Контал жауапкершіліг шектеулі серіктесмтігінде еңбекақы төлеудің есебі
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
I.бөлім “контал” жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің нарықтық қатынастағы шаруашылық .қаржылық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 “Контал” жауапкершіліг серіктестігінің қаржы шаруашылық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 “Контал” жауапкершіліг серіктестігінде бухгалтерлік есеептің құрылымының ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
II.бөлім “Контал” жауапкершіліг шектеулі серіктесмтігінде еңбекақы төлеудің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.1 Еңбекерлердің құрамының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.2 Еңбек төлемінің жүйесі мен нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.3 Жалақыдан ұсталынатын ұсталымдар. ... ... ... ... ... ... ... ..34
2.4 Жұмыс берушінің сеебінен төленетін жәрдем ақы.
Демалыс ақысын төлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
2.5 Қызметкерлермен еңбек ақысы бойынша есеп айырысу есебі ... ... ... 48
III.бөлім Еңбекақы есебіне аудит жүргізудің ұйымдастырылуы ... ... ... .54
3.1 Аудит негіздері және оны атқаратын қызметтері ... ... ... ... ... ..54
3.2 Еңбекақы есебіне аудит жүргізу үшін түзетілетін аудиторлық бағдарлама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
3.3 Еңбекақы есебіне аудиторлық талдау ... ... ... ... ... ... ... ...68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
Пайдаланған әдебиеттер. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .75
Қосымшалар . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
I.бөлім “контал” жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің нарықтық қатынастағы шаруашылық .қаржылық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 “Контал” жауапкершіліг серіктестігінің қаржы шаруашылық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 “Контал” жауапкершіліг серіктестігінде бухгалтерлік есеептің құрылымының ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
II.бөлім “Контал” жауапкершіліг шектеулі серіктесмтігінде еңбекақы төлеудің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.1 Еңбекерлердің құрамының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.2 Еңбек төлемінің жүйесі мен нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.3 Жалақыдан ұсталынатын ұсталымдар. ... ... ... ... ... ... ... ..34
2.4 Жұмыс берушінің сеебінен төленетін жәрдем ақы.
Демалыс ақысын төлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
2.5 Қызметкерлермен еңбек ақысы бойынша есеп айырысу есебі ... ... ... 48
III.бөлім Еңбекақы есебіне аудит жүргізудің ұйымдастырылуы ... ... ... .54
3.1 Аудит негіздері және оны атқаратын қызметтері ... ... ... ... ... ..54
3.2 Еңбекақы есебіне аудит жүргізу үшін түзетілетін аудиторлық бағдарлама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
3.3 Еңбекақы есебіне аудиторлық талдау ... ... ... ... ... ... ... ...68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
Пайдаланған әдебиеттер. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .75
Қосымшалар . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Нарықтық экономикаға көшу кезінде экономиканың барлық салаларында түбегейлі өзгеріс болды. Сонымен қатар еңбек ақы төлеу жүйесі де өзгеріске ұшырады. Мемлекет пен кәсіпорындар және жұмысшылар арасында еңбек ақы төлеуді ұйымдастыруда жаңа қатынастар пайда болды. Нарықтық экономикаға көшу кезеңі еңбек қатынастарын реттеу формаларынада өзгеріс енгізді. Ендігі жерде еңбек қатынастарын реттеуші формалары заң арқылы тарифтік және ұжымдық келісімдермен реттелетін болды. Әрбір кәсіпорын өз алдында тұрған мақсаттарына жету үшін өзіне қолайлы еңбек ақы төлеу жүйесін таңдауға құқылы. Еңбек ақы төлеудің өзекті мәселелері –ол еңбеккерлерге еңбек ақы төлеу мөлшерлерін төмендету және жоғарлатуға байланысты: еңбеккер әр уақтада жоғары еңбек ақы алуға ынталы, бірақ жұмыс беруші еңбекақыны төмендетуге сол жолмен өнімнің құнын арзандатуға әрекет етеді. Еңбек күшін тиімді пайдалануда бірінші әсер ететін фактор –ол еңбекке ақы төлеу жүйесі. Ал осы жоғарыдағы фактор еңбеккердің жұмыс орнына келуге негізгі себеп болып табылады. Сол үшін бұл мәселені күрделілігін бағалап болмайды. Еңбек және еңбекке ақы төлеу еңбектің сапалылығына және санына жедел бақылау жүргізуге және еңбек ақы фондына әлеуметтік төлемдер кезегінде өз алдына белгілі бір ерекешілігі болады. Еңбек ақы төлеудің жаңа жүйесі. Еңбеккерлерге материалдық көмек көрсетеді. Алынған табыстың құрамы негізінен еңбек ақы төлеу жүйесін таңдауына байланысты болып келеді. Таңдап алынған тақырыптың маңыздылығына кез-келген мемлекеттің еңбек ақысына және өмір сүру кезеңіне байланысты болып келеді. Еңбек ақы көпшілік адамдардың негізгі табыс көзі болып есептелінеді. Сол себепті еңбек ақымен байланысты мәселелер маңызды болып есептелінеді.
Осы диплом жұмыстың негізгі мақсаты жауапкершілігі серіктестіктің есебін және аудитінің негізінен теориялық, іс-тәжірибелік тұрғыдан және заңдылық тұрғыдан реттелуін қамтамасыз ету.
Көзделген мақсатқа жету үшін төмендегідей мәселелерді шешу қажет;
• Еңбек ақы төлеудің негізгі мәселелерін көріп шығу;
• Еңбек ақы төлеу жүйсені және формасын озық технологиялық негізінде үйрену.
• Еңбек ақы төлеу және еңбеккерлермен есеп айырысу операцияларына толыққанды мінездеме беру.
• Еңбек ақы есептеу сондай-ақ одан ұсталынатын ұсталымдар және аударылатын аударымдардың заңдылығын көріп шешу.
• Кәсіпорындардың бухгалтерлік есеп жүргізуін еңбек ақы төлеудің ұйымдастырылуының артықшылықтарын үйрену.
• Еңбек ақыны тексерудің методикасын ашып көрсету.
Зерттеудің негізгі мақсаты еңбек ақы төлеуде оның есебімен аудитін жүргізу. Зерттеудің объектісі “Контал” жауапкершілігі серіктестіктің жарғысы болып табылады. Жауакершілігі шектулі серіктестік заңды тұлға болып табылады. Мемлекеттік тіркеуден 1998 жылы 12-ші мамырда өткен өзінің меншіктік капиталына ие. Сонымен қатар мүліктік есептеріне құқықтық иелігі белгіленген, жеке байланысы түзіледі.
Негізгі мақсаты табыс алу, өндірістің негізгі түрі қызымет көрсету. Сонымен қатар серіктестік Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтін кез-келген басқада қызымет көрсету мен шұғылдана алады. Серіктестіктің 1-ші қаңтар 2005 жылғы қаржы – шаруашылық жағдайына тоқталсақ, сатылған өнімнің, көрсетілген қызметтен түскен жалпы табыс 1503452 мың теңге болған сатылған өніңнң өзіндік құны 1227685 мың теңге болып,жалпы табыс 275757 тенгені құраған,салық салынғанға дейінгі табыс тенге көлемінде есептеліп 60313 мың теңге, салық салынған салық 18094 мың теңге болған, салық салынғаннан кейінгі табыс 42239, төтенше жағдайдан алынған зиян 42117 мың теңге,таза табыс 102 мың теңге Жалпы балансымен қаржы шаруашылық жағдайын талдауда анықталғанындай кооперативтің рентабілдік денгейі төмен екендігін байқаймыз. [27. 1-3 беттер]
Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты – барлық серіктестіктерде орындалатын операциялардың уақтылы есепке алынып, олардың қазіргі күнгі уақыт талаптарына сай орындалуына, яғни жүзеге асырылуына бақылау жасау. Қоғамдық дамудың қай кезеңінде болмасын бухгалтерлік есеп кез келген кәсіпорында, яғни өнім өндіру мен оларды сату, пайдалану, бөлу үрдістерімен айналысу барысында жүргізілгендігі бүгінгі таңда белгілі болып отыр. Бухгалтерлік есептің негізгі бағыты - кәсіпорындағы есеп жұмысының сапасын арттыруға, есептеу жұмысының барысында қолданылатын, яғни толтырылатын құжаттардың қарапайым әрі түсінікті болуына және ондағы көрсеткіштердің пайдаланушыларға ыңғайлы болуына реттеліп жүргізіледі.
Еңбек және еңбек ақы есебі – жұмысшылар санының өзгеруі, жұмыс уақытының шығындары, жұмысшылар категориясы, өндірістік шығын сияқты мағлұматтар түгел қамтылатын дәл әрі оперативтік деректерді талап ететін аса маңызды да күрделі жұмыстардың бірі болып табылады.
Еңбек және оған ақы төлеу есебінің міндеттеріне жататындар:
еңбекақы қорын және жұмыс уақытын пайдаланып жұмыс мөлшерінің орындалуын, еңбектің саны мен сапасын бақылау;
бастапқы құжаттарды уақтылы және дұрыс рәсімдеу, еңбекақы қорынан жалақыны ұстап қалу;
шаруашылық жүргізуші субектінің әр бір жұмысшысына жалақыны уақтылы және дұрыс есептеу;
белгіленген мерзімді еңбекақы бойынша есеп айырысу;
жалақы бойынша шығынды өнімнің, жұмыстың, қызыметтің, өзіндік құнына дұрыс әрі уақытылы қосу керек.
Еңбек және еңбек ақы деректері өндірістік процесті оперативті басқару үшін қажет. «Қазақстан Республикасы еңбек туралы» заңының 5 – ші бабына сәйкес жұмыс беруші мен жұмысшылардың арасындағы еңбек қатынасы нормативті құқықтық актілермен, еңбек заңына сәйкес бекітілген ұжымдық келісім шартпен реттеледі.
Серіктестік дербес болғанымен заңға сәйкес штат кестесі, формалары және еңбекақы, сыйлықақы жүйесі белгіленеді.
Әр қызыметкердің еңбекақылық табысы кәсіпорын қызыметінің түпкілікті қорытындысына байланысты оның еңбекке қосқан үлесі бойынша анықталады. Ол салық пен реттеледі және ең жоғары көлеміне шектеу қойылмайды. Еңбекақы мөлшерін жұмыс берушінің өзі белгілейді және жұмыс беруші белгіленген еңбек ақы мөлшері Қазақстан Республикасы заңында белгіленген («Қазақстан Республикасының еңбек туралы» заңының 71 - бабы) ең аз шамадағы еңбек ақы мөлшерінен төмен болмауы керек.
«Қазақстан Республикасы еңбек туралы» Заңының 13 бабына сәйкес қызыметкерлердің еңбек ететінін растайтын құжаттарға мыналар жатады: еңбек кітапшасы (қолда болуы керек) немесе жеке еңбек келісім шарты сондай-ақ жұмысқа қабылданғаны жұмыстан шығарылғаны туралы бұйрықтардың көшірмесі.
Нарықтық экономикаға көшу кезінде экономиканың барлық салаларында түбегейлі өзгеріс болды. Сонымен қатар еңбек ақы төлеу жүйесі де өзгеріске ұшырады. Мемлекет пен кәсіпорындар және жұмысшылар арасында еңбек ақы төлеуді ұйымдастыруда жаңа қатынастар пайда болды. Нарықтық экономикаға көшу кезеңі еңбек қатынастарын реттеу формаларынада өзгеріс енгізді. Ендігі жерде еңбек қатынастарын реттеуші формалары заң арқылы тарифтік және ұжымдық келісімдермен реттелетін болды. Әрбір кәсіпорын өз алдында тұрған мақсаттарына жету үшін өзіне қолайлы еңбек ақы төлеу жүйесін таңдауға құқылы. Еңбек ақы төлеудің өзекті мәселелері –ол еңбеккерлерге еңбек ақы төлеу мөлшерлерін төмендету және жоғарлатуға байланысты: еңбеккер әр уақтада жоғары еңбек ақы алуға ынталы, бірақ жұмыс беруші еңбекақыны төмендетуге сол жолмен өнімнің құнын арзандатуға әрекет етеді. Еңбек күшін тиімді пайдалануда бірінші әсер ететін фактор –ол еңбекке ақы төлеу жүйесі. Ал осы жоғарыдағы фактор еңбеккердің жұмыс орнына келуге негізгі себеп болып табылады. Сол үшін бұл мәселені күрделілігін бағалап болмайды. Еңбек және еңбекке ақы төлеу еңбектің сапалылығына және санына жедел бақылау жүргізуге және еңбек ақы фондына әлеуметтік төлемдер кезегінде өз алдына белгілі бір ерекешілігі болады. Еңбек ақы төлеудің жаңа жүйесі. Еңбеккерлерге материалдық көмек көрсетеді. Алынған табыстың құрамы негізінен еңбек ақы төлеу жүйесін таңдауына байланысты болып келеді. Таңдап алынған тақырыптың маңыздылығына кез-келген мемлекеттің еңбек ақысына және өмір сүру кезеңіне байланысты болып келеді. Еңбек ақы көпшілік адамдардың негізгі табыс көзі болып есептелінеді. Сол себепті еңбек ақымен байланысты мәселелер маңызды болып есептелінеді.
Осы диплом жұмыстың негізгі мақсаты жауапкершілігі серіктестіктің есебін және аудитінің негізінен теориялық, іс-тәжірибелік тұрғыдан және заңдылық тұрғыдан реттелуін қамтамасыз ету.
Көзделген мақсатқа жету үшін төмендегідей мәселелерді шешу қажет;
• Еңбек ақы төлеудің негізгі мәселелерін көріп шығу;
• Еңбек ақы төлеу жүйсені және формасын озық технологиялық негізінде үйрену.
• Еңбек ақы төлеу және еңбеккерлермен есеп айырысу операцияларына толыққанды мінездеме беру.
• Еңбек ақы есептеу сондай-ақ одан ұсталынатын ұсталымдар және аударылатын аударымдардың заңдылығын көріп шешу.
• Кәсіпорындардың бухгалтерлік есеп жүргізуін еңбек ақы төлеудің ұйымдастырылуының артықшылықтарын үйрену.
• Еңбек ақыны тексерудің методикасын ашып көрсету.
Зерттеудің негізгі мақсаты еңбек ақы төлеуде оның есебімен аудитін жүргізу. Зерттеудің объектісі “Контал” жауапкершілігі серіктестіктің жарғысы болып табылады. Жауакершілігі шектулі серіктестік заңды тұлға болып табылады. Мемлекеттік тіркеуден 1998 жылы 12-ші мамырда өткен өзінің меншіктік капиталына ие. Сонымен қатар мүліктік есептеріне құқықтық иелігі белгіленген, жеке байланысы түзіледі.
Негізгі мақсаты табыс алу, өндірістің негізгі түрі қызымет көрсету. Сонымен қатар серіктестік Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтін кез-келген басқада қызымет көрсету мен шұғылдана алады. Серіктестіктің 1-ші қаңтар 2005 жылғы қаржы – шаруашылық жағдайына тоқталсақ, сатылған өнімнің, көрсетілген қызметтен түскен жалпы табыс 1503452 мың теңге болған сатылған өніңнң өзіндік құны 1227685 мың теңге болып,жалпы табыс 275757 тенгені құраған,салық салынғанға дейінгі табыс тенге көлемінде есептеліп 60313 мың теңге, салық салынған салық 18094 мың теңге болған, салық салынғаннан кейінгі табыс 42239, төтенше жағдайдан алынған зиян 42117 мың теңге,таза табыс 102 мың теңге Жалпы балансымен қаржы шаруашылық жағдайын талдауда анықталғанындай кооперативтің рентабілдік денгейі төмен екендігін байқаймыз. [27. 1-3 беттер]
Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты – барлық серіктестіктерде орындалатын операциялардың уақтылы есепке алынып, олардың қазіргі күнгі уақыт талаптарына сай орындалуына, яғни жүзеге асырылуына бақылау жасау. Қоғамдық дамудың қай кезеңінде болмасын бухгалтерлік есеп кез келген кәсіпорында, яғни өнім өндіру мен оларды сату, пайдалану, бөлу үрдістерімен айналысу барысында жүргізілгендігі бүгінгі таңда белгілі болып отыр. Бухгалтерлік есептің негізгі бағыты - кәсіпорындағы есеп жұмысының сапасын арттыруға, есептеу жұмысының барысында қолданылатын, яғни толтырылатын құжаттардың қарапайым әрі түсінікті болуына және ондағы көрсеткіштердің пайдаланушыларға ыңғайлы болуына реттеліп жүргізіледі.
Еңбек және еңбек ақы есебі – жұмысшылар санының өзгеруі, жұмыс уақытының шығындары, жұмысшылар категориясы, өндірістік шығын сияқты мағлұматтар түгел қамтылатын дәл әрі оперативтік деректерді талап ететін аса маңызды да күрделі жұмыстардың бірі болып табылады.
Еңбек және оған ақы төлеу есебінің міндеттеріне жататындар:
еңбекақы қорын және жұмыс уақытын пайдаланып жұмыс мөлшерінің орындалуын, еңбектің саны мен сапасын бақылау;
бастапқы құжаттарды уақтылы және дұрыс рәсімдеу, еңбекақы қорынан жалақыны ұстап қалу;
шаруашылық жүргізуші субектінің әр бір жұмысшысына жалақыны уақтылы және дұрыс есептеу;
белгіленген мерзімді еңбекақы бойынша есеп айырысу;
жалақы бойынша шығынды өнімнің, жұмыстың, қызыметтің, өзіндік құнына дұрыс әрі уақытылы қосу керек.
Еңбек және еңбек ақы деректері өндірістік процесті оперативті басқару үшін қажет. «Қазақстан Республикасы еңбек туралы» заңының 5 – ші бабына сәйкес жұмыс беруші мен жұмысшылардың арасындағы еңбек қатынасы нормативті құқықтық актілермен, еңбек заңына сәйкес бекітілген ұжымдық келісім шартпен реттеледі.
Серіктестік дербес болғанымен заңға сәйкес штат кестесі, формалары және еңбекақы, сыйлықақы жүйесі белгіленеді.
Әр қызыметкердің еңбекақылық табысы кәсіпорын қызыметінің түпкілікті қорытындысына байланысты оның еңбекке қосқан үлесі бойынша анықталады. Ол салық пен реттеледі және ең жоғары көлеміне шектеу қойылмайды. Еңбекақы мөлшерін жұмыс берушінің өзі белгілейді және жұмыс беруші белгіленген еңбек ақы мөлшері Қазақстан Республикасы заңында белгіленген («Қазақстан Республикасының еңбек туралы» заңының 71 - бабы) ең аз шамадағы еңбек ақы мөлшерінен төмен болмауы керек.
«Қазақстан Республикасы еңбек туралы» Заңының 13 бабына сәйкес қызыметкерлердің еңбек ететінін растайтын құжаттарға мыналар жатады: еңбек кітапшасы (қолда болуы керек) немесе жеке еңбек келісім шарты сондай-ақ жұмысқа қабылданғаны жұмыстан шығарылғаны туралы бұйрықтардың көшірмесі.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. 26.12.95ж. № 2732-ші “Бухгалтерлік есеп жайлы” Заңды күші бар. ҚР Президентінің қаулысы- “Нормативтік актілер” №1, 1996ж
2. Бас счеттар жоспары
3. “Бухгалтерлік есеп стандарттары және оны әдістемелік нұсқаулар” Алматы-1999 ҚР. Қаржы министрлігі- Бух есеп және аудит әдістемесінің Департаменті
4. Библиотека бухгалтера и предпринимателя № 17-18(83-84), 1997 ж қырқүйек
5. “Бухгалтерлік есеп және аудит” №2, 2000ж. Ғылыми- практикалық журнал.
6. Бухгалтер бюлетені. №1 (106), №2 (107) 2000ж. Қаңтар, №6 (111), №7(112) 2000. ақпан, №24 1997ж
7. Дүйсембаев К.Ш. “Анализ финансового положение предприятия” 1998г. уч. пособие, Алматы “Экономика”
8. Дүйсембаев К.Ш. “Аудит и анализ финансовый отчетности” Егемен Қазақстан 1998ж. 11 наурыз
9. Қаржы - Қаражат 2000ж. №1-2 және 1999ж. №2
10. ҚР-ның Президентінің “Салықтар мен бюджетке басқа да міндетті төлемдер жайлы” Заңды күші бар Қаулысы
11. 1С: Предприятия 7.7. ІІ бөлімі –фирма “1С: предприятия
12. Радостовец В.В., Шмидт О.И. “Бух учет на предприятиях” Алматы-97 НАК “Центраудит”
13. Радостовец В.К. “Финансовый и управленческий учет на предприятиях” Алматы –97 НАК “Центраудит”
14. Радостовец В.К. “Финансовый и управленческий учет на предприятиях” Алматы –97 НАК “Центраудит”
15. “Организация финансового учета” под редакцией В. К. Радостовеца
16. Скала В.И. Белкин А.И. “Сборник бухгалтерских проводок” учебное пособие
17. Толпаков Ж.С. “Учет основных средств”
18. Тасмағанбетов Т.А. “Қаржы есебі” Алматы - 98, ИД “LEM”
19. Белкин А.И., Скала Н.В. “Сборник бухгалтерских проводок”, Алматы –1999, ИД “LEM”
20. Русакова Е.А., Ибрагимов Н.А. “Учет основных средств”, москва –1990, “Финансы и статистика”
21. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Фининсовый анализ. Москва –1995г
22. Баканов М.И. Шеремет А.д. Теория анализа хозяйственной деятельности. Москва –1987г.
23. Радостовец В.К., Шмидт О.И. “Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп” Алматы., 2000ж
24. А.А. Сәтмырзаев Б.Е. Укашев., Аудит теориясы., Алматы-2000ж Республикалық баспа кабинеті.
25. М.Байдаулетов С.М. Байдаулетов “Аудит” Алматы “Қазақ университеті”2004ж
26. “Контал” жауапкершіліг шектеулі серіктестіктің қаржы шаруашылық жағдайы туралы есебі
27. “Контал” жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің 01.01.2005 жылғы бухгалтерлк балансы
1. 26.12.95ж. № 2732-ші “Бухгалтерлік есеп жайлы” Заңды күші бар. ҚР Президентінің қаулысы- “Нормативтік актілер” №1, 1996ж
2. Бас счеттар жоспары
3. “Бухгалтерлік есеп стандарттары және оны әдістемелік нұсқаулар” Алматы-1999 ҚР. Қаржы министрлігі- Бух есеп және аудит әдістемесінің Департаменті
4. Библиотека бухгалтера и предпринимателя № 17-18(83-84), 1997 ж қырқүйек
5. “Бухгалтерлік есеп және аудит” №2, 2000ж. Ғылыми- практикалық журнал.
6. Бухгалтер бюлетені. №1 (106), №2 (107) 2000ж. Қаңтар, №6 (111), №7(112) 2000. ақпан, №24 1997ж
7. Дүйсембаев К.Ш. “Анализ финансового положение предприятия” 1998г. уч. пособие, Алматы “Экономика”
8. Дүйсембаев К.Ш. “Аудит и анализ финансовый отчетности” Егемен Қазақстан 1998ж. 11 наурыз
9. Қаржы - Қаражат 2000ж. №1-2 және 1999ж. №2
10. ҚР-ның Президентінің “Салықтар мен бюджетке басқа да міндетті төлемдер жайлы” Заңды күші бар Қаулысы
11. 1С: Предприятия 7.7. ІІ бөлімі –фирма “1С: предприятия
12. Радостовец В.В., Шмидт О.И. “Бух учет на предприятиях” Алматы-97 НАК “Центраудит”
13. Радостовец В.К. “Финансовый и управленческий учет на предприятиях” Алматы –97 НАК “Центраудит”
14. Радостовец В.К. “Финансовый и управленческий учет на предприятиях” Алматы –97 НАК “Центраудит”
15. “Организация финансового учета” под редакцией В. К. Радостовеца
16. Скала В.И. Белкин А.И. “Сборник бухгалтерских проводок” учебное пособие
17. Толпаков Ж.С. “Учет основных средств”
18. Тасмағанбетов Т.А. “Қаржы есебі” Алматы - 98, ИД “LEM”
19. Белкин А.И., Скала Н.В. “Сборник бухгалтерских проводок”, Алматы –1999, ИД “LEM”
20. Русакова Е.А., Ибрагимов Н.А. “Учет основных средств”, москва –1990, “Финансы и статистика”
21. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Фининсовый анализ. Москва –1995г
22. Баканов М.И. Шеремет А.д. Теория анализа хозяйственной деятельности. Москва –1987г.
23. Радостовец В.К., Шмидт О.И. “Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп” Алматы., 2000ж
24. А.А. Сәтмырзаев Б.Е. Укашев., Аудит теориясы., Алматы-2000ж Республикалық баспа кабинеті.
25. М.Байдаулетов С.М. Байдаулетов “Аудит” Алматы “Қазақ университеті”2004ж
26. “Контал” жауапкершіліг шектеулі серіктестіктің қаржы шаруашылық жағдайы туралы есебі
27. “Контал” жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің 01.01.2005 жылғы бухгалтерлк балансы
Мазмұны
Кіріспе ___________________________________ _____________________2
I-бөлім “контал” жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің нарықтық
қатынастағы шаруашылық –қаржылық жағдайын
талдау___________________________6
1. “Контал” жауапкершіліг серіктестігінің қаржы шаруашылық жағдайын
талдау_____________________________ ___________________________6
2. “Контал” жауапкершіліг серіктестігінде бухгалтерлік есеептің құрылымының
ұйымдастырылуы.____________________ ______________20
II-бөлім “Контал” жауапкершіліг шектеулі серіктесмтігінде еңбекақы төлеудің
есебі._________________________________________ _____________________27
2.1 Еңбекерлердің құрамының есебі______________________________ ______27
2.2 Еңбек төлемінің жүйесі мен нысаны_____________________________ ___32
2.3 Жалақыдан ұсталынатын ұсталымдар-________________________ ______34
2.4 Жұмыс берушінің сеебінен төленетін жәрдем ақы.
Демалыс ақысын төлеу._____________________________ ________________43
2.5 Қызметкерлермен еңбек ақысы бойынша есеп айырысу есебі.___________48
III-бөлім Еңбекақы есебіне аудит жүргізудің ұйымдастырылуы.____________54
3.1 Аудит негіздері және оны атқаратын қызметтері______________________54
3.2 Еңбекақы есебіне аудит жүргізу үшін түзетілетін аудиторлық
бағдарлама_________________________ ____________________________-60
3.3 Еңбекақы есебіне аудиторлық талдау_____________________________ __68
Қорытынды__________________________ ______________________________72
Пайдаланған әдебиеттер-________________________ _____________________75
Қосымшалар -__________________________________ _____________________
Кіріспе
Нарықтық экономикаға көшу кезінде экономиканың барлық салаларында
түбегейлі өзгеріс болды. Сонымен қатар еңбек ақы төлеу жүйесі де өзгеріске
ұшырады. Мемлекет пен кәсіпорындар және жұмысшылар арасында еңбек ақы
төлеуді ұйымдастыруда жаңа қатынастар пайда болды. Нарықтық экономикаға
көшу кезеңі еңбек қатынастарын реттеу формаларынада өзгеріс енгізді. Ендігі
жерде еңбек қатынастарын реттеуші формалары заң арқылы тарифтік және
ұжымдық келісімдермен реттелетін болды. Әрбір кәсіпорын өз алдында
тұрған мақсаттарына жету үшін өзіне қолайлы еңбек ақы төлеу жүйесін
таңдауға құқылы. Еңбек ақы төлеудің өзекті мәселелері –ол еңбеккерлерге
еңбек ақы төлеу мөлшерлерін төмендету және жоғарлатуға байланысты: еңбеккер
әр уақтада жоғары еңбек ақы алуға ынталы, бірақ жұмыс беруші еңбекақыны
төмендетуге сол жолмен өнімнің құнын арзандатуға әрекет етеді. Еңбек
күшін тиімді пайдалануда бірінші әсер ететін фактор –ол еңбекке ақы төлеу
жүйесі. Ал осы жоғарыдағы фактор еңбеккердің жұмыс орнына келуге негізгі
себеп болып табылады. Сол үшін бұл мәселені күрделілігін бағалап болмайды.
Еңбек және еңбекке ақы төлеу еңбектің сапалылығына және санына жедел
бақылау жүргізуге және еңбек ақы фондына әлеуметтік төлемдер кезегінде өз
алдына белгілі бір ерекешілігі болады. Еңбек ақы төлеудің жаңа
жүйесі. Еңбеккерлерге материалдық көмек көрсетеді. Алынған табыстың құрамы
негізінен еңбек ақы төлеу жүйесін таңдауына байланысты болып келеді.
Таңдап алынған тақырыптың маңыздылығына кез-келген мемлекеттің еңбек
ақысына және өмір сүру кезеңіне байланысты болып келеді. Еңбек ақы көпшілік
адамдардың негізгі табыс көзі болып есептелінеді. Сол себепті еңбек ақымен
байланысты мәселелер маңызды болып есептелінеді.
Осы диплом жұмыстың негізгі мақсаты жауапкершілігі серіктестіктің
есебін және аудитінің негізінен теориялық, іс-тәжірибелік тұрғыдан және
заңдылық тұрғыдан реттелуін қамтамасыз ету.
Көзделген мақсатқа жету үшін төмендегідей мәселелерді шешу қажет;
• Еңбек ақы төлеудің негізгі мәселелерін көріп шығу;
• Еңбек ақы төлеу жүйсені және формасын озық технологиялық негізінде
үйрену.
• Еңбек ақы төлеу және еңбеккерлермен есеп айырысу операцияларына
толыққанды мінездеме беру.
• Еңбек ақы есептеу сондай-ақ одан ұсталынатын ұсталымдар және
аударылатын аударымдардың заңдылығын көріп шешу.
• Кәсіпорындардың бухгалтерлік есеп жүргізуін еңбек ақы төлеудің
ұйымдастырылуының артықшылықтарын үйрену.
• Еңбек ақыны тексерудің методикасын ашып көрсету.
Зерттеудің негізгі мақсаты еңбек ақы төлеуде оның есебімен аудитін
жүргізу. Зерттеудің объектісі “Контал” жауапкершілігі серіктестіктің
жарғысы болып табылады. Жауакершілігі шектулі серіктестік заңды тұлға
болып табылады. Мемлекеттік тіркеуден 1998 жылы 12-ші мамырда өткен
өзінің меншіктік капиталына ие. Сонымен қатар мүліктік есептеріне құқықтық
иелігі белгіленген, жеке байланысы түзіледі.
Негізгі мақсаты табыс алу, өндірістің негізгі түрі қызымет көрсету.
Сонымен қатар серіктестік Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы
келмейтін кез-келген басқада қызымет көрсету мен шұғылдана алады.
Серіктестіктің 1-ші қаңтар 2005 жылғы қаржы – шаруашылық жағдайына
тоқталсақ, сатылған өнімнің, көрсетілген қызметтен түскен жалпы табыс
1503452 мың теңге болған сатылған өніңнң өзіндік құны 1227685 мың
теңге болып,жалпы табыс 275757 тенгені құраған,салық салынғанға дейінгі
табыс тенге көлемінде есептеліп 60313 мың теңге, салық салынған салық
18094 мың теңге болған, салық салынғаннан кейінгі табыс 42239, төтенше
жағдайдан алынған зиян 42117 мың теңге,таза табыс 102 мың теңге Жалпы
балансымен қаржы шаруашылық жағдайын талдауда анықталғанындай
кооперативтің рентабілдік денгейі төмен екендігін байқаймыз. [27. 1-3
беттер]
Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты – барлық серіктестіктерде
орындалатын операциялардың уақтылы есепке алынып, олардың қазіргі күнгі
уақыт талаптарына сай орындалуына, яғни жүзеге асырылуына бақылау жасау.
Қоғамдық дамудың қай кезеңінде болмасын бухгалтерлік есеп кез келген
кәсіпорында, яғни өнім өндіру мен оларды сату, пайдалану, бөлу үрдістерімен
айналысу барысында жүргізілгендігі бүгінгі таңда белгілі болып отыр.
Бухгалтерлік есептің негізгі бағыты - кәсіпорындағы есеп жұмысының сапасын
арттыруға, есептеу жұмысының барысында қолданылатын, яғни толтырылатын
құжаттардың қарапайым әрі түсінікті болуына және ондағы көрсеткіштердің
пайдаланушыларға ыңғайлы болуына реттеліп жүргізіледі.
Еңбек және еңбек ақы есебі – жұмысшылар санының өзгеруі, жұмыс
уақытының шығындары, жұмысшылар категориясы, өндірістік шығын сияқты
мағлұматтар түгел қамтылатын дәл әрі оперативтік деректерді талап ететін
аса маңызды да күрделі жұмыстардың бірі болып табылады.
Еңбек және оған ақы төлеу есебінің міндеттеріне жататындар:
▪ еңбекақы қорын және жұмыс уақытын пайдаланып жұмыс мөлшерінің
орындалуын, еңбектің саны мен сапасын бақылау;
▪ бастапқы құжаттарды уақтылы және дұрыс рәсімдеу, еңбекақы қорынан
жалақыны ұстап қалу;
▪ шаруашылық жүргізуші субектінің әр бір жұмысшысына жалақыны уақтылы
және дұрыс есептеу;
▪ белгіленген мерзімді еңбекақы бойынша есеп айырысу;
▪ жалақы бойынша шығынды өнімнің, жұмыстың, қызыметтің, өзіндік құнына
дұрыс әрі уақытылы қосу керек.
Еңбек және еңбек ақы деректері өндірістік процесті оперативті басқару
үшін қажет. Қазақстан Республикасы еңбек туралы заңының 5 – ші бабына
сәйкес жұмыс беруші мен жұмысшылардың арасындағы еңбек қатынасы нормативті
құқықтық актілермен, еңбек заңына сәйкес бекітілген ұжымдық келісім шартпен
реттеледі.
Серіктестік дербес болғанымен заңға сәйкес штат кестесі, формалары
және еңбекақы, сыйлықақы жүйесі белгіленеді.
Әр қызыметкердің еңбекақылық табысы кәсіпорын қызыметінің түпкілікті
қорытындысына байланысты оның еңбекке қосқан үлесі бойынша анықталады. Ол
салық пен реттеледі және ең жоғары көлеміне шектеу қойылмайды. Еңбекақы
мөлшерін жұмыс берушінің өзі белгілейді және жұмыс беруші белгіленген еңбек
ақы мөлшері Қазақстан Республикасы заңында белгіленген (Қазақстан
Республикасының еңбек туралы заңының 71 - бабы) ең аз шамадағы еңбек ақы
мөлшерінен төмен болмауы керек.
Қазақстан Республикасы еңбек туралы Заңының 13 бабына сәйкес
қызыметкерлердің еңбек ететінін растайтын құжаттарға мыналар жатады: еңбек
кітапшасы (қолда болуы керек) немесе жеке еңбек келісім шарты сондай-ақ
жұмысқа қабылданғаны жұмыстан шығарылғаны туралы бұйрықтардың көшірмесі.
1-бөлім “Контал” жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің нарықтық
қатынастағы шаруашылық –қаржылық жағдайын талдау
1.1“Контал” жауапкершілігі серіктестігінің қаржы шаруашылық жағдайын
талдау.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды
тұлғаның қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы
ақпараттарды беру болып табылады. Қаржылық есеп берудің
пайдланушыларының қатарына потенциалды инвесторлар, кредиторлар,
жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер, сондай-ақ мемлекеттік
органдар , т.б. кіреді.
Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және субъектің
ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы
ағындарын бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге және инвестициялық
шешімдерді қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.
Есеп беру мәліметтерін кәсіпорынның тиімділігін бағалау үшін, сон дай-
ақ шаруашылық қызметін талдау үшін сыртқы пайдаланушылар пайдаланады.
Осымен қоса, есеп беру кәсіпорынның шаруашылық қызметін жедел
басқару үшін қажет және ол болашақ кезеңдерді жоспарлау мен болжау
үшін басты (бастапқы) база болып табылады.
Есеп беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің нәтижесін
анық және объективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-бірімен қатаң
түрде үйлестіру, бухгалтерлік пен жедел-статистикалық есеп берудің
сабақтастығын (үйлесімділігін) сақтау, әдістемелік және басқа да
ережелерді сақтау болып табылады.
Бұрмаланған есеп бергені үшін кәсіпорынның басшысы мен бас бухгалтері
Казахстан Республикасының әрекет етіп тұрған заңдарына сәйкес жауап
береді.
Есеп беруге қойылатын ең басты талап оның тазалығы (ашықтығы)
болып табылады, яғни акционерлер мен инвесторларға есеп берудің
мәліметі түсінікті болуы тиіс. Есеп беру белгіленген мәліметтердің
мерзімінде жасалғаны жөн. Бухгалтерлік есеп беру кәсіпорындардың
өндірістік және қаржылық қызметін бестапқы құжаттармен және есепке алу
жазбаларымен расталып, жинақталған деректерден жасалады.
Балансты және басқа да берілетін есептерді уақытында, әрі сапалы
жасау үшін бухгалтерия өндірістік бөлімшелеріндегі барлық
мәліметтердің (деректердің) құжатталуын, белгіленген материалдық және
басқа есептерін толық көлемде берілуін қамтамасыз ету керек.
Бухгалтерлік есептің ақпараттары балансқа дейін қажет өңдеулерден
өтеді.
Бұл өңдеу процесі төрт кезеңнен тұрады:
Бірінші кезең. Әр түрлі шаруашылық фактілері құжатталады (іскерлік
мәміле жасалады).
Екінші кезең. Есеп мәліметтері есеп талабына байланысты жіктеледі,
содан соң бухгалтер лік шоттарында көрсетіледі (есеп регистрлерінде
ЖО, ведомость, Бас кітап).
Үшінші кезең. Есеп жиынтығы есеп беру нысандарына көшіріледі (баланс,
қаржылық шаруашылық қызметі туралы есеп беру, ақша-қаражаттарының
қозғалысы туралы есеп беру т.б).
Төртінші кезең. Шаруашылық серіктестік қаржылық-шаруашалық қызметі
талданады.
Жасалған баланстық және басқа берілетін есептердің
көрсеткіштерінің дәлдігін қамтамасыз ету үшін арифметикалық және
логикалық тұрғыдан мұқият тексеру керек. Баланстың сабақтастығын
есепті кезеңнін басындағы баланс баптарының деректерін ағымдағы
кезеңнің осы баптағы деректерімен салыстырып, жыл соңындағы
көрсеткіштердің әрбір жолы анықталады. Қаржы есебін беру тәртібі
бухгалтерлік есептің стандарттарымен реттеледі:
№2 “Бухгалтер лік баланс және қаржылық есептің негізгі
көрсеткіштерін ашып көрсету” (2 БЕС); “Қаржылық-шаруашылық қызметінің
нәтижесі туралы есеп беру” (3 БЕС) және “Ақша қаражатының қоғалысы
туралы есеп беру” (4 БЕС) арқылы жүзеге асады. [27. 1-2 бет]
Жылдық есептің меншік иелерінде (қатысушыларында, құралтайшыларында)
немесе құрылтай құжаттарында көрсетілген мәліметтері бойынша тиісті
органдарға: салық инспекциясына (кәсіпорынның тұрған жері бойынша);
жергілікті қаржы органына, мемлекеттік статистика органдарына есеп
береді.
Серіктестіктердің шаруашылық қызметінің нәтижелерін, мүлік пен
қаржы жағдайы туралы жылдық бухгалтерлік есептерін мүдделі
пайдаланушылар үшін жариялауға жол ашық.
Бухгалтерлік есепте жазбаларға өзгеріс енгізу жағдайы туындаса,
осы жылға және өткен жылға қатысты берілген есептер мен баланс
деректерінің барлығын түзетуді қажет деп. тапса, онда ол есепті айдан
кейінгі бір інші айда жасалады, сонда тиісті түзетулер көрініс береді.
Өткен жыл үшін берілген жылдық бухгалтерлік есептер мен баланс тар
деректерінің түзетілуі, сол жыл үшін берілген есептер мен баланстар
бекітілгенге дейін жасалады. Мұндайда өткен жылғы желтоқсан айында
есепке алынған деректерге қажетті түзетулер енгізілуі мүмкін.
Бухгалтерлік есеп шаруашылық қаражаттарының құрамындағы және
оларды көздеріндегі болған барлық өзгерістерді, шаруашылық процестерін
және олардың нәтижесін толық және дер кезінде көрсетуге арналған. Есеп
мәліметі қолда бар нақты шаруашылық қаражаттарына және олардың жабу
көздеріне сәйкес келуї тиіс, бірақ іс жүзінде есеп мәліметтері шын
мәліметтер мен үйлесе бермейді, яғни олардың арасында алшақтық орын
алу мүмкін. Аталған алшақтық табиғи азаюдың, тасмалдаудың, қайта
сорталудың нәтижесінде, өлшегіш құрал-жабдықтарының дұрыцс
көрсетпеунен, операцияларды рәсімдеу кезінде жіберілген қателіктерден,
т.б салдарынан болуы мүмкін.
Ал бұл жыл сайын нақты қолда бар құндылықтардың мәліметін есеп
мәліметтерімен салыстырып отыруды қажет етеді, және ол есеп айырысуды
дәлдеу (анықтау) үшін де қажет. Тексерудің мұндай турін түгендеу
(немесе түгелдеу) деп. атаймыз.
Түгендеу (немесе түгелдеу)- бұл бухгалтерлік есеп әдісінің бастр
элементтерінің бірі, ол есеп айырысудың ақша қаражаттарының,
аяқталмаған өндірістің, тауарлы-материалдық құндылықтардың,
материалдық емес активтердің, негізгі құралдардың нақты қолда барын
тексеруін және олардың есеп мәліметтерінің салыстыруын көздейді.
Меншік түріне (нысанына), қызмет түріне және жұмыс істеу тәртібіне
қарамастан, он барлық кәсіпорын жүргізіледі. Ол құжаттаудың міндетті
қосымшасы болып табылады. Тек сонын көмегімен шаруашылықта болатын әрі
жасалатын барлық шаруашылық құбылыстар бухгалтерлік есепте көрініс
табады. Ол өзінің қамту жағдайына арап екіге бөлінеді: толық және
ішінара болады.
Қаржылық есеп берудің құрамына бухгалтерлік баланс, шаруашылық-
қаржылық қызметінің нәтижесі турады есеп беру, ақша қаражатының
қозғалысы турады есеп және түсіндірме хаттамасы (жазбасы) кіреді.
Қаржылық есеп берудіңмақсаты пайдаланушыларды есептік
кезеңдегіқызметінің нәтижесі мен қаржылық жағдайы туралы пайдалы, әрі
мәнді және сенімді ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады.
Бірақ қаржылық ақпараттарды пайдаланушылар кәсіпорынның қызметі туралы
әрқилы мәліметтерді қажет, мысалға:
-инвесторлар - жасаған инвестициясының тәуекелділік дәрежесі олардың
алатын табысына қаншалықты пара-пар келетіндігін анықтау үшін;
кәсіпорынға салған инвестициясын сатудың немесе соған соған сәйкес
активтерін сатып алудың, немесе өз үлесін сақтаудың қажеттілігі
анықтау үшін; кәсіпорынның келекшектегі күтілетін дивидендтерді төлеу
қабілеттілігін анықтау үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
-кредитор – алған қарызын және төленетін пайызын өтеу қабілеттілігін
(мүмкіндігін) анықтау үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
-жабдықтаушылар – кредиторлық қарызды дер кезінде өтей алатын
қабілетін тексеру үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
-сатып алушы – кәсіпорын қандай кезеңде өз қызметін жалғастыра
алатындығы жөніндегі ақпараттарға мүдделі болып келеді;
-қызметкерлер – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді болғанына
мүдделі, өйткені олар, өзініің еңбек ақысын және басқа жеңілдіктеріне
мен төлемін алады, ал акционерлер- тұрақты түрде дивидент алып тұруын
көздейді;
-Мемлекеттік органдар – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді жұмыс
істегеніне мүдделі, өйткені олар солардың көмегімен экономикалық
саясатты (салық шараларын қоса алғанда) жүзеге асырады, сон дай-ақ
статистикалық мәліметтерді жинайды.
-Жұртшылық – жұмыс орынын табу мақсатында қажетті ақпараттарды елді
мекенді аймақты дамутуға керек ақпараттарды жинауға мүдделі болып
келеді.
Қаржылық есеп беру кәсіпорынның инвестициялық саясатын жасауға,
несиелеу аясын дұрыс қалыптастыруға, болашақ ақша қаражаттарының
ағының бағалауға, кәсіпорынның міндеттемесімен ресурстарын бағалауға
және олардың басқарушы органдарын қызметіне қажет ақпараттар мен
қамтамасыз етуге өзге септігін тигізеді.
Кәсіпорынның қаржылық есеп беруін әрқилы пайдаланушылардың әртүрлі
мүдде бойынша пайдалануы кәсіпорынның сол жалпы талапқа сай келуі үшін
оның қызметіне капиталдың жеткілікті болғаны абзал . Сондықтан олардың
негізгі талабы (басқа жағдайлары бірдей болғанда): кәсіпорыннан алған
меншік капиталы мен басқа инвестициясы туралы ақпараттар оларды
қанағаттандыруы тиіс.
Бұл ереже барлық пайдаланушылардың мүддесіне ортақ әрі сай
келетін апарат балып саналады. Жалпы алғанда, пайдаланушылар келесі
ақпараттарға мүдделі болып келеді.
Қаржылық есеп беру өзара байланысы, өйткені ондағы шаруашылықтың
бір ғана операциясы әртүрлі факт імен көрініс табады. Әрбір есеп беру
әртүрлі ақпаратты береді, ал он сол немесе басқаша күйінде шаруашылық
жүргізуші субьект пайдаланылады.
Қаржылық есеп пайдаланушылар үшін айқын, түсінікті болуы және барлық
мәнді ақпараттарды ашуг тиіс. Қажет болған кезде түсініктеме
хаттамасында (жазбасында) баптардың жіктемесі мен ақша қаражаттары
туралы қосымша мәліметтер арқылы олардың мазмұнын түсіндіру керек.
Қаржылық есеп беру де заңды тұлғалардың атауы, тұрған жері, есеп
беру кезеңі мен күні көрсетілуі тиіс. Сондай-ақ, ұйымның қызмет түрі,
заңды нысаны, өлшем бірлігі келтірілуі тиіс.
Қаржылық есеп беру өткен кезеңдердің мәліметтерімен
салыстырылады. Есеп беру Қазақстан Республикасының валютасында
жасалады, өлшем бірлігі- мың теңге. Жылдық есеғп берудің есептік
кезеңі болып толық календарлық жыл саналады; ал жаңадан құрылған
субьектілер үшін- заңды тұлға ретінде статусын алған күнінен бастап
есепті жылдың 31-ші желтоқсанына дейін саналады. Меншік иесінің есеп
берудің басқа да кезеңдігін белгілеуге құқығы бар (жылына бір реттен
кем болмауы керек).[23. 491-492 беттер]
Қаржылық есеп берудің элементтері. Қаржылық есеп беру мәміленің
және басқа да оқиғаның нәтижесін классқа топтастырып, экономикалық
мазмұнына сәйкес көрсетіледі. Экономикалық мазмұн қаржылық есеп
берудің элементтері болып табылады.
Актив-бұл құндық бағасы бар субьекттің құқығы мен жеке мүліктік және
мүліктік емес игілігі.
Активтер болашақта жүзеге асатын экономикалық олжа ретінде
көрсетіледі. Ол өткен мәміленің немесе басқа оқиғаның нәтижесі болып
табылады, бірақ ол өздігінен активтің пайда болуына әкелмейді. Актив
өнімді (жұмысты, қызметті) өндіру үшін, сондай-ақ өндірісті басқару
және басқа мақсаттыр үшін пайдаланылады. Болашақ экономикалық ложа
ретінде жүзеге асатын активтер өндірісте және күрделі құрылыста
сатылуын немесе басқа активтерге айырбасталуы, кәсіпоынның
міндеттемесін өтеу үшін қолданылуы, меншік иелерінің арасында бөлінуі
мүмкін. Активтердің физикалық нысаны да бар болуы мүмкін (ғимараттар,
қондырғылар, машиналар т.б.) және ондай нысаны болмауы да мүмкін
(лицензия, “ноу-хау”, гудвіл және т.б.); сондай-ақ активтер дебиторлық
қарыз іспеттес те болып келуї мүкін. Шаруашылық жүргізуші субьекттің
активтерге меншік құқығы болуы да және оның болмауы да мүмкін (жалға
берілген мүліктер, консигнацияға немесе қайта өңдеуге қабылданған
тауарлар т.б.), бірақ сол активтер кәсіпорынның өз меншігіне жатпаса
да, олардың сақталуын қамтамасыз етеді және оларды пайдаланудан
алынатын олжаны бақылай алады. Жаңа активтерді жасау мен оларға
жұмсалған шығыстардың арасында тікелей байланыс болады, бірақ олар
уақыт кеңістігінде әр уақытта бір-бірімен тұспа-тұс келе бермейді
(мысалға, аяқталмаған құрылыс, көп жылдық екпе ағаштарын егу және
негізгі табынды қалыптастыру). Бұл жағдайда шығын тек болашақ олжаны
іздестіру үшін жасалғандығын көрсетеді (пайдалануға берілген
обьектіден, көп жылдық екпе ағаштарын пайдаланудан, малды өсіруден),
бірақ бұл активтердің түпкілікті өз арналымдарына сәйкестігін
көрсетпейді.
Міндеттемелер – бұл өткен мәміленің нәтижесі, ол жүзеге
асқандықтан қарызданушының міндеттемесінің пайда болғанын, белгілі бір
әрекеттің кредитор пайдасына жасалатындығын көрсетеді: қарызды төлеу
немесе одан бас тарту, ал кредитор қарызданушыдан өз міндетемесін
орындалуын талап етуге құқығы бар. Міндеттеменің осы шақтағысы мен
болашақтағысының жігін ашу қажет.Субьекттің болашақта активтерді алу
ниеті міндеттеменің пайда болуына әкелмейді. Міндеттеме тек актив
алынған кезде немесе субьект келісім – шарттық қатынасқа отырған кезде
пайда болады. Міндеттеме оны төлеу жолымен өтеледі, немесе басқа
активті берген кезде жойылуы мүмкін. Сондай-ақ міндеттемеден
кредитордың өзі бас тартқан кезде ол өтелген болып саналалды (сот
шешімі бойынша, немесе іздестіру мерзімі өтіп кетсе).
Меншік капиталы- бұл субьектінің міндеттемесі шегерілген активі.
Бухгалтерлік есепте ол бірнеше классқа бөлінеді: жарлық капиталы,
қосымша төленген капиталы, резервтік капитал, таратылған табыс.
Қаржылық есеп беруді пайдаланушылар үшін бұндай бөліну, шаруашылық
қызметін талдаған кезде қажет. Егер де баланс пасивінің құрылымында
меншік капиталының үлес салмағы көп болса, онда ол субьектінің
қаржылық жағдайының тұрақтылығын көрсетеді.
Қаржылық нәтижесі- бұл есепті жылдағы кәсіпорының қаржылық-
шаруашылық қызметінің нәтижесі (шығыс пен батыстың айырмасы). Қаржылық
нәтижесін өлшеу элементі: табыс пен шығыс болып табылады.
Табыс – бұл есепті кезеңдегі активтердің өсуі, не міндемелердің
азаюы, шығыс- бұл есептік мезеңде активтердің азаюы не
міндеттемелердің көбеюі (өсуі). Бұл жерде иеленушілердің жарлық
капиталына салған салымы субьекттің табысы болып табылады, ал субьект
иелеріне меншік капиталын таратып беру-шығыс болып танылады.
Қаржылық есеп беруде шаруашылық жүргізуші субьект қызмет түрінде
(өндірісіне) қаракп табыс пен шығысты бөліп көрсетуіне болады.
Мысалға, өнеркәсіп өндірісі, делдалдық қызмет, аул шаруашылық қызметі
бойынша және т.б, сондай-ақ табыс пен шығысты әдеттегі қызметі мен
төтенше жағдайдан алатын табыстары немесе шығыстары бойынша бөлуі
мүмкін.
Табыстар – бұл субьектінің негізгі және негізгі емес қызметінің
нәтижесі. Негізгі қызметтен алатын табыстардың қатарына: өнімді,
жұмысты, қызметті сатқаннан алынған табысы; сондай-ақ тауарлы –
материалдық құндылықтардын, жалға беруде инвестициялық қызметтерден
түсетін табыстары жатады. Ал негізгі емес қызметтен түсетін
табыстардың қатарына: негізгі құралды, материалдық емес активтерді,
бағалы қағаздарды (акцияф бойынша табыс және пайз түріндегі табыс)
сатқаннан және бағамдық айырмадан түскен табыстары жатады.
Шығыстар - өнімді өндірумен, жұмысты атқарумен, қызметті
көрсетімен байланысты шығындар, негізгі және негізіг емес қызметтен
шеккен зияндар және төтенше жаңадан туындаған шығындары. Шығыстар,
әдетте, шығыс (отток) нысанын қабылдайды немесе активтердің
пайдалануын көрсетеді (ақша қаражаттары материалдық запастар, негізгі
құралдар т.б) Зиян экономикалық олжаның азайғанын көрсетеді. Зиян өз
табиғаты бойынша, шығыстан айтарлықтай ерекшеленбеді және ол жеке
элемент болып та саналмайды. [12. 492-496 беттер]
“ Контал” жауапкершілігі сетіктестігінің 1-қаңтар 0.1 0.1 2005 жылғы
бухгалтерлік балансы.
Кесте -1
Қатар Жыл Жыл
саны басына соңына
Актив
1 2 3 4
1Ұзақ мерзімді активтер
Материалдық емес активтер 274
Бастапқы құны 10
Амортизациясы 11
Қалдық құны 12 274
Негізгі құралдар
Бастапқы құны 20 381176 412623
Амортизациясы 21 100350 125643
Қалдық құны 22 280826 286980
Аяқталмаған құрылыс 30 151
Инвестиция 40
Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар 50
Есепті жылдың (шығыны ) зияны 60
70
Жиыны 90 280977 287254
2. Ағымдағы активтер
Тауарлы – материалдық қорлар
Материалдар 100 210815 735787
Аяқталмаған өндіріс 101
Тауарлар 102 211205 89788
Алдағы кезең шығыстары 110 153654 153654
Басқалары 120
Дебиторлық қарыздар 616361 144894
Сатып алушылармен тапсырыс берушілердің 130
қарыздары
Еншілес серістіктердің қарыздары 140
Басқада дебиторлық қарыздар 150 25152 205226
Осыдан :
ҚҚС 151
Алдағы кезең шығыстары 160
Берілген аванстары 170
Қаржылық инвестиция 180
Ақша қаражаттары 190 135690 299856
Осыдан:
Есеп айырысу шотындағы ақшалар 191
Жолдағы ақшалар 200
Валюталық шоттағы ақшалар 210
Басқада ағымд ағымдағы активтер 220
Жиыны 230 1541167 1629505
Барлығы 240 18222144 1916759
Пассив Қатар Жыл Жыл
саны басына соңына
1 2 3 4
1Меншікті капитал 228012 228012
Материалдық емес активтер
Жарғылық капитал 300 3197 3127
310
320
Қосымша төленген капитал 330
Қосымша төленбеген капитал 340
Резервтік капитал 350
Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) 1426 1528
Өткен жылдардағы 360
Есепті жылдардағы 370
380
Жиыны 390 229438 229540
2. Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Ұзақ мерзімді несиелер 400 161436 117408
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік және 410 26942 20273
оның еншілес серікткстігі
Мерзімі ұзартылған салықтар 420
Жиыны 430 188387 137681
3.Ағымдағы міндеттемелер
Қысқа мерзімді несие 440 1169205 1396441
Ұзақ мерзімді несиенің ағымдағы бөлігі 108657
Вексель бойынша шотты төлеу 450 138629
Салықтық қарыздар 48792
ҚҚС 451
Еншілес серіктіктестіктердің қарызы 460
Бюджеттен тыс төлемдермен есеп айырысу 470
Алынған аванстар 480
Мердігерлермен есеп айырысу 490
Қызыметкерлермен еңбекақы бойынша есеп 500
айырысу
Жұмысшыларға есептеліеген демалыс ақысы 510
бойынша қарызы
Басқада кредиторлық қарыздар 520 10213 112429
Төленетін есептелінген шығындар 530 26116 40668
Басқалары 531
Жиыны 540 1404328 1549538
Барлығы 551 1822144 1916759
“Контал” ауапкершілігі шектеулі серіктестікгінің 0.1.0.1.2005 жылғы
қаржы –шаруашылық жағдайының нәтежиесі туралы есеп.
Көрсеткіштердің атауы Қатар Табыс Шығыс
саны
Сатылған өнімнен түскен табыс 1 1503452
Сатылған өнімнен өзіндік құны 2 1227685
Жалпы табыс 3 257767
Кезең шығыстары, барлығы осыдан: 4 215454
Жалпы әкімшілік шығындары 5 34283
Сатумен байланысты шығыстар 13938
Пайыздар бойынша шығыстар 167223
Жалпы табыс 60313
Негізгі емес қызметтен түскен табыс 6
Салық салынғанға дейінгі табыс 7 60313
Табыс көзінен алынатын салық 8 18094
Салық салынғаннан кейінгі табыс 9 42219
Төтенше жағдайдан шеккен зиян 10 -42117
Таза табыс 11 102
“Контал” ауапкершілігі шектеулі серіктестікгінің 1- қаңтар 2005
жылғы балансында ұзақ мерзімді активтердің жыл басындағы қалдығы
280977 мың тенге, жыл соңындағы қалдығы 287254 мың тенге, қалдық
құнының кемейуіне әсер еткен фактор тозу соммасының есептелгендігі. Ал
ағымдағы актвтердің жыл басындағы соммасы 1541167 мың тенге, жыл
соңына 1629505 мың тенгені құраған, бұған негізінен кооперативке келіп
түскен тауарлы материалдық құндылықтар есебінен ұлғайған.
Меншікті капиталы жыл басына 229438 мың тенге, болып жыл соңына
229540 теңгені құраған бұның ұлғайуына бөлінбеген табыстың әсері тиген.
Енді біз “Контал” ауапкершілігі шектеулі серіктестікгінің қаржы
шаруашылық жағдайына тоқталатын болсақ , сатылған өнімнің, көрсетілген
қызметтен түскен жалпы табыс 1503452 мың теңге болған сатылған өніңнң
өзіндік құны 1227685 мың теңге болып,жалпы табыс 275757 тенгені
құраған,салық салынғанға дейінгі табыс тенге көлемінде есептеліп 60313
мың теңге, салық салынған салық 18094 мың теңге болған, салық
салынғаннан кейінгі табыс 42239, төтенше жағдайдан алынған зиян 42117
мың теңге,таза табыс 102 мың теңге Жалпы балансымен қаржы шаруашылық
жағдайын талдауда анықталғанындай кооперативтің рентабілдік денгейі
төмен екендігін байқаймыз. [27. 1-3 беттер]
1.2“Контал” жауапкершіліг серіктестігінде бухгалтерлік есеептің құрылымының
ұйымдастырылуы.
Қазақстан Республикасының аймағындағы әрекет етіп тұрған барлық
субьектілерге (Қазақстан Республикасының аймағындағы тіркелген резиденттік
емес өкілдіктер мен филиалдар, заңды тұлғалар, кәсіпкерлік қызыметпен
шұғылданатын жеке тұлғалар) қаржылық есеп беруді және бухгалтерлік есепті
жүргізу міндеттілігі жүктеледі. Сот алдында жауап беретін және сотқа
шағымдана алатын, өз атынан жеке мүліктік емес және мүліктік құқын жүзеге
асыра алатын, сол мүліктерді өз қалауынша оперативтік тұрғыдан басқара
алатын немесе шаруашылықты жүргізуге меншік құқығы бар ұйымдарды заңды
тұлғалар деп атайды немесе солай деп танылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке жататындар:
Бірлескен кәсіпкерлік қызымет үшін мүшелік негізінде, олар өзінің
еңбек етуімен қатысуының негізінде және мүліктік пайларының мүшесі ретінде
біріктірудің негізінде құрылған азаматтық ерікті бірлестік. Контал мүшесі
екіден кем болмауы тиіс. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік мүшелері зайда
қаралған тәртіп пен қосымша міндеттемелер бойынша жауапкершілікте болады.
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша
жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебін
жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері, ережелері
мен қағидалары белгіленген, онда әрбір серіктестіктердің техникалық
базасына, олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне, басқарушы
қызыметкерлердің біліктілігіне қарап нақтыланған. [12. 7 бет]
Серіктестіктердің бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған
тәсілдер жиынтығы, құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыруы және бухгалтерлік
есептегі шаруашылық қызыметіне жасалған қорытынды шолу фактілері
кәсіпорынның есептік саясатында көрініс табуы тиіс. Басқаша айтқанда,
есептік саясат – бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзеге асыратын тетігі.
Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы қағидасы мен ережесі нормативтік
– құқықтық құжаттарда бегіленген.
Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорынның есептік саясаты
келесідей жорамалдардан алынған жөн:
- кәсіпорын өз мүлкімен өзімен - өзі болушылығы (кәсіпорын өз
баланссында тек заң бойынша танылған мүліктерді ғана көрсетеді, ал қалған
барлық құндылықтар мен міндеттемелер балансттан тыс шоттарды есепке
алынады);
- толасыз қызыметті (есеп саясатының мәселесі бойынша қандайда бір
қабылданатын шешім, кәсіпорын өз қызыметін болашақ кезеңде тоқтатпайтындығы
немесе қызымет масштабын қысқартпайтындығы басшылыққа алынуы керек);
- есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылық операциясын
көрсету әдісінің тұрақтылығы, есеп беру жылының барысында міндеттеме мен
мүлікті бағалау, сондай-ақ бір есептік жылдан басқасына өткен кезде де);
- шаруашылық қызыметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр
фактілердің түскен немесе төленген кезіне қарамастан, олар өзінің
орындалған немесе орын алған кезеңіне жатқызылуы керек).
Пайдаланатын есеп саясатының басты міндеті мен негізгі арналымы –
кәсіпорынның қызыметін барынша пара-пар көрсету, іс мүддесі үшін осы
қызыметтің тиімділігін реттеу мақсатында толық, обьективті және шынайы
ақпарат пен қаптастыру. Ол есеп процесінің барлық тараптарын қамтуы керек:
әдістемелік, техникалық, ұйымдық жақтарын. Әдістемелік аспектісі деп
кәсіпорында өнімнің өзіндік құнын есептеу амортизацияны шығару, міндеттеме
мен мүлікті бағалау үшін пайдаланатын әдістерін айтады; техникалық деп осы
әдістердің синтетикалық шоттарында көрсету сызбасы, есеп регистрлерінде осы
әдістің қалай жүзеге асқандығын айтады; ұйымдық деп осы әдістердің
бухгалтерлік қызымет тұрғысынан жүзеге асқандығын, оның кәсіпорынды басқару
құрылымындағы алатын орнын айтады. Есеп саясатының әдістемелік бөлігі нақты
шаруашылық ахуалынан, олардың қолдану тәртібінде белгіленген және
бухгалтерлік есеп стандартының бір шама рұқсатымен бухгалтерлік есепті
жүргізудің белгілі бір әдістерінен таңдап алу жолымен қалыптасады. Егер де
стандартты бухгалтерлік есепті жүргізудің кейбір обьектілері көрсетілмесе,
онда бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілер мен заң талаптарына
сәйкес, кәсіпорынның өзі есеп жүргізудің процедурасын дербес әзірлей алады.
- материалдардың есебі. өндіріске жатқызылатын (немесе өндіріске
есептен шығарылатын). матералдық ресурстарының нақты өзіндік құнын анықтау
тәсілі туралы шешім қабылдау қажет: орташа өлшенген құны бойынша әдісін,
фифо әдісін, лифо әдісін немесе арнайы теңестірілген (ұқсастырылған)
әдісін таңдайды. Шауашылық жүргізуші субьекті аталған әдістердің бірін ғана
таңдай алады және ол барлық тауарлы – материалдық құндылықтарға пайдалануы
тиіс;
- басқарушы есеп. Есептің бұл түрі сыртқы пайдаланушылардың кең түрде
пайдалануына арналмаған, сонымен қоса, оның есеп беру талабына сай келетін
үйлестірілген регистрлері де жоқ, сондықтан оны ішкі бақылау мен жоспарлау
мақсатында пайдаланады. Жалпы тұрғыдан алғанда, кәсіпорын ол үшін шоттардың
бас жоспарындағы шоттарды немесе өндіріс шоттарының жүйесіне қосымша немесе
жекелеген шоттарын қолдануына болдады. Бірақ ол кезде кәсіпорынның құрамы,
құрылымы және ұйымдық ерекшеліктері ескеріледі; [12. 11-12. бет]
- өндіріске кеткен шығындар мен өнімнің өзіндік құынын калькуляциялау
есебінің әдісі. Серіктестік калькуляциялаумен есеп обьектісін, шығындарды
жанама мен тікелей көрсету тәртібін анықтайды. Серіктестік өзінің негізгі
қызыметінің сипатына байланысты өзіндік құнның калькуляциялауы мен
өндіріске кеткен әдістерінің бірін немесе бірінешеуінің үйлескен түрін
таңдай алады.
Таңдап алынған әдістердің жинақ есебі шала фарикаттық немесе шала
фабрикатсыз нұсқасымен жүргізілуі мүмкін.
- үстеме шығыстарын есептеу және тарату. Серіктестік №7 тауарлы-
материалдық запастардың бухгалтерлік есеп стандартында келтірілген
әдістемелік ұсыныстамасында үстеме шығыстарын құрайтын шығындар тізіміне
өндіріс қызыметінің ерекшеліктері ескере отырып, қосымшалар мен
өзгерістерді енгізуге құқылы; құрал-жабдық пен машинаны пайдалану және
күтіп ұстау шығыстары, өндірісті игеруге және дайындауға кеткен шығыстары
және басқада осындай жағдайларға кеткен шығыстары үстеме шығыстарының
құрамында, олардың үлес салмағы айтарлықтай көп болмаса онда олардың есебі
жекелеген субшоттарда жүргізілуі мүмкін; үстеме шығыстарының сметалық
мөлшерлемесін есептеудің әдістемесі мен олардың тарату тәртібі де
көрсетіледі: жоспарлы калькуляцияға енген, үстеме шығыстарының нормативтік
деңгейіне парапар (пропорцияоналды) етіп, тікелей материалдық шығыстарына
парапар етіп, тікелей нақты еңбек ақы шығыстарына парапар етіп, немесе
оңайлатылған экономикалық әдістерді пайдалану арқылы жанама шығындары
таратылады, мысалыға, бұйымның тұтыну қасиетін және оның өңдеу шығысынан
алынған күрделендірілген коэффиценттері бойынша;
- мүліктер мен міндеттемелерді түгендеу. Міндетті түгендеу мен қоса,
құндылықтардың нақты барын тексеру үшін біршама қосымша түгендеулер де
жүргізілуі мүмкін. Бұл кезде кәсіпорын олардың кезектілігін, түгендеуді
жүргізудің күнін, мүліктер мен міндеттемелердің тізімін белгілейді;
- бухгалтерлік есеп нысаны. Серіктестік бухгалтерлік есеп нысанын өзі
таңдай алады, олардың тізімін және есеп регистірлерін, жүйелілігін, жасау
техникасын өзара байланысын анықтайды;
- нақты (іс жүзінде) пайдаланатын шоттар жоспары. Серіктестік
шоттардың бас жоспарын басшылыққа ала отырып, өздеріне пайдаланатын
шоттарын іріктей алады, яғни оның құрамына кәсіпорынның қаржылық –
шаруашылық қызыметін және қаржылық жағдайын, мүліктік құрамын көрсететін
синтетикалық шоттарын енгізеді. Содан кейін синтетикаалық шоттарына тиісті
суп шоттарының тізімін жасайды. Сонымен қатар, серіктестік аналитикалық
есептерінің де толық номенклатуралық обьектілерін және олардың коттық
белгілерін белгілейді. Бұл кезде басқарудың, талдауын, бақылаудың және есеп
берудің мақсатын есекереді. Қажет болған жағдайда, арнайы операцияларды
көрсету үшін, шоттардың бас жоспарына кәсіпорын қосымша шоттарды
пайдалануына болады. Бірақ ол жағдайда, ол шоттардың бас жоспарында
қаралған негізгі әдістемелік қағидасын сақтауы керек;
- өндіріс ішіндегі есеп беру. Ішкі есеп беруді жүргізудің барлық
мәселесін кәсіпорынның өзі шешеді, оның кезектілігін, есеп беру нысаны мен
құрамын және есеп беру мерзімін, сондай-ақ потенциялды пайдаланушыларын,
есепті жасауға жауапты тұлғаларын анықтайды. Есеп саясатының
ұйымдастырушылық бөлігі келесідей мәселелерді қарастырады:
- бухгалтерлік қызыметтің құрылымы мен ұйымдастырушылық нысаны.
Серіктестік құрылымдық бөлімше ретінде, өзінде бухгалтерияны ұстау
керекпе; жоқ, әлде келісім – шарттық негізде тиісті мамандарды жалдау
керекпе; бухгалтерлік қызыметтің жұмысын қалай ұйымдастыру керек яғни есеп
персоналдарының саны қандай болуы керек, қандай бөлімдер қажет (есеп
айырысу, материалдық, өндірістік, жинақ бөлімдері), олардың бағыныштылығы
қалай болуы керек деген мәселелерді өзі шешеді. Бірақ барлық жағдайда
кәсіпорынның басшысы бухгалтерлік есептің дұрыс ұйымдастырылуына қажетті
жағдайларды жасалуы керек.
- есепті орталықтандыру деңгейі. Серіктестіктің нақты қызыметінің
жағдайына байланысты есеп орталықтандырылған нысанда ұйымдастырылуы мүмкін,
ол кезде сетіктестіктің барлық бөлімшелері бір тұтас есептік жұмысқа
біріктіріледі; ал орталықтандырылған жағдайда, серіктестіктің жекелеген
құрылымдық бөлімшелері дербес бухгалтерия құрып, балансқа дейінгі есеп
жұмысының барлық цикілін толығын мен аяқтап, кәсіпорынға тек балансты
жасауға тиісті мәліметтерді береді;
- ішкі өндірістік бақылау. Серіктестік ішкі өндірістік бақылау
жүйесінің қандай болуын және олардың басты элементтерін анықтап, олардың
ішінен алғашқы есептік құжаттарды жасап және рәсімдеп отыратын жауапты
тұлғаларды белгілеп бөліп отыруын, олардың есеп қызыметінде дер кезінде
берілуін және т.б. осы сияқты мәселелерін шешеді. Әр бір қызыметкерлердің
жауап беретін аясы мен міндеттері айхындалады.
Есеп саясатын негіздеу және таңдау кезінде барынша жалпы танылған
талаптар мен қағидалар басшылыққа алынады және оны сақтаған жағдайда
серіктестік үшінде, жалпы республика бойынша да шаруашылық жағдайына
беиімделген есеп саясатын қалыптастыру мүмкіндігі туады. Есеп саясатын
құрудың негізгі қағидалары мен талаптары № БЕС жан-жақты берілген. Атап
айтқанда, есеп саясатын әзірлеген кезде кәсіпорын өз мүліктері мен
міндеттемелерін басқа серіктестіктің мүліктері мен міндеттемелерінен бөліп
көрсетуі тиіс (яғни, мүліктік жеке дараланған қағидасы бойынша), кәсіпорын
өзінің көз жетерлік болашақ кезеңінде өз қызыметін жалғастыруда көздейтін
болса, яғни өз қызыметін тоқтату жөнінде ниетінің жоқтығын білдірсе, онда
толасыздық, үздіксіздік қағидасын сақтағаны болып табылады, серіктестік
өзі таңдап алған бухтерлік есепті жүргізудің тәсілін жүйелі пайдаланып, тек
тиімді түзетулерді ғана жасап отырса, онда ол жүйелік қағидасын сақтағаны,
ал егерде серіктестікте орын алған барлық шаруашылық фактілерін сол
кезеңіне жатқызатын болса, онда мерзімділігі анықталған (белгіленген)
қағидасын ұстағаны болып табылады. Бұдан басқа, мынадай талаптарды да
ұстағаны жөн, атап айтқанда:
- шаруашылық қызыметінің барлық фактілерін бухгалтерлік есепте
толығымен көрсету;
- сақтық жағдайын ұстау керек, яғни бухгалтерлік есепте жоғалту
(шығыстар) мен пассивтерді көрсетуге дайын болуы тиіс, активтер мен
табыстарға қарағанда;
- шаруашылық нысанының басымдылық мазмұнын, яғни шаруашылық
қызыметінің барлық фактілерін есепте көрсетілуін қамтамасыз ету керек,
демек оның тек құқықтық негізін ғана емес, сонымен қатар, пайда болған
шаруашылық ахуалын, оның экономикалық мазмұнында қамтуы керек;
- қайшылықсыз деп әр қилы есеп түрлерінен қалыптасқан мәліметтердің
сәйкестілігін бухгалтерлік есеп беру көрсеткіштерінің және синтетикалық,
аналитикалық есеп мәліметтерінің ұқсастылығын айтады;
- ұйымдылық (рационалдық) серіктестіктің көлемімен, оның қызымет
масштабына лайықты келетін есепті жүргізудің қолайлығын білдіреді.
Аталған қағидалар мен талаптар кез келген ксіпорынның есептік саясатын
әзірлеу барысында оның негізін құрайды. Егер де олар толығымен сақталмаса,
оның бухгалтерлік есепті жүргізудің дұрыс еместігі ретінде танылуы және
серіктестіктің мәліметтерінің бұрмалануы мүмкін. [23.7 – 16 бет]
Серіктестіктің құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті жүзеге асыруға
кәсіпорынның бас бухгалтері басшылық етеді. Серіктестік активтердің
меншікті капиталдың, міндеттемелердің және олармен жасалған шаруашылық
операцияларының екі жақты жазу тәсілімен бухгалтерлік есеп шоттарының бас
жоспары мен сәйкестендіріліп бухгалтерлік есебін жүргізген. Серіктестік
бухгалтерлік есеп 1.С. 7,7 “Бухгалтерия ” програмасы бойынша жұмыс
істемейді, Ехсеl програмасы бойынша жұмыс істейді.
2-бөлім “Контал” жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде еңбекақы төлеудің
есебі.
2.1 Еңбекерлердің құрамының есебі
“Контал” серіктестігінің шаруашылық қызметін жасаудың процесінде
қызметкерлерді жұмысқа қабылдап және жұмыстан шығарып отырады, яғни олардың
сандары өзгереді, демек жұмыс барысында әртүрлі ауыз-түйістер болып тұрады.
Қызметкерлердің құрамдық өзгерісінің есебін кадырлар бөлімі (кадрлар
жөніндегі инспектор немесе басшы осыған өкілетті етіп қойған басқа бір
адам) жүргізеді, ол бүкіл субъектідегі және оның құрылымдық
бөлімшелеріндегі қызметкерлердің санын және оның өзгеру себептерін,
жынысын, жас мөлшерін, категорияларын, кәсіптерін, қызмет орындарын,
мамандықтарын, біліктілігін, жұмыс стажын, білім және басқа белгілерін
есепке алады. [23,350 бет]
Жұмыс беруші қабылдаған кезде ( заңды немесе жеке тұлға, еңбеккер мен
еңбек қатынасын қалыптастырады ) еңбеккерлермен өзара тікелей жеке еңбек
келісім-шарттарын жасайды.
Жеке еңбек келісім шарты – жұмыс беруші мен еңбеккерлер арасындағы
жазбаша түріндегі келісім, онда жұмыс орны, келісім шарттың мерзімі, еңбек
тәртібінің жағдайы, демалысы, жалақысы, еңбекті қорғаудың басқа да
мәселелері туралы сұрақтар қарастырылады. Әдетте, жалақысының деңгейі жұмыс
беруші белгілейді және ол жеке еңбек келісімшартында тіркеледі.
Жеке еңбек келісім - шарты бойынша тараптардың жауапкершілігі,
міндеті, құқықтары белгіленеді. Жеке еңбек келісімшартында өндіріс
саласының кемшіліктері, нақты міндеті, жұмыс берушінің қаржылық мүмкіндігі,
бір сөзбен айтқанда, шарттың мазмұны мен сипаты ашылады. Дегенмен де
келісім-шартқа “Қазақстан Республикасының еңбек туралы” заңының 7,8 және 9
баптары еңгізілуі тиіс. [ 4.1-2-бет]
Кез келген 16 жасқа толған азамат, осындай жеке еңбек шартын жасауға
құқылы, ал егерде ата-анасы рұқсат берсе, онда ол 15 жастан және өте сирек
14 жастан еңбек етуі мүмкін.
Жеке еңбек келісім-шартында мыналар қарастырылады:
- белгісіз мерзімге;
- белгілі мерзімге;
- белгілі бір жұмыс орнына, белгілі уақытқа;
- еңбеккерлер жоқ болған жағдайда оның жұмысын уақытша
атқаруға.
Заңда келісім-шарттың максимальды және минимальды мерзімі
белгіленбеуі мүмкін. Егер де жеке еңбек келісім-шартында мерзімі айтылмаса,
онда ол белгісіз мерзімге қабылданған болып саналады. Жеке еңбек келісім –
шарты екі данада жазбаша түрде жасалады және оған екі жақ-та қол қояды.
Оның бір данасы жұмысқа тұрушы еңбеккерге беріледі. Еңбеккер өз қызметіне
келісім-шартта көрсетілген күнннен бастап кіріседі, онда оның нақты жұмысқа
шыққан күні есептелінеді.
Жеке еңбек келісім-шартын жасау үшін жұмыс беруші жұмыскерден
(қызметкерден) еңбек кітапшасын, жеке төлқұжатын, жеке әлеуметтік кодын,
зейнеткерлік келісім-шартын, білімі туралы құжатын талап етуге құқылы. Жеке
еңбек келісім-шарты не қол қойылған соң, жұмыс беруші бұйрық шығаруы тиіс.
“Контал”жауапкершілігі шектеулі серіктестік басшысы қол қойған
бұйрық (өкім) қызметкерге хабарланып, одан қол хат алынады. Кадрлар бөлімі
жұмысқа қабылдау туралы бұйрықтың (өкімнің) негізінде жеке карточкасын
толтырады, жұмысқа қабылданғаны туралы еңбек кітапшасын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ___________________________________ _____________________2
I-бөлім “контал” жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің нарықтық
қатынастағы шаруашылық –қаржылық жағдайын
талдау___________________________6
1. “Контал” жауапкершіліг серіктестігінің қаржы шаруашылық жағдайын
талдау_____________________________ ___________________________6
2. “Контал” жауапкершіліг серіктестігінде бухгалтерлік есеептің құрылымының
ұйымдастырылуы.____________________ ______________20
II-бөлім “Контал” жауапкершіліг шектеулі серіктесмтігінде еңбекақы төлеудің
есебі._________________________________________ _____________________27
2.1 Еңбекерлердің құрамының есебі______________________________ ______27
2.2 Еңбек төлемінің жүйесі мен нысаны_____________________________ ___32
2.3 Жалақыдан ұсталынатын ұсталымдар-________________________ ______34
2.4 Жұмыс берушінің сеебінен төленетін жәрдем ақы.
Демалыс ақысын төлеу._____________________________ ________________43
2.5 Қызметкерлермен еңбек ақысы бойынша есеп айырысу есебі.___________48
III-бөлім Еңбекақы есебіне аудит жүргізудің ұйымдастырылуы.____________54
3.1 Аудит негіздері және оны атқаратын қызметтері______________________54
3.2 Еңбекақы есебіне аудит жүргізу үшін түзетілетін аудиторлық
бағдарлама_________________________ ____________________________-60
3.3 Еңбекақы есебіне аудиторлық талдау_____________________________ __68
Қорытынды__________________________ ______________________________72
Пайдаланған әдебиеттер-________________________ _____________________75
Қосымшалар -__________________________________ _____________________
Кіріспе
Нарықтық экономикаға көшу кезінде экономиканың барлық салаларында
түбегейлі өзгеріс болды. Сонымен қатар еңбек ақы төлеу жүйесі де өзгеріске
ұшырады. Мемлекет пен кәсіпорындар және жұмысшылар арасында еңбек ақы
төлеуді ұйымдастыруда жаңа қатынастар пайда болды. Нарықтық экономикаға
көшу кезеңі еңбек қатынастарын реттеу формаларынада өзгеріс енгізді. Ендігі
жерде еңбек қатынастарын реттеуші формалары заң арқылы тарифтік және
ұжымдық келісімдермен реттелетін болды. Әрбір кәсіпорын өз алдында
тұрған мақсаттарына жету үшін өзіне қолайлы еңбек ақы төлеу жүйесін
таңдауға құқылы. Еңбек ақы төлеудің өзекті мәселелері –ол еңбеккерлерге
еңбек ақы төлеу мөлшерлерін төмендету және жоғарлатуға байланысты: еңбеккер
әр уақтада жоғары еңбек ақы алуға ынталы, бірақ жұмыс беруші еңбекақыны
төмендетуге сол жолмен өнімнің құнын арзандатуға әрекет етеді. Еңбек
күшін тиімді пайдалануда бірінші әсер ететін фактор –ол еңбекке ақы төлеу
жүйесі. Ал осы жоғарыдағы фактор еңбеккердің жұмыс орнына келуге негізгі
себеп болып табылады. Сол үшін бұл мәселені күрделілігін бағалап болмайды.
Еңбек және еңбекке ақы төлеу еңбектің сапалылығына және санына жедел
бақылау жүргізуге және еңбек ақы фондына әлеуметтік төлемдер кезегінде өз
алдына белгілі бір ерекешілігі болады. Еңбек ақы төлеудің жаңа
жүйесі. Еңбеккерлерге материалдық көмек көрсетеді. Алынған табыстың құрамы
негізінен еңбек ақы төлеу жүйесін таңдауына байланысты болып келеді.
Таңдап алынған тақырыптың маңыздылығына кез-келген мемлекеттің еңбек
ақысына және өмір сүру кезеңіне байланысты болып келеді. Еңбек ақы көпшілік
адамдардың негізгі табыс көзі болып есептелінеді. Сол себепті еңбек ақымен
байланысты мәселелер маңызды болып есептелінеді.
Осы диплом жұмыстың негізгі мақсаты жауапкершілігі серіктестіктің
есебін және аудитінің негізінен теориялық, іс-тәжірибелік тұрғыдан және
заңдылық тұрғыдан реттелуін қамтамасыз ету.
Көзделген мақсатқа жету үшін төмендегідей мәселелерді шешу қажет;
• Еңбек ақы төлеудің негізгі мәселелерін көріп шығу;
• Еңбек ақы төлеу жүйсені және формасын озық технологиялық негізінде
үйрену.
• Еңбек ақы төлеу және еңбеккерлермен есеп айырысу операцияларына
толыққанды мінездеме беру.
• Еңбек ақы есептеу сондай-ақ одан ұсталынатын ұсталымдар және
аударылатын аударымдардың заңдылығын көріп шешу.
• Кәсіпорындардың бухгалтерлік есеп жүргізуін еңбек ақы төлеудің
ұйымдастырылуының артықшылықтарын үйрену.
• Еңбек ақыны тексерудің методикасын ашып көрсету.
Зерттеудің негізгі мақсаты еңбек ақы төлеуде оның есебімен аудитін
жүргізу. Зерттеудің объектісі “Контал” жауапкершілігі серіктестіктің
жарғысы болып табылады. Жауакершілігі шектулі серіктестік заңды тұлға
болып табылады. Мемлекеттік тіркеуден 1998 жылы 12-ші мамырда өткен
өзінің меншіктік капиталына ие. Сонымен қатар мүліктік есептеріне құқықтық
иелігі белгіленген, жеке байланысы түзіледі.
Негізгі мақсаты табыс алу, өндірістің негізгі түрі қызымет көрсету.
Сонымен қатар серіктестік Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы
келмейтін кез-келген басқада қызымет көрсету мен шұғылдана алады.
Серіктестіктің 1-ші қаңтар 2005 жылғы қаржы – шаруашылық жағдайына
тоқталсақ, сатылған өнімнің, көрсетілген қызметтен түскен жалпы табыс
1503452 мың теңге болған сатылған өніңнң өзіндік құны 1227685 мың
теңге болып,жалпы табыс 275757 тенгені құраған,салық салынғанға дейінгі
табыс тенге көлемінде есептеліп 60313 мың теңге, салық салынған салық
18094 мың теңге болған, салық салынғаннан кейінгі табыс 42239, төтенше
жағдайдан алынған зиян 42117 мың теңге,таза табыс 102 мың теңге Жалпы
балансымен қаржы шаруашылық жағдайын талдауда анықталғанындай
кооперативтің рентабілдік денгейі төмен екендігін байқаймыз. [27. 1-3
беттер]
Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты – барлық серіктестіктерде
орындалатын операциялардың уақтылы есепке алынып, олардың қазіргі күнгі
уақыт талаптарына сай орындалуына, яғни жүзеге асырылуына бақылау жасау.
Қоғамдық дамудың қай кезеңінде болмасын бухгалтерлік есеп кез келген
кәсіпорында, яғни өнім өндіру мен оларды сату, пайдалану, бөлу үрдістерімен
айналысу барысында жүргізілгендігі бүгінгі таңда белгілі болып отыр.
Бухгалтерлік есептің негізгі бағыты - кәсіпорындағы есеп жұмысының сапасын
арттыруға, есептеу жұмысының барысында қолданылатын, яғни толтырылатын
құжаттардың қарапайым әрі түсінікті болуына және ондағы көрсеткіштердің
пайдаланушыларға ыңғайлы болуына реттеліп жүргізіледі.
Еңбек және еңбек ақы есебі – жұмысшылар санының өзгеруі, жұмыс
уақытының шығындары, жұмысшылар категориясы, өндірістік шығын сияқты
мағлұматтар түгел қамтылатын дәл әрі оперативтік деректерді талап ететін
аса маңызды да күрделі жұмыстардың бірі болып табылады.
Еңбек және оған ақы төлеу есебінің міндеттеріне жататындар:
▪ еңбекақы қорын және жұмыс уақытын пайдаланып жұмыс мөлшерінің
орындалуын, еңбектің саны мен сапасын бақылау;
▪ бастапқы құжаттарды уақтылы және дұрыс рәсімдеу, еңбекақы қорынан
жалақыны ұстап қалу;
▪ шаруашылық жүргізуші субектінің әр бір жұмысшысына жалақыны уақтылы
және дұрыс есептеу;
▪ белгіленген мерзімді еңбекақы бойынша есеп айырысу;
▪ жалақы бойынша шығынды өнімнің, жұмыстың, қызыметтің, өзіндік құнына
дұрыс әрі уақытылы қосу керек.
Еңбек және еңбек ақы деректері өндірістік процесті оперативті басқару
үшін қажет. Қазақстан Республикасы еңбек туралы заңының 5 – ші бабына
сәйкес жұмыс беруші мен жұмысшылардың арасындағы еңбек қатынасы нормативті
құқықтық актілермен, еңбек заңына сәйкес бекітілген ұжымдық келісім шартпен
реттеледі.
Серіктестік дербес болғанымен заңға сәйкес штат кестесі, формалары
және еңбекақы, сыйлықақы жүйесі белгіленеді.
Әр қызыметкердің еңбекақылық табысы кәсіпорын қызыметінің түпкілікті
қорытындысына байланысты оның еңбекке қосқан үлесі бойынша анықталады. Ол
салық пен реттеледі және ең жоғары көлеміне шектеу қойылмайды. Еңбекақы
мөлшерін жұмыс берушінің өзі белгілейді және жұмыс беруші белгіленген еңбек
ақы мөлшері Қазақстан Республикасы заңында белгіленген (Қазақстан
Республикасының еңбек туралы заңының 71 - бабы) ең аз шамадағы еңбек ақы
мөлшерінен төмен болмауы керек.
Қазақстан Республикасы еңбек туралы Заңының 13 бабына сәйкес
қызыметкерлердің еңбек ететінін растайтын құжаттарға мыналар жатады: еңбек
кітапшасы (қолда болуы керек) немесе жеке еңбек келісім шарты сондай-ақ
жұмысқа қабылданғаны жұмыстан шығарылғаны туралы бұйрықтардың көшірмесі.
1-бөлім “Контал” жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің нарықтық
қатынастағы шаруашылық –қаржылық жағдайын талдау
1.1“Контал” жауапкершілігі серіктестігінің қаржы шаруашылық жағдайын
талдау.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды
тұлғаның қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы
ақпараттарды беру болып табылады. Қаржылық есеп берудің
пайдланушыларының қатарына потенциалды инвесторлар, кредиторлар,
жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер, сондай-ақ мемлекеттік
органдар , т.б. кіреді.
Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және субъектің
ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы
ағындарын бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге және инвестициялық
шешімдерді қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.
Есеп беру мәліметтерін кәсіпорынның тиімділігін бағалау үшін, сон дай-
ақ шаруашылық қызметін талдау үшін сыртқы пайдаланушылар пайдаланады.
Осымен қоса, есеп беру кәсіпорынның шаруашылық қызметін жедел
басқару үшін қажет және ол болашақ кезеңдерді жоспарлау мен болжау
үшін басты (бастапқы) база болып табылады.
Есеп беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің нәтижесін
анық және объективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-бірімен қатаң
түрде үйлестіру, бухгалтерлік пен жедел-статистикалық есеп берудің
сабақтастығын (үйлесімділігін) сақтау, әдістемелік және басқа да
ережелерді сақтау болып табылады.
Бұрмаланған есеп бергені үшін кәсіпорынның басшысы мен бас бухгалтері
Казахстан Республикасының әрекет етіп тұрған заңдарына сәйкес жауап
береді.
Есеп беруге қойылатын ең басты талап оның тазалығы (ашықтығы)
болып табылады, яғни акционерлер мен инвесторларға есеп берудің
мәліметі түсінікті болуы тиіс. Есеп беру белгіленген мәліметтердің
мерзімінде жасалғаны жөн. Бухгалтерлік есеп беру кәсіпорындардың
өндірістік және қаржылық қызметін бестапқы құжаттармен және есепке алу
жазбаларымен расталып, жинақталған деректерден жасалады.
Балансты және басқа да берілетін есептерді уақытында, әрі сапалы
жасау үшін бухгалтерия өндірістік бөлімшелеріндегі барлық
мәліметтердің (деректердің) құжатталуын, белгіленген материалдық және
басқа есептерін толық көлемде берілуін қамтамасыз ету керек.
Бухгалтерлік есептің ақпараттары балансқа дейін қажет өңдеулерден
өтеді.
Бұл өңдеу процесі төрт кезеңнен тұрады:
Бірінші кезең. Әр түрлі шаруашылық фактілері құжатталады (іскерлік
мәміле жасалады).
Екінші кезең. Есеп мәліметтері есеп талабына байланысты жіктеледі,
содан соң бухгалтер лік шоттарында көрсетіледі (есеп регистрлерінде
ЖО, ведомость, Бас кітап).
Үшінші кезең. Есеп жиынтығы есеп беру нысандарына көшіріледі (баланс,
қаржылық шаруашылық қызметі туралы есеп беру, ақша-қаражаттарының
қозғалысы туралы есеп беру т.б).
Төртінші кезең. Шаруашылық серіктестік қаржылық-шаруашалық қызметі
талданады.
Жасалған баланстық және басқа берілетін есептердің
көрсеткіштерінің дәлдігін қамтамасыз ету үшін арифметикалық және
логикалық тұрғыдан мұқият тексеру керек. Баланстың сабақтастығын
есепті кезеңнін басындағы баланс баптарының деректерін ағымдағы
кезеңнің осы баптағы деректерімен салыстырып, жыл соңындағы
көрсеткіштердің әрбір жолы анықталады. Қаржы есебін беру тәртібі
бухгалтерлік есептің стандарттарымен реттеледі:
№2 “Бухгалтер лік баланс және қаржылық есептің негізгі
көрсеткіштерін ашып көрсету” (2 БЕС); “Қаржылық-шаруашылық қызметінің
нәтижесі туралы есеп беру” (3 БЕС) және “Ақша қаражатының қоғалысы
туралы есеп беру” (4 БЕС) арқылы жүзеге асады. [27. 1-2 бет]
Жылдық есептің меншік иелерінде (қатысушыларында, құралтайшыларында)
немесе құрылтай құжаттарында көрсетілген мәліметтері бойынша тиісті
органдарға: салық инспекциясына (кәсіпорынның тұрған жері бойынша);
жергілікті қаржы органына, мемлекеттік статистика органдарына есеп
береді.
Серіктестіктердің шаруашылық қызметінің нәтижелерін, мүлік пен
қаржы жағдайы туралы жылдық бухгалтерлік есептерін мүдделі
пайдаланушылар үшін жариялауға жол ашық.
Бухгалтерлік есепте жазбаларға өзгеріс енгізу жағдайы туындаса,
осы жылға және өткен жылға қатысты берілген есептер мен баланс
деректерінің барлығын түзетуді қажет деп. тапса, онда ол есепті айдан
кейінгі бір інші айда жасалады, сонда тиісті түзетулер көрініс береді.
Өткен жыл үшін берілген жылдық бухгалтерлік есептер мен баланс тар
деректерінің түзетілуі, сол жыл үшін берілген есептер мен баланстар
бекітілгенге дейін жасалады. Мұндайда өткен жылғы желтоқсан айында
есепке алынған деректерге қажетті түзетулер енгізілуі мүмкін.
Бухгалтерлік есеп шаруашылық қаражаттарының құрамындағы және
оларды көздеріндегі болған барлық өзгерістерді, шаруашылық процестерін
және олардың нәтижесін толық және дер кезінде көрсетуге арналған. Есеп
мәліметі қолда бар нақты шаруашылық қаражаттарына және олардың жабу
көздеріне сәйкес келуї тиіс, бірақ іс жүзінде есеп мәліметтері шын
мәліметтер мен үйлесе бермейді, яғни олардың арасында алшақтық орын
алу мүмкін. Аталған алшақтық табиғи азаюдың, тасмалдаудың, қайта
сорталудың нәтижесінде, өлшегіш құрал-жабдықтарының дұрыцс
көрсетпеунен, операцияларды рәсімдеу кезінде жіберілген қателіктерден,
т.б салдарынан болуы мүмкін.
Ал бұл жыл сайын нақты қолда бар құндылықтардың мәліметін есеп
мәліметтерімен салыстырып отыруды қажет етеді, және ол есеп айырысуды
дәлдеу (анықтау) үшін де қажет. Тексерудің мұндай турін түгендеу
(немесе түгелдеу) деп. атаймыз.
Түгендеу (немесе түгелдеу)- бұл бухгалтерлік есеп әдісінің бастр
элементтерінің бірі, ол есеп айырысудың ақша қаражаттарының,
аяқталмаған өндірістің, тауарлы-материалдық құндылықтардың,
материалдық емес активтердің, негізгі құралдардың нақты қолда барын
тексеруін және олардың есеп мәліметтерінің салыстыруын көздейді.
Меншік түріне (нысанына), қызмет түріне және жұмыс істеу тәртібіне
қарамастан, он барлық кәсіпорын жүргізіледі. Ол құжаттаудың міндетті
қосымшасы болып табылады. Тек сонын көмегімен шаруашылықта болатын әрі
жасалатын барлық шаруашылық құбылыстар бухгалтерлік есепте көрініс
табады. Ол өзінің қамту жағдайына арап екіге бөлінеді: толық және
ішінара болады.
Қаржылық есеп берудің құрамына бухгалтерлік баланс, шаруашылық-
қаржылық қызметінің нәтижесі турады есеп беру, ақша қаражатының
қозғалысы турады есеп және түсіндірме хаттамасы (жазбасы) кіреді.
Қаржылық есеп берудіңмақсаты пайдаланушыларды есептік
кезеңдегіқызметінің нәтижесі мен қаржылық жағдайы туралы пайдалы, әрі
мәнді және сенімді ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады.
Бірақ қаржылық ақпараттарды пайдаланушылар кәсіпорынның қызметі туралы
әрқилы мәліметтерді қажет, мысалға:
-инвесторлар - жасаған инвестициясының тәуекелділік дәрежесі олардың
алатын табысына қаншалықты пара-пар келетіндігін анықтау үшін;
кәсіпорынға салған инвестициясын сатудың немесе соған соған сәйкес
активтерін сатып алудың, немесе өз үлесін сақтаудың қажеттілігі
анықтау үшін; кәсіпорынның келекшектегі күтілетін дивидендтерді төлеу
қабілеттілігін анықтау үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
-кредитор – алған қарызын және төленетін пайызын өтеу қабілеттілігін
(мүмкіндігін) анықтау үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
-жабдықтаушылар – кредиторлық қарызды дер кезінде өтей алатын
қабілетін тексеру үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
-сатып алушы – кәсіпорын қандай кезеңде өз қызметін жалғастыра
алатындығы жөніндегі ақпараттарға мүдделі болып келеді;
-қызметкерлер – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді болғанына
мүдделі, өйткені олар, өзініің еңбек ақысын және басқа жеңілдіктеріне
мен төлемін алады, ал акционерлер- тұрақты түрде дивидент алып тұруын
көздейді;
-Мемлекеттік органдар – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді жұмыс
істегеніне мүдделі, өйткені олар солардың көмегімен экономикалық
саясатты (салық шараларын қоса алғанда) жүзеге асырады, сон дай-ақ
статистикалық мәліметтерді жинайды.
-Жұртшылық – жұмыс орынын табу мақсатында қажетті ақпараттарды елді
мекенді аймақты дамутуға керек ақпараттарды жинауға мүдделі болып
келеді.
Қаржылық есеп беру кәсіпорынның инвестициялық саясатын жасауға,
несиелеу аясын дұрыс қалыптастыруға, болашақ ақша қаражаттарының
ағының бағалауға, кәсіпорынның міндеттемесімен ресурстарын бағалауға
және олардың басқарушы органдарын қызметіне қажет ақпараттар мен
қамтамасыз етуге өзге септігін тигізеді.
Кәсіпорынның қаржылық есеп беруін әрқилы пайдаланушылардың әртүрлі
мүдде бойынша пайдалануы кәсіпорынның сол жалпы талапқа сай келуі үшін
оның қызметіне капиталдың жеткілікті болғаны абзал . Сондықтан олардың
негізгі талабы (басқа жағдайлары бірдей болғанда): кәсіпорыннан алған
меншік капиталы мен басқа инвестициясы туралы ақпараттар оларды
қанағаттандыруы тиіс.
Бұл ереже барлық пайдаланушылардың мүддесіне ортақ әрі сай
келетін апарат балып саналады. Жалпы алғанда, пайдаланушылар келесі
ақпараттарға мүдделі болып келеді.
Қаржылық есеп беру өзара байланысы, өйткені ондағы шаруашылықтың
бір ғана операциясы әртүрлі факт імен көрініс табады. Әрбір есеп беру
әртүрлі ақпаратты береді, ал он сол немесе басқаша күйінде шаруашылық
жүргізуші субьект пайдаланылады.
Қаржылық есеп пайдаланушылар үшін айқын, түсінікті болуы және барлық
мәнді ақпараттарды ашуг тиіс. Қажет болған кезде түсініктеме
хаттамасында (жазбасында) баптардың жіктемесі мен ақша қаражаттары
туралы қосымша мәліметтер арқылы олардың мазмұнын түсіндіру керек.
Қаржылық есеп беру де заңды тұлғалардың атауы, тұрған жері, есеп
беру кезеңі мен күні көрсетілуі тиіс. Сондай-ақ, ұйымның қызмет түрі,
заңды нысаны, өлшем бірлігі келтірілуі тиіс.
Қаржылық есеп беру өткен кезеңдердің мәліметтерімен
салыстырылады. Есеп беру Қазақстан Республикасының валютасында
жасалады, өлшем бірлігі- мың теңге. Жылдық есеғп берудің есептік
кезеңі болып толық календарлық жыл саналады; ал жаңадан құрылған
субьектілер үшін- заңды тұлға ретінде статусын алған күнінен бастап
есепті жылдың 31-ші желтоқсанына дейін саналады. Меншік иесінің есеп
берудің басқа да кезеңдігін белгілеуге құқығы бар (жылына бір реттен
кем болмауы керек).[23. 491-492 беттер]
Қаржылық есеп берудің элементтері. Қаржылық есеп беру мәміленің
және басқа да оқиғаның нәтижесін классқа топтастырып, экономикалық
мазмұнына сәйкес көрсетіледі. Экономикалық мазмұн қаржылық есеп
берудің элементтері болып табылады.
Актив-бұл құндық бағасы бар субьекттің құқығы мен жеке мүліктік және
мүліктік емес игілігі.
Активтер болашақта жүзеге асатын экономикалық олжа ретінде
көрсетіледі. Ол өткен мәміленің немесе басқа оқиғаның нәтижесі болып
табылады, бірақ ол өздігінен активтің пайда болуына әкелмейді. Актив
өнімді (жұмысты, қызметті) өндіру үшін, сондай-ақ өндірісті басқару
және басқа мақсаттыр үшін пайдаланылады. Болашақ экономикалық ложа
ретінде жүзеге асатын активтер өндірісте және күрделі құрылыста
сатылуын немесе басқа активтерге айырбасталуы, кәсіпоынның
міндеттемесін өтеу үшін қолданылуы, меншік иелерінің арасында бөлінуі
мүмкін. Активтердің физикалық нысаны да бар болуы мүмкін (ғимараттар,
қондырғылар, машиналар т.б.) және ондай нысаны болмауы да мүмкін
(лицензия, “ноу-хау”, гудвіл және т.б.); сондай-ақ активтер дебиторлық
қарыз іспеттес те болып келуї мүкін. Шаруашылық жүргізуші субьекттің
активтерге меншік құқығы болуы да және оның болмауы да мүмкін (жалға
берілген мүліктер, консигнацияға немесе қайта өңдеуге қабылданған
тауарлар т.б.), бірақ сол активтер кәсіпорынның өз меншігіне жатпаса
да, олардың сақталуын қамтамасыз етеді және оларды пайдаланудан
алынатын олжаны бақылай алады. Жаңа активтерді жасау мен оларға
жұмсалған шығыстардың арасында тікелей байланыс болады, бірақ олар
уақыт кеңістігінде әр уақытта бір-бірімен тұспа-тұс келе бермейді
(мысалға, аяқталмаған құрылыс, көп жылдық екпе ағаштарын егу және
негізгі табынды қалыптастыру). Бұл жағдайда шығын тек болашақ олжаны
іздестіру үшін жасалғандығын көрсетеді (пайдалануға берілген
обьектіден, көп жылдық екпе ағаштарын пайдаланудан, малды өсіруден),
бірақ бұл активтердің түпкілікті өз арналымдарына сәйкестігін
көрсетпейді.
Міндеттемелер – бұл өткен мәміленің нәтижесі, ол жүзеге
асқандықтан қарызданушының міндеттемесінің пайда болғанын, белгілі бір
әрекеттің кредитор пайдасына жасалатындығын көрсетеді: қарызды төлеу
немесе одан бас тарту, ал кредитор қарызданушыдан өз міндетемесін
орындалуын талап етуге құқығы бар. Міндеттеменің осы шақтағысы мен
болашақтағысының жігін ашу қажет.Субьекттің болашақта активтерді алу
ниеті міндеттеменің пайда болуына әкелмейді. Міндеттеме тек актив
алынған кезде немесе субьект келісім – шарттық қатынасқа отырған кезде
пайда болады. Міндеттеме оны төлеу жолымен өтеледі, немесе басқа
активті берген кезде жойылуы мүмкін. Сондай-ақ міндеттемеден
кредитордың өзі бас тартқан кезде ол өтелген болып саналалды (сот
шешімі бойынша, немесе іздестіру мерзімі өтіп кетсе).
Меншік капиталы- бұл субьектінің міндеттемесі шегерілген активі.
Бухгалтерлік есепте ол бірнеше классқа бөлінеді: жарлық капиталы,
қосымша төленген капиталы, резервтік капитал, таратылған табыс.
Қаржылық есеп беруді пайдаланушылар үшін бұндай бөліну, шаруашылық
қызметін талдаған кезде қажет. Егер де баланс пасивінің құрылымында
меншік капиталының үлес салмағы көп болса, онда ол субьектінің
қаржылық жағдайының тұрақтылығын көрсетеді.
Қаржылық нәтижесі- бұл есепті жылдағы кәсіпорының қаржылық-
шаруашылық қызметінің нәтижесі (шығыс пен батыстың айырмасы). Қаржылық
нәтижесін өлшеу элементі: табыс пен шығыс болып табылады.
Табыс – бұл есепті кезеңдегі активтердің өсуі, не міндемелердің
азаюы, шығыс- бұл есептік мезеңде активтердің азаюы не
міндеттемелердің көбеюі (өсуі). Бұл жерде иеленушілердің жарлық
капиталына салған салымы субьекттің табысы болып табылады, ал субьект
иелеріне меншік капиталын таратып беру-шығыс болып танылады.
Қаржылық есеп беруде шаруашылық жүргізуші субьект қызмет түрінде
(өндірісіне) қаракп табыс пен шығысты бөліп көрсетуіне болады.
Мысалға, өнеркәсіп өндірісі, делдалдық қызмет, аул шаруашылық қызметі
бойынша және т.б, сондай-ақ табыс пен шығысты әдеттегі қызметі мен
төтенше жағдайдан алатын табыстары немесе шығыстары бойынша бөлуі
мүмкін.
Табыстар – бұл субьектінің негізгі және негізгі емес қызметінің
нәтижесі. Негізгі қызметтен алатын табыстардың қатарына: өнімді,
жұмысты, қызметті сатқаннан алынған табысы; сондай-ақ тауарлы –
материалдық құндылықтардын, жалға беруде инвестициялық қызметтерден
түсетін табыстары жатады. Ал негізгі емес қызметтен түсетін
табыстардың қатарына: негізгі құралды, материалдық емес активтерді,
бағалы қағаздарды (акцияф бойынша табыс және пайз түріндегі табыс)
сатқаннан және бағамдық айырмадан түскен табыстары жатады.
Шығыстар - өнімді өндірумен, жұмысты атқарумен, қызметті
көрсетімен байланысты шығындар, негізгі және негізіг емес қызметтен
шеккен зияндар және төтенше жаңадан туындаған шығындары. Шығыстар,
әдетте, шығыс (отток) нысанын қабылдайды немесе активтердің
пайдалануын көрсетеді (ақша қаражаттары материалдық запастар, негізгі
құралдар т.б) Зиян экономикалық олжаның азайғанын көрсетеді. Зиян өз
табиғаты бойынша, шығыстан айтарлықтай ерекшеленбеді және ол жеке
элемент болып та саналмайды. [12. 492-496 беттер]
“ Контал” жауапкершілігі сетіктестігінің 1-қаңтар 0.1 0.1 2005 жылғы
бухгалтерлік балансы.
Кесте -1
Қатар Жыл Жыл
саны басына соңына
Актив
1 2 3 4
1Ұзақ мерзімді активтер
Материалдық емес активтер 274
Бастапқы құны 10
Амортизациясы 11
Қалдық құны 12 274
Негізгі құралдар
Бастапқы құны 20 381176 412623
Амортизациясы 21 100350 125643
Қалдық құны 22 280826 286980
Аяқталмаған құрылыс 30 151
Инвестиция 40
Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар 50
Есепті жылдың (шығыны ) зияны 60
70
Жиыны 90 280977 287254
2. Ағымдағы активтер
Тауарлы – материалдық қорлар
Материалдар 100 210815 735787
Аяқталмаған өндіріс 101
Тауарлар 102 211205 89788
Алдағы кезең шығыстары 110 153654 153654
Басқалары 120
Дебиторлық қарыздар 616361 144894
Сатып алушылармен тапсырыс берушілердің 130
қарыздары
Еншілес серістіктердің қарыздары 140
Басқада дебиторлық қарыздар 150 25152 205226
Осыдан :
ҚҚС 151
Алдағы кезең шығыстары 160
Берілген аванстары 170
Қаржылық инвестиция 180
Ақша қаражаттары 190 135690 299856
Осыдан:
Есеп айырысу шотындағы ақшалар 191
Жолдағы ақшалар 200
Валюталық шоттағы ақшалар 210
Басқада ағымд ағымдағы активтер 220
Жиыны 230 1541167 1629505
Барлығы 240 18222144 1916759
Пассив Қатар Жыл Жыл
саны басына соңына
1 2 3 4
1Меншікті капитал 228012 228012
Материалдық емес активтер
Жарғылық капитал 300 3197 3127
310
320
Қосымша төленген капитал 330
Қосымша төленбеген капитал 340
Резервтік капитал 350
Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) 1426 1528
Өткен жылдардағы 360
Есепті жылдардағы 370
380
Жиыны 390 229438 229540
2. Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Ұзақ мерзімді несиелер 400 161436 117408
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік және 410 26942 20273
оның еншілес серікткстігі
Мерзімі ұзартылған салықтар 420
Жиыны 430 188387 137681
3.Ағымдағы міндеттемелер
Қысқа мерзімді несие 440 1169205 1396441
Ұзақ мерзімді несиенің ағымдағы бөлігі 108657
Вексель бойынша шотты төлеу 450 138629
Салықтық қарыздар 48792
ҚҚС 451
Еншілес серіктіктестіктердің қарызы 460
Бюджеттен тыс төлемдермен есеп айырысу 470
Алынған аванстар 480
Мердігерлермен есеп айырысу 490
Қызыметкерлермен еңбекақы бойынша есеп 500
айырысу
Жұмысшыларға есептеліеген демалыс ақысы 510
бойынша қарызы
Басқада кредиторлық қарыздар 520 10213 112429
Төленетін есептелінген шығындар 530 26116 40668
Басқалары 531
Жиыны 540 1404328 1549538
Барлығы 551 1822144 1916759
“Контал” ауапкершілігі шектеулі серіктестікгінің 0.1.0.1.2005 жылғы
қаржы –шаруашылық жағдайының нәтежиесі туралы есеп.
Көрсеткіштердің атауы Қатар Табыс Шығыс
саны
Сатылған өнімнен түскен табыс 1 1503452
Сатылған өнімнен өзіндік құны 2 1227685
Жалпы табыс 3 257767
Кезең шығыстары, барлығы осыдан: 4 215454
Жалпы әкімшілік шығындары 5 34283
Сатумен байланысты шығыстар 13938
Пайыздар бойынша шығыстар 167223
Жалпы табыс 60313
Негізгі емес қызметтен түскен табыс 6
Салық салынғанға дейінгі табыс 7 60313
Табыс көзінен алынатын салық 8 18094
Салық салынғаннан кейінгі табыс 9 42219
Төтенше жағдайдан шеккен зиян 10 -42117
Таза табыс 11 102
“Контал” ауапкершілігі шектеулі серіктестікгінің 1- қаңтар 2005
жылғы балансында ұзақ мерзімді активтердің жыл басындағы қалдығы
280977 мың тенге, жыл соңындағы қалдығы 287254 мың тенге, қалдық
құнының кемейуіне әсер еткен фактор тозу соммасының есептелгендігі. Ал
ағымдағы актвтердің жыл басындағы соммасы 1541167 мың тенге, жыл
соңына 1629505 мың тенгені құраған, бұған негізінен кооперативке келіп
түскен тауарлы материалдық құндылықтар есебінен ұлғайған.
Меншікті капиталы жыл басына 229438 мың тенге, болып жыл соңына
229540 теңгені құраған бұның ұлғайуына бөлінбеген табыстың әсері тиген.
Енді біз “Контал” ауапкершілігі шектеулі серіктестікгінің қаржы
шаруашылық жағдайына тоқталатын болсақ , сатылған өнімнің, көрсетілген
қызметтен түскен жалпы табыс 1503452 мың теңге болған сатылған өніңнң
өзіндік құны 1227685 мың теңге болып,жалпы табыс 275757 тенгені
құраған,салық салынғанға дейінгі табыс тенге көлемінде есептеліп 60313
мың теңге, салық салынған салық 18094 мың теңге болған, салық
салынғаннан кейінгі табыс 42239, төтенше жағдайдан алынған зиян 42117
мың теңге,таза табыс 102 мың теңге Жалпы балансымен қаржы шаруашылық
жағдайын талдауда анықталғанындай кооперативтің рентабілдік денгейі
төмен екендігін байқаймыз. [27. 1-3 беттер]
1.2“Контал” жауапкершіліг серіктестігінде бухгалтерлік есеептің құрылымының
ұйымдастырылуы.
Қазақстан Республикасының аймағындағы әрекет етіп тұрған барлық
субьектілерге (Қазақстан Республикасының аймағындағы тіркелген резиденттік
емес өкілдіктер мен филиалдар, заңды тұлғалар, кәсіпкерлік қызыметпен
шұғылданатын жеке тұлғалар) қаржылық есеп беруді және бухгалтерлік есепті
жүргізу міндеттілігі жүктеледі. Сот алдында жауап беретін және сотқа
шағымдана алатын, өз атынан жеке мүліктік емес және мүліктік құқын жүзеге
асыра алатын, сол мүліктерді өз қалауынша оперативтік тұрғыдан басқара
алатын немесе шаруашылықты жүргізуге меншік құқығы бар ұйымдарды заңды
тұлғалар деп атайды немесе солай деп танылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке жататындар:
Бірлескен кәсіпкерлік қызымет үшін мүшелік негізінде, олар өзінің
еңбек етуімен қатысуының негізінде және мүліктік пайларының мүшесі ретінде
біріктірудің негізінде құрылған азаматтық ерікті бірлестік. Контал мүшесі
екіден кем болмауы тиіс. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік мүшелері зайда
қаралған тәртіп пен қосымша міндеттемелер бойынша жауапкершілікте болады.
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша
жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебін
жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері, ережелері
мен қағидалары белгіленген, онда әрбір серіктестіктердің техникалық
базасына, олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне, басқарушы
қызыметкерлердің біліктілігіне қарап нақтыланған. [12. 7 бет]
Серіктестіктердің бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған
тәсілдер жиынтығы, құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыруы және бухгалтерлік
есептегі шаруашылық қызыметіне жасалған қорытынды шолу фактілері
кәсіпорынның есептік саясатында көрініс табуы тиіс. Басқаша айтқанда,
есептік саясат – бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзеге асыратын тетігі.
Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы қағидасы мен ережесі нормативтік
– құқықтық құжаттарда бегіленген.
Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорынның есептік саясаты
келесідей жорамалдардан алынған жөн:
- кәсіпорын өз мүлкімен өзімен - өзі болушылығы (кәсіпорын өз
баланссында тек заң бойынша танылған мүліктерді ғана көрсетеді, ал қалған
барлық құндылықтар мен міндеттемелер балансттан тыс шоттарды есепке
алынады);
- толасыз қызыметті (есеп саясатының мәселесі бойынша қандайда бір
қабылданатын шешім, кәсіпорын өз қызыметін болашақ кезеңде тоқтатпайтындығы
немесе қызымет масштабын қысқартпайтындығы басшылыққа алынуы керек);
- есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылық операциясын
көрсету әдісінің тұрақтылығы, есеп беру жылының барысында міндеттеме мен
мүлікті бағалау, сондай-ақ бір есептік жылдан басқасына өткен кезде де);
- шаруашылық қызыметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр
фактілердің түскен немесе төленген кезіне қарамастан, олар өзінің
орындалған немесе орын алған кезеңіне жатқызылуы керек).
Пайдаланатын есеп саясатының басты міндеті мен негізгі арналымы –
кәсіпорынның қызыметін барынша пара-пар көрсету, іс мүддесі үшін осы
қызыметтің тиімділігін реттеу мақсатында толық, обьективті және шынайы
ақпарат пен қаптастыру. Ол есеп процесінің барлық тараптарын қамтуы керек:
әдістемелік, техникалық, ұйымдық жақтарын. Әдістемелік аспектісі деп
кәсіпорында өнімнің өзіндік құнын есептеу амортизацияны шығару, міндеттеме
мен мүлікті бағалау үшін пайдаланатын әдістерін айтады; техникалық деп осы
әдістердің синтетикалық шоттарында көрсету сызбасы, есеп регистрлерінде осы
әдістің қалай жүзеге асқандығын айтады; ұйымдық деп осы әдістердің
бухгалтерлік қызымет тұрғысынан жүзеге асқандығын, оның кәсіпорынды басқару
құрылымындағы алатын орнын айтады. Есеп саясатының әдістемелік бөлігі нақты
шаруашылық ахуалынан, олардың қолдану тәртібінде белгіленген және
бухгалтерлік есеп стандартының бір шама рұқсатымен бухгалтерлік есепті
жүргізудің белгілі бір әдістерінен таңдап алу жолымен қалыптасады. Егер де
стандартты бухгалтерлік есепті жүргізудің кейбір обьектілері көрсетілмесе,
онда бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілер мен заң талаптарына
сәйкес, кәсіпорынның өзі есеп жүргізудің процедурасын дербес әзірлей алады.
- материалдардың есебі. өндіріске жатқызылатын (немесе өндіріске
есептен шығарылатын). матералдық ресурстарының нақты өзіндік құнын анықтау
тәсілі туралы шешім қабылдау қажет: орташа өлшенген құны бойынша әдісін,
фифо әдісін, лифо әдісін немесе арнайы теңестірілген (ұқсастырылған)
әдісін таңдайды. Шауашылық жүргізуші субьекті аталған әдістердің бірін ғана
таңдай алады және ол барлық тауарлы – материалдық құндылықтарға пайдалануы
тиіс;
- басқарушы есеп. Есептің бұл түрі сыртқы пайдаланушылардың кең түрде
пайдалануына арналмаған, сонымен қоса, оның есеп беру талабына сай келетін
үйлестірілген регистрлері де жоқ, сондықтан оны ішкі бақылау мен жоспарлау
мақсатында пайдаланады. Жалпы тұрғыдан алғанда, кәсіпорын ол үшін шоттардың
бас жоспарындағы шоттарды немесе өндіріс шоттарының жүйесіне қосымша немесе
жекелеген шоттарын қолдануына болдады. Бірақ ол кезде кәсіпорынның құрамы,
құрылымы және ұйымдық ерекшеліктері ескеріледі; [12. 11-12. бет]
- өндіріске кеткен шығындар мен өнімнің өзіндік құынын калькуляциялау
есебінің әдісі. Серіктестік калькуляциялаумен есеп обьектісін, шығындарды
жанама мен тікелей көрсету тәртібін анықтайды. Серіктестік өзінің негізгі
қызыметінің сипатына байланысты өзіндік құнның калькуляциялауы мен
өндіріске кеткен әдістерінің бірін немесе бірінешеуінің үйлескен түрін
таңдай алады.
Таңдап алынған әдістердің жинақ есебі шала фарикаттық немесе шала
фабрикатсыз нұсқасымен жүргізілуі мүмкін.
- үстеме шығыстарын есептеу және тарату. Серіктестік №7 тауарлы-
материалдық запастардың бухгалтерлік есеп стандартында келтірілген
әдістемелік ұсыныстамасында үстеме шығыстарын құрайтын шығындар тізіміне
өндіріс қызыметінің ерекшеліктері ескере отырып, қосымшалар мен
өзгерістерді енгізуге құқылы; құрал-жабдық пен машинаны пайдалану және
күтіп ұстау шығыстары, өндірісті игеруге және дайындауға кеткен шығыстары
және басқада осындай жағдайларға кеткен шығыстары үстеме шығыстарының
құрамында, олардың үлес салмағы айтарлықтай көп болмаса онда олардың есебі
жекелеген субшоттарда жүргізілуі мүмкін; үстеме шығыстарының сметалық
мөлшерлемесін есептеудің әдістемесі мен олардың тарату тәртібі де
көрсетіледі: жоспарлы калькуляцияға енген, үстеме шығыстарының нормативтік
деңгейіне парапар (пропорцияоналды) етіп, тікелей материалдық шығыстарына
парапар етіп, тікелей нақты еңбек ақы шығыстарына парапар етіп, немесе
оңайлатылған экономикалық әдістерді пайдалану арқылы жанама шығындары
таратылады, мысалыға, бұйымның тұтыну қасиетін және оның өңдеу шығысынан
алынған күрделендірілген коэффиценттері бойынша;
- мүліктер мен міндеттемелерді түгендеу. Міндетті түгендеу мен қоса,
құндылықтардың нақты барын тексеру үшін біршама қосымша түгендеулер де
жүргізілуі мүмкін. Бұл кезде кәсіпорын олардың кезектілігін, түгендеуді
жүргізудің күнін, мүліктер мен міндеттемелердің тізімін белгілейді;
- бухгалтерлік есеп нысаны. Серіктестік бухгалтерлік есеп нысанын өзі
таңдай алады, олардың тізімін және есеп регистірлерін, жүйелілігін, жасау
техникасын өзара байланысын анықтайды;
- нақты (іс жүзінде) пайдаланатын шоттар жоспары. Серіктестік
шоттардың бас жоспарын басшылыққа ала отырып, өздеріне пайдаланатын
шоттарын іріктей алады, яғни оның құрамына кәсіпорынның қаржылық –
шаруашылық қызыметін және қаржылық жағдайын, мүліктік құрамын көрсететін
синтетикалық шоттарын енгізеді. Содан кейін синтетикаалық шоттарына тиісті
суп шоттарының тізімін жасайды. Сонымен қатар, серіктестік аналитикалық
есептерінің де толық номенклатуралық обьектілерін және олардың коттық
белгілерін белгілейді. Бұл кезде басқарудың, талдауын, бақылаудың және есеп
берудің мақсатын есекереді. Қажет болған жағдайда, арнайы операцияларды
көрсету үшін, шоттардың бас жоспарына кәсіпорын қосымша шоттарды
пайдалануына болады. Бірақ ол жағдайда, ол шоттардың бас жоспарында
қаралған негізгі әдістемелік қағидасын сақтауы керек;
- өндіріс ішіндегі есеп беру. Ішкі есеп беруді жүргізудің барлық
мәселесін кәсіпорынның өзі шешеді, оның кезектілігін, есеп беру нысаны мен
құрамын және есеп беру мерзімін, сондай-ақ потенциялды пайдаланушыларын,
есепті жасауға жауапты тұлғаларын анықтайды. Есеп саясатының
ұйымдастырушылық бөлігі келесідей мәселелерді қарастырады:
- бухгалтерлік қызыметтің құрылымы мен ұйымдастырушылық нысаны.
Серіктестік құрылымдық бөлімше ретінде, өзінде бухгалтерияны ұстау
керекпе; жоқ, әлде келісім – шарттық негізде тиісті мамандарды жалдау
керекпе; бухгалтерлік қызыметтің жұмысын қалай ұйымдастыру керек яғни есеп
персоналдарының саны қандай болуы керек, қандай бөлімдер қажет (есеп
айырысу, материалдық, өндірістік, жинақ бөлімдері), олардың бағыныштылығы
қалай болуы керек деген мәселелерді өзі шешеді. Бірақ барлық жағдайда
кәсіпорынның басшысы бухгалтерлік есептің дұрыс ұйымдастырылуына қажетті
жағдайларды жасалуы керек.
- есепті орталықтандыру деңгейі. Серіктестіктің нақты қызыметінің
жағдайына байланысты есеп орталықтандырылған нысанда ұйымдастырылуы мүмкін,
ол кезде сетіктестіктің барлық бөлімшелері бір тұтас есептік жұмысқа
біріктіріледі; ал орталықтандырылған жағдайда, серіктестіктің жекелеген
құрылымдық бөлімшелері дербес бухгалтерия құрып, балансқа дейінгі есеп
жұмысының барлық цикілін толығын мен аяқтап, кәсіпорынға тек балансты
жасауға тиісті мәліметтерді береді;
- ішкі өндірістік бақылау. Серіктестік ішкі өндірістік бақылау
жүйесінің қандай болуын және олардың басты элементтерін анықтап, олардың
ішінен алғашқы есептік құжаттарды жасап және рәсімдеп отыратын жауапты
тұлғаларды белгілеп бөліп отыруын, олардың есеп қызыметінде дер кезінде
берілуін және т.б. осы сияқты мәселелерін шешеді. Әр бір қызыметкерлердің
жауап беретін аясы мен міндеттері айхындалады.
Есеп саясатын негіздеу және таңдау кезінде барынша жалпы танылған
талаптар мен қағидалар басшылыққа алынады және оны сақтаған жағдайда
серіктестік үшінде, жалпы республика бойынша да шаруашылық жағдайына
беиімделген есеп саясатын қалыптастыру мүмкіндігі туады. Есеп саясатын
құрудың негізгі қағидалары мен талаптары № БЕС жан-жақты берілген. Атап
айтқанда, есеп саясатын әзірлеген кезде кәсіпорын өз мүліктері мен
міндеттемелерін басқа серіктестіктің мүліктері мен міндеттемелерінен бөліп
көрсетуі тиіс (яғни, мүліктік жеке дараланған қағидасы бойынша), кәсіпорын
өзінің көз жетерлік болашақ кезеңінде өз қызыметін жалғастыруда көздейтін
болса, яғни өз қызыметін тоқтату жөнінде ниетінің жоқтығын білдірсе, онда
толасыздық, үздіксіздік қағидасын сақтағаны болып табылады, серіктестік
өзі таңдап алған бухтерлік есепті жүргізудің тәсілін жүйелі пайдаланып, тек
тиімді түзетулерді ғана жасап отырса, онда ол жүйелік қағидасын сақтағаны,
ал егерде серіктестікте орын алған барлық шаруашылық фактілерін сол
кезеңіне жатқызатын болса, онда мерзімділігі анықталған (белгіленген)
қағидасын ұстағаны болып табылады. Бұдан басқа, мынадай талаптарды да
ұстағаны жөн, атап айтқанда:
- шаруашылық қызыметінің барлық фактілерін бухгалтерлік есепте
толығымен көрсету;
- сақтық жағдайын ұстау керек, яғни бухгалтерлік есепте жоғалту
(шығыстар) мен пассивтерді көрсетуге дайын болуы тиіс, активтер мен
табыстарға қарағанда;
- шаруашылық нысанының басымдылық мазмұнын, яғни шаруашылық
қызыметінің барлық фактілерін есепте көрсетілуін қамтамасыз ету керек,
демек оның тек құқықтық негізін ғана емес, сонымен қатар, пайда болған
шаруашылық ахуалын, оның экономикалық мазмұнында қамтуы керек;
- қайшылықсыз деп әр қилы есеп түрлерінен қалыптасқан мәліметтердің
сәйкестілігін бухгалтерлік есеп беру көрсеткіштерінің және синтетикалық,
аналитикалық есеп мәліметтерінің ұқсастылығын айтады;
- ұйымдылық (рационалдық) серіктестіктің көлемімен, оның қызымет
масштабына лайықты келетін есепті жүргізудің қолайлығын білдіреді.
Аталған қағидалар мен талаптар кез келген ксіпорынның есептік саясатын
әзірлеу барысында оның негізін құрайды. Егер де олар толығымен сақталмаса,
оның бухгалтерлік есепті жүргізудің дұрыс еместігі ретінде танылуы және
серіктестіктің мәліметтерінің бұрмалануы мүмкін. [23.7 – 16 бет]
Серіктестіктің құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті жүзеге асыруға
кәсіпорынның бас бухгалтері басшылық етеді. Серіктестік активтердің
меншікті капиталдың, міндеттемелердің және олармен жасалған шаруашылық
операцияларының екі жақты жазу тәсілімен бухгалтерлік есеп шоттарының бас
жоспары мен сәйкестендіріліп бухгалтерлік есебін жүргізген. Серіктестік
бухгалтерлік есеп 1.С. 7,7 “Бухгалтерия ” програмасы бойынша жұмыс
істемейді, Ехсеl програмасы бойынша жұмыс істейді.
2-бөлім “Контал” жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде еңбекақы төлеудің
есебі.
2.1 Еңбекерлердің құрамының есебі
“Контал” серіктестігінің шаруашылық қызметін жасаудың процесінде
қызметкерлерді жұмысқа қабылдап және жұмыстан шығарып отырады, яғни олардың
сандары өзгереді, демек жұмыс барысында әртүрлі ауыз-түйістер болып тұрады.
Қызметкерлердің құрамдық өзгерісінің есебін кадырлар бөлімі (кадрлар
жөніндегі инспектор немесе басшы осыған өкілетті етіп қойған басқа бір
адам) жүргізеді, ол бүкіл субъектідегі және оның құрылымдық
бөлімшелеріндегі қызметкерлердің санын және оның өзгеру себептерін,
жынысын, жас мөлшерін, категорияларын, кәсіптерін, қызмет орындарын,
мамандықтарын, біліктілігін, жұмыс стажын, білім және басқа белгілерін
есепке алады. [23,350 бет]
Жұмыс беруші қабылдаған кезде ( заңды немесе жеке тұлға, еңбеккер мен
еңбек қатынасын қалыптастырады ) еңбеккерлермен өзара тікелей жеке еңбек
келісім-шарттарын жасайды.
Жеке еңбек келісім шарты – жұмыс беруші мен еңбеккерлер арасындағы
жазбаша түріндегі келісім, онда жұмыс орны, келісім шарттың мерзімі, еңбек
тәртібінің жағдайы, демалысы, жалақысы, еңбекті қорғаудың басқа да
мәселелері туралы сұрақтар қарастырылады. Әдетте, жалақысының деңгейі жұмыс
беруші белгілейді және ол жеке еңбек келісімшартында тіркеледі.
Жеке еңбек келісім - шарты бойынша тараптардың жауапкершілігі,
міндеті, құқықтары белгіленеді. Жеке еңбек келісімшартында өндіріс
саласының кемшіліктері, нақты міндеті, жұмыс берушінің қаржылық мүмкіндігі,
бір сөзбен айтқанда, шарттың мазмұны мен сипаты ашылады. Дегенмен де
келісім-шартқа “Қазақстан Республикасының еңбек туралы” заңының 7,8 және 9
баптары еңгізілуі тиіс. [ 4.1-2-бет]
Кез келген 16 жасқа толған азамат, осындай жеке еңбек шартын жасауға
құқылы, ал егерде ата-анасы рұқсат берсе, онда ол 15 жастан және өте сирек
14 жастан еңбек етуі мүмкін.
Жеке еңбек келісім-шартында мыналар қарастырылады:
- белгісіз мерзімге;
- белгілі мерзімге;
- белгілі бір жұмыс орнына, белгілі уақытқа;
- еңбеккерлер жоқ болған жағдайда оның жұмысын уақытша
атқаруға.
Заңда келісім-шарттың максимальды және минимальды мерзімі
белгіленбеуі мүмкін. Егер де жеке еңбек келісім-шартында мерзімі айтылмаса,
онда ол белгісіз мерзімге қабылданған болып саналады. Жеке еңбек келісім –
шарты екі данада жазбаша түрде жасалады және оған екі жақ-та қол қояды.
Оның бір данасы жұмысқа тұрушы еңбеккерге беріледі. Еңбеккер өз қызметіне
келісім-шартта көрсетілген күнннен бастап кіріседі, онда оның нақты жұмысқа
шыққан күні есептелінеді.
Жеке еңбек келісім-шартын жасау үшін жұмыс беруші жұмыскерден
(қызметкерден) еңбек кітапшасын, жеке төлқұжатын, жеке әлеуметтік кодын,
зейнеткерлік келісім-шартын, білімі туралы құжатын талап етуге құқылы. Жеке
еңбек келісім-шарты не қол қойылған соң, жұмыс беруші бұйрық шығаруы тиіс.
“Контал”жауапкершілігі шектеулі серіктестік басшысы қол қойған
бұйрық (өкім) қызметкерге хабарланып, одан қол хат алынады. Кадрлар бөлімі
жұмысқа қабылдау туралы бұйрықтың (өкімнің) негізінде жеке карточкасын
толтырады, жұмысқа қабылданғаны туралы еңбек кітапшасын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz