ОҚО аумактық басқармасын автоматтандыру
1. Ақпараттық жүйені құрудың теориялық негіздері
1.1 ОҚО аумактық басқармасының техникалық. экономикалық сипаттамалары
1.2 Ақпараттық жүйелердің мақсаты және тағайындалу облысы
2. Экономикалық басқарушы ақпараттық жүйені құру
2.1 Ену ақпаратын сипаттау
2.2 АЖ технологиялық жабдықтау
2.1.1 Есептерді шешу және есептеу алгоритмі
2.1.2 Есептер кешенін программалық жабдықтау.
2.1.3 Delphi ортасы мен танысу
2.1.4 Арнайы программалық жабдықтауды сипаттау
2.1.5 АЖ техникалық жабдықтау.
3. Бизнес.жоспар бөлімі
3.1 Аннотация
3.2 Резюме
3.3 Кәсіпорынның сипаттамасы
3.4 Өнімнің сипаттамасы
3.5 Маркетинг жоспары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1.1 ОҚО аумактық басқармасының техникалық. экономикалық сипаттамалары
1.2 Ақпараттық жүйелердің мақсаты және тағайындалу облысы
2. Экономикалық басқарушы ақпараттық жүйені құру
2.1 Ену ақпаратын сипаттау
2.2 АЖ технологиялық жабдықтау
2.1.1 Есептерді шешу және есептеу алгоритмі
2.1.2 Есептер кешенін программалық жабдықтау.
2.1.3 Delphi ортасы мен танысу
2.1.4 Арнайы программалық жабдықтауды сипаттау
2.1.5 АЖ техникалық жабдықтау.
3. Бизнес.жоспар бөлімі
3.1 Аннотация
3.2 Резюме
3.3 Кәсіпорынның сипаттамасы
3.4 Өнімнің сипаттамасы
3.5 Маркетинг жоспары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазіргі қоғамдық прогрестің ғылыми-техникалық дамуы барысында кибернетиканы және оның басты әдіс жүелік ыңғайы кеңінен қолдану элеуметтік-экономикалық үрдістерді басқарудағы мәселелерді шешеуге де септігін елеулі түрде тигізіп отырғандығы мәлім.
Кибернетика ұғымының анықтамасында оның обьектісі, пәні және мақсаты төңрегіндегі ойлар қалыптасты. Оның маңгеру обьектісіне – күрделі динамикалық жүйелер; пәніне-жүйені басқарудағы ақпараттық үрді; мақсатында басқарудағы тиімді нәтижелерге жетудегі әдістер мен жабдықтарды тұрғызу жатады.
Алғашқы ақпараттық жүйелер 50- жылдарда пайда болды. Бұл жылдары олар еңбек ақыны есептеу, түрлі есептерді өңдеуге арналған болатын және электромеханикалық бухгалтерлік есеп машиналарында жүзеге асырылатын. Ал, 70-80-жылдары басқаруды бақылау құралы ретінде шешім қабылдауды қолдап және тездетті. 80-жылдардан кейін пайдалану бағыты мүлде өзгерді. Бұл кездегі ақпараттық жүйелер қажет кезде керекті ақпаратты беру, жаңа товарлар мен қызметтер ұсыну, жаңа жіберу бөлімдерін табу секілді жұмыстарды атқарды.
Кез-келген ақпараттық жүйенің жұмысын қамтамассыз ететін процесстерді шартты түрде келесі схемадан көруге болады:
• Ішкі немесе сыртқы құрылғылардан ақпарат енгізу;
• Ақпаратты өңдеу және оны қолайлы түрде көрсету;
• Тұтынушыға керекті немесе басқа бір жүйеге беретін ақпаратты шығару;
• Кері байланыс - белгілі бір ұжым қызметкерлерінің өңдеген информациясы, енгізілген ақпаратты коррекция жасау үшін.
Ақпараттық жүйелер құрылымын оның әртүрлі бөліктерінің жиынтығы құрайды. Бұл бөліктер ішкі жүйелер деп аталады. Ішкі жүйе- қандай да бір белгі бойынша ерекшеленген жүйелердің бөлігі. Ақпараттық жүйелердің жалпы құрылымын қолдану сферасына тәуелсіз ішкі жүйелердің жиынтығы ретінде қарастыруға болады. Бұл жағдайда классификацияның құрылымдық белгісі айтылады, ал ішкі жүйелер жабдықталушы деп аталады. Осылайша, кез келген ақпараттық жүйенің құрылымын жабдықталушы ішкі жүйелердің жиынтығы түрінде көрсетуге болады.
Кибернетика ұғымының анықтамасында оның обьектісі, пәні және мақсаты төңрегіндегі ойлар қалыптасты. Оның маңгеру обьектісіне – күрделі динамикалық жүйелер; пәніне-жүйені басқарудағы ақпараттық үрді; мақсатында басқарудағы тиімді нәтижелерге жетудегі әдістер мен жабдықтарды тұрғызу жатады.
Алғашқы ақпараттық жүйелер 50- жылдарда пайда болды. Бұл жылдары олар еңбек ақыны есептеу, түрлі есептерді өңдеуге арналған болатын және электромеханикалық бухгалтерлік есеп машиналарында жүзеге асырылатын. Ал, 70-80-жылдары басқаруды бақылау құралы ретінде шешім қабылдауды қолдап және тездетті. 80-жылдардан кейін пайдалану бағыты мүлде өзгерді. Бұл кездегі ақпараттық жүйелер қажет кезде керекті ақпаратты беру, жаңа товарлар мен қызметтер ұсыну, жаңа жіберу бөлімдерін табу секілді жұмыстарды атқарды.
Кез-келген ақпараттық жүйенің жұмысын қамтамассыз ететін процесстерді шартты түрде келесі схемадан көруге болады:
• Ішкі немесе сыртқы құрылғылардан ақпарат енгізу;
• Ақпаратты өңдеу және оны қолайлы түрде көрсету;
• Тұтынушыға керекті немесе басқа бір жүйеге беретін ақпаратты шығару;
• Кері байланыс - белгілі бір ұжым қызметкерлерінің өңдеген информациясы, енгізілген ақпаратты коррекция жасау үшін.
Ақпараттық жүйелер құрылымын оның әртүрлі бөліктерінің жиынтығы құрайды. Бұл бөліктер ішкі жүйелер деп аталады. Ішкі жүйе- қандай да бір белгі бойынша ерекшеленген жүйелердің бөлігі. Ақпараттық жүйелердің жалпы құрылымын қолдану сферасына тәуелсіз ішкі жүйелердің жиынтығы ретінде қарастыруға болады. Бұл жағдайда классификацияның құрылымдық белгісі айтылады, ал ішкі жүйелер жабдықталушы деп аталады. Осылайша, кез келген ақпараттық жүйенің құрылымын жабдықталушы ішкі жүйелердің жиынтығы түрінде көрсетуге болады.
1.Маханов.Б.Б. «Тіршілік қауіпсіздігі»
2.Сатаев.М.И. «Тіршілік қауіпсіздігі»
3.Сатаева Л.М. «Тіршілік қауіпсіздігі»
4.АрпабековС.Қайролла Смадиярұлы Қалжігітов,Арай Мағауяқызы Төлемісова,Николай Гиоргиевич Прих) одько,Кеңес Шыныбайұлы Исаев) 5.«Өмір тіршілік қауіпсіздігі»
6.Төтенше жағдайлар шығарылым (4-10)
7.Рахманқұлов С. «Мақта шаруашылығын дамыту прблемалары»
8.Эгамбердиев А, Мұратов Т. Қашқарова З.Республиканың мақтав шаруашылығы шитті мақта өндіруді дамытудың жаңа кезеңінің жолына түсті.
9.Интернет қызметінен
10.Бобровский С., Delphi 5.0:учебный курс. Санкт-Петербург: Питер, 2000г 11.Гудман С. “Введение в разработку и анализ алгоритмов.” М.: Мир 1989 г.
12.Горев А., Ахаян Р., Макашарипов С., Эффективная работа с СУБД СПб.:Питер, 1997.— 704 с.,ил.
13.Джон Матчо, Дэвид Р.Фолкнер. Delphi — пер. с англ. — М.:Бином, 1995г
14.Камардинов О. Жантелі Х. Delphi 5-6
15.Байшорайов А.Б Ақпараттық жүйелер
16.Мейірбеков А.К. Ауылшаруашылық өнімдері
2.Сатаев.М.И. «Тіршілік қауіпсіздігі»
3.Сатаева Л.М. «Тіршілік қауіпсіздігі»
4.АрпабековС.Қайролла Смадиярұлы Қалжігітов,Арай Мағауяқызы Төлемісова,Николай Гиоргиевич Прих) одько,Кеңес Шыныбайұлы Исаев) 5.«Өмір тіршілік қауіпсіздігі»
6.Төтенше жағдайлар шығарылым (4-10)
7.Рахманқұлов С. «Мақта шаруашылығын дамыту прблемалары»
8.Эгамбердиев А, Мұратов Т. Қашқарова З.Республиканың мақтав шаруашылығы шитті мақта өндіруді дамытудың жаңа кезеңінің жолына түсті.
9.Интернет қызметінен
10.Бобровский С., Delphi 5.0:учебный курс. Санкт-Петербург: Питер, 2000г 11.Гудман С. “Введение в разработку и анализ алгоритмов.” М.: Мир 1989 г.
12.Горев А., Ахаян Р., Макашарипов С., Эффективная работа с СУБД СПб.:Питер, 1997.— 704 с.,ил.
13.Джон Матчо, Дэвид Р.Фолкнер. Delphi — пер. с англ. — М.:Бином, 1995г
14.Камардинов О. Жантелі Х. Delphi 5-6
15.Байшорайов А.Б Ақпараттық жүйелер
16.Мейірбеков А.К. Ауылшаруашылық өнімдері
Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:
1. Ақпараттық жүйені құрудың теориялық негіздері
Қазіргі қоғамдық прогрестің ғылыми-техникалық дамуы барысында
кибернетиканы және оның басты әдіс жүелік ыңғайы кеңінен қолдану элеуметтік-
экономикалық үрдістерді басқарудағы мәселелерді шешеуге де септігін елеулі
түрде тигізіп отырғандығы мәлім.
Кибернетика ұғымының анықтамасында оның обьектісі, пәні және
мақсаты төңрегіндегі ойлар қалыптасты. Оның маңгеру обьектісіне – күрделі
динамикалық жүйелер; пәніне-жүйені басқарудағы ақпараттық үрді; мақсатында
басқарудағы тиімді нәтижелерге жетудегі әдістер мен жабдықтарды тұрғызу
жатады.
Алғашқы ақпараттық жүйелер 50- жылдарда пайда болды. Бұл жылдары
олар еңбек ақыны есептеу, түрлі есептерді өңдеуге арналған болатын және
электромеханикалық бухгалтерлік есеп машиналарында жүзеге асырылатын. Ал,
70-80-жылдары басқаруды бақылау құралы ретінде шешім қабылдауды қолдап және
тездетті. 80-жылдардан кейін пайдалану бағыты мүлде өзгерді. Бұл кездегі
ақпараттық жүйелер қажет кезде керекті ақпаратты беру, жаңа товарлар мен
қызметтер ұсыну, жаңа жіберу бөлімдерін табу секілді жұмыстарды атқарды.
Кез-келген ақпараттық жүйенің жұмысын қамтамассыз ететін
процесстерді шартты түрде келесі схемадан көруге болады:
• Ішкі немесе сыртқы құрылғылардан ақпарат енгізу;
• Ақпаратты өңдеу және оны қолайлы түрде көрсету;
• Тұтынушыға керекті немесе басқа бір жүйеге беретін ақпаратты шығару;
• Кері байланыс - белгілі бір ұжым қызметкерлерінің өңдеген информациясы,
енгізілген ақпаратты коррекция жасау үшін.
Ақпараттық жүйелер құрылымын оның әртүрлі бөліктерінің жиынтығы
құрайды. Бұл бөліктер ішкі жүйелер деп аталады. Ішкі жүйе- қандай да бір
белгі бойынша ерекшеленген жүйелердің бөлігі. Ақпараттық жүйелердің жалпы
құрылымын қолдану сферасына тәуелсіз ішкі жүйелердің жиынтығы ретінде
қарастыруға болады. Бұл жағдайда классификацияның құрылымдық белгісі
айтылады, ал ішкі жүйелер жабдықталушы деп аталады. Осылайша, кез келген
ақпараттық жүйенің құрылымын жабдықталушы ішкі жүйелердің жиынтығы түрінде
көрсетуге болады.
1. ОҚО аумактық басқармасының техникалық- экономикалық сипаттамалары
Қазақстанда жүргізіліп жатқан аграрлық реформаның негізгі мақсатында
өнеркәсіп ауылшаруашылық шкізаттары мен және халықты азық түлікпен
қамтамасыз етуді жақсарту. Бұл процесте ауылшаруашылық өндірісінің ең басты
роль атқаратыны анық. Ал ол жерде пайдалануда өндірістің ауыстырылмайтын
құралы және еңбек құралы негізінде, сондықтан жер қорларын тиімді пайдалану
қажет.
Жер өндірістің құралы ретінде сусыз ауасыз, күн нұры мен жылуынсыз
яғни қоршаған ортаның барлық факторларының тіршілік етуі мүмкін емес.
Ауылшаруашылығында да басқа салалардағы сияқты топырақты құнарландыру мен
басқа да табиғи өсімдік , ландшафт гидрографикалық және гидрогеологиялық
шарттар саяқты жерге пайдалы сипаттар қолданылады . Жерді пайдалануға
байланысты барлық мәселелермен қатар бір қатар шамада басқа да табиғи
ресурстарға: суға, өсімдікке жануарлар әлеміне және т.б. да қатысты. Бұл
оны едәуір белсенді және көлемді өндірістік қорлардың қатарына әкеліп
тіркейді. Жер ауылшаруашылықтың ғана емес сонымен қатар барлық
агроөнеккәсіп комплексінің өндірістік ресурсы болып табылады.
Тамақ өнімдерінің қайта өндірісі жер мен өсімдіктен басталады. Жер
гетарларымен қаншалықты органикалық заттар өндірілсе, қайта өндірілетін
өнеркәсіп соншалықты шикізатпен қамтамасыз етіледі. Өсімдік шаруашылығы
өнімдерін өндіру тұрақты болған сайын шаруашылығын дамыту да тұрақталады,
тамақ өнеркәсіп орындарының және басқа да ауылшаруашылығы шикізаттарын
қайта өңдейтін салалардағы жұмыстар қалыпты жүреді.
Өндірістің құралы ретінде жерді оны ерекшеліктерінен бермей тұрып,
тани алмайсыз. Классикалық экономикалық ғылым шаруашылығының мың жылдық
тәжірибесіне сүйене отырып, табиғи және қоғамдық ғылымдарының дамуы,
ауылшаруашылқ өнімдерінің басқа да құралдарынан айырмашылығы бар жердің
негізгі қасиеттеріне негізделеді.Тіршілік етудің мәңгі бақилығы
ауыстырылмайтындығы, физикалық жылжымайтындығы кеңістіктің шектеулігі,
дұрыс жағдай жасағанда жақсару қабілеттілігі және т.б. Өндірістің басқа
құралдарынан айырмашылығы, ол адам еңбегінің нәтижесі емес табиғаттың
өзінен жаралған, табиғат өнімдерінң күндігі болып табылады. Осы
қасиеттердің барлығы жер нарық қатынасындағы ерекше обьект етеді.
Осыған байланысты оларды пайдалану өндірістің басқа да құралдарындай,
қайта жаңартуға немесе қайтадан ауыстыруға болмайды, себебі ол бірегей
құнарлы қасиетке ие. Ғылыми техникалық ілгерілеудің көптеген жетістіктері –
жердің өндірушілік күшін сақтауға және көтеруге бағытталған. Сондықтан
дұрыс пайдаланса, ол ешқашан нашарлауы , тозбауы және қатардан шықпауы
тиіс. Сол себепті жерді пайдаланушылар мен жеке меншік иелерінен ғасырлық
болашаққа есептелген огрономдық биологиалық техникалық жүйелерді талдауы
мен қолдануын талап етеді. Тек осы жағдайда ғана жер ұрпақтан- ұрпаққа
жақсарған күйде беріледі деп есептеуге болады. Ол бір қатар дәрежеде
түбірлі молиорацияға, егіншілік жүйесіне, және ағымдық агрономдық
қабылдауларғада байланысты.
Ауылшаруащшылық жүйелелерін пайдалану мәселелерін талдай отырып,
кеңістік шектеулігі сияқты үстіртін шектеуліктік жалпы, жер қорларының
аймақтық мүмкіндіктеріне ғана емес, ең алдымен жерді өндірістің құралы,
ретінде, яғни жер сулар туралы, үзіліссіз ауылшаруашылық өндірістеріне
егістікке, жайылымға, шыбындыққа және т.б. қарау қажет.
Жер суларының әртүрлерін кеңейтудің мүмкүндіктері өте кең. Қазақстанда
топырақ зерттеушілер болашақтық молиоративтік қорын 84,7 млн га бағалаған
енді қазір егістік пен көп жылдық отырғызу 35млн шамасында.
Бұл мысал жер шектеулігін экономикалық қор ретінде сипаттайды. Жердің
кеңістік шектеулігін өндіріс құралы ретінде үш қағидамен алу керек.
1) Құнарлық деңгейіне қарай жер бөлімдерінің шектеулігі ретінде;
2) Жерді пайдаланушылар мен жер иеленушілердің жекелеген шекаралары
басқа да әкімшілік немесе аймақтық шекараларының шектеулігі
ретінде.
Жер қорлары шектеулігінің барлық белгілірі мен белгілері алда әр жер
бөлімдерін пайдалануды қарқынды жүруінің қозғаушы желісі екенін көрсетеді.
Бұл ерекшеліктер сонымен қатар жердің тұрақты ретінде жердің нарықтық
қасиеттеріне де әсер етеді.Осы мақсатқа жарайтын барлық жер бөлімдерін
қарқынды пайдалану қажеттілігі барлық экологиалық орта мен топырақ
жағдайларын тән –кеңістік аймақтық тұрақты орналастыруды керек етеді. Бұл
егіншіліктің аймақтық жүйесін талдау қажеттілігін нақты топырақты климаттық
жағдайларға тән, мелиоративтік және агорхимиялық шаралар, айқындалған
мамандану мен өндірістің шоғырлану деңгейін шарттастырады.
Өндірістің құралы ретінде және экономикалық қор ретінде топырақтың
жерді біршама толық сипаттайды. Топырақ бұл үздіксіз биологиялық
факторлардың әсеріне қалай өзгерсе сол сияқты адамның шаруашылық қызметінен
де солай өзгеретін жердің құнарлы жоғарғы қабаты.
Құнарлық –бұл тұтынушылық құндылығын тудыратын жердің негізгі қасиеті
болып табылады. Әкономикалық әдебиеттердің табиғи және қатысты топырақты
құнарлықты деп айыру қабылданған.
Топырақты табиғи құнарландыру ұзақ топырақ түзілу процесінде,
топырақтың физикалық химиялық және биологиялық қасиеттерімен сипатталды,
климаттық жағдайлармен тығыз байланыста қаралып, соның нәтижесінде
жасалады. Табиғи құнарлық экономикалық құнарлаудың негізі болып табылады.
Өндіріс құралдарымен еңбекпен жалғасып, ол экономикалық құнарландыруға
ауысады, экономикалық –бұл топырақтың құнарлығын көбейтетін және
пайдаланылатын әлеуметтік –экономикалық факторлармен шартты .
Егін шаруашылығының қабілеттіліні, ауылшаруашылығының мәдениетінің
өнімділігін, үздіксіз көтеру мүмкіүндіктері әлеуметтік – экономикалық
жағдайларға сай жолдармен барлық жаңа, капиталға қосымша, еңбек құралы мен
сонымен қатар, ғылым мен жетістіктермен, ғылыми дәлелденіп, тәжірибе арқылы
бекітілді.
Ғылыми және техникалық даму шамасына қарай, топырақтың құнарлығын
көтеру мүмкіндіктері, милиорация жолымен, жаңа технологиямен, минералды
және органикалық тыңайтқыштарды қолдану, өсімдіктердің жаңа сорттарын
селекциялау және т.б. пайда болады.
Нарыққа өту кезеңінде топырақты құнарландыру мүмкіндіктері жер қожалығы
мен жерді пайдаланушылар мен жердің жеке меншік түрлерімен
байланыстырылады. [15]
Жердің табиғи ерекшелігінің күші, ауылшаруашылыққа пайдалану кезінде
өндірістің құралы ретінде, топырақтың құнарлылық элементтері бұзылып қана
қоймай, соның әсерімен өсімдіктің тамырлары шіри бастайды. Қалған
микроорганизмдер құнарлықтың жоғалған элементтернің қалыптасуына қолдау
көрсетеді. Осыған байланысты Л.И. Крутовтың жердің ролін біздің
экаономикалық және философиялық әдебиеттерде ұзақ уақыт бойы гографиялық
табиғи ортаның элементі аспектісінде қарағанын атап өткен жөн.
1.2 Ақпараттық жүйелердің мақсаты және тағайындалу облысы
ЭЕМ пайда болуымен және оны ақпарат өңдеуге пайдалана бастағаннан бері
көптеген ақпараттық- анықтамалық және есептік мәселелерді шешуді
автоматтандыру мүмкіндігі пайда болды. Алғашқы кезде ЭЕМ ақпаратты
жинақтау және сақтау үшін локальды массивтер қолданылды, мұның өзінде әрбір
шешілетін мәндер үшін шешімдер және нәтижелік ақпараттың меншіктік файлдары
құрылатын еді. Бұл мәліметтердің қайталануына алып келетін, оларды
жаңалауды қиындататын, өзара байланысқан мәселелік есептердің шешімін
табуды қиындататын. [16]
Бірте- бірте, ЭЕМ программалық жабдықтауының дамуына қарай өзара
байланысқан мәліметтерді бүкіл шешілетін мәселелер бойынша жинақтауға,
сақтауға және жаңалауға мүмкіндік беретін басқарушы ішкі жүйелер құру
идеялары пайда болды, мысалы кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті
автоматтандыру есептері үшін. Бұл идеялар өз шешімін мәліметтер қорларын
басқару жүйелері арқылы тапты. МҚБЖ мәліметтер қорлары деп аталатын
локальдық ғана емес, өзара байланысқан ақпараттық массивтермен де жұмыс
жасайды. Дербес компьютердің пайда болуымен МҚБЖ кестелік ақпаратты
өңдеудің ең танымал құрылғысы болып келеді. Олар мәліметтер банкілерінде
өте үлкен ақпарат көлемін өңдеу кезінде жобалауға қажетті құрал- аспаптық
құрылғылар болып табылады. Мәліметтер қорларымен жұмыс жасауға қажетті
программалық жабдықтау дербес компьютерде ертеден бері қолданылады.
Өкінішке орай, бұл программалар мәліметтер сақтаушы қарапайым диспечерлер
қызметін атқарған және қосымшаларды қалыптастыру құрылғылары болмаған
немесе күрделі болғаны соншалықты компьютерді жақсы білетін адамдардың
өздері олармен жұмыс жасаудан қашатын. Кейін толық, пайдаланушыларға
негізделген қосымшалар жасалды.
Ақпаратты қандай да бір мәселелерді шешу үшін пайдалы болатын,
қабылданып алынған, түсінікті және білім деп түсінуге болады. Ақпарат
дегеніміз, оны алушы кісіге дейін қабылдау механизмінің қабылданды-
түсінікті-бағаланды деген үш сүзгісінен өткен нәрсе.
Мұндай анықтама ақпарат үш деңгейде қарауға мүмкіндік береді:
синтаксистік,семантикалық және прогматикалық.
Ақпарат жүйесінде элементтер арасындағы байланыс ақпарат арқылы, яғни
бір оқиғалар туралы белгелер арқылы жүзеге асады.
Ақпарат жүйесі қандайда бір обьектінің басқаруға қажетті ақпаратты
жинау, сақтау, жаңарту,өңдеу іздеу және шығарып, беру жүйесі ақпраттық
обьектілердің бірігуін қамтитын қандай да бір ақпаратты кеңістікті
бейнелейтін пәндік саланы иемденеді.
Ақпарат жүйесін жіктеуде оны келесі ішкі кластарға бөлуге болады:
-ақпараттық- анықтамалық жүйелер;
-ақпараттық анықтамалық жүйелер
-ақпараттық қадағалаушы жүйелер.
Ақпараттық анықтамалық жүйелер ақпаратты жинап, оны адамның
пайдалануы үшін дайындалады.
Ақпараттық кеңес беретін жүйелер обьектінің күйі мен жұмыс тәртібі
туралы ақпаратты беріп, нақты жағдай үшін қажетті ұсыныстар мен пікірлерді
ұсынады.
Экономикалық есептер кешенінің қойылуы
Мәліметтермен жұмыс жасау барысында файлдардың кейбірінде өте үлкен
ақпарат көлемі сақталған немесе жеке орналасқан файлдар өте көп. Сонымен
қатар, мәліметтердің мұндай көлемімен жұмыс жасауға кез келген программаның
немесе жүйенің шектеулері мүмкіндік бермеуі мүмкін.
Мәліметтерді түрлі тәсілде пайдаланғанда: нақты келісім бойынша ақпарат
үшін, қорытынды талдау үшін немесе дәл осы мәліметтерді түрлі жағдайларды
болжау үшін қолданғанда. Демек, осы мәліметтерді жан- жақты қарастыру
қажет, мұның өзі барлық қажеттіліктерді қанағаттандыратын мәліметтердің
бірегей құрылымын құруда қиындық тудырады.
Түрлі мамандар бірдей мәліметтерді пайдалану қажеттігі туындайды.
Мысалы, оларды енгізу, жаңалау және талдаумен түрлі адамдар айналысады.
Егер электрондық кестеге немесе құжатқа бір ғана адам өзгерістер енгізе
алатын болса, онда мәліметтер қорында бір уақытта бірнеше пайдаланушылар
жұмыс жасай алады, олардың барлығы бір ғана кесте мәліметтерін өңдеуі
мүмкін. Мұның өзінде мәліметтер қорында пайдаланушылар әрдайым ең жаңа
мәліметтермен жұмыс жасайтынына кепілдік беріледі.
2. Экономикалық басқарушы ақпараттық жүйені құру
Ақпараттық жүйелер қоғам пайда болғалы бері бар, өйткені дамудың әр
сатысында қоғам өзінің басқарылуы үшін жүйелі, алдын-ала дайындалған
ақпаратты талап етеді. Әсіресе бұл материалдық және материалдық емес
құндылықтарды өндірумен байланысты болатын өндірістік процесстерге қатысты.
Басқаруға деген қажеттілік ортақ мақсаттар үшін біріктірілген қандай
да бір коллектив мүшелерінің іс-әрекетін басқару үшін туындайды.
Кибернетикалық тәсілге сәйкес басқару жүйесі басқару объектіліерінің
жиынтығынан құралады. Мысалы, кәсіпорын және басқару субъектісі. Жүйенің
екі компоненті де тура және кері байланыстармен байланысқан. Тура байланыс
директивті ақпарат ағындарымен, басқарушы аппараттан басқару объектісіне
бағытталатын, сипатталады. Ал, кері байланыс кері бағытта бағытталатын
қабылданған шешімдер туралы есептік ақпаратты бейнелейді. Есептік ақпарат
ішкі экономикалық жағдайды және оның ішкі ортаға әсер ету деңгейін
бейнелейді.
Кері және тура ақпарат ағындарының, мәліметтерді өңдеу және сақтау
құрылғыларының, сонымен қатар басқару аппаратының қызметкерлерінің өзара
байланысы экономикалық объектінің ақпараттық жүйесін құрайды.
Экономикалық ақпараттық жүйе мағынасында пайдаланушылар сұраныстары
бойынша экономикалық ақпаратты сақтау, іздеу және беру жүйесі түсініледі.
Экономикалық ақпараттық жүйе күрделі жүйе болып табылады, көптеген
элементтер жиыны және олардың арасындағы қарым-қатынастар түрінде
бейнеленеді. Экономикалық ақпараттық жүйе жалпылама бөлімдері ретінде
жабдықтаушы және функционалдық ішкі жүйелерді қарастыруға болады.
Экономикалық ақпараттық жүйенің жабдықтаушы ішкі жүйесі ақпараттық,
программалық, математикалық, техникалық, ұйымдастырушылық және құқықтық
жабдықтаулардан тұрады.
Экономикалық ақпараттық жүйенің функционалдық ішкі жүйесі объектіні
басқару функцияларынан, басқару деңгейінен, басқарылушы ресурс түрінен,
қолданылу аумағынан және т.б. тәуелді болатын объектіні басқару жүйесінің
моделі болып табылады.
2.1 Ену ақпаратын сипаттау
Бағдарламада енгізілген мәліметтерді кесте түрінде көрсетуге болады.
Ол үшін Database Desktop мәліметтер қорына енгіземіз.
Кесте 1. Кызметкерлер кестесі:
Өріс аты Filed Name Type Size
1. Шаруашылық аты Kod N
2. Тегі Familia A 25
3. Аты Imia A 20
4. Әкесінің аты Otshestvo A 25
5. Құжат түрі TipDoc A 7
6. Серия Seria N
7. Номері Nomer N
8. РНН RNN N
9 СИК Sik A 12
10 Отбасы жағдайы SemPoloj A 5
11 Асыраушылар саны Ijdiv N
12 Балалар саны Deti N
13 Білім деңгейі UrObraz A 10
14 Біліктілігі SpecObraz A 15
15 Ашылу мерзімі DataOtkr D
16 Құжаттың берілген күніVidano A 10
17 Жабылу мерзімі DataZakr D
Кесте 2. Өнімі кестесі:
Өріс атауы Filed Name Type Size
1. Өнім түрі KodPOU А
2. Пайдаланғаны Paidalan A 5
3. Қанша жерге Number N
4. Пайдаланбағаны KodATE N
5. Шығыны Ushet N
6. Пайдасы Otkr D
7. Жұмысшылар саны ChisloRab N
Кесте 3. Шикізат кестесі:
Өріс атауы Filed Name Type Size
1. Атауы KodUz N
2. Қолданылуы ATE N
3. Мерзімі Naim A 40
4. Адрес Index N
5. Қанша жерге Adress A 50
6. Пайдасы Familia A 25
7. Коды Imia A 20
8. Сериясы Otchestvo A 25
9. Саны Doljnost A 15
2.2 АЖ технологиялық жабдықтау
Технология ұғымы грек тілінен аударғанда (techne) өнер, шеберлік,
дағды деген мағына береді, ал мұның барлығы да процесстер. Процесс ұғымының
мағынасында қойылған мақсатқа жету үшін орындалатын анықталған іс-әрекеттер
жиынтығын түсінеміз. Процесс адам таңдаған стратегия бойынша анықталып,
түрлі әдістер және құрылғылар көмегімен жүзеге асырылуы тиіс.
Ақпарат қоғамның кәдімгі материалдық ресурстармен барабар құнды
ресурсы болып табылады, демек, оны өңдеу процесі технология деп түсініледі.
Ақпараттық технология (АТ)- объект жағдайы туралы жаңа сапалы
ақпарат алу үшін ақпараттық ресурстарды пайдалану процессінің еңбек ауқымын
төмендету мақсатында ақпаратты сақтау, өңдеу, жинақтау және бейнелеуді
қамтамасыз ететін , технологиялық тізбекке біріктірілген әдістер мен
программалық- техникалық құрылғылар жиынтығы.
Ақпараттық технология басқарушы шешімдерді дайындау және қабылдаумен
байланысты басқарушы қызметкерлердің ақпараттық қызметін қамтитын
технологиялық процесстерді бейнелейді.
2.1.1 Есептерді шешу және есептеу алгоритмі
Алгоритм – берілген ағымдық мәліметтерден ізделінді нәтижеге алып
келетін, есептеу процессін анықтайтын нақты ережелер.
Бұл берілген анықтама бойынша ережелерде қандай да бір амалдар
жүйесінің анықталған ретпен орындалуы көрсетіледі және оларды берілген есеп
бойынша ағымдық мәліметтерге қолдану ережелері беріледі.
Алгоритмдердің негізгі сипаттамалары:
Дискреттілік- процесс алгоритмімен анықталатын бөлек элементар
кезеңдерге мүшеленуі;
Детерминерлену- нұсқаулар жиынтығы нақты болуы тиіс, бұл сипаттама
берілген ағымдық мәліметтерде нәтиженің бірмәнділігін қамтамасыз етеді.
Нәтижелілік- берліген алгоритм бойынша жүріп жатқан процесс шекті
кезеңдер санында тоқтап, нәтиже беруі тиіс.
Жалпылық- алгоритм тек бір ғана мәселені шешуге ғана емес, осы типтес
есептер классын шешуге де қолданыла алатын болуы тиіс.
Есепті шешу алгоритмі логикалық есептеуіш процессті бейнелейді.
Жасалып жатқан жұмыстың есебін шешу алгоритмі келесі түрде сипатталады:
Сұлба 4. Есепті шешу алгоритмі.
2.1.2 Есептер кешенін программалық жабдықтау.
Программалық жабдықтау –бұл техникалық құрылғылардың дұрыс жұмыс
жасауы және ақпараттық жүйе мәелелері мен есептерін жүзеге асыруға
арналған программалар кешені.
Программалық жабдықтау құрамына жалпы жүйелік және арнайы
программалық өнімдер, сонымен қатар техникалық құжаттама кіреді.
Есептерді жүзеге саыру барсында мен WindowsХР операциялық жүйесін,
MS Office қолданбалы программалар пакетін, Borland Delphi7 программалар
жасаудың визуал ортасын қолдандым және АИСТ программасын құрдым.
Құжаттармен немесе электрондық кестелермен жұмыс барысында құжаттың
мазмұнын анықтау немесе кесте ұяшығының мазмұнын анықтау жасалмайды.
Мәтіндік редакторларда мұндай икемдіоік қажетті ақпаратты парақтың кез
келген орнына орналастыру үшін, ал электрондық кестелерде ағымдық
мәліметтерді сақтау, қажетті есептеулерді орындау және нәтижелерді көрнекі
көрстеу мүмкіндігіне ие болу үшін қажет. Бұл икемділік салыстырмалы түрде
аса үлкен емес, жақсы қойылған есептерді шешу кезінде ыңғайлы. Бірақ, егер
электрондық кесте бірнеше жүздеген қатарлардан, ал құжаттар көптеген
беттерден тұратын болса олармен жұмыс жасау қиынға соғады. Мәлімет көлемі
артқан сайын электрондық кестеге немесе мәтіндік редакторға қойылған
шектеулер артық болып жатқаны тіпті компьютерлік жүйе мүмкіндіктерінің
таусылып біткеніні байқауға болады. Егер құжат немесе электрондық кесте
өзге пайдаланушылар үшін арналып құрылып жатса, онда мәлімет енгізуді және
бар мәліметті пайдалануды бақылау жасау қиын. Мысалы, электрондық кестеде
бір ұяшықта мерзім, ал келесі бірінде ақшалай сақталатын болса, онда
электрондық кестенің сурет немесе дыбыс түріндегі ақпаратпен жұмыс жасай
алмайтындығы анықталды.
МҚБЖ мәліметтер типтерін және оларды сақтау тәсілдерін беруге
көмектеседі. Сонымен қатар, МҚБЖ ары қарай мәлімет енгізудің дұрыстығын
қадағалауы үшін критерийлер енгізуге болады. Ең қарапайым жағдайда шарт
мәнге қойылған кездейсоқ сандық өріске мәтін енгізілмейтініне кепілдеме
беруі тиіс. Өзге шарттар ендірілетін мәліметтердің мүмкін болатын мәндер
диапазонын немесе облысын анықтай алады. Жетелдірілген жүйелерде мәліметтер
жиынтығы арасындағы қатынастарды беруге болады және МҚБЖ мәліметтердің
сәйкестігін немесе толықтығын қамтамасыз етуді жүктеуге болады. Мысалы,
жүйе автоматты түрде тұтынушыларға енгізілген тапсырыстар қатынастарын
тексеріп отырулары қажет.
2.1.3 Delphi ортасы мен танысу
Жоғарғы деңгейлі программалау тілдері жарыққа шыға бастағаннан бері
көптеген прогаммалау тілдері пайда болды. Казіргі кезде олар процедуралық,
логикалық және обьектілі –бағдарлы болып үш түрге бөлінді. Мысалы, дәстүрлі
процедуралық программалау тілдері –Фортан, Бейсик, Паскаль, логикалық
тілдер-ЛИПС, Пролог. Есептеуіш техника қарқынды дамуы және программалық
жабдықтауды тиімді пайдалануға қажеттілік нәтижесінде Delphi 6-да бірінші
нұсқасы пайда болды. Delphi 6-да интернет үшін қосымшаларды дайындау
мүмкіндігі кеңейтілген және берілгендер қорымен жұмыс істеуде ұсынылып
отырған кітапта қарастырылмаған кейбір өзгешіліктер енгізілген. Delphi-де
Паскаль тілінде орындау және орындау мүмкін емес күрделі процестерді
программалауға болады. Delphi-дің негізгі ерекшелігі –онда қосымша құруда
компоненттік және қоссымша тәсілдер пайдаланылады. Компоненттік тәсілдің
мәнісі жеңіл: әр қосымша кітапханасы программалау ортасында дайындалып,
арнайы іс-әрекеттерді орындайтын компоненттер элементерінен жинақталады.
Олар жеткіліксіз болса, обьектіні өңдеуге арнлған үстеме программа
құрылады. Delphi-де қолданылатын негізгі кітапхананы визуалды компоненттер
кітапханасы деп атайды. Компоненттер панелінде топ- тобымен жинақталған,
жүздеген кластарға тиісті, стандартты компоненттер бар. Пайдаланушы жаңа
компонент дайындап, оны осы панелге қосуына да болдаы.
Delphi Windows жүйесінде программалаудың ыңғайлы құралы. Онда
көптеген операторларды пайдаланып, программа дайындау, программа мәзірін
құру, анимация, мультимедиа процестерін ұйымдастыру, OLE технлолгиясын
пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу және
т.б. іс-әрекеттерді орындау да мүмкін. Көптеген операторлардың жазылуы
Typбо Паскалдағы сияқты.
Delphi құрамында дайындалған компильятор әдеттегі Р- кодқа емес,
бірден машиналық кодқа компиляциялайды. Осы себепті, қазіргі кезде ол дүние
жүзіндегі компилятордың ең жылдамы. Оның компиляциялау жылдамдығы Паскальда
компиляциялаудың 10 еседен артық, бір минутта шамамен 120 мың жолдан асады.
Delphi екі түрде дайындалған:біріншісі- күрделі қосымшаны бірлесіп
дайындаушылар үшін (Delphi Client-Server), екіншісі – қалған
программалаушылар үшін ( Delphi for Windows).соңғысы ыңғайланып,
қысқартылып алынған түрі.Ол тек маман программалаушылар ғана емес, барлық
Delphi -мен жұмыс істеушілерге арналған. Әдетте пайдаланылатыны- екінші
түрі.
Delphi–ді Паскаль программалау тілімен жұмыс істеген адамдардың
меңгеруі көп қиындық келтірмейді. Бірақ, мұнда программалауды үйрену үшін
обьект оқиға қасиет түсініктерімен еркін танысып, онда компаенттерді
пайдалану және түрлі командалардың жазылу түрлерін білу қажет.
Delphi–де пайдаланылатын оқиғалар және түрлі кластарға
компоненттерге меншіктелетін қасиеттер мәндері көп. Нақты есептерді шешу
програмаларын құруды үйрену арқылы ғана Delphi–де программалауды үйренуге
болады.Ол үшін кітапқа енгізілген программалрды іс-жүзінде орындап және
оларға түрлі өзгерістер енгізіп, жаттығу да мүмкін. Жетістік тек тәірибеге
байланысты.
Delphi–дің мүмкіндәіктерін бір кітапқа сиғызу мүмін емес. Мұнда
студенттер мен өз бетіннше оқып үйренушілер үшін қажетті негізгі
материалдар қарастырылған, Delphi–ді терең оқып- үйреніп, күрделі
қосымшаларды дайындауға машықтанушылар үшін кітап соңына әдебиеттер
тіщзімі енгізілген.
Delphi 5- 6 ортасы , обьект, обьект қасиеттері, класс,
компоненттер, модуль, проект, және т.б. элементтер таныстырылып, қарапайым
программа құру тәсілдері көрсетілген.
Delphi–де қолданылатын берілгендер айнымалылар, берілгендер типтері,
түрлі құрылымдар таныстырылып, оларды пайдалану программалары құрылған.
Тарауға OLE автоматтандыруы, консольдық программалау, программманы
дұрысатау түсініктері мен программа орындалмаса, оны ұқыпты түрде аяқтау
тәсілі де енгізілген.
Графикалық мүмкіндіктері, анимация, мултимедия процестерін
программалау және т.б. тақырыпатр енгізілген. [16]
Берілгендер файлымен жұмыс және мәзір құру тәсілдері
қарасытырылған.Қазіргі кезде оқушылар мен студенттерді тестілеу дағдыға
айналғандықтан, тарауда пән бойынша Delphi–де құрылған тестілеу
програмасының бір нұсқасы да бар.
Реляциалық берілгендер қорымен жұмыс түрлері қарастырылып, кестелер,
сұраныстар,құру және есеп дайындау тәсілдері көрсетілген.
1. Delphi–ді іске қосу. Delphi ортасы
Windows терезеіс арқылы Delphi–ді іске қосу командасы:
Іске қосу –Программалау –Borland Delphi 6- Delphi 6
Экранда Delphi ортасының үш терезесі көрінеді (1.1-сурет).
1- Delphi 5-тің негізгі терезесі ;
2- Форма (Form1)
3- Обьект инспекторы терезесі (Object Inspector).
Жалпы, ортада программа құқруға арналған төртінші модуль терезесі де іске
қосылады .Форма терезесінің астанда ораналасқандықтан, ол алғашқыда
көрінбейді.
1.2. Delphi–дің негізгі терезесі
Delphi–дің негізгі терезесіеің құрамына негізгі мәзір аспаптар панелі
және компаненттер политрасы енгізілген. Негізігі мәзір пунктеріне
Delphi–де жұмыс істеу командалары, орындайтын түймелер орналастырылған.
Стандартты түймелер:
-New (Жаңа)
-Open (Ашу)
-Save (Сақтау)
-Open Project (Проектіні ашу)
-View Form (Форманы көрсету)
-Run (Іске қосу)
- Pause (Үзіліс)
-Add file to Progect (Проктіні файл қосу),т.б.
Delphi–де дайындалатын программа проект деп аталады. Форма
–программаны дайындау алдында ашылатын, программаның сұқбаттық терезесі.
Delphі алғашқы рет іске қосылған кезде форма Form1 атауымен көрінеді. Онң
жиектеріне тышқан көрсеткішін орналастырып.ол екі жақты нұсқама түріне
айналған кезде жылжыту және қалдыру тәсілі бойынша форманы кеңейту не қысу
қиын емес.
Құрылатын программада пайдаклану үшін түрлі формада түрлі
компоненттер орнатылады. Негізгі компоненттердің кейбірі Access беілгендер
қоры жүйесінде пайдаланылатын элементтер панелеіне енгізілген түймелер
сиақты . Олар Delphi терезенің компаненттер политрасын орналастырылған.
Кей жағдайларда экранда форма көрінбеуі мүмкін. Оны экранға шығару
үшін View-Forms командасын беру жеткілікті.
Форманың және формаға енгізілетін компаненттердің түрлі қасиеттері
бар. Қасиет айнымалылардың ерекше түрі.Олар обектінің түрлі мүмкіндіктерін
сипаттап, ағымдфық күйін анықтайды. Мысалы, форма қасиеттерінің мәндері
–форма тақырыбының мәтіні, өлшемі, экранда орналасуы, түсі т.б. Delphi іске
қосылған кезде форма қасиеттеріне алғашқы сәйкес мәндер меншіктеліп,
қойылады.
Форманы не онда орнатылған компанентті программа құру үшін дайындау оның
кейбір қасиеттерінің мәндерін өзгертуден басталады. Қасиеттер тізімі
Обьект инспекторы (Object Inspector). терезесініне енгізілген. Тізімді
инспектор терезесіне шығару үшін сәйкес обектіні (формасы не формада
орнатылған форма компанентін )бір шерту арқылы таңдау керек. Инспектор
терезесінің жоғарғы қатарына таңдалған обьект атауы да жазылып қойылады.
Мысалы, Delphi іске қосылған кезде форманың ашылған қасйетттер терезесі 1.1
суретте көрсетілген. Терезенің екі қосымша беті бар: Properties (Қасиеттер)
және Events (Оқиғалар).Терезе ашылғанда екі бағанға енгізілген жазулардан
тұратын оның Properties бөлімі ашылуы тұрады. Бірінші бағанда көрінетіндер
–қасиет атаулары, екінші бағанға сәйкес жазылғандар –олардың мәндері.
Форма қасиеттері :
Name (атау)- формаға берілген атау. Ол Delphi обьектілерінің
компоненттерінің негізгі қасиеттерінің бірі. Delphi-дің жұмыс істеуі
кезінде ол обьектіні осы атау бойынша ажыратып таниды. Delphi-дің формаға
автоматты түрде алғашқы рет меншіктеген атауын өзгертіп басқа атау беруге
болады. Форманың іс-әрекеті атауынан белгілі болуы үшін атауды мазмұнға
жақын етііп енгізген жөн. Мысалы, формаквадрат теңдеуін шешуге
пайдаланылатын болса, Form1 орнына Kv Tend атауын енгізу. Ол үшін
қасиеттер терезесінен Name атауын таңдап, жаңа атауды клавиатура арқылы
теріп алса болғаны. Терілген атау Name жолының оң қатарына жазылып
қойылады.
Font (Шрифт)- формаға енгізілетін мәтін шрифтін орнату қасиеті. Оны
таңдап, оң жағында көрінген көп нүкте ( ... ) түймесін шерткен кезде
сұқбаттық шрифт таңдау терезесі көрінеді. Терезеден, әдеттегідей, қажетті
шрифт типін, өлшемін таңдап (мысалы, Times Kaz,10) , ОК түймесін шерту
керек.
1.3-сурет. Шрифт таңдау терезесі.
Caption (Тақырып бетіне жазу )- форма терезесінің тақырыбына
енгізілетін мәтін. Алғашқы кезде қасйеттер терезесінің Caption қасиетіне
тақырып үшін Forma1 енгізіліп қойылған. Оны “Redactor” не басқа тақырыпқа
алмастыру Name қасиетіне мән меншіктеу тәсілі сиақты.
Color (Түс) – форманың түсін орнату қасиеті.Ол таңдалған кезде оң
жағында тілсызық түймесі – қасиет мәнінің бірнеше екенін білдіреді.
Тілсызық белгісін шерткен кезде мәндер терезесі ашылады. Тізімде көрінген
қалаған кеңейту түсті шерткен соң форма сәйкес түске боялып қойылады.
Width (Ен),Неight ( Биіктік )- пиксель өлшем бірлігімен берілген
форманың ені мен биіктігін орнату қасиеттері (бұл мәндер форманы қолдан
кеңейту не сығу кезінде де автоматты түрде орнатылып қойылады) .
Обьект қасиетін программа ішінде орнату да мүмкін. Мысалы, форма
тақырыбы шривтінің өлшемін 14 ету үшін программаға Form1.FondSise:=14
меншіктеу операторын енгізуге болады.
Жалпы, бір қасиет мәнімен танысу үшін оны қасиеттер терезесінде таңдап,
Ғ1 клавишін басу арқылы сәйкс анықтаманы шақыру керек. Delphi–де
анықтамалар ағылшын тілінде жазылған. Ол түсініксіз болса, экранда опрысша
аударамысн көрсететін Сократ 97 сияқты арнайы дайындалған программаны
пайдаланған жөн мұндай программа компьютерге орнатылса, оны пайдалану қиын
емес.
Экранда қасиеттер терезесі көрінбесе, оны шығару үшін View-Object Inspector
командасын беру жеткілікті.
1.3.Оқиғалар.Программалық код терезесі.
Windows-тағы сияқты Delphi–де программалар оқиғалар арқылы
басқарылады. Мысалы, пайдаланушы программа құру үшін алдымен формаға
орналастырылған компонентті тыцшқан арқылы шертуі мүмкін. Оың әр іс-әрекеті
оқиға шақырады. Яғни ,оқиға- программаның жұмыс істеуі кезінде обьект
жағдайының өзгеруі .
Delphi–де әр оқиғаға атау беріліп қойылған. Мысалы, компоненттер
политрасының Button түймесі арқылы формада орнатылған Button1 компонентін
шерту Click (Шерту) оқиғасын шақырады.
Әр обектіге байланысты оқиғалар жеткілікті Мысалы,формаға байланысты
оқиғалар саны -35. Олар қасиеттер терезесінің Events қосымша бетіне
енгізілген. Терезеде оқиға атауларының алдында On префиксі тіркестіріліп
жазылған. Ол –атаудың оқиға екендігін білдіретін белгі.
1.4-сурет.Форма оқиғалары
Delphi ортасында жиі кездесетінг оқиғалар :
OnClick – тышқан түймесін бір рет басу;
OnDblClick- тышқан түймесін екі рет басу;
OnKeydown-клавишті басу;
OnKeyUp -басылған клавишті босату
OnMouseDown- тышқан түймесін басу;
OnMouseUp-тышқан түймесін босату;
Database Desktop утилитасы . кесте құру
БҚ кестесі Delphi құрамын енгізілген Database Desktop (Берілгендер қоры
жұмыс столы ) қосымша пограммасы утилитасы арқылы құрылады:
1.Tools-Database Desktop (Сервис-БҚ жұмыс столықабықшасы)командасын беру.
Қабықша программасы көрінеді.(5.1-сурет).
Database Desktop қосымша прогаммасының негізгі терезесі
2.Терезеден File-New-Table (Файл- Жаңа- Кесте) командасын беру. Create
Table (Кесте құру)сұқбаттық терезесі шығады.Онда ашылатын тізімнен қажетті
кесте форматын таңдау. Алғашқы рет Paradox7 форматы іске қосылып, терезе
өрісінде осы атау көрінеді.
5.2сурет. Өрістің сипаттау терезесі
3. Paradox7 форматымен келісіп, ОК түймесін шерту (онда пайдалануға болатын
өріс типері жеткілікті). Бірінші бағанында автоматты түрде өрістің номері
жазылып қойылған кесте өрісі атауын сипаттау терезесі көрінеді.
4.Екінші бағанан бастап ретімен өріске берілетін атауды (FieldName), өріс
типін (Type),өлшемін (Saze) енгізу өлшем өріс символдық өріс типті ғана
болса ғана енгізіледі.Өрісті кілттік еу қажет болса, оың бесінші бағанда
(Key) көрсетілуітиіс. Ол * символы арқылы белгіленеді (жалпы, кілт
Delphi-де және MS Access сияқты арнайы БҚБЖ-лерінде кеңінен пайдаланылады).
Database Desktop арқылы Аты –Жөні, туған жылы, ұлты (Fam, Jili,Ulti)
құрылымды төмендегі кестені құру үшін алдымен өріс атыуын сипаттау
терезесін 5.3.- суреттегі сияқты толтыру керек. Өріс атауларан қазақ
алфавиті шривтімен теруге болады (Кесте құру тақырыпшасына енгізілген 3-
ескертуді қараңыз), бірақ олар формада дұрыс көріне бермейді.
1. Өріс атауының ортасына нүкте (.) символы енгізілмегені жөн;
2. Өрістерді сипаттау не дайындау терезесінің бірінші бағанында автоматты
түрде атаулардың реттік нөмерлері көрсетілуі тұрады.Оларға көңіл
бөлмеу керек. Кезектіөріске мән енгізілген соң КҚ не сәйкес курсорды
басқару клавишінің басылуы тиіс. Курсор келесі өріске орналастырылып
қойылады;
3. Үшінші бағанға өріс тпінің Туре енгізілуі тиіс. Ол үшін курсор бағанға
орналасқан соң бос орын клавишін басу керек. Таңдалған Paradox
форматында пайдаланылатын тип атаулары тізімі көрінеді. Тізіммен
қажетті тип таіңдалуы тиіс. Оның бір әріптен тұратын қысқаша
белгілемесі курсор оналасқан орынға енгізіліп қойылады. Мысалы, Fаm
өрісі-символдық типті, таңдалатын тип –Alpha. Ол таңдалған кезде
өріске тип белгілемесі (А) енгізіліп қойылады;
5.3-сурет өрістер сипатталған терезе
Тип Белгілеме Мән
Alpha A Символдық жол .Ұзындығы [1..255]
Number N аралығында
Short S Мәні [10;10]]аарлығында алынатын
Long Integer I 15 мәнде цифрлық нақты сан
Мәні[-32767..32767аралығында аылынатын
Memo M бүтін сан
Money $ Мәні
Date Д [-2147483647..2147483647]аралығынд а
Logical L алынатын 4байттық бүтін сан
Autionerement +
Alpha-нің мәндер аралығынан үлкен
болатын (=255байтық)символдық жол.
Соңына $ символы қойылатын ақшалық
форматты сан
Дата
Мәні ақиқат (True)не жалған
(False)болатын логикалық типті сан
Кестеге жол қосысалатын сайын мәні
1-ге өсіп отыратын бүтін сан
4) Size өрісіне 20 не 25 санын енгізу жетклікті;
5) Өріс құрылымы сипатталып болған соң терезеде көрінген Reguier Field
жалаушасын орнатып қойған жөн . Ол берілгендердің жазуларда міндетті түрде
қатысуын білдіреді. Басқа көрінген өрістердің толтырылуы міндетті емес.
5Өріс сипатталып болған соң терезенің Save as... түймесін шерту. Құрылатын
кесте атауы сұралатын Save Table As.. терезесі көрінеді.
6) Терезеде кесте атаулары сақталатын ішкі бума (мысалы MyDB) құрып, оны
ашу( егер ішкі бума бұрын құрылған боса, оны ашу жеткілікті). Файл атауы
өрісіне кесте атын енгізу(мысалы, Кесте2. db) және каталог алиасы үшін
терезеде көрінген Work: атауын қалдырып, Сақтау түймесін шарту.Кесте
құрылымы Кесте 2db атауы боцыеша MyDB бумасына сақталфып қойылады.
7.Терезені жабу.
Формада Database Desktop утилитасында құрылғанкестеге қол жеткізу
компненттер панелінің Data Access (Берілгендерге кіру) қосымша бетіне
енгізілген TTable, TdataSourсe және Data Controls (Берілгендерді басқару)
DBCrid компоненттері арқылы орындалуы мүмкін. Формаға орнатылған төмендегі
компоненттердің негізгі іс-әрекеттері:
TТable(Кесте)-кез келген БҚ кестесіне қол жеткізу;
TdataSourse (Берілгендер көзі)-DataSet(Берілгендер жиынтығы) қасиеті арқылы
нақты кестемен байланыс орнату,
ТDBCrid (Берілггендер кестесі)- TdataSourсe қасетіне dataSourсe1
берілгендер көзін меншіктеп, терезесіне нақты берілгендерді (кестені не
сұранысты ) енгізу.Ол үшін алдымен Tтable1, TdataSourсe1 компоненттеріне
ретімен 5.3-кестеде көрсетілгендей , қажетті қасиеттерді меншіктеп алса
болғаны.
Мысал. Database Desktop қосымша программасы арқылы құрылған Кесте 2.db
кестесін формада орнатылған DBCrid компонентінің терезесіне шығару керек.
1.Жаңа проект ашу.
2.Формаға Тable, TdataSourсe1, DBCrid1 компоненттерін енгізу.
3.5.-кестеде жазылған ретімен компоненттер қасиеттер орнату;
2.1.4 Арнайы программалық жабдықтауды сипаттау
Арнайы программалық жабдықтау нақты ақпараттық жүйені құру кезінде
қалыптастырылатын программалар жиынтығын бейнелейді. Оның құрамына нақты
объектінің қызметін бейнелейтін, түрлі адеквтты деңгейде жасалған
модельдерді жүзеге асыратын қолданбалы программалар пакеті кіреді.
Тапсырмада берілген есептер мен мақсаттарды орындау үшін АИСТ
программасы жасалды. Программа Delphi визуал программалау ортасында
жасалған. Визуал программалау екі процесстің өзара әсерлесуінен жасалады:
- Windows – терезені қалыптастыру процессі;
- терездегі элементтерге қажетті қызметтерді атқаруға мүмкіндік
беретін кодты жазу процессі.
Программаның жобасы келесі терезелерден тұрады
1-сурет. Негізгі терезе.
2-сурет. Қызметкерлерді тіркеу.
1.DBNavigator- мәліметтер қорлары жазбалары бойымен жылжу, редактрлеу
режимін активтендіру, жазбалар қосу және жою іс- әрекеттерін орындау
мүмкіндігін береді.
object DBNavigator1: TDBNavigator
Left = 45
Top = 308
Width = 470
Height = 41
DataSource = DataSource1
TabOrder = 3
OnClick = DBNavigator1Click
End
2.Label- форма бетіне мәтіндік облыстарды бейнелеуге арналған.
Left = 30
Top = 260
Width = 32
Height = 13
Caption = '9 '#1084#1077#1089'.
3. Image- . bmp – форматта бейнеленген суреттерді және фондық кескіндерді
формаға бейнелеуге мүмкіндік береді.
object Image1: TImage
Left = 0
Top = 0
Width = 832
4. Edit – символдарды енгізу- редактрлеу өрісі.
object Edit1: TEdit
Left = 73
Top = 64
Width = 70
Height = 21
TabOrder = 0
2.1.5 АЖ техникалық жабдықтау.
Техникалық жабдықтау ақпараттық жүйелердің жұмыс жасауына қажетті
техникалық құрылғыларды сипаттайды, оның ішінде :
Ø күрделі алгоритмдер бойынша аса үлкен емес ақпарат көлемін
өңдеу;
Ø күрделі емес алгоритмдер бойынша үлкен ақпарат көлемін өңдеу;
Ø сұлбалар, сызбалар, кестелерді енгізу және шығару;
Ø нақты уақыт режимінде мәселелерді шешу;
Ø сызбалардың орналасқан орнын және өлшемін өзгерту.
Жалпы айтқанды, техникалық жабдықтау ақпараттық жүйелердің жұмысы
барысында ақпаратты түрлендірудің негізгі талаптарына жауап беруі тиіс.
Басқарудың ақпараттық процесі барысында қажетті техникалық құрылғылар:
- ақпаратты өңдеу, тіркеу, алмастыру;
- машиналық тасымалдауыштарды дайындау;
- ақпаратты өңдеу;
- ұйымдастырушылық техника;
- басқару құрылғысы;
- ақпарат енгізуге мүмкіндік беретін пернетақта;
- мәтіндік және графикалық ақпаратты бейнелеуге арналған монитор;
- басып шығару құрылғысы;
- дисктерге жинақтаушы.
Ақпараттық жүйе жұмыс жасауы үшін келесі аппараттық құрылғылар қажет:
Intel Pentium 4 2400 MHz, 512Mb RAM, 128Mb Video, 80Gb HDD.
Ең кіші талаптар:
Windows 9x2000XP, Pentium I 200 MHz, 32Mb RAM, 4Mb Video, 1Gb HDD.
Сопроцессор: ішіне ендірілген
Аналық тақша: BioStar P4TDP Pro v3.0 Intel 845E
Иілгіш дисктер: 1,44 мб
Қатты диск: 80 гб
CD Rom: 52 sp Lite On
Sony CD – RW: CRX230E
Дискіжетек: FDD 3.5 Mitsumi
Видео: 64 Mb Geforce 4 MX 440
Monitor: LG 500E, 1280 X 1280, 60*100 Hz
Тышқан: Mouse Optical MD 335
Операциялық жүйе:
Microsoft Windows XP Professional (5.1 Build 2600)
Желі тұтынушылары: Microsoft Network
Платформа: 1(Win 32 под Windows)
Жасап шығарған: (Microsoft)
Процессорлар саны: 1
Тіршілік қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
Кәсіби қауіпсіздікті және денсаулықты бағалау мен басқару.
Адам іс әрекетінің кауіпсіздігі – адамның іс тіршілігі мен қауіп қатер
бір бірімен кездеспейтін тұйық шеңбер. Адамның іс-әрекетінің процесінде
қауіп қатер әр уақытта болғанымен, ылғи да бола бермейді. Ондай қауіп болуы
үшін үш жағдай болуы керек: қауіп нақты бар адам қауіп қатер аймағында:
адамның қолындағы қорғану құралдары жеткіліксіз.
Қауіпсіздік –бұл іс әрекет кезінде қауіптердің болмайтындығы айқын
болған жағдай. Ол үшін үш негізгі міндетті атқару керек:
Бірінші міндет-нақты іс әрекеттен болатынг қауіп- қатерді талдау. Өмір
сүру ортасының қауіп туғызатын элементін анықтау; қауіп тудыратын іс
әрекетті талдайтын адамдарға қойылатын талаптарды белгілеу. Содан кейін
барып қауіптердің өмір сүруі жүгізіледі.
Екінші міндет- адамды және өмір сүру ортасын табылған қауіп
қатерден қорғаудың тиімді әрі сенімді шараларын әзірлеу.
Үшінші міндет-осы іс-әрекеттің тәуекелінің қалдығынан қорғану
шараларын әзірлеу, себебі толық қауіпсіздікті орнату мүмкін емес.
Әрбір адамның денсаулығы оның жеке ісі ғана емес, сондай ақ маңызды
қоғамдық құндылық сондықтан жеке денсаулық пен өзімізді қоршаған адамдардың
денсаулығына деген сұраныс, ілтипатты көзқарас қоғамдық парыз болып
табылады.
Салауатты өмір салтының негізгі талаптарының бірі адам дамуының
алғашқы кезеңінде денсаулықтың жоғарғы деңгейін қамтамасыз ететін ідептерді
қалыптастыру болып табылады. Оны сонда қаншалықты табысты орнықтыру алдағы
өмірдің шынайы кел бетіне әсер етеді. Денің сау болуы үшін тұрақты және
маңызды жеке бастың күш жігері қажет. Оларды басқа ештеңемен ауыстыруға
болмайды. Адамның жетілгені соншалық денсаулықты ол құлаған кез келген
нүктеден қайтаруға болады. Тек қартайған кезде және ауру деген сайын
қажетті күш жігер өсе түседі. Денсаулықты бағалау мен басқару шартты
адамның жеке мүдделілігі болып табылады. Бұл жолда алғашқы жол өмірлік
ұстанымды таңдау, өмірдегі мақсатты анықтау, бұдан кейінгі жолдары болып
табылады. Олар арқылы өз ойын жүзеге асыруға болады. Өмірде ештеңенің тегін
келмейтінін ұдайы есте сақтау керек. Бұлшықет шыққан үйлесімді дамыған дене
және әдемі жүріс тұрыс және қиын жұмыста ұзақ шаршамау тынымсыз жаттығу
арқылы келеді және оны ұстау үшін тұрақты күш жігерді қажет етеді. Қандай
да бір ғаламат ұсыныстарды күтудің қажеті жоқ, адамды күшті және сұлу
ететін қандай да бір ғажап құралды күту тұрпайылық алайда күнделікті еңбек
әрдайым өз жемісін береді. Әр бір адам өз бақытының ұстасы және өмірі көп
жағдайда адамның өзіне байланысты. Адам өз өзімен жұмыс істеуді саналы
түрде ертерек бастаса соғұрлым оның еңбегінің нәтижесі табысты болмақ.
Қазіргі уақытта жастарда салаутты өмір салтын қалыптастыру ерекше
маңызына айнала бастады. Жас кезінде салауатты өмір салтының әдептерін
салаға сіңіру мен қалыптаыстыру жеке адамның мүмкіндігін ашуға және
салауатты ұзақ ғұмырды қамтамасыз етуге қабілетті алдағы өмірдің нақты
бейнесіне өмір үшін де жауапты. Әрбір жас ұрпақтың денсаулығы барлығы
шешімдері бойынша алдағы ұрпағына жақсы болуы тиіс.
OHSAS сөзі ағылшынның Occupational health and safety management
systems деген сөзінен пайда болған. Ресей мемлекеттік стандарттау ұйымының
ұйғарымы бойынша Денсаулық және еңбектің қауіпсіздігін қамтамсыз етудің
менеджмент жүйесі деп атау бекітілген. 2007 жылдың бірінші жартысынан
OHSAS халықаралық стандарт мәртебесіне ие болды
OHSAS-тың екі құжаты бар: OHSAS 18001-бұл менеджмент жүйесінің
талаптарын қанағаттандыратын бөлімі, OHSAS 18002-бұл OHSAS 18001 қолдануы
мен басқаруы жазылатын бөлім. Мұнда жаңа талаптар мен міндетті нұсқаулар
қосылмайды.
OHSAS 18001 негізгі түсінігі қауіпсіздік. Қаіупсіздіктің өндіріс
орнында қандай деңгейде сақталғанын және адам өміріне зиян келтіретін
өндіріс көздерін бақылайды. Негізгі басты құндылық-адам өмірін қауіпті
жағдайлардан мейлінше сақтау және ұйымдастыру.
Жұмыс орнындағы еңбекті қорғау нұсқауы ЕОЖ 4559-88 Есептеу
орталықтағы жұмысшылар үшін уақытша санитарлық мөлшерлер мен
ережелер және компьютерлік бейне дисплей терминалдағы
қолданушылардың еңбегін қорғау жөніндегі оқу-әдістемелік құралдары
негізінде ұйымдастырылған.
Адамның тіршілік қауіпсіздігін қамтамасыздандыру, ең алдымен қауіпті
және зиянды өндірістік факторларды дұрыс бағалағаннан тәуелді.
Адам ағзасының бірдей өзгеруі әр түрлі себептерден тууы мүмкін. Бұл
мысалыға, өндірістік ортаның факторларынан, миға және күш қажет ететін
жұмыстардың өз деңгейден асып орындауынан, көңіл-күйне, жүйке жүйесіне
ауырлық және т.б. осы себептер сияқты.
Қазіргі уақытта жастарда салаутты өмір салтын қалыптастыру ерекше
маңызына айнала бастады. Жас кезінде салауатты өмір салтының әдептерін
салаға сіңіру мен қалыптаыстыру жеке адамның мүмкіндігін ашуға және
салауатты ұзақ ғұмырды қамтамасыз етуге қабілетті алдағы өмірдің нақты
бейнесіне өмір үшін де жауапты. Әрбір жас ұрпақтың денсаулығы барлығы
шешімдері бойынша алдағы ұрпағына жақсы болуы тиіс.
Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасының принциптері
• адам мен азаматтың еңбек саласындағы құқықтарының шектелуіне жол
бермеу;
• еңбек бостандығы;
• кемсітушілікке, мәжбурлі еңбекке және балалар еңбегінің ең нашар
түрлеріне тыйым салу;
• қауіпсіздік және гигиена талаптарына сай келетін еңбек жағдайларына
құқықты қамтьамасыз ету;
• өндірістік қызмет нәтижелеріне қатысты алғанда қызметкердің өмірі мен
денсаулығының басымдылығы;
• еңбегі үшін жалақының ең төменгі мөлшерінен кем емес, әдетте сыйақыға
құқығын қамтамасыз ету;
• тынығу құқығын қамтамасыз ету;
• қызметкерлердің құқықтары мен мүмкіндіктерінің теңдігі;
• қызметкерлер мен жұмыс берушілердің өздерініңи құқықтары мен
мүдделерін қорғау үшін бірігуін қамтамасыз ету;
• әлеуметтік әріптестік;
• еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелерін мемлекеттік
реттеу;
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазіргі қоғамдық прогрестің ғылыми-техникалық дамуы барысында
кибернетиканы және оның басты әдіс жүелік ыңғайы кеңінен қолдану элеуметтік-
экономикалық үрдістерді басқарудағы мәселелерді шешеуге де септігін елеулі
түрде тигізіп отырғандығы мәлім.
Кибернетика ұғымының анықтамасында оның обьектісі, пәні және
мақсаты төңрегіндегі ойлар қалыптасты. Оның маңгеру обьектісіне – күрделі
динамикалық жүйелер; пәніне-жүйені басқарудағы ақпараттық үрді; мақсатында
басқарудағы тиімді нәтижелерге жетудегі әдістер мен жабдықтарды тұрғызу
жатады.
Алғашқы ақпараттық жүйелер 50- жылдарда пайда болды. Бұл жылдары
олар еңбек ақыны есептеу, түрлі есептерді өңдеуге арналған болатын және
электромеханикалық бухгалтерлік есеп машиналарында жүзеге асырылатын. Ал,
70-80-жылдары басқаруды бақылау құралы ретінде шешім қабылдауды қолдап және
тездетті. 80-жылдардан кейін пайдалану бағыты мүлде өзгерді. Бұл кездегі
ақпараттық жүйелер қажет кезде керекті ақпаратты беру, жаңа товарлар мен
қызметтер ұсыну, жаңа жіберу бөлімдерін табу секілді жұмыстарды атқарды.
Кез-келген ақпараттық жүйенің жұмысын қамтамассыз ететін
процесстерді шартты түрде келесі схемадан көруге болады:
• Ішкі немесе сыртқы құрылғылардан ақпарат енгізу;
• Ақпаратты өңдеу және оны қолайлы түрде көрсету;
• Тұтынушыға керекті немесе басқа бір жүйеге беретін ақпаратты шығару;
• Кері байланыс - белгілі бір ұжым қызметкерлерінің өңдеген информациясы,
енгізілген ақпаратты коррекция жасау үшін.
Ақпараттық жүйелер құрылымын оның әртүрлі бөліктерінің жиынтығы
құрайды. Бұл бөліктер ішкі жүйелер деп аталады. Ішкі жүйе- қандай да бір
белгі бойынша ерекшеленген жүйелердің бөлігі. Ақпараттық жүйелердің жалпы
құрылымын қолдану сферасына тәуелсіз ішкі жүйелердің жиынтығы ретінде
қарастыруға болады. Бұл жағдайда классификацияның құрылымдық белгісі
айтылады, ал ішкі жүйелер жабдықталушы деп аталады. Осылайша, кез келген
ақпараттық жүйенің құрылымын жабдықталушы ішкі жүйелердің жиынтығы түрінде
көрсетуге болады.
1. ОҚО аумактық басқармасының техникалық- экономикалық сипаттамалары
Қазақстанда жүргізіліп жатқан аграрлық реформаның негізгі мақсатында
өнеркәсіп ауылшаруашылық шкізаттары мен және халықты азық түлікпен
қамтамасыз етуді жақсарту. Бұл процесте ауылшаруашылық өндірісінің ең басты
роль атқаратыны анық. Ал ол жерде пайдалануда өндірістің ауыстырылмайтын
құралы және еңбек құралы негізінде, сондықтан жер қорларын тиімді пайдалану
қажет.
Жер өндірістің құралы ретінде сусыз ауасыз, күн нұры мен жылуынсыз
яғни қоршаған ортаның барлық факторларының тіршілік етуі мүмкін емес.
Ауылшаруашылығында да басқа салалардағы сияқты топырақты құнарландыру мен
басқа да табиғи өсімдік , ландшафт гидрографикалық және гидрогеологиялық
шарттар саяқты жерге пайдалы сипаттар қолданылады . Жерді пайдалануға
байланысты барлық мәселелермен қатар бір қатар шамада басқа да табиғи
ресурстарға: суға, өсімдікке жануарлар әлеміне және т.б. да қатысты. Бұл
оны едәуір белсенді және көлемді өндірістік қорлардың қатарына әкеліп
тіркейді. Жер ауылшаруашылықтың ғана емес сонымен қатар барлық
агроөнеккәсіп комплексінің өндірістік ресурсы болып табылады.
Тамақ өнімдерінің қайта өндірісі жер мен өсімдіктен басталады. Жер
гетарларымен қаншалықты органикалық заттар өндірілсе, қайта өндірілетін
өнеркәсіп соншалықты шикізатпен қамтамасыз етіледі. Өсімдік шаруашылығы
өнімдерін өндіру тұрақты болған сайын шаруашылығын дамыту да тұрақталады,
тамақ өнеркәсіп орындарының және басқа да ауылшаруашылығы шикізаттарын
қайта өңдейтін салалардағы жұмыстар қалыпты жүреді.
Өндірістің құралы ретінде жерді оны ерекшеліктерінен бермей тұрып,
тани алмайсыз. Классикалық экономикалық ғылым шаруашылығының мың жылдық
тәжірибесіне сүйене отырып, табиғи және қоғамдық ғылымдарының дамуы,
ауылшаруашылқ өнімдерінің басқа да құралдарынан айырмашылығы бар жердің
негізгі қасиеттеріне негізделеді.Тіршілік етудің мәңгі бақилығы
ауыстырылмайтындығы, физикалық жылжымайтындығы кеңістіктің шектеулігі,
дұрыс жағдай жасағанда жақсару қабілеттілігі және т.б. Өндірістің басқа
құралдарынан айырмашылығы, ол адам еңбегінің нәтижесі емес табиғаттың
өзінен жаралған, табиғат өнімдерінң күндігі болып табылады. Осы
қасиеттердің барлығы жер нарық қатынасындағы ерекше обьект етеді.
Осыған байланысты оларды пайдалану өндірістің басқа да құралдарындай,
қайта жаңартуға немесе қайтадан ауыстыруға болмайды, себебі ол бірегей
құнарлы қасиетке ие. Ғылыми техникалық ілгерілеудің көптеген жетістіктері –
жердің өндірушілік күшін сақтауға және көтеруге бағытталған. Сондықтан
дұрыс пайдаланса, ол ешқашан нашарлауы , тозбауы және қатардан шықпауы
тиіс. Сол себепті жерді пайдаланушылар мен жеке меншік иелерінен ғасырлық
болашаққа есептелген огрономдық биологиалық техникалық жүйелерді талдауы
мен қолдануын талап етеді. Тек осы жағдайда ғана жер ұрпақтан- ұрпаққа
жақсарған күйде беріледі деп есептеуге болады. Ол бір қатар дәрежеде
түбірлі молиорацияға, егіншілік жүйесіне, және ағымдық агрономдық
қабылдауларғада байланысты.
Ауылшаруащшылық жүйелелерін пайдалану мәселелерін талдай отырып,
кеңістік шектеулігі сияқты үстіртін шектеуліктік жалпы, жер қорларының
аймақтық мүмкіндіктеріне ғана емес, ең алдымен жерді өндірістің құралы,
ретінде, яғни жер сулар туралы, үзіліссіз ауылшаруашылық өндірістеріне
егістікке, жайылымға, шыбындыққа және т.б. қарау қажет.
Жер суларының әртүрлерін кеңейтудің мүмкүндіктері өте кең. Қазақстанда
топырақ зерттеушілер болашақтық молиоративтік қорын 84,7 млн га бағалаған
енді қазір егістік пен көп жылдық отырғызу 35млн шамасында.
Бұл мысал жер шектеулігін экономикалық қор ретінде сипаттайды. Жердің
кеңістік шектеулігін өндіріс құралы ретінде үш қағидамен алу керек.
1) Құнарлық деңгейіне қарай жер бөлімдерінің шектеулігі ретінде;
2) Жерді пайдаланушылар мен жер иеленушілердің жекелеген шекаралары
басқа да әкімшілік немесе аймақтық шекараларының шектеулігі
ретінде.
Жер қорлары шектеулігінің барлық белгілірі мен белгілері алда әр жер
бөлімдерін пайдалануды қарқынды жүруінің қозғаушы желісі екенін көрсетеді.
Бұл ерекшеліктер сонымен қатар жердің тұрақты ретінде жердің нарықтық
қасиеттеріне де әсер етеді.Осы мақсатқа жарайтын барлық жер бөлімдерін
қарқынды пайдалану қажеттілігі барлық экологиалық орта мен топырақ
жағдайларын тән –кеңістік аймақтық тұрақты орналастыруды керек етеді. Бұл
егіншіліктің аймақтық жүйесін талдау қажеттілігін нақты топырақты климаттық
жағдайларға тән, мелиоративтік және агорхимиялық шаралар, айқындалған
мамандану мен өндірістің шоғырлану деңгейін шарттастырады.
Өндірістің құралы ретінде және экономикалық қор ретінде топырақтың
жерді біршама толық сипаттайды. Топырақ бұл үздіксіз биологиялық
факторлардың әсеріне қалай өзгерсе сол сияқты адамның шаруашылық қызметінен
де солай өзгеретін жердің құнарлы жоғарғы қабаты.
Құнарлық –бұл тұтынушылық құндылығын тудыратын жердің негізгі қасиеті
болып табылады. Әкономикалық әдебиеттердің табиғи және қатысты топырақты
құнарлықты деп айыру қабылданған.
Топырақты табиғи құнарландыру ұзақ топырақ түзілу процесінде,
топырақтың физикалық химиялық және биологиялық қасиеттерімен сипатталды,
климаттық жағдайлармен тығыз байланыста қаралып, соның нәтижесінде
жасалады. Табиғи құнарлық экономикалық құнарлаудың негізі болып табылады.
Өндіріс құралдарымен еңбекпен жалғасып, ол экономикалық құнарландыруға
ауысады, экономикалық –бұл топырақтың құнарлығын көбейтетін және
пайдаланылатын әлеуметтік –экономикалық факторлармен шартты .
Егін шаруашылығының қабілеттіліні, ауылшаруашылығының мәдениетінің
өнімділігін, үздіксіз көтеру мүмкіүндіктері әлеуметтік – экономикалық
жағдайларға сай жолдармен барлық жаңа, капиталға қосымша, еңбек құралы мен
сонымен қатар, ғылым мен жетістіктермен, ғылыми дәлелденіп, тәжірибе арқылы
бекітілді.
Ғылыми және техникалық даму шамасына қарай, топырақтың құнарлығын
көтеру мүмкіндіктері, милиорация жолымен, жаңа технологиямен, минералды
және органикалық тыңайтқыштарды қолдану, өсімдіктердің жаңа сорттарын
селекциялау және т.б. пайда болады.
Нарыққа өту кезеңінде топырақты құнарландыру мүмкіндіктері жер қожалығы
мен жерді пайдаланушылар мен жердің жеке меншік түрлерімен
байланыстырылады. [15]
Жердің табиғи ерекшелігінің күші, ауылшаруашылыққа пайдалану кезінде
өндірістің құралы ретінде, топырақтың құнарлылық элементтері бұзылып қана
қоймай, соның әсерімен өсімдіктің тамырлары шіри бастайды. Қалған
микроорганизмдер құнарлықтың жоғалған элементтернің қалыптасуына қолдау
көрсетеді. Осыған байланысты Л.И. Крутовтың жердің ролін біздің
экаономикалық және философиялық әдебиеттерде ұзақ уақыт бойы гографиялық
табиғи ортаның элементі аспектісінде қарағанын атап өткен жөн.
1.2 Ақпараттық жүйелердің мақсаты және тағайындалу облысы
ЭЕМ пайда болуымен және оны ақпарат өңдеуге пайдалана бастағаннан бері
көптеген ақпараттық- анықтамалық және есептік мәселелерді шешуді
автоматтандыру мүмкіндігі пайда болды. Алғашқы кезде ЭЕМ ақпаратты
жинақтау және сақтау үшін локальды массивтер қолданылды, мұның өзінде әрбір
шешілетін мәндер үшін шешімдер және нәтижелік ақпараттың меншіктік файлдары
құрылатын еді. Бұл мәліметтердің қайталануына алып келетін, оларды
жаңалауды қиындататын, өзара байланысқан мәселелік есептердің шешімін
табуды қиындататын. [16]
Бірте- бірте, ЭЕМ программалық жабдықтауының дамуына қарай өзара
байланысқан мәліметтерді бүкіл шешілетін мәселелер бойынша жинақтауға,
сақтауға және жаңалауға мүмкіндік беретін басқарушы ішкі жүйелер құру
идеялары пайда болды, мысалы кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті
автоматтандыру есептері үшін. Бұл идеялар өз шешімін мәліметтер қорларын
басқару жүйелері арқылы тапты. МҚБЖ мәліметтер қорлары деп аталатын
локальдық ғана емес, өзара байланысқан ақпараттық массивтермен де жұмыс
жасайды. Дербес компьютердің пайда болуымен МҚБЖ кестелік ақпаратты
өңдеудің ең танымал құрылғысы болып келеді. Олар мәліметтер банкілерінде
өте үлкен ақпарат көлемін өңдеу кезінде жобалауға қажетті құрал- аспаптық
құрылғылар болып табылады. Мәліметтер қорларымен жұмыс жасауға қажетті
программалық жабдықтау дербес компьютерде ертеден бері қолданылады.
Өкінішке орай, бұл программалар мәліметтер сақтаушы қарапайым диспечерлер
қызметін атқарған және қосымшаларды қалыптастыру құрылғылары болмаған
немесе күрделі болғаны соншалықты компьютерді жақсы білетін адамдардың
өздері олармен жұмыс жасаудан қашатын. Кейін толық, пайдаланушыларға
негізделген қосымшалар жасалды.
Ақпаратты қандай да бір мәселелерді шешу үшін пайдалы болатын,
қабылданып алынған, түсінікті және білім деп түсінуге болады. Ақпарат
дегеніміз, оны алушы кісіге дейін қабылдау механизмінің қабылданды-
түсінікті-бағаланды деген үш сүзгісінен өткен нәрсе.
Мұндай анықтама ақпарат үш деңгейде қарауға мүмкіндік береді:
синтаксистік,семантикалық және прогматикалық.
Ақпарат жүйесінде элементтер арасындағы байланыс ақпарат арқылы, яғни
бір оқиғалар туралы белгелер арқылы жүзеге асады.
Ақпарат жүйесі қандайда бір обьектінің басқаруға қажетті ақпаратты
жинау, сақтау, жаңарту,өңдеу іздеу және шығарып, беру жүйесі ақпраттық
обьектілердің бірігуін қамтитын қандай да бір ақпаратты кеңістікті
бейнелейтін пәндік саланы иемденеді.
Ақпарат жүйесін жіктеуде оны келесі ішкі кластарға бөлуге болады:
-ақпараттық- анықтамалық жүйелер;
-ақпараттық анықтамалық жүйелер
-ақпараттық қадағалаушы жүйелер.
Ақпараттық анықтамалық жүйелер ақпаратты жинап, оны адамның
пайдалануы үшін дайындалады.
Ақпараттық кеңес беретін жүйелер обьектінің күйі мен жұмыс тәртібі
туралы ақпаратты беріп, нақты жағдай үшін қажетті ұсыныстар мен пікірлерді
ұсынады.
Экономикалық есептер кешенінің қойылуы
Мәліметтермен жұмыс жасау барысында файлдардың кейбірінде өте үлкен
ақпарат көлемі сақталған немесе жеке орналасқан файлдар өте көп. Сонымен
қатар, мәліметтердің мұндай көлемімен жұмыс жасауға кез келген программаның
немесе жүйенің шектеулері мүмкіндік бермеуі мүмкін.
Мәліметтерді түрлі тәсілде пайдаланғанда: нақты келісім бойынша ақпарат
үшін, қорытынды талдау үшін немесе дәл осы мәліметтерді түрлі жағдайларды
болжау үшін қолданғанда. Демек, осы мәліметтерді жан- жақты қарастыру
қажет, мұның өзі барлық қажеттіліктерді қанағаттандыратын мәліметтердің
бірегей құрылымын құруда қиындық тудырады.
Түрлі мамандар бірдей мәліметтерді пайдалану қажеттігі туындайды.
Мысалы, оларды енгізу, жаңалау және талдаумен түрлі адамдар айналысады.
Егер электрондық кестеге немесе құжатқа бір ғана адам өзгерістер енгізе
алатын болса, онда мәліметтер қорында бір уақытта бірнеше пайдаланушылар
жұмыс жасай алады, олардың барлығы бір ғана кесте мәліметтерін өңдеуі
мүмкін. Мұның өзінде мәліметтер қорында пайдаланушылар әрдайым ең жаңа
мәліметтермен жұмыс жасайтынына кепілдік беріледі.
2. Экономикалық басқарушы ақпараттық жүйені құру
Ақпараттық жүйелер қоғам пайда болғалы бері бар, өйткені дамудың әр
сатысында қоғам өзінің басқарылуы үшін жүйелі, алдын-ала дайындалған
ақпаратты талап етеді. Әсіресе бұл материалдық және материалдық емес
құндылықтарды өндірумен байланысты болатын өндірістік процесстерге қатысты.
Басқаруға деген қажеттілік ортақ мақсаттар үшін біріктірілген қандай
да бір коллектив мүшелерінің іс-әрекетін басқару үшін туындайды.
Кибернетикалық тәсілге сәйкес басқару жүйесі басқару объектіліерінің
жиынтығынан құралады. Мысалы, кәсіпорын және басқару субъектісі. Жүйенің
екі компоненті де тура және кері байланыстармен байланысқан. Тура байланыс
директивті ақпарат ағындарымен, басқарушы аппараттан басқару объектісіне
бағытталатын, сипатталады. Ал, кері байланыс кері бағытта бағытталатын
қабылданған шешімдер туралы есептік ақпаратты бейнелейді. Есептік ақпарат
ішкі экономикалық жағдайды және оның ішкі ортаға әсер ету деңгейін
бейнелейді.
Кері және тура ақпарат ағындарының, мәліметтерді өңдеу және сақтау
құрылғыларының, сонымен қатар басқару аппаратының қызметкерлерінің өзара
байланысы экономикалық объектінің ақпараттық жүйесін құрайды.
Экономикалық ақпараттық жүйе мағынасында пайдаланушылар сұраныстары
бойынша экономикалық ақпаратты сақтау, іздеу және беру жүйесі түсініледі.
Экономикалық ақпараттық жүйе күрделі жүйе болып табылады, көптеген
элементтер жиыны және олардың арасындағы қарым-қатынастар түрінде
бейнеленеді. Экономикалық ақпараттық жүйе жалпылама бөлімдері ретінде
жабдықтаушы және функционалдық ішкі жүйелерді қарастыруға болады.
Экономикалық ақпараттық жүйенің жабдықтаушы ішкі жүйесі ақпараттық,
программалық, математикалық, техникалық, ұйымдастырушылық және құқықтық
жабдықтаулардан тұрады.
Экономикалық ақпараттық жүйенің функционалдық ішкі жүйесі объектіні
басқару функцияларынан, басқару деңгейінен, басқарылушы ресурс түрінен,
қолданылу аумағынан және т.б. тәуелді болатын объектіні басқару жүйесінің
моделі болып табылады.
2.1 Ену ақпаратын сипаттау
Бағдарламада енгізілген мәліметтерді кесте түрінде көрсетуге болады.
Ол үшін Database Desktop мәліметтер қорына енгіземіз.
Кесте 1. Кызметкерлер кестесі:
Өріс аты Filed Name Type Size
1. Шаруашылық аты Kod N
2. Тегі Familia A 25
3. Аты Imia A 20
4. Әкесінің аты Otshestvo A 25
5. Құжат түрі TipDoc A 7
6. Серия Seria N
7. Номері Nomer N
8. РНН RNN N
9 СИК Sik A 12
10 Отбасы жағдайы SemPoloj A 5
11 Асыраушылар саны Ijdiv N
12 Балалар саны Deti N
13 Білім деңгейі UrObraz A 10
14 Біліктілігі SpecObraz A 15
15 Ашылу мерзімі DataOtkr D
16 Құжаттың берілген күніVidano A 10
17 Жабылу мерзімі DataZakr D
Кесте 2. Өнімі кестесі:
Өріс атауы Filed Name Type Size
1. Өнім түрі KodPOU А
2. Пайдаланғаны Paidalan A 5
3. Қанша жерге Number N
4. Пайдаланбағаны KodATE N
5. Шығыны Ushet N
6. Пайдасы Otkr D
7. Жұмысшылар саны ChisloRab N
Кесте 3. Шикізат кестесі:
Өріс атауы Filed Name Type Size
1. Атауы KodUz N
2. Қолданылуы ATE N
3. Мерзімі Naim A 40
4. Адрес Index N
5. Қанша жерге Adress A 50
6. Пайдасы Familia A 25
7. Коды Imia A 20
8. Сериясы Otchestvo A 25
9. Саны Doljnost A 15
2.2 АЖ технологиялық жабдықтау
Технология ұғымы грек тілінен аударғанда (techne) өнер, шеберлік,
дағды деген мағына береді, ал мұның барлығы да процесстер. Процесс ұғымының
мағынасында қойылған мақсатқа жету үшін орындалатын анықталған іс-әрекеттер
жиынтығын түсінеміз. Процесс адам таңдаған стратегия бойынша анықталып,
түрлі әдістер және құрылғылар көмегімен жүзеге асырылуы тиіс.
Ақпарат қоғамның кәдімгі материалдық ресурстармен барабар құнды
ресурсы болып табылады, демек, оны өңдеу процесі технология деп түсініледі.
Ақпараттық технология (АТ)- объект жағдайы туралы жаңа сапалы
ақпарат алу үшін ақпараттық ресурстарды пайдалану процессінің еңбек ауқымын
төмендету мақсатында ақпаратты сақтау, өңдеу, жинақтау және бейнелеуді
қамтамасыз ететін , технологиялық тізбекке біріктірілген әдістер мен
программалық- техникалық құрылғылар жиынтығы.
Ақпараттық технология басқарушы шешімдерді дайындау және қабылдаумен
байланысты басқарушы қызметкерлердің ақпараттық қызметін қамтитын
технологиялық процесстерді бейнелейді.
2.1.1 Есептерді шешу және есептеу алгоритмі
Алгоритм – берілген ағымдық мәліметтерден ізделінді нәтижеге алып
келетін, есептеу процессін анықтайтын нақты ережелер.
Бұл берілген анықтама бойынша ережелерде қандай да бір амалдар
жүйесінің анықталған ретпен орындалуы көрсетіледі және оларды берілген есеп
бойынша ағымдық мәліметтерге қолдану ережелері беріледі.
Алгоритмдердің негізгі сипаттамалары:
Дискреттілік- процесс алгоритмімен анықталатын бөлек элементар
кезеңдерге мүшеленуі;
Детерминерлену- нұсқаулар жиынтығы нақты болуы тиіс, бұл сипаттама
берілген ағымдық мәліметтерде нәтиженің бірмәнділігін қамтамасыз етеді.
Нәтижелілік- берліген алгоритм бойынша жүріп жатқан процесс шекті
кезеңдер санында тоқтап, нәтиже беруі тиіс.
Жалпылық- алгоритм тек бір ғана мәселені шешуге ғана емес, осы типтес
есептер классын шешуге де қолданыла алатын болуы тиіс.
Есепті шешу алгоритмі логикалық есептеуіш процессті бейнелейді.
Жасалып жатқан жұмыстың есебін шешу алгоритмі келесі түрде сипатталады:
Сұлба 4. Есепті шешу алгоритмі.
2.1.2 Есептер кешенін программалық жабдықтау.
Программалық жабдықтау –бұл техникалық құрылғылардың дұрыс жұмыс
жасауы және ақпараттық жүйе мәелелері мен есептерін жүзеге асыруға
арналған программалар кешені.
Программалық жабдықтау құрамына жалпы жүйелік және арнайы
программалық өнімдер, сонымен қатар техникалық құжаттама кіреді.
Есептерді жүзеге саыру барсында мен WindowsХР операциялық жүйесін,
MS Office қолданбалы программалар пакетін, Borland Delphi7 программалар
жасаудың визуал ортасын қолдандым және АИСТ программасын құрдым.
Құжаттармен немесе электрондық кестелермен жұмыс барысында құжаттың
мазмұнын анықтау немесе кесте ұяшығының мазмұнын анықтау жасалмайды.
Мәтіндік редакторларда мұндай икемдіоік қажетті ақпаратты парақтың кез
келген орнына орналастыру үшін, ал электрондық кестелерде ағымдық
мәліметтерді сақтау, қажетті есептеулерді орындау және нәтижелерді көрнекі
көрстеу мүмкіндігіне ие болу үшін қажет. Бұл икемділік салыстырмалы түрде
аса үлкен емес, жақсы қойылған есептерді шешу кезінде ыңғайлы. Бірақ, егер
электрондық кесте бірнеше жүздеген қатарлардан, ал құжаттар көптеген
беттерден тұратын болса олармен жұмыс жасау қиынға соғады. Мәлімет көлемі
артқан сайын электрондық кестеге немесе мәтіндік редакторға қойылған
шектеулер артық болып жатқаны тіпті компьютерлік жүйе мүмкіндіктерінің
таусылып біткеніні байқауға болады. Егер құжат немесе электрондық кесте
өзге пайдаланушылар үшін арналып құрылып жатса, онда мәлімет енгізуді және
бар мәліметті пайдалануды бақылау жасау қиын. Мысалы, электрондық кестеде
бір ұяшықта мерзім, ал келесі бірінде ақшалай сақталатын болса, онда
электрондық кестенің сурет немесе дыбыс түріндегі ақпаратпен жұмыс жасай
алмайтындығы анықталды.
МҚБЖ мәліметтер типтерін және оларды сақтау тәсілдерін беруге
көмектеседі. Сонымен қатар, МҚБЖ ары қарай мәлімет енгізудің дұрыстығын
қадағалауы үшін критерийлер енгізуге болады. Ең қарапайым жағдайда шарт
мәнге қойылған кездейсоқ сандық өріске мәтін енгізілмейтініне кепілдеме
беруі тиіс. Өзге шарттар ендірілетін мәліметтердің мүмкін болатын мәндер
диапазонын немесе облысын анықтай алады. Жетелдірілген жүйелерде мәліметтер
жиынтығы арасындағы қатынастарды беруге болады және МҚБЖ мәліметтердің
сәйкестігін немесе толықтығын қамтамасыз етуді жүктеуге болады. Мысалы,
жүйе автоматты түрде тұтынушыларға енгізілген тапсырыстар қатынастарын
тексеріп отырулары қажет.
2.1.3 Delphi ортасы мен танысу
Жоғарғы деңгейлі программалау тілдері жарыққа шыға бастағаннан бері
көптеген прогаммалау тілдері пайда болды. Казіргі кезде олар процедуралық,
логикалық және обьектілі –бағдарлы болып үш түрге бөлінді. Мысалы, дәстүрлі
процедуралық программалау тілдері –Фортан, Бейсик, Паскаль, логикалық
тілдер-ЛИПС, Пролог. Есептеуіш техника қарқынды дамуы және программалық
жабдықтауды тиімді пайдалануға қажеттілік нәтижесінде Delphi 6-да бірінші
нұсқасы пайда болды. Delphi 6-да интернет үшін қосымшаларды дайындау
мүмкіндігі кеңейтілген және берілгендер қорымен жұмыс істеуде ұсынылып
отырған кітапта қарастырылмаған кейбір өзгешіліктер енгізілген. Delphi-де
Паскаль тілінде орындау және орындау мүмкін емес күрделі процестерді
программалауға болады. Delphi-дің негізгі ерекшелігі –онда қосымша құруда
компоненттік және қоссымша тәсілдер пайдаланылады. Компоненттік тәсілдің
мәнісі жеңіл: әр қосымша кітапханасы программалау ортасында дайындалып,
арнайы іс-әрекеттерді орындайтын компоненттер элементерінен жинақталады.
Олар жеткіліксіз болса, обьектіні өңдеуге арнлған үстеме программа
құрылады. Delphi-де қолданылатын негізгі кітапхананы визуалды компоненттер
кітапханасы деп атайды. Компоненттер панелінде топ- тобымен жинақталған,
жүздеген кластарға тиісті, стандартты компоненттер бар. Пайдаланушы жаңа
компонент дайындап, оны осы панелге қосуына да болдаы.
Delphi Windows жүйесінде программалаудың ыңғайлы құралы. Онда
көптеген операторларды пайдаланып, программа дайындау, программа мәзірін
құру, анимация, мультимедиа процестерін ұйымдастыру, OLE технлолгиясын
пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу және
т.б. іс-әрекеттерді орындау да мүмкін. Көптеген операторлардың жазылуы
Typбо Паскалдағы сияқты.
Delphi құрамында дайындалған компильятор әдеттегі Р- кодқа емес,
бірден машиналық кодқа компиляциялайды. Осы себепті, қазіргі кезде ол дүние
жүзіндегі компилятордың ең жылдамы. Оның компиляциялау жылдамдығы Паскальда
компиляциялаудың 10 еседен артық, бір минутта шамамен 120 мың жолдан асады.
Delphi екі түрде дайындалған:біріншісі- күрделі қосымшаны бірлесіп
дайындаушылар үшін (Delphi Client-Server), екіншісі – қалған
программалаушылар үшін ( Delphi for Windows).соңғысы ыңғайланып,
қысқартылып алынған түрі.Ол тек маман программалаушылар ғана емес, барлық
Delphi -мен жұмыс істеушілерге арналған. Әдетте пайдаланылатыны- екінші
түрі.
Delphi–ді Паскаль программалау тілімен жұмыс істеген адамдардың
меңгеруі көп қиындық келтірмейді. Бірақ, мұнда программалауды үйрену үшін
обьект оқиға қасиет түсініктерімен еркін танысып, онда компаенттерді
пайдалану және түрлі командалардың жазылу түрлерін білу қажет.
Delphi–де пайдаланылатын оқиғалар және түрлі кластарға
компоненттерге меншіктелетін қасиеттер мәндері көп. Нақты есептерді шешу
програмаларын құруды үйрену арқылы ғана Delphi–де программалауды үйренуге
болады.Ол үшін кітапқа енгізілген программалрды іс-жүзінде орындап және
оларға түрлі өзгерістер енгізіп, жаттығу да мүмкін. Жетістік тек тәірибеге
байланысты.
Delphi–дің мүмкіндәіктерін бір кітапқа сиғызу мүмін емес. Мұнда
студенттер мен өз бетіннше оқып үйренушілер үшін қажетті негізгі
материалдар қарастырылған, Delphi–ді терең оқып- үйреніп, күрделі
қосымшаларды дайындауға машықтанушылар үшін кітап соңына әдебиеттер
тіщзімі енгізілген.
Delphi 5- 6 ортасы , обьект, обьект қасиеттері, класс,
компоненттер, модуль, проект, және т.б. элементтер таныстырылып, қарапайым
программа құру тәсілдері көрсетілген.
Delphi–де қолданылатын берілгендер айнымалылар, берілгендер типтері,
түрлі құрылымдар таныстырылып, оларды пайдалану программалары құрылған.
Тарауға OLE автоматтандыруы, консольдық программалау, программманы
дұрысатау түсініктері мен программа орындалмаса, оны ұқыпты түрде аяқтау
тәсілі де енгізілген.
Графикалық мүмкіндіктері, анимация, мултимедия процестерін
программалау және т.б. тақырыпатр енгізілген. [16]
Берілгендер файлымен жұмыс және мәзір құру тәсілдері
қарасытырылған.Қазіргі кезде оқушылар мен студенттерді тестілеу дағдыға
айналғандықтан, тарауда пән бойынша Delphi–де құрылған тестілеу
програмасының бір нұсқасы да бар.
Реляциалық берілгендер қорымен жұмыс түрлері қарастырылып, кестелер,
сұраныстар,құру және есеп дайындау тәсілдері көрсетілген.
1. Delphi–ді іске қосу. Delphi ортасы
Windows терезеіс арқылы Delphi–ді іске қосу командасы:
Іске қосу –Программалау –Borland Delphi 6- Delphi 6
Экранда Delphi ортасының үш терезесі көрінеді (1.1-сурет).
1- Delphi 5-тің негізгі терезесі ;
2- Форма (Form1)
3- Обьект инспекторы терезесі (Object Inspector).
Жалпы, ортада программа құқруға арналған төртінші модуль терезесі де іске
қосылады .Форма терезесінің астанда ораналасқандықтан, ол алғашқыда
көрінбейді.
1.2. Delphi–дің негізгі терезесі
Delphi–дің негізгі терезесіеің құрамына негізгі мәзір аспаптар панелі
және компаненттер политрасы енгізілген. Негізігі мәзір пунктеріне
Delphi–де жұмыс істеу командалары, орындайтын түймелер орналастырылған.
Стандартты түймелер:
-New (Жаңа)
-Open (Ашу)
-Save (Сақтау)
-Open Project (Проектіні ашу)
-View Form (Форманы көрсету)
-Run (Іске қосу)
- Pause (Үзіліс)
-Add file to Progect (Проктіні файл қосу),т.б.
Delphi–де дайындалатын программа проект деп аталады. Форма
–программаны дайындау алдында ашылатын, программаның сұқбаттық терезесі.
Delphі алғашқы рет іске қосылған кезде форма Form1 атауымен көрінеді. Онң
жиектеріне тышқан көрсеткішін орналастырып.ол екі жақты нұсқама түріне
айналған кезде жылжыту және қалдыру тәсілі бойынша форманы кеңейту не қысу
қиын емес.
Құрылатын программада пайдаклану үшін түрлі формада түрлі
компоненттер орнатылады. Негізгі компоненттердің кейбірі Access беілгендер
қоры жүйесінде пайдаланылатын элементтер панелеіне енгізілген түймелер
сиақты . Олар Delphi терезенің компаненттер политрасын орналастырылған.
Кей жағдайларда экранда форма көрінбеуі мүмкін. Оны экранға шығару
үшін View-Forms командасын беру жеткілікті.
Форманың және формаға енгізілетін компаненттердің түрлі қасиеттері
бар. Қасиет айнымалылардың ерекше түрі.Олар обектінің түрлі мүмкіндіктерін
сипаттап, ағымдфық күйін анықтайды. Мысалы, форма қасиеттерінің мәндері
–форма тақырыбының мәтіні, өлшемі, экранда орналасуы, түсі т.б. Delphi іске
қосылған кезде форма қасиеттеріне алғашқы сәйкес мәндер меншіктеліп,
қойылады.
Форманы не онда орнатылған компанентті программа құру үшін дайындау оның
кейбір қасиеттерінің мәндерін өзгертуден басталады. Қасиеттер тізімі
Обьект инспекторы (Object Inspector). терезесініне енгізілген. Тізімді
инспектор терезесіне шығару үшін сәйкес обектіні (формасы не формада
орнатылған форма компанентін )бір шерту арқылы таңдау керек. Инспектор
терезесінің жоғарғы қатарына таңдалған обьект атауы да жазылып қойылады.
Мысалы, Delphi іске қосылған кезде форманың ашылған қасйетттер терезесі 1.1
суретте көрсетілген. Терезенің екі қосымша беті бар: Properties (Қасиеттер)
және Events (Оқиғалар).Терезе ашылғанда екі бағанға енгізілген жазулардан
тұратын оның Properties бөлімі ашылуы тұрады. Бірінші бағанда көрінетіндер
–қасиет атаулары, екінші бағанға сәйкес жазылғандар –олардың мәндері.
Форма қасиеттері :
Name (атау)- формаға берілген атау. Ол Delphi обьектілерінің
компоненттерінің негізгі қасиеттерінің бірі. Delphi-дің жұмыс істеуі
кезінде ол обьектіні осы атау бойынша ажыратып таниды. Delphi-дің формаға
автоматты түрде алғашқы рет меншіктеген атауын өзгертіп басқа атау беруге
болады. Форманың іс-әрекеті атауынан белгілі болуы үшін атауды мазмұнға
жақын етііп енгізген жөн. Мысалы, формаквадрат теңдеуін шешуге
пайдаланылатын болса, Form1 орнына Kv Tend атауын енгізу. Ол үшін
қасиеттер терезесінен Name атауын таңдап, жаңа атауды клавиатура арқылы
теріп алса болғаны. Терілген атау Name жолының оң қатарына жазылып
қойылады.
Font (Шрифт)- формаға енгізілетін мәтін шрифтін орнату қасиеті. Оны
таңдап, оң жағында көрінген көп нүкте ( ... ) түймесін шерткен кезде
сұқбаттық шрифт таңдау терезесі көрінеді. Терезеден, әдеттегідей, қажетті
шрифт типін, өлшемін таңдап (мысалы, Times Kaz,10) , ОК түймесін шерту
керек.
1.3-сурет. Шрифт таңдау терезесі.
Caption (Тақырып бетіне жазу )- форма терезесінің тақырыбына
енгізілетін мәтін. Алғашқы кезде қасйеттер терезесінің Caption қасиетіне
тақырып үшін Forma1 енгізіліп қойылған. Оны “Redactor” не басқа тақырыпқа
алмастыру Name қасиетіне мән меншіктеу тәсілі сиақты.
Color (Түс) – форманың түсін орнату қасиеті.Ол таңдалған кезде оң
жағында тілсызық түймесі – қасиет мәнінің бірнеше екенін білдіреді.
Тілсызық белгісін шерткен кезде мәндер терезесі ашылады. Тізімде көрінген
қалаған кеңейту түсті шерткен соң форма сәйкес түске боялып қойылады.
Width (Ен),Неight ( Биіктік )- пиксель өлшем бірлігімен берілген
форманың ені мен биіктігін орнату қасиеттері (бұл мәндер форманы қолдан
кеңейту не сығу кезінде де автоматты түрде орнатылып қойылады) .
Обьект қасиетін программа ішінде орнату да мүмкін. Мысалы, форма
тақырыбы шривтінің өлшемін 14 ету үшін программаға Form1.FondSise:=14
меншіктеу операторын енгізуге болады.
Жалпы, бір қасиет мәнімен танысу үшін оны қасиеттер терезесінде таңдап,
Ғ1 клавишін басу арқылы сәйкс анықтаманы шақыру керек. Delphi–де
анықтамалар ағылшын тілінде жазылған. Ол түсініксіз болса, экранда опрысша
аударамысн көрсететін Сократ 97 сияқты арнайы дайындалған программаны
пайдаланған жөн мұндай программа компьютерге орнатылса, оны пайдалану қиын
емес.
Экранда қасиеттер терезесі көрінбесе, оны шығару үшін View-Object Inspector
командасын беру жеткілікті.
1.3.Оқиғалар.Программалық код терезесі.
Windows-тағы сияқты Delphi–де программалар оқиғалар арқылы
басқарылады. Мысалы, пайдаланушы программа құру үшін алдымен формаға
орналастырылған компонентті тыцшқан арқылы шертуі мүмкін. Оың әр іс-әрекеті
оқиға шақырады. Яғни ,оқиға- программаның жұмыс істеуі кезінде обьект
жағдайының өзгеруі .
Delphi–де әр оқиғаға атау беріліп қойылған. Мысалы, компоненттер
политрасының Button түймесі арқылы формада орнатылған Button1 компонентін
шерту Click (Шерту) оқиғасын шақырады.
Әр обектіге байланысты оқиғалар жеткілікті Мысалы,формаға байланысты
оқиғалар саны -35. Олар қасиеттер терезесінің Events қосымша бетіне
енгізілген. Терезеде оқиға атауларының алдында On префиксі тіркестіріліп
жазылған. Ол –атаудың оқиға екендігін білдіретін белгі.
1.4-сурет.Форма оқиғалары
Delphi ортасында жиі кездесетінг оқиғалар :
OnClick – тышқан түймесін бір рет басу;
OnDblClick- тышқан түймесін екі рет басу;
OnKeydown-клавишті басу;
OnKeyUp -басылған клавишті босату
OnMouseDown- тышқан түймесін басу;
OnMouseUp-тышқан түймесін босату;
Database Desktop утилитасы . кесте құру
БҚ кестесі Delphi құрамын енгізілген Database Desktop (Берілгендер қоры
жұмыс столы ) қосымша пограммасы утилитасы арқылы құрылады:
1.Tools-Database Desktop (Сервис-БҚ жұмыс столықабықшасы)командасын беру.
Қабықша программасы көрінеді.(5.1-сурет).
Database Desktop қосымша прогаммасының негізгі терезесі
2.Терезеден File-New-Table (Файл- Жаңа- Кесте) командасын беру. Create
Table (Кесте құру)сұқбаттық терезесі шығады.Онда ашылатын тізімнен қажетті
кесте форматын таңдау. Алғашқы рет Paradox7 форматы іске қосылып, терезе
өрісінде осы атау көрінеді.
5.2сурет. Өрістің сипаттау терезесі
3. Paradox7 форматымен келісіп, ОК түймесін шерту (онда пайдалануға болатын
өріс типері жеткілікті). Бірінші бағанында автоматты түрде өрістің номері
жазылып қойылған кесте өрісі атауын сипаттау терезесі көрінеді.
4.Екінші бағанан бастап ретімен өріске берілетін атауды (FieldName), өріс
типін (Type),өлшемін (Saze) енгізу өлшем өріс символдық өріс типті ғана
болса ғана енгізіледі.Өрісті кілттік еу қажет болса, оың бесінші бағанда
(Key) көрсетілуітиіс. Ол * символы арқылы белгіленеді (жалпы, кілт
Delphi-де және MS Access сияқты арнайы БҚБЖ-лерінде кеңінен пайдаланылады).
Database Desktop арқылы Аты –Жөні, туған жылы, ұлты (Fam, Jili,Ulti)
құрылымды төмендегі кестені құру үшін алдымен өріс атыуын сипаттау
терезесін 5.3.- суреттегі сияқты толтыру керек. Өріс атауларан қазақ
алфавиті шривтімен теруге болады (Кесте құру тақырыпшасына енгізілген 3-
ескертуді қараңыз), бірақ олар формада дұрыс көріне бермейді.
1. Өріс атауының ортасына нүкте (.) символы енгізілмегені жөн;
2. Өрістерді сипаттау не дайындау терезесінің бірінші бағанында автоматты
түрде атаулардың реттік нөмерлері көрсетілуі тұрады.Оларға көңіл
бөлмеу керек. Кезектіөріске мән енгізілген соң КҚ не сәйкес курсорды
басқару клавишінің басылуы тиіс. Курсор келесі өріске орналастырылып
қойылады;
3. Үшінші бағанға өріс тпінің Туре енгізілуі тиіс. Ол үшін курсор бағанға
орналасқан соң бос орын клавишін басу керек. Таңдалған Paradox
форматында пайдаланылатын тип атаулары тізімі көрінеді. Тізіммен
қажетті тип таіңдалуы тиіс. Оның бір әріптен тұратын қысқаша
белгілемесі курсор оналасқан орынға енгізіліп қойылады. Мысалы, Fаm
өрісі-символдық типті, таңдалатын тип –Alpha. Ол таңдалған кезде
өріске тип белгілемесі (А) енгізіліп қойылады;
5.3-сурет өрістер сипатталған терезе
Тип Белгілеме Мән
Alpha A Символдық жол .Ұзындығы [1..255]
Number N аралығында
Short S Мәні [10;10]]аарлығында алынатын
Long Integer I 15 мәнде цифрлық нақты сан
Мәні[-32767..32767аралығында аылынатын
Memo M бүтін сан
Money $ Мәні
Date Д [-2147483647..2147483647]аралығынд а
Logical L алынатын 4байттық бүтін сан
Autionerement +
Alpha-нің мәндер аралығынан үлкен
болатын (=255байтық)символдық жол.
Соңына $ символы қойылатын ақшалық
форматты сан
Дата
Мәні ақиқат (True)не жалған
(False)болатын логикалық типті сан
Кестеге жол қосысалатын сайын мәні
1-ге өсіп отыратын бүтін сан
4) Size өрісіне 20 не 25 санын енгізу жетклікті;
5) Өріс құрылымы сипатталып болған соң терезеде көрінген Reguier Field
жалаушасын орнатып қойған жөн . Ол берілгендердің жазуларда міндетті түрде
қатысуын білдіреді. Басқа көрінген өрістердің толтырылуы міндетті емес.
5Өріс сипатталып болған соң терезенің Save as... түймесін шерту. Құрылатын
кесте атауы сұралатын Save Table As.. терезесі көрінеді.
6) Терезеде кесте атаулары сақталатын ішкі бума (мысалы MyDB) құрып, оны
ашу( егер ішкі бума бұрын құрылған боса, оны ашу жеткілікті). Файл атауы
өрісіне кесте атын енгізу(мысалы, Кесте2. db) және каталог алиасы үшін
терезеде көрінген Work: атауын қалдырып, Сақтау түймесін шарту.Кесте
құрылымы Кесте 2db атауы боцыеша MyDB бумасына сақталфып қойылады.
7.Терезені жабу.
Формада Database Desktop утилитасында құрылғанкестеге қол жеткізу
компненттер панелінің Data Access (Берілгендерге кіру) қосымша бетіне
енгізілген TTable, TdataSourсe және Data Controls (Берілгендерді басқару)
DBCrid компоненттері арқылы орындалуы мүмкін. Формаға орнатылған төмендегі
компоненттердің негізгі іс-әрекеттері:
TТable(Кесте)-кез келген БҚ кестесіне қол жеткізу;
TdataSourse (Берілгендер көзі)-DataSet(Берілгендер жиынтығы) қасиеті арқылы
нақты кестемен байланыс орнату,
ТDBCrid (Берілггендер кестесі)- TdataSourсe қасетіне dataSourсe1
берілгендер көзін меншіктеп, терезесіне нақты берілгендерді (кестені не
сұранысты ) енгізу.Ол үшін алдымен Tтable1, TdataSourсe1 компоненттеріне
ретімен 5.3-кестеде көрсетілгендей , қажетті қасиеттерді меншіктеп алса
болғаны.
Мысал. Database Desktop қосымша программасы арқылы құрылған Кесте 2.db
кестесін формада орнатылған DBCrid компонентінің терезесіне шығару керек.
1.Жаңа проект ашу.
2.Формаға Тable, TdataSourсe1, DBCrid1 компоненттерін енгізу.
3.5.-кестеде жазылған ретімен компоненттер қасиеттер орнату;
2.1.4 Арнайы программалық жабдықтауды сипаттау
Арнайы программалық жабдықтау нақты ақпараттық жүйені құру кезінде
қалыптастырылатын программалар жиынтығын бейнелейді. Оның құрамына нақты
объектінің қызметін бейнелейтін, түрлі адеквтты деңгейде жасалған
модельдерді жүзеге асыратын қолданбалы программалар пакеті кіреді.
Тапсырмада берілген есептер мен мақсаттарды орындау үшін АИСТ
программасы жасалды. Программа Delphi визуал программалау ортасында
жасалған. Визуал программалау екі процесстің өзара әсерлесуінен жасалады:
- Windows – терезені қалыптастыру процессі;
- терездегі элементтерге қажетті қызметтерді атқаруға мүмкіндік
беретін кодты жазу процессі.
Программаның жобасы келесі терезелерден тұрады
1-сурет. Негізгі терезе.
2-сурет. Қызметкерлерді тіркеу.
1.DBNavigator- мәліметтер қорлары жазбалары бойымен жылжу, редактрлеу
режимін активтендіру, жазбалар қосу және жою іс- әрекеттерін орындау
мүмкіндігін береді.
object DBNavigator1: TDBNavigator
Left = 45
Top = 308
Width = 470
Height = 41
DataSource = DataSource1
TabOrder = 3
OnClick = DBNavigator1Click
End
2.Label- форма бетіне мәтіндік облыстарды бейнелеуге арналған.
Left = 30
Top = 260
Width = 32
Height = 13
Caption = '9 '#1084#1077#1089'.
3. Image- . bmp – форматта бейнеленген суреттерді және фондық кескіндерді
формаға бейнелеуге мүмкіндік береді.
object Image1: TImage
Left = 0
Top = 0
Width = 832
4. Edit – символдарды енгізу- редактрлеу өрісі.
object Edit1: TEdit
Left = 73
Top = 64
Width = 70
Height = 21
TabOrder = 0
2.1.5 АЖ техникалық жабдықтау.
Техникалық жабдықтау ақпараттық жүйелердің жұмыс жасауына қажетті
техникалық құрылғыларды сипаттайды, оның ішінде :
Ø күрделі алгоритмдер бойынша аса үлкен емес ақпарат көлемін
өңдеу;
Ø күрделі емес алгоритмдер бойынша үлкен ақпарат көлемін өңдеу;
Ø сұлбалар, сызбалар, кестелерді енгізу және шығару;
Ø нақты уақыт режимінде мәселелерді шешу;
Ø сызбалардың орналасқан орнын және өлшемін өзгерту.
Жалпы айтқанды, техникалық жабдықтау ақпараттық жүйелердің жұмысы
барысында ақпаратты түрлендірудің негізгі талаптарына жауап беруі тиіс.
Басқарудың ақпараттық процесі барысында қажетті техникалық құрылғылар:
- ақпаратты өңдеу, тіркеу, алмастыру;
- машиналық тасымалдауыштарды дайындау;
- ақпаратты өңдеу;
- ұйымдастырушылық техника;
- басқару құрылғысы;
- ақпарат енгізуге мүмкіндік беретін пернетақта;
- мәтіндік және графикалық ақпаратты бейнелеуге арналған монитор;
- басып шығару құрылғысы;
- дисктерге жинақтаушы.
Ақпараттық жүйе жұмыс жасауы үшін келесі аппараттық құрылғылар қажет:
Intel Pentium 4 2400 MHz, 512Mb RAM, 128Mb Video, 80Gb HDD.
Ең кіші талаптар:
Windows 9x2000XP, Pentium I 200 MHz, 32Mb RAM, 4Mb Video, 1Gb HDD.
Сопроцессор: ішіне ендірілген
Аналық тақша: BioStar P4TDP Pro v3.0 Intel 845E
Иілгіш дисктер: 1,44 мб
Қатты диск: 80 гб
CD Rom: 52 sp Lite On
Sony CD – RW: CRX230E
Дискіжетек: FDD 3.5 Mitsumi
Видео: 64 Mb Geforce 4 MX 440
Monitor: LG 500E, 1280 X 1280, 60*100 Hz
Тышқан: Mouse Optical MD 335
Операциялық жүйе:
Microsoft Windows XP Professional (5.1 Build 2600)
Желі тұтынушылары: Microsoft Network
Платформа: 1(Win 32 под Windows)
Жасап шығарған: (Microsoft)
Процессорлар саны: 1
Тіршілік қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
Кәсіби қауіпсіздікті және денсаулықты бағалау мен басқару.
Адам іс әрекетінің кауіпсіздігі – адамның іс тіршілігі мен қауіп қатер
бір бірімен кездеспейтін тұйық шеңбер. Адамның іс-әрекетінің процесінде
қауіп қатер әр уақытта болғанымен, ылғи да бола бермейді. Ондай қауіп болуы
үшін үш жағдай болуы керек: қауіп нақты бар адам қауіп қатер аймағында:
адамның қолындағы қорғану құралдары жеткіліксіз.
Қауіпсіздік –бұл іс әрекет кезінде қауіптердің болмайтындығы айқын
болған жағдай. Ол үшін үш негізгі міндетті атқару керек:
Бірінші міндет-нақты іс әрекеттен болатынг қауіп- қатерді талдау. Өмір
сүру ортасының қауіп туғызатын элементін анықтау; қауіп тудыратын іс
әрекетті талдайтын адамдарға қойылатын талаптарды белгілеу. Содан кейін
барып қауіптердің өмір сүруі жүгізіледі.
Екінші міндет- адамды және өмір сүру ортасын табылған қауіп
қатерден қорғаудың тиімді әрі сенімді шараларын әзірлеу.
Үшінші міндет-осы іс-әрекеттің тәуекелінің қалдығынан қорғану
шараларын әзірлеу, себебі толық қауіпсіздікті орнату мүмкін емес.
Әрбір адамның денсаулығы оның жеке ісі ғана емес, сондай ақ маңызды
қоғамдық құндылық сондықтан жеке денсаулық пен өзімізді қоршаған адамдардың
денсаулығына деген сұраныс, ілтипатты көзқарас қоғамдық парыз болып
табылады.
Салауатты өмір салтының негізгі талаптарының бірі адам дамуының
алғашқы кезеңінде денсаулықтың жоғарғы деңгейін қамтамасыз ететін ідептерді
қалыптастыру болып табылады. Оны сонда қаншалықты табысты орнықтыру алдағы
өмірдің шынайы кел бетіне әсер етеді. Денің сау болуы үшін тұрақты және
маңызды жеке бастың күш жігері қажет. Оларды басқа ештеңемен ауыстыруға
болмайды. Адамның жетілгені соншалық денсаулықты ол құлаған кез келген
нүктеден қайтаруға болады. Тек қартайған кезде және ауру деген сайын
қажетті күш жігер өсе түседі. Денсаулықты бағалау мен басқару шартты
адамның жеке мүдделілігі болып табылады. Бұл жолда алғашқы жол өмірлік
ұстанымды таңдау, өмірдегі мақсатты анықтау, бұдан кейінгі жолдары болып
табылады. Олар арқылы өз ойын жүзеге асыруға болады. Өмірде ештеңенің тегін
келмейтінін ұдайы есте сақтау керек. Бұлшықет шыққан үйлесімді дамыған дене
және әдемі жүріс тұрыс және қиын жұмыста ұзақ шаршамау тынымсыз жаттығу
арқылы келеді және оны ұстау үшін тұрақты күш жігерді қажет етеді. Қандай
да бір ғаламат ұсыныстарды күтудің қажеті жоқ, адамды күшті және сұлу
ететін қандай да бір ғажап құралды күту тұрпайылық алайда күнделікті еңбек
әрдайым өз жемісін береді. Әр бір адам өз бақытының ұстасы және өмірі көп
жағдайда адамның өзіне байланысты. Адам өз өзімен жұмыс істеуді саналы
түрде ертерек бастаса соғұрлым оның еңбегінің нәтижесі табысты болмақ.
Қазіргі уақытта жастарда салаутты өмір салтын қалыптастыру ерекше
маңызына айнала бастады. Жас кезінде салауатты өмір салтының әдептерін
салаға сіңіру мен қалыптаыстыру жеке адамның мүмкіндігін ашуға және
салауатты ұзақ ғұмырды қамтамасыз етуге қабілетті алдағы өмірдің нақты
бейнесіне өмір үшін де жауапты. Әрбір жас ұрпақтың денсаулығы барлығы
шешімдері бойынша алдағы ұрпағына жақсы болуы тиіс.
OHSAS сөзі ағылшынның Occupational health and safety management
systems деген сөзінен пайда болған. Ресей мемлекеттік стандарттау ұйымының
ұйғарымы бойынша Денсаулық және еңбектің қауіпсіздігін қамтамсыз етудің
менеджмент жүйесі деп атау бекітілген. 2007 жылдың бірінші жартысынан
OHSAS халықаралық стандарт мәртебесіне ие болды
OHSAS-тың екі құжаты бар: OHSAS 18001-бұл менеджмент жүйесінің
талаптарын қанағаттандыратын бөлімі, OHSAS 18002-бұл OHSAS 18001 қолдануы
мен басқаруы жазылатын бөлім. Мұнда жаңа талаптар мен міндетті нұсқаулар
қосылмайды.
OHSAS 18001 негізгі түсінігі қауіпсіздік. Қаіупсіздіктің өндіріс
орнында қандай деңгейде сақталғанын және адам өміріне зиян келтіретін
өндіріс көздерін бақылайды. Негізгі басты құндылық-адам өмірін қауіпті
жағдайлардан мейлінше сақтау және ұйымдастыру.
Жұмыс орнындағы еңбекті қорғау нұсқауы ЕОЖ 4559-88 Есептеу
орталықтағы жұмысшылар үшін уақытша санитарлық мөлшерлер мен
ережелер және компьютерлік бейне дисплей терминалдағы
қолданушылардың еңбегін қорғау жөніндегі оқу-әдістемелік құралдары
негізінде ұйымдастырылған.
Адамның тіршілік қауіпсіздігін қамтамасыздандыру, ең алдымен қауіпті
және зиянды өндірістік факторларды дұрыс бағалағаннан тәуелді.
Адам ағзасының бірдей өзгеруі әр түрлі себептерден тууы мүмкін. Бұл
мысалыға, өндірістік ортаның факторларынан, миға және күш қажет ететін
жұмыстардың өз деңгейден асып орындауынан, көңіл-күйне, жүйке жүйесіне
ауырлық және т.б. осы себептер сияқты.
Қазіргі уақытта жастарда салаутты өмір салтын қалыптастыру ерекше
маңызына айнала бастады. Жас кезінде салауатты өмір салтының әдептерін
салаға сіңіру мен қалыптаыстыру жеке адамның мүмкіндігін ашуға және
салауатты ұзақ ғұмырды қамтамасыз етуге қабілетті алдағы өмірдің нақты
бейнесіне өмір үшін де жауапты. Әрбір жас ұрпақтың денсаулығы барлығы
шешімдері бойынша алдағы ұрпағына жақсы болуы тиіс.
Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасының принциптері
• адам мен азаматтың еңбек саласындағы құқықтарының шектелуіне жол
бермеу;
• еңбек бостандығы;
• кемсітушілікке, мәжбурлі еңбекке және балалар еңбегінің ең нашар
түрлеріне тыйым салу;
• қауіпсіздік және гигиена талаптарына сай келетін еңбек жағдайларына
құқықты қамтьамасыз ету;
• өндірістік қызмет нәтижелеріне қатысты алғанда қызметкердің өмірі мен
денсаулығының басымдылығы;
• еңбегі үшін жалақының ең төменгі мөлшерінен кем емес, әдетте сыйақыға
құқығын қамтамасыз ету;
• тынығу құқығын қамтамасыз ету;
• қызметкерлердің құқықтары мен мүмкіндіктерінің теңдігі;
• қызметкерлер мен жұмыс берушілердің өздерініңи құқықтары мен
мүдделерін қорғау үшін бірігуін қамтамасыз ету;
• әлеуметтік әріптестік;
• еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелерін мемлекеттік
реттеу;
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz