Қоғамдық өндіріс туралы мәлімет
КІРІСПЕ
1.ТАРАУ ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІС: ФАКТОРЛАРЫ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУ ТҮРЛЕРІ.
1.1 ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІС: ФАКТОРЛАРЫ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУ ТҮРЛЕРІ.
1.2 ҰДАЙЫ ӨНДІРІС ТЕОРИЯСЫ. ЭКОНОМИКА ІЛІМІ КЛАССИКТЕРІНІҢ ЕҢБЕГІНДЕгі ¥ДАЙЫ ӨНДІРІС ТЕОРИЯСЫ.
2.ТАРАУ. ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІСТІҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛЫМЫ.
2.1 ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІСТІҢ НАТУРАЛДЫ ЖӘНЕ ТАУАРЛЫ ТҮРЛЕРІ
2.2 ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІСТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ.
3.ТАРАУ. ҚОҒАМДЫК ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ КӨРСЕТКІШТЕРІ
3.1 ҚОҒАМДЫК ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ПРОПОРЦИЯСЫ
3.2 ҰЛҒАЙМАЛЫ ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТІҢ ТИПІ МЕН КӨРСЕТКІШТІРІ
3.3 ҚОҒАМДЫҚ ҰДАЙЫ ӨНДІРІС ТИІМДІЛІГІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
КӨРСЕТКІШТЕРІ.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.ТАРАУ ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІС: ФАКТОРЛАРЫ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУ ТҮРЛЕРІ.
1.1 ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІС: ФАКТОРЛАРЫ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУ ТҮРЛЕРІ.
1.2 ҰДАЙЫ ӨНДІРІС ТЕОРИЯСЫ. ЭКОНОМИКА ІЛІМІ КЛАССИКТЕРІНІҢ ЕҢБЕГІНДЕгі ¥ДАЙЫ ӨНДІРІС ТЕОРИЯСЫ.
2.ТАРАУ. ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІСТІҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛЫМЫ.
2.1 ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІСТІҢ НАТУРАЛДЫ ЖӘНЕ ТАУАРЛЫ ТҮРЛЕРІ
2.2 ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІСТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ.
3.ТАРАУ. ҚОҒАМДЫК ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ КӨРСЕТКІШТЕРІ
3.1 ҚОҒАМДЫК ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ПРОПОРЦИЯСЫ
3.2 ҰЛҒАЙМАЛЫ ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТІҢ ТИПІ МЕН КӨРСЕТКІШТІРІ
3.3 ҚОҒАМДЫҚ ҰДАЙЫ ӨНДІРІС ТИІМДІЛІГІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
КӨРСЕТКІШТЕРІ.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
XX ғасырдың екінші жартысындағы дүниежүзілік шаруашылықтың айтарлықтай ерекшеліктерінің бірі - халықаралық экономикалық қатынастардың жедел әрі қарқынды дамуы.
Әр түрлі мекемелер мен фирмалардың, сондай-ақ мемлекеттер арасындағы екі жақты, көп жақты экономикалық қатынастардың кең қанат жайып, тамырын терең тарта бастағанының куәсі болып отырмыз. Бүл процестер халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуінен, шаруашылық өмірдің интернационалдануынан, үлттық экономика-лардың мейлінше ашықтыққа үмтылысынан, аймақтық халықарлық қүрылымдардың жақындасып, өзара пайдалы көмек арқылы нығайып, дами бастағанынан көрінеді. Әрине, аталған процестер оңайлықпен жүріп жатқан жоқ. Бүлар бәсекелі, қайшылықты, диалектикалық қозғалыс, қүбылыстарға толы процестер. Халықаралық экономикалык, қатынастардың диалектикасының өзі жекелеген елдердің экономикалық тәуелсіздік пен үлттық шаруашылықты көркейтуге деген үмтылысының көрінісі. Дүниежүзілік шаруашылықтың нығайып, интернационалдануы, үлттық экономикалардың мейлінше ашықтығы, дамудың жаңа, тиімді арналарының пайда болуы - осының бәрі экономикалық өсудің диалектикасы.
Әр түрлі мекемелер мен фирмалардың, сондай-ақ мемлекеттер арасындағы екі жақты, көп жақты экономикалық қатынастардың кең қанат жайып, тамырын терең тарта бастағанының куәсі болып отырмыз. Бүл процестер халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуінен, шаруашылық өмірдің интернационалдануынан, үлттық экономика-лардың мейлінше ашықтыққа үмтылысынан, аймақтық халықарлық қүрылымдардың жақындасып, өзара пайдалы көмек арқылы нығайып, дами бастағанынан көрінеді. Әрине, аталған процестер оңайлықпен жүріп жатқан жоқ. Бүлар бәсекелі, қайшылықты, диалектикалық қозғалыс, қүбылыстарға толы процестер. Халықаралық экономикалык, қатынастардың диалектикасының өзі жекелеген елдердің экономикалық тәуелсіздік пен үлттық шаруашылықты көркейтуге деген үмтылысының көрінісі. Дүниежүзілік шаруашылықтың нығайып, интернационалдануы, үлттық экономикалардың мейлінше ашықтығы, дамудың жаңа, тиімді арналарының пайда болуы - осының бәрі экономикалық өсудің диалектикасы.
1. Курс экономической теории // Под ред. Чепурина М.Н., Киселевой Е.А. - Киров, 1997.
2. Курс экономической теории // Под ред. Чепурина М.Н. - Киров, 1994.
3. Экономика. Учебник по курсу "Экономическая теория" / Под ред. А.С. Булатова. - М., 1997.
4. Экономическая теория (политэкономия). Учебник. Под общей ред. В.И.Видяпина, Г.П. Журавлевой. - М., 1997.
5. Мамыров Н.К. и др. Микроэкономика. - Алматы: Эко-номика, 1997.
6. Как обеспечить рост капитала: воспроизводственные осно-вы экономики фирмы: Учебное пособие //Под ред. А.Г. Грязновой, С.А. Ленской. - М. 1996.
7. Қожамқүлов Т. Саяси экономия негіздері (оқулық) — Алматы: Қайнар, 1991.
8. Барр Р. Политическая экономия, т
9. Прикладная экономика. ОФ "Достижения молодых", 1997.
10. Дайджест экономической теории. — М.: Аналитика — Пресс, 1998.
11. Стратегия развития "Казахстан - 2030". — Алматы.
12. Статическое обозрение Казахстана, №4.-Алматы, 1999.
13. Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика. — М.: Дело, 1994. С. 303.
14. Гэлбрэйт Дж. К.Экономические теории и цели общества. - М., 1976.
2. Курс экономической теории // Под ред. Чепурина М.Н. - Киров, 1994.
3. Экономика. Учебник по курсу "Экономическая теория" / Под ред. А.С. Булатова. - М., 1997.
4. Экономическая теория (политэкономия). Учебник. Под общей ред. В.И.Видяпина, Г.П. Журавлевой. - М., 1997.
5. Мамыров Н.К. и др. Микроэкономика. - Алматы: Эко-номика, 1997.
6. Как обеспечить рост капитала: воспроизводственные осно-вы экономики фирмы: Учебное пособие //Под ред. А.Г. Грязновой, С.А. Ленской. - М. 1996.
7. Қожамқүлов Т. Саяси экономия негіздері (оқулық) — Алматы: Қайнар, 1991.
8. Барр Р. Политическая экономия, т
9. Прикладная экономика. ОФ "Достижения молодых", 1997.
10. Дайджест экономической теории. — М.: Аналитика — Пресс, 1998.
11. Стратегия развития "Казахстан - 2030". — Алматы.
12. Статическое обозрение Казахстана, №4.-Алматы, 1999.
13. Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика. — М.: Дело, 1994. С. 303.
14. Гэлбрэйт Дж. К.Экономические теории и цели общества. - М., 1976.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1-Тарау қОҒАМДЫқ ӨНДІРІС: ФАКТОРЛАРЫ, ҚұРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ұЙЫМДАСТЫРУ ТҮРЛЕРІ.
1.1 қОҒАМДЫқ ӨНДІРІС: ФАКТОРЛАРЫ, ҚұРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ұЙЫМДАСТЫРУ ТҮРЛЕРІ.
1.2 ҰДАЙЫ ӨНДІРІС ТЕОРИЯСЫ. ЭКОНОМИКА ІЛІМІ КЛАССИКТЕРІНің ЕҢБЕГІНДЕгі ¥ДАЙЫ ӨНДІРІС ТЕОРИЯСЫ.
2-Тарау. қОғАМДЫқ ӨНДІРІСтің ТҮРЛЕРІ ЖӘнЕ ҚұРЫЛЫМЫ.
2.1 қОғАМДЫқ ӨНДІРІСтің НАТУРалды ЖӘнЕ ТАУАРЛЫ ТҮРЛЕРІ
2.2 ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІСТІҢ ҚұРЫЛЫМЫ.
3-Тарау. ҚОҒАМДЫК ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТің ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ КӨРСЕтКІШТЕРІ
3.1 ҚОҒАМДЫК ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ПРОПОРЦИЯСЫ
3.2 ұЛғАЙМАЛЫ ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТің ТИПі МЕН КӨРСЕТКІШТІрі
3.3 ҚОҒАМДЫҚ ұДАЙЫ ӨНДіріс ТИІМДІЛІгінің ЭКОНОМИКАЛЫҚ
КӨРСЕтКІШТЕРІ.
Қорытынды
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
XX ғасырдың екінші жартысындағы дүниежүзілік шаруашылықтың айтарлықтай ерекшеліктерінің бірі - халықаралық экономикалық қатынастардың жедел әрі қарқынды дамуы.
Әр түрлі мекемелер мен фирмалардың, сондай-ақ мемлекеттер арасындағы екі жақты, көп жақты экономикалық қатынастардың кең қанат жайып, тамырын терең тарта бастағанының куәсі болып отырмыз. Бүл процестер халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуінен, шаруашылық өмірдің интернационалдануынан, үлттық экономика-лардың мейлінше ашықтыққа үмтылысынан, аймақтық халықарлық қүрылымдардың жақындасып, өзара пайдалы көмек арқылы нығайып, дами бастағанынан көрінеді. Әрине, аталған процестер оңайлықпен жүріп жатқан жоқ. Бүлар бәсекелі, қайшылықты, диалектикалық қозғалыс, қүбылыстарға толы процестер. Халықаралық экономикалык, қатынастардың диалектикасының өзі жекелеген елдердің экономикалық тәуелсіздік пен үлттық шаруашылықты көркейтуге деген үмтылысының көрінісі. Дүниежүзілік шаруашылықтың нығайып, интернационалдануы, үлттық экономикалардың мейлінше ашықтығы, дамудың жаңа, тиімді арналарының пайда болуы - осының бәрі экономикалық өсудің диалектикасы.
Өндіріс факторларын қарастырып болғаннан кейін, өндірістің өзара әрекет ететін факторлары ретінде өндіріс процесінің өзін талдауға кірісеміз. Өнімдерді өндірумен байланысты проблемалар үш дәрежеге бөлінеді.
1. Кәсіпкерлердің алдында белгілі бір кәсіпорында белгіленген көлемдегі өнімді қалай өндіру керек деген мәселе тұруы мүмкін. Бұл мәселе өндіріс шығындарын қысқа мерзімде азайтумен байланысты.
2. Кәсіпкер белгілі бір кәсіпорында көп мөлшерде пайда әкелетін, өнім өндіретін оптималды (тиімді) өндірістің мәселесін шешуі мүмкін. Бұл пайданы қысқа мерзімде көп мөлшерде алумен байланысты мәселе.
3. Кәсіпкердің алдыңда кәсіпорынның оптималды шамасын анықтау міндеті тұруы мүмкін. Бұл ұзақ мерзімді көп мөлшерде пайда табу мәселесі.
1-Тарау қОҒАМДЫқ ӨНДІРІС: ФАКТОРЛАРЫ, ҚұРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ұЙЫМДАСТЫРУ ТҮРЛЕРІ.
1.1 ӨНДІРІС, ОНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ФАКТОРЛАРЫ.
Өндіріс - бұл қоғамның дамуы мен өмір суруі ушін қажетті материалдық және рухани игіліктерді құру процесі. Өндіріс ұғымы жалпы алғанда - бұл абстракция, бірақ ақылға сыйымды абстракция, себебі ол шын мәнінде жалпыламаны мағнаны білдіреді және өнеркәсіп, ауыл шаруашылығыы құрылыс сияқты жиынтық өндірісте көрінеді.
Өндіріс бір мезгілде тұтыну процесінде бола алады. Өсімдік химиялық элементтерді тұтына отырып, өзін-өзі ұдайы өндіреді. Адам тамактану процесінде өзінің тәнін ұдайы ондіреді. Өнеркәсіп өндірісі жұмыс күшін шикізат пен материалдарды тұтына отырып, материалдык игіліктерді ұдайы өндіреді. Тұтынусыз - өндіріс процесі жоқ. Өндіріс процесі тек қана үш факторлардың - адамның жұмыс күші, еңбек заты мен еңбек құралдары - өзара іс-арекеті арқылы (бұл К.Маркс бойынша) жүзеге асуы мүмкін. Біріншісі, жеке түрде жүзеге асса, екінші мен үшіншісі - өндіріс процесінің заттық факторы ретінде жүзеге асады. Осы жағдайды ескере отырып К.Маркс былай жазған: "Қоғамдық өндіріс түрлері (нысандары) қандайда болмасын — жұмысшы мен өндіріс құрал-жабдыгы үнемі оның факторы болып қалады''.
Жұмыс күші - бүл адамның дене жоне рухани қабілетгілігінің жиынтығй және оны өндіріс процесінің материалдық игіліктер мен қызмет корсетуінде қолданады. Өндіріс процесі жүзеге асуы үшін, жұмыс күші әрбір кезде іс-әрекетте болуы қажет, басқаша айтсақ, тұтынылуы керек.
Казіргі кезде еңбек затынын өзі көп жағдайда бұрынғы еңбектің өнімі болып табылады. Мысалы, машина жасау зауытындағы металл, кұрылыстағы цемент, тоқыма фабрикасындағы мақта және т.б. Бұлардың барлығы түптеп келгенде табиғат қорынан алынады. Еңбек құрал-саймандары адамның табиғи мүшесінің жалғасы ретінде жүзеге асады және оны еңбек процесінде қолданады.
Еңбек құрал-саймандары бұл әртүрлі механизм мен машина, инструмент пен қажет тетіктер, двигатель, жеткізетін құрылым және т.б. нәрселер. Еңбек құрал-саймандарының даму денгейі көп жағдайда өндірісте жүзеге асатын адамдардың арасындағы қатынастар көрсеткіші болып табылады. Машина өндірісі жағдайында механикалык еңбек құралдары үш компонентті машина жүйесінде дамыды: жұмыс машинасы, двигатель, жеткізетін қүрылым. Ғылыми-техникалық революция бұған жаңа компонентті қосты — электронды басқару құрылымын және ол ой еңбегі қызметінің формалды икемге келетін жұмысын атқарды. Осы компонентті қолдана отырып, жұмыскер жайлап тікелей өндіріс процесінен шығады және онымен қатар тұрады. Нәтижесінде технологияда түбегейлі өзгереді. Еңбек заты мен құрал-саймандар бірге өндіріс құрал жабдыктарын құрайды.
Әрбір адам жеке жұмыс істейді, бірақ барлык еңбек процесі ұжымда. қоғамда жүзеге асады. Өндіріс әрқашан қоғамдык сипат алып, оның екі жағы болады: өндіргіш күштер жоне өндірістік қатынастар.
Өндіргіш күштер - бұл өндіріс құрал жабдықтары, ең алдымен еңбек құралдары, сонымен қатар материалдық игіліктерді өндіретін адамдар. Адамдар қоғамының басты өндіргіш күші, олар ғана өндіріс кұрал-жабдығын іске қосады. Өндіргіш күштерде ерекше орынды жер алады. Кейбір салаларда ол еңбек заты (қазба өндірісінде) ретінде қолданылады, басқасында - басты еңбек құралдары (ауыл шаруашылығы) ретінде.
Келтірілген өндіріс факторының класификациясы моңгі қатып қалған болып табылмайды.
Мысалы, маржинализм теориясының топтануына, төрт өндіріс факторы бар: жер еңбек, капитал, кәсіпкерлік кабілеттілік.
Жер табиғи фактор ретінде қарастырылады. Бұнан табиғат байлықтары, пайдалы қазбалар қоры, орман мен жыртуға жарамды жерлер және т.б. жатады. Капитал - бұл машина, құрал-жабдықтар, қойма, көлік және байланыс құралдары.
Еңбек адамның интелектуалды және дене қызметін корсетеді.
Кәсіпкерлік қабілеттілік - арнайы өндіріс факторы - өндірісті ұйымдастыруда бастамашылдықты, төзімділікті, тоуекелдікті көрсетеді.
Батыстың қазіргі экономикалық теория мектептері, жоғарыда атаған өндіріс факторларынан басқа ақпараттық, экономикалық және экологиялық факторлардыда қарастырады. Байқалатыны, -экологиялық фактор экономикалық өсудің импулсы ретінде жүзеге асады. Алайда оның мүмкіндігі қоршаған ортаның ыластануына, газдануына, бүлінуіне байланысты шектеледі.
Өндіріс процесінде адамдар бір-бірімен қатынаста болады. Бірақ бұл қатынастар әртүрлі болады. Бір жағынан бұл қатынастар: ұйымдастырушы, адамдарды орналастыру - техникалық-өндірістік қатынастармен байланысты. Екінші жағынан - бұл қоғамдық-өндірістік, яғни экономикалық қатынастар. Олар меншік сипатымен, меншік қатынасымен анықталады.
1.2 ҰДАЙЫ ӨНДІРІС ТЕОРИЯСЫ. ЭКОНОМИКА ІЛІМІ КЛАССИКТЕРІНің ЕҢБЕГІНДЕгі ¥ДАЙЫ ӨНДІРІС ТЕОРИЯСЫ.
Өндіріс әрдайым тоқтамауы керек. Өндірілген материалдық және рухани игіліктер тұтынылады. Адамдар өмір сүруі үшін, еңбек істеуі үшін тағам өнімдеріне, киімге, тұрғын - үйге және тағы басқаларға ие болу қажет. Қоғам өндірісті бір жылға ғана емес, бір айға тоқтатса, оңда оның жойылуы әбден мүмкін. Өндірістің ең басты міндетіне айқыдылыіына, оның үздіксіздігі және тұрақты түрде түрленуінде. Өндіріс процесінің қоғамдық түрі қандай болмасын ол алдыменен үзіліссіз болуы керек, яғни белгілі бір сатылары кезеңмен қайталанып және қайта қайталанып жүріп отыруы қажет. Өндіріс процесінің тұрақты қайталануы және үзіліссіз жаңғыруы ұдайы өндіріс деп аталады (сурет -1).
Сурет -1. ұдайы өндіріс процесінің құрамдас бөлігі.
ұдайы өндірісті екі типке бөліп қарайды: жай және ұлғаймалы. Өндіріс процесінің көлемі мен ауқымының үзіліссіз өзгермеген күйде жаңалануын жай ұдайы өндіріс дейміз. Өндіріс процесінің көлемі мен масштабының еселене үзіліссіз қайталануы және жаңғыруын ұлғаймалы ұдайы өндіріс дейміз.
Жай ұдайы өндірісте өндіріс нәтижесінде алынған қосымша күн өндірушінің өзіндік тұтынуына жұмсалады. Егер қоғам жай ұдайы өндіріс шеңберінен шыға алмайтын күйде болса, онда ол өзінің болашағын "жеп қояды". Демек, оның заттық негізі - алдыңғы циклде жиналған ұлттык байлықты жояды.
ұлғаймалы ұдайы өндірісте қосымша құнның бір бөлшегі тағы да қажет өндіріс құрал-жабдығы мен жұмыс күшін сатып алуға жұмсалады.
Алғашқы рет коғамдык ұдайы ондірісті талдау негізін XVIII-ші ғасырдың ортасында физиократтар мектебі ("физио" — табиғат, "кратос" - окімет деген грек сөздігінен тұрады) жүзеге асырды. Оның басты өкілі француз экономисі Франсуа Кекз (і694-1774жж.) болды және осы туралы ол өзінің ; белгілі "Экономикалық кесте" (1758ж.) еңбегінде баяндады. Мұнда жай қоғамдық ұдайы өндірістің жиынтық өнімі белті құнмен қоғамда қалай бөлінетіндегі көрсетілген. Франсуа Кенэ қоғамдағы ұдайы өндіріс байланысының түп тұлғасын жасады. Ол ұдайы өндіріс терминін дуние әкелді.
Қоғамдық ұдайы өндірісті барынша терең әрі жан-жақты талдауды К. Маркс жүзеге асырып және оны "Капиталдың" екінші томында баяндады К. Маркс қоғамдық өндірістің екі бөлімшесінің арасындағы пропорционалдықты қамтамасыз ететін жай және ұлғаймалы ұдайы өндіріс мәселесін шешетін механизмді ашты.
Қоғамдық ұдайы өндіріс мәселесіне ағылшын экономисі Джон Мейнрад Кейнс белгілі дәрежеде мән берді. Өзінің тереңдігімен, ауқымдылығымен дараланған 1929-1933 жылдардағы әлемдік экономикалық дағдарыстан соң, Дж. Кейнс ұлғаймалы өндіріс процесінің бұзылу себептерін ашуға талпынды. Ол экономикалық дағдарыстың басты себебі тұрғындардың төлем кабілетіне сұранымның төмендеуі деп есептеді.
Кейнстік теорияны жалғастырушылардың бірі - ағылшын экономисі Джон Робинсон болып табылады. Оның есептеуінше, ұдайы өндіріс процесінің бұзьшуы сұранымның артта калуымен болады, ал ол коғамдағы табыстың дұрыс бөлінбеуінен туындайды.
Демек, әнгіме не жайлы болып отыр? Ендеше, осы мәселені шешіп көрелік.
2-Тарау. қОғАМДЫқ ӨНДІРІСтің ТҮРЛЕРІ ЖӘнЕ ҚұРЫЛЫМЫ.
2.1 қОғАМДЫқ ӨНДІРІСтің НАТУРалды ЖӘнЕ ТАУАРЛЫ ТҮРЛЕРІ
Ғылыми әдебиеттерде және оқулыктарда адамзат қоғамының тарихында қоғамдық өндірістің екі түрі бар:
а) натуралды шаруашылық
ә) тауарлы шаруашылық
Натуралды шаруашылық қоғамдық өндірісті ұйымдастырудың ең ертедегі түрі болып табылады. Алғашкы қауымдағы адамның еңбек құрал сайманының қарапайымдылығы оған өнімді тек өзінің түтынысы үшін жасауға мүмкіндік береді.
Натуралды шаруашылық алғашқы қауымдық, құлиеленушілік және феодалдық өндіріс әдісінде басым болады. Алғашкы қауымдық құрылыстың ыдырауы кезеңінде еңбек өнімінің бір бөлігі тауарға айналады. Бұл мал шаруашылығының егін шаруашылығынан бөлінуінен туындап, еңбек өнімділігінің өсуіне жоне өндірушілердегі артық өнімінің қүрылуына алын келеді. Өз кезегінде бүл олардың арасында айырбасты тудыруға жағдай жасап тауар өндірісінің дамуына түрткі болды. Кейініректе қол өнерінің егіншіліктен бөлінуіне жоне сауданың оқшаулануы түрақты айырбасқа жеке меншіктің пайда болуына жағдай жасады.
Тауар өндірісі капиталистік өндіріс өзінің дамуының жоғарғы түріне қол жеткізеді және жалпылама сипатқа ие болады.
Өндірісті үйымдастырудың натуралды түрі қазіргі жағдайда да орын алуда. Мысалы, бақшагердің натуралды шаруашылығы - өнімді тек өзі үшін өндіру, егер өнімнің бір бөлігін сату үшін бағыттаса, онда ол усақ тауар өндірісіне айналады.
Қазіргі қоғамдық өндіріс — бұл дамыған тауар өндірісіндегі тереңдеген еңбек бөлісінің болуы және оның мамандануы. Еңбек бөлісі өндірістің өсуімен барынша көп түрленеді және бөлшектене бастайды. Бұл процес барлық қоғамдық өндіріс саласында, әсіресе өнеркәсіпте - өте көрнектілікпен байқалады. Мысал ретінде салалық және ішкі салалық мамандандыруды айтуға болады. Машина жасауды алатын болсак, мүндағы мамандану өте кең ауқымы: энергетикалық машина жасау, көліктік машина жасау, тракторлы машина жасау, ауыл шаруашылығана машина жасау, автомобиль жасау жоне т.б. Жеңіл өнеркәсіпте: текстиль, тоқыма. тігін өнеркәсібі жоне т.б. Тамақ өнеркәсібінде: нан жабу, қант, кондитерлік тағамдар, шай, шарап, ет сүт өнеркосібі т.б. Еңбек бөлісі мен оның мамандалуынын дорежесі тереңдесе, онда нарықта жүмыс жасайтын кәсіпорынның тауарлық дорежесі жоғарыланады жоне нарық мөлшері артады.
Тарихи тағлымының көрсеткендей тауар өндірісінің пайда болуы төмендегідей уш жағдайда жузеге асады:
бірінші ең ірі қоғамдық еңбек бөлісінің болуы;
алғашкы түрмыстық қауымдастық қойнауында жеке меншіктің пайда болуы;
тауар өндірушілердің экономикалық оқшаулануы (отбасынын қауымдастықтан экономикалық оқшаулануы).
Тауар өнірісінің екі түрі бар: жай (дамымаған) және капиталистік. Олар бір типті себебі олардың негізінде өндіріс қүрал-жабдығына деген жеке меншік жатады және ол екеуінде өнімді сату үшін өндіреді. Соған қарамастан олардың өз арасында принципті айырмашылық бар. Жай тауар өндірісінде өнім тауар өндіруінің өзіндік еңбегімен жасалады. Мүнда жүмыс күшін жалдау жоқ. Капиталистік тауар өндірісінде өнімді өдіріс кұрал-жабдығы жоқ жалдамалы жұмысшы жасайды.
Сөйтіп, қазіргі нарыктық қатынастар тек қана кәсіпорын, шаруашылыктың жогарғы тауарлылық деңгейінің және тауар өндіруішілердің экономикалык оқшаулануына негізінде қалыптасады, яғни еркін кәсіпкерлік пен жеке меншік арқылы деген сөз. Казақстанда тауар өндірушілерді экономикалық оқшаулануы рынокқа көшу кезінде еркін кәсіпкерлер тобының қалыптасуын қарастырады. Қазақстан Республикасында жалпы еңбекке қабілетгі тұрғындар санының 10-І5 процент мөлшерінде отандық кәсіпкерлердің олеуметтік тобын қалыптастыру қарастырылған, бұл шамамен 100-120 мындай кәсіпкерлерді құрамақ.
2.2 ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІСТІҢ ҚұРЫЛЫМЫ.
Адам қоғамының дамуы негізін материалдық өндіріс жатады. Өмір сүру, оқу жопе жүмыс істеу үшін, адамдарда тамақ өнімдері, киім, тұрғын-үйі жоне т.б. болуы кажет. Материалдык және рухани игіліктер өндірісін тоцтаткаи бодса, адам қоғамы жоііылып кетксн болар еді.
Материалдық өндірістер саласы - халык шаруашылығы салаларының төмендегідей материалдық игіліктер өндірісі (өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, қүрылыс) жоне материалдық қызмет көрсету саласы бойынша (өнім қозғалысын тұтынушыға дейін камтамасыз ететін көлек пеп сауда, коммуналды шаруашылык, түрмыстық қызмет көрсету - киімді өндеу мен тігу, жуу тазалау және т.б.) екіге бөлінеді.
Қазіргі қоғамдық өндіріс құрылымына материалдық өндіріс салаларынан басқа, материалдық емес өндіріс салаларыда енеді. Оларда ерекше материалдық емес игіліктер (рухани қүндылықтар) жасалады, сондай-ақ матералдық емес қызмет көрсету - денсаулық сақтау, білім, ғылым, модениет, спорт, басқаларыда бар және бүлар бүрын өндірістік емес салаға жатқызылған.
Ғылыми зерттеудің көрсеткеніндей, білім, денсаулық сақтау, өнер, мәдениет (өндрістк еме саласы) материалдық өндіріс тиімділігіне үлкен әсер етеді. Алайда тікелей емес, қоғамның басты өндіргіш күші - адам арқылы жанама түрде осер етеді.
Бугінгі кезде казіргі қοғамдық өндірістің алдында төмендегідей маңызды мәселелер түр:
а) оның тиімділігін арттыру,
о) өндіріс экологиясын сауықтыру,
б) гуманизациялау мәселесі, яғни өндірісте адамға бір қалыпты жағдай жасау. Адамзат қоғамы осы мәселерді шешу жолында ғылыми зерттеу жүмыстарын және эксперименттерін жүргізуде. Бүл мәселелер XXI ғасырдың проблемалары болып табылады.
3-Тарау. ҚОҒАМДЫК ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1-Тарау қОҒАМДЫқ ӨНДІРІС: ФАКТОРЛАРЫ, ҚұРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ұЙЫМДАСТЫРУ ТҮРЛЕРІ.
1.1 қОҒАМДЫқ ӨНДІРІС: ФАКТОРЛАРЫ, ҚұРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ұЙЫМДАСТЫРУ ТҮРЛЕРІ.
1.2 ҰДАЙЫ ӨНДІРІС ТЕОРИЯСЫ. ЭКОНОМИКА ІЛІМІ КЛАССИКТЕРІНің ЕҢБЕГІНДЕгі ¥ДАЙЫ ӨНДІРІС ТЕОРИЯСЫ.
2-Тарау. қОғАМДЫқ ӨНДІРІСтің ТҮРЛЕРІ ЖӘнЕ ҚұРЫЛЫМЫ.
2.1 қОғАМДЫқ ӨНДІРІСтің НАТУРалды ЖӘнЕ ТАУАРЛЫ ТҮРЛЕРІ
2.2 ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІСТІҢ ҚұРЫЛЫМЫ.
3-Тарау. ҚОҒАМДЫК ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТің ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ КӨРСЕтКІШТЕРІ
3.1 ҚОҒАМДЫК ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ПРОПОРЦИЯСЫ
3.2 ұЛғАЙМАЛЫ ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТің ТИПі МЕН КӨРСЕТКІШТІрі
3.3 ҚОҒАМДЫҚ ұДАЙЫ ӨНДіріс ТИІМДІЛІгінің ЭКОНОМИКАЛЫҚ
КӨРСЕтКІШТЕРІ.
Қорытынды
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
XX ғасырдың екінші жартысындағы дүниежүзілік шаруашылықтың айтарлықтай ерекшеліктерінің бірі - халықаралық экономикалық қатынастардың жедел әрі қарқынды дамуы.
Әр түрлі мекемелер мен фирмалардың, сондай-ақ мемлекеттер арасындағы екі жақты, көп жақты экономикалық қатынастардың кең қанат жайып, тамырын терең тарта бастағанының куәсі болып отырмыз. Бүл процестер халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуінен, шаруашылық өмірдің интернационалдануынан, үлттық экономика-лардың мейлінше ашықтыққа үмтылысынан, аймақтық халықарлық қүрылымдардың жақындасып, өзара пайдалы көмек арқылы нығайып, дами бастағанынан көрінеді. Әрине, аталған процестер оңайлықпен жүріп жатқан жоқ. Бүлар бәсекелі, қайшылықты, диалектикалық қозғалыс, қүбылыстарға толы процестер. Халықаралық экономикалык, қатынастардың диалектикасының өзі жекелеген елдердің экономикалық тәуелсіздік пен үлттық шаруашылықты көркейтуге деген үмтылысының көрінісі. Дүниежүзілік шаруашылықтың нығайып, интернационалдануы, үлттық экономикалардың мейлінше ашықтығы, дамудың жаңа, тиімді арналарының пайда болуы - осының бәрі экономикалық өсудің диалектикасы.
Өндіріс факторларын қарастырып болғаннан кейін, өндірістің өзара әрекет ететін факторлары ретінде өндіріс процесінің өзін талдауға кірісеміз. Өнімдерді өндірумен байланысты проблемалар үш дәрежеге бөлінеді.
1. Кәсіпкерлердің алдында белгілі бір кәсіпорында белгіленген көлемдегі өнімді қалай өндіру керек деген мәселе тұруы мүмкін. Бұл мәселе өндіріс шығындарын қысқа мерзімде азайтумен байланысты.
2. Кәсіпкер белгілі бір кәсіпорында көп мөлшерде пайда әкелетін, өнім өндіретін оптималды (тиімді) өндірістің мәселесін шешуі мүмкін. Бұл пайданы қысқа мерзімде көп мөлшерде алумен байланысты мәселе.
3. Кәсіпкердің алдыңда кәсіпорынның оптималды шамасын анықтау міндеті тұруы мүмкін. Бұл ұзақ мерзімді көп мөлшерде пайда табу мәселесі.
1-Тарау қОҒАМДЫқ ӨНДІРІС: ФАКТОРЛАРЫ, ҚұРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ұЙЫМДАСТЫРУ ТҮРЛЕРІ.
1.1 ӨНДІРІС, ОНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ФАКТОРЛАРЫ.
Өндіріс - бұл қоғамның дамуы мен өмір суруі ушін қажетті материалдық және рухани игіліктерді құру процесі. Өндіріс ұғымы жалпы алғанда - бұл абстракция, бірақ ақылға сыйымды абстракция, себебі ол шын мәнінде жалпыламаны мағнаны білдіреді және өнеркәсіп, ауыл шаруашылығыы құрылыс сияқты жиынтық өндірісте көрінеді.
Өндіріс бір мезгілде тұтыну процесінде бола алады. Өсімдік химиялық элементтерді тұтына отырып, өзін-өзі ұдайы өндіреді. Адам тамактану процесінде өзінің тәнін ұдайы ондіреді. Өнеркәсіп өндірісі жұмыс күшін шикізат пен материалдарды тұтына отырып, материалдык игіліктерді ұдайы өндіреді. Тұтынусыз - өндіріс процесі жоқ. Өндіріс процесі тек қана үш факторлардың - адамның жұмыс күші, еңбек заты мен еңбек құралдары - өзара іс-арекеті арқылы (бұл К.Маркс бойынша) жүзеге асуы мүмкін. Біріншісі, жеке түрде жүзеге асса, екінші мен үшіншісі - өндіріс процесінің заттық факторы ретінде жүзеге асады. Осы жағдайды ескере отырып К.Маркс былай жазған: "Қоғамдық өндіріс түрлері (нысандары) қандайда болмасын — жұмысшы мен өндіріс құрал-жабдыгы үнемі оның факторы болып қалады''.
Жұмыс күші - бүл адамның дене жоне рухани қабілетгілігінің жиынтығй және оны өндіріс процесінің материалдық игіліктер мен қызмет корсетуінде қолданады. Өндіріс процесі жүзеге асуы үшін, жұмыс күші әрбір кезде іс-әрекетте болуы қажет, басқаша айтсақ, тұтынылуы керек.
Казіргі кезде еңбек затынын өзі көп жағдайда бұрынғы еңбектің өнімі болып табылады. Мысалы, машина жасау зауытындағы металл, кұрылыстағы цемент, тоқыма фабрикасындағы мақта және т.б. Бұлардың барлығы түптеп келгенде табиғат қорынан алынады. Еңбек құрал-саймандары адамның табиғи мүшесінің жалғасы ретінде жүзеге асады және оны еңбек процесінде қолданады.
Еңбек құрал-саймандары бұл әртүрлі механизм мен машина, инструмент пен қажет тетіктер, двигатель, жеткізетін құрылым және т.б. нәрселер. Еңбек құрал-саймандарының даму денгейі көп жағдайда өндірісте жүзеге асатын адамдардың арасындағы қатынастар көрсеткіші болып табылады. Машина өндірісі жағдайында механикалык еңбек құралдары үш компонентті машина жүйесінде дамыды: жұмыс машинасы, двигатель, жеткізетін қүрылым. Ғылыми-техникалық революция бұған жаңа компонентті қосты — электронды басқару құрылымын және ол ой еңбегі қызметінің формалды икемге келетін жұмысын атқарды. Осы компонентті қолдана отырып, жұмыскер жайлап тікелей өндіріс процесінен шығады және онымен қатар тұрады. Нәтижесінде технологияда түбегейлі өзгереді. Еңбек заты мен құрал-саймандар бірге өндіріс құрал жабдыктарын құрайды.
Әрбір адам жеке жұмыс істейді, бірақ барлык еңбек процесі ұжымда. қоғамда жүзеге асады. Өндіріс әрқашан қоғамдык сипат алып, оның екі жағы болады: өндіргіш күштер жоне өндірістік қатынастар.
Өндіргіш күштер - бұл өндіріс құрал жабдықтары, ең алдымен еңбек құралдары, сонымен қатар материалдық игіліктерді өндіретін адамдар. Адамдар қоғамының басты өндіргіш күші, олар ғана өндіріс кұрал-жабдығын іске қосады. Өндіргіш күштерде ерекше орынды жер алады. Кейбір салаларда ол еңбек заты (қазба өндірісінде) ретінде қолданылады, басқасында - басты еңбек құралдары (ауыл шаруашылығы) ретінде.
Келтірілген өндіріс факторының класификациясы моңгі қатып қалған болып табылмайды.
Мысалы, маржинализм теориясының топтануына, төрт өндіріс факторы бар: жер еңбек, капитал, кәсіпкерлік кабілеттілік.
Жер табиғи фактор ретінде қарастырылады. Бұнан табиғат байлықтары, пайдалы қазбалар қоры, орман мен жыртуға жарамды жерлер және т.б. жатады. Капитал - бұл машина, құрал-жабдықтар, қойма, көлік және байланыс құралдары.
Еңбек адамның интелектуалды және дене қызметін корсетеді.
Кәсіпкерлік қабілеттілік - арнайы өндіріс факторы - өндірісті ұйымдастыруда бастамашылдықты, төзімділікті, тоуекелдікті көрсетеді.
Батыстың қазіргі экономикалық теория мектептері, жоғарыда атаған өндіріс факторларынан басқа ақпараттық, экономикалық және экологиялық факторлардыда қарастырады. Байқалатыны, -экологиялық фактор экономикалық өсудің импулсы ретінде жүзеге асады. Алайда оның мүмкіндігі қоршаған ортаның ыластануына, газдануына, бүлінуіне байланысты шектеледі.
Өндіріс процесінде адамдар бір-бірімен қатынаста болады. Бірақ бұл қатынастар әртүрлі болады. Бір жағынан бұл қатынастар: ұйымдастырушы, адамдарды орналастыру - техникалық-өндірістік қатынастармен байланысты. Екінші жағынан - бұл қоғамдық-өндірістік, яғни экономикалық қатынастар. Олар меншік сипатымен, меншік қатынасымен анықталады.
1.2 ҰДАЙЫ ӨНДІРІС ТЕОРИЯСЫ. ЭКОНОМИКА ІЛІМІ КЛАССИКТЕРІНің ЕҢБЕГІНДЕгі ¥ДАЙЫ ӨНДІРІС ТЕОРИЯСЫ.
Өндіріс әрдайым тоқтамауы керек. Өндірілген материалдық және рухани игіліктер тұтынылады. Адамдар өмір сүруі үшін, еңбек істеуі үшін тағам өнімдеріне, киімге, тұрғын - үйге және тағы басқаларға ие болу қажет. Қоғам өндірісті бір жылға ғана емес, бір айға тоқтатса, оңда оның жойылуы әбден мүмкін. Өндірістің ең басты міндетіне айқыдылыіына, оның үздіксіздігі және тұрақты түрде түрленуінде. Өндіріс процесінің қоғамдық түрі қандай болмасын ол алдыменен үзіліссіз болуы керек, яғни белгілі бір сатылары кезеңмен қайталанып және қайта қайталанып жүріп отыруы қажет. Өндіріс процесінің тұрақты қайталануы және үзіліссіз жаңғыруы ұдайы өндіріс деп аталады (сурет -1).
Сурет -1. ұдайы өндіріс процесінің құрамдас бөлігі.
ұдайы өндірісті екі типке бөліп қарайды: жай және ұлғаймалы. Өндіріс процесінің көлемі мен ауқымының үзіліссіз өзгермеген күйде жаңалануын жай ұдайы өндіріс дейміз. Өндіріс процесінің көлемі мен масштабының еселене үзіліссіз қайталануы және жаңғыруын ұлғаймалы ұдайы өндіріс дейміз.
Жай ұдайы өндірісте өндіріс нәтижесінде алынған қосымша күн өндірушінің өзіндік тұтынуына жұмсалады. Егер қоғам жай ұдайы өндіріс шеңберінен шыға алмайтын күйде болса, онда ол өзінің болашағын "жеп қояды". Демек, оның заттық негізі - алдыңғы циклде жиналған ұлттык байлықты жояды.
ұлғаймалы ұдайы өндірісте қосымша құнның бір бөлшегі тағы да қажет өндіріс құрал-жабдығы мен жұмыс күшін сатып алуға жұмсалады.
Алғашқы рет коғамдык ұдайы ондірісті талдау негізін XVIII-ші ғасырдың ортасында физиократтар мектебі ("физио" — табиғат, "кратос" - окімет деген грек сөздігінен тұрады) жүзеге асырды. Оның басты өкілі француз экономисі Франсуа Кекз (і694-1774жж.) болды және осы туралы ол өзінің ; белгілі "Экономикалық кесте" (1758ж.) еңбегінде баяндады. Мұнда жай қоғамдық ұдайы өндірістің жиынтық өнімі белті құнмен қоғамда қалай бөлінетіндегі көрсетілген. Франсуа Кенэ қоғамдағы ұдайы өндіріс байланысының түп тұлғасын жасады. Ол ұдайы өндіріс терминін дуние әкелді.
Қоғамдық ұдайы өндірісті барынша терең әрі жан-жақты талдауды К. Маркс жүзеге асырып және оны "Капиталдың" екінші томында баяндады К. Маркс қоғамдық өндірістің екі бөлімшесінің арасындағы пропорционалдықты қамтамасыз ететін жай және ұлғаймалы ұдайы өндіріс мәселесін шешетін механизмді ашты.
Қоғамдық ұдайы өндіріс мәселесіне ағылшын экономисі Джон Мейнрад Кейнс белгілі дәрежеде мән берді. Өзінің тереңдігімен, ауқымдылығымен дараланған 1929-1933 жылдардағы әлемдік экономикалық дағдарыстан соң, Дж. Кейнс ұлғаймалы өндіріс процесінің бұзылу себептерін ашуға талпынды. Ол экономикалық дағдарыстың басты себебі тұрғындардың төлем кабілетіне сұранымның төмендеуі деп есептеді.
Кейнстік теорияны жалғастырушылардың бірі - ағылшын экономисі Джон Робинсон болып табылады. Оның есептеуінше, ұдайы өндіріс процесінің бұзьшуы сұранымның артта калуымен болады, ал ол коғамдағы табыстың дұрыс бөлінбеуінен туындайды.
Демек, әнгіме не жайлы болып отыр? Ендеше, осы мәселені шешіп көрелік.
2-Тарау. қОғАМДЫқ ӨНДІРІСтің ТҮРЛЕРІ ЖӘнЕ ҚұРЫЛЫМЫ.
2.1 қОғАМДЫқ ӨНДІРІСтің НАТУРалды ЖӘнЕ ТАУАРЛЫ ТҮРЛЕРІ
Ғылыми әдебиеттерде және оқулыктарда адамзат қоғамының тарихында қоғамдық өндірістің екі түрі бар:
а) натуралды шаруашылық
ә) тауарлы шаруашылық
Натуралды шаруашылық қоғамдық өндірісті ұйымдастырудың ең ертедегі түрі болып табылады. Алғашкы қауымдағы адамның еңбек құрал сайманының қарапайымдылығы оған өнімді тек өзінің түтынысы үшін жасауға мүмкіндік береді.
Натуралды шаруашылық алғашқы қауымдық, құлиеленушілік және феодалдық өндіріс әдісінде басым болады. Алғашкы қауымдық құрылыстың ыдырауы кезеңінде еңбек өнімінің бір бөлігі тауарға айналады. Бұл мал шаруашылығының егін шаруашылығынан бөлінуінен туындап, еңбек өнімділігінің өсуіне жоне өндірушілердегі артық өнімінің қүрылуына алын келеді. Өз кезегінде бүл олардың арасында айырбасты тудыруға жағдай жасап тауар өндірісінің дамуына түрткі болды. Кейініректе қол өнерінің егіншіліктен бөлінуіне жоне сауданың оқшаулануы түрақты айырбасқа жеке меншіктің пайда болуына жағдай жасады.
Тауар өндірісі капиталистік өндіріс өзінің дамуының жоғарғы түріне қол жеткізеді және жалпылама сипатқа ие болады.
Өндірісті үйымдастырудың натуралды түрі қазіргі жағдайда да орын алуда. Мысалы, бақшагердің натуралды шаруашылығы - өнімді тек өзі үшін өндіру, егер өнімнің бір бөлігін сату үшін бағыттаса, онда ол усақ тауар өндірісіне айналады.
Қазіргі қоғамдық өндіріс — бұл дамыған тауар өндірісіндегі тереңдеген еңбек бөлісінің болуы және оның мамандануы. Еңбек бөлісі өндірістің өсуімен барынша көп түрленеді және бөлшектене бастайды. Бұл процес барлық қоғамдық өндіріс саласында, әсіресе өнеркәсіпте - өте көрнектілікпен байқалады. Мысал ретінде салалық және ішкі салалық мамандандыруды айтуға болады. Машина жасауды алатын болсак, мүндағы мамандану өте кең ауқымы: энергетикалық машина жасау, көліктік машина жасау, тракторлы машина жасау, ауыл шаруашылығана машина жасау, автомобиль жасау жоне т.б. Жеңіл өнеркәсіпте: текстиль, тоқыма. тігін өнеркәсібі жоне т.б. Тамақ өнеркәсібінде: нан жабу, қант, кондитерлік тағамдар, шай, шарап, ет сүт өнеркосібі т.б. Еңбек бөлісі мен оның мамандалуынын дорежесі тереңдесе, онда нарықта жүмыс жасайтын кәсіпорынның тауарлық дорежесі жоғарыланады жоне нарық мөлшері артады.
Тарихи тағлымының көрсеткендей тауар өндірісінің пайда болуы төмендегідей уш жағдайда жузеге асады:
бірінші ең ірі қоғамдық еңбек бөлісінің болуы;
алғашкы түрмыстық қауымдастық қойнауында жеке меншіктің пайда болуы;
тауар өндірушілердің экономикалық оқшаулануы (отбасынын қауымдастықтан экономикалық оқшаулануы).
Тауар өнірісінің екі түрі бар: жай (дамымаған) және капиталистік. Олар бір типті себебі олардың негізінде өндіріс қүрал-жабдығына деген жеке меншік жатады және ол екеуінде өнімді сату үшін өндіреді. Соған қарамастан олардың өз арасында принципті айырмашылық бар. Жай тауар өндірісінде өнім тауар өндіруінің өзіндік еңбегімен жасалады. Мүнда жүмыс күшін жалдау жоқ. Капиталистік тауар өндірісінде өнімді өдіріс кұрал-жабдығы жоқ жалдамалы жұмысшы жасайды.
Сөйтіп, қазіргі нарыктық қатынастар тек қана кәсіпорын, шаруашылыктың жогарғы тауарлылық деңгейінің және тауар өндіруішілердің экономикалык оқшаулануына негізінде қалыптасады, яғни еркін кәсіпкерлік пен жеке меншік арқылы деген сөз. Казақстанда тауар өндірушілерді экономикалық оқшаулануы рынокқа көшу кезінде еркін кәсіпкерлер тобының қалыптасуын қарастырады. Қазақстан Республикасында жалпы еңбекке қабілетгі тұрғындар санының 10-І5 процент мөлшерінде отандық кәсіпкерлердің олеуметтік тобын қалыптастыру қарастырылған, бұл шамамен 100-120 мындай кәсіпкерлерді құрамақ.
2.2 ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІСТІҢ ҚұРЫЛЫМЫ.
Адам қоғамының дамуы негізін материалдық өндіріс жатады. Өмір сүру, оқу жопе жүмыс істеу үшін, адамдарда тамақ өнімдері, киім, тұрғын-үйі жоне т.б. болуы кажет. Материалдык және рухани игіліктер өндірісін тоцтаткаи бодса, адам қоғамы жоііылып кетксн болар еді.
Материалдық өндірістер саласы - халык шаруашылығы салаларының төмендегідей материалдық игіліктер өндірісі (өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, қүрылыс) жоне материалдық қызмет көрсету саласы бойынша (өнім қозғалысын тұтынушыға дейін камтамасыз ететін көлек пеп сауда, коммуналды шаруашылык, түрмыстық қызмет көрсету - киімді өндеу мен тігу, жуу тазалау және т.б.) екіге бөлінеді.
Қазіргі қоғамдық өндіріс құрылымына материалдық өндіріс салаларынан басқа, материалдық емес өндіріс салаларыда енеді. Оларда ерекше материалдық емес игіліктер (рухани қүндылықтар) жасалады, сондай-ақ матералдық емес қызмет көрсету - денсаулық сақтау, білім, ғылым, модениет, спорт, басқаларыда бар және бүлар бүрын өндірістік емес салаға жатқызылған.
Ғылыми зерттеудің көрсеткеніндей, білім, денсаулық сақтау, өнер, мәдениет (өндрістк еме саласы) материалдық өндіріс тиімділігіне үлкен әсер етеді. Алайда тікелей емес, қоғамның басты өндіргіш күші - адам арқылы жанама түрде осер етеді.
Бугінгі кезде казіргі қοғамдық өндірістің алдында төмендегідей маңызды мәселелер түр:
а) оның тиімділігін арттыру,
о) өндіріс экологиясын сауықтыру,
б) гуманизациялау мәселесі, яғни өндірісте адамға бір қалыпты жағдай жасау. Адамзат қоғамы осы мәселерді шешу жолында ғылыми зерттеу жүмыстарын және эксперименттерін жүргізуде. Бүл мәселелер XXI ғасырдың проблемалары болып табылады.
3-Тарау. ҚОҒАМДЫК ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz