Сhlorella vulgaris клеткасының тіршілік ету қабілетіне сақтау ұзақтылығының әсері
КІРІСПЕ 3
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ 4
1.1 Сhlorella балдырының табиғатта таралуы мен маңызы 4
1.2 Микробалдырлардың коллекциялық дақылын сақтау әдістері 9
2 ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ 17
2.1 Зерттеу материалдары 17
2.2 Сhlorella vulgaris дақылын дақылдау және өсіру 17
2.3 Сhlorella vulgaris дақылын ангидробиоз жағдайына ауыстыру әдісі 17
2.4 Өлі және тірі клеткаларды анықтау әдісі 18
3. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ МЕН ТАЛДАУЛАР 19
3.1. Микробалдырларды ангидробиоз жағдайына көшіру. 19
3.2 Ангидробиоз жағдайындағы Сhlorella vulgaris дақылының реактивациясы 20
3.3 Ангидробиоз жағдайында Сhlorella vulgaris дақылын сақтау 23
ҚОРЫТЫНДЫ 25
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 26
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ 4
1.1 Сhlorella балдырының табиғатта таралуы мен маңызы 4
1.2 Микробалдырлардың коллекциялық дақылын сақтау әдістері 9
2 ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ 17
2.1 Зерттеу материалдары 17
2.2 Сhlorella vulgaris дақылын дақылдау және өсіру 17
2.3 Сhlorella vulgaris дақылын ангидробиоз жағдайына ауыстыру әдісі 17
2.4 Өлі және тірі клеткаларды анықтау әдісі 18
3. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ МЕН ТАЛДАУЛАР 19
3.1. Микробалдырларды ангидробиоз жағдайына көшіру. 19
3.2 Ангидробиоз жағдайындағы Сhlorella vulgaris дақылының реактивациясы 20
3.3 Ангидробиоз жағдайында Сhlorella vulgaris дақылын сақтау 23
ҚОРЫТЫНДЫ 25
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 26
Микроорганизмдерді ұзақ сақтау –көптеген зерттеу әдістерінің көмегімен шешілетін күрделі және үлкен мәселе.
Дақылдарды сақтаудың бір әдісі ангидробиоз болып саналады. Ангидробиоз – организмдердің тірішілік құрылымдарының бұзылуынсыз терең дегидратация жағдайына өтіп, қайта суландыру кезінде белсенді тірішілік қабілетін қалпына келтіру қабілеттілігін сақтау мүмкіншілігі болып саналады. Ангидробиозды әртүрлі объектілерді кең зерттеу отырып толық түсіндіруге болады. Бактерия, ашытқы клеткаларының, жануарлар мен адам клеткалары мен ұлпаларының, және тұқым мен споралардың анабиотикалық жағдайлары көп зерттелген. Фотосинтездеуші организмдер тіптен зерттелмеген, соның ішінде микробалдырлар мен цианобактериялар.
Хлорелла – микробалдырлардың маңызды өкілінің бірі болып саналады. Хлорелла Дүние жүзілік мұхит суында 3,5 млрд. жыл бұрын пайда болды, тек 1,5 млрд. жылдан кейін алғашқы жер өсімдіктері пайда бола бастады. Біздің планетамызда болған ешқандай климат оған әсер ете алмады. Көптеген жануар мен өсімдіктер патшалығы уақыт тосқауылдарына төтеп бере алмады. Ал хлорелла дамудың өз шыңына шықты, себебі қазіргі таңда хлорелладан асқан ең жақсы толыққанды жануарлар үшін азық жоқ.
Жануарлар әлемінде көптеген түрлері хлорелланы өз азық ретінде – қарапайымдардан бастап шаянтәрізділер мен балықтар, құрлықта тіршілік ететін жануар мен ауылшаруашылығында пайдаланатын жануарларда пайдаланады.
Сондықтан біздің мақсатымыз биотехнологияның маңыздың объектілерінің бірі хлорелла клеткасын ангидробиоз жағдайында сақтап, және олардың қызметін қолайлы жағдайда қайта қалпына келтіру мүмкіншіліктерін зерттеу болып саналады.
Дақылдарды сақтаудың бір әдісі ангидробиоз болып саналады. Ангидробиоз – организмдердің тірішілік құрылымдарының бұзылуынсыз терең дегидратация жағдайына өтіп, қайта суландыру кезінде белсенді тірішілік қабілетін қалпына келтіру қабілеттілігін сақтау мүмкіншілігі болып саналады. Ангидробиозды әртүрлі объектілерді кең зерттеу отырып толық түсіндіруге болады. Бактерия, ашытқы клеткаларының, жануарлар мен адам клеткалары мен ұлпаларының, және тұқым мен споралардың анабиотикалық жағдайлары көп зерттелген. Фотосинтездеуші организмдер тіптен зерттелмеген, соның ішінде микробалдырлар мен цианобактериялар.
Хлорелла – микробалдырлардың маңызды өкілінің бірі болып саналады. Хлорелла Дүние жүзілік мұхит суында 3,5 млрд. жыл бұрын пайда болды, тек 1,5 млрд. жылдан кейін алғашқы жер өсімдіктері пайда бола бастады. Біздің планетамызда болған ешқандай климат оған әсер ете алмады. Көптеген жануар мен өсімдіктер патшалығы уақыт тосқауылдарына төтеп бере алмады. Ал хлорелла дамудың өз шыңына шықты, себебі қазіргі таңда хлорелладан асқан ең жақсы толыққанды жануарлар үшін азық жоқ.
Жануарлар әлемінде көптеген түрлері хлорелланы өз азық ретінде – қарапайымдардан бастап шаянтәрізділер мен балықтар, құрлықта тіршілік ететін жануар мен ауылшаруашылығында пайдаланатын жануарларда пайдаланады.
Сондықтан біздің мақсатымыз биотехнологияның маңыздың объектілерінің бірі хлорелла клеткасын ангидробиоз жағдайында сақтап, және олардың қызметін қолайлы жағдайда қайта қалпына келтіру мүмкіншіліктерін зерттеу болып саналады.
1. Александров В.Я. Клетки, макромолекул и температура. – Л. Наука, 1985.-329с.
2. Алов И.А., Брауде А.И., Аспиз М.Е. Основы функциональной морфологии клетки. –М.: Медицина, 1989.- 344с.
3. Аркадьев З.А. Факторы влияющие на жизнеспособность и свойства микроорганизмов при различных методах хранения //Биол. Науки. -1983.-4-С93-105.
4. Бекер М.Е. К вопросу о модели биомембран в связи с проблемой анабиоза. //Микробиологический синтез аминокислот. –Рига: Зинатне, 1977. –С19-53.
5. Бекер М.Е. Современные представлении об анабиозе микроорганизмов //Торможение жизнедеятельности клеток. –Рига: Знатнее, 1987.С9-19.
6. Бекер М.Е. Ообезвоживание микробной биомассы и экстроцеллюлярных метаболитов. – Рига: Зинатне, 1967. –С74-77.
7. Бекер М.Е., Дамберг Б.Э., Рапопорт А.И. Анабиоз микроорганизмов. –Рига: Зианте, 1981. -252с.
8. Бекер М.Е., Райпулис Е.П. Живая клетка и ее жизнедеятельность. //Биотехнология. –М: ВО «Агропромиздат», 1990. –С7-41.
9. Бергельсон Л.Д.Биологические мембраны. – М.: Наука, 1975. -182с.
10. Бернал Дж. Возникновение жизни. –М.: Мир, 1969. -356с.
11. Бирюзова В.И., Рапопорт А.И. Криофрактографическое исследование структуры дрожжевых клеток, находящихся в анабиотическом состоянии //Микробиология. -1978. –XLXVII. Вып.2.- С. 300-306с.
12. Вентыня Э.Ю., Саулите Л.А., Рапорт А.И., Бекер М.Е. Электронно-микроскопическое изучение дрожжей, находящихся в состоянии анабиоза и реактивирующихся из этого состояния // ямикробиология. 1984.-53, вып.4. –С658-664.
13. Генкель П.А., Левина В.В. Защитные реакции некоторых водорослей на действие неблагоприятных условии окружающей среды.//Журнал общей биологии. 1975. –ХХХVІ, вып. 1.С82-89.
14. Голдовский А.М. Основы учения о состоянии организмов. – Л.: Наука, 1977- С10-70.
15. Голдовский А.М.Анабиоз. – Л.: Наука, 1981. –С18-50.
16. Дуда В.И. Анабиоз. Бактериальных спор//Эксперим. Анабиоз: Тез. Док. ІІ Всесоюз. Конф. По анабиозу. –Рига, 1984. –С14-15.
17. Зикманис П.Б., Лайвеникс М.Г., Аузиня Л.П., Кулаев И.С., Беккер М.Е. Взаимосвязанность при обезвоживании дрожжей Saccharomyces cerevisiae //Микробиология – 1985. -54, вып.3.- С406-409.
18. Виноградова К.Л. Цикл развития Chlorophyta и некоторые вопросы их эволюции. Ботан. Журн. 1976. №8, С1041-1046.
19. Водоросли //Справ. Киев 1969. 605 с.
20. Воронихин Н.Н. К флоре водорослей Казахской ССР. Алматы.// Вестник АН КАЗССР, 1947, №9.
21. Воронцов В.В., Люфанов Л.Е. В сокровищнице земных недр. М.:Наука, 1966.
22. Гаель А.Г. Штина Э.А. Водоросли в степных песках и их роль в формировании почв.//Почвоведение. 1974. №6
23. Гваладзе Г.Е., Гаметы, оплодотворение и половое размножение у растений. М.: Знание, 1961. С3-34 .
24. Горюнова С.В. Водоросли как прдуценты биологически активных веществ // В сб. Методы изучения и практического использования почвенных водорослей. Киров, 1972.
25. Гранов Б.В. Титанова Н.Н. Коллекция культур водорослей. Лабораторная микробиология биологического института Ленинградского университета.
26. Герасименко Л.М. коллекционных культур синезеленых водорослей института микробиологий.
27. Владимирова М.Г. Маркенова А.Г. Коллекционных культур одноклеточных водорослей института «Физиология растений АН СССР».
28. Андреева В.М. Род Сhlorella// Ленинград, «Наука» 1975-110с.
29. Исследование анабиоза у водорослей «Альгология» 1992-3, №3 15С-21.
30. Сиренко Л.А., Кондратьева А.И. Бактерии-спутники в культурах цианопрокариот и зеленых водорослей «Гидробиологический журнал 2001. Т.37. №С154-63.
31. Тиберкевич Н.Я.,Сакаевич А.И. Бактерии – спутники в культурах цианопрокариот и зеленых водорослей. // Гидробиологический журнал – 2001. Т.37 №С154-63.
32. Gupta R.S., Changwal M.L. Biotechnology of mass production of Spirulina and Arthrospira in flesh water // Spirulina ETTA Nat. symp. MCRC. - Madras,
33. India. - 1992. - N 8. - P. 125-128.
33. Costa J.A. Colla L. M., Duarte F. P. Improving Spirulina platensis biomass yield using a feed-batch process // Bioresour. Technol. - 2004. - N 3. - P.237-241.
34. Peschek G.A., Obinger С, Paumann M. The respiratory chain of blue gree-algae (Cyanbacteria) // Physiol. Plant. - 2004, Vol. 120. - P. 358.-369.
35. Castenholtz R.W. Species usage, concept and evolution in the cyanobacteria (blue green-algae) // Ibid. - 1992, Vol. 28. - P 737-745.
36. Vekli Z., Salsbury N. J., Chapman D. Physical studies of phospholipids. XII. Nuclear magnetic resonance studies of molecular motion in some pure lecithin-water systems/ -Biochim. Biophys. Acta. – 1969. - 183, N. 3. - P. 434 – 446.
37. Sussman A. S., Halvorson H. O. Spores: their dormancy and germination. New York – London, Harper and Row. – 1966. - 354 p.
38. Clegg G. S. Metabolic studies of cryptobiosis in encysted embryos of Artemia salina. – Compar. Biochem. Physiol. – 1967. - 20, N. 3. - P. 801 – 809.
39. Lees A. D. Insect diapause in relation to the environment. – In: Cryptobiotic stages in biological systems. Ed. By N. Grossowicz, S. Hestrin, A. Reynan. New York, Elsevier. – 1961. - P. 120 – 131.
40. Gundy S. D. van. Factors in survival of nematodes. – Ann. Rev. Phytopathol. – 1965. – N. 3. - P. 43 – 68.
41. Leder I. G. Interrelated effects of cold shock and osmotic pressure on the permeability of the Escherichia coli membrane to permease accumulated substrates // J. Bactetiol. – 1972. - 111, N. 1. - P.211 – 219.
2. Алов И.А., Брауде А.И., Аспиз М.Е. Основы функциональной морфологии клетки. –М.: Медицина, 1989.- 344с.
3. Аркадьев З.А. Факторы влияющие на жизнеспособность и свойства микроорганизмов при различных методах хранения //Биол. Науки. -1983.-4-С93-105.
4. Бекер М.Е. К вопросу о модели биомембран в связи с проблемой анабиоза. //Микробиологический синтез аминокислот. –Рига: Зинатне, 1977. –С19-53.
5. Бекер М.Е. Современные представлении об анабиозе микроорганизмов //Торможение жизнедеятельности клеток. –Рига: Знатнее, 1987.С9-19.
6. Бекер М.Е. Ообезвоживание микробной биомассы и экстроцеллюлярных метаболитов. – Рига: Зинатне, 1967. –С74-77.
7. Бекер М.Е., Дамберг Б.Э., Рапопорт А.И. Анабиоз микроорганизмов. –Рига: Зианте, 1981. -252с.
8. Бекер М.Е., Райпулис Е.П. Живая клетка и ее жизнедеятельность. //Биотехнология. –М: ВО «Агропромиздат», 1990. –С7-41.
9. Бергельсон Л.Д.Биологические мембраны. – М.: Наука, 1975. -182с.
10. Бернал Дж. Возникновение жизни. –М.: Мир, 1969. -356с.
11. Бирюзова В.И., Рапопорт А.И. Криофрактографическое исследование структуры дрожжевых клеток, находящихся в анабиотическом состоянии //Микробиология. -1978. –XLXVII. Вып.2.- С. 300-306с.
12. Вентыня Э.Ю., Саулите Л.А., Рапорт А.И., Бекер М.Е. Электронно-микроскопическое изучение дрожжей, находящихся в состоянии анабиоза и реактивирующихся из этого состояния // ямикробиология. 1984.-53, вып.4. –С658-664.
13. Генкель П.А., Левина В.В. Защитные реакции некоторых водорослей на действие неблагоприятных условии окружающей среды.//Журнал общей биологии. 1975. –ХХХVІ, вып. 1.С82-89.
14. Голдовский А.М. Основы учения о состоянии организмов. – Л.: Наука, 1977- С10-70.
15. Голдовский А.М.Анабиоз. – Л.: Наука, 1981. –С18-50.
16. Дуда В.И. Анабиоз. Бактериальных спор//Эксперим. Анабиоз: Тез. Док. ІІ Всесоюз. Конф. По анабиозу. –Рига, 1984. –С14-15.
17. Зикманис П.Б., Лайвеникс М.Г., Аузиня Л.П., Кулаев И.С., Беккер М.Е. Взаимосвязанность при обезвоживании дрожжей Saccharomyces cerevisiae //Микробиология – 1985. -54, вып.3.- С406-409.
18. Виноградова К.Л. Цикл развития Chlorophyta и некоторые вопросы их эволюции. Ботан. Журн. 1976. №8, С1041-1046.
19. Водоросли //Справ. Киев 1969. 605 с.
20. Воронихин Н.Н. К флоре водорослей Казахской ССР. Алматы.// Вестник АН КАЗССР, 1947, №9.
21. Воронцов В.В., Люфанов Л.Е. В сокровищнице земных недр. М.:Наука, 1966.
22. Гаель А.Г. Штина Э.А. Водоросли в степных песках и их роль в формировании почв.//Почвоведение. 1974. №6
23. Гваладзе Г.Е., Гаметы, оплодотворение и половое размножение у растений. М.: Знание, 1961. С3-34 .
24. Горюнова С.В. Водоросли как прдуценты биологически активных веществ // В сб. Методы изучения и практического использования почвенных водорослей. Киров, 1972.
25. Гранов Б.В. Титанова Н.Н. Коллекция культур водорослей. Лабораторная микробиология биологического института Ленинградского университета.
26. Герасименко Л.М. коллекционных культур синезеленых водорослей института микробиологий.
27. Владимирова М.Г. Маркенова А.Г. Коллекционных культур одноклеточных водорослей института «Физиология растений АН СССР».
28. Андреева В.М. Род Сhlorella// Ленинград, «Наука» 1975-110с.
29. Исследование анабиоза у водорослей «Альгология» 1992-3, №3 15С-21.
30. Сиренко Л.А., Кондратьева А.И. Бактерии-спутники в культурах цианопрокариот и зеленых водорослей «Гидробиологический журнал 2001. Т.37. №С154-63.
31. Тиберкевич Н.Я.,Сакаевич А.И. Бактерии – спутники в культурах цианопрокариот и зеленых водорослей. // Гидробиологический журнал – 2001. Т.37 №С154-63.
32. Gupta R.S., Changwal M.L. Biotechnology of mass production of Spirulina and Arthrospira in flesh water // Spirulina ETTA Nat. symp. MCRC. - Madras,
33. India. - 1992. - N 8. - P. 125-128.
33. Costa J.A. Colla L. M., Duarte F. P. Improving Spirulina platensis biomass yield using a feed-batch process // Bioresour. Technol. - 2004. - N 3. - P.237-241.
34. Peschek G.A., Obinger С, Paumann M. The respiratory chain of blue gree-algae (Cyanbacteria) // Physiol. Plant. - 2004, Vol. 120. - P. 358.-369.
35. Castenholtz R.W. Species usage, concept and evolution in the cyanobacteria (blue green-algae) // Ibid. - 1992, Vol. 28. - P 737-745.
36. Vekli Z., Salsbury N. J., Chapman D. Physical studies of phospholipids. XII. Nuclear magnetic resonance studies of molecular motion in some pure lecithin-water systems/ -Biochim. Biophys. Acta. – 1969. - 183, N. 3. - P. 434 – 446.
37. Sussman A. S., Halvorson H. O. Spores: their dormancy and germination. New York – London, Harper and Row. – 1966. - 354 p.
38. Clegg G. S. Metabolic studies of cryptobiosis in encysted embryos of Artemia salina. – Compar. Biochem. Physiol. – 1967. - 20, N. 3. - P. 801 – 809.
39. Lees A. D. Insect diapause in relation to the environment. – In: Cryptobiotic stages in biological systems. Ed. By N. Grossowicz, S. Hestrin, A. Reynan. New York, Elsevier. – 1961. - P. 120 – 131.
40. Gundy S. D. van. Factors in survival of nematodes. – Ann. Rev. Phytopathol. – 1965. – N. 3. - P. 43 – 68.
41. Leder I. G. Interrelated effects of cold shock and osmotic pressure on the permeability of the Escherichia coli membrane to permease accumulated substrates // J. Bactetiol. – 1972. - 111, N. 1. - P.211 – 219.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Биология факультеті
Микробиология кафедрасы
Бітіру жұмысы
СHLORELLA VULGARIS КЛЕТКАСЫНЫҢ ТІРШІЛІК ЕТУ ҚАБІЛЕТІНЕ САҚТАУ
ҰЗАҚТЫЛЫҒЫНЫҢ ӘСЕРІ
Орындаған:
4 курс студенті _______________ Кобенкулова М.А.
Ғылыми жетекшісі: _______________ Акмуханова Н.Р.
б.ғ.к.,доцент
Норма бақылаушы _______________ Бектилеуова Н.К.
Кафедра меңгерушісінің
рұқсатымен қорғауға
жіберілді
б.ғ.д.,профессор ______________ Мукашева Т.Д.
Алматы, 2011
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ 4
1.1 Сhlorella балдырының табиғатта таралуы мен маңызы 4
1.2 Микробалдырлардың коллекциялық дақылын сақтау әдістері 9
2 ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ 17
2.1 Зерттеу материалдары 17
2.2 Сhlorella vulgaris дақылын дақылдау және өсіру 17
2.3 Сhlorella vulgaris дақылын ангидробиоз жағдайына ауыстыру 17
әдісі
2.4 Өлі және тірі клеткаларды анықтау әдісі 18
3. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ МЕН ТАЛДАУЛАР 19
3.1. Микробалдырларды ангидробиоз жағдайына көшіру. 19
3.2 Ангидробиоз жағдайындағы Сhlorella vulgaris дақылының 20
реактивациясы
3.3 Ангидробиоз жағдайында Сhlorella vulgaris дақылын сақтау 23
ҚОРЫТЫНДЫ 25
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 26
КІРІСПЕ
Микроорганизмдерді ұзақ сақтау –көптеген зерттеу әдістерінің көмегімен
шешілетін күрделі және үлкен мәселе.
Дақылдарды сақтаудың бір әдісі ангидробиоз болып саналады. Ангидробиоз
– организмдердің тірішілік құрылымдарының бұзылуынсыз терең дегидратация
жағдайына өтіп, қайта суландыру кезінде белсенді тірішілік қабілетін
қалпына келтіру қабілеттілігін сақтау мүмкіншілігі болып саналады.
Ангидробиозды әртүрлі объектілерді кең зерттеу отырып толық түсіндіруге
болады. Бактерия, ашытқы клеткаларының, жануарлар мен адам клеткалары мен
ұлпаларының, және тұқым мен споралардың анабиотикалық жағдайлары көп
зерттелген. Фотосинтездеуші организмдер тіптен зерттелмеген, соның ішінде
микробалдырлар мен цианобактериялар.
Хлорелла – микробалдырлардың маңызды өкілінің бірі болып саналады.
Хлорелла Дүние жүзілік мұхит суында 3,5 млрд. жыл бұрын пайда болды, тек
1,5 млрд. жылдан кейін алғашқы жер өсімдіктері пайда бола бастады. Біздің
планетамызда болған ешқандай климат оған әсер ете алмады. Көптеген жануар
мен өсімдіктер патшалығы уақыт тосқауылдарына төтеп бере алмады. Ал
хлорелла дамудың өз шыңына шықты, себебі қазіргі таңда хлорелладан асқан ең
жақсы толыққанды жануарлар үшін азық жоқ.
Жануарлар әлемінде көптеген түрлері хлорелланы өз азық ретінде –
қарапайымдардан бастап шаянтәрізділер мен балықтар, құрлықта тіршілік
ететін жануар мен ауылшаруашылығында пайдаланатын жануарларда
пайдаланады.
Сондықтан біздің мақсатымыз биотехнологияның маңыздың объектілерінің
бірі хлорелла клеткасын ангидробиоз жағдайында сақтап, және олардың
қызметін қолайлы жағдайда қайта қалпына келтіру мүмкіншіліктерін зерттеу
болып саналады.
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1. Сhlorella балдырларының табиғатта таралуы мен маңызы.
Жалпы сипаттамасы. Жасыл балдырлар табиғатта жиi кездесетін,
кең тараған организмдер. Олардың 13000-20000-ға дейiн түрі
бар. Бұлардың iшiнде барлық құрылымдық құрылыстар кездеседi [1].
Олар бiр клеткалы, ценобиольды, қауымды көп клеткалы микро және
макроскопты құрылысты организмдер. Алуан түрлігіне қарамастан, бұлардың
бiр-бiрiне көптеген ұқсастық белгiлерi бар. Өздерінің аттарына байланысты
хлоропластың түсі жоғары сатыдағы өсiмдiктep сияқты таза жасыл болып
келедi. Түстерінің таза жасыл болуы хлорофиллдің а және в пигменттерiмен
қосымша каротиннің (C40Hs6) қызғылт-сары, лютеиннің (С40Н5602) сары,
виолаксангиннің (C40H5604) күлгін, зеаксантиннің (C40H5604) сарғыш,
неоксантинмен антераксантин бояулары болады [2].
Хлорофилл басқа пигменттерге қарағанда басым. Тiршiлiк жағдайының
өзгеруіне, даму ерекшелiктерiне байданысты кей уақытта гематохромның қызыл
бояуы жасыл бояуды басып кетедi, осыған байланысты талломның түci қызыл
түске боялады.
Көпшілік жасыл балдырларда цитоплазманың сыртын мембрана
қабаты қаптап жатады. Клетка жамылғылары балдырларда әр түрлi.
Кейбіреулерінде сыртында тек плазмолеммасы (Quadrichlolris,
Pedinomonas екінші біреулерінде перипластқа ұқсас қабықшасы болады. Мұндай
құрылымды организмдер метаболизм құбылысына ұшырайды. Клетка қабықшасы
пектинді не целлюлозды не аралас келеді. Iшкi клетка қабықшасы
целлюлозадан, сыртқысы пектиннен тұратындары да жиі кездеседi. Электрондық
микроскоппен қарағанда Наеmatococcus түpiндe клетка қабықшасы төрт, ал
Chlamydomonas renhardtii-де жетi қабаттан тұратындығы байқалады. Кейбiр
Дуналиелла сияқты қарапайым жасыл балдырларда оқшауланған клетка
қабықшасы болмайды. Оларда клетка қабықшасы протоплазма қабатының
тығыздалып келген бөлiмi плазмалемма не перипластан тұрады [4].
Ocdogonium сияқты түрлерiнде кyтикyладан тұратын қатты қосымша
клетка қабықшасы болады. Bryopsida1is қатарында клетка қабықшалары темір,
кальций тұздарымен безендiрiлген. Протопласт әдетте клетканың қабырғалық
қабатына қарай орналасады да, клетканың орталық бөлiмiн клетка шырынына
толы ipi вакуоль алып жатады. Вакуоляны тонопласт қабаты қоршап тұрады.
Протоплазмада бiр не бірнеше хлоропластары болады. Ол өсімдік түріне қарай
пластинка, лента, жұлдыз, дән тәрізді және тағы басқа да пішінді болып
келеді.
Хлоропластың құрылысы жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің хлоропластарына ұқсас
болады [5].
Кейбiр жасыл балдырлар клеткалары саңылау тесіктерден шығатын
плазмадесалар арқылы клеткаларға байланысып жатады. Клеткасы көбінесе бiр
ядролы, кейде көп ядролы, көпшiлiк уақытта ядро клетканың орталық
бөлiмiнде орналасады, кейде вакуоля қуысының жанына тақау жатады. Мұндайда
ядроны айналасындағы протоплазмадан клетканың
қабырғалық қабатындағы протоплазмаға қарай созылған протоплазма
жiпшелерi ұстап тұрады. Ядроның ядрошығы болады, олардың саны
әр түрінде түрлiше 1-100 дейін барады [6].
Монада құрылымды түрлерiнде көзшесi, жиырылғыш вакуолясы және
eкi талшығы болады. Көзшесi хлоропластаның ішінде орналасады,
оның эвгленалы балдырлар сияқты қозғалғыш аппараттармен ешқандай
байланысы болмайды. Талшықтарының саны екі, төрт, кейде көп, ұзындықтары
мен атқаратын қызметі құрылысы әр уақытта бiрдей, жасыл
балдырлардың iшiнде аздаған түрлерiнде бiр ғана талшығы болады. Мoнaдa
құрылымды балдырлар талшығының түбiнде Гольджи аппараты орналасады. Ал
қозғалмайтын түрлерiнде ол ядроның маңында жатады. Диктиотосома клетка
жамылғысын синтездеуге және клетканың секрециялық қызметіне қатысады [7].
Митохондриялардың саны бiрден бiрнешеуге дейін барады, көлемі әр
түрлi, көбiнесе пластинка пiшiндес. Энергия көзi больш есептeледi.
Эндоплазматикалық, ретикулюм клеткада бiркелкi орналаспайды. Көпшілік
жағдайда көзшенің не хлоропластын не диктосоманың маңында жинақталады.
Эндоплазматикалық комплексін диктиосомамен, митохондримен, хлоропластпен
байланыстары бар. Бұл айтылған органоидтармен бiрге басқа балдырлар
бөлiмiндегiдей цитоплазмада рибосома, пероксисома, сферосома, ломасома,
микротүтікшелер жүйесi болады .
Фотосинтез процестің өнімі peтiндe крахмал, өте сирек май тамшылары
және волютин жиналады. Бұлар көбінесе пиреноидтың маңында жиналады.
Клетканың бөлiнyi, бiр клеткалы организмдерінің көбеюi мен көп клеткалы
балдырлардың өсуінің негiзi болып есептеледi.
Клетканың бөлiнуi митоз және цитокинез процестерінің бiр-бiрiне
үйлесiмдi байланыстылық дәрежесіне қарай бiрiнен кейін бiрi - жүйeлi
(сукцессифтiк), бiр мезгiлде (симультандык) және бiртiндеп (сегрегативтiк)
болып келедi. [7,8].
Көбеюі. Жасыл балдырлар вегетативтік, жыныссыз және жынысты
жолмен кебейеді. Бiр клеткалы формалары клетканың жай екіге бөлiнуi
арқылы, қауымдылары қауым клеткаларының ыдырауы, ескі қауымның iшiнде
жаңа қауымның түзiлyi, жiптесiндi түрлерiнде жіптің бөлшектерге үзiлyi
арқылы вегетативтік жолмен көбейеді. Көпшiлiк жасыл балдырлар акинеттер
құрау жолымен, кейде бip және көп клеткалы сабақтарымен ризоидтарында пайда
болатын түйнектерi арқылы да көбейеді. Зооспоралар құру арқылы жыныссыз
көбеюі аса көп тараған. Зооспоралар - зооспорангия деп аталатын арнаулы
клеткалардан немесе кез-келген клеткалардан дами бередi. Зооспоралар
түзелмес бұрын клетка iшiлiк заттары бөлшектерге бөлiне бастайды да одан
алмұрт пiшiндi жалаңаш протоплазмалық дене түрінде зооспоралар клетканың
кілегейленуі нәтижесінде сыртқа шығып, бiраз жүзiп жүредi де талшықтарын
тастап қабықшамен қапталады. Одан жаңа дарақ түзiледi. Зооспора құрылымы
жағынан бiр клеткалы монада құрылымды организмге ұқсас бiр ядролы, бiр не
бiрнеше хлоропластасы, қызыл көзшесі, жиырылғыш вакуолясы, 2-4 изоморфты,
изодинамикалық талшықтары болады. Oedogonium зооспорасында талшығы көп.
Кейбiр жасыл балдырлар қозғалмайтын апланоспора мен автоспоралар арқылы
да көбейеді [8,9].
Бұлардың жетiлyi де зооспоралардiкiндей, алайда олардан айырмашылығы
талшықтары болмайды және аналық клетканың ішінде жатып қабықшамен
қапталады. Апланоспораны тарихи дамудың соңғы кезеңiнде зооспорадан шыққан
деп қарауға болады.
Жасыл балдырлар гологамиялық (Dunaliella), изотамиялық
(Cheamydomonas), гетерогамиялық (Еudоriпа), оогамиялык (Volvox),
жене энгогамиялық (Conjugatophyceae) жолдарымен жынысты көбейеді.
Гаметалардың әcipece талшық аппараттарының құрылымы барлық жасыл
балдырларда бiрдей емес. Жыныс органдары морфологиялық жағынан вегетативтiк
клеткадан көпшiлiгiнде айырмашылығы болмайды, тек Dгараrnаldiеllа-да кеш
ұялы гаметангиясының болатындығы байқалған. Кейбіреулерінде жыныс процесi
жойылған, Зигота қалыпты жағдайда планозигота, гипнозигота жағдайларынан
өтеді. Зигота көпшілік уақытта тыныштық жағдайдан кейiн редукциялық
жолмен бөлiнедi. Кейбiр теңіз суларында тiршiлiк ететін түрлерiнде зигота
тыныштық жағдайына ауыспай, редукциялық бөлінуге ұшырамай бiрден жаңа
дарақ түзедi. Сонымен жасыл балдырлардың басым көпшiлiгi вегетативтік
уақытында гаплоидты, кейбiреулерi диплоидты болады. Жасыл балдырлар
гомоталды, гетеротальды және бiр не екі үйлі, сирек оларда деморфизм
құбылысы байқалады [9].
Даму циклі. Жасыл балдырлардың даму циклі көп жақты әр түрлі
эволюция процесцін күрделене түсiп, оның алға қарай дамуына
байланысты әр топтарда өздеріне тән зиготалық,споралық,соматикалық
редукцияға бөліну денгейі әр қайсысында жеке сақталып қалғандығы байқалады.
Ең көп тараған изоморфты және гетероморфты ұрпақ алмасу.
Таралуы: Жасыл балдырлардың басым көпшiлiгi тұщы суларда,
бөгеттерде, батпақтарда, лас суларда, аздаған түрлерi теңіз суларыда
кейбiреулерi ылғалды топырақта, ағаштарың қабықтарында, кейбір бiр
клеткалы, қауымды түрлерi көп клеткалы балдырларға, су астындағы
өсімдіктерге бекiнiп эпифитті тiршiлiк етедi [11].
Жасыл балдырлар жер шарының барлық бөліктерінде, мұздармен қардың
бетінде, таулы жерде қардың үстiнде әр түрлi температурада
кездеседі. Олардың iшiнде термофильдi,мезофильдi және криптофильді түрлерi
де бар. Суда планктон, перифитон және бентос түрлерінде тараған. Сонымен
бiрге бактериялар, саңырауқұлақтар, жоғарғы сатыдағы өсімдіктер, жануарлар
және басқа балдырмен бірігіп, әр түрлi қарым-қатынаста тіршілік етедi.
Басқа организмдерді мекендеген эпибионт және эндобионт құраса,
саңырауқұлақтармен селбесіп қына құрайды. Жасыл балдырлардың паразиті
тiршiлiк ететін өте сирек, ал өздерi басқа паразитті тiршiлiк ететін
организмдердің иесi болады. Жасыл балдырлар суда және құрлықта
тіршілік ететін организмдермен бірге, әр түрлi фитоциноз бен биоценоздардың
құрамына енiп, экосистеманы құрауға қатысады. Кейбір қаулап өсіп
биоценозда басымдылык көрсетеді, судың гүлденуін туғызады, соның
әсерінен су не жасыл, не қызыл түске боялады. Мұндай жағдай топырақта да,
ағаштың қабығында да, қардың бетінде болуы мүмкін [12].
Жалпы жасыл балдырлар жеткiлiктi түрде барлық жарық зерттелмегендіктен
бұрыннан қалыптасқан системаны негізге ала отырып, бұл кітапта 3 класқа
бөлемз. Үшiншi класс ретiнде фондылар қарастырылады. Ал қара балдырлары
жеке бөлім ретінде қаралады.
Сөйтіп, жасыл балдырларды: Сhlorophyceae (voivocaes, Тетrasporales,
Chlorococcales, Ulotrichales, Ulvales, Chaetophorales, Cladophorales,
Dedogoniales), Siphonophyceaae (Bryopsidales, Dasyclad, Siphonocladales),
Conjugatophyceae (Mesotaeniales, Conatozygales, Desmidiales, Zуgnemаtа1еs)
деп 3 класқа 15 қатарға бөледi [13].
Хлорелла - Автоспорадар арқылы жыныссыз көбейеді. Жыныс процесі
оогамиялы, өте сирек кездеседi. Бұл тұқымдас көптеген туыстастан тұрады.
Хлорелла- Ch1оrеlla тұщы суда, дымқыл,жерде, ағаштардың қабығында және
басқа организмдермен селбесіп тiршiлiк етеді. Клетка пішiнi және құрылысы
хлоркокк сияқты бір ядролы, тостағанша немесе қоңырау тәрізді
хлороплатасында бip пиреноиды, целлюлозалы клетка қабығы 6ар 6ip клеткалы
, шар сияқталған организм. Хлорококтан айырмашылығы, зооспора арқылы
кө6еймей , тек қозғалмайтын автоспоралар арқылы көбейетіндігінде.
Автоспоралар аналық клеткадан 4-8-ге дейін түзiлiп, оның қабығаның
жыртылуы арқылы сыртқа босап шығады, Басқа организмдерге қарағанда күй
талғамай тез көбейіп өсе алуына байланысты. Сондықтан шаруашылык маңызы
зор, ол суда тiршiлiк eтeтін жәндіктердің қоры болып есептеледi [14].
Хлорелла ең 6iрiншi тамақ ретінде қолданған микроскопиялы организм,
одан З0-ға жуық түрлі тағам дайындалады. Андижан гидролиз
заводында хлорелланы паста түрінде, үй жануарларына жем ретінде
дайындайды. Аспан әлемiдегi планеталарды меңгеру үшін адамды тамақпен,
оттегімен және басқа да заттармен, қамтамасыз етуде хлорелланың маңызы
ерекше. Хлорелла көп кллеткалы организмдерге қарағанда радиоактивті
сәулелерге берік. Сонымен бірге аспан әлеміне ұшатын космонавтардың
кабиналарын түрлі керексіз заттардан арылту үшін де пайдасы бар.
Хлорелланың болашағы зор 6алдыр, шыны ыдыстарда оңай өсiруге болады.
Жыл сайын табиғатта фотосинтез құбылысының нәтижесінде әлем
бойынша түзiлетiн органикалық заттың 80%-ы су өсімдігінің, оның
iшiнде балдырдың үлесiне тиеді. Олай болса, азық-түлiк мәселесін
шешудің адам баласын тамақпен қамтамасыз етудің бiрден-бiр жолы балдыр
өнімін пайдалану. Балдыр жер бетінде тiршiлiк ететін жоғарғы сатыдағы
өсімдіктерге қараганда анағұрлым тез өсіп, аз уақыттың ішінде көп
мөлшерде биомасса бередi және оның организм үшiн құндылық жағы тамаққа
пайдаланып жүрген өсiмдiктерден кем емес [14].
Балдырларды адамзат баласы өте ерте заманнан бері тамаққа пайдаланып
келеді. Біздің жыл санағанымыздан 850 жылдай бұрын теңіз жағалауында
тұратын кытайлықтардың негізгі тамағының бiрi балдыр болған. Гавай
араларында тұратын халыктар өте ерте заманнан бері тамаққа жарамды тасқа
бекiнiп тiршiлiк ететін балдырларды қапастарға,шығанаққа,теңіз
қалтарыстарына егу арқылы алғаш рет мәдени өсiмдiк түрiнде айналдыра
бастаған. Олар 75-тен астам балдыр түрін тамаққа пайдаланған. Жапондықтар
ipi кәсiптiк балдырларды бұдан бiрнеше жүздеген жылдар бұрын өсiруде. Ондай
балдырлар көп жердi алып жатады да, мол өнім беріп, жақсы кipic енгізеді
[15].
Қазiргi уакытта теңізде және тұщы суларда өсетін 170-тей іpi
балдырларды ғана тамаққа пайдаланады. Олардың 81-қызыл, 54 коңыр, 25-
жасыл, 8 көк-жасыл балдырлар. Олардын ішінде Саuleгра, Моyjstroma,
Еntеrоmоrphа, Ulva жасыл; Lаminагiа, Alaria Еisenia Macrocystis, Ескlonia,
Uпdагiа қоңыр; Sрiгulinа, Nostoc көк-жасыл және Еucheuma, Gelidium,
Gracilaria, Gigаrtina, Раlmaria, Сhondrus, Rhodуmеniа, Рогрhуrа сияқты
қызыл балдырлар басқа балдырларға қарағанда тамаққа жиi пайдаланады. Джерси
аралының тұрғындары балдырды бағалағаны сонша - "балдыр жоқ жерде – нан
жоқ," дейдi . Ява аралының және Боливия елдерінің жергілікті халықтары
Nostoc commune және N.еdule балдырын мейрамдарда, тойларда қат тағам
ретінде пайдаланады. Бұлардан әр түрлі тағамдар даярлайды. Sрirulinа maxima
көк-жасыл балдырын Чад халыкқары ертеден тамаққа пайдаланады. Spiru1ila
балдырын өсipy арқылы, оның әрбiр гектарынан жылына 128 тонна белокты зат
алуға болады. Ол бидай дәнінен алынатын өнімнен бірнеше есе артық.
Мексикада одан әр түрлi дері-дермек алады және кеспе жасайды. Оның
құрамында 60-тан 68%-ға дейiн протеин және А,В,С витаминдері болады.
Ламинария және осы тектес көптеген қоңыр балдырлардың түрлерін тамаққа
жиi қолданады. Теңіз капустасының құрамында 15 процент белок, 0,9 % май
болады. Тамаққа қолданатын теңіздің қызыл және қоңыр балдырларының
құрамында 70%-ке дейiн көмирсу А, В, С, Д, Е, Р, К және тағы басқа толып
жатқан витаминдер бар. Жер бетіндегі өсімдіктерде "А" витамині каротиннiң
құрамында ғана кездессе, балдырларда таза күйiнде болатыны анықталған.
Бұларды көкеніс ретінде пайдалану адамды авитаминоз ауруынан сақтайды.
Хлорелла балдыры барлық витаминге бай, сондықтан оны витаминдер кені деп
есептейді.
Ғалымдардың зерттеyi бойынша 1га балдырлар өсетін жерден алынатын
белокты заттар 25га бидай немесе 10га картоп өсіретін жерден алынатын
белоктың өніміне тең. Егер хлорелла балдырын май үшін өндіретін болса
онда 1 га жерден алынатын өнімнен 10-15тонна май алуға болады, ол
құрлықта өсiрiлетiн майлы өсімдіктердің өнiмiнен 10 есе артық.[13,16]
Күнделiктi тағамның құрамында үнeмi балдыр болса, адамның тамаққа
деген тәбетін ашады, қанның ұюына, ұйыған қан түйіршiктерiнiң пайда
болуына және холестериннiң жиналуына мүмкіндік бермейді. Сонымен қатар
әр түрлi аурудан адамды сақтандырады және организмнiң қорғанышты қасиетін
артырады.
Балдырдың аса бiр құнды қасиетi - басқа организмдерге қарағанда
өзінің бойына әр түрлi көптеген витаминдердi, микроэлменттерді,
антибиотиктерді және тipi организмдер үшiн аса қажетті активтi заттарды
мол жинауында. Осы касиеттеріне байланысты балдырларды медицинада жиi
қолданады.
Балдырдың құрамында адам организміне өте қажетті әр түрлi
микроорганизмдер және макроэлементтер болады, Ол жағынан жер бeтiнде
тiршiлiк ететін жоғарғы сатыдағы өсiмдiктерден анағұрлым бай.
Организмдегі микро және макроэлементтeрдiң тепе-тендік қасиетінің
бұзылуы организмнің анатомиялық және функционалдық жағдайының бұзылуына
әкеп соғады. Соның нәтижесінде организм әр түрлі қолайсыз жағдайларға
душар болады. Жoғaрыда көpceтiлгeн қасиеттеріне байланысты бiраз
балдырларды дәрі - дәрмек алу үшiн және оны тамақ ретінде пайдалану арқылы
әр түрлi ауруға қарсы қолданады. Солардың iшiнде ерте уақыттан берi
ламинария тұқымдасына жататын балдырларды әртүрлі ауруларды емдеу, олардан
сақтану мақсатында жиi пайдаланып келеді. Балдырларды гипертония, бұғақ
қатерлі iciк, шемен буын, ревматизм, ішек құрттарына, ас қорыту, бауыр,
бүйрек, зәр шығару, көру аппараттарына, ұйыған қан түйiршiктeрiн және тағы
басқа ауруларды емдеуге қажетті дері-дәрмек алу үшiн пайдаланады. Сонымен
қатар балдырлардан ipiндi ауруларды емдейтiн дәрiлiк майлар алады.
Балдырдың әсер етпейтін аурулары жоқтың қасы десек артық болмас, оның
организм үшін әсері өте көп және пайдалы [16,17].
2. Микробалдырлардың коллекциялық дақылын сақтау әдістері
Құнды заттарды беретін жаңа клеткалар линияларын жасау үшін эталон
клеткалары бола алатын клеткалар коллекцияларын да сақтау керек. Сонымен,
бірталай теориялық және практикалық мәселелерді шешуге клеткаларды
сақтаудың ыңғайлы әдістері қажет екені сөзсіз. Көптеген жылдар бойы
бастапқы клеткаларды сақтау мақсатымен оларды үзiлiссiз ең қолайлы
жағдайда өсiрудi қолданды. Бiрақ бұнда клеткаларда генетикалық
өзгерiстер өрістеуі ықтимал. Сонымен қатар, бұл еңбек пен қаражат көп
жұмсалатын жұмыс. Клеткалардың өсуін бәсеңдету әдісі. Бұл тәсілдің
мiндетi, клеткалардынң өсу кинетикасын өзгерту, жаңа қоректік ортаға
көшіру уакыт аралығын барынша созу, мысалы 3-4 айға, тiптi бiр жылға
дейін. Қазiр белгiлi факторлардың әсерімен өсудi бәсеңдету өркендер мен
регенеранттарға қолданылады. Өсудi бәсеңдету үшiн ең әрекетті жол, ол
температурамен жарықты төмендету. Температура өсiмдiктiң суыққа
төзiмдiлiгiне қарап iрiктелiп алынады. Мысалы, картоп клеткаларының
коллекциясын сақтағанда температура 100С, ал алма үшiн 10С болады. Әдетге
200-250С температурада өсетін клеткаларға 40-100С, ал 30оС өсетін
клеткаларға 150-200С температура қолайлы [19].
Өcімдіктердің өсуін сонымен қатар қоректік ортаға қосылған
кейбiр заттар тежейді. Мысалы, маннит пен сорбит осмотиктер ретінде,
сахароза жоғары концентрацияда және өсудi тежейтiн арнайы заттар (малеин
қышқылының гидролизі, сукцинаттың 2,2- метилгидразидi, хлорхолинхлорид ,
абсциз қышқылы, п- диметилсукцинамин қышқылы). Өсудi тежеу үшiн
гипоксияны да қолданады, яғни оттегін азайтады. Гипоксияны туғызу үшiн
90% азот пен 10% оттегі қоспасын пайдаланады. Кейде оттегі
концентрациясымен бiрге атмосфера қысымын да төмендетеді.
Қоректік орта сарқылмау және сорғымау үшiн оның көлемiн
ұлғайтады. Сұйық орта қолданылғанда, оған оқтын-оқтын қоректік заттар
қосылып тұрады [20].
Көптеген клеткалардың өcyi осы тәсілдермен қаншама бәсеңдетілсе де,
өсуді мүлдем тоқтату мүмкін емес. Сондықтан өсудi толығымен тоқтату жолы,
ол клеткаларды мұздату.
Клеткаларды мұздатып сақтау әдісі. Мұздатып сақтау (криосақтау) –
клеткаларды қатты мұздатып алып, өте төмен температурада сақтау, мысалы
сұйық азот температурасында (-1960С) ). Бұл клеткалардың генетикалық
сипаттамасы қай мерзiмде болса да тұрақты сақталуына кепіл болады. Бұл
әдіспен әр түрлi материалды сақтауға болады - протопластардан ұрық пен
тұқымға дейін қазiргi уақытта клеткаларды, ұлпа- ларды, мүшелерді қатты
мұздатып сақтау медицина мен мал шаруашылығын- да кеңінен пайдаланылады.
Өте төмен температура жағдайында клеткаларды, меристемаларды, өркен
апекстерін, ұрықты, тозанды сақтауға болады. Бiрақ осындай әр түрлi
объектілерді криосақтау үшiн бiрнеше тәсілдер мен жағдайлар қажет.
Осы әдіс клеткалар суспензиясы үшiн жете зерттеліп дайындалған. Ipi,
вакуолъденген клеткаларға қарағанда мұздатуға майда, меристема тәрізді
клеткалар төзiмдi келедi. Құрылымдары күрделi меристемалар, ұрықтар,
эмбриоидтарға мұздату кездегі әрбір этаптың жағдайларын ерекше бақылау
қажет [21].
Клеткалар суспензиясын мұздатуға дайындағанда меристема тәрізді
клеткаларды неғұрлым көбейту керек. Оған жету үшiн клеткаларды осмотик
қосып ұзақ өсіру, клеткалардың бөлiнуiн барынша синхрондау және жаңа
қоректік ортаға жиi көшiрiп отыру керек. Сонда клеткалардың көлемi
кішірейіп, олардың көбi тipi қалады. Тіршілікке икемдiлiгi кейбiр
аминқышқылдарды қосып өсіргенде, iшiнде қант мөлшері өсу нәтижесінде арта
түседi. Клеткалар суспензиясын дайындағанда өте бiр маңызды жәйт, оның
концентрациясын көтеру, яғни оны қойылту. Мысалы, сәбіз клеткаларының
суспензиядағы тығыздығын 2-3 есе артгырғанда, олардың тiршiлiкке
қабiлеттiлiгi едәуір өскен. Мұздатуға дайындау талаптары әр түрлi
клеткаларға жеке эксперимент бойынша iрiктелiп алынады [22].
Санырауқұлақтардың түрлері дақылының коллекциясын сақтаудың кең тараған
әдісінің бірі, ол-жаңа қоректік орталарға периодты түрде егу. Бірақ
коллекцияның көлемі ұлғайған сайын, бұл мәселе күрделене түсті. Одан басқа
бұл әдіспен сақталған санырауқұлақтар уақыт өте кейбір қасиеттерін
жоғалтуы мүмкін. Соңғы зерттеулер нәтижесінде келесі әдістер қолданыла
бастады. Топырақта ұзақ сақтау, минералды май астындағы орталарда, мұздату
арқылы құрғақ күйінде және т.б. Еріту жылдам жүру керек. Мұздатқан кезде
суспензиядағы споралар, қоректік орталардағы дақылдар және ауадағы споралар
қолданылады.
Gytnosporangiun juniperi-virgnianaның құрғақ спорасы өсімдік ұлпасында
-400С жылдам мұздатқаннан кейін және Venturia inaegualis кониядиясын қою
сулы суспензия түрінде -100С мұздатқан кезде, 15 айдан соң кейін де жақсы
өсім көрсеткен.
Phytophtnora phafeoli -23,30 С 100 күннен кейін өзінің патогендік
қасиетін сақтаған.
Леофилизация. Мұздатқан жағдайдағы клеткаларды ваккуум астында
кептіруді осылай атайды. Осы кезде бос сумен клетканың гидрофильді
заттарымен әлсіз байланысқан су мұздатуға түседі, яғни қатты күйден булы
жағдайға ауысуы, сұйық фазаға түспейді. Осыдан кейін құрғақ саңылаулы масса
қалады, оған су қосқан кезде оңай суспензияланады.
Леофилизация түрлі биологиялық объектілер үшін жақсы нәтиже көрсетеді.
Ашытқы клеткалары модификация процесі кезінде де жақсы өседі. Американдық
NURB коллекциясының мәліметтері бойынша леофилизденген жағдайда жақсы
сақталған және физиологиялық қасиеттері және идентификация үшін қадетті
қасиеттері жақсы сақталған. Ашытқылардың түрлі түрлі систематикалық
топтарының леофилизацияға сезімталдыығы әр түрлі. Одан басқа бір түрге
жататын, бірақ бөлек штамдары басқа-басқа ашытқылардың да сезімталдығы
әртүрлі. Мысалы, Saccharamises cerevisеiа ашытқысының 29 штамының 5
штамында тіршіліккеп қабілеттілік 10,6-30%
Ал қалғандарында -0,01% аралығында болған. Ашытқыларды сәтті
леофилиздеу үшін басқа да микроорганизмдер сияқты қолайлы жағдайда өсірілуі
керек, бірақ ортаның құрамы өте бай қоректік заттармен байытылмауы керек.
Мұздатқаннан кейін ашытқылардың қасиеті ешқандай морфологиялық,
цитологиялық, биохимиялық қасиеттерінің өзгеруі байқалмаған, ал егер болған
жағдайда қалпына келу барысында өзгерістер жойылған. Баяу мұздатқан кезде
және жылдам еріткенде Saccharamises cereviseia ашытқының ашыту энергиясы
кеміп, каталазаның белсенділігі артқан. Ад мұздатқаннан ашытқы өзінің
арнайы қасиеттерін жақсы сақтап қалған. Леофилизация немесе мұздатылған
күйден кептіру дегеніміз – төмендетілген қысымдағы су кептірілген
материалдағы мұздың буға айналуы арқасында жойылады. Леофилизденген
дақылдардың ұзақ сақталуы кезінде тіршілікке қабылеттілігі төмендейді.
Көптеген зерттеулер бойынша төмен температурада сақталған клеткалардың тірі
қалу көрсеткіші жоғары болады. Микроорганизмдердің леофилизация жолымен
кептіріліп, тірі қалулары жайлы мәліметтер 50 жылдан бері белгілі. Ал
саңырауқұлақтар үшін леофилизация процесі американдық лабораторияда
жүргізілген, ол кезде 16 зең саңырауқұлақ дақылынан жақсы нәтиже алынған.
Кейінірек Рэкер мен Александр 1850 жылы зең саңырауқұлақтарын
леофилизациялады. Оның ішінде пенициллин және итакон қышқылының
продукценттері болған. 40 айдан соң дақылдардың белсенділігі төмендегені
байқалады.
Aspergillus, Penicillun, Bliocladium туыстарының 23 штамының 5-7 жыл
ішінде тірі қалғандары жайлы Фенел мәліметтерінен кездестіруге болады.
Леофилизация жайлы кейінгі мәліметтерде көрсетілгендей 15 жыл сақталған
Aspergillus-тің 78 түрлерінен және 140 түр Penicillun-нан тек қана
Penicillun-нің 2 түрі ғана өспеген. Лиофилді жағдайдағы сақталған
ашытқылардың ұзақ уақыт бойы тіір қалғандары жайлы мәліметтер көп. Мысалы
Дэвис лиофилизделген ашытқы дақылдарын бастапқы 6 жылда бөлме
температурасында сақтаған.
Минералды май астында бактерия дақылдарын сақтау әдісі. Бактерияларды
сақтау кезінде арнайы аппараттар жоқ жағдайда, периоды қайта егу әдісі
қолданылады. Бұл әдістердің өзіне тән кемшілігі басқа әдістерге қарағанда
ластану, өлу нәтижесінде дақылдарды жоғалту қауіптілігі жоғары.
Жүйелік қайта егуден басқа дақылдарды сақтаудық бірнеше әдістері
белгілі: минералды май астында (вазелин, парафин) топырақта, тұз
ерітінділерінде лиофилизделген күйде. Практикада бактерияларды көп жағдайда
минералды май астында сақтайды.
Ганококкаларды алғаш рет вазелинді майда бірнеше ай сақтаған. Оны
алғашқы болып 1914ж. Люмвер мен Шевротье қолданған.
Бұл әдістің өзіне тән ерекшелігі организмдер өздеріне қолайлы ортада
өсіріледі және үстіне минералды май құяды. Бұл мақсатта көбінесе бейтарап
медициналық вазелин майын қолданады. Оны заласыздандыру автоклафта 1 атм
45 минутта немесе кептіргіш шкафта 1 сағ 1500С –та жүргізіледі.
Автоклавтанғаннан кейін май су буларымен араласып күңгірт бола бастайды.
Бірақ бөлме температурасында 1-2 күннен кейін түссізденеді.
Микробтық коллекцияның басты мақсаты лабораториялық жағдайда дақылдарды
сақтау болып табылады. Кейбір жағдайларда сақтау әдісі жоғары
бағаланғанымен де дақылдардың өлуі байқалады. Дақылдардың өлуі жайлы
ескерту үшін оларды бір уақытта бірнеше әдіспен сақтау ол дақылдарды жиі-
жиі жаңа қоректік орталарда егу болып табылады.
Анабиоз жағдайында сақтау әдісі. Анабиоз терминінін латентті жағдайды
организмдер үшін Прейером П.Ю тағайындаған. Ал Шмидт бұны дұрыс түсінікке
жатқызбады. Соңдықтан ол мұндай жағдайда абиотикалық деп атауды ұсынды.
Кейлин бұл жағдайды криптобиоз - бұл организмнің тіршілікке
қабілеттілігінің көрінбейтін жағдайы деп түсіндірді. Бұл термин англо-
американдық әдебиеттерде қолданылған. Отандық және бірқатар европалық
әдебиеттерде әліде анабиоз термині қолданылады.Анабиотикалық жағдайға өту
қабілетіне байланысты Кейлин және бірқатар ғалымдар келесі
терминологияларды пайдалануды ұсынады.
1) Ангибробиоз – булану аруылы айтарлықтай мөлшерде суды жоғалтудан пайда
болатын жағдай.
2) Осмобиоз- жоғары осмостық қысымы бар ерітінді көмегімен суды
жоғалтудан пайда болған жағдай.
3) Криобиоз- ағзаны мұздату кезінде пайдаланады.
4) Аноксибиоз- оттегі концентрациясын төмендету арқылы туады. Бұл жағдай
тотықтырушы метоболизм үшін қажет. Ангидробиозға қабілетті
организмдерді 2 топқа бөледі:
Ангидробиозға қабілетті ағзалар 2 түрлі топқа бөлінеді. Оладың біріне
мұндай жағдайды тек ерте онтогенетикалық кезеңдерге ғана шыдай алатын
түрлер жатады. Бұлар – өсімдіктер дәндері, бактериальды және саңырауқұлақ
споралары, кейбір шаянтәрізділердің жұмыртқалары және жәндіктер
дернәсілдері жатады [2,5]. Екінші топқа ангидробиозға тіршіліктің кез-
келген кезеңіне төзімді ағзалар жатады. Бұлар – қарапайымдылардың кейбір
түрлері, коловраткалар, нематодтар және микроорганизмдер [6].
Анабиоз жайында заманауи биологиялық ойларды ескере отырып, оған
метаболизм толығымен немесе уақытша тоқтаған жағдайда және тірі жүйелер
жабық сияқты әрекет еткендегі биологиялық жүйелердің қайта қалпына келетін
жағдайы деген анықтама беруге болады[14]. Бұл кезде термодинамикалық тепе-
теңдікке қол жеткізілмейді және келесі тіршілік әрекеттерін жүзеге асыру
үшін жеткілікті энергия сақталады. Анабиоз бен тіршіліктің өзара байланысы.
Қазіргі биологиялық көріністер бойынша анабиозға биологиялық жүйелердің
қайтымды жағдайы деп анықтама берді, яғни тірі жүйелер өздерін жабық түрде
жүргізеді. Осыған орай термодинамикалық теңдік сақталады және одан ары
қарай тіршілік үшін энергия сақталады. ХІХ ғасырда реактивация кезінде
анабиотикалық организмдердің толық қайта тіршілікке қабілетін келтіру үшін
қажет уақыт ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Биология факультеті
Микробиология кафедрасы
Бітіру жұмысы
СHLORELLA VULGARIS КЛЕТКАСЫНЫҢ ТІРШІЛІК ЕТУ ҚАБІЛЕТІНЕ САҚТАУ
ҰЗАҚТЫЛЫҒЫНЫҢ ӘСЕРІ
Орындаған:
4 курс студенті _______________ Кобенкулова М.А.
Ғылыми жетекшісі: _______________ Акмуханова Н.Р.
б.ғ.к.,доцент
Норма бақылаушы _______________ Бектилеуова Н.К.
Кафедра меңгерушісінің
рұқсатымен қорғауға
жіберілді
б.ғ.д.,профессор ______________ Мукашева Т.Д.
Алматы, 2011
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ 4
1.1 Сhlorella балдырының табиғатта таралуы мен маңызы 4
1.2 Микробалдырлардың коллекциялық дақылын сақтау әдістері 9
2 ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ 17
2.1 Зерттеу материалдары 17
2.2 Сhlorella vulgaris дақылын дақылдау және өсіру 17
2.3 Сhlorella vulgaris дақылын ангидробиоз жағдайына ауыстыру 17
әдісі
2.4 Өлі және тірі клеткаларды анықтау әдісі 18
3. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ МЕН ТАЛДАУЛАР 19
3.1. Микробалдырларды ангидробиоз жағдайына көшіру. 19
3.2 Ангидробиоз жағдайындағы Сhlorella vulgaris дақылының 20
реактивациясы
3.3 Ангидробиоз жағдайында Сhlorella vulgaris дақылын сақтау 23
ҚОРЫТЫНДЫ 25
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 26
КІРІСПЕ
Микроорганизмдерді ұзақ сақтау –көптеген зерттеу әдістерінің көмегімен
шешілетін күрделі және үлкен мәселе.
Дақылдарды сақтаудың бір әдісі ангидробиоз болып саналады. Ангидробиоз
– организмдердің тірішілік құрылымдарының бұзылуынсыз терең дегидратация
жағдайына өтіп, қайта суландыру кезінде белсенді тірішілік қабілетін
қалпына келтіру қабілеттілігін сақтау мүмкіншілігі болып саналады.
Ангидробиозды әртүрлі объектілерді кең зерттеу отырып толық түсіндіруге
болады. Бактерия, ашытқы клеткаларының, жануарлар мен адам клеткалары мен
ұлпаларының, және тұқым мен споралардың анабиотикалық жағдайлары көп
зерттелген. Фотосинтездеуші организмдер тіптен зерттелмеген, соның ішінде
микробалдырлар мен цианобактериялар.
Хлорелла – микробалдырлардың маңызды өкілінің бірі болып саналады.
Хлорелла Дүние жүзілік мұхит суында 3,5 млрд. жыл бұрын пайда болды, тек
1,5 млрд. жылдан кейін алғашқы жер өсімдіктері пайда бола бастады. Біздің
планетамызда болған ешқандай климат оған әсер ете алмады. Көптеген жануар
мен өсімдіктер патшалығы уақыт тосқауылдарына төтеп бере алмады. Ал
хлорелла дамудың өз шыңына шықты, себебі қазіргі таңда хлорелладан асқан ең
жақсы толыққанды жануарлар үшін азық жоқ.
Жануарлар әлемінде көптеген түрлері хлорелланы өз азық ретінде –
қарапайымдардан бастап шаянтәрізділер мен балықтар, құрлықта тіршілік
ететін жануар мен ауылшаруашылығында пайдаланатын жануарларда
пайдаланады.
Сондықтан біздің мақсатымыз биотехнологияның маңыздың объектілерінің
бірі хлорелла клеткасын ангидробиоз жағдайында сақтап, және олардың
қызметін қолайлы жағдайда қайта қалпына келтіру мүмкіншіліктерін зерттеу
болып саналады.
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1. Сhlorella балдырларының табиғатта таралуы мен маңызы.
Жалпы сипаттамасы. Жасыл балдырлар табиғатта жиi кездесетін,
кең тараған организмдер. Олардың 13000-20000-ға дейiн түрі
бар. Бұлардың iшiнде барлық құрылымдық құрылыстар кездеседi [1].
Олар бiр клеткалы, ценобиольды, қауымды көп клеткалы микро және
макроскопты құрылысты организмдер. Алуан түрлігіне қарамастан, бұлардың
бiр-бiрiне көптеген ұқсастық белгiлерi бар. Өздерінің аттарына байланысты
хлоропластың түсі жоғары сатыдағы өсiмдiктep сияқты таза жасыл болып
келедi. Түстерінің таза жасыл болуы хлорофиллдің а және в пигменттерiмен
қосымша каротиннің (C40Hs6) қызғылт-сары, лютеиннің (С40Н5602) сары,
виолаксангиннің (C40H5604) күлгін, зеаксантиннің (C40H5604) сарғыш,
неоксантинмен антераксантин бояулары болады [2].
Хлорофилл басқа пигменттерге қарағанда басым. Тiршiлiк жағдайының
өзгеруіне, даму ерекшелiктерiне байданысты кей уақытта гематохромның қызыл
бояуы жасыл бояуды басып кетедi, осыған байланысты талломның түci қызыл
түске боялады.
Көпшілік жасыл балдырларда цитоплазманың сыртын мембрана
қабаты қаптап жатады. Клетка жамылғылары балдырларда әр түрлi.
Кейбіреулерінде сыртында тек плазмолеммасы (Quadrichlolris,
Pedinomonas екінші біреулерінде перипластқа ұқсас қабықшасы болады. Мұндай
құрылымды организмдер метаболизм құбылысына ұшырайды. Клетка қабықшасы
пектинді не целлюлозды не аралас келеді. Iшкi клетка қабықшасы
целлюлозадан, сыртқысы пектиннен тұратындары да жиі кездеседi. Электрондық
микроскоппен қарағанда Наеmatococcus түpiндe клетка қабықшасы төрт, ал
Chlamydomonas renhardtii-де жетi қабаттан тұратындығы байқалады. Кейбiр
Дуналиелла сияқты қарапайым жасыл балдырларда оқшауланған клетка
қабықшасы болмайды. Оларда клетка қабықшасы протоплазма қабатының
тығыздалып келген бөлiмi плазмалемма не перипластан тұрады [4].
Ocdogonium сияқты түрлерiнде кyтикyладан тұратын қатты қосымша
клетка қабықшасы болады. Bryopsida1is қатарында клетка қабықшалары темір,
кальций тұздарымен безендiрiлген. Протопласт әдетте клетканың қабырғалық
қабатына қарай орналасады да, клетканың орталық бөлiмiн клетка шырынына
толы ipi вакуоль алып жатады. Вакуоляны тонопласт қабаты қоршап тұрады.
Протоплазмада бiр не бірнеше хлоропластары болады. Ол өсімдік түріне қарай
пластинка, лента, жұлдыз, дән тәрізді және тағы басқа да пішінді болып
келеді.
Хлоропластың құрылысы жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің хлоропластарына ұқсас
болады [5].
Кейбiр жасыл балдырлар клеткалары саңылау тесіктерден шығатын
плазмадесалар арқылы клеткаларға байланысып жатады. Клеткасы көбінесе бiр
ядролы, кейде көп ядролы, көпшiлiк уақытта ядро клетканың орталық
бөлiмiнде орналасады, кейде вакуоля қуысының жанына тақау жатады. Мұндайда
ядроны айналасындағы протоплазмадан клетканың
қабырғалық қабатындағы протоплазмаға қарай созылған протоплазма
жiпшелерi ұстап тұрады. Ядроның ядрошығы болады, олардың саны
әр түрінде түрлiше 1-100 дейін барады [6].
Монада құрылымды түрлерiнде көзшесi, жиырылғыш вакуолясы және
eкi талшығы болады. Көзшесi хлоропластаның ішінде орналасады,
оның эвгленалы балдырлар сияқты қозғалғыш аппараттармен ешқандай
байланысы болмайды. Талшықтарының саны екі, төрт, кейде көп, ұзындықтары
мен атқаратын қызметі құрылысы әр уақытта бiрдей, жасыл
балдырлардың iшiнде аздаған түрлерiнде бiр ғана талшығы болады. Мoнaдa
құрылымды балдырлар талшығының түбiнде Гольджи аппараты орналасады. Ал
қозғалмайтын түрлерiнде ол ядроның маңында жатады. Диктиотосома клетка
жамылғысын синтездеуге және клетканың секрециялық қызметіне қатысады [7].
Митохондриялардың саны бiрден бiрнешеуге дейін барады, көлемі әр
түрлi, көбiнесе пластинка пiшiндес. Энергия көзi больш есептeледi.
Эндоплазматикалық, ретикулюм клеткада бiркелкi орналаспайды. Көпшілік
жағдайда көзшенің не хлоропластын не диктосоманың маңында жинақталады.
Эндоплазматикалық комплексін диктиосомамен, митохондримен, хлоропластпен
байланыстары бар. Бұл айтылған органоидтармен бiрге басқа балдырлар
бөлiмiндегiдей цитоплазмада рибосома, пероксисома, сферосома, ломасома,
микротүтікшелер жүйесi болады .
Фотосинтез процестің өнімі peтiндe крахмал, өте сирек май тамшылары
және волютин жиналады. Бұлар көбінесе пиреноидтың маңында жиналады.
Клетканың бөлiнyi, бiр клеткалы организмдерінің көбеюi мен көп клеткалы
балдырлардың өсуінің негiзi болып есептеледi.
Клетканың бөлiнуi митоз және цитокинез процестерінің бiр-бiрiне
үйлесiмдi байланыстылық дәрежесіне қарай бiрiнен кейін бiрi - жүйeлi
(сукцессифтiк), бiр мезгiлде (симультандык) және бiртiндеп (сегрегативтiк)
болып келедi. [7,8].
Көбеюі. Жасыл балдырлар вегетативтік, жыныссыз және жынысты
жолмен кебейеді. Бiр клеткалы формалары клетканың жай екіге бөлiнуi
арқылы, қауымдылары қауым клеткаларының ыдырауы, ескі қауымның iшiнде
жаңа қауымның түзiлyi, жiптесiндi түрлерiнде жіптің бөлшектерге үзiлyi
арқылы вегетативтік жолмен көбейеді. Көпшiлiк жасыл балдырлар акинеттер
құрау жолымен, кейде бip және көп клеткалы сабақтарымен ризоидтарында пайда
болатын түйнектерi арқылы да көбейеді. Зооспоралар құру арқылы жыныссыз
көбеюі аса көп тараған. Зооспоралар - зооспорангия деп аталатын арнаулы
клеткалардан немесе кез-келген клеткалардан дами бередi. Зооспоралар
түзелмес бұрын клетка iшiлiк заттары бөлшектерге бөлiне бастайды да одан
алмұрт пiшiндi жалаңаш протоплазмалық дене түрінде зооспоралар клетканың
кілегейленуі нәтижесінде сыртқа шығып, бiраз жүзiп жүредi де талшықтарын
тастап қабықшамен қапталады. Одан жаңа дарақ түзiледi. Зооспора құрылымы
жағынан бiр клеткалы монада құрылымды организмге ұқсас бiр ядролы, бiр не
бiрнеше хлоропластасы, қызыл көзшесі, жиырылғыш вакуолясы, 2-4 изоморфты,
изодинамикалық талшықтары болады. Oedogonium зооспорасында талшығы көп.
Кейбiр жасыл балдырлар қозғалмайтын апланоспора мен автоспоралар арқылы
да көбейеді [8,9].
Бұлардың жетiлyi де зооспоралардiкiндей, алайда олардан айырмашылығы
талшықтары болмайды және аналық клетканың ішінде жатып қабықшамен
қапталады. Апланоспораны тарихи дамудың соңғы кезеңiнде зооспорадан шыққан
деп қарауға болады.
Жасыл балдырлар гологамиялық (Dunaliella), изотамиялық
(Cheamydomonas), гетерогамиялық (Еudоriпа), оогамиялык (Volvox),
жене энгогамиялық (Conjugatophyceae) жолдарымен жынысты көбейеді.
Гаметалардың әcipece талшық аппараттарының құрылымы барлық жасыл
балдырларда бiрдей емес. Жыныс органдары морфологиялық жағынан вегетативтiк
клеткадан көпшiлiгiнде айырмашылығы болмайды, тек Dгараrnаldiеllа-да кеш
ұялы гаметангиясының болатындығы байқалған. Кейбіреулерінде жыныс процесi
жойылған, Зигота қалыпты жағдайда планозигота, гипнозигота жағдайларынан
өтеді. Зигота көпшілік уақытта тыныштық жағдайдан кейiн редукциялық
жолмен бөлiнедi. Кейбiр теңіз суларында тiршiлiк ететін түрлерiнде зигота
тыныштық жағдайына ауыспай, редукциялық бөлінуге ұшырамай бiрден жаңа
дарақ түзедi. Сонымен жасыл балдырлардың басым көпшiлiгi вегетативтік
уақытында гаплоидты, кейбiреулерi диплоидты болады. Жасыл балдырлар
гомоталды, гетеротальды және бiр не екі үйлі, сирек оларда деморфизм
құбылысы байқалады [9].
Даму циклі. Жасыл балдырлардың даму циклі көп жақты әр түрлі
эволюция процесцін күрделене түсiп, оның алға қарай дамуына
байланысты әр топтарда өздеріне тән зиготалық,споралық,соматикалық
редукцияға бөліну денгейі әр қайсысында жеке сақталып қалғандығы байқалады.
Ең көп тараған изоморфты және гетероморфты ұрпақ алмасу.
Таралуы: Жасыл балдырлардың басым көпшiлiгi тұщы суларда,
бөгеттерде, батпақтарда, лас суларда, аздаған түрлерi теңіз суларыда
кейбiреулерi ылғалды топырақта, ағаштарың қабықтарында, кейбір бiр
клеткалы, қауымды түрлерi көп клеткалы балдырларға, су астындағы
өсімдіктерге бекiнiп эпифитті тiршiлiк етедi [11].
Жасыл балдырлар жер шарының барлық бөліктерінде, мұздармен қардың
бетінде, таулы жерде қардың үстiнде әр түрлi температурада
кездеседі. Олардың iшiнде термофильдi,мезофильдi және криптофильді түрлерi
де бар. Суда планктон, перифитон және бентос түрлерінде тараған. Сонымен
бiрге бактериялар, саңырауқұлақтар, жоғарғы сатыдағы өсімдіктер, жануарлар
және басқа балдырмен бірігіп, әр түрлi қарым-қатынаста тіршілік етедi.
Басқа организмдерді мекендеген эпибионт және эндобионт құраса,
саңырауқұлақтармен селбесіп қына құрайды. Жасыл балдырлардың паразиті
тiршiлiк ететін өте сирек, ал өздерi басқа паразитті тiршiлiк ететін
организмдердің иесi болады. Жасыл балдырлар суда және құрлықта
тіршілік ететін организмдермен бірге, әр түрлi фитоциноз бен биоценоздардың
құрамына енiп, экосистеманы құрауға қатысады. Кейбір қаулап өсіп
биоценозда басымдылык көрсетеді, судың гүлденуін туғызады, соның
әсерінен су не жасыл, не қызыл түске боялады. Мұндай жағдай топырақта да,
ағаштың қабығында да, қардың бетінде болуы мүмкін [12].
Жалпы жасыл балдырлар жеткiлiктi түрде барлық жарық зерттелмегендіктен
бұрыннан қалыптасқан системаны негізге ала отырып, бұл кітапта 3 класқа
бөлемз. Үшiншi класс ретiнде фондылар қарастырылады. Ал қара балдырлары
жеке бөлім ретінде қаралады.
Сөйтіп, жасыл балдырларды: Сhlorophyceae (voivocaes, Тетrasporales,
Chlorococcales, Ulotrichales, Ulvales, Chaetophorales, Cladophorales,
Dedogoniales), Siphonophyceaae (Bryopsidales, Dasyclad, Siphonocladales),
Conjugatophyceae (Mesotaeniales, Conatozygales, Desmidiales, Zуgnemаtа1еs)
деп 3 класқа 15 қатарға бөледi [13].
Хлорелла - Автоспорадар арқылы жыныссыз көбейеді. Жыныс процесі
оогамиялы, өте сирек кездеседi. Бұл тұқымдас көптеген туыстастан тұрады.
Хлорелла- Ch1оrеlla тұщы суда, дымқыл,жерде, ағаштардың қабығында және
басқа организмдермен селбесіп тiршiлiк етеді. Клетка пішiнi және құрылысы
хлоркокк сияқты бір ядролы, тостағанша немесе қоңырау тәрізді
хлороплатасында бip пиреноиды, целлюлозалы клетка қабығы 6ар 6ip клеткалы
, шар сияқталған организм. Хлорококтан айырмашылығы, зооспора арқылы
кө6еймей , тек қозғалмайтын автоспоралар арқылы көбейетіндігінде.
Автоспоралар аналық клеткадан 4-8-ге дейін түзiлiп, оның қабығаның
жыртылуы арқылы сыртқа босап шығады, Басқа организмдерге қарағанда күй
талғамай тез көбейіп өсе алуына байланысты. Сондықтан шаруашылык маңызы
зор, ол суда тiршiлiк eтeтін жәндіктердің қоры болып есептеледi [14].
Хлорелла ең 6iрiншi тамақ ретінде қолданған микроскопиялы организм,
одан З0-ға жуық түрлі тағам дайындалады. Андижан гидролиз
заводында хлорелланы паста түрінде, үй жануарларына жем ретінде
дайындайды. Аспан әлемiдегi планеталарды меңгеру үшін адамды тамақпен,
оттегімен және басқа да заттармен, қамтамасыз етуде хлорелланың маңызы
ерекше. Хлорелла көп кллеткалы организмдерге қарағанда радиоактивті
сәулелерге берік. Сонымен бірге аспан әлеміне ұшатын космонавтардың
кабиналарын түрлі керексіз заттардан арылту үшін де пайдасы бар.
Хлорелланың болашағы зор 6алдыр, шыны ыдыстарда оңай өсiруге болады.
Жыл сайын табиғатта фотосинтез құбылысының нәтижесінде әлем
бойынша түзiлетiн органикалық заттың 80%-ы су өсімдігінің, оның
iшiнде балдырдың үлесiне тиеді. Олай болса, азық-түлiк мәселесін
шешудің адам баласын тамақпен қамтамасыз етудің бiрден-бiр жолы балдыр
өнімін пайдалану. Балдыр жер бетінде тiршiлiк ететін жоғарғы сатыдағы
өсімдіктерге қараганда анағұрлым тез өсіп, аз уақыттың ішінде көп
мөлшерде биомасса бередi және оның организм үшiн құндылық жағы тамаққа
пайдаланып жүрген өсiмдiктерден кем емес [14].
Балдырларды адамзат баласы өте ерте заманнан бері тамаққа пайдаланып
келеді. Біздің жыл санағанымыздан 850 жылдай бұрын теңіз жағалауында
тұратын кытайлықтардың негізгі тамағының бiрi балдыр болған. Гавай
араларында тұратын халыктар өте ерте заманнан бері тамаққа жарамды тасқа
бекiнiп тiршiлiк ететін балдырларды қапастарға,шығанаққа,теңіз
қалтарыстарына егу арқылы алғаш рет мәдени өсiмдiк түрiнде айналдыра
бастаған. Олар 75-тен астам балдыр түрін тамаққа пайдаланған. Жапондықтар
ipi кәсiптiк балдырларды бұдан бiрнеше жүздеген жылдар бұрын өсiруде. Ондай
балдырлар көп жердi алып жатады да, мол өнім беріп, жақсы кipic енгізеді
[15].
Қазiргi уакытта теңізде және тұщы суларда өсетін 170-тей іpi
балдырларды ғана тамаққа пайдаланады. Олардың 81-қызыл, 54 коңыр, 25-
жасыл, 8 көк-жасыл балдырлар. Олардын ішінде Саuleгра, Моyjstroma,
Еntеrоmоrphа, Ulva жасыл; Lаminагiа, Alaria Еisenia Macrocystis, Ескlonia,
Uпdагiа қоңыр; Sрiгulinа, Nostoc көк-жасыл және Еucheuma, Gelidium,
Gracilaria, Gigаrtina, Раlmaria, Сhondrus, Rhodуmеniа, Рогрhуrа сияқты
қызыл балдырлар басқа балдырларға қарағанда тамаққа жиi пайдаланады. Джерси
аралының тұрғындары балдырды бағалағаны сонша - "балдыр жоқ жерде – нан
жоқ," дейдi . Ява аралының және Боливия елдерінің жергілікті халықтары
Nostoc commune және N.еdule балдырын мейрамдарда, тойларда қат тағам
ретінде пайдаланады. Бұлардан әр түрлі тағамдар даярлайды. Sрirulinа maxima
көк-жасыл балдырын Чад халыкқары ертеден тамаққа пайдаланады. Spiru1ila
балдырын өсipy арқылы, оның әрбiр гектарынан жылына 128 тонна белокты зат
алуға болады. Ол бидай дәнінен алынатын өнімнен бірнеше есе артық.
Мексикада одан әр түрлi дері-дермек алады және кеспе жасайды. Оның
құрамында 60-тан 68%-ға дейiн протеин және А,В,С витаминдері болады.
Ламинария және осы тектес көптеген қоңыр балдырлардың түрлерін тамаққа
жиi қолданады. Теңіз капустасының құрамында 15 процент белок, 0,9 % май
болады. Тамаққа қолданатын теңіздің қызыл және қоңыр балдырларының
құрамында 70%-ке дейiн көмирсу А, В, С, Д, Е, Р, К және тағы басқа толып
жатқан витаминдер бар. Жер бетіндегі өсімдіктерде "А" витамині каротиннiң
құрамында ғана кездессе, балдырларда таза күйiнде болатыны анықталған.
Бұларды көкеніс ретінде пайдалану адамды авитаминоз ауруынан сақтайды.
Хлорелла балдыры барлық витаминге бай, сондықтан оны витаминдер кені деп
есептейді.
Ғалымдардың зерттеyi бойынша 1га балдырлар өсетін жерден алынатын
белокты заттар 25га бидай немесе 10га картоп өсіретін жерден алынатын
белоктың өніміне тең. Егер хлорелла балдырын май үшін өндіретін болса
онда 1 га жерден алынатын өнімнен 10-15тонна май алуға болады, ол
құрлықта өсiрiлетiн майлы өсімдіктердің өнiмiнен 10 есе артық.[13,16]
Күнделiктi тағамның құрамында үнeмi балдыр болса, адамның тамаққа
деген тәбетін ашады, қанның ұюына, ұйыған қан түйіршiктерiнiң пайда
болуына және холестериннiң жиналуына мүмкіндік бермейді. Сонымен қатар
әр түрлi аурудан адамды сақтандырады және организмнiң қорғанышты қасиетін
артырады.
Балдырдың аса бiр құнды қасиетi - басқа организмдерге қарағанда
өзінің бойына әр түрлi көптеген витаминдердi, микроэлменттерді,
антибиотиктерді және тipi организмдер үшiн аса қажетті активтi заттарды
мол жинауында. Осы касиеттеріне байланысты балдырларды медицинада жиi
қолданады.
Балдырдың құрамында адам организміне өте қажетті әр түрлi
микроорганизмдер және макроэлементтер болады, Ол жағынан жер бeтiнде
тiршiлiк ететін жоғарғы сатыдағы өсiмдiктерден анағұрлым бай.
Организмдегі микро және макроэлементтeрдiң тепе-тендік қасиетінің
бұзылуы организмнің анатомиялық және функционалдық жағдайының бұзылуына
әкеп соғады. Соның нәтижесінде организм әр түрлі қолайсыз жағдайларға
душар болады. Жoғaрыда көpceтiлгeн қасиеттеріне байланысты бiраз
балдырларды дәрі - дәрмек алу үшiн және оны тамақ ретінде пайдалану арқылы
әр түрлi ауруға қарсы қолданады. Солардың iшiнде ерте уақыттан берi
ламинария тұқымдасына жататын балдырларды әртүрлі ауруларды емдеу, олардан
сақтану мақсатында жиi пайдаланып келеді. Балдырларды гипертония, бұғақ
қатерлі iciк, шемен буын, ревматизм, ішек құрттарына, ас қорыту, бауыр,
бүйрек, зәр шығару, көру аппараттарына, ұйыған қан түйiршiктeрiн және тағы
басқа ауруларды емдеуге қажетті дері-дәрмек алу үшiн пайдаланады. Сонымен
қатар балдырлардан ipiндi ауруларды емдейтiн дәрiлiк майлар алады.
Балдырдың әсер етпейтін аурулары жоқтың қасы десек артық болмас, оның
организм үшін әсері өте көп және пайдалы [16,17].
2. Микробалдырлардың коллекциялық дақылын сақтау әдістері
Құнды заттарды беретін жаңа клеткалар линияларын жасау үшін эталон
клеткалары бола алатын клеткалар коллекцияларын да сақтау керек. Сонымен,
бірталай теориялық және практикалық мәселелерді шешуге клеткаларды
сақтаудың ыңғайлы әдістері қажет екені сөзсіз. Көптеген жылдар бойы
бастапқы клеткаларды сақтау мақсатымен оларды үзiлiссiз ең қолайлы
жағдайда өсiрудi қолданды. Бiрақ бұнда клеткаларда генетикалық
өзгерiстер өрістеуі ықтимал. Сонымен қатар, бұл еңбек пен қаражат көп
жұмсалатын жұмыс. Клеткалардың өсуін бәсеңдету әдісі. Бұл тәсілдің
мiндетi, клеткалардынң өсу кинетикасын өзгерту, жаңа қоректік ортаға
көшіру уакыт аралығын барынша созу, мысалы 3-4 айға, тiптi бiр жылға
дейін. Қазiр белгiлi факторлардың әсерімен өсудi бәсеңдету өркендер мен
регенеранттарға қолданылады. Өсудi бәсеңдету үшiн ең әрекетті жол, ол
температурамен жарықты төмендету. Температура өсiмдiктiң суыққа
төзiмдiлiгiне қарап iрiктелiп алынады. Мысалы, картоп клеткаларының
коллекциясын сақтағанда температура 100С, ал алма үшiн 10С болады. Әдетге
200-250С температурада өсетін клеткаларға 40-100С, ал 30оС өсетін
клеткаларға 150-200С температура қолайлы [19].
Өcімдіктердің өсуін сонымен қатар қоректік ортаға қосылған
кейбiр заттар тежейді. Мысалы, маннит пен сорбит осмотиктер ретінде,
сахароза жоғары концентрацияда және өсудi тежейтiн арнайы заттар (малеин
қышқылының гидролизі, сукцинаттың 2,2- метилгидразидi, хлорхолинхлорид ,
абсциз қышқылы, п- диметилсукцинамин қышқылы). Өсудi тежеу үшiн
гипоксияны да қолданады, яғни оттегін азайтады. Гипоксияны туғызу үшiн
90% азот пен 10% оттегі қоспасын пайдаланады. Кейде оттегі
концентрациясымен бiрге атмосфера қысымын да төмендетеді.
Қоректік орта сарқылмау және сорғымау үшiн оның көлемiн
ұлғайтады. Сұйық орта қолданылғанда, оған оқтын-оқтын қоректік заттар
қосылып тұрады [20].
Көптеген клеткалардың өcyi осы тәсілдермен қаншама бәсеңдетілсе де,
өсуді мүлдем тоқтату мүмкін емес. Сондықтан өсудi толығымен тоқтату жолы,
ол клеткаларды мұздату.
Клеткаларды мұздатып сақтау әдісі. Мұздатып сақтау (криосақтау) –
клеткаларды қатты мұздатып алып, өте төмен температурада сақтау, мысалы
сұйық азот температурасында (-1960С) ). Бұл клеткалардың генетикалық
сипаттамасы қай мерзiмде болса да тұрақты сақталуына кепіл болады. Бұл
әдіспен әр түрлi материалды сақтауға болады - протопластардан ұрық пен
тұқымға дейін қазiргi уақытта клеткаларды, ұлпа- ларды, мүшелерді қатты
мұздатып сақтау медицина мен мал шаруашылығын- да кеңінен пайдаланылады.
Өте төмен температура жағдайында клеткаларды, меристемаларды, өркен
апекстерін, ұрықты, тозанды сақтауға болады. Бiрақ осындай әр түрлi
объектілерді криосақтау үшiн бiрнеше тәсілдер мен жағдайлар қажет.
Осы әдіс клеткалар суспензиясы үшiн жете зерттеліп дайындалған. Ipi,
вакуолъденген клеткаларға қарағанда мұздатуға майда, меристема тәрізді
клеткалар төзiмдi келедi. Құрылымдары күрделi меристемалар, ұрықтар,
эмбриоидтарға мұздату кездегі әрбір этаптың жағдайларын ерекше бақылау
қажет [21].
Клеткалар суспензиясын мұздатуға дайындағанда меристема тәрізді
клеткаларды неғұрлым көбейту керек. Оған жету үшiн клеткаларды осмотик
қосып ұзақ өсіру, клеткалардың бөлiнуiн барынша синхрондау және жаңа
қоректік ортаға жиi көшiрiп отыру керек. Сонда клеткалардың көлемi
кішірейіп, олардың көбi тipi қалады. Тіршілікке икемдiлiгi кейбiр
аминқышқылдарды қосып өсіргенде, iшiнде қант мөлшері өсу нәтижесінде арта
түседi. Клеткалар суспензиясын дайындағанда өте бiр маңызды жәйт, оның
концентрациясын көтеру, яғни оны қойылту. Мысалы, сәбіз клеткаларының
суспензиядағы тығыздығын 2-3 есе артгырғанда, олардың тiршiлiкке
қабiлеттiлiгi едәуір өскен. Мұздатуға дайындау талаптары әр түрлi
клеткаларға жеке эксперимент бойынша iрiктелiп алынады [22].
Санырауқұлақтардың түрлері дақылының коллекциясын сақтаудың кең тараған
әдісінің бірі, ол-жаңа қоректік орталарға периодты түрде егу. Бірақ
коллекцияның көлемі ұлғайған сайын, бұл мәселе күрделене түсті. Одан басқа
бұл әдіспен сақталған санырауқұлақтар уақыт өте кейбір қасиеттерін
жоғалтуы мүмкін. Соңғы зерттеулер нәтижесінде келесі әдістер қолданыла
бастады. Топырақта ұзақ сақтау, минералды май астындағы орталарда, мұздату
арқылы құрғақ күйінде және т.б. Еріту жылдам жүру керек. Мұздатқан кезде
суспензиядағы споралар, қоректік орталардағы дақылдар және ауадағы споралар
қолданылады.
Gytnosporangiun juniperi-virgnianaның құрғақ спорасы өсімдік ұлпасында
-400С жылдам мұздатқаннан кейін және Venturia inaegualis кониядиясын қою
сулы суспензия түрінде -100С мұздатқан кезде, 15 айдан соң кейін де жақсы
өсім көрсеткен.
Phytophtnora phafeoli -23,30 С 100 күннен кейін өзінің патогендік
қасиетін сақтаған.
Леофилизация. Мұздатқан жағдайдағы клеткаларды ваккуум астында
кептіруді осылай атайды. Осы кезде бос сумен клетканың гидрофильді
заттарымен әлсіз байланысқан су мұздатуға түседі, яғни қатты күйден булы
жағдайға ауысуы, сұйық фазаға түспейді. Осыдан кейін құрғақ саңылаулы масса
қалады, оған су қосқан кезде оңай суспензияланады.
Леофилизация түрлі биологиялық объектілер үшін жақсы нәтиже көрсетеді.
Ашытқы клеткалары модификация процесі кезінде де жақсы өседі. Американдық
NURB коллекциясының мәліметтері бойынша леофилизденген жағдайда жақсы
сақталған және физиологиялық қасиеттері және идентификация үшін қадетті
қасиеттері жақсы сақталған. Ашытқылардың түрлі түрлі систематикалық
топтарының леофилизацияға сезімталдыығы әр түрлі. Одан басқа бір түрге
жататын, бірақ бөлек штамдары басқа-басқа ашытқылардың да сезімталдығы
әртүрлі. Мысалы, Saccharamises cerevisеiа ашытқысының 29 штамының 5
штамында тіршіліккеп қабілеттілік 10,6-30%
Ал қалғандарында -0,01% аралығында болған. Ашытқыларды сәтті
леофилиздеу үшін басқа да микроорганизмдер сияқты қолайлы жағдайда өсірілуі
керек, бірақ ортаның құрамы өте бай қоректік заттармен байытылмауы керек.
Мұздатқаннан кейін ашытқылардың қасиеті ешқандай морфологиялық,
цитологиялық, биохимиялық қасиеттерінің өзгеруі байқалмаған, ал егер болған
жағдайда қалпына келу барысында өзгерістер жойылған. Баяу мұздатқан кезде
және жылдам еріткенде Saccharamises cereviseia ашытқының ашыту энергиясы
кеміп, каталазаның белсенділігі артқан. Ад мұздатқаннан ашытқы өзінің
арнайы қасиеттерін жақсы сақтап қалған. Леофилизация немесе мұздатылған
күйден кептіру дегеніміз – төмендетілген қысымдағы су кептірілген
материалдағы мұздың буға айналуы арқасында жойылады. Леофилизденген
дақылдардың ұзақ сақталуы кезінде тіршілікке қабылеттілігі төмендейді.
Көптеген зерттеулер бойынша төмен температурада сақталған клеткалардың тірі
қалу көрсеткіші жоғары болады. Микроорганизмдердің леофилизация жолымен
кептіріліп, тірі қалулары жайлы мәліметтер 50 жылдан бері белгілі. Ал
саңырауқұлақтар үшін леофилизация процесі американдық лабораторияда
жүргізілген, ол кезде 16 зең саңырауқұлақ дақылынан жақсы нәтиже алынған.
Кейінірек Рэкер мен Александр 1850 жылы зең саңырауқұлақтарын
леофилизациялады. Оның ішінде пенициллин және итакон қышқылының
продукценттері болған. 40 айдан соң дақылдардың белсенділігі төмендегені
байқалады.
Aspergillus, Penicillun, Bliocladium туыстарының 23 штамының 5-7 жыл
ішінде тірі қалғандары жайлы Фенел мәліметтерінен кездестіруге болады.
Леофилизация жайлы кейінгі мәліметтерде көрсетілгендей 15 жыл сақталған
Aspergillus-тің 78 түрлерінен және 140 түр Penicillun-нан тек қана
Penicillun-нің 2 түрі ғана өспеген. Лиофилді жағдайдағы сақталған
ашытқылардың ұзақ уақыт бойы тіір қалғандары жайлы мәліметтер көп. Мысалы
Дэвис лиофилизделген ашытқы дақылдарын бастапқы 6 жылда бөлме
температурасында сақтаған.
Минералды май астында бактерия дақылдарын сақтау әдісі. Бактерияларды
сақтау кезінде арнайы аппараттар жоқ жағдайда, периоды қайта егу әдісі
қолданылады. Бұл әдістердің өзіне тән кемшілігі басқа әдістерге қарағанда
ластану, өлу нәтижесінде дақылдарды жоғалту қауіптілігі жоғары.
Жүйелік қайта егуден басқа дақылдарды сақтаудық бірнеше әдістері
белгілі: минералды май астында (вазелин, парафин) топырақта, тұз
ерітінділерінде лиофилизделген күйде. Практикада бактерияларды көп жағдайда
минералды май астында сақтайды.
Ганококкаларды алғаш рет вазелинді майда бірнеше ай сақтаған. Оны
алғашқы болып 1914ж. Люмвер мен Шевротье қолданған.
Бұл әдістің өзіне тән ерекшелігі организмдер өздеріне қолайлы ортада
өсіріледі және үстіне минералды май құяды. Бұл мақсатта көбінесе бейтарап
медициналық вазелин майын қолданады. Оны заласыздандыру автоклафта 1 атм
45 минутта немесе кептіргіш шкафта 1 сағ 1500С –та жүргізіледі.
Автоклавтанғаннан кейін май су буларымен араласып күңгірт бола бастайды.
Бірақ бөлме температурасында 1-2 күннен кейін түссізденеді.
Микробтық коллекцияның басты мақсаты лабораториялық жағдайда дақылдарды
сақтау болып табылады. Кейбір жағдайларда сақтау әдісі жоғары
бағаланғанымен де дақылдардың өлуі байқалады. Дақылдардың өлуі жайлы
ескерту үшін оларды бір уақытта бірнеше әдіспен сақтау ол дақылдарды жиі-
жиі жаңа қоректік орталарда егу болып табылады.
Анабиоз жағдайында сақтау әдісі. Анабиоз терминінін латентті жағдайды
организмдер үшін Прейером П.Ю тағайындаған. Ал Шмидт бұны дұрыс түсінікке
жатқызбады. Соңдықтан ол мұндай жағдайда абиотикалық деп атауды ұсынды.
Кейлин бұл жағдайды криптобиоз - бұл организмнің тіршілікке
қабілеттілігінің көрінбейтін жағдайы деп түсіндірді. Бұл термин англо-
американдық әдебиеттерде қолданылған. Отандық және бірқатар европалық
әдебиеттерде әліде анабиоз термині қолданылады.Анабиотикалық жағдайға өту
қабілетіне байланысты Кейлин және бірқатар ғалымдар келесі
терминологияларды пайдалануды ұсынады.
1) Ангибробиоз – булану аруылы айтарлықтай мөлшерде суды жоғалтудан пайда
болатын жағдай.
2) Осмобиоз- жоғары осмостық қысымы бар ерітінді көмегімен суды
жоғалтудан пайда болған жағдай.
3) Криобиоз- ағзаны мұздату кезінде пайдаланады.
4) Аноксибиоз- оттегі концентрациясын төмендету арқылы туады. Бұл жағдай
тотықтырушы метоболизм үшін қажет. Ангидробиозға қабілетті
организмдерді 2 топқа бөледі:
Ангидробиозға қабілетті ағзалар 2 түрлі топқа бөлінеді. Оладың біріне
мұндай жағдайды тек ерте онтогенетикалық кезеңдерге ғана шыдай алатын
түрлер жатады. Бұлар – өсімдіктер дәндері, бактериальды және саңырауқұлақ
споралары, кейбір шаянтәрізділердің жұмыртқалары және жәндіктер
дернәсілдері жатады [2,5]. Екінші топқа ангидробиозға тіршіліктің кез-
келген кезеңіне төзімді ағзалар жатады. Бұлар – қарапайымдылардың кейбір
түрлері, коловраткалар, нематодтар және микроорганизмдер [6].
Анабиоз жайында заманауи биологиялық ойларды ескере отырып, оған
метаболизм толығымен немесе уақытша тоқтаған жағдайда және тірі жүйелер
жабық сияқты әрекет еткендегі биологиялық жүйелердің қайта қалпына келетін
жағдайы деген анықтама беруге болады[14]. Бұл кезде термодинамикалық тепе-
теңдікке қол жеткізілмейді және келесі тіршілік әрекеттерін жүзеге асыру
үшін жеткілікті энергия сақталады. Анабиоз бен тіршіліктің өзара байланысы.
Қазіргі биологиялық көріністер бойынша анабиозға биологиялық жүйелердің
қайтымды жағдайы деп анықтама берді, яғни тірі жүйелер өздерін жабық түрде
жүргізеді. Осыған орай термодинамикалық теңдік сақталады және одан ары
қарай тіршілік үшін энергия сақталады. ХІХ ғасырда реактивация кезінде
анабиотикалық организмдердің толық қайта тіршілікке қабілетін келтіру үшін
қажет уақыт ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz