Ашытқы клеткаларының карбонизделген сары өрік қабығына бекінуін зерттеу жайлы

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Биология факультеті

Микробиология кафедрасы

БІТІРУ ЖҰМЫСЫ

АШЫТҚЫ КЛЕТКАЛАРЫНЫҢ КАРБОНИЗДЕЛГЕН САРЫ ӨРІК ҚАБЫҒЫНА БЕКІНУІН ЗЕРТТЕУ

Орындаған:

4 курс студенті Мырзадаулетова І. Т.

Ғылыми жетекшісі: Уалиева П. С.

б. ғ. к.

«___»2008 ж

Нормобақылаушы: Ибраймова М. Ж.

«___»2008 ж

Қорғауға жіберілді

кафедра меңгерушісі

б. ғ. д., профессор Жұбанова А. А.

«___»2008 ж

Алматы 2008

Реферат

Бітіру жұмысы 36 беттен 8 сызбадан, 3 суреттен және әдебиеттен тұрады.

Түйін сөздер: Иммобилизация, биосорбенттер, ауыр металдар, сорбция, сары өрік қабығы, карбонизация .

Берілген жұмыста Candida crusei-40, Torulopsis kefyr var, kumis, Rhodutorula glutinis var, glutinis ашытқы клеткаларының карбонизделген сары өрік қабығы негізіндегі сорбенттерге иммобилизациясы зерттелінді. Ашытқы клеткаларын иммобилиздеу барысында олардың рН әсері анықталды. Иммобилизденген ашытқы клеткалары негізіндегі биосорбенттердің ауыр металдар иондарын сорбциялау қасиеті зерттелінді.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ: КІРІСПЕ

: 1

КІРІСПЕ: ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

: 1. 1

КІРІСПЕ: Иммобилизация әдістері және иммобилизденген микроорганизм клеткалары

: 1. 2

КІРІСПЕ: Ауыр металдар сорбциясы үшін микроорганизмдерді қолдану

: 2

КІРІСПЕ: МАТЕРИАЛДАР МЕН ЗЕРТТЕУ ОБЪЕКТІЛЕРІ

: 2. 1.

КІРІСПЕ: Зерттеу объектілері

: 2. 2.

КІРІСПЕ: Биосорбенттерге ашытқы клеткаларын иммобилиздеу әдісі

: 2. 3

КІРІСПЕ: Электронды микроскопиялық әдіс

: 2. 4

КІРІСПЕ: Ауыр металдардың биосорбенттермен сорбциясын зерттеу

: 2. 5

КІРІСПЕ: Ауыр металдарды анықтау әдістері

: 2. 6

КІРІСПЕ: Атомдық-абсорбциялық спектрометрия әдісі

: 2. 7

КІРІСПЕ: Атомдық - абсорбциялық спектрометрия әдісінің басқа әдістерге байланысты ерекшелігі

: 3

КІРІСПЕ: НӘТИЖЕЛЕР МЕН ТАЛДАУЛАР

: 3. 1

КІРІСПЕ: Сары өрік қабығы негізіндегі биосорбенттерге ашытқы клеткасының иммобилизденуі

: 3. 2.

КІРІСПЕ: Ашытқы клеткасының сорбциясына рН-тың әсерін анықтау

: 3. 3

КІРІСПЕ: Ауыр металл ерітіндісінің иммобилизденген ашытқы клеткасына жүргізілген атомдық-абсорбциялық анализ нәтижесі

КІРІСПЕ: ҚОРЫТЫНДЫ

КІРІСПЕ: Қолданылған әдебиеттер тізімі

КІРІСПЕ

Экологиялық проблемаларды шешуде қазіргі микробиология және биотехнология жетістіктерінің маңызы зор. Экологиялық проблемалардың бірі - ластанған суларды тазалау. Ластанған суды тазалау дүниежүзілік проблемалардың бірі болып отыр. Ғылыми тұрғыдан қарастырсақ, табиғаттағы болып жатқан процестерге де микроорганизмдер қатысады. Осыған байланысты біз ластанған су қоймаларын тазалауда иммобилизденген микроб клеткаларын пайдаланудың тиімді жолын және маңызын қарастырамыз. Бұл микробиологиялық жолмен тазалау әдісіне жатады.

Микроорганизмдер де су қоймалардың табиғи тазалануына қатысады. Микроорганизмдер табиғатта кең таралған. Микроорганизмдер әрекеті нәтижесінде су құрамындағы белгілі бір мөлшерден тыс көбейген заттарды тазалауға болады екен. Микроорганизмдер өздерінің тіршілігі барысында су құрамындағы заттармен қоректенеді. Ластанған су құрамын тазалайтын болғандықтан көптеген жағдайларды қарастырады. Ластанған су құрамында органикалық және неорганикалық заттардың шектен тыс көп мөлшерде жиналуы судың табиғи қасиетін өзгертеді. Су құрамы мұнай, ауыр металдар, ауыр металл иондары, тау-кен өндірістерінің қалдық суларымен және химиялық заттармен ластанады. Осындай заттармен ластанған суды тазалау үшін осы заттарға тәуелді микроорганизм клеткаларын иммобилиздеп пайдаланудың тиімділігі жоғары. Иммобилиздеуде әртүрлі дәрежедегі микроорганизм клеткаларын пайдалануға болады. Тірі активті клеткаларды немесе жартылай жарақаттанған клеткаларды иммобилиздеу үшін пайдалануға болады. Себебі иммобилизденген клеткалардың тіршілік ету барысында төзімдірек болатыны анықталған. Клеткаларды иммобилиздеудің бірқатар артықшылықтары бар:

күрделі көпсатылы процестерді жүзеге асыру мүмкіншілігі;
микроорганизмдердің сыртқы ортаның кері факторларына (температура, қышқылдық, электролиттердің және токсинді заттардың концентрациясы, т. б. ) төзімділігі;
жергілікті микрофлорамен ығыстырылуын алдын алу /1/.

ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

1. 1. Иммобилизация әдістері және иммобилизденген микроорганизм клеткалары

Иммобилизденген клеткалар деп, сыртқы ортада қозғалуы жасанды жолмен шектелген клеткаларды атайды. Қозғалысын шектеуді қамтамассыз ететін материал- тасымалдаушы болып табылады. Толығымен бұл жүйе клетка-тасымалдаушы иммобилизденген биокатализатор деп айтылады. Тасымалдаушы ретінде ерімейтін материал пайдаланылады. Клеткалар түрі өздеріне оптималды жағдайына байланысты бекінеді. Иммобилизденген жағдайда клетканың өмір тіршілігі клетка үшін қалыпты болып табылады. Клетканың тасымалдаушыға бекінуі, микроорганизмдер иммобилизациясы болып табылады. Иммобилизденген биокатализаторды эксплуатация процесінде тасымалдаушының бастапқы құрылымы өзгеріске ұшырайды. Клеткаларды иммобилиздеуде қолданылатын тасушылар төмендегідей талаптарға сай болуы қажет.

Иммобилизацияда қолданылатын әдіс клетканың ферментативті жүйесін бұзбауы қажет. Егер клетканың ферментативті жүйесі бұзылған жағдайда клетка белсенділік қабілетінен жойылады.

Ереже бойынша, иммобилизацияны мүмкіндігінше клетканың тасымалдаушыға берік болып бекінгенін қамтамассыз ету қажет.

Иммобилиздеу процесінде клетканың манипуляциясы минималды болуы қажет.

Иммобилизденген биокатализаторды алу жолында тұрақтылық қажет. Тасымалдағыш зат технологиялық процесс жағдайында химиялық, физикалық, биологиялық әсерлерге төзімді болуы қажет.

XX ғасырдың 40-жылдары микроорганизмдердің адсорбцияланған клеткаларын ағын суларды тазалау үшін пайдалана бастады. Ауаны биологиялық тазалау үшін, бағалы химиялық заттарды синтездеу үшін, пластмасса өндірісін, рудалардан түсті металдарды шығарып алу үшін пайдалана бастады.

Иммобилизацияда қолданылатын тасушылардың түрлері көп: құм, керамзит, көмір, күл, шыны, керамика, металды торлар, сонымен қатар синтетикалық материалдар (нейлон талшықтары, полиэфир, поливинилхлорид, пенополиуретан, т. б. ), полимерлер (агар, каррагенан, альгинат, полиакриламид, целлюлоза гельдері), т. б.

Иммобилизденген ферменттерді өндірістің әр түрлі саласында - фармацептика, ауыл шаруашылығы тағам, текстиль, тері өндірісінде медицинада қолданады. Көптеген биотехнологиялық процестерде табиғи объект ретінде микроб клеткаларын пайдаланады.

Фермент немесе клетканың иммобилизациясы - биокатализатор молекуласын шектеулі кеңістікке орналастыру болып табылады.

Клеткаларды иммобилиздеуде қолданылатын тасымалдаушылар шығу тегіне байланысты органикалық және неорганикалық болып бөлінеді. Органикалық тасымалдағыштар табиғи полимерлер және синтетикалық полимерлер болып бөлінеді. Табиғи полимерлер химиялық табиғатына байланысты белоктық, полисахаридтік, липидтік болып бөлінеді. Целлюлоза, декстран, агароза және оның туындылары тасымалдағыш ретінде пайдаланады. Синтетикалық полимер тасымалдағыштар стиролдың негізінде жасалынған дивенилбензол тігуші агентті пайдалану арқылы «Дауекс», «Амберлит», саңылаулы ионалмастырғыш түрінде өндірістік масштабта шығарады. Сонымен қатар поливинил спирті негізінде тігуші агент ретінде глутарь альдегин пайдаланады. Артықшылығы оның молекуласына көп мөлшерде әр түрлі функционалды топтарды енгізуге болады. Адсорбция жолымен клеткалардың иммобилиздену қарапайым әдіс болып табылады.

Имобилизация әдісі табиғи заңдылықтармен сәйкес келеді. Иммобилиздеу әдісі химиялық және физикалық деп бөлінеді.

Химиялық әдіс - фермент және клетканың жоғарғы қабатымен тасымалдағыш материал арасында ковалентті байланыс түзіледі. Клетка және фермент тасымалдағыштарға тігіледі.

Физикалық әдіс - тасымалдағышқа клетка және ферменттің бекінуі, физикалық факторлардың қатысуымен жасалады. Олар: адсорбциондық, полимерлі гель торшасына фермент және клетканы енгізу, жартылай өткізгіш мембранаға енгізу, екі фазалы реакциялық орталыққа енгізу. Иммобилизацияның ең көне әдісі физикалық адсорбция болып табылады. Бұл әдістің негізі- фермент немесе клетканың тасымалдағышқа физикалық немесе иондық әсеріне негізделеді. Тасымалдағыш ретінде неорганикалық заттар( кремнезем, поралары бар шынылар, табиғи алюмосиликаттар алюминия оксиды) немесе органикалық заттар (полисахаридтер, каллаген) қолданылады.

Микроорганизмдерді өндірісте мерзімді және үздіксіз дақылдау барысында қалдық қалады. Кез келген патогенді емес микроорганизмдер жоғары концентрацияда ауа, су, топырақ, экологияны төмендетеді. Бос клеткаға қарағанда иммобилизденген клеткаларды көп пайдаланады. Шығарылған өнім аз бактериямен ғана ластанады. Өндірісте патогенді микроорганизмдерді пайдалану үшін тасымалдағыштарға иммобилиздеу арқылы оларды қоршаған ортаға таралуынан қорғайды. Патогенді микроорганизмдерді иммобилизденген түрінде пайдалану экологиялық жағынан тиімді келеді.

Иммобилиздеу әдісіне қойылатын талаптар.

1 Әдіс мүмкіншілік бойынша қарапайым әдіс

2 Иммобилизденгеннен кейін фермент белсенді жағдайға оңай және тез ауысуы керек .

3 Иммобилиздеу әдісі ферменттің және клетканың белсенділігін аса төмендетпеу керек.

4. Иммобилизденгеннен кейін фермент немесе клетка тасымалдағыштармен мықты қатты бекіну керек

5 Иммобилиздеу әдісінде мүмкіншілігіне қарай жұмыс сатылары аз болу керек

6 Иммобилиздеу әдісі иммобилизденген биокатализатордың ұзақ тұрақтылығын сақтауға мүмкіншілік беру керек.

7 Иммобилиздеу әдісі экономикалық тиімді болу керек.

Қазіргі кезде механикалық беріктілігі, саңылаулығымен ерекшеленетін жаңа қөміртекті материалдар алудың түрлі әдістері жасалуда. Әр түрлі қатты сорбенттердің бетінде көмірсутек пиролизі процессі кезінде каталитикалық көміртек түзілу жаңа сорбентті қарауға мүмкіндік береді. Тасушылардың сорбциялық сиымдылығын ұлғайту, клетка-тасымалдаушы байланысының беріктілігін жоғарлату мақсатында клеткаларға улы емес және арзан, шығу тегі табиғи сорбенттерді алуда көп көңіл бөлінуде /1/.

Клеткалардың иммобилизациясында пайдаланылатын биотехнологиялық процестер көмегімен жоғарғы нәтижеге жету үшін клетканың биологиялық функциясына сай иммобилизация әдістерін пайдалану керек. Өсуге қабілеті жоқ клеткалар, иммобилизденген жағдайда бөлінбейді. Олар метаболитті активті клеткалар. Өнімді синтездеу қабілетіне ие иммобилизденген клеткалар синтетикалық активтілікке ие болады.

Хемосорбция. Бұл иммобилизация әдісі клеткалардың тасымалдаушымен коваленттік байланысын сипаттайды. Хемосорбция әдісінде тігу агенттерін пайдаланбайды. Хемосорбция әдісінде тасымалдағыш матрица клетканы коваленттік байланыстың көмегімен биосорбентке бекінуін қамтамассыз етеді. Ол байланыс тасымалдағыштың функционалды топтарымен микроб клеткасы қабырғасының компонеттерінің арасында түзіледі. Осы байланыстың нәтижесінде клетка сорбентке бекінеді. Хемосорбцияның нағыз ковалентті иммобилизация әдісінен ерекшелігі, хемосорбция жағдайында клетка және сорбент арасындағы байланыс төменірек болады.

Адсорбциялық жолмен иммобилиздеу әдісінде микроорганизмдердің әртүрлі қатты немесе гель тәріздес сорбенттерге бекіне алу қабілетін айтады. Сорбенттерге клеткалардың адсорбциясы жүргеннен кейін клетка тіршілігін жалғастыра береді, бірақ қозғалысы шектелген болады. Клеткалардың адсорбциялық жолмен иммобилизденуі ең қарапайым әдістердің бірі болып табылады. Физикалық жолмен клеткаларды иммобилиздеу үшін сорбент ретінде қарапайым табиғи заттарды пайдалануға болады. Мысалы арнаулы химиялық өңдеуден өткен өндіріс қалдықтарын пайдалану экономикалық жағынан тиімді. Соның ішінде шарап өндірісі қалдықтарын ( жүзім, өрік дәнектерінің қабығы ) пайдалану тиімді /2/.

Металдардың гидроксидтерінде хемосорбциялық жолмен иммобилиздеу әдісі клетка суспензиясының буфер ерітіндісінде белгілі мөлшердегі рН пен және жаңа дайындалған гидроксид гельмен бірнеше минут центрифугалау арқылы алуға негізделген /3/.

Иммобилиздеудің бұл әдісі клетканың тасымалдағыштың жоғарғы бетіне бекінуін қамтамассыз етеді. Химиялық активті тасымалдағыштарды пайдалану арқылы микроб клеткаларын иммобилиздейді. Осы аталған әдіспен төмендегі микроб клеткалары иммобилизденді:

Escherichia coli, Serratia marcescens, Lactobacillus s., Acetobacter sp., Saccharomyces cerevisiae, т. б /3-4/.

Микроорганизмдердің иммобилизденген клеткаларын пайдалану, биотехнологияда жаңа бағыттарды ашады. Биотехнологияда микроорганизмдер немесе олардың метаболиттері сульфидті минералдардың тотығуын жүзеге асырады. Көптеген жағдайда иммобилизденген микроорганизм клеткаларын рудалардың жоғарғы бөлігінде, минералды аймақтарда тау- кендерінде биопленкалар түрінде пайдаланады.

Металдарды шаймалдауда сульфидті және аралас рудалар, пирометаллургиялық өндіріс қалдықтарынан көмірден күкіртті жою үшін Thiobacillus ferrooxidans, Leptospirillum ferrooxidans қолданылады. Алтынды шаймалдауда микроорганизмдер ( саңырауқұлақтар, бактериялар, ашытқылар) және олардың метаболиттерін силикатты және карбонатты рудалардан химиялық элементтерді жою үшін пайдаланады.

Қазіргі таңда бактериалды шаймалдау биогидрометаллургия немесе биоэкстрактивті металлургияда өндірістік масштабта қолданылады.

Көмірден күкіртті бөлу процесінде Thiobacillus ferrooxidans бактериялармен алдын ала өңдеу күкірттің белгілі мөлшерде күкірт қышқылына дейін тотығуына алып келеді.

Сонымен қатар гельдерде клеткалардың иммобилизациясы олардың тіршілік ету барысында жағымсыз әсер беруі мүмкін. Қалдық суларды биологиялық тазалауда қолданылатын процестердің ішінде перспективті бағыттардың бірі, биосорбционды әдіс болып табылады. Биосорбционды әдіс су тоғандарға ұнтақ тәріздес немесе түйіршіктелген активті көмірді аэрация зонасына қосу арқылы жүргізіледі. Қосылған материал екі түрлі қызмет атқарады. Біріншіден иммобилизденген микроорганизмді тасымалдау қызметін атқарады. Екіншіден үлкен сорбционды көлеміне қарай токсикалық субстраттардың жылдам сорбциялануы жүзеге асады. Иммобилиздеуде активті көмірді пайдалану ХПК (оттегіні химиялық пайдалану) бойынша органикалық заттардың құрамы 14790мг/л ден 280мг/л дейін азайғаны анықталған .

Иммобилизденген клетканы пайдаланудың маңыздылығы олардың сыртқы факторға төзімділігімен сипатталады. Сонымен қатар иммобилизденген клеткалар су құрамындағы органикалық заттардың тотығу-тотықсыздануын жылдам қамтамассыз етіп нәтижесінде суды биологиялық жолмен өңдеуде уақытты үнемдейді /8/.

Жер үсті суларының күміспен ластануы жер асты сулары және рудниктердің қалдық суларынан болып отыр. Күмстің көп мөлшерде болуы бактериоцидті және альгицидті препараттардың көп мөлшерде болуына байланысты. Қалдық суларда күміс еріген түрде немесе галоидты тұздар түрінде кездесуі мүмкін /9/.

Қоршаған ортаны тазалауда қолданылатын микроорганизмдер иммобилизациясы үшін инертті тасымалдағыштар жеткілікті мөлшерде бар. Тасымалдағыш материал ретінде құм, керамзит, көмір, диатомды жер, шыны шариктер, керамика металды сетка т. б. заттар пайдаланылады.

Қалдық суды тазалау арқылы суды ластаушы заттардан босатады. Сонымен қатар суды микроорганизмдерден жойылуын қамтамассыз етеді. Бұл ек мәселені жүзеге асыруда иммобилизденген микрофлора және фауна қолданылады. Әр түрлі су организмдерін иммобилиздеу қалдық суларды биологиялық жолмен тазалауда маңызды.

Соңғы жылдардағы көптеген зерттеулерге көз жүгіртсек, активті микроорганизмдер- деструкторлар судың қатты ағысымен ағып кетуіне байланысты оларды су биоценозында тиімді сақтау жолдарының бірі иммобилиздеу болып табылады /10/.

Қазіргі таңда иммобилизденген микрофлораны практикада пайдалану табиғатты қорғау үшін маңызды. Микроорганизм клеткаларын иммобилиздеу күрделі көп стадиялы процестерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Иммобилизденген микроорганизм клеткалары сыртқы факторларға төзімділік көрсете алады. /11/. Аралас микроорганизмдер қауымдастығын пайдалана отырып, суды фенол және цианид, фенол және нафталин, 2- хлорфенол, 2, 4- дихлорфенол, 2, 4, 6- трихлорфенол, 2- нитрофенолды заттардан тазалау үшін жүргізілген нәтижелер белгілі болды.

Микроорганизм адгезиясы үшін капрон талшығының түйіршігін пайдалану лабораториялық аэротенкте биомасса концентрациясының 0. 3/ 3. 0 г/л дейін жоғарылауына мүмкіндік берді. Осылайша судың тазалану уақыты 36 сағаттан 6сағат ішінде, 660мг/л фенолды 10мг/л дейін тазалағаны анықталған. Ал бақылауда жүргізілген нәтижелер өндіріс жағдайында микрофлораны тасымалдағыш ретінде металл торын пайдалану, аэротенкте биомасса конценрациясының өсуін 0. 3 мөлшерден 1. 2-1. 5г/л дейін жоғарлатты. Ал судың тазалану уақыты 36 сағаттан 10-8 сағат аралығында, ал фенол концентрациясын 600 / 20 мг/л дейін төмендеген.

Иммобилизденген клеткалармен ұзақ уақыт бойы эксплуатация жүргізгенде ( 2ай мерзім) шыны талшықтарының қасиеті жойылған. Суды тазалауда қолданылған шыны талшықтармен поролондар құрамында сорбцияланған заттардың қасиетін жойғаны байқалған /12/.

Белсенді тұнбалардың сорбциялануы шыны талшықтарында, капронды мата түрінде немесе капронды талшықта зерттелінді. Зерттеу барысында 6 сағаттық иммобилизациядан кейін белсенді тұнбалардың эффективтілігі шыны талшықтарында 30%, ал капрон тектес заттарда 80% құраған /13/.

Микроорганизм клеткаларын полимерге енгізу арқылы иммобилиздеуге болады. ( агар, каррагенан, альгинат, целлюлозды гель, полиакриламид) /14/.

Cуды токсикалық заттардан тазалау үшін иммобилизденген микроорганизмді пайдалануда жоғарғы жетістіктерге жетті. Мысалы, суды фенолдан тазалауда иммобилизденген микроорганизмнің тиімділігі жоғары болды. Сонымен қатар хлор және фенолдың нитротуындыларынан су құрамын тазалауда тиімділігі жоғары болды /15/.

1. 2 Ауыр металдар сорбциясы үшін микроорганизмдерді қолдану

Ауыр металдар қоршаған ортаны, табиғатты, су қоймаларын ластаушылардың бірі болып есептеледі . Тасымалдаушы материал және оның пішіні, көлемі клеткалардың бекінуіне әсер етеді. Қоршаған ортаның ластануы және экология проблемаларын шешуге арналған жұмыстарда ластаушы заттар ретінде Менделеевтің периодтық жүйесіндегі атомдық массасы 50-ден жоғары, 40-қа жуық металдар V, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, Mo, Cd, Sn, Hg, Pb, Bi т. б. ауыр металдар қатарына жатқызылады. Ауыр металдар тірі организмдер үшін аз концентрация мөлшерінде жоғарғы деңгейде токсикалық болып есептеледі. Сонымен қатар ауыр металдар биоаккумуляцияға қабілетті. Барлық металдар биологиялық процестерге қатысады. Ферменттер құрамында болады. Н. Реймерстің классификациясы бойынша тығыздығы 8г/см жоғары салмақтағы металдар ауыр металдар қатарына жатқызылады, ауыр металдарға мыналар жатады: Рb, Cu, Zn, Ni, Cd, Co, Sb, Sn, Bi, Hg. Металл концентрациясын реттеуге қатысатын факторларды түсіну үшін олардың химиялық реакция қабілетін, биологиялық және токсикалық мүмкіндігімен қатар бос және байланысқан металл түрлерін білу керек. Cu, Cd, Hg металдарының хелатты түрлерінің токсикалық деңгейі төменірек болады.

Суды ауыр металдармен ластаушылардың бірі гальванических цехы, тау кен өндірісі, қара және түсті металлургия қалдық сулары және машина өндірісі зауыттарынан шыққан қалдық сулар болып табылады. Ауыр металлдар тыңайтқыштардың және пестицидтердің құрамында болады. Олар су құрамына егіс алқаптарымен бірге ағып келеді /19/.

Кадмий- топырақты шаймалдаумен полиметалл және мыс рудаларымен бірге түседі. Лас және әлсіз ластанған көлдерде кадмий субмикрограмды концентрацияда кездеседі. Кадмий адам және жануарлар тіршілігі үшін маңызды рөл атқарады. Кадмийдің жоғарғы концентрациясы зиянды /16, 21, 24/.

Цинк - табиғи сулардың цинкпен ластануы тау табиғаттарының және минералдар ( сфалерит, цинкит, госларит, каламин), сонымен қатар руда өндіретін зауыттардың қалдық суларымен ластанады. Цинк активті микроэлементтердің қатарына жатады. Белгілі бір мөлшерде организмнің өсіп қалыптасуы үшін қажет. Оның кейбір қосылыстары токсикалық улы болып келеді. Цинк сульфаты және хлориды зиянды болып келеді /16, 21, 24/.

Судың хроммен ластануына тері және химия өндірістері себеп болып отыр. Су құрамында хром иондарының төмендеуі су организмдерімен және адсорбция процесі нәтижесінде жүреді. Жер үсті суларында хром еріген түрде кездеседі. Хромның сорбенті ретінде темір гидроксиді жоғары диссперсті кальций карбонаты. Еріген түрде хром хромат және бихромат түрінде кездесуі мүмкін. Аэробты жағдайда хром (VI) түрден хром(III) ауысады. Тұздар сілтілі және нейтралды орталарда гидроксидтердің бөлінуімен гидролизденеді /17, 21/.

Табиғи су құрамын темірмен ластаушылар тау кен өндірістерін химиялық өңдеу зауыттары болып табылады. Су құрамында кездесетін минералды және органикалық заттармен әсерлескенде темірмен күрделі байланыс түзіледі. Темірдің белгілі бір мөлшері су құрамына металлургия және металл өңдегіш өндірістерден түседі. Лайшық суларда темір көп мөлшерде кездеседі. Темірдің жоғары концентрациясы рН төмен жер асты суларында байқалады. Темір биологиялық активті элемент болып табылады. Темір белгілі бір мөлшерде фитопланктонның дамуына және су құрамындағы микрофлора құрамының сапасына әсер етеді. /17, 21/.

Металл иондары табиғи су қоймалардың компоненттері болып табылады. Су құрамында металл иондары әр түрлі неорганикалық және металлорганикалық қосылыстардың құрамына кіреді. Олар еріген түрде немесе минералды заттардың құрамына енеді. Металдардың еріген түрлері, өз кезегінде гидролиз процесіне байланысты әр түрлі болады. Су организмдерінің азмөлшерде металдармен қамтамассыз етілуі металдардың су экожүйесінде кездесетін түріне байланысты. Көптеген металдар органикалық заттармен мықты байланыс түзе алады. Көптеген органикалық комплекстер хелат циклі бойынша мықты байланыс түзеді. Түзілген комплекстер топырақта темірмен тұз, титан, уран, мыс, молибден т. б. ауыр металдар нейтралды, әлсіз қышқыл және әлсіз сілтілі орталарда ерігіштік қабілеті жоғары болады /18/.

Никельмен судың ластаушы көздері сульфидті, мыс-никельді рудалар және темір-никельді рудалар болып табылады. Көк-жасыл балдырларда никельдің көп мөлшері табылған. Көк-жасыл балдырлар никельдің сорбциясын жүзеге асырады. Никельдің концентрациясы судың құрамында цианид, сульфид, карбонат немесе гидроксидтердің сонымен қатар, су организмдерімен адсорбция процесінің нәтижесінде азаюы мүмкін. Жер үсті суларда никель еріген және коллоидты түрде кездеседі. Никельді өзіне байланыстыратын сорбенттер темір гидроксиді органикалық заттар, жоғары дисперсті кальций карбонаты болуы мүмкін. Никель қан түзу процесінде катализатор қызметін атқарады. Оның көп мөлшері қан-тамырлар қызметіне зиянды әсер етеді. Никель концерогенді элементтердің қатарына жатады. Ол респираторлы ауруларды тудыруы мүмкін. Никельдің бос иондары оның байланысқан түріне қарағанда екі есе зиянды болып табылады.

Кобальт биологиялық активті элементтердің қатарына кіреді. Өсімдіктерде және жануар организмдерінде болады. Топырақта кобальттың аз мөлшерде болуы өсімдік құрамында аз болуына байланысты. Топырақтың кобальтпен қамтамассыз етілуі өсімдіктің қатысуымен жүреді. Кобальттің жетіспеушілігі жануарда қан аздықты тудырады. Кобальт В12 витаминінің құрамына еніп, азотты заттардың енуін қамтамассыз етеді. Өсімдікте белокты азоттың биосинтезін активтендіреді. Кобальт өсімдікті хлорофилл, аскорбин қышқылымен қамтамассыз етеді. Кобальттің жоғарғы концентрацияда кездесуі улы болып есептеледі /20/.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.