Оңтүстік Қазақстан баспасөзі

Пән: Полиграфия
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 80 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

КІРІСПЕ

Негізгі бөлім

: І

КІРІСПЕНегізгі бөлім: ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН БАСПАСӨЗІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ

1. 1

1. 2

КІРІСПЕНегізгі бөлім:

Облыстық «Оңтүстік Қазақстан» газетінің аймақтық БАҚ жүйесінде алатын орны

Оңтүстiк Қазақстан қалалық және аудандық газеттерінің іс- тәжірибесі

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер

КІРІСПЕНегізгі бөлім:

КІРІСПЕНегізгі бөлім: ҚОРЫТЫНДЫ

3: 127

КІРІСПЕНегізгі бөлім: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

3: 133

КІРІСПЕНегізгі бөлім: ҚОСЫМША

3: 137

К І Р І С П Е

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Зерттеу жұмысында Оңтүстік Қазақстан баспасөзінің мүмкіндіктері зерттеліп, ғылыми-танымдық бағыттары анықталды. Жергілікті басылымдардың іс-тәжірибелері зерттеу нәтижесі ретінде жүйеге келтірілді. Зерттеудің болашақтағы зерделенетін бағыттарына ұсыныстар анықталды.

Тақырыптың өзектілігі. Дәл қазір медиа дәуірі басталды десек, мұны бүгінгі ақпараттық қоғамның өскелең сұраныстарымен түсіндіруге болады. Қоғамда жедел ақпарат туралы өзгеше пікір, жаңаша көзқарас қалыптасып отыр. Дегенмен, ақпараттық орта өзгергенімен, журналистиканың құндылықтары сол күйінде қалды деуге болады. Оның қоғамдық қатынастардағы рөлі мен орны бүгінде көп өзгерістерге ұшырай қойған жоқ. Керісінше, маңызды коммуникация құралы ретінде бұқаралық ақпарат құралдары бұрынғыдан да пәрменді бола түсті.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев 2007 жылғы Қазақстан халқына Жолдауында жаңа кезеңдегі міндеттердің бірі ретінде дамуымыздың негізгі тармақтарын айқындай отырып, солардың ішінде «БАҚ-тың үйлесімді дамуына жәрдемдесу» деген бағытты атап көрсеткен [1] . Онда әлемдік өркениет өрісі демократиялық құндылықтар арқылы адамзат мүддесіне қызмет етуі тиіс, әр адамның жеке рухани сұраныстарын, көпұлтты және көпконфессиялы қоғамымыздың дәстүрлерін бұқаралық ақпарат құралдары арқылы насихаттап, олардың үйлесімді дамуына, өркендеп өсуіне жағдай туғызған жөн деген сындарлы саясат жатыр.

Ғаламдану кезеңінде ақпараттық тәуелсіздік мәселелері де кездеседі. Дүниежүзілік алпауыт топтардың қай салада болмасын үстемділікке ұмтылуы жағдайында ұлттық ерекшелігімізді қорғау, бар мұрамызды жоғалтып алмай, келер ұрпаққа аманат ету, дәстүрдің озығын жетілдіріп, тозығынан арылу - ұлттық журналистиканың мұраты. Осы бағытта аймақтық басылымдардың алатын орны да өзгеше. Бұқаралық ақпарат құралдары ең көп шоғырланған өлке - Оңтүстік Қазақстан облысы. Мұнда қазіргі таңда облыстық баспасөз қызметінің мәліметіне қарағанда 450-ге жуық ақпарат құралы тіркелсе, 300-ден аса газет-журнал жарық көреді. Оңтүстік Қазақстандағы бұқаралық ақпарат құралы заман ағымына iлесiп, жеделдiгiмен жаңашыл прогресс туындатып отыр. Ақпарат алу, тарату ауқымы кеңеюде. Әлемнiң кез-келген түкпiрiнен жедел хабар алуға мүмкiндiк туды. Ауқымды құрылымдардың қалыптасуымен және жаңа ақпараттық технологиялардың дамуымен қатар, аз ғана қауымның мүддесiн қамдаған шағын ақпарат құрылымдары пайда болуда. Яғни, оңтүстік аймақта халықтың белгiлi бiр топтарына хабар тарататын бұқаралық коммуникациялар кең өрiс алып келедi. Ақпарат әлемiнде болып жатқан осынау өзгерiстер, сөз жоқ, Оңтүстік Қазақстан облысының баспасөзiне де, журналистердің шығармашылық еңбегіне де өз ықпалын тигiзiп отыр. Соның бір қыры - журналистің еркін ақпарат алуынан көрінеді және неғұрлым жан-жақты көздерді пайдаланып, әр түрлі көзқарастарды салыстыра білуі. Біздің бүгінгі ақпараттану дәуіріндегі міндетіміз - мазмұны жергілікті болып келетін бәсекелестікке түсе алатын өнім шығару.

Өнегелі ұрпақ үшін ізгілікке тізе бүктірер рухани азықтың бірі - мерзімді баспасөз. Халықтың көзқарасын, белсенді өмірлік бағытын қалыптастырып, тәрбиелеудегі баспасөздің мақсаты - қашан да күрделі, арқалар жүгі ауыр. Оқырманның бүгінгі дүниетанымын, өмірдегі күрделі құбылыстарға көзқарасын қалыптастыратын, арман, мақсатын ой елегінен өткізер басылымдар қажеттігі туындайды. Қоғамның әлеуметтік саяси бағыт бағдарында терең өзгерістер болып жатқан қазіргі кезеңде журналистикаға түбірлі қайта құрулар қажет. Ол біздің бүгінгі тәлім-тәрбиемізге тікелей байланысты. Бар ғұмырын халық игілігі жолындағы күреске арнауға бекем бел байлап, журналист болуды армандаған жастарды даярлауда үлкен ізденіс керек. Себебі, өмірдің шынайы шындығы негізгі тақырыпқа айналды. Осы орайда, Оңтүстік Қазақстандағы баспасөз де өз дәуірінің жаршысы болып отыр.

Қазақстанның тәуелсiздiгi жолындағы күрес, рухани дербестiк, тiл тазалығы, ұлттық сананы ояту сияқты ғасыр басындағы қазақ баспасөзiнiң тағдырына тірек болған өзектi жайттар бүгiнгi баспасөзiмiздiң де күн тәртібінен түспей, зерделi тақырыбына айналды. Бұл публицистиканың нақты өмiрге ықпал ету дәрежесiнің бұрынғыдан арта түскендігінің дәлелі бола алады. Қоғамдық биліктің үш тармағының қалың бұқараға тигізер ықпал күшінің жоғары екендігі белгілі. Таза ұлттық сананы қалыптастыру үшін кез-келген мәселеге ұлттық мүдде тұрғысынан қарап, байыппен саралау аса маңызды. Ел мен жер, жастар мен болашақ тағдырына селқос қарауға болмайтынын әркімнің жете ұғынуы ғана шырқау биіктерге бастаса керек. Осы бағытта Оңтүстік Қазақстан облысы жергілікті журналистикасының да өзіндік айшығы мен ерекшеліктері бар.

Зерттелiп отырған тақырыптың көкейкестілігі осы Оңтүстік өңіріндегі журналистиканың өз ерекшелiктерiнен туындайды. Бұған Оңтүстік Қазақстан облысындағы журналистиканың ұстанған бағыты, позициясы, қоғамның iшкi қайшылықтарына терең бойлап бара алатын шыншылдығы, қоғамдық-саяси, мәдени таным-тағылымы тиісті алғышарттарды белгiлейдi.

Зерттеудің нысаны. Оңтүстік Қазақстан облысында шығарылатын баспасөз материалдары.

Зерттеу жұмысының пәні - Оңтүстік Қазақстан облысы баспасөзі ғылыми тұрғыдан сараптап, талдау болып табылады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Оңтүстік Қазақстан облысында шығарылатын баспасөз материалдарын теориялық және ғылыми-танымдық тұрғыда зерттеу. Газеттердің іс-тәжірибелерін (материалдарын) өңдеу, ұсыныстар беру. Осы мақсатқа орай бізге мынадай міндеттер жүктеледі:

Оңтүстік Қазақстан облысындағы журналистиканың бүкіл кезеңін қамтитын ғылыми-танымдық мақалаларды топтастыру; Оңтүстік баспасөзінің өзіндік қырларын және тарихи ерекшеліктерін анықтау; аймақтық журналистиканың өзіндік проблемаларының мән-мағынасын, мазмұнын саралау; жергілікті басылымдардың композициялық-құрылымдық құндылықтарын айқындау; аймақтық баспасөздің іс-тәжірибелерін өңдеу, шығармашылық ұсыныстар жасау.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Бұл - Оңтүстік Қазақстан облысының аймақтық журналистикасын арнайы қарастырған тұңғыш ғылыми еңбек. Зерттеуде Оңтүстік Қазақстанның жергілікті журналистикасына тұтас шығармашылық жүйеде және бүгiнгi көзқарас тұрғысында баға берiледi, әрi ол алғаш рет ғылыми айналымға түскелi отыр. Олар: 1) бұрын белгiсiз болып келген Оңтүстік Қазақстан баспасөзінің өзіндік қырлары және тарихи ерекшеліктері; 2) Оңтүстік журналистикасының бүкiл кезеңiн қамтитын ғылыми-танымдық мақалалар тізбегі; 3) аймақтық журналистиканың өзіндік проблемалары; 4) жергілікті басылымдардың композициялық-құрылымдық ерекшелiгiн айқындайтын стилдік-тілдік құрылымдары.

Оңтүстік Қазақстан облысындағы баспасөздің тарихи кезеңдерін қамтитын ғылыми-танымдық мақалалар бір жүйеге келтіріліп, жинақталды. Оңтүстік баспасөзінің өзіндік ерекшеліктері (анықталды) айқындалды. Аймақтық журналистиканың алға қойған проблемаларының мазмұны анықталды. Жергілікті басылымдардың композициялық-құрылымдық құндылықтарының практикалық мәні ашылды. Аймақтық баспасөздің іс-тәжірибелерін жетілдіру бағытындағы танымдық ұсыныстар берілді.

Сонымен қатар зерттеуде:

- Оңтүстік Қазақстан журналистикасының барлық кезеңiне қатысты жарық көрген негізгі басылымдардың алғаш рет толық тарихы жасалды;

- Оңтүстік облысына тән аймақтық журналистиканың ерекшеліктері сюжеттiк-композициялық тұрғыдан танылып, талданып, образ жасау, қаһарман характерiн ашудағы өзгешеліктер, монолог, пейзаж, психологизм сияқты әдеби құралдарды қолданудағы мүмкiндiктер нақтылы мақалалар арқылы арнайы сөз ету негiзiнде қарастырылды.

Зерттеудің ғылыми-әдістемелік негізін Оңтүстік Қазақстанда жарық көретін жергілікті баспасөздің түрлi басылым беттерiнде әр жылдары жарық көрген мақала, очерктермен, баспадан басылып шыққан жинақтармен, жеке архивтегi материалдармен қатар зерттелiп отырған жайдың дәйектiлiгiн арттыру үшiн журналистика және әдебиет теориясын зерттеушi көрнектi ғалымдар, жазушылар А. Байтұрсыновтың [2], М. Дулатовтың [3], Ә. Бөкейхановтың [4], Қ. Бекхожиннiң [5], Б. Кенжебаевтың [6], Қ. Жұмалиевтiң [7], Т. Қожакеевтiң [8], Т. Амандосовтың [9], Ш. Елеукеновтiң [10], Н. Омашевтiң [11], С. Қозыбаевтың [12], М. Барманқұловтың [13], сондай-ақ орыс зерттеушiлерi А. Грабельников, В. Гороховтың, Е. Прохоровтың, Г. Колосовтың, А. Блажновтың, Е. Журбинаның, Р. Здоровеганың, М. Стюфляеваның, А. Тертычныйдың, В. Ученованың, В. Пельттiң, М. Черепаховтың және тағы басқалардың еңбектерiне сүйендiк.

Жұмыс барысында Оңтүстік Қазақстанда 1987-2008 жылдар аралығында жарық көрген басылымдар сарапқа түсті. 1987 жылдардан бастап «Оңтүстік Қазақстан», «Южный Казахстан», «Шымкент келбеті», «Панорама Шымкента», «Айғақ», «Замана», «Түркістан», «Түркіойстан», «Ордабасы оттары», «Өскен өңір», «Қазығұрт тынысы», «Мәртөбе», «Сайрам садоси», «Шамшырақ-Маяк», «Мақтаарал», «Алғабас», «Шаян», «Молшылық үшін» секілді Оңтүстік Қазақстанда жарық көрген республикалық, облыстық, аудандық және қалалық басылымдар пайдаланылды.

Диссертациялық зерттеудiң хронологиялық ауқымы зерттеу нысанына айналған әрбір басылымның алғаш жарық көрген күнінен бастап бүгiнгi күн аралығын қамтиды.

Диссертациялық жұмыстың зерттелу деңгейі. Публицистиканың жалпы теориялық мәселелері, оның қызмет ұстанымдары мерзімді баспасөз теориясын жасауға негiз болып, проблеманы зерттеудiң бағыттары мен әдiстерiн белгiлеп бередi. Осы арқылы аймақтағы баспасөздің негiзгi заңдылықтары айқындалып, ондағы журналистердің дүниетаным аясын, кәсiби шеберлiгiн талдауға жол ашылады. Жергілікті бұқаралық ақпарат құралдарының ерекшелігі жоғары идеялық-мазмұндық деңгейiн қамтамасыз ететiн шығармашылық әдiстердi, публицистiк қызметтiң тәсiлдерi мен формаларын еркiн де жетiк меңгеруiмен ерекшеленедi.

Бұл бағытта қоғамдық үрдістердің даму сатыларында әр түрлі маман иелерінің атсалысып тер төгетіні белгілі. Әр мамандық өзіне тән маңызға ие. Батыста «төртінші билік» деп атала бастаған БАҚ та бұл тізімнен шет қала алмайды. Өйткені ақпарат тасқынынан өрнектелген қоғам құбылыстарының сан түрлі пішінде газет, теледидар, радио, интернет бетінде көрініс табуы ойымызды дәлелдей түседі. БАҚ мемлекет саясатын жүргізудегі ерекше басымдығы бар күш. Тәуелсіз ақпарат-жарқын болашақ кепілі. 2007 жылғы деректер бойынша елімізде 7700-ден астам бұқаралық ақпарат таратушы көздері тіркелген. Радио, теледидар, баспасөз сипатындағы тіркелген осы санның 35%-ы, яғни 908-і Алматы қаласында, 11%-ы - 259-ы Оңтүстік Қазақстан облысына, 8, 2%-ы, 209-ы Қарағанды облысына тиесілі екен. Жаңа елордамызда БАҚ көздерінің жалпы саны-136. Түрлі зерттеулер нәтижесінде басылымдардың 52%-ы, яғни басым көп бөлігі қоғамдық-саяси, 11%-ы жарнама, сондай-ақ дін, қыз-келіншектерге арналған спорт, мамандықтар, ауыл шаруашылығы тақырыптарына арналған басылымдар 2%-ды құраған екен. Газет, журналдар мазмұнына қарай сары, сапалы және аралас басылым болып бөлінеді екен. Міне осынау үш түрлі газет-журналдар қазіргі таңда қазақ баспасөзінің көшбасшыларының біріне айналып отырған Оңтүстік Қазақстан облысында кең таралып, оқырманға қызмет етуде. Кейбір бейресми деректерге сүйенсек облысымыздағы басылымдардың саны үш жүзден асып жығылады. Бұрын облысымызда санаулы басылымдар мен бір ғана теледидар каналы болса, 1990 жылдың басынан бері олардың саны көбейе түсуде. Атап айтқанда, «Панорама Шымкента», «Шымкент келбеті», тәуелсіз «Своя газета», «48 часов», «Қыз Жібек», «Жанубий Қазоғистан», «Айғақ», «Детский парк», «Балбөбек», «Сана», «Діл», «Халық үні» жарнамалық «Шара-бара» т. б. өз оқырмандарын тауып отыр. Сондай-ақ ақпарат айдынында тыңнан қосылған «Айғақ» телеарнасының да қарқынды жұмысы көңіл қуантады.

Аймақтағы баспасөздің проблемаларына қатысты «Шығыс Қазақстан облыстық газетінің қалыптасу, даму кезеңдері» атты диссертациялық жұмыс жазылған екен. Қазақ әдебиеттану ғылымына, баспасөз тарихы мен теориясына елеулі үлес қосқан Б. Кенжебаев, Т. Қожакеев, Т. Амандосов, Р. Бердібаев, Қ. Бекхожин, Ш. Елеукенов, Н. Омашев, С. Қозыбаев, Б. Жақып, Д. Ысқақұлы және т. б. көрнекті ғалымдардың еңбектері ғылыми дәйек ретінде пайдаланылды.

Оңтүстік Қазақстан облысында жарық көретін бірқатар облыстық, аудандық және қалалық мерзімді басылымдармен қатар, тәуелсіз және «сары басылымдарға» қатысты сын пiкiрлер де пайдаланылды. Бұл еңбектер бүгінгі таңда көпконфессиялы қоғамның қалыптасуы барысында әр адамның жеке рухани сұраныстарын қанағаттандыруда маңызды болып табылады. Оңтүстік Қазақстан журналистикасының қалыптасып, дамуында өзiндiк қолтаңбасы бар мерзімді басылымдарға қатысты сын мақалалар мен шолулар зерттеуші ғалымдардың еңбектерінде ара-тұра сөз болғанымен, арнайы түрде диссертациялық жұмыс өзегiне айналған емес. Міне, осыны басшылыққа ала отырып, Оңтүстік Қазақстан журналистикасын жанр талаптарын көркемдiк мұрат және композициялық құрылым аясында, поэтика мен стиль даралығы тұрғысында зерттейміз. Осылайша күнi бүгiнге дейiн тек бiрдi-екiлi шолу мақалаларында ғана ара-тұра айтылып келген пiкiрлердi жинақтап, талдап, қорытып, нақты ғылыми тұжырым жасаймыз.

Сонымен, Оңтүстік Қазақстан облысындағы мерзімді баспасөздің қалыптасуы және даму кезеңдерін зерттеу қажеттілігі мен бұл мәселенің теориялық тұрғыда және ғылыми-танымдық жағынан қажетті зерттелмеуі, нақты қалыптасқан жағдайда ұлттық ерекшеліктерді қорғай отырып публицистік қызметтің тәсілдері мен формаларын жетілдіру, дамыту арқылы бұл мәселені шешуге бағытталған зерттеу жұмыстарының жоқтығынан қарама-қайшылықтар туындайды. Осы қарама-қайшылықтардың шешімін іздестіру біздің зерттеу проблемамызды айқындауға және зерттеу тақырыбын «Оңтүстік Қазақстан баспасөзінің даму проблемалары» деп таңдауымызға негіз болды.

Зерттеу әдістері. Зерттеу тақырыбының ерекшелігі мен мақсатына байланысты Оңтүстік Қазақстанда шығатын баспасөзді салыстырмалы, құрылымдық, статистикалық әдістермен жүйелеу, топтау, бағалау, талдау тәсілдері қолданылды.

Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар:

Оңтүстік Қазақстан облысындағы баспасөздің тарихи кезеңдерін қамтитын ғылыми-танымдық мақалалардың теориялық түсініктері; Оңтүстік баспасөзінің өзіндік ерекшеліктерінің сипаттамасы; аймақтық журналистиканың алға қойған проблемаларының мазмұны; жергілікті басылымдардың композициялық-құрылымдық құндылықтарының тәжірибелік мәні; аймақтық баспасөздің іс-тәжірибелерін жетілдіру бағытындағы шығармашылық ұсыныстар.

Зерттеудің қолданбалық және тәжірибелік маңызы. Оңтүстік Қазақстан баспасөзі сан қырлы. Оның тақырыптық аясының өзiн әлденеше қырынан бағдарлап, зерттеуге болады.

Қазақ баспасөзінің тарихи қырлары, көркемдiк, эстетикалық сырлары секiлдi проблемаларды талғап-талдағанда, жоғары оқу орындарында журналист зертханасы, шығармашылық психологиясы секiлдi арнайы курстар ашып оқытқанда бұл зерттеуiмiздi практика жүзiнде көмекшi құрал ретiнде пайдалануға болады. Зерттеудiң негiзгi түйiндерi мен нәтижелерi қазақ баспасөзiнiң тарихы, баспасөз теориясы мен тәжiрибесi жөнiнде жоғары оқу орындарында оқытылатын жалпы пәндер мен арнаулы курстарда да қосымша материалдар бола алады.

Диссертант әзiрлеген Оңтүстік Қазақстан облысы мерзімді басылымдарының библиографиялық көрсеткiштерi баспасөздің тақырыптық бағыттары мен мазмұны жөнiнде белгiлi бiр дәрежеде толық мағлұмат берiп, баспасөз тарихын одан әрi тереңдей зерттеуде ғылыми библиографиялық база бола алады.

Диссертациялық жұмыстың сарапталуы. Диссертациялық жұмыстың теориялық нәтижелерi мен тұжырымдары Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрiк университетiнде өткiзiлген ғылыми-теориялық конференцияларда (2004-2008 жылдар) жасалған баяндамаларда жан-жақты сөз болды. Зерттеудiң негiзгi мазмұнын ашып беретiн мақалалар арнайы ғылыми жинақтарда, мерзiмдi басылымдарда жарық көрдi. Диссертация материалдары «Қазақ журналистикасының тарихы» курсы аясында Қ. А. Ясауи атындағы ХҚТУ-дiң журналистика бөлiмi бірінші курс студенттерiне тәжірибелік мәнде оқылып жүр.

Зерттеу тақырыбы бойынша жинақталған материалдар негізінде «Оңтүстік өңірде журналистиканың қалыптасуы және дамуы» деп аталатын арнайы курста таңдау пәні ретінде оқытылады.

Кандидаттық диссертация Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетiнiң мерзiмдi баспасөз, баспа iсi және әдеби редакциялау, журналистика тарихы, радиожурналистика, халықаралық журналистика, журналистика мәселелерін зерттейтін ЮНЕСКО кафедраларының бiрiккен мәжiлiсiнде талқыланып, қорғауға ұсынылды.

Диссертациялық жұмыстың құрылымы. Диссертация кiрiспе мен қорытындыдан және негiзгi екi тараудан тұрады. Жұмыс соңында пайдаланылған әдебиеттер мен библиографиялық көрсеткiштер тiзiмi берiлген.

І ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН БАСПАСӨЗІНІҢ

ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ

1. 1 Облыстық «Оңтүстік Қазақстан» газетінің аймақтық БАҚ жүйесінде алатын орны

Соңғы зерттеулердің нәтижесінде ұлттық баспасөз тарихының сонау көне дәуірлердегі ежелгі түрік бітіктастарындағы рухани жәдігерлерімізден басталатындығына көз жеткіздік. Кезінде ежелгі ата-бабаларымыз бұқаралық ақпарат таратудың әдіс-тәсілдерін меңгеріп, өркениетке VІ-VІІ ғасырлардың өзінде-ақ қол жеткізгендігінен хабардар бола бастадық. Тарихи жәдігерлеріміз «Күлтегін», «Тоныкөк» сияқты тасқа қашалып жазылған кітаптардың сюжеттік оқиға құрылымы мен жанрлық белгілері ақпараттың алғашқы үлгілерін қалыптастырды. Сондай-ақ, кеңестік дәуірде «пантүркист» деп есімін атауға тыйым салынған Ысмағұлбек Ғаспрәлінің 35 жыл бойы үздіксіз жарық көріп тұрған «Тәржіман» (1883-1918) газетінің қазақ халқы үшін де рухани маңызы ерекше болғандығын айта кеткеніміз жөн. Сонымен қатар, ұлтымыздың татарлармен бірігіп шығарған «Пікір» (1905-1907) газеті де төл баспасөзіміздің тарихын қалыптастыруға айрықша үлес қосты.

1917 жылғы Қазан төңкерісіне дейінгі орыс мерзімді басылымдарындағы қазақ тақырыбы және баспасөз тарихы коммунистік идеологияның қатаң сүзгісі мен талабының салдарынан Қазақстан өз алдына тәуелсіздік алғанға дейін шынайы түрде зерттелмей келді. Әйтсе де, ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басындағы отаршылдық пиғылдағы газет-журналдар туралы ешқандай еңбек жазылмай қалған екен деген пікір тумаса керек.

Қазақ зерттеушілерінің арасында алғаш рет қазақ және орыс баспасөзінің тарихына арнайы қалам тербеген көрнекті көсемсөзші Ахмет Байтұрсыновтың «Қазақ» газетінің оқырмандарына арнау сөзінде: «1907-ші жылғы санаққа қарасақ, Россияда сол жылы мың бір жүз жетпіс үш есімді газет пен журналдар шыққан екен. Оның бір мың үш жүз тоқсан алтысы рус тілінде, сегіз жүз алпыс жетісі басқа тілде», - деген деректер бар [14] .

Қазақ баспасөзінің даму сатыларын ғылыми тұрғыдан қарастырған Қ. Бекхожин, Б. Кенжебаев, Т. Қожакеев, Т. Амандосов сияқты ғалым-зерттеушілер коммунистік партияның «қырағы көзінен» сескенбей, саясаттың суық, сұрапыл талаптарынан қаймықпай, ретін тауып көптеген құнды еңбектер қалдырғандары ерлікке пара-пар деп қарауға тиістіміз.

Кешегі кеңестік дәуір кезінде «ұжымдық үгітші, ұжымдық насихатшы және ұжымдық ұйымдастырушы» деп аталған бұрынғы кезең баспасөзін қазіргі жаһандану кезеңіндегі баспасөзбен салыстыра алмаймыз. Арада өткен біршама уақыт ішінде бұқаралық ақпарат құралдарының сыры мен сипаты, бағыты мен бағдары, бұрыннан атқарып келе жатқан қызметтері мен қағидалары күрт өзгерді.

Мұндай өзгерістер алдымен қоғамдық-саяси өмірдегі жаңа жағдайдан туды, оған тың тұрпатты мемлекет құру жолындағы өтпелі кезеңнің бастан кешірмеген қитұрқы құбылыстары да ықпал етпей қалмады. Соның нәтижесінде ежелгі бір идеологияға бағынған коммунистік баспасөздің орнына жаңаша құрылған, әлемдік журналистика мен ұлттық басылымдар тәжірибесін тірек етуге бейім баспасөз органдары пайда болды.

Еліміз тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін ғана қазақ журналистикасының өткен тарихының «ақтаңдақ» тұстары қайта ашылып, кезінде «ұлтшыл» деген жаламен жабылып қалған «Қазақ», «Алаш», «Сарыарқа», «Ұран», «Бірлік туы», «Жас азамат» сияқты газет-журналдарда жарық көрген А. Байтұрсынұлы, М. Дулатұлы, Ә. Бөкейхан, М. Шоқай, Х. Досмұхамедұлы, М. Тынышбайұлы, А. Мәметұлы, Х. Ғаббасұлы, С. Қожанұлы, Н. Төреқұлұы, Т. Шонанұлы сынды қазақ халқының бір топ зиялы қауымының ұлттық мүдде тұрғысында жазған публицистикалық мақалалары ғылыми айналымға түсіп, өзінің тиісті бағаларын алып та үлгерді. Сондықтан біз төл баспасөзіміздің тарихын ежелгі тас ескерткіштердегі ақпарат үлгілерінен бастап, ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы сапалық түрлері («Түркістан уалаятының газеті», 1870), кеңестік дәуір (1917-1990) мен 1991 жылдан басталатын тәуелсіздік жылдарынан бүгінгі таңға дейінгі аралықты қамтып, төрт кезеңге бөліп қарастыруды дұрыс деп таптық.

Профессор Қ. Бекхожин қазақ баспасөзінің тарихын екі дәуірге бөлсе, ғалымның әріптесі, профессор Ә. Ыдырысов та зерттеу еңбектерінде дәл осылай қарастырады. Бұл жөнінде профессор Ә. Ыдырысов: «1870-1917 жылдар аралығында шығып тұрған газеттер мен журналдар - қазақ қоғамының Ресей патшалығының тұтас отарлау езгісіне түскен заманға сәйкес келді. Сондықтан ол халықты шын мәнінде біртұтас ұлт етіп біріктіру күресін уағыздай да, жүргізе де, ұйымдастыра алмады. Табиғаты жағынан - балаң күйде, ұйымдық жағынан негізсіз, сипаты жағынан - жалтақ, жағымпаз, екі жүзді, қорқақ, тұрақсыз, жалпысөзді болды», - деп жазады [15 ] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.