қалыптасады:
Ұлттық банк:
■ Банктік тораптың қызмет етуіне жалпы жағдай жасауға және
шынайы банктік бәсеке қағидаларын орнатуға өз септігін тигізеді;
■ Банк қызметтерін заңға сәйкес реттейді;
■ Ақша- несие жүйесінің тұрақтылығын ұстап тұру мақсатында
банк қызметтерін қадағалайды;
■ Банктердің шүғьл қызметіне араласпайды;
Ұлттық банк міндеттеріне лицензилау және лицензияны қайтарып алу,
жарғыны тіркеу және банктерді тіркеуді жүргізу, сонымен қатар,
"Қазақстан Республикасы банктері және банктік қызметтер туралы" Заңға
сәйекес банктерді қадағалау кіреді. Осы мақсатта Ұлттық банк:
8
■ Банктің құрылтайшыларын, олардың бекіткен шектен асқан
акциялар көлемін иемденуіне, иелік етуіне, басқаруына
бақылау жасауға;
■ Банктің басқару орындарына кағдидаттардың іскерлік
жарамдылыған анықтауға;
■ Банктердің және олардың филиалдарын тексеруге, соның
ішінде орнына немесе аудиторлық ұйымды шақыру арқылы
өзінің бақылау және қадағалау қызметтерін дұрыс жүзеге
асыру үшін керекті ақпаратты алуға құзіретті.
Орталық банк тарапынан ақша-несиелік реттеудің негізгі объектісіне
экономикадағы қолма-қол және қолма-қолсыз ақша массасы жатады, оның
динамикасына төлеуге қабілетті сұраныстың әр түрлі компоненттерінің
өзгерісі тәуелді болады. Қазіргі даму сатысында ақша несиелік сипат алады,
яғни ақша массасы, негізінен, банктердің несие-депозиттік қызметіне
байланысты пайда болады, сондықтан Орталық банк ақша айналымының құрылымын
және көлемін екінші деңгейлі банктердің операцияларын басқару арқылы
реттейді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Заңы бойынша Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкі Қазақстан Республикасының Орталық банкі және
республикамыздағы банк жүйесінің жоғарғы деңгейі болып табылады. [7.82]
Ұлттық банк – ақша резервтерінен, алтын валюта резервтерінен, басқа да
материалдық құндылықтардан тұратын жекеше мүлкі бар заңды тұлға. Мүліктің
құралу көздеріне - банк ісінен түскен табыстар, бағалы қағаздардан түскен
табыстар және сәйкес бюджеттерден түскен дотациялар жатады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Заңының 9-бабына сәйкес,
Ұлттық банк жарғылық қорын 10 млрд теңге көлемінде мына қаражаттар есебінен
құрайды: республикалық бюджеттен бөлінген қаражаттар, мемлекеттен алынған
негізгі қорлар және Ұлттық банк тапқан пайдадан аударымдар.
Негізі Ұлттық банк унитарлық орган болып табылады. Мемлекет – жарғылық
қордың жалғыз иесі. Негізгі қор – ғимараттардан, құрылғылардан, көлік және
басқа да құндылықтардан тұрады, ал айналым қаражаты – банкіге тиесілі
ақша қаражаттарынан тұрады. Ұлттық банк резервтік және басқа қорлар құрады.
Резервтік қор жарғылық көлемінде құрылып, ол өзіндік табыс есебінен
толтырылады және осы қорға байланысты нормаларга сәйкес жүргізілетіп
операциялар бойынша шығындарды жабуға арналады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің негізгі міндеті – Қазақстан
Республикасының ұлттық валютасының ішкі және сыртқы тұрақтылығын қамтамасыз
ету болып табылады.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісіне мынадай қосымша
міндеттер жүктеледі:
9
• Қазақстанның экономикалық дамуы және оның дүниежүзілік экономикаға
интеграциялануы мақсаттарына жетуге көмектесетін ақша айналысы, несие,
банктік есептеулерді және валюталық қатынастар саласындағы мемлекеттік
саясатты жасау және жүзеге асыру;
• ақша-несие және банк жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге
көмектесу;
• банктік және басқа иесиелік мекемелердің қызметін реттейтін ережелерді
жасау және олардың орындалуына бақылау жасау негізінде банк несие
берушілердің, салымшылардың мүдделерін қорғауы.
Ұлттық банкі жұмысының негізгі бағыттары:
• елдегі иесиелік ресурстарды және ақша айналысын басқару;
• өзіне бағынышты мекемелер арқылы ақшалай түсімді инкассациялауды
ұйымдастыру және жүзеге асыру;
• банк ісін лицензиялау, ақша-иесиелік реттеудің әдістерінің формаларын
талдау;
• банк ісін бақылау және қадағалау;
• елдің банк жүйесінің тәуелсіз балансын жасау;
• валюталық операцияларды жүргізу ережелерін және тәртібін жасау,
біркелкі валюталық саясатын жүргізу және т.б.
Ұлттық банктің несиелік ресурстары мыналардың есебінен құралады:
• меншікті қаражаттары;
• басқа банктерден тартылған және келісімшарт негізінде Ұлттық банкіге
орналастырылган ақшалай қаражаттар;
• Қазақстан Республикасынан тыс жерлерден тартылған қаражаттар.
Банктер Ұлттық банктің шешімдерін орындамаған жағдайда, оларға
айып-пұлдық шаралары қолданылуы мүмкін.
Ұлттық банк бекітетін пруденциалдық нормативтер еншілес банктерге,
банктік бірлестіктерге және өзінің күнделікті балансы бар олардың
флиалдарына да қолданылады.
Елдің несие жүйесіндегі коммерциялық банктердің рөлі мен орнын бөліп
көрсету, олардың қоғам ішінде, жалпы мемлекет экономикасында маңыздылығын
ашу – бұл бөлімнің басты мақсаты.
Қазақстан Республикасының коммерциялық банктер өз қызметінде 1995 жылы 30
наурызында Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі және 1995 жылы 31 тамыз
айында қабылданған Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет
туралы Қазақстан Республикасының заңдарын басшылыққа алады. Бұл заңдарда
Қазақстан Республикасының банктерді құрудың, қайта ұйымдастырудың және
таратудың барлық ерекшеліктері көрініс тапқан.
Коммерциялық банктер банктік жүйенің екінші деңгейін білдіреді. Олар
банктік ресурстарды шоғырландыра отырып, заңды және жеке
10
тұлғалармен кең көлемде банктік операциялар мен қаржылық қызметтерді
жүзеге асырады.
Қазіргі тұрақтандырылған экономиканың жетілдіруі үшін коммерциялық
банктер халыққа көптеген операцияларды жүзеге асырады. Еліміздің екінші
деңгейлі банктері ақша айналымы мен несие қатынастарын ұйымдастыруымен ғана
шұғылданып қоймай, сонымен қатар, халық шаруашылығын қаржыландыру,
сақтандыру операциялары, бағалы қағаздарды сатып алу-сату, қаржылық
операциялардың барлық түрлері, ал кейбір жағдайларда делдалдық келісімдер
және мүлікті басқару операцияларын жүргізеді.
Коммерциялық банктер қарыз капиталы нарығының әртүрлі секторларында
қызмет ететін көп қызметті мекемелер болып табылады. Олар
кәсіпкерлік тәжірибесінде белгілі бір көптеген қаржылық операцияларды
орындайды. Коммерциялық банктер кез келген елдің несие жүйесінде
әдеттегідей негізгі, базалық буын ролін атқарады.
Олар үкіметтің, іскерлер мен миллиондаған жеке тұлғалардың
салымдарын шоғырландыра отырып, қаржы жүйесінің орталығы болып қала
береді. Коммерциялық банктер қарыздық және инвестициялық операциялар
арқылы өздерінің әртүрлі қорларына қарыз алушылардың қол жеткізуге
мүмкіндік береді.
Коммерциялық банктер қаржы нарығында ең маңызды делдалдық қызметті
атқарады. Несиелік жүйенің төменгі буыны халық шаруашылығына тікелей
қызмет көрсететін және коммерциялық негізінде кең көлемді қаржылық
қызмет жасайтын дербес банктік мекемелер торабынан тұрады. Бұлар
коммерциялық, кооперативтік және жеке банктер, банктік заңдылықтарда
коммерциялық банктер деген жалпы атпен біріктіріледі.
Коммерциялық банк термині банк ісінің ертеретегі даму кезеңінде,
банктердің сауда, тауар айырбасы операциялары мен төлемдеріне
қызмет көрсетуі барысында пайда болды. Негізгі клиенттері
саудагерлер болған (міне осында коммерциялық банк деген атауға ие
болды ). Бірақ өнеркәсіптің және басқа салалардың дамуымен банктер
экономиканың өзге де сфераларында қызмет көрсете бастағандықтан да
банктің коммерциялық деген атауы бастапқы мағынасын біртіндеп
жоғалтты. Ол банктің іскер деген сипатын білдіреді, оның
шаруашылық агенттердің барлық жұмыс түрлеріне қызмет көрсетуі олардың
қызметтерінің саласына байланыссыз болады. Коммерциялық банктер –
нарық экономикасында қаржылық операциялар мен қызмет көрсететін
несиелік мекемелердің тобын білдіреді.
Коммерциялық банктер - банк жүйесінің екінші деңгейіндегі банк, олар кез
келген мемлекеттің несие жүйесінің негізгі буыны.
11
Коммерциялық банктің негізгі қызметі - кәсіпкерлерге, халыққа жан- жақты
несие-қаржылық қызмет көрсету.
Коммерциялық банктер жеке және заңды тұлғалар үшін бүкіл операциялық
қызметтерді орындайтын ақша нарығының жұмыс жасаушы әмбебап буыны ретінде
қатысады.
Бүгінгі коммерциялық банктер өз клиенттеріне 200-ге жуық әр алуан
өнімдер мен қызмет көрсетуге әзір. Мұндай кең көлемді операциялар
коммерциялық банктерге өз клиенттерін сақтай отырып, қолайсыз
жағдайда өзінде пайдалы жұмыс жасауға септігін тигізеді.
Бір операциялардан болған зиян, екінші бір опеациялардан түсетін
пайда есебінен жабылады. Нарық экономикасы дамыған барлық елдердің
коммерциялық банктері несие жүйесінің негізгі операциялық буыны
болып қалуы кездейсоқтық емес. Олар өзгермелі ақша – несие нарығының
жағдайына көндігетін қабілетінің барлығын көрсете алады.
Соңғы кездері екінші деңгейлі банктер мен басқа несие мекемелерінің
арасындағы бәсеке күшее түсуде. Бәсекелестік банктердің жаңа операциялар
түрлерін іздестіруге, клиенттерге ұсынылатын қызмет түрлерін өсіруге және
қызмет көрсету нарығындағы өз орнын нығайту үшін олар банктерге тән емес
операцияларды меңгеріп, елдің жалпы экономикадағы ролін арттыруда.
Қазіргі коммерциялық банктер активті және пассивті операцияларын
орындайды. Бұл екі түрлі операция бір бірліктің екі қарама-қарсы жақтары
секілді көрінеді, себебі, пассивтік операциясыз активті операцияның болуы
мүмкін емес, ал активті операциясыз пассивтік операцияның мәні де жоқ.
Алайда, жүзеге асырылатын банктік операцияларының барлығы, күмәнсіз, бір
мақсатты көздейді – табыстың өсуі және шығынның кемуі.
Қазақстан Республикасының 31.08.1995ж. №2444 Қазақстан
Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы Заңының 30 бабы
бойынша қызмет көрсету – бұл банктік операцияларды жүзеге асыру, сондай-ақ
бап бойынша көрсетілген басқа да банктік операциялар. Бұл заңда, сонымен
қатар, банктік операцияларды жекелеген түрлерін ұйымдастырудың
ерекшеліктері көрініс тапқан.
Аталған заңға сәйкес коммерциялық банктер келесі операцияларды
орындауға құқылы:
• заңды және жеке тұлғалардың ақылы негізде депозиттерін қабылдау,
банктік шоттарын ашу және жүргізу;
• банктердің және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге
асыратын ұйымдардың корреспондентік шоттарын ашу және жүргізу;
• заңды және жеке тұлғалардың металдық шоттарын ашу және жүргізу;
• кассалық операциялар: банкнота мен монетаны қабылдау, беру, қайта
санау, айырбастау, ұстау, сорттау, қаптау және сақтау;
• банкнота мен монеталарды және бағалы қағаздарды инкассациялау және
жөнелту;
12
• аударым операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақшаны аударымен
байланысты тапсырмаларын орындау;
• есепке алу операциялары: заңды және жеке тұлғалардың вексельдерін және
өзге борыштық міндеттемелерін есепке алу (дисконт);
• қарыздық операциялар: ақы төлеу, мерзімін белгілеу және қайтару
шартымен ақшалай формада несиелер беру;
• заңды және жеке тұлғалардың, оның ішінде корреспондент-банктердің
тапсырмаларына байланысты, олардың банктік шоттары бойынша есеп
айырысу операциялары операцияларын жүргізу;
• клирингтік операциялар: төлемдерді жинау, тексеру және растау, сондай-
ақ олар бойынша өзара есепке алу операцияларын жүргізу және клирингке
қатысушылардың таза позициясын анықтау;
• ломбардтық операциялар: тез іске асатын бағалы қағаздар мен жылжитын
мүліктерді кепілге алып, қысқа мерзімді несиелер беру;
• коммерциялық мәмілелерді қаржыландыру, сондай-ақ сату құқынсыз
(форфейтинг);
• заңда көрсетілген тәртіппен өз бағалы қағаздарын шығару (чектерді,
вексельдерді, аккредитивтерді, депозиттік сертификаттарды, акцияларды
және өзге де міндеттемелерді);
• төлем карточкаларын шығару;
• төлем құжаттарын сатып алу, сату және сақтандыру, олармен басқа да
операцияларды жүргізу;
• ақшалай нысанда орындауды қарастыратын үшінші тұлғалар үшін кепілдеме
және өзгеде міндеттемелерді беру;
• инвестицияланатын қаражаттар иелерінің немесе оларды иемденушілердің
тапсырмалары бойынша капиталдық жұмсалымдарды қаржыландыру;
Сонымен қатар бағалы қағаздар нарығында басқа да кәсіби қызмет түрлерін
жүзеге асыра алады. Олар: брокерлік, дилерлік, кастодиандық. Бұл банктік
операциялар бойынша қызметтерді көрсету,клиенттердің тәуекелі бойынша
олардың агенттері ретінде әрекет ету.
Осыған орай, банктік заңдарына сәйкес, банк – уақытша бос ақша
қаражатарын жинақтауға, клиенттердің тапсырысы бойынша есеп айырысу
операцияларын жүргізуге құқылы несие ұйымы.
Екінші деңгейлі банктер заңнаманың барлық құқықтық жағынан қамтылған кең
көлемде операциялар түрлерін ұсынады.
Коммерциялық банктің операцияларын 3 топқа бөліп қарастырамыз:
13
Пассивті
операциялар
(тартылған
қаражаттар)
қызмет көрсету арқылы клиенттердің уақытша бос
ақша қаражаттарын тарту;
қызмет көрсетулерсіз клиенттердің ақша
қаражаттарын тарту;
басқа көздерден ақша қаражаттарын тарту.
Активті
операциялар
(қаражаттарды
орналастыру)
банктердің өз шотына және пайдасына жүргізілетін
операциялар;
клиенттердің шоттарына және олардың
қажеттіліктері бойынша жүргізілетін операциялар.
Активті-пасси
вті
операциялар
(комиссиялық
делдал)
клиенттердің қажеттіліктері бойынша және
комиссиялық бастама негізінде (таза банктік
қызмет көрсетулер) жүргізілетін операциялар.
Сурет 1. Коммерциялық банк операцияларының негізгі құрылымы[8]
Коммерциялық банктің кіріс алу және өтімділікті қамтамасыз ету
мақстымен банктің шоғырландырылған ресурстарын орналастыру оның активті
операцияларының мазмұнын анықтайды. Яғни, банктік активті операциялар -
табыс алу және өзінің өтімділігін қамтамасыз ету мақсатында иелігінде бар
ресурстардың орналастыру жүзеге асыратын операцияларды білдіреді. Бұл екі
мақсаттың бірегейлігі банкті коммерциялық кәсіпорын ретінде тартылған
қаражаттарды пайдаланудағы ерекшелігін сипаттайды.
Шынында да, банктер мұндай операциялардан пайда көреді. Олар
салымдарға төлейтіндеріне қарағанда, қарыздарға біршама жоғары пайыз
мөлшерлемесін белгілеп табыс табады.
Жалпы қоғамға көмек, олар банктен алған қарыздары есебінен
өздерінің өнімдерін өндіріп, алға қойған мақсатына жеткенде ғана
пайданы сезінеді (мысалға жалпы пайда нормасын 4-тен 5%-ға
ұлғайтқанда). Болашақ қарыз алушыларды дұрыс таңдай отырып, олардың
ішінде берілетін қарыз бойынша жоғары пайызды төлеуге кімнің
жағдайы келсе, соларға банктер ақшалай қаражаттарын бере алады.
14
Осы уақытқа дейін Қазақстанда несиелер үкіметтің қажеттілігіне
(Үкіметтің үкімі бойынша) беріліп, кейіннен олар банктерге және
олардың акционерлеріне пайда әкелмек түгіл, уақытында қайтарылмай қалды.
Ондай қарыздардың ешкімге де пайдасы болған жоқ.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің сақтауға қолайлы әр түрлі
депозиттерді ұсыныды, бұл бір жағынан ақшаның сақталуын қамтамасыз етсе,
екінші жағынан өтімділікке деген клиенттің қажеттілігін қанағаттандырады.
Көптеген клиенттер үшін облигацияға немесе акцияға жұмсағанға қарағанда,
мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады. Қазіргі комммерциялық
банктер туралы сөз қозғағанда, несиелік жүйенің басқа да буындары сияқты
олардың үнемі дамып отырғандығын айтй кету керек. Яғни операциялар формасы,
бәсеке әдістері, бақылау және басқару жүйелері өзгеруде.
Коммерциялық банктердің мынадай бастапқы қызметтері бар: депозиттер
қабылдау, ақшалай төлемдерді және есеп айырысуларды жүзеге асыру, несие
беру.
Коммерциялық банктердің басқа қаржы институттарынан айырмашылығы және
ерекше бір қабілеті ол ақшаны жасауы мен жоюында болып табылады. Бұл жерде
ақша деп, тек қолма – қол ақшалар ғана емес, сондай-ақ талап етуге дейінгі
салымдар түсіндіріледі. Банктердің ақша жасау мүмкіндігі экономика үшін өте
маңызды. Ол тиімді несие жүйесін іске асыра отырып, экономиканың өсуіне
қажетті жағдай туғызады. Банк несиелерінің жетіспеушілігі және өте жоғары
пайыз мөлшерлемесі тұсында өндірісті кеңейту мүмкін емес. Халық
шаруашылығындағы осы сияқты іс – тәжірибелер тиімсіз, себебі бір жағынан,
мынадай ірі ақша сомасы белгісіз уақытқа қозғалыссыз жататын болса, екінші
жағынан, мұндай ақшалар қажетті емес.
1992-2009 жылдар аралығында банктердің сандық өзгерісінің динамикасын
кестеден көруге болады (кесте 1), [13].
Кесте -1.Қазақстан Республикасы аумағында екінші деңгейлі банктердің
сандық өзгерісінің динамикасы
Көрсет кіштер 1992
05.05.2009 ж. 05.05.2005 ж.
ҚР банктер — барлығы 44 38
Жеке 25 19
Мемлекеттік 2 2
Мемлекетаралық 1 -
ТТТет елдік капиталдың 16 17
катысуымен құрылған
банктер
104 % қатысу үлесімен 9 9
50 % қатысу үлесімен. 6 6
Еншілес банктер 11 11
16
Қайнар көзі: Интернет жүйесіндегі ҚР Ұлттық банкінің
сайты: httpwww.nаtіоnаl bаnк.кz
Қазақстан Республикасында 31.08.1995 ж. қабылданған N2444 "Қазақстан
Республикасының банктер және банк қызметі туралы" Заңына сәйкес банктерді
тарату ісінің екі түрін ажыратады (сурет1),[4]:
• Ерікті тарату — банк акционерлерінің жалпы жиналсының шешімі
негізінде Ұлттық банкке ерікті таратуға рүқсаты болған кезде жүзеге
асырылады;
• Еріксіз (ыктиярсыз)тарату Қазақстан Республикасы заң актілерінде,
нормативтік қүқықтық сәйкес сот шешімі бойынша жүзеге нормативтік
құқықтық актілерімен реттеледі.
Мемлекеттік тарату тәртібі, сонымен бірге, Қазақстан Үкімет
органдарының нормативтік құқықтық актілерімен қосымша түрде реттеледі;
мемлекетаралық, еншілес және ҚР резидент еместерінің банктерін тарату
тәртібі: республикалық заңнамалар, нормативтік қүкықтық актілермен қоса
халықаралық құқықтық актілер, шарттар мен келісімдермен реттелінеді. Шет
елдік капиталдың қатысуымен құрылатын банктерді тарату тәртібі отандық және
еншілес банктердің таратылу тәртібін реттейтін заңнамаларға, нормативтік
қүқықгық актілерге сәйкес жүзеге асырылады. Осыдан, ҚР аумағында екінші
деңгейлі банктердің таратылу тәртібін реттейтін заңнамалық қүқыктық
актілердің төрт тобын бөліп қарастыруға болады (сурет 2), [6].
Банктерді тарату түрлері мен негіздері
Ерікті тарату Еріксіз тарату
Бак акционерлерінің жалпы ҚР заң актілерінде, нормативтік
жиналысының шешімі негізінде құқықтық кесімдерінде
Ұлтық банкке ерікті таратуға қарастыр-ылған жағдайларға сәйкес
рұқсаты болған кезде жүзеге сот шешімі бойынша жүзеге
асырылады. асырылады.
Банкттің Ұлттық банктің Уәкілетті мемлекеттік
банкрот заңнамасында көзделген органдардың, заңды немесе
болуына негіздемелер бойынша жеке тұлғалардың заңнамалық
байланысты банк операциялаын кесімдерде көзделген басқа
жүргізуіне берілген да негіздемелер бойынша банк
лицензияны қайтарып қызметін тоқтату туралы
алуына байланысты өтінішіне байланысты
Сурет 2 Банктерді қадағалау және бақылау ісіндегі
қадағалау түрлері мен негіздері
17
Банк мекемесі заңды түлға болып табылатындықтан, банктерді таратудың
заңнамалық негіздері Азаматтық кодекске сүйене отырып жасалып, оған сәйкес
болуы тиіс. Банк пен оның клиенттері, сонымен бірге банк арқылы жүзеге
асатын оның клиенттері арасындағы қатынастар азаматтық заңнамамен
реттеледі. ҚР заңнамаларында көзделген, Азаматтық кодекс нормаларына
кереғар, азаматтық қүқық нормалары, кодекске тиісті өзгерістер
енгізілгеннен кейін ғана қолданыла алады [16.56].
Республикадағы барлық заңнамалар, нормативтік құқықтық актілер ҚР
Конституциясына сәйкес негізделе отырып жасалған. Сондықтан да банкгерді
тарау барысында пайда болатын қатынастар қандай да болмасын нормативтік
қүқықгық актілерге сүйене отырып жүзеге асқанымен де, олар ҚР
Конституциясына кереғар болмауы тиіс.
Сонымен бірге, банк заңнамалары, азаматтық заңнамаларға да қарама-қайшы
болмауы тиіс. Азаматтық кодекс бойынша заңды тұлғаны тарату негіздері
суретте бейнеленген (сурет 3), [16.85]. Банктерді тарату тек банк
кредиторлары мен салымшыларының мүдделерін емес, сонымен бірге жалпы қоғам
мүдделерін қамтитын жағдай болып табылады. Сондықган да банкті таратудағы
қүқықгық актілерді қарастыру барысында ҚР Азаматтық кодексіне де токтала
кетпеуге болмайды. Азаматтық кодекс қоғам мүшелерінің тендігіне негізделген
тауар-ақша қатынастарын қамтиды.
Конституцияға сәйкес, сот шешімінсіз ешкім де меншіктен айыра алмайды.
Заңмен көзделген ерекше жағдайларда мемлекет мүқтажы үшін мүліктен күштеп
айыру оның қүны тең бағамен өтелген кезде жүргізілуі мүмкін.
Екінші денгейлі банктерді тарату барысында туындайтын міндеттемелер мен
қарым қатынастарды реттейтін құқықтық актілер жүйесі
Респуб- ҚР Ұлттық банкінің ҚР Үкімет Халықаралық
ликалық нормативік органдарының нормативтік
заңдар құқықтық актілері нормативтік құқықтық құқықтық
актілері актілер
ҚР Конституциясы ҚР Ұлттық банктің ҚР халықаралық
ережелері келісімідері
ҚР Азаматтық кодексі Халықаралық
құқықтың жалпыға
бірдей
принциптері мен
нормаларын
қарастыратын
құқықтық актілері
ҚР Ұлттық банкінің
нұсқаулықтары
ҚРБанкроттық туралы Заңы
ҚР Банктер және банк қызметі
туралы Заңы
ҚРҰлттық банк туралы
Заңы
18
Занды түлғаны тарату туралы шешім қабылдаған меншік иесі немесе
орган, міндетті түрде занды түлғаларды мемлекеттік тіркеуден өткізетін
Әділет Министрлігіне жазбаша түрде ақпарат береді. Әділет орны, занды
түлғалардың мемлекеттік регистріне занды түлғаның тарату ісі кезеңіне
енгені туралы белгі жасайды.
Занды тұлғаны тарату туралы шешім қабылдаған меншік иесі немесе орган,
міндетті түрде занды түлғаларды мемлекеттік тіркеуден өткізетін
Әділет Министрлігіне жазбаша түрде ақпарат береді. Әділет орны, заңды
тұлғалардың мемлекеттік регистріне заңды тұлғаның тарату ісі кезеңіне
енгені туралы белгі жасайды.
Одан әрі қарай, заңды түлғаны тарату туралы шешімқабылдаған меншік иесі
немесе тиісті орган, таратылатын занды тұлғаның мүлкі мен істерін басқару
жөніндегі өкілеттігі бар тарату комиссиясын тағайындайды және де Азаматтық
кодекске сәйкес тарату тәртібі мен мерзімдрін белгілейді.
Тағайындалған тарату комиссиясы:
• Таратылып отырған занды тұлғаның атынан сотта мүдде білдіреді;
• Орталық ресми басылым беттеріне таратылу ісі басталған кезден
бастап шағым-талаптар (өтініштер) беру тәртібін, мерзімін және
кредиторлардан өздерінің талаптарын қабылдау мерзімін міндетті
түрде көрсете отырып, мемлекеттік және орыс тілдерінде
жариялайды. Бұл мерзім осындай хабарландыру берілген күннен
бастап екі айдан кем болмауы тиіс.
Заңды тұлғаны бақылау және қадағалау кезінде танылған кемшіліктер бойынша
келесі жағдайларда таратылуы мүмкі
Меншік иесінің шешімі бойынша Сот шешімі бойынша
Меншік иесінің уәкілетті органының Банкрот болған жағдайда
шешімі бойынша
Құрылтай құжаттарында көрсе-тілген Заңды тұлғаның заң тәртібін
меншік иесінің шешімі бойынша орындамаған жағдайда
Белгілі бір қызметті жүзеге
асыруға қажетті лицензиясы
болмаған жағдайда қызметін
жүргізген, немесе заңнамалық
актілерде рұқсат етілмеген
қызметті атқарған, немесе заң
тәртібін бірнеше рет бұзған
жағдайда
Заңды тұлғаның жарғысында
көрсетілген мақсаттарға кере-ғар
болатын қызметті жүзеге асырған
жағдайда
Заң актілерінде көзделген басқа да
жағдайларда
19
Ерікті тарату туралы өтінішке акционерлердің жалпы жиналысы уәкілеттік
берген адам қол қойып, мынадай құжаттармен бірге Ұлттық банкке ұсынады:
1. Тарату себептерін міндетті түрде көрсете отырып, банкті ерікті
тарату туралы акционерлердің жалпы жиналысынң шешімі;
2. Акционерлердің жалпы жиналысы бекіткен банктің өз қызметін
тоқтату дайындығының мерзімдері мен кезендері туралы іс-
шаралар тізбесі (жоспар және кесте);
3. Банктің өз міндеттемелері бойынша есеп айрысуды жүзеге асыруға
қаражытының жеткіліктігіне куә болатын, соңғы есеп беруге жасалған
баланстық есебі;
4. Банк қызметіне аудит жүргізуге Ұлттық банктің лицензиясы бар
тәуелсіз аудиторлық ұйым растаған банк активтерінің құнын
бағалау туралы есеп.
Екінші деңгейлі банктерді (ЕДБ) тарату тәртібі, түрлері, реттеу
ерекшекліктері көрсетілген негізгі заңнамалық актісіне "Қазақстан
Республикасының банктер және банк қызметі туралы " N2444, 1995 жылдың 31
тамызында қабылданған Заңы жатады. Сондықтанда ендігі жерде банктер
туралы Заңның негізгі баптарында көрсетілген ЕДБ тарату ерекшеліктеріне
тоқталып өтеміз.
Заңды тұлғаны тарату туралы меншік Заңды тұлғалардың мемлекеттік
иесінің немесе уәкілетті органның тіркемесіне заңды тұлғаны тарату
шешім қабылдау ісі аяқталғаны туралы жазбасы
Әділет органына заңды тұлғаның Заңды тұлғаны тарату туралы шешім
таратылуы туралы жазбаша хабар қабылдаған меншік иесі мен органның
беру аралық тарату балансын бекіту
Әділет органында заңды тұлғаны Тарату комиссиясының тарату
тарату ісінің басталғанын балансын жасау
мемлекеттік тіркеуден өткізу
Тарату комиссиясын тағайындау Заңды тұлғаны тарату туралы шешім
және тарату мерзімі мен қабылдаған меншік иесі мен органның
тәртібін белгілеу аралық тарату балансын жасау
Тарату комиссиясы орталық ресми Таратылған заңды тұлғалардың ақшасы
басылым беттеріне таратылу ісі жетпеген жағдайда, оның
басталған кезден бастап шағым кредиторларының талаптарын
талаптар (өтініштер) беру тәртібін, қанағаттандыру үшін оның мүлкін
мерзімін жариялайды сату
Кредиторларды анықтап, олардан Таратылған заңды тұлғалардың
мүліктік талаптарды өндірумен борышкерлеріне ақшалай сомаларды
айналысады төлеу
Бақылау комиссиясы аралық тарату
балансын жасайды
20
Ерікті тарату туралы өтініште өзінің барлық кредиторларының талаптарын
толық қанағаттандырғаны туралы банктің міндеттемесі болуы керек. Банкті
ерікті таратуға рұқсат алу туралы өтінішті Ұлттық банк тиісті түрде
ресімделген барлық қүжаттарды алған күннен бастап екі ай ішінде қарауы
тиіс. Қажет болған жағдайда Ұлттық банк банкке тарату жоспары мен кестесін
қайта қарауды үсынуға немесе басқа да қажетті мәліметтер (қүжаттар)
сұратуына болады. Банкті ерікті таратуға рұқсат беру туралы шешімді Ұлттық
банктің Басқармасы қабылдайды және егер Басқарманың қаулысында басқаша
белгіленбеген болса, онда ол қабылдаған күннен бастап күшіне енеді.
Ұлттық банк ерікті таратуға рұқсат беруден бас тартқан жағдайда бұл
жөнінде Ұлттық банк Төрағасының не оның орынбасарының қолы қойылған дәлелді
шешім шығарылып, банкке жіберілуі тиіс.
Ұлттық банк мынадай негіздердің кез келгені бойынша ерікті таратуға
рұқсат беруден бас тартады:
1. Берілген құжаттардың толық болмауы немесе тиісінше ресімделмеуі;
2. Банктің өз міндеттемелері бойынша есептесуі үшін қаражатының
жетіспеуі.
Таратылған заңды тұлғаның азаматтарға тиісті мерзімді төлемдерін
шоғырландыру нәтижесінде олардың өмірі мен денсаулығына зиян келтіргені
үшін жауапкершілікке тартатын азаматтардың талаптары
Еңбек келісім шарты бойынша қызмет атқаратын банк қызметкерлерінің
талаптарын қанағаттандыру
Таратылған заңды тұлғалардың кепілге қойылған мүлкімен қамтамасыз етілген
міндеттемелер бойынша кредиторлардың талаптарын қанағаттандыру
Бюджетке және бюджеттен тыс қорларға төлем жасау талаптарын қанағаттандыру
Заң актілеріне сәйкес басқа да кредиторлардың талаптарын қанағаттандыру
Сурет 6. кредиторлардың талаптарын қанағаттандыру кезегі
ҚР Азаматтық кодексінің 51 бабында белгіленген [7].
Банк Ұлттық банктің ерікті тарату туралы рұқсатын алғаннан кейін он
күндік мерзімде:
• Занды тұлғаларды тіркеуді жүзеге асыратын әділет органына
банктің ерікті таратылғаны туралы жазбаша хабарлауға;
• Орталық әділет органдарының ресми басылым беттеріне таратылу ісі
басталған кезден бастап шағым-талаптар (өтініштер) беру тәртібін,
мерзімін және кредиторлардан өздерінің талаптарын қабылдау мерзімін
міндетті түрде көрсете отырып, банктің ерікті таратылатыны туралы ақпарат
жариялауға міндетті.
21
Ерікті тарату жөнінде Ұлттық банктің рұқсатын алғаннан кейін банк
акционерлерінің жалпы жиналысы оның филиалдары мен өкілдіктерін ескере
отырып бір айлық мерзімде тарату комиссиясын құруға міңдетті, оған банктің
мүлкі мен ісін басқару жөніндегі өкілеттіктері көшеді. Кредиторлардың
комитеті құрылғанға дейін тарату шығыстарының сметасын, оған қоса тарату
комиссиясының төрағасына және мүшелеріне төленетін негізгі қосымша
төлемдердің мөлшерін акционерлердің жалпы жиналысы бекітуі мүмкін.
Банктегі тарату ісі банктің тарату комиссиясы құрылған күннен басталады
деп есептелінеді. Банкті тарату комиссиясы тағайындаған куннен бастап
банкті тарату ісі аяқгалғанға дейін:
1. Ерікті таратылатын банк акционерлерінің жалпы жиналысының,
басқа да органдардың лауазымды адамдарының өкілеттіктері, оның
ішінде мүлікке билік жүргізу және міндеттемелерді өтеу жөніндегі,
олардың банкті басқару құқықтары жойылады;
2. Егер банктің тарату комиссиясының төрағасы таратылатын банктің
атынан немесе есебінен жүзеге асырылатын іс-қимыл жасаса, не ондай іс-
қимылды өзіне берілген сенімхат бойынша жасаған жағдайда ғана
заңды күші болады;
3. Таратылған банктің борыштық міндеттемелерінің мерзімдері өтті деп
саналады;
4. Таратылатын банктің кредиторлық берешегінің барлық түрлері бойынша
тұрақсыздық айыбы мен сыйақы (мүдде) есептеу тоқгатылады;
5. Таратылған банктің мүлкін өндіріп алуға өтініш берудің барлық заңдық
шектеулері алынып тасталынады;
6. Банкке қатысты мүліктік сипаттағы барлық талаптар осы сәттен бастап
банктің тарату комиссиясының атына ғана үсынылатын, ережеде және
қолданылып жүрген заңдарда белгіленген тәртіппен қаралады.
Тарату комиссиясы кредиторларды анықтау және олардың Талаптарын
қанағаттандыру, сондай ақ банк дебиторларынан берешекті алу жөнінде шаралар
қабылдайды. Банкті ерікті таратуға байланысты барлық шығыстар таратылатын
банктің есебінен жүмсалады. Ұлттық банктің тарату бойынша қаржы ж9мсауына
тиым салынады. Енді, банктерді еріксіз тарату тәртібін қарастырып көрелік.
Жогарыда атап өткендей, банктерді еріксіз тарату ісін сот орындары жүзеге
асырады. ҚР "Банктер және банк қызметі туралы" Заңның 70 бабында тарату
негізіне қарай еріксіз таратудың үш түрін ажыратады. Еріксіз таратудың
бірінші түрі - банктің банкрот болуымен байланысты жүзеге асырылады;
22
Екінші түрі - Ұлттық банктің заңнамасында көзделген негіздемелер бойынша
банк операцияларын жүргізуге банк лицензиясын алып қоюына байланысты
болады; ал үшінші түрі- уәкілетті мемлекеттік органдардың, занды немесе
жеке түлғалардың заңнамалық кесімдерде көзделген басқа да кесімдері
бойынша банк қызметін тоқтату туралы өтінішіне (шағымына)
байланысты жүзеге асырылады.
Банкті тарату ісінің басы банкті еріксіз тарату туралы сот шешімінің заң
күшіне енгізілген күні болып табылады. Банкті еріксіз тарату туралы сот
шешімінің заң күшіне енген күнінен бастап және банкті тарату ісі
аяқталғанға дейін:
1. Еріксіз таратылатын банк акционерлерінің жалпы жиналысының,
басқа да органдардың лауазымды адамдарының өкілеттіктері, оның
ішінде мүлікке билік жүргізу және міндеттемелерді өтеу жөніндегі,
олардың банкті басқару құқықгары тоқтатылады;
2. Егер банктің тарату комиссиясының төрағасы таратылатын банктің
атынан немесе есебінен жүзеге асырылатын іс-қимыл жасаса, не
ондай іс-қимылды өзіне берілген сенімхат бойынша жасаған
жағдайда ғана занды күші болады;
3. Таратылған банктің борыштық міндеттемелерінің мерзімдері өтті
деп саналады;
4. Таратылатын банктің кредиторлық берешегінің барлық түрлері
бойынша түрақсыздық айыбы мен сыйақы (мүдде) есептеу
тоқтатылады;
5. Таратылған банктің мүлкін өндіріп алуға өтініш берудің барлық
зандық шектеулері алынып тасталынады;
6. Егер олар бойынша қабылданған шеіпімдер заң күшіне енгізілмесе,
таратылатын банктің қатысуымен сотта қаралатын мүліктік
сипаттағы даулар токтатылады;
7. Кепілдік беру жөніндегі ұйымның қатысушы-банктің салымшыларына өтеуі
тиіс ақша сомасы мөлшеріндегі талаптарды қоспағанда банкке қатысты
мүліктік сипаттағы барлық талаптар осы сәттен бастап банктің
тарату комиссиясының атына ғана беріле алады.
8. Соттардың таратылатын банкке қоылатын мүліктік талапқа катысты атқару
құжаттары тарату комиссиясына банктер туралы занда белгіліенген
кезектілік тәртібімен орындау үшін беріледі.
23
Банкті еріксіз таратуға байланысты барлық шығыстар таратылатын банктің
есебінен жұмсалады. Ұлттық банктің тарату бойынша қаржы жұмсауына тиым
салынады. [23.45]
Тарату ісіне байланысты, оның ішінде тарату комиссиясының қызметін
қамтамасыз ету жөніндегі шығыстар, сондай ақ таратылатын банктің негізгі
міндетін қамтамасыз ету қажеттігінен туындайтын шығыстар кезексіз және
түракты түрде кредиторлар комитеті бекіткен смета шегінде таратылатын
банктің қаражатынан жүзеге асырылады.
Кредиторлардың комитеті қүрылғанға дейін тарату шығыстарының сметасын,
оған қоса тарату комиссиясының төрағасына және мүшелеріне төленетін негізгі
қосымша төлемдердің мөлшерін тарату комиссиясының төрағасы Ұлттық банкпен
келісім бойынша бекітеді. Тарату ісінің шығыстары туындауына қарай, тарату
массасынан төленеді. Тарту массасын мақсатсыз жұмсауға жол берілмейді.
Банктің тарату комиссиясы он күндік мерзімде арнайы басқарушыдан қабылдау-
өткізу актісі бойынша банктің мүлкі мен құжаттарын қабыдайды. Тарату
комиссиясы таратылатын банктің атынан іс-әрекет жүргізеді және өз
құзіретіне кіретін мәселелер бойынша шешім қабылдау кезінде дербес болады.
Тарату комиссиясының шешімдері хаттармен ресімделеді. Ұлттық банк
қызметкерлері тарату комиссиясының құрамына қатысуға құқығы жоқ. Тарату
комиссиясының төрағасы тарату комиссиясының жұмысына басшылық жасайды және
ҚР нормативтік құқықтық кесімдеріне сәйкес оның қызметіне дербес жауап
береді.
Тарату комиссиясы тағайындалған кезден бастап оған таратылатын банктің
ісін және мүлкін басқару жөніндегі барлық өкілеттер көшеді. Тарату
комиссиясы банк ісін аяктау үшін, оның ішінде оның кредиторларымен және
акционерлерімен есеп айрысуын қамтамасыз ету жөнінде шара қабылдайды.
Тарату комиссиясы таратылатын банктің атынан және өз құзырына енетін
мәселелер бойынша шешім қабылдаған кезден өздігінен іс-қимыл жасайды.
Тарату комиссиясының шешімі хаттамамен ресімделеді. Банктің тарату
комиссиясының төрағасы тарату комиссиясының жұмысын басқарады, оның қызметі
ҚР нормативтік қүқықгық актілеріне сәйкес жүзеге асырылуына жауап береді,
сондай ақ банктің тарату комиссиясының құрамына өзгерістер енгізеді.
Банктің тарату комиссиясының төрағасы болмаған кезде оның міндетін
орынбасары атқарады. Тарату комиссиясының төрағасын қызметінен босату және
қызметке тағайындау банк акционерлерінің жалпы жиналысының ерекше құзырына
жатады.
Банктің филиалдары және өкілдіктері болған жағдайда, оларды тұрған
жерінде құрылатын тарату комиссиясының арнайы бөлімшесі (бүдан әрі - арнайы
бөлімше) таратады. Бөлімшенің құрамы тарату комиссиясының мүшелерінен
құралады және тарату комиссиясының төрағасы бекітеді.
24
Бөлімшені оның тарату комиссиясы мүшелерінің ішінен тағайындалатын
басшысы басқарады.
Бөлімше басшысы өз қызметін тарату комиссиясының төрағасы берген сенімхат
негізінде жүзеге асырады. Бөлімше басшысы бөлімше тарату комиссиясының
төрағасына есеп береді. Бөлімше басшысы бөлімше қызметі үшін және банк
филиалын және өкілдігін таратуды жүзеге асырғаны үшін ҚР нормативтік
қүқықтық актілеріне сәйкес жауап береді. Тарату комиссиясы мүшесінің
бөлімше басшысының, тарату комиссиясына тартылған қызметкердің қүқықгары
мен міндеттері, оған қоса еңбекақы төлеу шарттары тарату комиссиясының
төрағасымен жасалатын жеке еңбек шартында анықталады. Жұмысқа қабылдау
банктің тарату комиссиясы төрағасының бұйрығымен ресімделеді.
Тарту комиссиясының төрағасы оралымды басқаруды жүзеге асырады, бөлімше
басшыларының жұмысын және бөлімшелердің қызметін бақылайды. Тарату
комиссиясының төрағасы, бөлімше басшысы және тарату комиссиясының мүшелері
банкке келтірілген зиян үшін, өкілеттіктерін асыра пайдаланғаны үшін,
сондай ақ олардың банкті тарату ісінде жол берген басқа да құқық
бүзушылықтары үшін ҚР заңдарында белгіленгендей жауап беретін болады.
Банк шығарған акциялар жиынтығының бес немесе одан да көп пайызын
иеленуші таратылатын банк акционерлері банктің тарату комиссиясының
құрамында өз өкілдерін ұстауға құқылы.
Тарату комиссиясы:
1. Банк басшылығынан құжаттар мен құндылықтарды қабылдау-
өткізу туралы қажетті актілер жасай отырып, банк операцияларын
жүргізуге берілген лицензияны, бакті тіркеу жөніндегі құжаттарды,
таратылатын банктің мөрлерін, мөртабандарын ақпараттың электрондық
жеткізгіштерін, бағдарламалы қамтамасыз етуді, бланкілерін және де басқа
да қүжаттарын тез арада өткізуін талап етеді;
2. Банк активтерін қабылдайды;
3. Банктің таратылғаны туралы оның кредиторларына жазбаша
хабарлайды;
4. Банкте тарату ісі басталған кезден бастап 10 жүмыс күні ішінде
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1. БАНКТІК КАПИТАЛЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... .
1.1.Банктік жүйе – нарықтық экономиканың маңызды құрылымы ... ... ... .8
1.2.Банк ресурстары, олардың қалыптасу
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26 1.3.Банктің меншікті
капиталының құрылымы,қызметі ... ... ... ... ... ... ... ..43
2. БАНКТІК КАПИТАЛ АКТИВТЕРІ МЕН МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН ТАЛДАУ (АЛЬЯНС
БАНК АҚ МЫСАЛЫНДА) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
2.1.Альянс Банк АҚ-ын қаржылық
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..54
2.2.Банктің негізгі операцияларының шығындары мен табыстары ... ... ...57
2.3.Банктік капиталының өтімділік көрсеткіштерін
талдау ... ... ... ... ... ...74
2. БАНК ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖӘНЕ ТҰРАҚТАНДЫРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1.Банктің жүргізілетін операциялар және ұсынылатын қызметтердің
тиімділігін
арттыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...81
3.2.Әлемдік тәжірибедегі банктік өтімділікті басқару
әдістері ... ... ... ... ..91
қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 96
ПАЙДАЛАНҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
8
КІРІСПЕ
Тәуелсіздікке қолымыз жеткен алғашқы күннен бастап еліміз барлық
қажыр-қайратымен еңбектеніп көптеген жетістіктерге жетті, қазіргі кезде
Қазақстан барған сайын нық сеніммен алға басып келеді. Дамудың өзі таңдаған
даңғылына түскен еліміздің атағы шартарапқа таралып, әлемдік қоғамдастықтың
алдындағы абыройы да жылдан жылға артып отыр. Біз экономикамыз мен
мемлекетіміздің берік іргетасын қаладық. Қазақстанның алдағы дамуы, кемел
келешегі экономикалық, әлеуметтік, саясаи және әкімшілік тұрғыда жан-жақты
сараланып, түбегейлі жаңа кезеңге батыл қадам басуда.
Банктік жүйе – нарықтық экономиканың маңызды құрылымдарының бірі.
Банктер мен қаржылық серіктестіктер шаруашылық органдарының шаруашылық
қызмет процесінде уақытша бос капиталдарын, халық жинақтарын және басқа да
бос ақша қаражаттарды тартады, кейін оларды қарыз алушыларға уақытша
пайдалануға ұсынады, ақшалай есеп-айырысуларды жүргізеді және экономика
үшін әр түрлі қызметтер көрсетеді, осылайша банктер өндірістің тиімділігі
мен қоғамдық өнімнің айналысына әсер етеді.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Президентіміз Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан
атты халыққа Жолдауында: Қазақстанның банк жүйесі тарапынан экономиканың
келешегі зор секторларына нарықтық жағынан орнықты қолдау көрсетуі үшін
жағдай жасалуын және банктердің өңірлік экономикалық жобаларға, соның
ішінде мемлекеттік – жеке меншік әріптестік шеңберінде қатысуын күшейту
қажет.1, 10б., – деп айтқандай, нарықтық жағдайда біздің елімізде
банктер мен басқа несиелік институттардың даму болашақтары бойынша
сұрақтары ерекше болып келеді.
Экономикамыздың дамуына үлкен өзіндік үлесін қосып жатқан Қазақстан
Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің дамып,
халықаралық стандарттарға сай болып жатқандығын айта аламыз.
М. Р. Насырова бойынша банк жүйесі өзара байланысты алуан түрлі банктер
мен банк институттарының жиынтығы, несие жүйесінің құрамдас бөлігі болып
табылады.
Банктік капиталды басқарумен байланысты қызметті екі негізгі бөлімге
бөлуге болады: қажетті банктік капиталды есептеулерді жүргізуді қамтитын
банктік капиталды талдау және қаржылық шешімдерді қабылдау.
6
Банктік капиталды талдаудың мазмұны, қағидалары мен әдістерін теориялық
алғышарттарға, сонымен қатар жинақталған тәжірибеге негізделген ғылыми
бағыт деп санауға болады.
Банктік капиталды басқарудың мақсаты – реттеуші органдар енгізетін
шектеулерді, сонымен қатар банктің басшылығымен бекітілуі мүмкін қосымша
ішкі шектеулерді орындауда табыс алу.
Коммерциялық банктердің активтері мен міндеттемелерін басқарудағы
қаржылық талдау банктер үшін әр қашан өзекті мәселе болып келеді, сондықтан
ұсынылып отырған дипломдық жұмыс тақырыбы осы мәселені зерттеуге арналады.
Банктік капиталды талдаудың негізін қалаушылары: Н.С.Лунский –
математика ғалымы, қаржыгер және бухгалтер, баланс жүргізушілері – А.К.
Рощаховский, кейін А.П.Рудановский, Н.А. Блатов, И.Р. Николаев, А.Д.
Челекбай, Н. Хамитов және т.б. болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты коммерциялық банктердің активтері мен
міндеттемелерін басқарудағы банктік капиталды талдауды зерттеу болып
табылады.
Жұмыстың мақсатына сәйкес жұмысқа келесі міндеттер қойылады:
- коммерциялық банктік капиталды талдаудың теориялық негіздерін танып
білу;
- Альянс Банк АҚ мысалында Банк активтері мен міндеттемелерін
басқарудағы банктік капиталды талдау жүргізу;
- банк қызметін жетілдіру және тұрақтандыру жолдарын ұсыну.
Зерттеу пәні банк қызметінде активтер мен міндеттемелерді басқарудағы
банктік капиталды талдау болып табылады.
Зерттеу объектісі Қазақстандық банк жүйесінде қызмет ететін Альянс Банк
АҚ-ның қызметі.
Дипломдық зерттеулер нәтижелерінің практикалық маңыздылығы Альянс Банк
АҚ-ның жүргізілетін операциялары мен ұсынылатын қызметтерінің тиімділігін
арттыру үшін ұсынылған іс-шараларды қолдану мүмкіндігі.
Жұмыстың практикалық негізі Альянс Банк АҚ-ның қаржылық құжаттары болып
табылады.
Жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлім, қорытынды,
қолданылған әдебиеттер тізімі, қосымшалардан тұрады. 92 бетте орындалған,
құрамында: 11 сурет, 22 кесте.
7
1. БАНКТІК КАПИТАЛЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Банктік жүйе – нарықтық экономиканың маңызды құрылымы
Екі денгейлі банк жағдайында Ұлттық банктің негізгі міндеттерінің бірі –
банктік қызметтерді макроэкономикалық денгейде басқару процессін
ұйымдастыру, еліміздегі банктердің және басқа да қаржы несие инстуттарының
қызметін реттеу, банк және ақша жүйелерінің қызмет етуінің тұрақтылығын
ұстап отыру болып табылады.
Ұлттық банк бактік қызметтерді бақылау және қадағалау кезінде тікелей
(әкімшілік) және жанама (экономикалық) әдістерді қолданады. Мұндай
әдістердің қатарына:
- пруденциалдық және басқа да банктердің орындауы міндеті нормалар мен
лимиттерді қою, реквизиттік талаптар, оған қоса күмәнді және үмітсіз
активтерге қарсы провизиялардың номалары;
- банктердің орындауы міндетті ережелермен басқа да нормативті актілерді
шығару;
- банк қызметтерін тексеру;
-банк қаржылық жағдайын сақтандыру жөніндегі ұсыныстар беру;
-ұсыныстар беру;
-тарату жөнінде міндеттеме хатты алап ету, Ұлттық банктің бұйрық хатты
және шектеу шараларын қолдану;
-банктерді ашудан бастап, рұқсатты қайтарып алуға дейінгі жазалау
шараларын қолдану. [22.98]
Банктік қызметтерді реттеудің экономикалық әдістеріне Ұлттық банктің
айналысағы ақша массасын басқару үшін қолданылатын қызметтері жатады.
Банктік қызметтерге әсер етудің жанама жолдары икемділік және тезірек болып
келеді.
Ұлттық банктің екінші деңгейлі банктермен қарым-катынастары келесі
қағидаларға сүйене отырып қалыптасады:
Ұлттық банк:
■ Банктік тораптың қызмет етуіне жалпы жағдай жасауға және
шынайы банктік бәсеке қағидаларын орнатуға өз септігін тигізеді;
■ Банк қызметтерін заңға сәйкес реттейді;
■ Ақша- несие жүйесінің тұрақтылығын ұстап тұру мақсатында
банк қызметтерін қадағалайды;
■ Банктердің шүғьл қызметіне араласпайды;
Ұлттық банк міндеттеріне лицензилау және лицензияны қайтарып алу,
жарғыны тіркеу және банктерді тіркеуді жүргізу, сонымен қатар,
"Қазақстан Республикасы банктері және банктік қызметтер туралы" Заңға
сәйекес банктерді қадағалау кіреді. Осы мақсатта Ұлттық банк:
8
■ Банктің құрылтайшыларын, олардың бекіткен шектен асқан
акциялар көлемін иемденуіне, иелік етуіне, басқаруына
бақылау жасауға;
■ Банктің басқару орындарына кағдидаттардың іскерлік
жарамдылыған анықтауға;
■ Банктердің және олардың филиалдарын тексеруге, соның
ішінде орнына немесе аудиторлық ұйымды шақыру арқылы
өзінің бақылау және қадағалау қызметтерін дұрыс жүзеге
асыру үшін керекті ақпаратты алуға құзіретті.
Орталық банк тарапынан ақша-несиелік реттеудің негізгі объектісіне
экономикадағы қолма-қол және қолма-қолсыз ақша массасы жатады, оның
динамикасына төлеуге қабілетті сұраныстың әр түрлі компоненттерінің
өзгерісі тәуелді болады. Қазіргі даму сатысында ақша несиелік сипат алады,
яғни ақша массасы, негізінен, банктердің несие-депозиттік қызметіне
байланысты пайда болады, сондықтан Орталық банк ақша айналымының құрылымын
және көлемін екінші деңгейлі банктердің операцияларын басқару арқылы
реттейді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Заңы бойынша Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкі Қазақстан Республикасының Орталық банкі және
республикамыздағы банк жүйесінің жоғарғы деңгейі болып табылады. [7.82]
Ұлттық банк – ақша резервтерінен, алтын валюта резервтерінен, басқа да
материалдық құндылықтардан тұратын жекеше мүлкі бар заңды тұлға. Мүліктің
құралу көздеріне - банк ісінен түскен табыстар, бағалы қағаздардан түскен
табыстар және сәйкес бюджеттерден түскен дотациялар жатады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Заңының 9-бабына сәйкес,
Ұлттық банк жарғылық қорын 10 млрд теңге көлемінде мына қаражаттар есебінен
құрайды: республикалық бюджеттен бөлінген қаражаттар, мемлекеттен алынған
негізгі қорлар және Ұлттық банк тапқан пайдадан аударымдар.
Негізі Ұлттық банк унитарлық орган болып табылады. Мемлекет – жарғылық
қордың жалғыз иесі. Негізгі қор – ғимараттардан, құрылғылардан, көлік және
басқа да құндылықтардан тұрады, ал айналым қаражаты – банкіге тиесілі
ақша қаражаттарынан тұрады. Ұлттық банк резервтік және басқа қорлар құрады.
Резервтік қор жарғылық көлемінде құрылып, ол өзіндік табыс есебінен
толтырылады және осы қорға байланысты нормаларга сәйкес жүргізілетіп
операциялар бойынша шығындарды жабуға арналады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің негізгі міндеті – Қазақстан
Республикасының ұлттық валютасының ішкі және сыртқы тұрақтылығын қамтамасыз
ету болып табылады.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісіне мынадай қосымша
міндеттер жүктеледі:
9
• Қазақстанның экономикалық дамуы және оның дүниежүзілік экономикаға
интеграциялануы мақсаттарына жетуге көмектесетін ақша айналысы, несие,
банктік есептеулерді және валюталық қатынастар саласындағы мемлекеттік
саясатты жасау және жүзеге асыру;
• ақша-несие және банк жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге
көмектесу;
• банктік және басқа иесиелік мекемелердің қызметін реттейтін ережелерді
жасау және олардың орындалуына бақылау жасау негізінде банк несие
берушілердің, салымшылардың мүдделерін қорғауы.
Ұлттық банкі жұмысының негізгі бағыттары:
• елдегі иесиелік ресурстарды және ақша айналысын басқару;
• өзіне бағынышты мекемелер арқылы ақшалай түсімді инкассациялауды
ұйымдастыру және жүзеге асыру;
• банк ісін лицензиялау, ақша-иесиелік реттеудің әдістерінің формаларын
талдау;
• банк ісін бақылау және қадағалау;
• елдің банк жүйесінің тәуелсіз балансын жасау;
• валюталық операцияларды жүргізу ережелерін және тәртібін жасау,
біркелкі валюталық саясатын жүргізу және т.б.
Ұлттық банктің несиелік ресурстары мыналардың есебінен құралады:
• меншікті қаражаттары;
• басқа банктерден тартылған және келісімшарт негізінде Ұлттық банкіге
орналастырылган ақшалай қаражаттар;
• Қазақстан Республикасынан тыс жерлерден тартылған қаражаттар.
Банктер Ұлттық банктің шешімдерін орындамаған жағдайда, оларға
айып-пұлдық шаралары қолданылуы мүмкін.
Ұлттық банк бекітетін пруденциалдық нормативтер еншілес банктерге,
банктік бірлестіктерге және өзінің күнделікті балансы бар олардың
флиалдарына да қолданылады.
Елдің несие жүйесіндегі коммерциялық банктердің рөлі мен орнын бөліп
көрсету, олардың қоғам ішінде, жалпы мемлекет экономикасында маңыздылығын
ашу – бұл бөлімнің басты мақсаты.
Қазақстан Республикасының коммерциялық банктер өз қызметінде 1995 жылы 30
наурызында Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі және 1995 жылы 31 тамыз
айында қабылданған Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет
туралы Қазақстан Республикасының заңдарын басшылыққа алады. Бұл заңдарда
Қазақстан Республикасының банктерді құрудың, қайта ұйымдастырудың және
таратудың барлық ерекшеліктері көрініс тапқан.
Коммерциялық банктер банктік жүйенің екінші деңгейін білдіреді. Олар
банктік ресурстарды шоғырландыра отырып, заңды және жеке
10
тұлғалармен кең көлемде банктік операциялар мен қаржылық қызметтерді
жүзеге асырады.
Қазіргі тұрақтандырылған экономиканың жетілдіруі үшін коммерциялық
банктер халыққа көптеген операцияларды жүзеге асырады. Еліміздің екінші
деңгейлі банктері ақша айналымы мен несие қатынастарын ұйымдастыруымен ғана
шұғылданып қоймай, сонымен қатар, халық шаруашылығын қаржыландыру,
сақтандыру операциялары, бағалы қағаздарды сатып алу-сату, қаржылық
операциялардың барлық түрлері, ал кейбір жағдайларда делдалдық келісімдер
және мүлікті басқару операцияларын жүргізеді.
Коммерциялық банктер қарыз капиталы нарығының әртүрлі секторларында
қызмет ететін көп қызметті мекемелер болып табылады. Олар
кәсіпкерлік тәжірибесінде белгілі бір көптеген қаржылық операцияларды
орындайды. Коммерциялық банктер кез келген елдің несие жүйесінде
әдеттегідей негізгі, базалық буын ролін атқарады.
Олар үкіметтің, іскерлер мен миллиондаған жеке тұлғалардың
салымдарын шоғырландыра отырып, қаржы жүйесінің орталығы болып қала
береді. Коммерциялық банктер қарыздық және инвестициялық операциялар
арқылы өздерінің әртүрлі қорларына қарыз алушылардың қол жеткізуге
мүмкіндік береді.
Коммерциялық банктер қаржы нарығында ең маңызды делдалдық қызметті
атқарады. Несиелік жүйенің төменгі буыны халық шаруашылығына тікелей
қызмет көрсететін және коммерциялық негізінде кең көлемді қаржылық
қызмет жасайтын дербес банктік мекемелер торабынан тұрады. Бұлар
коммерциялық, кооперативтік және жеке банктер, банктік заңдылықтарда
коммерциялық банктер деген жалпы атпен біріктіріледі.
Коммерциялық банк термині банк ісінің ертеретегі даму кезеңінде,
банктердің сауда, тауар айырбасы операциялары мен төлемдеріне
қызмет көрсетуі барысында пайда болды. Негізгі клиенттері
саудагерлер болған (міне осында коммерциялық банк деген атауға ие
болды ). Бірақ өнеркәсіптің және басқа салалардың дамуымен банктер
экономиканың өзге де сфераларында қызмет көрсете бастағандықтан да
банктің коммерциялық деген атауы бастапқы мағынасын біртіндеп
жоғалтты. Ол банктің іскер деген сипатын білдіреді, оның
шаруашылық агенттердің барлық жұмыс түрлеріне қызмет көрсетуі олардың
қызметтерінің саласына байланыссыз болады. Коммерциялық банктер –
нарық экономикасында қаржылық операциялар мен қызмет көрсететін
несиелік мекемелердің тобын білдіреді.
Коммерциялық банктер - банк жүйесінің екінші деңгейіндегі банк, олар кез
келген мемлекеттің несие жүйесінің негізгі буыны.
11
Коммерциялық банктің негізгі қызметі - кәсіпкерлерге, халыққа жан- жақты
несие-қаржылық қызмет көрсету.
Коммерциялық банктер жеке және заңды тұлғалар үшін бүкіл операциялық
қызметтерді орындайтын ақша нарығының жұмыс жасаушы әмбебап буыны ретінде
қатысады.
Бүгінгі коммерциялық банктер өз клиенттеріне 200-ге жуық әр алуан
өнімдер мен қызмет көрсетуге әзір. Мұндай кең көлемді операциялар
коммерциялық банктерге өз клиенттерін сақтай отырып, қолайсыз
жағдайда өзінде пайдалы жұмыс жасауға септігін тигізеді.
Бір операциялардан болған зиян, екінші бір опеациялардан түсетін
пайда есебінен жабылады. Нарық экономикасы дамыған барлық елдердің
коммерциялық банктері несие жүйесінің негізгі операциялық буыны
болып қалуы кездейсоқтық емес. Олар өзгермелі ақша – несие нарығының
жағдайына көндігетін қабілетінің барлығын көрсете алады.
Соңғы кездері екінші деңгейлі банктер мен басқа несие мекемелерінің
арасындағы бәсеке күшее түсуде. Бәсекелестік банктердің жаңа операциялар
түрлерін іздестіруге, клиенттерге ұсынылатын қызмет түрлерін өсіруге және
қызмет көрсету нарығындағы өз орнын нығайту үшін олар банктерге тән емес
операцияларды меңгеріп, елдің жалпы экономикадағы ролін арттыруда.
Қазіргі коммерциялық банктер активті және пассивті операцияларын
орындайды. Бұл екі түрлі операция бір бірліктің екі қарама-қарсы жақтары
секілді көрінеді, себебі, пассивтік операциясыз активті операцияның болуы
мүмкін емес, ал активті операциясыз пассивтік операцияның мәні де жоқ.
Алайда, жүзеге асырылатын банктік операцияларының барлығы, күмәнсіз, бір
мақсатты көздейді – табыстың өсуі және шығынның кемуі.
Қазақстан Республикасының 31.08.1995ж. №2444 Қазақстан
Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы Заңының 30 бабы
бойынша қызмет көрсету – бұл банктік операцияларды жүзеге асыру, сондай-ақ
бап бойынша көрсетілген басқа да банктік операциялар. Бұл заңда, сонымен
қатар, банктік операцияларды жекелеген түрлерін ұйымдастырудың
ерекшеліктері көрініс тапқан.
Аталған заңға сәйкес коммерциялық банктер келесі операцияларды
орындауға құқылы:
• заңды және жеке тұлғалардың ақылы негізде депозиттерін қабылдау,
банктік шоттарын ашу және жүргізу;
• банктердің және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге
асыратын ұйымдардың корреспондентік шоттарын ашу және жүргізу;
• заңды және жеке тұлғалардың металдық шоттарын ашу және жүргізу;
• кассалық операциялар: банкнота мен монетаны қабылдау, беру, қайта
санау, айырбастау, ұстау, сорттау, қаптау және сақтау;
• банкнота мен монеталарды және бағалы қағаздарды инкассациялау және
жөнелту;
12
• аударым операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақшаны аударымен
байланысты тапсырмаларын орындау;
• есепке алу операциялары: заңды және жеке тұлғалардың вексельдерін және
өзге борыштық міндеттемелерін есепке алу (дисконт);
• қарыздық операциялар: ақы төлеу, мерзімін белгілеу және қайтару
шартымен ақшалай формада несиелер беру;
• заңды және жеке тұлғалардың, оның ішінде корреспондент-банктердің
тапсырмаларына байланысты, олардың банктік шоттары бойынша есеп
айырысу операциялары операцияларын жүргізу;
• клирингтік операциялар: төлемдерді жинау, тексеру және растау, сондай-
ақ олар бойынша өзара есепке алу операцияларын жүргізу және клирингке
қатысушылардың таза позициясын анықтау;
• ломбардтық операциялар: тез іске асатын бағалы қағаздар мен жылжитын
мүліктерді кепілге алып, қысқа мерзімді несиелер беру;
• коммерциялық мәмілелерді қаржыландыру, сондай-ақ сату құқынсыз
(форфейтинг);
• заңда көрсетілген тәртіппен өз бағалы қағаздарын шығару (чектерді,
вексельдерді, аккредитивтерді, депозиттік сертификаттарды, акцияларды
және өзге де міндеттемелерді);
• төлем карточкаларын шығару;
• төлем құжаттарын сатып алу, сату және сақтандыру, олармен басқа да
операцияларды жүргізу;
• ақшалай нысанда орындауды қарастыратын үшінші тұлғалар үшін кепілдеме
және өзгеде міндеттемелерді беру;
• инвестицияланатын қаражаттар иелерінің немесе оларды иемденушілердің
тапсырмалары бойынша капиталдық жұмсалымдарды қаржыландыру;
Сонымен қатар бағалы қағаздар нарығында басқа да кәсіби қызмет түрлерін
жүзеге асыра алады. Олар: брокерлік, дилерлік, кастодиандық. Бұл банктік
операциялар бойынша қызметтерді көрсету,клиенттердің тәуекелі бойынша
олардың агенттері ретінде әрекет ету.
Осыған орай, банктік заңдарына сәйкес, банк – уақытша бос ақша
қаражатарын жинақтауға, клиенттердің тапсырысы бойынша есеп айырысу
операцияларын жүргізуге құқылы несие ұйымы.
Екінші деңгейлі банктер заңнаманың барлық құқықтық жағынан қамтылған кең
көлемде операциялар түрлерін ұсынады.
Коммерциялық банктің операцияларын 3 топқа бөліп қарастырамыз:
13
Пассивті
операциялар
(тартылған
қаражаттар)
қызмет көрсету арқылы клиенттердің уақытша бос
ақша қаражаттарын тарту;
қызмет көрсетулерсіз клиенттердің ақша
қаражаттарын тарту;
басқа көздерден ақша қаражаттарын тарту.
Активті
операциялар
(қаражаттарды
орналастыру)
банктердің өз шотына және пайдасына жүргізілетін
операциялар;
клиенттердің шоттарына және олардың
қажеттіліктері бойынша жүргізілетін операциялар.
Активті-пасси
вті
операциялар
(комиссиялық
делдал)
клиенттердің қажеттіліктері бойынша және
комиссиялық бастама негізінде (таза банктік
қызмет көрсетулер) жүргізілетін операциялар.
Сурет 1. Коммерциялық банк операцияларының негізгі құрылымы[8]
Коммерциялық банктің кіріс алу және өтімділікті қамтамасыз ету
мақстымен банктің шоғырландырылған ресурстарын орналастыру оның активті
операцияларының мазмұнын анықтайды. Яғни, банктік активті операциялар -
табыс алу және өзінің өтімділігін қамтамасыз ету мақсатында иелігінде бар
ресурстардың орналастыру жүзеге асыратын операцияларды білдіреді. Бұл екі
мақсаттың бірегейлігі банкті коммерциялық кәсіпорын ретінде тартылған
қаражаттарды пайдаланудағы ерекшелігін сипаттайды.
Шынында да, банктер мұндай операциялардан пайда көреді. Олар
салымдарға төлейтіндеріне қарағанда, қарыздарға біршама жоғары пайыз
мөлшерлемесін белгілеп табыс табады.
Жалпы қоғамға көмек, олар банктен алған қарыздары есебінен
өздерінің өнімдерін өндіріп, алға қойған мақсатына жеткенде ғана
пайданы сезінеді (мысалға жалпы пайда нормасын 4-тен 5%-ға
ұлғайтқанда). Болашақ қарыз алушыларды дұрыс таңдай отырып, олардың
ішінде берілетін қарыз бойынша жоғары пайызды төлеуге кімнің
жағдайы келсе, соларға банктер ақшалай қаражаттарын бере алады.
14
Осы уақытқа дейін Қазақстанда несиелер үкіметтің қажеттілігіне
(Үкіметтің үкімі бойынша) беріліп, кейіннен олар банктерге және
олардың акционерлеріне пайда әкелмек түгіл, уақытында қайтарылмай қалды.
Ондай қарыздардың ешкімге де пайдасы болған жоқ.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің сақтауға қолайлы әр түрлі
депозиттерді ұсыныды, бұл бір жағынан ақшаның сақталуын қамтамасыз етсе,
екінші жағынан өтімділікке деген клиенттің қажеттілігін қанағаттандырады.
Көптеген клиенттер үшін облигацияға немесе акцияға жұмсағанға қарағанда,
мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады. Қазіргі комммерциялық
банктер туралы сөз қозғағанда, несиелік жүйенің басқа да буындары сияқты
олардың үнемі дамып отырғандығын айтй кету керек. Яғни операциялар формасы,
бәсеке әдістері, бақылау және басқару жүйелері өзгеруде.
Коммерциялық банктердің мынадай бастапқы қызметтері бар: депозиттер
қабылдау, ақшалай төлемдерді және есеп айырысуларды жүзеге асыру, несие
беру.
Коммерциялық банктердің басқа қаржы институттарынан айырмашылығы және
ерекше бір қабілеті ол ақшаны жасауы мен жоюында болып табылады. Бұл жерде
ақша деп, тек қолма – қол ақшалар ғана емес, сондай-ақ талап етуге дейінгі
салымдар түсіндіріледі. Банктердің ақша жасау мүмкіндігі экономика үшін өте
маңызды. Ол тиімді несие жүйесін іске асыра отырып, экономиканың өсуіне
қажетті жағдай туғызады. Банк несиелерінің жетіспеушілігі және өте жоғары
пайыз мөлшерлемесі тұсында өндірісті кеңейту мүмкін емес. Халық
шаруашылығындағы осы сияқты іс – тәжірибелер тиімсіз, себебі бір жағынан,
мынадай ірі ақша сомасы белгісіз уақытқа қозғалыссыз жататын болса, екінші
жағынан, мұндай ақшалар қажетті емес.
1992-2009 жылдар аралығында банктердің сандық өзгерісінің динамикасын
кестеден көруге болады (кесте 1), [13].
Кесте -1.Қазақстан Республикасы аумағында екінші деңгейлі банктердің
сандық өзгерісінің динамикасы
Көрсет кіштер 1992
05.05.2009 ж. 05.05.2005 ж.
ҚР банктер — барлығы 44 38
Жеке 25 19
Мемлекеттік 2 2
Мемлекетаралық 1 -
ТТТет елдік капиталдың 16 17
катысуымен құрылған
банктер
104 % қатысу үлесімен 9 9
50 % қатысу үлесімен. 6 6
Еншілес банктер 11 11
16
Қайнар көзі: Интернет жүйесіндегі ҚР Ұлттық банкінің
сайты: httpwww.nаtіоnаl bаnк.кz
Қазақстан Республикасында 31.08.1995 ж. қабылданған N2444 "Қазақстан
Республикасының банктер және банк қызметі туралы" Заңына сәйкес банктерді
тарату ісінің екі түрін ажыратады (сурет1),[4]:
• Ерікті тарату — банк акционерлерінің жалпы жиналсының шешімі
негізінде Ұлттық банкке ерікті таратуға рүқсаты болған кезде жүзеге
асырылады;
• Еріксіз (ыктиярсыз)тарату Қазақстан Республикасы заң актілерінде,
нормативтік қүқықтық сәйкес сот шешімі бойынша жүзеге нормативтік
құқықтық актілерімен реттеледі.
Мемлекеттік тарату тәртібі, сонымен бірге, Қазақстан Үкімет
органдарының нормативтік құқықтық актілерімен қосымша түрде реттеледі;
мемлекетаралық, еншілес және ҚР резидент еместерінің банктерін тарату
тәртібі: республикалық заңнамалар, нормативтік қүкықтық актілермен қоса
халықаралық құқықтық актілер, шарттар мен келісімдермен реттелінеді. Шет
елдік капиталдың қатысуымен құрылатын банктерді тарату тәртібі отандық және
еншілес банктердің таратылу тәртібін реттейтін заңнамаларға, нормативтік
қүқықгық актілерге сәйкес жүзеге асырылады. Осыдан, ҚР аумағында екінші
деңгейлі банктердің таратылу тәртібін реттейтін заңнамалық қүқыктық
актілердің төрт тобын бөліп қарастыруға болады (сурет 2), [6].
Банктерді тарату түрлері мен негіздері
Ерікті тарату Еріксіз тарату
Бак акционерлерінің жалпы ҚР заң актілерінде, нормативтік
жиналысының шешімі негізінде құқықтық кесімдерінде
Ұлтық банкке ерікті таратуға қарастыр-ылған жағдайларға сәйкес
рұқсаты болған кезде жүзеге сот шешімі бойынша жүзеге
асырылады. асырылады.
Банкттің Ұлттық банктің Уәкілетті мемлекеттік
банкрот заңнамасында көзделген органдардың, заңды немесе
болуына негіздемелер бойынша жеке тұлғалардың заңнамалық
байланысты банк операциялаын кесімдерде көзделген басқа
жүргізуіне берілген да негіздемелер бойынша банк
лицензияны қайтарып қызметін тоқтату туралы
алуына байланысты өтінішіне байланысты
Сурет 2 Банктерді қадағалау және бақылау ісіндегі
қадағалау түрлері мен негіздері
17
Банк мекемесі заңды түлға болып табылатындықтан, банктерді таратудың
заңнамалық негіздері Азаматтық кодекске сүйене отырып жасалып, оған сәйкес
болуы тиіс. Банк пен оның клиенттері, сонымен бірге банк арқылы жүзеге
асатын оның клиенттері арасындағы қатынастар азаматтық заңнамамен
реттеледі. ҚР заңнамаларында көзделген, Азаматтық кодекс нормаларына
кереғар, азаматтық қүқық нормалары, кодекске тиісті өзгерістер
енгізілгеннен кейін ғана қолданыла алады [16.56].
Республикадағы барлық заңнамалар, нормативтік құқықтық актілер ҚР
Конституциясына сәйкес негізделе отырып жасалған. Сондықтан да банкгерді
тарау барысында пайда болатын қатынастар қандай да болмасын нормативтік
қүқықгық актілерге сүйене отырып жүзеге асқанымен де, олар ҚР
Конституциясына кереғар болмауы тиіс.
Сонымен бірге, банк заңнамалары, азаматтық заңнамаларға да қарама-қайшы
болмауы тиіс. Азаматтық кодекс бойынша заңды тұлғаны тарату негіздері
суретте бейнеленген (сурет 3), [16.85]. Банктерді тарату тек банк
кредиторлары мен салымшыларының мүдделерін емес, сонымен бірге жалпы қоғам
мүдделерін қамтитын жағдай болып табылады. Сондықган да банкті таратудағы
қүқықгық актілерді қарастыру барысында ҚР Азаматтық кодексіне де токтала
кетпеуге болмайды. Азаматтық кодекс қоғам мүшелерінің тендігіне негізделген
тауар-ақша қатынастарын қамтиды.
Конституцияға сәйкес, сот шешімінсіз ешкім де меншіктен айыра алмайды.
Заңмен көзделген ерекше жағдайларда мемлекет мүқтажы үшін мүліктен күштеп
айыру оның қүны тең бағамен өтелген кезде жүргізілуі мүмкін.
Екінші денгейлі банктерді тарату барысында туындайтын міндеттемелер мен
қарым қатынастарды реттейтін құқықтық актілер жүйесі
Респуб- ҚР Ұлттық банкінің ҚР Үкімет Халықаралық
ликалық нормативік органдарының нормативтік
заңдар құқықтық актілері нормативтік құқықтық құқықтық
актілері актілер
ҚР Конституциясы ҚР Ұлттық банктің ҚР халықаралық
ережелері келісімідері
ҚР Азаматтық кодексі Халықаралық
құқықтың жалпыға
бірдей
принциптері мен
нормаларын
қарастыратын
құқықтық актілері
ҚР Ұлттық банкінің
нұсқаулықтары
ҚРБанкроттық туралы Заңы
ҚР Банктер және банк қызметі
туралы Заңы
ҚРҰлттық банк туралы
Заңы
18
Занды түлғаны тарату туралы шешім қабылдаған меншік иесі немесе
орган, міндетті түрде занды түлғаларды мемлекеттік тіркеуден өткізетін
Әділет Министрлігіне жазбаша түрде ақпарат береді. Әділет орны, занды
түлғалардың мемлекеттік регистріне занды түлғаның тарату ісі кезеңіне
енгені туралы белгі жасайды.
Занды тұлғаны тарату туралы шешім қабылдаған меншік иесі немесе орган,
міндетті түрде занды түлғаларды мемлекеттік тіркеуден өткізетін
Әділет Министрлігіне жазбаша түрде ақпарат береді. Әділет орны, заңды
тұлғалардың мемлекеттік регистріне заңды тұлғаның тарату ісі кезеңіне
енгені туралы белгі жасайды.
Одан әрі қарай, заңды түлғаны тарату туралы шешімқабылдаған меншік иесі
немесе тиісті орган, таратылатын занды тұлғаның мүлкі мен істерін басқару
жөніндегі өкілеттігі бар тарату комиссиясын тағайындайды және де Азаматтық
кодекске сәйкес тарату тәртібі мен мерзімдрін белгілейді.
Тағайындалған тарату комиссиясы:
• Таратылып отырған занды тұлғаның атынан сотта мүдде білдіреді;
• Орталық ресми басылым беттеріне таратылу ісі басталған кезден
бастап шағым-талаптар (өтініштер) беру тәртібін, мерзімін және
кредиторлардан өздерінің талаптарын қабылдау мерзімін міндетті
түрде көрсете отырып, мемлекеттік және орыс тілдерінде
жариялайды. Бұл мерзім осындай хабарландыру берілген күннен
бастап екі айдан кем болмауы тиіс.
Заңды тұлғаны бақылау және қадағалау кезінде танылған кемшіліктер бойынша
келесі жағдайларда таратылуы мүмкі
Меншік иесінің шешімі бойынша Сот шешімі бойынша
Меншік иесінің уәкілетті органының Банкрот болған жағдайда
шешімі бойынша
Құрылтай құжаттарында көрсе-тілген Заңды тұлғаның заң тәртібін
меншік иесінің шешімі бойынша орындамаған жағдайда
Белгілі бір қызметті жүзеге
асыруға қажетті лицензиясы
болмаған жағдайда қызметін
жүргізген, немесе заңнамалық
актілерде рұқсат етілмеген
қызметті атқарған, немесе заң
тәртібін бірнеше рет бұзған
жағдайда
Заңды тұлғаның жарғысында
көрсетілген мақсаттарға кере-ғар
болатын қызметті жүзеге асырған
жағдайда
Заң актілерінде көзделген басқа да
жағдайларда
19
Ерікті тарату туралы өтінішке акционерлердің жалпы жиналысы уәкілеттік
берген адам қол қойып, мынадай құжаттармен бірге Ұлттық банкке ұсынады:
1. Тарату себептерін міндетті түрде көрсете отырып, банкті ерікті
тарату туралы акционерлердің жалпы жиналысынң шешімі;
2. Акционерлердің жалпы жиналысы бекіткен банктің өз қызметін
тоқтату дайындығының мерзімдері мен кезендері туралы іс-
шаралар тізбесі (жоспар және кесте);
3. Банктің өз міндеттемелері бойынша есеп айрысуды жүзеге асыруға
қаражытының жеткіліктігіне куә болатын, соңғы есеп беруге жасалған
баланстық есебі;
4. Банк қызметіне аудит жүргізуге Ұлттық банктің лицензиясы бар
тәуелсіз аудиторлық ұйым растаған банк активтерінің құнын
бағалау туралы есеп.
Екінші деңгейлі банктерді (ЕДБ) тарату тәртібі, түрлері, реттеу
ерекшекліктері көрсетілген негізгі заңнамалық актісіне "Қазақстан
Республикасының банктер және банк қызметі туралы " N2444, 1995 жылдың 31
тамызында қабылданған Заңы жатады. Сондықтанда ендігі жерде банктер
туралы Заңның негізгі баптарында көрсетілген ЕДБ тарату ерекшеліктеріне
тоқталып өтеміз.
Заңды тұлғаны тарату туралы меншік Заңды тұлғалардың мемлекеттік
иесінің немесе уәкілетті органның тіркемесіне заңды тұлғаны тарату
шешім қабылдау ісі аяқталғаны туралы жазбасы
Әділет органына заңды тұлғаның Заңды тұлғаны тарату туралы шешім
таратылуы туралы жазбаша хабар қабылдаған меншік иесі мен органның
беру аралық тарату балансын бекіту
Әділет органында заңды тұлғаны Тарату комиссиясының тарату
тарату ісінің басталғанын балансын жасау
мемлекеттік тіркеуден өткізу
Тарату комиссиясын тағайындау Заңды тұлғаны тарату туралы шешім
және тарату мерзімі мен қабылдаған меншік иесі мен органның
тәртібін белгілеу аралық тарату балансын жасау
Тарату комиссиясы орталық ресми Таратылған заңды тұлғалардың ақшасы
басылым беттеріне таратылу ісі жетпеген жағдайда, оның
басталған кезден бастап шағым кредиторларының талаптарын
талаптар (өтініштер) беру тәртібін, қанағаттандыру үшін оның мүлкін
мерзімін жариялайды сату
Кредиторларды анықтап, олардан Таратылған заңды тұлғалардың
мүліктік талаптарды өндірумен борышкерлеріне ақшалай сомаларды
айналысады төлеу
Бақылау комиссиясы аралық тарату
балансын жасайды
20
Ерікті тарату туралы өтініште өзінің барлық кредиторларының талаптарын
толық қанағаттандырғаны туралы банктің міндеттемесі болуы керек. Банкті
ерікті таратуға рұқсат алу туралы өтінішті Ұлттық банк тиісті түрде
ресімделген барлық қүжаттарды алған күннен бастап екі ай ішінде қарауы
тиіс. Қажет болған жағдайда Ұлттық банк банкке тарату жоспары мен кестесін
қайта қарауды үсынуға немесе басқа да қажетті мәліметтер (қүжаттар)
сұратуына болады. Банкті ерікті таратуға рұқсат беру туралы шешімді Ұлттық
банктің Басқармасы қабылдайды және егер Басқарманың қаулысында басқаша
белгіленбеген болса, онда ол қабылдаған күннен бастап күшіне енеді.
Ұлттық банк ерікті таратуға рұқсат беруден бас тартқан жағдайда бұл
жөнінде Ұлттық банк Төрағасының не оның орынбасарының қолы қойылған дәлелді
шешім шығарылып, банкке жіберілуі тиіс.
Ұлттық банк мынадай негіздердің кез келгені бойынша ерікті таратуға
рұқсат беруден бас тартады:
1. Берілген құжаттардың толық болмауы немесе тиісінше ресімделмеуі;
2. Банктің өз міндеттемелері бойынша есептесуі үшін қаражатының
жетіспеуі.
Таратылған заңды тұлғаның азаматтарға тиісті мерзімді төлемдерін
шоғырландыру нәтижесінде олардың өмірі мен денсаулығына зиян келтіргені
үшін жауапкершілікке тартатын азаматтардың талаптары
Еңбек келісім шарты бойынша қызмет атқаратын банк қызметкерлерінің
талаптарын қанағаттандыру
Таратылған заңды тұлғалардың кепілге қойылған мүлкімен қамтамасыз етілген
міндеттемелер бойынша кредиторлардың талаптарын қанағаттандыру
Бюджетке және бюджеттен тыс қорларға төлем жасау талаптарын қанағаттандыру
Заң актілеріне сәйкес басқа да кредиторлардың талаптарын қанағаттандыру
Сурет 6. кредиторлардың талаптарын қанағаттандыру кезегі
ҚР Азаматтық кодексінің 51 бабында белгіленген [7].
Банк Ұлттық банктің ерікті тарату туралы рұқсатын алғаннан кейін он
күндік мерзімде:
• Занды тұлғаларды тіркеуді жүзеге асыратын әділет органына
банктің ерікті таратылғаны туралы жазбаша хабарлауға;
• Орталық әділет органдарының ресми басылым беттеріне таратылу ісі
басталған кезден бастап шағым-талаптар (өтініштер) беру тәртібін,
мерзімін және кредиторлардан өздерінің талаптарын қабылдау мерзімін
міндетті түрде көрсете отырып, банктің ерікті таратылатыны туралы ақпарат
жариялауға міндетті.
21
Ерікті тарату жөнінде Ұлттық банктің рұқсатын алғаннан кейін банк
акционерлерінің жалпы жиналысы оның филиалдары мен өкілдіктерін ескере
отырып бір айлық мерзімде тарату комиссиясын құруға міңдетті, оған банктің
мүлкі мен ісін басқару жөніндегі өкілеттіктері көшеді. Кредиторлардың
комитеті құрылғанға дейін тарату шығыстарының сметасын, оған қоса тарату
комиссиясының төрағасына және мүшелеріне төленетін негізгі қосымша
төлемдердің мөлшерін акционерлердің жалпы жиналысы бекітуі мүмкін.
Банктегі тарату ісі банктің тарату комиссиясы құрылған күннен басталады
деп есептелінеді. Банкті тарату комиссиясы тағайындаған куннен бастап
банкті тарату ісі аяқгалғанға дейін:
1. Ерікті таратылатын банк акционерлерінің жалпы жиналысының,
басқа да органдардың лауазымды адамдарының өкілеттіктері, оның
ішінде мүлікке билік жүргізу және міндеттемелерді өтеу жөніндегі,
олардың банкті басқару құқықтары жойылады;
2. Егер банктің тарату комиссиясының төрағасы таратылатын банктің
атынан немесе есебінен жүзеге асырылатын іс-қимыл жасаса, не ондай іс-
қимылды өзіне берілген сенімхат бойынша жасаған жағдайда ғана
заңды күші болады;
3. Таратылған банктің борыштық міндеттемелерінің мерзімдері өтті деп
саналады;
4. Таратылатын банктің кредиторлық берешегінің барлық түрлері бойынша
тұрақсыздық айыбы мен сыйақы (мүдде) есептеу тоқгатылады;
5. Таратылған банктің мүлкін өндіріп алуға өтініш берудің барлық заңдық
шектеулері алынып тасталынады;
6. Банкке қатысты мүліктік сипаттағы барлық талаптар осы сәттен бастап
банктің тарату комиссиясының атына ғана үсынылатын, ережеде және
қолданылып жүрген заңдарда белгіленген тәртіппен қаралады.
Тарату комиссиясы кредиторларды анықтау және олардың Талаптарын
қанағаттандыру, сондай ақ банк дебиторларынан берешекті алу жөнінде шаралар
қабылдайды. Банкті ерікті таратуға байланысты барлық шығыстар таратылатын
банктің есебінен жүмсалады. Ұлттық банктің тарату бойынша қаржы ж9мсауына
тиым салынады. Енді, банктерді еріксіз тарату тәртібін қарастырып көрелік.
Жогарыда атап өткендей, банктерді еріксіз тарату ісін сот орындары жүзеге
асырады. ҚР "Банктер және банк қызметі туралы" Заңның 70 бабында тарату
негізіне қарай еріксіз таратудың үш түрін ажыратады. Еріксіз таратудың
бірінші түрі - банктің банкрот болуымен байланысты жүзеге асырылады;
22
Екінші түрі - Ұлттық банктің заңнамасында көзделген негіздемелер бойынша
банк операцияларын жүргізуге банк лицензиясын алып қоюына байланысты
болады; ал үшінші түрі- уәкілетті мемлекеттік органдардың, занды немесе
жеке түлғалардың заңнамалық кесімдерде көзделген басқа да кесімдері
бойынша банк қызметін тоқтату туралы өтінішіне (шағымына)
байланысты жүзеге асырылады.
Банкті тарату ісінің басы банкті еріксіз тарату туралы сот шешімінің заң
күшіне енгізілген күні болып табылады. Банкті еріксіз тарату туралы сот
шешімінің заң күшіне енген күнінен бастап және банкті тарату ісі
аяқталғанға дейін:
1. Еріксіз таратылатын банк акционерлерінің жалпы жиналысының,
басқа да органдардың лауазымды адамдарының өкілеттіктері, оның
ішінде мүлікке билік жүргізу және міндеттемелерді өтеу жөніндегі,
олардың банкті басқару құқықгары тоқтатылады;
2. Егер банктің тарату комиссиясының төрағасы таратылатын банктің
атынан немесе есебінен жүзеге асырылатын іс-қимыл жасаса, не
ондай іс-қимылды өзіне берілген сенімхат бойынша жасаған
жағдайда ғана занды күші болады;
3. Таратылған банктің борыштық міндеттемелерінің мерзімдері өтті
деп саналады;
4. Таратылатын банктің кредиторлық берешегінің барлық түрлері
бойынша түрақсыздық айыбы мен сыйақы (мүдде) есептеу
тоқтатылады;
5. Таратылған банктің мүлкін өндіріп алуға өтініш берудің барлық
зандық шектеулері алынып тасталынады;
6. Егер олар бойынша қабылданған шеіпімдер заң күшіне енгізілмесе,
таратылатын банктің қатысуымен сотта қаралатын мүліктік
сипаттағы даулар токтатылады;
7. Кепілдік беру жөніндегі ұйымның қатысушы-банктің салымшыларына өтеуі
тиіс ақша сомасы мөлшеріндегі талаптарды қоспағанда банкке қатысты
мүліктік сипаттағы барлық талаптар осы сәттен бастап банктің
тарату комиссиясының атына ғана беріле алады.
8. Соттардың таратылатын банкке қоылатын мүліктік талапқа катысты атқару
құжаттары тарату комиссиясына банктер туралы занда белгіліенген
кезектілік тәртібімен орындау үшін беріледі.
23
Банкті еріксіз таратуға байланысты барлық шығыстар таратылатын банктің
есебінен жұмсалады. Ұлттық банктің тарату бойынша қаржы жұмсауына тиым
салынады. [23.45]
Тарату ісіне байланысты, оның ішінде тарату комиссиясының қызметін
қамтамасыз ету жөніндегі шығыстар, сондай ақ таратылатын банктің негізгі
міндетін қамтамасыз ету қажеттігінен туындайтын шығыстар кезексіз және
түракты түрде кредиторлар комитеті бекіткен смета шегінде таратылатын
банктің қаражатынан жүзеге асырылады.
Кредиторлардың комитеті қүрылғанға дейін тарату шығыстарының сметасын,
оған қоса тарату комиссиясының төрағасына және мүшелеріне төленетін негізгі
қосымша төлемдердің мөлшерін тарату комиссиясының төрағасы Ұлттық банкпен
келісім бойынша бекітеді. Тарату ісінің шығыстары туындауына қарай, тарату
массасынан төленеді. Тарту массасын мақсатсыз жұмсауға жол берілмейді.
Банктің тарату комиссиясы он күндік мерзімде арнайы басқарушыдан қабылдау-
өткізу актісі бойынша банктің мүлкі мен құжаттарын қабыдайды. Тарату
комиссиясы таратылатын банктің атынан іс-әрекет жүргізеді және өз
құзіретіне кіретін мәселелер бойынша шешім қабылдау кезінде дербес болады.
Тарату комиссиясының шешімдері хаттармен ресімделеді. Ұлттық банк
қызметкерлері тарату комиссиясының құрамына қатысуға құқығы жоқ. Тарату
комиссиясының төрағасы тарату комиссиясының жұмысына басшылық жасайды және
ҚР нормативтік құқықтық кесімдеріне сәйкес оның қызметіне дербес жауап
береді.
Тарату комиссиясы тағайындалған кезден бастап оған таратылатын банктің
ісін және мүлкін басқару жөніндегі барлық өкілеттер көшеді. Тарату
комиссиясы банк ісін аяктау үшін, оның ішінде оның кредиторларымен және
акционерлерімен есеп айрысуын қамтамасыз ету жөнінде шара қабылдайды.
Тарату комиссиясы таратылатын банктің атынан және өз құзырына енетін
мәселелер бойынша шешім қабылдаған кезден өздігінен іс-қимыл жасайды.
Тарату комиссиясының шешімі хаттамамен ресімделеді. Банктің тарату
комиссиясының төрағасы тарату комиссиясының жұмысын басқарады, оның қызметі
ҚР нормативтік қүқықгық актілеріне сәйкес жүзеге асырылуына жауап береді,
сондай ақ банктің тарату комиссиясының құрамына өзгерістер енгізеді.
Банктің тарату комиссиясының төрағасы болмаған кезде оның міндетін
орынбасары атқарады. Тарату комиссиясының төрағасын қызметінен босату және
қызметке тағайындау банк акционерлерінің жалпы жиналысының ерекше құзырына
жатады.
Банктің филиалдары және өкілдіктері болған жағдайда, оларды тұрған
жерінде құрылатын тарату комиссиясының арнайы бөлімшесі (бүдан әрі - арнайы
бөлімше) таратады. Бөлімшенің құрамы тарату комиссиясының мүшелерінен
құралады және тарату комиссиясының төрағасы бекітеді.
24
Бөлімшені оның тарату комиссиясы мүшелерінің ішінен тағайындалатын
басшысы басқарады.
Бөлімше басшысы өз қызметін тарату комиссиясының төрағасы берген сенімхат
негізінде жүзеге асырады. Бөлімше басшысы бөлімше тарату комиссиясының
төрағасына есеп береді. Бөлімше басшысы бөлімше қызметі үшін және банк
филиалын және өкілдігін таратуды жүзеге асырғаны үшін ҚР нормативтік
қүқықтық актілеріне сәйкес жауап береді. Тарату комиссиясы мүшесінің
бөлімше басшысының, тарату комиссиясына тартылған қызметкердің қүқықгары
мен міндеттері, оған қоса еңбекақы төлеу шарттары тарату комиссиясының
төрағасымен жасалатын жеке еңбек шартында анықталады. Жұмысқа қабылдау
банктің тарату комиссиясы төрағасының бұйрығымен ресімделеді.
Тарту комиссиясының төрағасы оралымды басқаруды жүзеге асырады, бөлімше
басшыларының жұмысын және бөлімшелердің қызметін бақылайды. Тарату
комиссиясының төрағасы, бөлімше басшысы және тарату комиссиясының мүшелері
банкке келтірілген зиян үшін, өкілеттіктерін асыра пайдаланғаны үшін,
сондай ақ олардың банкті тарату ісінде жол берген басқа да құқық
бүзушылықтары үшін ҚР заңдарында белгіленгендей жауап беретін болады.
Банк шығарған акциялар жиынтығының бес немесе одан да көп пайызын
иеленуші таратылатын банк акционерлері банктің тарату комиссиясының
құрамында өз өкілдерін ұстауға құқылы.
Тарату комиссиясы:
1. Банк басшылығынан құжаттар мен құндылықтарды қабылдау-
өткізу туралы қажетті актілер жасай отырып, банк операцияларын
жүргізуге берілген лицензияны, бакті тіркеу жөніндегі құжаттарды,
таратылатын банктің мөрлерін, мөртабандарын ақпараттың электрондық
жеткізгіштерін, бағдарламалы қамтамасыз етуді, бланкілерін және де басқа
да қүжаттарын тез арада өткізуін талап етеді;
2. Банк активтерін қабылдайды;
3. Банктің таратылғаны туралы оның кредиторларына жазбаша
хабарлайды;
4. Банкте тарату ісі басталған кезден бастап 10 жүмыс күні ішінде
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz