Ұйымның қаржылық есептілігі және оны талдау

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 87 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 3

1 ҰЙЫМНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІГІ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 6

1. 1 Қаржылық есептілікті ұйымдастырудың негізгі қағидалары және қаржылық есептілікке қойылатын негізгі талаптар 6

1. 2ХҚЕС жүйесіндегі қаржылық есептіліктің мазмұны және оны ұйымдастырудың әдістемелік негізі 16

1. 3 Қазақстан Республикасындағы қаржылық есептілік пен бухгалтерлік есептіліктің нормативтік-құқықтық реттелуі 28

2 «ҚАЗТАУҚҰРЫЛЫС» ЖШС-НІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІГІН ТАЛДАУ 32

2. 1 Баланс өтімділігі 32

2. 2 Табыстар мен шығындар есептілігін талдау 47

2. 3 Меншікті капитал өзгерісінің есептілігін талдау 56

2. 4 Ақша қаражаттар қозғалысының есептілігін талдау 59

3 ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІГІН ТАЛДАУ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУ

ЖОЛДАРЫ 68

3. 1 Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есепті реформалаудың объективті қажеттігі 68

3. 2 ХҚЕС №1 «Қаржылық есептілікті ұсыну» стандартына енгізілген өзгертулер 72

ҚОРЫТЫНДЫ 79

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 82

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан-2030» атты жолдауында еліміздің қорытынды дамуы ол экономикалыұқ өсу болып табылады деп жазылған және де бұл тақырып еліміздің бүгінгісі мен ертеңінің, сонымен қатар болашағының ең маңызда тақырыбы болып қалмақ. Бұл мақсаттағы ең маңызды орынды «ақпарат» алады, себебі ақпараттың дамуы тек экономикалық өсуді ғана емес сонымен қатар, әлеуметтік кеңістікке және Қазақстанның халықаралық ұйымдардағы интеграциялануына елеулі әсер етеді. Нарықтық экономика талаптары негізінде шаруашылқ жүргізуші субъекттің экономикалық механизімін қазіргі заманға сай экономикалық ақпараттсыз басқару мүмкін емес, әрине бұүл ақпараттардың маңызды бөлігін бухгалтерлік есеп мәліметтері құрайды. Бухгалтерлік есептілік мәліметтері шаруашылық жүргізуші субъетінің жұмыстарын және онвң құрылымдық бөлімшелерін жедел басқару, экономикалық жоспарлар мен ағымдағы жоспарларды, сонымен қатар мемлекеттің экономикалық дамуын зерттеу, зерделеу үшін қажет болып табылады.

Барімізге мәлімдей ұлттық кәсіпорындарға 80-жылдардың аяғында өз бетінше шетел кәсіпорындарымен серіктестік қатынастар орнатуға, сонымен қатар шетел фирмаларымен бірігіп кәсіпорындар құруға рұқсат етілген болатын. Осындай серіктестіктерді жүзеге асыру барысында шетел серіктестері кеңес заңнамаларының негізінде жасалған бухгалтерлік және қаржылық есептілік мәліметтері есептілік туралы толық мәліметтер бермейтіндігін, сонымен қатар Қазақстан Республикасының әлемдік экономикалық кеңістікке кіруіне біршама қиындықтар туындататынын түсінген болатын.

Осындай түсініспеушіліктердің болуын жою үшін еліміз егемендігін алғаннан кейін біршама шаралар жүзеге асырылған болатын. Бұл мақсатта елімізде бухгалтерлік және қаржылық есептілікті гоманизациялау жұмыстары жүргізіле бастады, яғни 1992 жылы 22 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Министірлер Кабинетінің Бұйрығымен «Ұлттық шаруашылықта бухгалтерлік есеп және бастапқы құжаттар мен статистиканы құрастыру туралы ұлттық бағдарлама» қабылданған болатын, сонымен қатар 1995 жылы 26 желтоқсанда «Бухгалтерлік есеп туралы» заң қабылданған болатын.

Осы құжаттарға сәйкес 1997 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасының Ұлттықт комиссиясымен есептіліктің 17 мемлекеттік стандарттары, субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметін бухгалтерлік есептілікте тіркеу үшін шоттар жоспары, сонымен қатар осы шоттар жүйесін қолдану және жаңа шоттар жүйесіне көшу тәртәптері және қаржылық есептілікті ұсыну концепциясы қолданысқа енгізілген болатын. Сонымен қатар қабылданған стандарттарға методологиялық кеңестер, жаңа есеп регистірлері, қаржылық есептілік формалары және оны толтыруға байланысты инструкциялар жарық көрген болатын. Қазіргі кезде елімізде бухгалтерлік жәгне қаржылық есептілікті әрі қарй дамытуға байланысты көптеген жұмыстар атқарылуда. Оның бірден бір себебі Қазақстан Республикасының Қаржы иминистірлігінің «2009-2010 жылдарға арналған стратегиялық даму жопары», Қазақстан Республикасының бухгалтерлік (қаржылық) есепке алу және аудит жүйесін дамыту тұжырымдамасының қабылдануы, қаржылық есептілік депозитарийнің құрылуы болып табылады.

Менің «Ұйымның қорытынды қаржылық есептілігін талдау» атты дипломдық жұмысымда қаржылық есептіліктің мәні мен мазмұнын, ұйымның қаржылық есептілік формаларын толық түрде талдау жұмыстарын жүзеге асыруға, қаржылық есептілікті жетілдіру жолдарын қарастыруға тырыстым.

Диплом жұмыс кіріспеден, үш негізгі бөлімнен, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі, қосымшалардан тұрады.

Жұмыстың бірінші бөлімінде қаржылық есептілік түсінігі, мақсаты және қаржылық есептіліктің ұсынылуы, қаржылық есептілікті ұйымдастырудың негізгі қағидалары және қаржылық есептілікке қойылатын негізгі талаптар, ХҚЕС жүйесіндегі қаржылық есептіліктің мазмұны және оны ұйымдастырудың әдістемелік негізі және Қазақстан Республикасындағы қаржылық есептілік пен бухгалтерлік есептіліктің нормативтік-құқықтық реттелуі көрсетілген.

Дипломдық жұмыстың екінші бөлімінде «ҚазТауҚұрылыс» ЖШС-нің балансының өтімділігі, ақша қаражаттарының қозғалысының есептілігі, табыстары мен шығындарының есептілігі, онымен қатар капитал қозғалысының есептіліктеріне жүйелі түрде талдау жұмыстаы жүзеге асырылған.

Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде қаржылық есептілікті жетілдірі жолдары, яғни қаржылық есптілік депотизапийін құру - қаржы есептілігін халықаралық стандарттарға сәйкес болуын қамтамасыз етілуі, Қазақстан Республикасының бухгалтерлік (қаржылық) есепке алу және аудит жүйесін дамыту тұжырымдамасына, Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есепті реформалаудың объективті қажеттігіне, сонымен қатар ХҚЕС №1 «Қаржылық есептілікті ұсыну» стандартына енгізілген өзгертулерге басты назар аударылған. Диплом жұмысын жазу барысында өндірістік-іс тәжірибе базасы болып табылатын «ҚазТауҚұрылыс жауапкершілігі шектелген серіктестіктің (ЖШС) нақты мәліметтері қолданылды.

Ұйымның қаржылық есептілігін ХҚЕС сәкес жүйелі түрде талдап көрсету - дипломдық жұмыстың мақсаты болып табылады.

Ақша қаражаттары есебінің нормативтік құқықтық негізін құрайтын заңнамалық актілер, нұсқаулар мен ережелерден басқа шет елдік және отандық авторлардың жазған монографиялары, оқу құралдары мен оқулықтары, баспасөз материалдары, интернет сайттары қолданылды. Шет елдік және ресейлік оқымыстылардың Б. Нидлз, Х. Андерсон, Д. Колдуэлл, Р. Энтони, В. Ф. Палий, В. Ковалев сияқты, ал отандық экономисттер В. К. Радостовец, К. Ш. Дюсембаев, Сейітқасымов Ғ. С., Елемесов Р. Е., С. Б. Баймұханова, Р. М. Рахимбекова, В. Л. Назарова сияқты авторлардың оқулықтары қолданылды.

Дипломдық жұмысым құрылысына елетін болсақ, дипломдық жұмыс кіріспеден, үш негізгі бөлімнен, қорытынды, әдебиеттер тізімі мен қосымша беттерден құралады. Дипломдық жұмысымның жалпы көлемі 137 беттен тұрады, онда 9 кестелік мәліметтер, 1 сурет келтірілген және 13 формулалардан, сонымен қатар диплом жұмысына қосымша беттер тіркелген.

1. ҰЙЫМНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІГІ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Қаржылық есептілікті ұйымдастырудың негізгі қағидалары және қаржылық есептілікке қойылатын негізгі талаптар

Қаржылық есептіліктің құрастырылуы бухгалтерлік есеп қағидаларына негізделеді. Нарықтық экономикаға өтудің бірінші сатыларында арнайы әдебиеттерде жаңа жекелеген категория, яғни «бухгалтерлік есеп қағидасы» деген категория пайда болды. 1990 жылдарға дейін бұндай категория мүлдем болмаған емес, дегенмен «қағида» деген термин 1990 жылдарға дейін де көптеген отандық авторлардың «бухгалтерлік есеп» жөніндегі коптеген арнайы әдебиеттерде кеңінен қолданылған болатын. Бірақ ол, есеп жүргізудің маңызды категория сы ретінде маңызға алынбаған болатын. Бұл термин әдетте өте сирек, яғни жиі тек бухгалтерлік есеп жайлы мәліметтердің немесе осы ғыолымға байланысты мәтіндердің стилистикасын өзгерту үшін ғана қолданылып келген болатын. Ал біздің есептілікке байланысты әдебиеттерде «қағиданың» бухгалтерлік есептің маңызды категориясы ретінде қолданылуының бірден бір себебі, ол есеп жүргізудің қазіргі заманғы англосаксондық жүйесін зерттеумен байланысты. Ал осы есеп жүргізудің англосаксондық жүйесінің негізін жалпы қабылданған есеп қағидалыры құрайды.

Сонымен, «бухгалтерлік есеп қағидалары» қандай мағына береді? Американдық есептің патриархы Р. Энтони және Мичигандық жоғарғы оқу орнының профессоры Д. Рис бұл терминді былайша түсінген «бухгалтерлік есепт қағидалары бұл бухгалтерлік есептің келісілген ережелері». Олардың ойнша «қағида» деген сөз қабылданған немесе хабарланған қызметті жүргізуде жалпы заңдарды немесе ережелерді анықтау үшін қолданылады және ол келісілген тәртіп, белгілі бір бағытты ұстанудың негізі нмесе тәжірибе». Ф. Вудтың көзкарасы боынша, «бухгалтерлік есеп қағидалары бұл шаруашылық операциялары туралы мәліметтерді жүргізуге байланысты бекітілген ережелер». Негізінен бұл сұраққа жауапты ең алдымен осы «қағида» деген сөздіңмағынасын анықтап, зерттеп алғаннан кейін айту, а болады. Сонымен, «principium» латын тілінен аударғанда «бастама» немесе «негіз» деген мағынаны білдіреді, яғни белгілі бір теорияның, ғылымның, білімнің негізгі базалық жағдайы. Бухгалтерлік есеп қағидалары - бұл осы ғылымның негізі болып келеди. Әрбір ғылым осы ғылымға тән қағидаларға негізделуі тиіс.

Бухгалтерлік есептің жеке қағидаларын қалыптастыру үшін тек «қағида» деген сөзді ғана емес, сонымен қатар «бухгалтерлік есеп» анықтамасында негізге алу қажет. Бухгалтерлік есеп - үздіксіз, бір -бірімен байланысты және ақшалай көріністі шаруашылық үрдістердің құжаттық көрсетілуі. Ал біздің заңдарда, яғни «Бухгалтерлік есеп» туралы заңда бұл анықтама біршама өзгеше көрсетілген. Бухгалтерлік есеп - субъектінің активтері, меншікті капиталы, шығыстары мен табыстары жайлы ақпараттарды тіркеулерді жинау жүйесін құрайды. Келтірілген бұл анықтамалардың ең маңыздысы есептілік негізінен ең алдымен шаруашылық қызметтің және қаржылық есептілік элементтерін көрсетуді негізге алады, ао ол міндетті түрде бухгалтерлік есеп әдістерін құрайтын арнайы әдістермен жүзеге асырылады. Ал бухгалтерлік есеп әдістері әрине бухгалтерлік есеп қағидаларныңың мазмұнымен өте тығыз байланысты болып келеді. Осыдан бухгалтерлік есеп қағидалары есеп жүргізуге қажет пе? Біз бұдан бұрынырақ та олсыз да есеп жүргізген едік деген маңызды сұрақтар туындайды. Бұл сұрақтың жауабы әрине ол керек. Себебі біріншіден, біз жоғарыда көрсетіп кеткендей, әр бір ғылым, соның ішінде бухгалтерлік есеп ғылымы да негіз салушы қағидаларға негізделуі тиіс. Екіншіден, ол есеп реформаларын дұрыс жүргізудің бірден бір себебі болып келеді. Ал бұл терминалогияның біркелкілігі - біріншіден, унификация неліктен жасалу керектігінде болып келеді. Бірақ «бухгалтерлік есеп қағидасының» әлі күнге дейін біркелкі жүйесі жоқ. Дегенімен, егер «бухгалтерлік есеп қағидасының» мазмұнына назар аударатын болсақ, А. Н. Кашаев пен О. М. Островчкийлер атап өткендей «бұл жерде ондаған жылдар бойы жалпы қабылданған, негізделген әр түрлі терминдер мен есеп категориялыры, есеп тапсырмалары, функциялары, кезеңдері, талаптары мен есептің әр түрлі ғылымдар мен байланыстары осы «бухгалтерлік есеп қағидасы» терминіімен алмастыру тенденциясы анық байқалады».

Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктің негізгі қағидалары:

Ақшалай өлшем қағидасы. Бухгалтерлік есепте тек ақшалай бірлікте көрсетілген ақпараттар ғана тіркеуге алынады. Бұндай есептіліктің артықшылығы ол жалпы қабылданған өлшемнің түрі және осы өлшем арқылы кәсіпорынның біркелкі емес факторлары сан ретінде көрсетіледі, сәйкесінше олар сан түрінде берілгендіктен оларды қосуға және әр түрлі тәсілдер арқылы есептеуге болады. Ақшалай өлшем ортақтастырылған өлшем болып келеді, себебі ол арқылы ұлттық және шетел валюталарында кәсіпорынның мүліктік құқықтарының көлемі анықталады, шығындары көрсетіледі, сметалары жасалады, өндірістік тапсырмалар, есептіліктер және баланс жасалады.
Үздіксіздік қағидасы немесе «Бухгалтерлік қызметке кіріспе» атты оқулықтың авторлары ағылшындақ ғалымдардың айтуы бойынша тұрақты қызығушылық қағидасы. Бұл қағида негізінде шаруашылық жүргізуші субъект үздіксіз қызмет жүргізуші ретінде қарастырылады. Үздіксіздік қағидасына сәйкес кәсіпорынға өз активтерін тұрақты түрде бағалап отыруға қажет емес. Мысалы, кәсіпорында ресурстар тауарларды өндіру үшін қолданылады, ао олар сәйкесінше өндірістік үрдіс аяқталғаннан кейін тапсырыс берушілерге сатылады. Сату кезінде бухгалтерлік есеп олардың сатылу бағасымен расталған тауарлар құнын таниды. Бұл жерде яғни өндіріс үрдісінде қолданылатын машиналардың құнын, материалдар мен басқа да құралдардың құнын оларды болашақта сату ниеті жоқ болғандықтан, олардың құнын жеке-жеке анықтау қажет емес. Керісінше егер кәсіпорын болашақта жабылатын болса, онда бұл жағдайда кәсіпорынның ресурстары бағаланып, ликвидациялық құны бойынша сатылады. Бухгалтерлік есеп үздіксіздік қағидасына сүйенгендіктен, ол сәйкесінше кәсіпорын өз қызметін тоқтатқан жағдайда «оның құралдары қаншаға сатылуы мүмкін» деген ақпараттарға ие болып келмейди.
Екі жақтылық қағидасы. Бұл қағидаға сәйкес бухгалтерлік баланста екі спектр кездеседі: біреу кәсіпорынның - активтері ретінде, ал екіншісі - пассивтері ретінде ұсынылған. Активтер - болашақта экономикалық табыс алып келетін кәсіпоырмен бақыланатын ресус. Пассив - міндеттемелер мен меншікті капитал. Активтер мен пассивтер бухгалтерлік есептілік ережелеріне сәйкес тең болуы қажет, бұл теңдік ешқашан бұзылмауы тиіс, себебі бухгалтерлік баланс шаруашылық операциялар екі жақтылық жазу арқылы көрсетілген синтетикалық шоттар негізінде жасалады. Ал екі жақтылық жазу бухгалтерлік есеп әдісінің ең маңызды элементі болып табылады. Бұл әдістің ерекшелігі әр шаруашылық операция бухгалтерлік есеп шоттарында корсетілуі үшін екі рет жазылады, яғни бір рет бір шоттың дебетінде, ал екінші рет басқа шоттың кредитінде бір сомаға жазылады. Екі жақтылық жазу бухгалтерлік есепте шаруашылық операцияларының бір-бірімен байланысын қамтамасыз етеді. Сонымен қатар оның қолданылуы жоғарғы деңгейдегі бақылаушылық мағынаға ие болып келеді, өйткені ол шоттардағы қорытынды жазулардың балансталуын талап етеді. Бұл олардың түрлеріне байланыссыз барлық шоттардың дебеті мен кредиті бойынша айналымдардың сомасы есептелген жағдайда әр есептік кезең аяқталған кезде жүзеге асырылады. Олар сәйкесінше бір-бірімен тең болуы тиіс, ал керісінше болған жағдайда ол есептілік жүргізуде қателіктердің бар болуын білдіреді. Әо операция есеп регистрлеріне кі жақты әсер ететіндіктен, бухгалтерлік есеп шаруашылық операциялардың екі аспектісінде тіркеу бойынша ұйымдастырылған. Екі жақтылық жазу ек жақтылық қағидасының тәжірибелік нұсқасы болып келеді.
Тіркеу қағидасы. Бұл қағида Я. В. Соколовпен құрастырылған болатын. Бұл бухгалтерлік есеп қағидасының көмегімен кәсіпорынның активтері мен олардың пайда болу көздеріне әсер ететін барлық қызметтер, операциялар, үрдістер тіркеліп отырылады. Я. В. Соколовтың айтуы бойынша: «бірде бір оқиға шаруашылық операциялары кезінде, егер ол бастапқы құжаттарда тіркелмесе олар шынай бола алмайды». Дегенімен шаруашылық операциялар кезінде оқиғалардың барлығы бухгалтерлік есепте тіркеле бермейтіндігін айтып кеткен жөн. Тіркеу кезінде міндетті түрде оның екі заңы орындалуы қажет. Біріншіден, тек шаруашылық үрдістерге тек белгілі бір көлемде ғана басқарушылық әсер ете алатын шаруашылық кезеңнің оқиғалары ғана тіркеледі, екіншіден, шаруашылық кезеңнің оқиғаларын тіркеуге кететін шығындар ешқандай жағдайда ақпараттарды қайта алу негізінде алынған басқарушылық шешімдердің нәтижесіндегі экономикалық тиімділіктерден асып кетпеуі тиіс. Осы аталған екі заңға қарама - қайшы келетін ақпараттар артық ақпараттарды құрайды, яғни бұл ақпараттарды қолдану есеп жүйесінің экономикалық ақталмағандығын білдіреді. Сонымен қатар А. Н. Кашаев пен О. М. Островский ғалымдарының осы мәселеге қатысты ойларын айта кеткен жөн: «тіркеу - тек бастапқы құжаттарда ғана емес, сонымен қатар әр түрлі ведостволарда, есеп регистрлерінде, журналдарда және бухгалтерлік есептің барлық кезеңдеріндегі тағы да басқа құжаттарында тіркеледі».
Құн қағидасы. Кәсіпорынның экономикалық ресурстары активтер деп аталатына әрине бәрімізге мәлім. Оларға ақша қаражаттары, машиналар мен басқа да мүліктер, сонымен қатар мүліктік құқықтар жатады. Бұл қағиданың ерекшелігі үздіксіздік қағидасымен өте тығыз байланысты, яғни актив әдетте есеп регистрлеріне оны сатып алған бағасы, яғни құны бойынша тіркеуге алады. Бұл құн - активти ары қарай есепке алудың негізгі құны болып табылады. Ол бухгалтерлік есепте бастапқы құн деп аталады. Құн қағидасы есеп регистрлерінде және есептіліктерде активтер өзінің бастапқы құнын, ол актив сол кәсіпорынға тиесілі болғанға дейін сол құнын сақтап қалады деген мағынаны білдірмейді. Мысалы, негізгі құралдардың құны уақыт өте келе тозу нәтижесінде өзінің бастапқы құнын жоғалтады және инфляция кезінде негізгі құралдар индексация механизмі қызметіне байланысты өзінің құнын жоғарлатады. Дегенімен кәсіпорынның негізгі құралдарын қайта бағалау кезінде коэффициенттердің кемігеніне қарамастан, шоттарда және кәсіпорынның есептілігінде тіркелген құны, сонымен қатар басқа да активтер олардың нарықтық бағасын, яғни активтерді сату бағасын көрсетпейді. Басқаша айтқанда бухгалтерлік есепте негізге негізгі құралдардың бастапқы құны алынады, себебі нарықтық құнды бағалау өте қыйын болып келеді.
Есептілік кезең қағидасы. Бұл қағиданың ерекшелігі бухгалтерліе сеп қызмет істеуді белгілі бір уақыт аралығында өлшейді және ол есептілік кезеңі деп аталады. Үздіксіздік қағидасына сәйкес қызмет істеуші шаруашылық жүргізуші субъектінің қызметі уақытпен шектелмеген. Дегенімен кәсіпорын басшыларына және де басқа да қызығушылық білдіруші тұлғаларға белгілі бір кезең ішінде кәсіпорынның қызметі туралы, қызметінің тиімділігі туралы тиісті ақпараттар алып отыруы қажет. Әрбір кәсіпорын үшін есептілік жыл 1 ақпаннан 31 желтоқсанды қосқандағы уақыт аралығы болып табылады. Ал қайта құрылған кәсіпорындар үшін бірінші есептілік жылы оның мемлекеттік тіркеуден өткен күннен бастап сәйкес жылдың 31 аралығы болып табылады, ал 1 қазаннан кейін құрылған кәсіпорындар үшін, яғни 1 қазаннан келесі жылдың 31 желтоқсаны аралығы есептілік жыл болып келеді. Айлық және кварталдық есептіліктер аралық есептіліктер болып табылады және ол өспелі қорытындылармен есептіліктің басынан құрылады. Сонымен қатар Батыс елдерде көптеген кәсіпорындар календарлық жыдың орнына табиғи шаруашылық жылды пайдаланады.
Сақтық қағидасы. Бұл қағида тұрақсыздық экономика жағдайында әр түрлі бағалау жұмыстарын жүргізген кезде активтер мен табыстаар шынайы бағаларынан асырылып кетпеуі немесе міндеттемелер мен шығындардың дұрыс есем бағаланбауы үшін сақтық шараларын қолдануды білдіреді. Бухгалтер активтерді бағалаған кезде белгілі бір түсініспеушіліктер болып қалған жағдайда, ол табыстарды әдетте жоғарылатын көрсеткіштерден гөрі, керісінше оны төмендететін көрсеткіштерді таңдайды. Басқаша айтқанда олар ең төменгі бағаны немесе сандарды таңдайды. Егер бір активтің нарықтық бағасы өзіндік құнынын жоғары болса, онда актив есептілікте өзіндік құны бойынша көрсетіледі, ал егер активтің нарықтық бағасы өзіндік құнынан төмен болса, онда есептілікте ол нарықтық құны бойынша көрсетіледі. Осындай шаралар арқылы бухгалтерлер бағалау кезінде сақтық шараларын қолданады. Бұл қағиданың екі жағы бар:

Табыс тек оған тұрақты сенімділік болған жағдайда ғана танылады.
Шығындар оған тек сенімді мүмкіндік пайда болған жағдай да ғана танылады.

Сату қағидасы. Бұл қағида өнімдерді сату кезінде табыстарды анықтау тәсілдерінен тұрады, яғни кассалық әдіс пен есептеу әдістерінен тұрады. Кассалық әдіс бойынша табыс ақша қаражаттары нақты түсіп келгеннен бастап танылады, ал есептеу әдісінде сатудан түскен табыс олардың нақты алынғаны кезде емес, олардың пайда болу кезінде танылады. Кассалық әдіс кезінде табыстар мен шығындар арасындағы сәйкестікті анықтау өте оңай, сондықтан Батыс елдерінің көптеген кәсіпорындарында сатудан түскен табысты есептеу үшін осы әдіс кеңінен қолданылады. Дегенімен осыған карамастан да, бұл елдерде есептеу әдісін де қолданылатын кәсіпорындар жеткілікті болып келеді. Есептеу әдісі бухгалтерлік есепте табыстар мен шығындардың есептік кезең ішінде қорытында сомаларын анықтап, таза табыстың мөлшерін, яғни олардың айырмашылығын анықтауға мүмкіндік береді. Әрине бұл әдіс кассалық әдіске қарағанда әлдеқайда күрделі болып келеді. Бірақ оның бір ерекшелігі, егер кассалық әдіс тек кәсіпорын қаражаттарының қозғалысы туралы ақпарат беретін болса, ал есептеу әдісі сонымен қатар капиталдың қозғалысы туралы да ақпараттарды алуға да мүмкіндік береді.
Сәйкестілік қағидасы. Бұл қағида бойынша кәсіпорынның табыстары мен шығындары қай есептілік кезеңінде пайда болды, яғни олар қай есептілік кезеңінде көрсетілуі керек деген маңызды сұрақ негізге алынады.

Кәсіпорынның шаруашылық операцияларынан түсетін табыстарды қандай есептілік кезеңге жатқызатындығын былай анықтауға болады:

а) Өнімді нақты жеткізгеннен немесе қызмет көрсетуден түскен табыстар; Мысалы, желтоқсан айында сатып алушыға тоңазытқыш сатылған және жеткізілген, ол үшін сатып алушы қолма - қол есеп айырысқан. Бұл жағдайда табысты сол айда, яғни желтоқсан айында есепке алу қажет, сонымен бұл жағдайда табыстың артуы уақыт бойынша ақша қаражаттарының түсуімен сәйкес келеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.