Электронды БАҚ-тағы әскери-патриоттық тәрбие
Кiрiспе
Негiзгi бөлiм:
І тарау Қазақстандық патриотизм . мағынасы кең ұғым ІІ тарау
ІІІ тарау
Қорытынды
Сілтемелер көрсеткіші
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Негiзгi бөлiм:
І тарау Қазақстандық патриотизм . мағынасы кең ұғым ІІ тарау
ІІІ тарау
Қорытынды
Сілтемелер көрсеткіші
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
«Отан» деген сөзбен біз бала кезімізден таныспыз. Адамдарда бұл ұғым әр түрлі түсінік аясын қамтиды: біреу оны туған жермен, біреу тұрған жермен, ал үшінші біреулер тұтас планетамен байланыстырады. Мұнда ешқандай қателік жоқ, тұтаса келгенде, осы ұғымдардың бәрі адамдардың Отан туралы жалпы түсінігін түйсіндіреді. Бiздiң елде Қазақстандық патриотизм қалыптасып дамып келе жатыр. Патриотты гректерше айтсақ, отандас болып шығады екен. Тағдырдың бұйрығымен отандас болып отырған Қазақстан халқы патриоттық сезiмдi ту етiп ұстауы керек. Мұнсыз Казақстандық патриотизм ұғымы әншейiн ұран болып қала бермек. Тұрған елiн, туған жерiн, құрмет тұтып, сүймейiнше, сол үшiн жаны күймейiнше Қазақстан азаматы болып қалу мүмкiн емес. Ендеше патриотизмдi дамытып, қалыптастыра бiлсек қана тәуелсiздiк тұғыры мықты болмақ. Бұл тұрғыдан келгенде біздің Электронды БАҚ-тағы бағдарламалары осы талаптардан шыға алып отыр ма? деген сұрақ туындайды. Біздің көптеген жергілікті телеарналарымыздағы бағдарламалардың көбі атыс-шабыс, әлемдегі болып жатқан қырғын соғыс, су тасқыны, қар көшкіні тағы басқа осы сияқтыадамда үрей тудыратын мәселелерден бастайды. Көрсетілетін фильмдерде, көңіл көтеруге арналған бағдарламаларда руханилыққа, отаншылдыққа баулудың үні де қалмаған. Көрермен қауым оңай жолмен демалуға, ойланбауға бейімделіп алды. Бұған телеарналардағы бағдарламалар себепкер. Бұдан тұлғаның танымдық, ұлтжандылық қызығушылығын арта қоятыны күмән тудырады. Ал БАҚ-тың адам жанына әсер етушілік күшін ешкім жоққа шығармайды. Біра, дәл қазіргі кезде мәселенің әлі де дұрыс жолға қойылмағанына көрермендердің өздері куә. Олай болса, көрермен қауымның бойында, әсіресе жастардың бойында дүние туралы дұрыс көзқарасты, сенімді, мінез-құлық дағдыларын, әдеттерді, Отанға деген патриоттық сезімін қалыптастыруда бұқаралық ақпарат құралдарының рөлін ескерту шарт. Бұл жерде әңгіме теледидардың ғана емес, радио бағдарламаларының да рөлі туралы болып отыр.
1. Алтынбаев М. Қазақстанның кәсіби армиясы – жаңа мыңжылдықтың армиясы // Егемен Қазақстак- 2006.- 6 мамыр (№101-102).
2. Аманжолов К. Қазақстанның қарулы күштері және оның түрлері // Қазақ тарихы.-1999.-N3.
3. Аңызға айналған жеңімпаздар. Алматы: Мектеп, 1984.
4. Ахметжан Қ. Қазақтың дәстүрлі қару-жарағының этнографиясы.-Алматы: Алматыкітап, 2006. (Әскери-патриоттық тәрбие кітапханасы)
5. Барманқұлов М. Телевизия: бизнес әлде билік? Оқу құралы/ Аударған К.Қабылғазы. – Алматы: Қазақ Университеті, 2007.
6. Әбдіжәділқызы Ж. Тікелей эфир табиғаты. – Алматы: Қазақ университеті, 2003
7. Әлиханұлы Ж. №1 Халық Қаһарманы: Армия генералы Сағадат Нұрмағамбетовпен әңгіме // Егемен Қазақстан.- 2006.- 16 желт. (№311-314).
8. Әуе толқынында – Қазақ радиосы. – Алматы: Нұрлы әлем, 2001
9. Ерлік: Әскери әңгімелер жинағы.-Алматы:Жазушы, 1968.
10. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Конституция Республики Казахстан - Алматы: Жеті жарғы, 2003.
11. Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері // Қазақстан Респуб-ликасы: Энциклопедиялық анықтамалық.- Алматы, 2001.
12. Қазақ генералдары.... Қазақстан Республикасы Қарулы Күштеріндегі қазақ генералдары: // Ана тілі.-1997.-18 қырк.
13. Қазақ радиосы «Саптағы сарбаз» радиохабары (2006-2006 жылдардағы хабарлар)
14. Қасымбаев Ж. Кенесары хан саясатшы және қолбасшы.- Алматы: Қазақстан 1993.
15. Қожакеев Т. БАҚ:бүгін және ертең // Ақиқат.-2001.-№5
16. Мәди А. Қазір он үміткердің біреуі ғана әскерге шақырылады // Ал-маты ақшамы.- 2006.- 5 желт.(№140).
17. Мырзағұлова М. Алғашқы әскери дайындық // Тәрбие құралы. – 2005. №5
18. Назарбаев Н. Әскеріміздің мәртебесі арта берсін!: [Қазақстан Қарулы күштеріне - 5 жыл] // Егемен Қазақстан.-1997.- 7 мамыр.
19. Омашев Н. Ақпарат әлемі. – Алматы: Қазығұрт, 2006
20. Омашев Н. Толқындағы тотияйын. – Алматы: Қазақстан, 1998.
21. «Отан қорғау – сенің азаматтық борышың» Алматы, 2007 ж.
22. Рокоссовский К.К. Солдат парызы: Әскери мемуарлар.- Алматы: Жалың 1983.
23. Салқынбек Д. Қазақ баспасөзі тәуелсіздік жылдарында //Ақиқат. – 2001. - № 12.
24. Сандар сауал тастайды: [Қазақстан бойынша: Халыққа білім беру Экономика; Мәдениет; Денсаулық; Демография; Қаз.қарулы күштері Сәулет; «Бөбек» қоры балаларға // Парасат.-1997.- N1.
25. Сейдімбек А. Теледидар қандай болса, ұлт та сондай // Қазақ елі, 1999 ж., 2 сәуір
26. Сейдахметова Л. Патриотизм ұғымының маңызы // Қазақстан мектебі – 2006. - №1
27. Смайылов Ә. Әлем елдері және әскери ынтымақтастық // Егемен Қазақстан - 2006.- 6 желтоқсан.(№300).
28. Сүлеймен Ғ. Ішкі әскерлердің өз туы бар // Егемен Қазақстан -1997.-25қазан
29. Тұрсынов Қ. Көгілдір экран құпиясы, – Алматы: Қазақ университеті, 1998.
30. «Хабар» телеарнасы «Төртеу түгел болса...» хабары (07.05.2007ж)
31. «Хабар» телеарнасы «Айбын» хабары (2006-2007 жылдардағы хабарлар)
2. Аманжолов К. Қазақстанның қарулы күштері және оның түрлері // Қазақ тарихы.-1999.-N3.
3. Аңызға айналған жеңімпаздар. Алматы: Мектеп, 1984.
4. Ахметжан Қ. Қазақтың дәстүрлі қару-жарағының этнографиясы.-Алматы: Алматыкітап, 2006. (Әскери-патриоттық тәрбие кітапханасы)
5. Барманқұлов М. Телевизия: бизнес әлде билік? Оқу құралы/ Аударған К.Қабылғазы. – Алматы: Қазақ Университеті, 2007.
6. Әбдіжәділқызы Ж. Тікелей эфир табиғаты. – Алматы: Қазақ университеті, 2003
7. Әлиханұлы Ж. №1 Халық Қаһарманы: Армия генералы Сағадат Нұрмағамбетовпен әңгіме // Егемен Қазақстан.- 2006.- 16 желт. (№311-314).
8. Әуе толқынында – Қазақ радиосы. – Алматы: Нұрлы әлем, 2001
9. Ерлік: Әскери әңгімелер жинағы.-Алматы:Жазушы, 1968.
10. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Конституция Республики Казахстан - Алматы: Жеті жарғы, 2003.
11. Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері // Қазақстан Респуб-ликасы: Энциклопедиялық анықтамалық.- Алматы, 2001.
12. Қазақ генералдары.... Қазақстан Республикасы Қарулы Күштеріндегі қазақ генералдары: // Ана тілі.-1997.-18 қырк.
13. Қазақ радиосы «Саптағы сарбаз» радиохабары (2006-2006 жылдардағы хабарлар)
14. Қасымбаев Ж. Кенесары хан саясатшы және қолбасшы.- Алматы: Қазақстан 1993.
15. Қожакеев Т. БАҚ:бүгін және ертең // Ақиқат.-2001.-№5
16. Мәди А. Қазір он үміткердің біреуі ғана әскерге шақырылады // Ал-маты ақшамы.- 2006.- 5 желт.(№140).
17. Мырзағұлова М. Алғашқы әскери дайындық // Тәрбие құралы. – 2005. №5
18. Назарбаев Н. Әскеріміздің мәртебесі арта берсін!: [Қазақстан Қарулы күштеріне - 5 жыл] // Егемен Қазақстан.-1997.- 7 мамыр.
19. Омашев Н. Ақпарат әлемі. – Алматы: Қазығұрт, 2006
20. Омашев Н. Толқындағы тотияйын. – Алматы: Қазақстан, 1998.
21. «Отан қорғау – сенің азаматтық борышың» Алматы, 2007 ж.
22. Рокоссовский К.К. Солдат парызы: Әскери мемуарлар.- Алматы: Жалың 1983.
23. Салқынбек Д. Қазақ баспасөзі тәуелсіздік жылдарында //Ақиқат. – 2001. - № 12.
24. Сандар сауал тастайды: [Қазақстан бойынша: Халыққа білім беру Экономика; Мәдениет; Денсаулық; Демография; Қаз.қарулы күштері Сәулет; «Бөбек» қоры балаларға // Парасат.-1997.- N1.
25. Сейдімбек А. Теледидар қандай болса, ұлт та сондай // Қазақ елі, 1999 ж., 2 сәуір
26. Сейдахметова Л. Патриотизм ұғымының маңызы // Қазақстан мектебі – 2006. - №1
27. Смайылов Ә. Әлем елдері және әскери ынтымақтастық // Егемен Қазақстан - 2006.- 6 желтоқсан.(№300).
28. Сүлеймен Ғ. Ішкі әскерлердің өз туы бар // Егемен Қазақстан -1997.-25қазан
29. Тұрсынов Қ. Көгілдір экран құпиясы, – Алматы: Қазақ университеті, 1998.
30. «Хабар» телеарнасы «Төртеу түгел болса...» хабары (07.05.2007ж)
31. «Хабар» телеарнасы «Айбын» хабары (2006-2007 жылдардағы хабарлар)
Пән: Алғашқы әскери дайындық
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетi
Журналистика факультетi
Телевизия және радиожурналистика кафедрасы
Бiтiру жұмысы
Электронды БАҚ-тағы әскери-патриоттық тәрбие
Орындаған: Мәншүк Бекбосын
Ғылыми жетекшi: Клара Қабылғазы
Алматы – 2007
Мазмұны:
Кiрiспе
Негiзгi бөлiм:
І тарау Қазақстандық патриотизм – мағынасы кең ұғым ІІ тарау
ІІІ тарау
Қорытынды
Сілтемелер көрсеткіші
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кiрiспе
Отан деген сөзбен біз бала кезімізден таныспыз. Адамдарда бұл ұғым әр түрлі түсінік аясын қамтиды: біреу оны туған жермен, біреу тұрған жермен, ал үшінші біреулер тұтас планетамен байланыстырады. Мұнда ешқандай қателік жоқ, тұтаса келгенде, осы ұғымдардың бәрі адамдардың Отан туралы жалпы түсінігін түйсіндіреді. Бiздiң елде Қазақстандық патриотизм қалыптасып дамып келе жатыр. Патриотты гректерше айтсақ, отандас болып шығады екен. Тағдырдың бұйрығымен отандас болып отырған Қазақстан халқы патриоттық сезiмдi ту етiп ұстауы керек. Мұнсыз Казақстандық патриотизм ұғымы әншейiн ұран болып қала бермек. Тұрған елiн, туған жерiн, құрмет тұтып, сүймейiнше, сол үшiн жаны күймейiнше Қазақстан азаматы болып қалу мүмкiн емес. Ендеше патриотизмдi дамытып, қалыптастыра бiлсек қана тәуелсiздiк тұғыры мықты болмақ. Бұл тұрғыдан келгенде біздің Электронды БАҚ-тағы бағдарламалары осы талаптардан шыға алып отыр ма? деген сұрақ туындайды. Біздің көптеген жергілікті телеарналарымыздағы бағдарламалардың көбі атыс-шабыс, әлемдегі болып жатқан қырғын соғыс, су тасқыны, қар көшкіні тағы басқа осы сияқтыадамда үрей тудыратын мәселелерден бастайды. Көрсетілетін фильмдерде, көңіл көтеруге арналған бағдарламаларда руханилыққа, отаншылдыққа баулудың үні де қалмаған. Көрермен қауым оңай жолмен демалуға, ойланбауға бейімделіп алды. Бұған телеарналардағы бағдарламалар себепкер. Бұдан тұлғаның танымдық, ұлтжандылық қызығушылығын арта қоятыны күмән тудырады. Ал БАҚ-тың адам жанына әсер етушілік күшін ешкім жоққа шығармайды. Біра, дәл қазіргі кезде мәселенің әлі де дұрыс жолға қойылмағанына көрермендердің өздері куә. Олай болса, көрермен қауымның бойында, әсіресе жастардың бойында дүние туралы дұрыс көзқарасты, сенімді, мінез-құлық дағдыларын, әдеттерді, Отанға деген патриоттық сезімін қалыптастыруда бұқаралық ақпарат құралдарының рөлін ескерту шарт. Бұл жерде әңгіме теледидардың ғана емес, радио бағдарламаларының да рөлі туралы болып отыр.
Өз ұлына арнаған хатында В.А.Сухомлинский Отан туралы былай деп жазыпты: Есіңде болсын, Отан – сенің бесінің, сенің үйің, сенің бақытыңның ошағы. Бұл қисапсыз қан мен тер төгілген сенің ата-бабаларыңның жері. Туған үйде жақсы нәрселер де, жамандықтар да болған. Егер сен жамандықты көрсең, ол жамандық сенің үйіңде, сенің бесігіңде екенін ұмытпа. Туған үйдегі зұлымдыққа жауыз адам ғана табалап қуанады. Зұлымдықтан сырт айналма, сенің туған үйіңде зұлымдық орнына ізгілік болатындай етіп тірлік жаса. Сен туған үйіңдегі зұлымдық туралы қандай бір жақсылық істегенде ғана айтуға құқылысың. Жамандық жайлы бір ауыз сөз айту құны ондаған жақсы істер істеумен алынады. Отан – мейірімді де талапшыл ана. Егер оның ұлы жаман адам – жалқау, жаны ашымас ерік-жігері ез, екіжүзді, ұждансыз пенде болып шықса, анаға ауыр соғады. Егер сен нағыз адам болмай шықсаң, туған анаң сияқты Отанға да ауыр. Отан сені мақтаныш ететіндей өмір сүріп, еңбек ет.
Адам өз Отанын өліп-өшіп сүйсе, оған жан-тәнімен адал берілсе, керемет емес пе! Алайда біз кейде міндетсіп, бірдеңе алсам дейтін тұтынушылық қарым-қатынасты да кездестіріп қалып жүрміз немесе осынау қасиетті ұғымды саяси ойынға аярлықпен пайдаланатын,сондай-ақ бұны жай әншейін бос сөз санайтын адамдар да ұшырасады. Адамның өз Отанына қарым-қатынасы, ең алдымен, оның кемелділік пен әлеуметшілдік дәрежесіне, оның ішкі дүниесінің жағдайына, ақыл-ойына, ар-ұятына, жан-жүрек сезіміне, оның адамгершілік деңгейіне байланысты. Бұл қарым-қатынас кішкентай бала кезінде үздіксіз оқу-тәрбие процесі арқылы, әлеуметтік тәжірибені меңгеру, көзқарасты бекіту мен жеке тұлғаның құндылықтарға бағдарлануы процесі арқылы қалыптасады да, адамгершілік ћәм рухани идеалдармен айқындалады. Өз Отанын сүйетін адамды патриот дейді. Нағыз патриоттық әсіре қызыл асқақ сөздерді керек етпейді. Бұл адам анаға деген махабаттай жүрек түпкірінде сақтайтын асыл сезім іспетті. Патриот бола тұрып, туған жерге кіндігімен байланғанын сезінбеу, ұлағатты бабаларының ұлы Даланы қалай сүйгенін, сақтап қалғанын, Отан – оттан да ыстық деп ұрпағына өсиеттеп кеткенін білмеу мүмкін емес.
Отанға қарым-қатынас күнделікті тәртіптен, күнделікті қылық пен іс-әрекеттен көрінеді. Ол адамның мемлекет өмірі өртіп жатқан елдегі заңдарға қарым-қатынасынан да білінеді. Бір сөзбен, адам өмірі, күн сайын адал да ақ жарқын істер мен басқа кісілерге, өз достарына деген адал қарым-қатынасқа толы болса, ондай жағдайда Отанға құрметі мен ізеті хақындай айтуға болады. Өте маңызды бір нәрсе: патриотизм азаматтан Отанға деген біржақты құбылыс ретінде өмір сүріп, дамуға тиіс емес, сондай-ақ Отаннан азаматқа деген кері байланыс болуы шарт. Ол мемлекет өз азаматтарына толыққанды да игілікті өмір сүруі үшін беруге міндетті экономикалық, саяси және басқа кепілдіктермен, құқықтармен және бостандықтарымен бейнеленуі тиіс. Осы тұрғыда ұлы ұстаз А.Байтұрсыновтың мына бір ұлағатты сөзін әрқашан есте ұстауымыз керек: Балам деген жұрт болмаса, жұртым дейін бала қайдан шықсын!.. Аталық міндетін атқарып отырған жұрт жоқ, жұртқа борыштымын деп жүрген қазақ баласы жоқ... Мойындағы борышты білу – білім ісі, борышты төлеу – адамшылық ісі. Сөйтіп, адамның Отанға деген махаббаты – қалыпты өсіп-жетілетін әр адамның табиғи өмірлік қажеттілігі, ол оған өз өмірлік мақсаттары мен мүдделерін дұрыс таңдауға мүмкіндік береді. Кім де кім, өз жүрегінде анаға деген махаббаты сезінбесе, өз жүрегінде Отанға деген махаббатты сезінбесе, ол адам сорлы және үлкен есеппен алғанда, бақытсыз. Ондай пенделер ұшарын жел, қонарын сай білетін қаңбақпен тең; тамырсыз, жансыз, қастерлі сезімсіз, кешегісіз, бүгінгісіз және болашақсыз.
Бiтiру жұмысының өзектiлiгi. Басты тақырып – Электронды БАҚ-тағы әскери-патриоттық тәрбие мәселелері (2006-2007 жылдардағы эфирге шыққан материалдар негізінде). Бiздiң мұрат – тақырыпты ашу, сол төңiректе тұщымды әңгiме қозғау, өткенге көз жүгiртiп, келешекке кемел көзқарас, елдiк сана тұрғысынан қарау. Аз болса да ұрпақ үшiн, ел үшiн, қазақ қамы деп эфирден берілетін санаулы әскери хабарларды шамамыз келгенше талдауға, ондағы көркемдiк айшықтарды көрсетуге тырыстық. Осы тақырыпта тыңнан түрен салып, ой қозғауды, тұщымды сөз айтуды мiндет санадық. Бiтiру жұмысының өзектiлiгi осы болса керек.
Бiтiру жұмысының мақсаты. Бiтiру жұмысын жазудағы мақсат ұрпақ тәрбиелеуде, елiн-жерiн сүюде, мемлекетшiлдiк, ұлттық рух қалыптастырудағы бағдарламалардың ерекше орны жайлы сөз қозғау болып табылады. Сондай-ақ осы хабарларға баға берiп, жетiстiк пен кемшiлiк, табыс пен қалыстарына үңiлiп, әрi қарай оларды дамыту, жетiлдiру бағыттарына ұсыныстар енгiзу.
Бiтiру жұмысының нысаны. Бiтiру жұмысы Хабар арнасындағы Айбын бағдарламасы мен Қазақ радиосынан берілетін Саптағы сарбаз хабарлары негiзiнде жазылып шықты. Егемендік алған еліміз үшін оны сол деңгейде ұстап тұра алу мақсатында Отанға деген сүйіспеншілік, яғни патриоттық тәрбие алдыңғы қатарға шығып отыр.Жас ұрпақты отаншылдыққа тәрбиелеу мемлекеттік маңызды мәселе екенін тағы бір еске сала отырып, басты басымдықты бұқаралық ақпарат құралдарының өскелең ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арнадық.
Бiтiру жұмысының ғылыми-әдiстемелiк негiзi.
Бiтiру жұмысының жаңалығы. Бiрiншiден, әскери-патриоттық тәрбие қоғамдық қызметi аздап зерттелiнсе де, оның публицистикасы жекелей алынып зерттелiнген жоқ. Баға берiлген жоқ. Екiншiден, бiтiру жұмысында Электронды БАҚ-тан берілетін хабарлар жан-жақты қарастырылады. Бұл болашақта басқа да зерттеушiлердi қызықтыруы мүмкiн. Ең бастысы, бұл тақырыпқа бұған дейiн тыңнан түрен салынған жоқ. Бiтiру жұмысының жаңалығы да осында.
Тәжiрибелiк құндылығы. Бiтiру жұмысын жоғары оқу орындарының студенттерi көмекшi құрал ретiнде қолдануына болады. Сонымен қатар елiмiзде бұл еңбектi болашақта зерттеу жұмыстарына да пайдалануға болады деп ойлаймын.
Зерттеу әдiсi. Электронды БАҚ-тағы әскери-патриоттық тәрбие мәселелері тақырыбын ашу барысында талдау, саралау әдiстерi қолданылды.
Бiтiру жұмысының құрылымы. Бiтiру жұмысы кiрiспеден, негiзгi бөлiм, қорытынды, сiлтемелер мен пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен тұрады. Жалпы көлемi 50 беттен тұрады.
Бiтiру жұмысының мазмұны. Кiрiспе бөлiмде Электронды БАҚ-тағы әскери-патриоттық тәрбие тақырыбының өзектiлiгi, бiтiру жұмысын жазудағы мақсат пен мiндет айқындалды. Негiзгi бөлiмнiң І-тарауы Қазақстандық патриотизм – мағынасы кең ұғым деп аталады. Мұнда патриотизм дегеніміз елдің келешегін баянды ететін, оның қалыптасу, өркендеу жолында әр адамның қосар үлесімен өлшенетіні айтылған. Сондай-ақ патриотизм тәрбиеге байланысты қалыптасатыны, ол ең алдымен отбасындағы тәлім-тәрбиеден бастау алатыны тілге етілді. Бiтiру жұмысының ІІ-тарауы ... ... ... ..деп аталады. Бұл тарауда Хабар телеарнасынан берілетін Айбын әскери-патриоттық бағдарламасының ұлтымыздың патриоттық сезімін оятудағы маңызы жөнінде айтылады. Ал ... деген атпен берілген ІІІ-тарауда тыңдаушыларды әскер өмірінен хабардар етіп, жастарды Отаншылдыққа тәрбиелеуде ықпал етіп отырған Қазақ радиосынан берілетін Саптағы сарбаз хабарына арналды. Бiтiру жұмысының соңғы бетiнде сiлтемелер мен пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi көрсетiлген.
І тарау. Қазақстандық патриотизм – мағынасы кең ұғым
Патриотизм, әсіресе, қазақстандық патриотизм дәл бүгінгі таңда айрықша маңызға ие болып тұр. Тәуелсіз еліміздің ғаламдық өркениет ортасынан өзінің лайықты орнын алуы үшін де бұл ерекше өлшемнің екені даусыз. Патриотизм, ұлтжандылық, елжандылық мәселесін тек қана соңғы он жыл көлеміндегі оқиғалармен, өзгерістермен орайластырып, шектеп қалу жеткіліксіз. Әрине, Аллаға мың тәуба, еркiндiкте өмiр сүрiп жатырмыз. Ел аман, жұрт тыныш. Еңсемiз биiк. Тiлiмiз бар, дiнiмiз бар, дiлiмiз бар. Ұшса құс қанаты талатын, шапса тұлпар тұяғы тозатын кең байтақ жерiмiз бар. Осындай жарқын өмiрге қарап қазақтың болашағы жарқын, алар асуымыз әлi алда деуге толық негiз бар. Бiрақ, адамзат баласы өткенге үңiлгенде ғана болашақтың баянды болатынын ұмытпауға тиiс. Өткеннен үлгi алған ел ғана өседi, болашақ та, бақыт та соның қолында. Қазақтың бүгiнгi еңселi өмiрi кешегi қанша ғасырлар бойы төгiлген қан, төгiлген тер, еселi еңбекпен келдi. Тәуелсiз елмiз. Тәуелсiздiк те оңайлықпен келген жоқ. Осынау адамзат баласының алтынға, тiптi, дүниедегi ең асыл затқа айырбастамас ұлы құндылығы Тәуелсiздiк бiзге аспаннан түскен жоқ. Осы жолда қанша ата-баба қаны судай ақты, қаншама ақылды бас пен асыл жүрек тоқтады. Өткеннің бәрі сабақ демекші, ұлттың пірі, өлі мен тірінің таразысы, жалпыхалықтық күрес ақиқаты – Азаттық! Адамзат әлемінің ұлы күресі буырқанып, шамырқанып, тұлданған түйткілдер алауын жаққан. Талай тамаша адамдар жанын қиып, осы өмір жарығына ғасырларды аттап өтіп, біртіндеп жақындай берген, жылжи берген. Бірақ бұл тар жол, тайғақ кешу екен. Шыңғыс құлдығын үзіп, Алтын Ордасын тұл етіп, этностардан үздік шықтық. Бұл, азаттық па? Әрине. Бірақ бұл бастауы екен. Ғасырларға созылған тымырсық қоғамды тәрк етіп, 1917 жылға жеттік. Сөз жоқ, Азаттық! Бұл да бір тарихи-саяси хамелеон болып шықты. Азаттықтың алғашқы анық белгілері ұлттың дара қасиетін, мақсат-мүддесін бірінші орынға қою. Ахмет Байтұрсынұлының от ұшқындаған жер, ел, мал, ұрпақ (оқу) туралы Ашық хаттары, Міржақып Дулатұлының Оян, қазағы, Мағжан Жұмабаевтың Түркістан гөй-гөйі жүректен у болып төгілді де, жылағанның тамырына егіп, тарыққанның таңдайына басатын рухани донорлық қызметін атқарды. Бірақ бұл айтқандары алыптар тобының мойындарына дар ағашының тұзағы болып тартылды да, 1932-1939 жылдар құрдымға сүңгіп кетті. Әлгі қанішер Гитлердің басын итке тастадық. Бұл, әлемдік-жершарылық Азаттық болып шықты. Ақыры, қызды бұрымынан сүйретіп, ұлды итке талатып 1986 жыл келді.
Міне, осындай қиын-қыстау заманды бастан кешіріп, тәуелсiздiкке де қолымыз жеттi. Егемен елiмiз әлемдiк өркениетке бет түзеу мақсатын қойып отыр. Әрине, бұл ұлы мақсатқа барар жолда қиындықтар да жетерлiк екенi жасырын емес. Оларды жеңiп, қоғамдық дамуымызды жетiлдiретiн, көркейтетiн түрлi реформалық шаралар да кеңiнен қолға алынуда. Бұл шаралардың жедел әрi пәрмендi iске асуы әрине, қоғам мүшелерiнiң жоғары санасы мен отаншылдық сезiмiне де тiкелей байланысты. Ұлттық намыстың да бұл ретте орны айрықша. Республикамыз көпэтносты, шүкiр, береке-бiрлiгiмiз көңiл тоғайтады.
Сонымен, қазақстандық патриотизм ұғымын қалай түсiнемiз? Өз ұлтын сүймеген адамда ұлттық намыс та болмайды. Халқымызда ердi – намыс өлтiредi, қоянды – қамыс өлтiредi деген мақал бар. Намыссыз адам ез келедi, оған жаман сөз ередi. Ұлттық намысымыздың күштiлiгi – бүкiл өткен тарихымыздың айғағы. XVIII ғасырдың ортасында әлi де жоңғар қалмақтарымен соғыс толастамай тұрғанда елшiлiкке барған. Қазыбек би артындағы айбарлы, ержүрек халқына арқа сүйеп, соның намысын жыртып, қалмақ ханы Қоңтәжiге айбаттана:
– Бiз қазақ деген мал баққан елміз, бiрақ ешкiмге соқтықпай жай жатқан елмiз. Елiмiзден құт-береке қашпасын деп, жерiмiздiң шетiн жау баспасын деп, найзаға үкi таққан елмiз, ешбір дұшпанға басындырмаған елмiз, басымыздан сөздi асырмаған елмiз. Досымызды сақтай бiлген елмiз, дәмi-тұзын ақтай білген елмiз, асқақтаған хан болса, хан ордасын таптай бiлген елмiз. ...Сен қалмақ болсаң, бiз – қазақ, қарпысқалы келгенбiз, сен темiр болсаң, бiз көмiр, ерiткелi келгенбiз, қазақ, қалмақ баласы табысқалы келгенбiз, танымайтын жат елге танысқалы келгенбiз, танысуға келмесең, шабысқалы келгенбiз, сен қобылан болсаң, мен арыстан, алысқалы келгенбiз! – деп биiк мәртебе өрлiк пен ерлiк көрсетедi. (1).
Ұлттық намыстың жоғары үлгiсiн бiз Шоқан Шыңғысұлы Уәлихановтың жеке басының ұлттық, қасиеттерiнен де көремiз. Ол туралы көрнектi ғалым, Шоқанды өте жақсы бiлген сырлас досы Григорий Потанин:
– Шоқан: – Мен ең әуелi қазағымды жақсы көремiн, онан соң Сiбiрдi, онан кейiн Россияны, онан кейiн бүкiл адамзатты жақсы көремiн. Орыс қазақты сабап жатса, мен қазаққа болысамын. Егер орысты француз сабап жатса, менiң жүрегiм орыс жағыңда, – деп жазған екен. (2). Ол бойына сiңген ұлттық намысын көрсете отырып, басқа жұртты да жатсынбайтынын аңғартады.
Ал, қазiргi қазақта ұлттық намыс бар ма? Әрине, бар. Қазақ баласының бойында ұлттық намыс ұшқыны өшкен емес. Мұның жарқын бiр мысалы ретiнде кешегi 1986 жылғы желтоқсанындағы қазақ, жастарының қозғалысын айтуға болады. Ұлттық намысы топтасып, шегiне жетiп, шиыршық атқан жастар шеруi езiлiп, ез болып бара жатқан ұлттық сананы дүр сiлкiндiрiп оятып, ойландырып кеттi. Отаншылдық ұлттық намыстан алшақ жатқан ұғым емес. Олар, тiптi керек десеңiз, бiрiнен бiрi туындап, бiрiн-бiрi толықтырып, дамытып, жетелеп, жетiлдiрiп отыратын қасиеттi де киелi сезiмдер. Кейбiр зерттеушiлер – ол қозғалыс емес, жәй оқиға едi (событие) – деп қозғалыстың мәнiн кемiткiсi келедi. (Онда бiраз қантегiс болғанымен, жастар көтерiлiсi, негiзiнен, бейбiтшiлiк сипатта болды). Ал ендi сол көтерiлiстiң ең бiр көрнектi тұлғасы Қайрат Рысқұлбековтiң соттағы соңғы сөзiне құлақ түрейiк:
Қазақ деген затым бар,
Қайрат деген атым бар,
Еркек тоқты құрбандық,
Атам десек, атыңдар! – деп қасқайып тұрып алған. Мұнда қаншалықты ұлттық намыс, қаншалықты қайыспас қайрат пен қайсарлық жатыр десеңiзшi. Желтоқсаншылар қазақ ұлтының намысын аяққа басқан Мәскеудiң империялық, ұлы державалық, қала бердi, нәсiлдiк кемсiтушiлiк саясатына намыстарын ту етiп ұстап қарсы шықты ғой.
Шынайы отаншылдық ұлттық намыспен өзектес құбылыс. Өз ұлтының перзентiмiн деп бiлмеген, оны сүймеген адам шын мәнiнде отаншыл бола алмайды. Ұлы Абай: – Әкесiнiң баласы – адамның дұшпаны, адамның баласы – бауырың, – дегенде ата-анаңның ғана баласы болып отбасы ошақ қасында қалып қоймай, бүкiл ұлтыңды бауыр тұтып отаншыл бол дегенi едi. Ал кемеңгер ақын:
– ...бүкiл ұлттың мүддесi қатал әдiлеттiкке жүгiнгенде жеке басымның пайдасынан жоғары болу керек, – деп нағыз ұлтшылдық көрсетiп едi. (3). Шоқанның бұл әдiлеттi пiкiрi қазiргi кезде тайпалық, рушылдық әрекеттерiмен ұлттық мүддеге жат жасайтын кейбiр шенеунiктер мен дүмше зиялыларды да меңзеп тұр. Сонымен қатар Шоқан: реформа сол халықтың мүддесi, пайдасы үшiн жасалып, оның материалдық қгажына шақталуы әрi сол қоғамның ұлттық мiнез-құлқына келуi қажет деп жүргiзiлетiн өзгерiстердiң сипаты, принциптерi Отан мүддесiне сай келгенде ғана пайдалы, – деп көрсетеді. (4).
Қазақстандық патриотизм ұғымын мен қазақ елi деген ұғыммен салыстыра, сол елдi сүйемiн деген менi бар деп түсiнемiн. Жалпы патриотизм ұғымына тоқталар болсақ, қазақ энциклопедиясының 9-шы томында Патриотизм (грек. Раtriotes – отандас, раtris – отан, туған жер) – Отанға деген сүйіспеншілік, бойындағы күш-қуаты мен білімін Отан игілігі мен мүддесіне жұмсау. Туған жерін, ана тілін, елдің әдет-ғұрпы мен салт дәстүрлерін құрмет тұту сияқты патриотизм элементтері ерте заманнан бастап-ақ қалыптаса бастайды деп көрсетілген. (5).
Қазақ жерi әрқилы тарихи кептермен, тағдырдың айдауымен келiп орын тепкен түрлi ұлттар мен ұлыстар өкiлдерiнiң отанына айналды. Соның нәтижесiнде 1970 жылы Қазақстанның 13009 мың халқының 4234-і, яғни 32,6% қазақ болды да, 5522 мыңы 42,5% орыстар, тағы басқа ұлт өкiлдерi болған (6). Сөйтiп, қазақ ғасырлар бойы ата-бабаларының кiндiк қаны тамған, талай жат елдердiң шапқыншылығынан қорғап қалған өз жерiнде азшылыққа айналды.
Ұлттық намыс деген барлық халықтарға ортақ ұғым. Намысы жоқ халық болмайды. Ұлттық намыс жойылғанда этнос өзге күйге түседi, яғни ұлт болудан қалады. Тарихта мұндай жағдайлар болған. Ұлттық намыс қоғамдық пiкiрде айқын бiлiнген кезде адамдардың ұлт-этнос болып қалыптасуы қарқынды болмақ. Ұлттық намыс, әсiресе, ұлт-азаттық қозғалыс кезiнде, жаңадан саяси билiкке қолы жетiп, яғни ұлттық мемлекеттi құрғанда көрінбек. Мұндай халды қазiргi өркениет жолына мықтап халықтар басынан кешiрген. Сондықтан ұлттық намыс халқына қатысты айтылған мәселе емес. Ал, нақты қазақтың ұлттық намысы туралы айтсақ, бұл жерде бiркелкi сөз. Себебi, ұлттық намысты дұрыс түсiну бар, терiс түсiну бар. Дұрыс түсiну дегенiмiз – ұлттық намыс ешқашанда өзге ұлттық намысына зиянды кесел болмауы керек. Егер де өзiнiң ұлттық намысын ту етiп ұстап, өзге халыққа қысым көрсету қиянат пен зұлымдыққа жатады. Өз халқыңды, өз арыңды бағала, бiрақ өзгеге эгоистiк қылық көрсетпе. Қазақтың ұлттық намысы дегеңде осы мәселеге мұқият қараған жөн. Отаншылдық деген тiкелей ұлттық намысқа байланысты. Қазақ – аса намысшыл халық. Бұл малым – жанымның садақасы, жаным – арымның садақасы дейді қазақ. Бәрi түбiнде намысқа барып тiреледi ғой. Ал намыс адамның бiлiгiне байланысты.
Кеңес дәуiрiнен бастаймыз ғой тағы да. Сол кезең 70 жыл
бойы мұрынымыздан жетектеп жүрiп, өтiрiк әлеуметтiк деңгейге
көтердi. Адамдардан жалған интернационалистер жасады. Осы
кезеңде псевдопатриотизм пайда болды. Қазақстандық патриотизм патриотизмнiң iнiсi секiлдi болды. Орыс ақыны П.А.Вяземскийдiң жалған патриотизмдi квасный патриотизм дегенi бар. Әр халықтың тарихында, оның болмысында мақтанарлық та, шаттанарлық та ұлттық қасиеттер, құбылыстар бар. Сонымен бiрге, не жасыратыны бар, есiңе түссе еңсең түсерлiк тарих беттерi де кездеседi. Мысалы, Ресей тарихында Сiбiрдi, Түркiстанды, Кавказды жаулау, бүгiнгi АҚШ-тың Югославияны тапа-тал түсте бомбылауы не болмаса, өз халқымыздың ұйықтап жатыр, бара жатыр, келе жатыр – деп, жатырды жұмсап, жалқаулыққа бейiмдiлiгiн, нарыққа икемсiздiгiн, ұзынқұлақ хабарға әуестiгiн қалай жасырарсың.
Отанды сүю әрқилы. Бiреулер өз халқын барша әлемнiң үстiнен қаратып қояды. Оларға салсаң, көптеген халық сол қазақтың сол тайпаларынан тараған болып шығады. Бұл томаға тұйықтық ұлттық сұйықтыққа әкеледi. Псевдопатриотизм осы. Бүгiнгi нарық заманында бiз барша әлемдiк тәжiрбиелерден үйренуiмiз керек. Амал нешiк, осы тұста ұлттық модель жасауға тырысушылық, көршi өзбектерден, қытайлықтардан үйренуге арланушылық тым қымбатқа түсiп отыр. Қытай ескiнi қиратпай, кәдеге асырып, жаңаны қосып, үстемелей ұлттың кедей, жарлы-жақыбайларына дейiн күнкөрiс тауып берiп отыр. Бiз ауылды тобыр қылып тоздырып, ел байлығын тапаған, шетелдiк отаршылдарды, ұлттық обырларды оздырып отырмыз.
Патриотизм деген адам баласының өз өмiрiнде қоғамнан алғанынан бергенi мол болса, орда тiгiп, сарай салдырса, еңбек жазып, есiмiн қалдырса, бау-бақша егiп, жер бетiн молшылыққа малындарса, ұлтының даңқын шығарып, шамшырақ жандырса, халқын қорғап, қас дұшпанды ерлiгiмен есiнен тандырса, онда оның Адам деген атақты сақтағаны, дүниеге келгенiн ақтағаны. Отанды құрғақ сүюден патриотизм шықпайды. Ол қарекеттен туындайды.
Назым Хикметтiң мына сөзі:
Егер сен жанбасаң жанартаудай атылып,
Егер де ол жанбаса, аруақты шақырып,
Егер де бiз жанбасақ Нигарадай сапырып
Тұншықтырар бар әлемдi түнек пенен қапырық,
– деп Ұлтқа, Отанға, мiне, осылай жанартаудай атылып қызмет ету – патриотизм.
Қазақстандық патриотизмнiң аясы ұлттық патриотизмнен кең. Бiрақ ұлттық патриотизм бүкiл қазақстандық патриотизмнiң жүрегi, оның тынысы, барша қазақстандық ұлттар мен ұлыстардың өкiлдерiне Қазақстан – Отан. Тәуелсiздiкпен мақтану аз, оны жақтау жеткiлiксiз, оны көздiң қарашығындай сақтау парыз. Ел мүддесiн, халық мүддесiн қорғап, оны ақтау қарыз. Жадағай қазақ, жаңа қазақ, қазақ ұлты, Қазақстан халқы бiрiгiп, ол мүддеге негiз, тiрек болуымыз керек. Сонда ғана бүкiл қазақстандық патриотизм орнайды, тәуелсiздiк рухы отанымызды қорғайды.
Ұлт... қандай ұлықты ұғым. Ол отбасынан басталып, ата, ру, тайпа, ұлыс сатыларын өтiп, биiк деңгейге жеткендi көрсететiн ұғым. Оның өзiндiк ерекшелiктерiнiң бiрi – ұлттық намыс. Ұлттық намыс дегенiмiз не? Ол пенденiң өзiнiң ұлт перзентiмiн деп ұлттың мен дегiзерлiк қасиеттерiн тануы; ол – пенденiң ұлттық мүддеге табынуы; ол – пенденiң қара басының мақсатын ұлттық мүддеге бағындыруы; ол – пенденiң ұлт үшiн қабырғасы қайысып, қара нардай тартқан жүктен майысып, ағынан жарылуы; ол – пенденiң өз ұлтының шыққан тауы биiк болсын деп, мәртебесi басқа халықтардан озсын деп, жеңiсiне сүйсiнiп, сүрiнгенiне күйiнiп, қуануы мен қамығуы; ол – пенденiң ұлтынан қол үзгенде өзегi өртенiп, көңiлi құлағызып, барын жоғалтқандай, аңсап сағынуы; ол – ұлт басына күн туғанда ұлтын сүйгiш жанның керек жерден табылуы, ұлт намысын қорғауға дайындығы.
Ұлттық намыс – қара бастың қамы емес, рудың не тайпаның зары емес, адамзаттың баласы, ұлтымыздың ұлықтығы үшiн теңдiгi мен елдiгi үшiн өтейтiн әр пенденiң қарызы мен парызы болса керек. Яғни, ұлттық намыс өз ұлтының мен дегiзерлiк қасиеттерiн қызғыштай қорғайтын, ұлтты iргелi, жоғары деңгейге көтерудi аңсайтын да қолдайтын, iсiмен де күшiмен ұлттық намыс туын көтерiп, қара басын, керек болса, мәңгiлiкке жолдайтын қарекет. Ұлттық намысты күн тәртiбiне қойған ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлы. Ұлт көсемi жұрт iсiне жаны ашып, жұрт намысына қаны қызатын қазақта адамдар аз болады. Себебi, жұрт жұмысы деген қазақтың әдетiнде болған емес. Өзге жұрттан оңаша жүрiп, қазақ басқа халықтармен бәсекелесiп, жарысқа түскен жоқ. Сондықтан жұрт жұмысы, ұлт намысы деген сөз қазақтың көбiне түсiнiксiз нәрсе, – деп пайымдаған едi. (7). Қалың қазақтың қуанышы, қайғысы отбасынан аспайды деп налиды А.Байтұрсынов.
Ахмет Байтұрсынұлы өзiнiң атақты Әдебиет танытқышында толғаудың бiр түрi намыс таныс болатынын, ал намыс толғау басында тайғақ кешу, тар жолда, қиыншылық шөгiне жетiп тақалған шақта шығатын сөз – деп түйiндейдi. Қиын iстi iстеуге көбiнiң батылы жетпей намысына тигiзiп, қанын қыздырып сөйлеу қайрау сөз деп аталған. Сол қайрау сөздiң өлеңмен айтылғанын намыс толғауы деймiз. (8). Ахмет Байтұрсынов, ұлттық намыс қиын шақта ең қымбат нәрсе жұрт қамы, жұрт iсi (9) – деп қаны қызатын, басын бәйгеге тiгiп шығатын күрескер жанды айтады. Батырлар заманында, – дейдi А.Байтұрсынов, соғыс болуы, батырлар халық үшiн қайрат қылуы, жұртын қорғауы. Ғасыр басында Алаш зиялылары, оның көсемi Әлихан Бөкейханов қазақ сахарасының көпұлтты екендiгiне, егер автономия ала қалған күнi олардан, әсiресе, орыстардан қалай қолдау табу керектiгiне көңiл бөлген едi. Н.Ә.Назарбаевтың елiмiздiң осы көпұлыстың өкiлдерiмен тiл табысып, ортақ мүддеге еңбек етуi, оны ұлт саясатына негiз етуi, қиялдан емес елiмiздiң болмысынан туындаған. Бiз, зиялы қауым, мұны түсiнiп қана қоймай, халыққа түсiндiруге мiндеттiмiз.
Намыс – нақты ұғым. Намыс – адамның бойындағы жиналған, қайнаған күштiң ең бiр пәрмендi, ғаламат көрiнiсi. Намыс адамды жанитын, қайрайтын ғаламат күш. Ол күш бұлқынып, жұлқынып шыға келгенде, адам сол намысы үшiн тауды бұзып, тасты қопара алады. Ұлттық намыс та сол секiлдi қайрат беретiн, адамдарды бiрiктiретiн, үлкен құлшыныстарға демейтiн күш. Сондықтан да оны орнымен, өзiмiзге ғана емес, өзгелерге де зиянын тигiзбейтiн, қауiп туғызбайтын мақсаттарға ғана оятуымыз, пайдалануымыз керек. Ұлттық намыс және оның бүгiнгi көрiнiсi... деген ұғымның мәнiн бiрер сөзбен ашып бере алмаймыз. Бiр қарағанда түсiнiктi-ақ болып көрiнгенімен, көңiлде неше алуан күдiк пен күмән қоздатып, қиялыңды арманға жетектетiп қояры хақ. Сөйтсе де, бұл ұлттық намыс дегенiңiз әрбiр жеке тұлғаның өз намысынан бастау алса керек. Ал намысты ұлдар мен қыздар тәрбиелеу, ең алдымен, әрбiр отбасы мен Отанның, мемлекеттiң игi де iзгi шаруасы болуға тиiс. Ұлттық намыс елiмiз тәуелсiздiк алған шақта барша азаматтардан табылса, отанымыз берiк қамал болары хақ. Ұлттың бiрегейлi тұтастығы, санасының жоғарылығы, ұлттық мемлекеттiк iргетасының мығымдылығы ұлттық намысқа қатысты. Ұлт намысын жүрегiнде маздатып жандырмай, Азамат тәрбиелеу мүмкiн емес. Ұлттық намыс тек Отанын сүйген жанда ғана болады. Отанын сүю – барша ұлтқа тән ортақ қасиет. Оны түсiнуге де болады. Халықтар тек өзi үшiн ғана емес, – деп көрсетедi орыс тарихшысы В.Соловьев, – барша үшiн өмiр сүредi. Қоғам дамуының қилы-қилы кезеңiнде әр алуан кейiп танытып, түрлене түскен бұл қасиеттi ұғымның парқын ұғар ұрпақ жетiлсе қанеки. Сонда мұны қалай түсiну керек? Менiңше, әрбiр азамат ұлттық намыс жүгiн арқалай алар дәрежеге дейiн, ең алдымен өзiн жарық дүниеге алып келген ата-анасын қадiр тұтып, сыйлай алатын сезiм құшағында болуы керек. Содан барып, туған өлке, ауыл-аймақ, ата-мекенiне, сол байтақ өлкенi қорғап, ұрпағына мұра етiп қалдырған бабалар рухына тағзым ете бiлуге ұласуы қажет. Өзiң өскен туған жерiңнiң топырағы, көлi, өзенi, өсiмдiгi, өркенi, тауы, тасы, құмы, сай-саласы, жайлауы мен жасыл орманы, тоғайы, оны түрлендiре, құлпырта түскен аңы, құсы, балығы, дала көркi – малы тәрiздi ұшан-теңiз байлығымызға иелiк жасап, қорғай алған алып тұлғаларға деген сүйiспеншiлiк, мiне, ұлттық намысты шыңдай, қайрай түсетiн нәрселер – осылар. Осыларды бағалауды, қастерлеудi бiлмей өскен жанда қасиет болмайды. Ал қасиетсiздiк жайлаған жерде ұлттық намысқа орын жоқ, опасыздық өрге басады.
Айналып келгенде, барша халық бiр әлемнiң перзентi. Орыстар: ата-мекеннiң түтiнi де тәттi және жанға шипа десе, ағылшындар Шығыс па, Батыс па, өз үйiң – жұмақ десе, француздар: өз үйiңнiң түтiнi шетелдiң отынан артық – дейдi екен. Қытайлықтар: Шет жердiң күнi де қыздырмайды, – деп налыса, ноғай бауырларымыз: Туған жерiң – жұмақ, суы – бал – деп көңiлiн көтередi. Қазақ атамыз: Құлқынның құлы болма, отанның ұлы бол, Ит – тойған жерiне, ер – туған жерiне, Өзге елде сұлтан болғанша, өз елiңде ұлтан бол, – деп тегiн айтпаған. Отан – қазақта от басынан шыққан. Ол сенiң үйiң, ордаң, туған жерiң, елiң халқың. Бiр көктемнiң он жетi құбылысы (Семнадцать мгновений весны) кинофильмiндегi өлеңде Отан табалдырықтан басталады деген сөздер бар. Шын мәнiнде, Отан ананың құрсағында, нәрестенi салған бесiгiнен басталса керек. Ендеше отаншылдықты туған сәттен тәрбиелеу керек.
ІІ тарау.
Бүгінгі демократиялық елімізде электронды бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамдағы рөлі айтарлықтай дәрежеге көтерілді. Ол бұрынғыдай насихатшы емес, сонымен бірге, қоғамдық ой-санамыздың сараптаушысы және қоғамдық ой-пікірді қалыптастырушы да болып отыр. Сондай-ақ баспасөз саласында бәсекелестік пайда болып, мемлекеттік емес арналар көптеп пайда бола бастады. Қазақ бұқаралық қапарат құралдары соңғы жылдары сандық, сапалық, рухани танымдық жағынан елеулі өзгерістерге ұшырады. Ол қоғамымызда болып жатқан оқиғалардың барлығын ат салысып, өзекті проблемаларды дер кезінде көтері, қоғамдық пікір туғыза отырып, сол проблемалардың дұрыс шешілуіне мұрындық болып отырғаны белгілі. Мемлекет тәуелсіздігінің нығаюы мен көркеюі жолында мейлінше үлкен рөл атқаруда. Әсіресе, ұлттық тіл мен жер, еліміз тәуелсіздігін насихаттау, қорғау, идеология майданындағы бітіспес күрес ісінде атқарып отырған қызметін ерекше айтуға болады.
Соңғы жылдары еліміздегі бұқаралық ақпарат құралдарын жаулап алған жат жұрттың мақсаты мәдениетіміздегі ұлттық сипат пен ұлттық нышандарды әлсірету арқылы батыстық мәдениетті жастарымыздың санасына тықпалау болып табылады. Жалпы мәдениетіміздің даму барысына шолу жасай отырып, олардың біршама табыстарға қол жеткізгеніне куә боламыз. Бұлардың жетегіндегі қазақстандық мемлекеттік емес бұқаралық ақпарат құралдары да қатыгездік пен зорлықты, порнографияны насихаттаудан қалысар емес. Мәселенің жоғары деңгейге жеткені соншалық Президентіміз Н.Ә.Назарбаев: Баспасөз, әсіресе, электронды баспасөз бүгінгі таңда Қазақстанның ақпарат кеңістігінде қалыптасқан үйлесімсіздіктерді дұрыс бағалай алмай, олардың шешімін таба алмай отыр. Қазір республикамыз алыс және таяу шет елдерден жетіп жатқан теле-радио бағдарламаларының нөпірінің астында қалды. Оларды ешкім талдап жатқан жоқ, – деген болатын. Батыстық мәдениет тасқынын тоқтатып, оған қарсы тұрудың бірден-бір жолы ұлттық сананы көтеру, халқымыздың ғасырлардан келе жатқан мұраларын, ұлттық құндылықтарын барынша ұтымды пайдалана отырып, халық санасына жеткізе білу болып отыр. Осы орайда еліміздегі бұқаралық ақпарат құралдарына үлкен жауапкершілік пен міндет жүктелуде. Олай дейтініміз, бұқаралық ақпарат құралдары қоғамдық пікірді тудырып қана қоймай, ақпараттық кеңістігімізді қорғап, қоғам санасын қалыптастырушы құрал ретінде өмірдегі барлық жақсылық пен жамандықты алдымен байқап, насихаттауы, түсіндіруі тиіс. Қазіргі бұқаралық ақпарат құралдары ұлттық мәдениетті қорғауда, ата салт-дәстүрімізді сақтауды уағыздауда, халық санасын оятып, мемлекеттік болашағын, ұлт мүддесінің проблемаларын жан-жақты қозғауда, демократиялық мәдениетті қалыптастыруда зор үлес қосып отырған ерекше күшке айналып келеді.
Бұқаралық ақпарат құралдарының тағы бір ерекше атап айтарлық қызметі елдегі нақты болып жатқан оқиғалар туралы хабардар еткен соң оның деректеріне бағыт-бағдар беріп, оның дұрыс, бұрысын анықтап, ашып көрсететін ақпараттық қасиеті. Әрине, бұқаралық ақпарат құралдарының мұндай қызметі барысында істелініп жатқан жетістіктермен қатар кемшіліктер де бар. Бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамдағы рөлін де, атқарып жатқан қызметінің сапасын да көрсететін ақпараттың осы қызметі.
Теледидар бағдарламаларындағы ықшамдылық, өткірлік, айқындылық, маңыздылық хабарға қойылатын басты шарттардың бірі. Әрбір бағдарлама қоғамдық пікірді қалыптастырып, көпшіліктің сол төңіректе ой толғауына әрекет етеді. Теледидардағы шағын сюжеттен бастап сан алуан жанрлардағы ақпараттардың сарыны мен пайымы, талдау да, телекөрерменнің жеке пікірі мен өрнекті ойлары да, жұртшылықтың белгілі бір құбылысқа өзіндік көзқарасы да қатарласа жүріп, өзектес өрбіп жатады. Демек, әрбір бағдарлама экран бетінде өзі көтеріп отырған мәселеге көрерменнің көңіл-күйін бұра, олардың назарын аударады және ой-толғақ әрекетіне оларды қатарластыра алып шығады. Мәселен, Айбын бағдарламасында ұлтымыздың патриоттық сезімін ояту шама-шарқына қарай қамтылған. Туған армияға деген сүйіспеншілік пен оның дәстүрлеріне деген адалдық әр хабардан айқын көрініп тұрады. Онда теледидарға қойылған барлық талаптар орындалған. Бұл жағынан хабарға сын айта алмайсыз. Айбын көгілдір экранда жаңа мазмұнмен берілетін хабардың бірі.
Бағдарлама мақсаты:
Айбын әскери-патриоттық бағдарламасы жастардың бойында азаматтық рухты қалыптастыру бағытында үлкен рөл атқарады. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің сапында азаматтық борышыңды өтеу абырой, оттан ыстық Отаныңды қорғау борышың деген ұғымды өскелең ұрпақ санасына сіңдіру, ұғындыру болып табылады. Бағдарламаның түпкі мақсаты – сол әскердегі жауынгерлердің күнделікті әскери өмірін көрсете отырып, азаматтарды Отан қорғаушылар сапына үгіттеу болып табылады. Айбын бағдарламасы жеті айдардан тұрады. Әр айдардың өзіндік қызметі бар.
Бағдарламаның құрылымы:
1. Сарбаздар сапында
2. Жұлдызды күн, бейнеклип
3. Хат қоржын
4. Айттым сәлем
5. Бейнеклип
6. Қысқа-нұсқа
7. Сержант ағай
1. Сарбаздар сапында. Сапта тұрған сарбаздардың әскери өмірлерінің бір күнен үзінді. Армияда жауынгерлер таңертеңнен бастап кешке дейін немен айналысады, жауынгерлік дайындықтары қалай жүруде, сарбазбен сардарға қандай міндеттер жүктелген, ұрыс жағдайында Қарулы Күштерінің қарымы жайында пайда болған сұрақтар мен күрмеуі шешілмеген ойларға сараптама жасап көрерменмен бөлісу – сарбаздар сапы айдарында көрініс береді.
2. Жұлдызды күн. Әскер – танымал жұлдыздарға толы. Аты жер жаратын атақтылардың өздері әскерде жүр. Әскери өмірмен етене таныс. Бұл психологиялық тұрғыда кез келген сарбазға рухани азық, ең маңыздысы сенімділік ұялатады. Жұлдызды күн әзілмен әрленген әскердегі қызықты оқиғалар желісінде жазылған. Сонысымен де құнды. Соңында көрініске қатысқан кейіпкер ән тарту етеді. Жоғарыда сарбаздарға жұлдыздар рухани азық береді деген ой тастағанмен бейне клип соның дәлелі іспеттес.
3. Хат қоржын. Ұлын сағынған ана мен үйдің түтінімен, күтімін сағынған сарбаздың сағынышын басар – хат қоржын айдары. Бұл айдар үй мен әскери бөлімді жаслғастырушы алтын көпір.
4. Бейнеклип – ән көңілдің ажары.
5. Айттым сәлем. Жауынгерлер үйіне сәлемін тек хат күйінде ғана емес, сонымен қатар Айттым сәлем айдары арқылы бейне сәлем жолдай алады. Әскердегі ұлын бір көруге асыққан жанұясы мен ғашықтық оты сөнбеген, махаббат сезімі кернеген жігітін күткен қыздар үшін бұл айдардың орны бөлек.
6. Қысқа-нұсқа. Қарулы Күштердегі дүбірлі жаңалықтар қысқа-нұсқа күйінде беріледі. Барлық әскери құрылымдарда орын алған ақпараттармен қамтамасз етіп тұру.
7. Сержант ағай. Күлкі – өмір ұзартар. Сардар мен сарбаз арасындағы шымшыма әзіл-қалжың желісіндегі көрініс топтамасы.
Бұл хабардың мазмұны әскери борышын өтеп жүрген қандастардың туған еліне деген жүрек жарды сүйіспеншілігін, олардың Отанға деген, Елге деген ұлттық сипатын зерделеу еді. Аптасына бір рет эфирден берілетін жарты сағаттық хабардың мазмұны мен экраннан берілуі телекөрермендерді өскен жерге деген махаббат сезімін қайта оятқандай әсерге бөлейді. Хабарда жас өркенге беретін тәрбиелік ықпалы мол мұрағат материалдар кеңінен қолданылады. Құндылығына баға жеткісіз, тәлімі мен тәрбиесі мол хабардан Отаныңның тым ыстықтығын аңғарып байқау қиын емес. Әсіресе қазақстандық патриотизм тәрбиесіне жастарды баулуға бұл хабардың маңызы орасан зор. Өйткені бүгінде жас ұрпақ теледидар үңгірінде отыр. Үңгір болатыны – күн, дала тіптен құдірет кеңістік те жоқ. Өмірден алшақ. Қазір Алматының өзінде 13 телеарна көрсетеді екен. Бұған қоса ауқатты отбасылар қосқызып алатын Алма ТВ-мен, өзге де спутниктік жүйенің көмегімен тарайтын әр түрлі шетелдік арналар тағы бар. Басқасын былай қойып, жалғыз қазақстандық арналарды алып қарағанның өзінде, төріңіздегі көк сандықтың балаңыздың тәрбиесіне ықпалы сіздің тәрбиеңізден басым түсіп жататындығы шын. Көргені адам түсінбес алабажақ: кинг-конг, динозаврлар, вампирлар, темір полиция, әлгі терминатор. Қазақ баласы әбден мәңгірттеніп болды, тіпті, балалар сүйіктісі, байғұс Чебурашканы алыңыз. Жан-жануар, ұшатын бауырмен жорғалаушыла, қосденеліктер тұқымының қайсысына қосамыз? Мүмкін түбіт тұмсық ботақан, бұйра қошақан, шұнақ лақан, құлдыр құлыншақ, болпық бұзауқан шығар? Жоқ! Қой әрі, ендеше бірден бет-аузыңды жалап шығатын майлы аяқ, арқасын сипасаң пырылдайтын мияу шығар? Жоқ. Сонда, ол кім? Түйсіздіктен туған, ата-тексіз, некесіз, тастанды, бірақ сорлының ешкімге зияны жоқ, бір бейбақ. Ал бейбақ санаңды жауласа, бетпақ шықпай ма? Әрине, сүйтеді. Ал осы кинолардан шыққан бала не істейді дейсіз? Бақылаңыз: есктен шыға қабырғаны бір тебеді. Есік алдындағы серігін көрсе: Ей, Чебурашка, давай пинаться!. Қазақ баласы тебіспей өскен деген ұғым бізде жоқ. Бала кезден аласып-жұлысып, тай-құлындай тебісіп өскен жоқпыз ба? Тебісудің де, ұлттық тағылымы бар. Поэзия пайғамбары Мағжан:
Ұзан Орал күн мен түн шекарасы,
Біреу – күн, екіншісі – түн баласы.
Арғы жағы көккөзді жын ұясы,
Бергі жағы Түріктің сар даласы, – дегінінде қанша мән жатыр.
Бүгінде зорлық-құрбандықтың эфирден берілу кешке дейін өрістей отырып, апта аяғында, тіпті, шектен асып, асқындап кететіні баршамызға аян. Бұл хабарлар демалыс уақытында, адам миы мен жүйкенің сәл тыныстар шағында қосылғанда, оның тиімділігі құдіреттей өсіп кетеді. Бұл қатыгез көріністің әрбір төртіншісі – өліммен, әрбір12-шісі қақырата ұрып-соғумен бітеді екен. Зорлықтың көкесі көркем және бейне фильмдерде көрінеді, нағашысы – жарнамада. Осыдан кейін тай-құлындай тебіспек түгілі ұялы күшіктей арсың-күрсің ойнай алмайсыз. Қарап тұрғанның өзінде сізді қақыратып, не қорқыратып кетуі – өте-мөте заңды құбылыс. Ел шетіне жау келгенде, қорлық өткенде намысқа шабатын халқымызға, егеменді ұлтымызға әлгі тағылымдар түбегейлі әрі тәлімді, мақсатты зияндықтар егеді деп есептеймін. Сонай ғасырдан ғасырға үздігіп, талай бабаларымыз армандап, жүрегі қабынып, қанға бөккен, жан төккен Азаттығымызды қалайша тез жабайылылыққа айырбастап аламыз. Есер деген жақсылыққа жеткізбейді. Жабайы азаттықтың заћарын тойғанша ішіп, бейбастақтықты асырып, асыл тағылымдарымыздың құтын қашырып қайда барамыз, қай ұшпаққа шықпақпыз? Түріктің озық ойшылы Зия Гөкалп: ірі ұлттардың әрқайсысы әлемдік өркениеттің белгілі бір саласында мынадай қатардағы алдыңғы орынға ие екен: гректер – эстетикада, римдіктер – құқықтануда, арабтар – дінде, француздар – әдебиетте, ағылшындар – экономикада, алмандар – сазда, метафизикада, ал түркілер (яки қазақтар) – адамгершілік тәрбиесінде. Осы сөзді Құрандай қастерлеп, бесігімізді түзейтін уақыт жетті дейміз.
Бірде Сократ Хакiмге бiреу келiп айтқан екен:
– Хакiм, баланы қанша жастан тәрбиелеген дұрыс? – деп.
– Балаң нешеде едi? – деп сұрапты Сократ.
– Ойбай-ау, қырқынан жаңа шықты.
– Онда қырық күнге кешiккен екенсiң, – деген екен данышпан.
Сондай-ақ, халқымызда Ұрпағым дейтін елі болмаса, елім дейтін ұрпағы қайдан болсын деген аталы сөз бар. Аталарымыздан асып біз қайда барамыз. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Журналистика факультетi
Телевизия және радиожурналистика кафедрасы
Бiтiру жұмысы
Электронды БАҚ-тағы әскери-патриоттық тәрбие
Орындаған: Мәншүк Бекбосын
Ғылыми жетекшi: Клара Қабылғазы
Алматы – 2007
Мазмұны:
Кiрiспе
Негiзгi бөлiм:
І тарау Қазақстандық патриотизм – мағынасы кең ұғым ІІ тарау
ІІІ тарау
Қорытынды
Сілтемелер көрсеткіші
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кiрiспе
Отан деген сөзбен біз бала кезімізден таныспыз. Адамдарда бұл ұғым әр түрлі түсінік аясын қамтиды: біреу оны туған жермен, біреу тұрған жермен, ал үшінші біреулер тұтас планетамен байланыстырады. Мұнда ешқандай қателік жоқ, тұтаса келгенде, осы ұғымдардың бәрі адамдардың Отан туралы жалпы түсінігін түйсіндіреді. Бiздiң елде Қазақстандық патриотизм қалыптасып дамып келе жатыр. Патриотты гректерше айтсақ, отандас болып шығады екен. Тағдырдың бұйрығымен отандас болып отырған Қазақстан халқы патриоттық сезiмдi ту етiп ұстауы керек. Мұнсыз Казақстандық патриотизм ұғымы әншейiн ұран болып қала бермек. Тұрған елiн, туған жерiн, құрмет тұтып, сүймейiнше, сол үшiн жаны күймейiнше Қазақстан азаматы болып қалу мүмкiн емес. Ендеше патриотизмдi дамытып, қалыптастыра бiлсек қана тәуелсiздiк тұғыры мықты болмақ. Бұл тұрғыдан келгенде біздің Электронды БАҚ-тағы бағдарламалары осы талаптардан шыға алып отыр ма? деген сұрақ туындайды. Біздің көптеген жергілікті телеарналарымыздағы бағдарламалардың көбі атыс-шабыс, әлемдегі болып жатқан қырғын соғыс, су тасқыны, қар көшкіні тағы басқа осы сияқтыадамда үрей тудыратын мәселелерден бастайды. Көрсетілетін фильмдерде, көңіл көтеруге арналған бағдарламаларда руханилыққа, отаншылдыққа баулудың үні де қалмаған. Көрермен қауым оңай жолмен демалуға, ойланбауға бейімделіп алды. Бұған телеарналардағы бағдарламалар себепкер. Бұдан тұлғаның танымдық, ұлтжандылық қызығушылығын арта қоятыны күмән тудырады. Ал БАҚ-тың адам жанына әсер етушілік күшін ешкім жоққа шығармайды. Біра, дәл қазіргі кезде мәселенің әлі де дұрыс жолға қойылмағанына көрермендердің өздері куә. Олай болса, көрермен қауымның бойында, әсіресе жастардың бойында дүние туралы дұрыс көзқарасты, сенімді, мінез-құлық дағдыларын, әдеттерді, Отанға деген патриоттық сезімін қалыптастыруда бұқаралық ақпарат құралдарының рөлін ескерту шарт. Бұл жерде әңгіме теледидардың ғана емес, радио бағдарламаларының да рөлі туралы болып отыр.
Өз ұлына арнаған хатында В.А.Сухомлинский Отан туралы былай деп жазыпты: Есіңде болсын, Отан – сенің бесінің, сенің үйің, сенің бақытыңның ошағы. Бұл қисапсыз қан мен тер төгілген сенің ата-бабаларыңның жері. Туған үйде жақсы нәрселер де, жамандықтар да болған. Егер сен жамандықты көрсең, ол жамандық сенің үйіңде, сенің бесігіңде екенін ұмытпа. Туған үйдегі зұлымдыққа жауыз адам ғана табалап қуанады. Зұлымдықтан сырт айналма, сенің туған үйіңде зұлымдық орнына ізгілік болатындай етіп тірлік жаса. Сен туған үйіңдегі зұлымдық туралы қандай бір жақсылық істегенде ғана айтуға құқылысың. Жамандық жайлы бір ауыз сөз айту құны ондаған жақсы істер істеумен алынады. Отан – мейірімді де талапшыл ана. Егер оның ұлы жаман адам – жалқау, жаны ашымас ерік-жігері ез, екіжүзді, ұждансыз пенде болып шықса, анаға ауыр соғады. Егер сен нағыз адам болмай шықсаң, туған анаң сияқты Отанға да ауыр. Отан сені мақтаныш ететіндей өмір сүріп, еңбек ет.
Адам өз Отанын өліп-өшіп сүйсе, оған жан-тәнімен адал берілсе, керемет емес пе! Алайда біз кейде міндетсіп, бірдеңе алсам дейтін тұтынушылық қарым-қатынасты да кездестіріп қалып жүрміз немесе осынау қасиетті ұғымды саяси ойынға аярлықпен пайдаланатын,сондай-ақ бұны жай әншейін бос сөз санайтын адамдар да ұшырасады. Адамның өз Отанына қарым-қатынасы, ең алдымен, оның кемелділік пен әлеуметшілдік дәрежесіне, оның ішкі дүниесінің жағдайына, ақыл-ойына, ар-ұятына, жан-жүрек сезіміне, оның адамгершілік деңгейіне байланысты. Бұл қарым-қатынас кішкентай бала кезінде үздіксіз оқу-тәрбие процесі арқылы, әлеуметтік тәжірибені меңгеру, көзқарасты бекіту мен жеке тұлғаның құндылықтарға бағдарлануы процесі арқылы қалыптасады да, адамгершілік ћәм рухани идеалдармен айқындалады. Өз Отанын сүйетін адамды патриот дейді. Нағыз патриоттық әсіре қызыл асқақ сөздерді керек етпейді. Бұл адам анаға деген махабаттай жүрек түпкірінде сақтайтын асыл сезім іспетті. Патриот бола тұрып, туған жерге кіндігімен байланғанын сезінбеу, ұлағатты бабаларының ұлы Даланы қалай сүйгенін, сақтап қалғанын, Отан – оттан да ыстық деп ұрпағына өсиеттеп кеткенін білмеу мүмкін емес.
Отанға қарым-қатынас күнделікті тәртіптен, күнделікті қылық пен іс-әрекеттен көрінеді. Ол адамның мемлекет өмірі өртіп жатқан елдегі заңдарға қарым-қатынасынан да білінеді. Бір сөзбен, адам өмірі, күн сайын адал да ақ жарқын істер мен басқа кісілерге, өз достарына деген адал қарым-қатынасқа толы болса, ондай жағдайда Отанға құрметі мен ізеті хақындай айтуға болады. Өте маңызды бір нәрсе: патриотизм азаматтан Отанға деген біржақты құбылыс ретінде өмір сүріп, дамуға тиіс емес, сондай-ақ Отаннан азаматқа деген кері байланыс болуы шарт. Ол мемлекет өз азаматтарына толыққанды да игілікті өмір сүруі үшін беруге міндетті экономикалық, саяси және басқа кепілдіктермен, құқықтармен және бостандықтарымен бейнеленуі тиіс. Осы тұрғыда ұлы ұстаз А.Байтұрсыновтың мына бір ұлағатты сөзін әрқашан есте ұстауымыз керек: Балам деген жұрт болмаса, жұртым дейін бала қайдан шықсын!.. Аталық міндетін атқарып отырған жұрт жоқ, жұртқа борыштымын деп жүрген қазақ баласы жоқ... Мойындағы борышты білу – білім ісі, борышты төлеу – адамшылық ісі. Сөйтіп, адамның Отанға деген махаббаты – қалыпты өсіп-жетілетін әр адамның табиғи өмірлік қажеттілігі, ол оған өз өмірлік мақсаттары мен мүдделерін дұрыс таңдауға мүмкіндік береді. Кім де кім, өз жүрегінде анаға деген махаббаты сезінбесе, өз жүрегінде Отанға деген махаббатты сезінбесе, ол адам сорлы және үлкен есеппен алғанда, бақытсыз. Ондай пенделер ұшарын жел, қонарын сай білетін қаңбақпен тең; тамырсыз, жансыз, қастерлі сезімсіз, кешегісіз, бүгінгісіз және болашақсыз.
Бiтiру жұмысының өзектiлiгi. Басты тақырып – Электронды БАҚ-тағы әскери-патриоттық тәрбие мәселелері (2006-2007 жылдардағы эфирге шыққан материалдар негізінде). Бiздiң мұрат – тақырыпты ашу, сол төңiректе тұщымды әңгiме қозғау, өткенге көз жүгiртiп, келешекке кемел көзқарас, елдiк сана тұрғысынан қарау. Аз болса да ұрпақ үшiн, ел үшiн, қазақ қамы деп эфирден берілетін санаулы әскери хабарларды шамамыз келгенше талдауға, ондағы көркемдiк айшықтарды көрсетуге тырыстық. Осы тақырыпта тыңнан түрен салып, ой қозғауды, тұщымды сөз айтуды мiндет санадық. Бiтiру жұмысының өзектiлiгi осы болса керек.
Бiтiру жұмысының мақсаты. Бiтiру жұмысын жазудағы мақсат ұрпақ тәрбиелеуде, елiн-жерiн сүюде, мемлекетшiлдiк, ұлттық рух қалыптастырудағы бағдарламалардың ерекше орны жайлы сөз қозғау болып табылады. Сондай-ақ осы хабарларға баға берiп, жетiстiк пен кемшiлiк, табыс пен қалыстарына үңiлiп, әрi қарай оларды дамыту, жетiлдiру бағыттарына ұсыныстар енгiзу.
Бiтiру жұмысының нысаны. Бiтiру жұмысы Хабар арнасындағы Айбын бағдарламасы мен Қазақ радиосынан берілетін Саптағы сарбаз хабарлары негiзiнде жазылып шықты. Егемендік алған еліміз үшін оны сол деңгейде ұстап тұра алу мақсатында Отанға деген сүйіспеншілік, яғни патриоттық тәрбие алдыңғы қатарға шығып отыр.Жас ұрпақты отаншылдыққа тәрбиелеу мемлекеттік маңызды мәселе екенін тағы бір еске сала отырып, басты басымдықты бұқаралық ақпарат құралдарының өскелең ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арнадық.
Бiтiру жұмысының ғылыми-әдiстемелiк негiзi.
Бiтiру жұмысының жаңалығы. Бiрiншiден, әскери-патриоттық тәрбие қоғамдық қызметi аздап зерттелiнсе де, оның публицистикасы жекелей алынып зерттелiнген жоқ. Баға берiлген жоқ. Екiншiден, бiтiру жұмысында Электронды БАҚ-тан берілетін хабарлар жан-жақты қарастырылады. Бұл болашақта басқа да зерттеушiлердi қызықтыруы мүмкiн. Ең бастысы, бұл тақырыпқа бұған дейiн тыңнан түрен салынған жоқ. Бiтiру жұмысының жаңалығы да осында.
Тәжiрибелiк құндылығы. Бiтiру жұмысын жоғары оқу орындарының студенттерi көмекшi құрал ретiнде қолдануына болады. Сонымен қатар елiмiзде бұл еңбектi болашақта зерттеу жұмыстарына да пайдалануға болады деп ойлаймын.
Зерттеу әдiсi. Электронды БАҚ-тағы әскери-патриоттық тәрбие мәселелері тақырыбын ашу барысында талдау, саралау әдiстерi қолданылды.
Бiтiру жұмысының құрылымы. Бiтiру жұмысы кiрiспеден, негiзгi бөлiм, қорытынды, сiлтемелер мен пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен тұрады. Жалпы көлемi 50 беттен тұрады.
Бiтiру жұмысының мазмұны. Кiрiспе бөлiмде Электронды БАҚ-тағы әскери-патриоттық тәрбие тақырыбының өзектiлiгi, бiтiру жұмысын жазудағы мақсат пен мiндет айқындалды. Негiзгi бөлiмнiң І-тарауы Қазақстандық патриотизм – мағынасы кең ұғым деп аталады. Мұнда патриотизм дегеніміз елдің келешегін баянды ететін, оның қалыптасу, өркендеу жолында әр адамның қосар үлесімен өлшенетіні айтылған. Сондай-ақ патриотизм тәрбиеге байланысты қалыптасатыны, ол ең алдымен отбасындағы тәлім-тәрбиеден бастау алатыны тілге етілді. Бiтiру жұмысының ІІ-тарауы ... ... ... ..деп аталады. Бұл тарауда Хабар телеарнасынан берілетін Айбын әскери-патриоттық бағдарламасының ұлтымыздың патриоттық сезімін оятудағы маңызы жөнінде айтылады. Ал ... деген атпен берілген ІІІ-тарауда тыңдаушыларды әскер өмірінен хабардар етіп, жастарды Отаншылдыққа тәрбиелеуде ықпал етіп отырған Қазақ радиосынан берілетін Саптағы сарбаз хабарына арналды. Бiтiру жұмысының соңғы бетiнде сiлтемелер мен пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi көрсетiлген.
І тарау. Қазақстандық патриотизм – мағынасы кең ұғым
Патриотизм, әсіресе, қазақстандық патриотизм дәл бүгінгі таңда айрықша маңызға ие болып тұр. Тәуелсіз еліміздің ғаламдық өркениет ортасынан өзінің лайықты орнын алуы үшін де бұл ерекше өлшемнің екені даусыз. Патриотизм, ұлтжандылық, елжандылық мәселесін тек қана соңғы он жыл көлеміндегі оқиғалармен, өзгерістермен орайластырып, шектеп қалу жеткіліксіз. Әрине, Аллаға мың тәуба, еркiндiкте өмiр сүрiп жатырмыз. Ел аман, жұрт тыныш. Еңсемiз биiк. Тiлiмiз бар, дiнiмiз бар, дiлiмiз бар. Ұшса құс қанаты талатын, шапса тұлпар тұяғы тозатын кең байтақ жерiмiз бар. Осындай жарқын өмiрге қарап қазақтың болашағы жарқын, алар асуымыз әлi алда деуге толық негiз бар. Бiрақ, адамзат баласы өткенге үңiлгенде ғана болашақтың баянды болатынын ұмытпауға тиiс. Өткеннен үлгi алған ел ғана өседi, болашақ та, бақыт та соның қолында. Қазақтың бүгiнгi еңселi өмiрi кешегi қанша ғасырлар бойы төгiлген қан, төгiлген тер, еселi еңбекпен келдi. Тәуелсiз елмiз. Тәуелсiздiк те оңайлықпен келген жоқ. Осынау адамзат баласының алтынға, тiптi, дүниедегi ең асыл затқа айырбастамас ұлы құндылығы Тәуелсiздiк бiзге аспаннан түскен жоқ. Осы жолда қанша ата-баба қаны судай ақты, қаншама ақылды бас пен асыл жүрек тоқтады. Өткеннің бәрі сабақ демекші, ұлттың пірі, өлі мен тірінің таразысы, жалпыхалықтық күрес ақиқаты – Азаттық! Адамзат әлемінің ұлы күресі буырқанып, шамырқанып, тұлданған түйткілдер алауын жаққан. Талай тамаша адамдар жанын қиып, осы өмір жарығына ғасырларды аттап өтіп, біртіндеп жақындай берген, жылжи берген. Бірақ бұл тар жол, тайғақ кешу екен. Шыңғыс құлдығын үзіп, Алтын Ордасын тұл етіп, этностардан үздік шықтық. Бұл, азаттық па? Әрине. Бірақ бұл бастауы екен. Ғасырларға созылған тымырсық қоғамды тәрк етіп, 1917 жылға жеттік. Сөз жоқ, Азаттық! Бұл да бір тарихи-саяси хамелеон болып шықты. Азаттықтың алғашқы анық белгілері ұлттың дара қасиетін, мақсат-мүддесін бірінші орынға қою. Ахмет Байтұрсынұлының от ұшқындаған жер, ел, мал, ұрпақ (оқу) туралы Ашық хаттары, Міржақып Дулатұлының Оян, қазағы, Мағжан Жұмабаевтың Түркістан гөй-гөйі жүректен у болып төгілді де, жылағанның тамырына егіп, тарыққанның таңдайына басатын рухани донорлық қызметін атқарды. Бірақ бұл айтқандары алыптар тобының мойындарына дар ағашының тұзағы болып тартылды да, 1932-1939 жылдар құрдымға сүңгіп кетті. Әлгі қанішер Гитлердің басын итке тастадық. Бұл, әлемдік-жершарылық Азаттық болып шықты. Ақыры, қызды бұрымынан сүйретіп, ұлды итке талатып 1986 жыл келді.
Міне, осындай қиын-қыстау заманды бастан кешіріп, тәуелсiздiкке де қолымыз жеттi. Егемен елiмiз әлемдiк өркениетке бет түзеу мақсатын қойып отыр. Әрине, бұл ұлы мақсатқа барар жолда қиындықтар да жетерлiк екенi жасырын емес. Оларды жеңiп, қоғамдық дамуымызды жетiлдiретiн, көркейтетiн түрлi реформалық шаралар да кеңiнен қолға алынуда. Бұл шаралардың жедел әрi пәрмендi iске асуы әрине, қоғам мүшелерiнiң жоғары санасы мен отаншылдық сезiмiне де тiкелей байланысты. Ұлттық намыстың да бұл ретте орны айрықша. Республикамыз көпэтносты, шүкiр, береке-бiрлiгiмiз көңiл тоғайтады.
Сонымен, қазақстандық патриотизм ұғымын қалай түсiнемiз? Өз ұлтын сүймеген адамда ұлттық намыс та болмайды. Халқымызда ердi – намыс өлтiредi, қоянды – қамыс өлтiредi деген мақал бар. Намыссыз адам ез келедi, оған жаман сөз ередi. Ұлттық намысымыздың күштiлiгi – бүкiл өткен тарихымыздың айғағы. XVIII ғасырдың ортасында әлi де жоңғар қалмақтарымен соғыс толастамай тұрғанда елшiлiкке барған. Қазыбек би артындағы айбарлы, ержүрек халқына арқа сүйеп, соның намысын жыртып, қалмақ ханы Қоңтәжiге айбаттана:
– Бiз қазақ деген мал баққан елміз, бiрақ ешкiмге соқтықпай жай жатқан елмiз. Елiмiзден құт-береке қашпасын деп, жерiмiздiң шетiн жау баспасын деп, найзаға үкi таққан елмiз, ешбір дұшпанға басындырмаған елмiз, басымыздан сөздi асырмаған елмiз. Досымызды сақтай бiлген елмiз, дәмi-тұзын ақтай білген елмiз, асқақтаған хан болса, хан ордасын таптай бiлген елмiз. ...Сен қалмақ болсаң, бiз – қазақ, қарпысқалы келгенбiз, сен темiр болсаң, бiз көмiр, ерiткелi келгенбiз, қазақ, қалмақ баласы табысқалы келгенбiз, танымайтын жат елге танысқалы келгенбiз, танысуға келмесең, шабысқалы келгенбiз, сен қобылан болсаң, мен арыстан, алысқалы келгенбiз! – деп биiк мәртебе өрлiк пен ерлiк көрсетедi. (1).
Ұлттық намыстың жоғары үлгiсiн бiз Шоқан Шыңғысұлы Уәлихановтың жеке басының ұлттық, қасиеттерiнен де көремiз. Ол туралы көрнектi ғалым, Шоқанды өте жақсы бiлген сырлас досы Григорий Потанин:
– Шоқан: – Мен ең әуелi қазағымды жақсы көремiн, онан соң Сiбiрдi, онан кейiн Россияны, онан кейiн бүкiл адамзатты жақсы көремiн. Орыс қазақты сабап жатса, мен қазаққа болысамын. Егер орысты француз сабап жатса, менiң жүрегiм орыс жағыңда, – деп жазған екен. (2). Ол бойына сiңген ұлттық намысын көрсете отырып, басқа жұртты да жатсынбайтынын аңғартады.
Ал, қазiргi қазақта ұлттық намыс бар ма? Әрине, бар. Қазақ баласының бойында ұлттық намыс ұшқыны өшкен емес. Мұның жарқын бiр мысалы ретiнде кешегi 1986 жылғы желтоқсанындағы қазақ, жастарының қозғалысын айтуға болады. Ұлттық намысы топтасып, шегiне жетiп, шиыршық атқан жастар шеруi езiлiп, ез болып бара жатқан ұлттық сананы дүр сiлкiндiрiп оятып, ойландырып кеттi. Отаншылдық ұлттық намыстан алшақ жатқан ұғым емес. Олар, тiптi керек десеңiз, бiрiнен бiрi туындап, бiрiн-бiрi толықтырып, дамытып, жетелеп, жетiлдiрiп отыратын қасиеттi де киелi сезiмдер. Кейбiр зерттеушiлер – ол қозғалыс емес, жәй оқиға едi (событие) – деп қозғалыстың мәнiн кемiткiсi келедi. (Онда бiраз қантегiс болғанымен, жастар көтерiлiсi, негiзiнен, бейбiтшiлiк сипатта болды). Ал ендi сол көтерiлiстiң ең бiр көрнектi тұлғасы Қайрат Рысқұлбековтiң соттағы соңғы сөзiне құлақ түрейiк:
Қазақ деген затым бар,
Қайрат деген атым бар,
Еркек тоқты құрбандық,
Атам десек, атыңдар! – деп қасқайып тұрып алған. Мұнда қаншалықты ұлттық намыс, қаншалықты қайыспас қайрат пен қайсарлық жатыр десеңiзшi. Желтоқсаншылар қазақ ұлтының намысын аяққа басқан Мәскеудiң империялық, ұлы державалық, қала бердi, нәсiлдiк кемсiтушiлiк саясатына намыстарын ту етiп ұстап қарсы шықты ғой.
Шынайы отаншылдық ұлттық намыспен өзектес құбылыс. Өз ұлтының перзентiмiн деп бiлмеген, оны сүймеген адам шын мәнiнде отаншыл бола алмайды. Ұлы Абай: – Әкесiнiң баласы – адамның дұшпаны, адамның баласы – бауырың, – дегенде ата-анаңның ғана баласы болып отбасы ошақ қасында қалып қоймай, бүкiл ұлтыңды бауыр тұтып отаншыл бол дегенi едi. Ал кемеңгер ақын:
– ...бүкiл ұлттың мүддесi қатал әдiлеттiкке жүгiнгенде жеке басымның пайдасынан жоғары болу керек, – деп нағыз ұлтшылдық көрсетiп едi. (3). Шоқанның бұл әдiлеттi пiкiрi қазiргi кезде тайпалық, рушылдық әрекеттерiмен ұлттық мүддеге жат жасайтын кейбiр шенеунiктер мен дүмше зиялыларды да меңзеп тұр. Сонымен қатар Шоқан: реформа сол халықтың мүддесi, пайдасы үшiн жасалып, оның материалдық қгажына шақталуы әрi сол қоғамның ұлттық мiнез-құлқына келуi қажет деп жүргiзiлетiн өзгерiстердiң сипаты, принциптерi Отан мүддесiне сай келгенде ғана пайдалы, – деп көрсетеді. (4).
Қазақстандық патриотизм ұғымын мен қазақ елi деген ұғыммен салыстыра, сол елдi сүйемiн деген менi бар деп түсiнемiн. Жалпы патриотизм ұғымына тоқталар болсақ, қазақ энциклопедиясының 9-шы томында Патриотизм (грек. Раtriotes – отандас, раtris – отан, туған жер) – Отанға деген сүйіспеншілік, бойындағы күш-қуаты мен білімін Отан игілігі мен мүддесіне жұмсау. Туған жерін, ана тілін, елдің әдет-ғұрпы мен салт дәстүрлерін құрмет тұту сияқты патриотизм элементтері ерте заманнан бастап-ақ қалыптаса бастайды деп көрсетілген. (5).
Қазақ жерi әрқилы тарихи кептермен, тағдырдың айдауымен келiп орын тепкен түрлi ұлттар мен ұлыстар өкiлдерiнiң отанына айналды. Соның нәтижесiнде 1970 жылы Қазақстанның 13009 мың халқының 4234-і, яғни 32,6% қазақ болды да, 5522 мыңы 42,5% орыстар, тағы басқа ұлт өкiлдерi болған (6). Сөйтiп, қазақ ғасырлар бойы ата-бабаларының кiндiк қаны тамған, талай жат елдердiң шапқыншылығынан қорғап қалған өз жерiнде азшылыққа айналды.
Ұлттық намыс деген барлық халықтарға ортақ ұғым. Намысы жоқ халық болмайды. Ұлттық намыс жойылғанда этнос өзге күйге түседi, яғни ұлт болудан қалады. Тарихта мұндай жағдайлар болған. Ұлттық намыс қоғамдық пiкiрде айқын бiлiнген кезде адамдардың ұлт-этнос болып қалыптасуы қарқынды болмақ. Ұлттық намыс, әсiресе, ұлт-азаттық қозғалыс кезiнде, жаңадан саяси билiкке қолы жетiп, яғни ұлттық мемлекеттi құрғанда көрінбек. Мұндай халды қазiргi өркениет жолына мықтап халықтар басынан кешiрген. Сондықтан ұлттық намыс халқына қатысты айтылған мәселе емес. Ал, нақты қазақтың ұлттық намысы туралы айтсақ, бұл жерде бiркелкi сөз. Себебi, ұлттық намысты дұрыс түсiну бар, терiс түсiну бар. Дұрыс түсiну дегенiмiз – ұлттық намыс ешқашанда өзге ұлттық намысына зиянды кесел болмауы керек. Егер де өзiнiң ұлттық намысын ту етiп ұстап, өзге халыққа қысым көрсету қиянат пен зұлымдыққа жатады. Өз халқыңды, өз арыңды бағала, бiрақ өзгеге эгоистiк қылық көрсетпе. Қазақтың ұлттық намысы дегеңде осы мәселеге мұқият қараған жөн. Отаншылдық деген тiкелей ұлттық намысқа байланысты. Қазақ – аса намысшыл халық. Бұл малым – жанымның садақасы, жаным – арымның садақасы дейді қазақ. Бәрi түбiнде намысқа барып тiреледi ғой. Ал намыс адамның бiлiгiне байланысты.
Кеңес дәуiрiнен бастаймыз ғой тағы да. Сол кезең 70 жыл
бойы мұрынымыздан жетектеп жүрiп, өтiрiк әлеуметтiк деңгейге
көтердi. Адамдардан жалған интернационалистер жасады. Осы
кезеңде псевдопатриотизм пайда болды. Қазақстандық патриотизм патриотизмнiң iнiсi секiлдi болды. Орыс ақыны П.А.Вяземскийдiң жалған патриотизмдi квасный патриотизм дегенi бар. Әр халықтың тарихында, оның болмысында мақтанарлық та, шаттанарлық та ұлттық қасиеттер, құбылыстар бар. Сонымен бiрге, не жасыратыны бар, есiңе түссе еңсең түсерлiк тарих беттерi де кездеседi. Мысалы, Ресей тарихында Сiбiрдi, Түркiстанды, Кавказды жаулау, бүгiнгi АҚШ-тың Югославияны тапа-тал түсте бомбылауы не болмаса, өз халқымыздың ұйықтап жатыр, бара жатыр, келе жатыр – деп, жатырды жұмсап, жалқаулыққа бейiмдiлiгiн, нарыққа икемсiздiгiн, ұзынқұлақ хабарға әуестiгiн қалай жасырарсың.
Отанды сүю әрқилы. Бiреулер өз халқын барша әлемнiң үстiнен қаратып қояды. Оларға салсаң, көптеген халық сол қазақтың сол тайпаларынан тараған болып шығады. Бұл томаға тұйықтық ұлттық сұйықтыққа әкеледi. Псевдопатриотизм осы. Бүгiнгi нарық заманында бiз барша әлемдiк тәжiрбиелерден үйренуiмiз керек. Амал нешiк, осы тұста ұлттық модель жасауға тырысушылық, көршi өзбектерден, қытайлықтардан үйренуге арланушылық тым қымбатқа түсiп отыр. Қытай ескiнi қиратпай, кәдеге асырып, жаңаны қосып, үстемелей ұлттың кедей, жарлы-жақыбайларына дейiн күнкөрiс тауып берiп отыр. Бiз ауылды тобыр қылып тоздырып, ел байлығын тапаған, шетелдiк отаршылдарды, ұлттық обырларды оздырып отырмыз.
Патриотизм деген адам баласының өз өмiрiнде қоғамнан алғанынан бергенi мол болса, орда тiгiп, сарай салдырса, еңбек жазып, есiмiн қалдырса, бау-бақша егiп, жер бетiн молшылыққа малындарса, ұлтының даңқын шығарып, шамшырақ жандырса, халқын қорғап, қас дұшпанды ерлiгiмен есiнен тандырса, онда оның Адам деген атақты сақтағаны, дүниеге келгенiн ақтағаны. Отанды құрғақ сүюден патриотизм шықпайды. Ол қарекеттен туындайды.
Назым Хикметтiң мына сөзі:
Егер сен жанбасаң жанартаудай атылып,
Егер де ол жанбаса, аруақты шақырып,
Егер де бiз жанбасақ Нигарадай сапырып
Тұншықтырар бар әлемдi түнек пенен қапырық,
– деп Ұлтқа, Отанға, мiне, осылай жанартаудай атылып қызмет ету – патриотизм.
Қазақстандық патриотизмнiң аясы ұлттық патриотизмнен кең. Бiрақ ұлттық патриотизм бүкiл қазақстандық патриотизмнiң жүрегi, оның тынысы, барша қазақстандық ұлттар мен ұлыстардың өкiлдерiне Қазақстан – Отан. Тәуелсiздiкпен мақтану аз, оны жақтау жеткiлiксiз, оны көздiң қарашығындай сақтау парыз. Ел мүддесiн, халық мүддесiн қорғап, оны ақтау қарыз. Жадағай қазақ, жаңа қазақ, қазақ ұлты, Қазақстан халқы бiрiгiп, ол мүддеге негiз, тiрек болуымыз керек. Сонда ғана бүкiл қазақстандық патриотизм орнайды, тәуелсiздiк рухы отанымызды қорғайды.
Ұлт... қандай ұлықты ұғым. Ол отбасынан басталып, ата, ру, тайпа, ұлыс сатыларын өтiп, биiк деңгейге жеткендi көрсететiн ұғым. Оның өзiндiк ерекшелiктерiнiң бiрi – ұлттық намыс. Ұлттық намыс дегенiмiз не? Ол пенденiң өзiнiң ұлт перзентiмiн деп ұлттың мен дегiзерлiк қасиеттерiн тануы; ол – пенденiң ұлттық мүддеге табынуы; ол – пенденiң қара басының мақсатын ұлттық мүддеге бағындыруы; ол – пенденiң ұлт үшiн қабырғасы қайысып, қара нардай тартқан жүктен майысып, ағынан жарылуы; ол – пенденiң өз ұлтының шыққан тауы биiк болсын деп, мәртебесi басқа халықтардан озсын деп, жеңiсiне сүйсiнiп, сүрiнгенiне күйiнiп, қуануы мен қамығуы; ол – пенденiң ұлтынан қол үзгенде өзегi өртенiп, көңiлi құлағызып, барын жоғалтқандай, аңсап сағынуы; ол – ұлт басына күн туғанда ұлтын сүйгiш жанның керек жерден табылуы, ұлт намысын қорғауға дайындығы.
Ұлттық намыс – қара бастың қамы емес, рудың не тайпаның зары емес, адамзаттың баласы, ұлтымыздың ұлықтығы үшiн теңдiгi мен елдiгi үшiн өтейтiн әр пенденiң қарызы мен парызы болса керек. Яғни, ұлттық намыс өз ұлтының мен дегiзерлiк қасиеттерiн қызғыштай қорғайтын, ұлтты iргелi, жоғары деңгейге көтерудi аңсайтын да қолдайтын, iсiмен де күшiмен ұлттық намыс туын көтерiп, қара басын, керек болса, мәңгiлiкке жолдайтын қарекет. Ұлттық намысты күн тәртiбiне қойған ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлы. Ұлт көсемi жұрт iсiне жаны ашып, жұрт намысына қаны қызатын қазақта адамдар аз болады. Себебi, жұрт жұмысы деген қазақтың әдетiнде болған емес. Өзге жұрттан оңаша жүрiп, қазақ басқа халықтармен бәсекелесiп, жарысқа түскен жоқ. Сондықтан жұрт жұмысы, ұлт намысы деген сөз қазақтың көбiне түсiнiксiз нәрсе, – деп пайымдаған едi. (7). Қалың қазақтың қуанышы, қайғысы отбасынан аспайды деп налиды А.Байтұрсынов.
Ахмет Байтұрсынұлы өзiнiң атақты Әдебиет танытқышында толғаудың бiр түрi намыс таныс болатынын, ал намыс толғау басында тайғақ кешу, тар жолда, қиыншылық шөгiне жетiп тақалған шақта шығатын сөз – деп түйiндейдi. Қиын iстi iстеуге көбiнiң батылы жетпей намысына тигiзiп, қанын қыздырып сөйлеу қайрау сөз деп аталған. Сол қайрау сөздiң өлеңмен айтылғанын намыс толғауы деймiз. (8). Ахмет Байтұрсынов, ұлттық намыс қиын шақта ең қымбат нәрсе жұрт қамы, жұрт iсi (9) – деп қаны қызатын, басын бәйгеге тiгiп шығатын күрескер жанды айтады. Батырлар заманында, – дейдi А.Байтұрсынов, соғыс болуы, батырлар халық үшiн қайрат қылуы, жұртын қорғауы. Ғасыр басында Алаш зиялылары, оның көсемi Әлихан Бөкейханов қазақ сахарасының көпұлтты екендiгiне, егер автономия ала қалған күнi олардан, әсiресе, орыстардан қалай қолдау табу керектiгiне көңiл бөлген едi. Н.Ә.Назарбаевтың елiмiздiң осы көпұлыстың өкiлдерiмен тiл табысып, ортақ мүддеге еңбек етуi, оны ұлт саясатына негiз етуi, қиялдан емес елiмiздiң болмысынан туындаған. Бiз, зиялы қауым, мұны түсiнiп қана қоймай, халыққа түсiндiруге мiндеттiмiз.
Намыс – нақты ұғым. Намыс – адамның бойындағы жиналған, қайнаған күштiң ең бiр пәрмендi, ғаламат көрiнiсi. Намыс адамды жанитын, қайрайтын ғаламат күш. Ол күш бұлқынып, жұлқынып шыға келгенде, адам сол намысы үшiн тауды бұзып, тасты қопара алады. Ұлттық намыс та сол секiлдi қайрат беретiн, адамдарды бiрiктiретiн, үлкен құлшыныстарға демейтiн күш. Сондықтан да оны орнымен, өзiмiзге ғана емес, өзгелерге де зиянын тигiзбейтiн, қауiп туғызбайтын мақсаттарға ғана оятуымыз, пайдалануымыз керек. Ұлттық намыс және оның бүгiнгi көрiнiсi... деген ұғымның мәнiн бiрер сөзбен ашып бере алмаймыз. Бiр қарағанда түсiнiктi-ақ болып көрiнгенімен, көңiлде неше алуан күдiк пен күмән қоздатып, қиялыңды арманға жетектетiп қояры хақ. Сөйтсе де, бұл ұлттық намыс дегенiңiз әрбiр жеке тұлғаның өз намысынан бастау алса керек. Ал намысты ұлдар мен қыздар тәрбиелеу, ең алдымен, әрбiр отбасы мен Отанның, мемлекеттiң игi де iзгi шаруасы болуға тиiс. Ұлттық намыс елiмiз тәуелсiздiк алған шақта барша азаматтардан табылса, отанымыз берiк қамал болары хақ. Ұлттың бiрегейлi тұтастығы, санасының жоғарылығы, ұлттық мемлекеттiк iргетасының мығымдылығы ұлттық намысқа қатысты. Ұлт намысын жүрегiнде маздатып жандырмай, Азамат тәрбиелеу мүмкiн емес. Ұлттық намыс тек Отанын сүйген жанда ғана болады. Отанын сүю – барша ұлтқа тән ортақ қасиет. Оны түсiнуге де болады. Халықтар тек өзi үшiн ғана емес, – деп көрсетедi орыс тарихшысы В.Соловьев, – барша үшiн өмiр сүредi. Қоғам дамуының қилы-қилы кезеңiнде әр алуан кейiп танытып, түрлене түскен бұл қасиеттi ұғымның парқын ұғар ұрпақ жетiлсе қанеки. Сонда мұны қалай түсiну керек? Менiңше, әрбiр азамат ұлттық намыс жүгiн арқалай алар дәрежеге дейiн, ең алдымен өзiн жарық дүниеге алып келген ата-анасын қадiр тұтып, сыйлай алатын сезiм құшағында болуы керек. Содан барып, туған өлке, ауыл-аймақ, ата-мекенiне, сол байтақ өлкенi қорғап, ұрпағына мұра етiп қалдырған бабалар рухына тағзым ете бiлуге ұласуы қажет. Өзiң өскен туған жерiңнiң топырағы, көлi, өзенi, өсiмдiгi, өркенi, тауы, тасы, құмы, сай-саласы, жайлауы мен жасыл орманы, тоғайы, оны түрлендiре, құлпырта түскен аңы, құсы, балығы, дала көркi – малы тәрiздi ұшан-теңiз байлығымызға иелiк жасап, қорғай алған алып тұлғаларға деген сүйiспеншiлiк, мiне, ұлттық намысты шыңдай, қайрай түсетiн нәрселер – осылар. Осыларды бағалауды, қастерлеудi бiлмей өскен жанда қасиет болмайды. Ал қасиетсiздiк жайлаған жерде ұлттық намысқа орын жоқ, опасыздық өрге басады.
Айналып келгенде, барша халық бiр әлемнiң перзентi. Орыстар: ата-мекеннiң түтiнi де тәттi және жанға шипа десе, ағылшындар Шығыс па, Батыс па, өз үйiң – жұмақ десе, француздар: өз үйiңнiң түтiнi шетелдiң отынан артық – дейдi екен. Қытайлықтар: Шет жердiң күнi де қыздырмайды, – деп налыса, ноғай бауырларымыз: Туған жерiң – жұмақ, суы – бал – деп көңiлiн көтередi. Қазақ атамыз: Құлқынның құлы болма, отанның ұлы бол, Ит – тойған жерiне, ер – туған жерiне, Өзге елде сұлтан болғанша, өз елiңде ұлтан бол, – деп тегiн айтпаған. Отан – қазақта от басынан шыққан. Ол сенiң үйiң, ордаң, туған жерiң, елiң халқың. Бiр көктемнiң он жетi құбылысы (Семнадцать мгновений весны) кинофильмiндегi өлеңде Отан табалдырықтан басталады деген сөздер бар. Шын мәнiнде, Отан ананың құрсағында, нәрестенi салған бесiгiнен басталса керек. Ендеше отаншылдықты туған сәттен тәрбиелеу керек.
ІІ тарау.
Бүгінгі демократиялық елімізде электронды бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамдағы рөлі айтарлықтай дәрежеге көтерілді. Ол бұрынғыдай насихатшы емес, сонымен бірге, қоғамдық ой-санамыздың сараптаушысы және қоғамдық ой-пікірді қалыптастырушы да болып отыр. Сондай-ақ баспасөз саласында бәсекелестік пайда болып, мемлекеттік емес арналар көптеп пайда бола бастады. Қазақ бұқаралық қапарат құралдары соңғы жылдары сандық, сапалық, рухани танымдық жағынан елеулі өзгерістерге ұшырады. Ол қоғамымызда болып жатқан оқиғалардың барлығын ат салысып, өзекті проблемаларды дер кезінде көтері, қоғамдық пікір туғыза отырып, сол проблемалардың дұрыс шешілуіне мұрындық болып отырғаны белгілі. Мемлекет тәуелсіздігінің нығаюы мен көркеюі жолында мейлінше үлкен рөл атқаруда. Әсіресе, ұлттық тіл мен жер, еліміз тәуелсіздігін насихаттау, қорғау, идеология майданындағы бітіспес күрес ісінде атқарып отырған қызметін ерекше айтуға болады.
Соңғы жылдары еліміздегі бұқаралық ақпарат құралдарын жаулап алған жат жұрттың мақсаты мәдениетіміздегі ұлттық сипат пен ұлттық нышандарды әлсірету арқылы батыстық мәдениетті жастарымыздың санасына тықпалау болып табылады. Жалпы мәдениетіміздің даму барысына шолу жасай отырып, олардың біршама табыстарға қол жеткізгеніне куә боламыз. Бұлардың жетегіндегі қазақстандық мемлекеттік емес бұқаралық ақпарат құралдары да қатыгездік пен зорлықты, порнографияны насихаттаудан қалысар емес. Мәселенің жоғары деңгейге жеткені соншалық Президентіміз Н.Ә.Назарбаев: Баспасөз, әсіресе, электронды баспасөз бүгінгі таңда Қазақстанның ақпарат кеңістігінде қалыптасқан үйлесімсіздіктерді дұрыс бағалай алмай, олардың шешімін таба алмай отыр. Қазір республикамыз алыс және таяу шет елдерден жетіп жатқан теле-радио бағдарламаларының нөпірінің астында қалды. Оларды ешкім талдап жатқан жоқ, – деген болатын. Батыстық мәдениет тасқынын тоқтатып, оған қарсы тұрудың бірден-бір жолы ұлттық сананы көтеру, халқымыздың ғасырлардан келе жатқан мұраларын, ұлттық құндылықтарын барынша ұтымды пайдалана отырып, халық санасына жеткізе білу болып отыр. Осы орайда еліміздегі бұқаралық ақпарат құралдарына үлкен жауапкершілік пен міндет жүктелуде. Олай дейтініміз, бұқаралық ақпарат құралдары қоғамдық пікірді тудырып қана қоймай, ақпараттық кеңістігімізді қорғап, қоғам санасын қалыптастырушы құрал ретінде өмірдегі барлық жақсылық пен жамандықты алдымен байқап, насихаттауы, түсіндіруі тиіс. Қазіргі бұқаралық ақпарат құралдары ұлттық мәдениетті қорғауда, ата салт-дәстүрімізді сақтауды уағыздауда, халық санасын оятып, мемлекеттік болашағын, ұлт мүддесінің проблемаларын жан-жақты қозғауда, демократиялық мәдениетті қалыптастыруда зор үлес қосып отырған ерекше күшке айналып келеді.
Бұқаралық ақпарат құралдарының тағы бір ерекше атап айтарлық қызметі елдегі нақты болып жатқан оқиғалар туралы хабардар еткен соң оның деректеріне бағыт-бағдар беріп, оның дұрыс, бұрысын анықтап, ашып көрсететін ақпараттық қасиеті. Әрине, бұқаралық ақпарат құралдарының мұндай қызметі барысында істелініп жатқан жетістіктермен қатар кемшіліктер де бар. Бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамдағы рөлін де, атқарып жатқан қызметінің сапасын да көрсететін ақпараттың осы қызметі.
Теледидар бағдарламаларындағы ықшамдылық, өткірлік, айқындылық, маңыздылық хабарға қойылатын басты шарттардың бірі. Әрбір бағдарлама қоғамдық пікірді қалыптастырып, көпшіліктің сол төңіректе ой толғауына әрекет етеді. Теледидардағы шағын сюжеттен бастап сан алуан жанрлардағы ақпараттардың сарыны мен пайымы, талдау да, телекөрерменнің жеке пікірі мен өрнекті ойлары да, жұртшылықтың белгілі бір құбылысқа өзіндік көзқарасы да қатарласа жүріп, өзектес өрбіп жатады. Демек, әрбір бағдарлама экран бетінде өзі көтеріп отырған мәселеге көрерменнің көңіл-күйін бұра, олардың назарын аударады және ой-толғақ әрекетіне оларды қатарластыра алып шығады. Мәселен, Айбын бағдарламасында ұлтымыздың патриоттық сезімін ояту шама-шарқына қарай қамтылған. Туған армияға деген сүйіспеншілік пен оның дәстүрлеріне деген адалдық әр хабардан айқын көрініп тұрады. Онда теледидарға қойылған барлық талаптар орындалған. Бұл жағынан хабарға сын айта алмайсыз. Айбын көгілдір экранда жаңа мазмұнмен берілетін хабардың бірі.
Бағдарлама мақсаты:
Айбын әскери-патриоттық бағдарламасы жастардың бойында азаматтық рухты қалыптастыру бағытында үлкен рөл атқарады. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің сапында азаматтық борышыңды өтеу абырой, оттан ыстық Отаныңды қорғау борышың деген ұғымды өскелең ұрпақ санасына сіңдіру, ұғындыру болып табылады. Бағдарламаның түпкі мақсаты – сол әскердегі жауынгерлердің күнделікті әскери өмірін көрсете отырып, азаматтарды Отан қорғаушылар сапына үгіттеу болып табылады. Айбын бағдарламасы жеті айдардан тұрады. Әр айдардың өзіндік қызметі бар.
Бағдарламаның құрылымы:
1. Сарбаздар сапында
2. Жұлдызды күн, бейнеклип
3. Хат қоржын
4. Айттым сәлем
5. Бейнеклип
6. Қысқа-нұсқа
7. Сержант ағай
1. Сарбаздар сапында. Сапта тұрған сарбаздардың әскери өмірлерінің бір күнен үзінді. Армияда жауынгерлер таңертеңнен бастап кешке дейін немен айналысады, жауынгерлік дайындықтары қалай жүруде, сарбазбен сардарға қандай міндеттер жүктелген, ұрыс жағдайында Қарулы Күштерінің қарымы жайында пайда болған сұрақтар мен күрмеуі шешілмеген ойларға сараптама жасап көрерменмен бөлісу – сарбаздар сапы айдарында көрініс береді.
2. Жұлдызды күн. Әскер – танымал жұлдыздарға толы. Аты жер жаратын атақтылардың өздері әскерде жүр. Әскери өмірмен етене таныс. Бұл психологиялық тұрғыда кез келген сарбазға рухани азық, ең маңыздысы сенімділік ұялатады. Жұлдызды күн әзілмен әрленген әскердегі қызықты оқиғалар желісінде жазылған. Сонысымен де құнды. Соңында көрініске қатысқан кейіпкер ән тарту етеді. Жоғарыда сарбаздарға жұлдыздар рухани азық береді деген ой тастағанмен бейне клип соның дәлелі іспеттес.
3. Хат қоржын. Ұлын сағынған ана мен үйдің түтінімен, күтімін сағынған сарбаздың сағынышын басар – хат қоржын айдары. Бұл айдар үй мен әскери бөлімді жаслғастырушы алтын көпір.
4. Бейнеклип – ән көңілдің ажары.
5. Айттым сәлем. Жауынгерлер үйіне сәлемін тек хат күйінде ғана емес, сонымен қатар Айттым сәлем айдары арқылы бейне сәлем жолдай алады. Әскердегі ұлын бір көруге асыққан жанұясы мен ғашықтық оты сөнбеген, махаббат сезімі кернеген жігітін күткен қыздар үшін бұл айдардың орны бөлек.
6. Қысқа-нұсқа. Қарулы Күштердегі дүбірлі жаңалықтар қысқа-нұсқа күйінде беріледі. Барлық әскери құрылымдарда орын алған ақпараттармен қамтамасз етіп тұру.
7. Сержант ағай. Күлкі – өмір ұзартар. Сардар мен сарбаз арасындағы шымшыма әзіл-қалжың желісіндегі көрініс топтамасы.
Бұл хабардың мазмұны әскери борышын өтеп жүрген қандастардың туған еліне деген жүрек жарды сүйіспеншілігін, олардың Отанға деген, Елге деген ұлттық сипатын зерделеу еді. Аптасына бір рет эфирден берілетін жарты сағаттық хабардың мазмұны мен экраннан берілуі телекөрермендерді өскен жерге деген махаббат сезімін қайта оятқандай әсерге бөлейді. Хабарда жас өркенге беретін тәрбиелік ықпалы мол мұрағат материалдар кеңінен қолданылады. Құндылығына баға жеткісіз, тәлімі мен тәрбиесі мол хабардан Отаныңның тым ыстықтығын аңғарып байқау қиын емес. Әсіресе қазақстандық патриотизм тәрбиесіне жастарды баулуға бұл хабардың маңызы орасан зор. Өйткені бүгінде жас ұрпақ теледидар үңгірінде отыр. Үңгір болатыны – күн, дала тіптен құдірет кеңістік те жоқ. Өмірден алшақ. Қазір Алматының өзінде 13 телеарна көрсетеді екен. Бұған қоса ауқатты отбасылар қосқызып алатын Алма ТВ-мен, өзге де спутниктік жүйенің көмегімен тарайтын әр түрлі шетелдік арналар тағы бар. Басқасын былай қойып, жалғыз қазақстандық арналарды алып қарағанның өзінде, төріңіздегі көк сандықтың балаңыздың тәрбиесіне ықпалы сіздің тәрбиеңізден басым түсіп жататындығы шын. Көргені адам түсінбес алабажақ: кинг-конг, динозаврлар, вампирлар, темір полиция, әлгі терминатор. Қазақ баласы әбден мәңгірттеніп болды, тіпті, балалар сүйіктісі, байғұс Чебурашканы алыңыз. Жан-жануар, ұшатын бауырмен жорғалаушыла, қосденеліктер тұқымының қайсысына қосамыз? Мүмкін түбіт тұмсық ботақан, бұйра қошақан, шұнақ лақан, құлдыр құлыншақ, болпық бұзауқан шығар? Жоқ! Қой әрі, ендеше бірден бет-аузыңды жалап шығатын майлы аяқ, арқасын сипасаң пырылдайтын мияу шығар? Жоқ. Сонда, ол кім? Түйсіздіктен туған, ата-тексіз, некесіз, тастанды, бірақ сорлының ешкімге зияны жоқ, бір бейбақ. Ал бейбақ санаңды жауласа, бетпақ шықпай ма? Әрине, сүйтеді. Ал осы кинолардан шыққан бала не істейді дейсіз? Бақылаңыз: есктен шыға қабырғаны бір тебеді. Есік алдындағы серігін көрсе: Ей, Чебурашка, давай пинаться!. Қазақ баласы тебіспей өскен деген ұғым бізде жоқ. Бала кезден аласып-жұлысып, тай-құлындай тебісіп өскен жоқпыз ба? Тебісудің де, ұлттық тағылымы бар. Поэзия пайғамбары Мағжан:
Ұзан Орал күн мен түн шекарасы,
Біреу – күн, екіншісі – түн баласы.
Арғы жағы көккөзді жын ұясы,
Бергі жағы Түріктің сар даласы, – дегінінде қанша мән жатыр.
Бүгінде зорлық-құрбандықтың эфирден берілу кешке дейін өрістей отырып, апта аяғында, тіпті, шектен асып, асқындап кететіні баршамызға аян. Бұл хабарлар демалыс уақытында, адам миы мен жүйкенің сәл тыныстар шағында қосылғанда, оның тиімділігі құдіреттей өсіп кетеді. Бұл қатыгез көріністің әрбір төртіншісі – өліммен, әрбір12-шісі қақырата ұрып-соғумен бітеді екен. Зорлықтың көкесі көркем және бейне фильмдерде көрінеді, нағашысы – жарнамада. Осыдан кейін тай-құлындай тебіспек түгілі ұялы күшіктей арсың-күрсің ойнай алмайсыз. Қарап тұрғанның өзінде сізді қақыратып, не қорқыратып кетуі – өте-мөте заңды құбылыс. Ел шетіне жау келгенде, қорлық өткенде намысқа шабатын халқымызға, егеменді ұлтымызға әлгі тағылымдар түбегейлі әрі тәлімді, мақсатты зияндықтар егеді деп есептеймін. Сонай ғасырдан ғасырға үздігіп, талай бабаларымыз армандап, жүрегі қабынып, қанға бөккен, жан төккен Азаттығымызды қалайша тез жабайылылыққа айырбастап аламыз. Есер деген жақсылыққа жеткізбейді. Жабайы азаттықтың заћарын тойғанша ішіп, бейбастақтықты асырып, асыл тағылымдарымыздың құтын қашырып қайда барамыз, қай ұшпаққа шықпақпыз? Түріктің озық ойшылы Зия Гөкалп: ірі ұлттардың әрқайсысы әлемдік өркениеттің белгілі бір саласында мынадай қатардағы алдыңғы орынға ие екен: гректер – эстетикада, римдіктер – құқықтануда, арабтар – дінде, француздар – әдебиетте, ағылшындар – экономикада, алмандар – сазда, метафизикада, ал түркілер (яки қазақтар) – адамгершілік тәрбиесінде. Осы сөзді Құрандай қастерлеп, бесігімізді түзейтін уақыт жетті дейміз.
Бірде Сократ Хакiмге бiреу келiп айтқан екен:
– Хакiм, баланы қанша жастан тәрбиелеген дұрыс? – деп.
– Балаң нешеде едi? – деп сұрапты Сократ.
– Ойбай-ау, қырқынан жаңа шықты.
– Онда қырық күнге кешiккен екенсiң, – деген екен данышпан.
Сондай-ақ, халқымызда Ұрпағым дейтін елі болмаса, елім дейтін ұрпағы қайдан болсын деген аталы сөз бар. Аталарымыздан асып біз қайда барамыз. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz