Отбасы жас ұрпақты әлеуметтендіру институты ретінде

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1 БАЛАНЫҢ ОТБАСЫНДА ӘЛЕУМЕТТЕНУІ: ЗЕРТТЕУДІ ТЕОРИЯЛЫҚ. МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ ТҰРҒЫДАН НЕГІЗДЕУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9

1.1 «Әлеуметтендіру» ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9

1.2 Зерттеуді негіздеудің теориялық . әдістемелік бастаулары ... ... ... ... ... ..11

2 ОТБАСЫ БАЛАНЫҢ ӨМІР СҮРУІ МЕН ЖЕТІЛУ ОРТАСЫ ... ... ... ... ... ... 21

2.1 Отбасы социологиясы . жанұя туралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21

2.2 Отбасының құрылымы, тұрмысы, міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28

2.3 Баланың әлеуметтенуі мен психикасы қалыптасуының әлеуметтік (отбасылық) алғы шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45

3 БАЛАНЫ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУДЕГІ БҮГІНГІ ОТБАСЫЛЫҚ
ТӘРБИЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59

3.1 Нәрестелік және балдырғандық жас шағындағы баланың отбасында әлеуметтенуінің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59

3.2 Баланың балаң жас шағындағы отбасылық әлеуметтендірудің қиыншылықтары мен тәрбиелік амалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...77

3.3 Халықтық педагогиканың, отбасылық салт . дәстүрлер мен жөн . жоралғылардың жас ұрпақты әлеуметтендірудегі орны мен рөлі ... ... ...101

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .118

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...121

ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .127

Жұмыстың жалпылама сипаттамасы. Зерттеуде жас ұрпақты әлеуметтендіріп, қоғамдық өмірге қосудағы отбасының орны мен рөлі қарастырылады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Отбасы дүниеге жаңадан келген әрбір баланы аяқтандырып, қоғамдық ортаға қосудың қайнар бастауында тұрған әлеуметтік институт.
Өйткені өмірге жаңадан келген әрбір нәресте бірден пісіп, жетіліп, бітім-болмысы, бет ажары келіскен, ақыл-есі толысқан, ішкі жан дүниесі бай, сегіз қырлы, бір сырлы, арлы, намысты, адамгершілігі бар азамат болып қалыптаса салмайды.
Ондай азамат санатына жету үшін оған өсіп, өнуі, адам баласы өзіне дейін жинақтаған әлеуметтік тәжірибені меңгеруі қажет.
Демек, дүниеге жаңадан келген әрбір баланы, жаңа ұрпақты өмір сүре білуге үйрету үшін оқыту және бейімдей білу қажет. Олардың әрқайсысын жеке тұлға, белсенді де білікті азамат, белгілі бір кәсіпті толық меңгерген іскер жан етіп қалыптастыра, өмір сүруге икемдеп, тәрбиелеп жетілдіре білу керек.
Сонда ғана бала өмірден өз орнын дұрыс таба алады. Өзін бағалай біледі. Өз «менінің» мәнін түсініп, өзін басқалардан ажырата алады. Өзін жеке тұлға ретінде сезінеді. Баланың өз «менін» айыра алуы - оның тұлғалық қадір -қасиеттерінің өзекті арқауы, кісілігінің айрықша белгісі.
Міне осындай тұлғалық, жеке бастық қадір - қасиеттердің қалыптасуына тікелей әрі белсенді ықпал ететін орта – бұл отбасы. Сондықтан да отбасы социологиясы жанұяны – баланы, өскелең ұрпақты әлеуметтендірудің ең бастапқы ұясы ретінде қарастырады. Қазіргі ересектер мен жастар арасындағы ішкілік, есірткіге құмарлық көріністер мен әркелкі ауытқушылықтар туа біткен қасиеттер емес. Отбасында және әлеуметтік ортада көргені, әлсіздігі, ақпарат жүйесінің бейбастақтыққа тәрбиелеуі, көңілден шығатын іс - әрекеттер кеністігінің жетіспеуі, рухани таяздықтың қанат жаюы салдарлары. Осы мәселелердің өз шешімін табуы дұрыс бағдармен әлеуметтенуге аса маңызды ықпалын тигізеді.
Отбасының адамзат өркениетінің пайда болып, дамуындағы мәртебелі орны мен рөлі оның жанұялық қызметтерінің (функцияларының) терең әлеуметтік мәні барлығымен, қоғам үшін аса маңыздылығымен сипатталады. Демек «бізге отбасы және неке институтын нығайту керек. Оның мәртебесін көтеріп, ар-иман құндылықтарын жаңғыртуға тиіспіз. Отбасылық құндылықтар мен дәстүр біздің қоғамның және мәдениетіміздің негізі болған және солай болып қала береді де. Бізге көптеген отбасыларында сақталған игі дәстүрлер мен құндылықтарды, көпбалалықты насихаттау қажет. Себебі өмірге жаңадан қадам басқан әрбір баланың, әрбір жаңа ұрпақтың өмірден өз орнын тауып, дұрыс қалыптасуы отбасындағы тәрбиеге тікелей байланысты.

1 Назарбаев Н.Ә. Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы // Егемен Қазақстан. 2010, 30 қаңтар.
2 Нұсқабаев О. Дүниеге ғылыми көзқарас және жастар. - Алматы: Қазақстан, 1984. -127б.
3 Краткий словарь по социологии. - М. Политиздат, 1985. - 477с.
4 Лапаеева В.В. Социология права / Под ред.академика РАН, д.ю.н., проф. В.С. Нерсесянца – М.: Издательство Норма. - 2000. - 304 с.
5 Нұсқабаев О. Мектеп – жас ұрпақты әлеуметтендіру институты. -Алматы: Қазақстан, 1997. - 152 б.
6 Выготский Л.С. Развитие высших психических функций. - М., 1960.
7 Божович Л.И. Личность и ее формирования в детском возрасте.-М.: Просвещение, 1968. - 464 с.
8 Развитие и современное состояние психологической науки в СССР /Отв.ред. А.А. Смирнов. - М.,1975.
9 Ярошевский М.Г. Психология в ХХ столетии. - М., 1974.
10 Обучение и развитие /Отв.ред. Л.В. Зенков. - М.,1975.
11 Опыт системного исследования психики ребенка /Отв.ред. Н.И. Непомнящая. - М.,1975.
12 Развитие ребенка /Отв.ред. А.В. Запорожец пен Л.Э. Вентер. –
М., 1968.
13 Ананьев Б.Г. О человеке как объекте и субъекте воспитания /Избр.психол.труд: В 2т - М.: Педагогика, 1980.- Т.2.- С.10 - 127.
14 Қалдыбаева Т.Ж. Детский сад и жизнь: Социальные проблемы развития детских дошкольных учреждений в Казахстане. – Алматы, 1994. – 158 с.
15 Гальперин П.Я. Введение в психологию. - М.: МГУ, 1976.-150 с.
16 Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. – М.: Педагогика, 1986. - 239 с.
17 Леонтьев А.Н. Проблемы развития психики. – М: МГУ, 1972. - 575с.
18 Эльконин Д.Б. К проблеме периодического психического развития в детском возрасте //Вопр.психологии. - 1971. - № 4. - С.6-20.
19 Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы /Отв.ред. проф. А.В. Петровский. Өңделіп толықтырылған екінші басылымнан аударылды. - Алматы: Мектеп, 1987. - 288 б.
20 Шибутани Т. Социальная психология - М.: Прогресс, 1969.
21 Андреева Г.М. Социальная психология: Учебник - 2 - е изд., доп.и перераб. - М.: МГУ, 1988. - 432 с.
22 Кон И.С. Социология личности. - М.: Политиздат,1967. - 384 с.
23 Петровский А.В. Личность. Деятельность. Коллектив. - М.: Политиздат, 1982. - 255 с.
24 Психология. Словарь /Под. общ. ред. А.В. Петровского, М.Г. Ярошевского - 2-е изд., испр. и доп. - М.: Политиздат, 1990. - 494 с.
25 Гилинский Я.И. Стадии социализации индивида //Человек и общество - Л.: ЛГУ, 1971.- Вып.9 - С. 44-52.
26 Андреева Г.М. Социальная психология: Учебник-2-е изд., доп. и перераб. - М.: Изд-во МГУ, 1988. - 432с.
27 Социология. Оқулық. - Алматы: Білім, 2005.-160б.
28 Нұсқабаев О. Дүниеге ғылыми көзқарас және жастар. Алматы: Қазақстан, 1984.-127б.
29 Андреенкова В.П. Проблемы социализации личности. //Социальные исследования. - М.: Наука, 1970. - С. 19-21.
30 Кон И.С. Психология старшеклассника. - М.: Просвещение, 1982. - 207 с.
31 Кон И.С. Психология юношеского возраста. - М.: Просвещение, 1979. -176 с.
32 Беличева С.А. Сложный мир подростка. - Свердловск: Средне-Уральское книжное изд-во, 1984. - 129 с.
33 Эльконин Д.Б. Психология игры. - М., 1978. - 223с.
34 Ананьев Б.Г. О психологических эффектах социализации //Человек и общество - Л., 1971. – С.145-167.
35 Антонов А.И., Медков В.М. Социология семьи. - М.: Изд.МГУ, 1996. - 304 с.
36 История социологии. - Минск: Вышэйшая школа, 1993. - 327с.
37 Габдуллина К.Г. Краткий словарь русско-казахских терминов по социологии. - Алматы: Ғылым, 1995, - 92 с.
38 Хилл Р. Современные тенденции в теории семьи //Социальные исследования - М., 1970. вып.4 – С 268 - 277.
39 Гидденс Э. Социология. Учебник. - Челябинск, 1991. - 277с.
40 Семенов Ю.Н. Происхождение брака и семьи. - М., 1974.– С.16-23.
41 Дюркгейм Э. О разделении общественного труда. - М., 1991.
42 Зидер Р. Социальная история семьи в Западной и Центральной Европе (конец ХҮІІ-ХХвв.). - М.: Гуманист. Изд. ВЛАДОС, 1997. - 302с.
43 Антонов А.И. Микросоциология семьи: методология исследования, структура и процессы. - М.: Изд. Nota Bene, 1998. - 360с.
44 Хилл Р. Современные теории в исследовании семьи //Социальные исследования. - М.: 1970. - Вып.4 – С. 19 - 21.
45 Попеное Д. Упадок американской социологии //Вестник МГУ. - Сер.18. Социология и политология. 1996. - №3. - С.61 - 65.
46 Социология. Учебник /Отв.ред. П.Д. Павленок -2-е изд., перераб.и доп.- М.: Издательско-книготорговый центр “Маркетинг”, 2002. - 1036 с.
47 Сорокин П.А. Человек. Цивилизация. Общество. - М.: Высшая школа, 1992. - 375с.
48 Харчев А.Г. Брак и семья в СССР. - М.: Мысль. 1979. - 265 с.
49 Мацковский М.С. Социология семьи: Проблемы теории, методологии и методики. - М., 1989. - 321с.
50 Антонов А.И. Социология рождаемости. - М.: Статистика, 1980. - 211 с.
51 Бестужев-Лада И.В. Поисковое социальное прогнозирование: перспективные проблемы общества. - М., 1984. - 357 с.
52 Голод С.И. Моногамная семья: кризис или эволюция? //Социально-политический журнал -1995. - №6. - С.51-58.
53 Гурко Т.А. Гендерная социология //Социология в России - М.,1996.- С.197-202.
54 Елизаров В.В. Перспектива исследования семьи: анализ, моделирование, управление. - М.: Мысль,1987. - 173с.
55 Кон И.С. Введение в сексологию. - М.: Мысль, 1988. - 234 с.
56 Бойко В.В. Малодетная семья. - М.: 1980. - 183 с.
57 Говако Б.И. Студенческая семья. М.: Политиздат, 1988. - 157 с.
58 Соловьев Н.Я. Брак и семья сегодня. - Вильнюс,1977.
59 Сысенко В.А. Устойчивость брака. М.: Мысль, 1981. - 246 с.
60 Юркевич Н.Г. Семья в современном обществе - Минск, 1964.- 197 с.
61 Тартаповская И.Н. Социология пола и семьи. - Самара,1997.-187 с.
62 Чуйко Л.В. Браки и разводы. - М.: Политиздать, 1975.- 227 с.
63 Янкова З.А. Городская семья. - М.: Мысль,1979. - 174 с.
64 Арғынбаев Х.А. Қазақ отбасы. - Алматы,1967. - 328 б.
65 Толыбеков С.Е. Кочевое общество казахов в ХҮІІ - начале ХХ века. - Алматы: Наука, 1971. - 634 с.
66 Жаназарова З.Ж. Современная семья в Казахстане и ее проблемы. Монография - Алматы: Қазақ университеті, 2004. - 257 с.
67 Социологиялық сөздік /Ред.басқ.соц.ғ.д., проф.К.У.Биекенов -Алматы: Қазақ университеті, 2003. - 167 б.
68 Энгельс Ф. Происхождение семьи, частной собственности и государства: // Маркс К., Энгельс Ф. - Соч.,Т.21 - 237 с.
69 Социология. Оқулық - Алматы: Білім, 2005. - 160 б.
70 Халық санағы қорытыланды // Егемен Қазақстан, 2010, 1 наурыз.
71 Айқын - 2010, 31 наурыз.
72 Айқын - 2010, 17 сәуір.
73 Жаназарова З.Ж. Социология семьи. Учебное пособие - Алматы: Қазақ университеті, 2006. - 192 с.
74 Кули Ч. Первичные группы. Американская социологическая мысль. - М., 1994.
75 Жаназарова З.Ж. Семейный социум как предмет внимания социальных работников //Саясат. - 2003. - №4. - 75-77 б.
76 Хилл Р. Семейные решения и социальная политика: социологический аспект изучения положения женщин и семьи. - М.: Мысль, 1977.
77 Семья – объект демографии. – М., 1986.
78 Бегалиев Д. Өлімге асыққандар өмірге неге қапалы? //Оңтүстік Қазақстан. - 2009. 21 ақпан.
79 Халық санағы қорытындысы // Айқын, 15 ақпан.
80 Қазақстан Республикасындағы халықтың өмір сүру деңгейі және кедейшілік /Статистикалық мониторинг. - Алматы, 2010. - 228 б.
81 Заң газеті - 2010. 31 наурыз.
82 Назарбаев Н.Ә. Дағдарыстан – жаңару мен дамуға. Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа жолдауы // Егемен Қазакстан, 2009. 12 наурыз.
83 Елбасы отбасы мен әйелдерді қолдаудың бірнеше жаңа бағыттарын айқындап берді //Айқын, 2009. 16 наурыз.
84 Абдыкаликова Г.Н. Социологический мониторинг как инструмент изучения семейно-демографической ситуации в Казахстане // Материалы международной научно-практической конференции: Феномен социальной инженерии: опыт и реконструкция будущего 21-22 мая 2010г. - Алматы, ИД «Жибек жолы», 2010. – 6 – 11 б.
85 Нұсқабаев О. Елбасы жолдауларында Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерінің шешілуі. // // Материалы международной научно-практической конференции: Феномен социальной инженерии: опыт и реконструкция будущего 21-22 мая 2010г. - Алматы, ИД «Жибек жолы», 2010. 252 – 256 б.
86 Мухина В.С. Мектеп жасына дейінгі психология. - Алматы: Мектеп, 1986. - 227 б.
87 Жарықбаев К.Б. Развитие психологической мысли в Казахстане. -Алматы: Казахстан,1968. - 242 с.
88 Валлон А. Психическое развитие ребенка.- М., 1967. - 134 с.
89 Эльконин Д.Б. Психология дошкольника - М., 1975. - 227 с.
90 Возрастные и индивидуальные особенности младших подростков. /Под.ред. Д.Б.Эльконина и Т.В.Драгуновой - М.,1967. - 223 с.
91 Драгунова Т.В. Подросток. - М., 1972. - 341 с.
92 Фельдштейн Д.И. Психология воспитания подростка - М., 1978.-
- 291 с.
93 Гурова Р.Г. Выпускник средней школы. - М.: Педагогика, 1977.-213с.
94 Климов Е.А. Путь к профессии. - Л., 1974. - 157 с.
95 Начало пути: поколение со средним образованием /Отв. ред. М.Х. Титма. - М.: Наука, 1989. - 240 с.
96 Кон И.С. Психология юношеского возраста - М.: Просвещение, 1979. -268 с.
97 Философия. Жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқулық. /Құрастырған Т. Ғабитов - Алматы: Раритет, 2005. - 400 б.
98 Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Педагогика және психология. - Алматы: Мектеп, 2002. - 256 б.
99 Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық негіздері /С.Қалиев, Ш.Майғарағанова, Г.Нысанбаева, А.Бейсенбаева. -Алматы: Білім, 2001. - 224б.
100 Маркс К., Энгельс Ф. Размышления юноши при выборе профессии. Из ранних произведений. - М., 1956. - 342с.
101 Заң газеті - 2010, 17 сәуір.
102 Нұсқабаев Е.Н. Жастар арасында жағымсыз қылықтар жасау неге көп (нақты-социологиялық зерттеу мәліметтері не дейді?) // Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің хабаршысы. - 2004. - №3. -193-197 б.
103 Нұсқабаев О., Нұсқабаев Е. Ауыл жастарының жаһандану жағдайындағы адамгершілік - құқықтық тәрбиесі // Глобализация и вопросы социокультурной адаптации: Материалы ІІ Конгресса социологов Казахстана. - Астана, 2005. - 199 - 203 - б.
104 Қазақстан Республикасындағы халықтың өмір сүру деңгейі және кедейшілік (статистикалық мониторинг). /ҚР статистика жөніндегі және БҰҰ кедейшілік, жұмыспен қамтылу және әлеуметтік қауіпсіздік бойынша кеңейтілген тақырыптық топтарымен біріккен жариялымы. - Алматы: Қазстатақпарат, 2010. - 227 б.
105 Заң газеті - 2010, 13 сәуір.
106 Неке және отбасы туралы Қазақстан Республикасының Заңы. -Алматы: ЮРИСТ, 2009. - 56б.
107 Нұсқабаев Е. Ауыл жастарын адамгершілік - құқықтық тұрғыдан әлеуметтендіру. Заң ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация қолжазбасы. – Түркістан, 2010. - 154 б.
108 Заң газеті – 2009, 29 желтоқсан.
109 Ертаев М. Еңбек мазмұны, құрылымы және еңбекті гуманитарландыру // Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ хабаршысы. -1999. - №3. - 62 - 63 б.
110 Тұрлыбекова А. Жас ұрпақты нарық жағдайында кәсіпшілдікке бейімдеу. соц.ғ.к., ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация авторефераты. - Алматы, 2008. - 24 б.
111 Измайлов А.Э. Народная педагогика. Педагогические воззрения народов средней Азии и Казахстана. - М., 1991. - 304 с.
112 Сарсенбаев Н.С. Обычай, традиции и общественная жизнь. - Алматы: Казахстан, 1974. - 368 с.
113 Қасқабасов С. Қазақтың халық прозасы. - Алматы: Ғылым, 1984.
114 Бердібаев Р. Алғы сөз // Қазақ фольклорының тарихилығы. – Алматы: Ғылым, 1993.
115 Матжанов К. Балалар фольклорының этнографиялық бастаулары // Қазақ фольклорлығының тарихилығы. – Алматы: Ғылым, 1993. - 247 б.
116 Қалиев С. Халық педагогикасының ауыз әдебиетіндегі көрінісі. - Алматы: Мектеп, 1987.
117 Табылдиев Ә. Халық тағылымы: жаңылтпаш, санамақ, жұмбақ, мақал, мәтел, терме. – Алматы: Мектеп, 1992.
118 Қазақтың ұлттық ойындары. - Алматы, 1976.
119 Жарықбаев Қ. Аталар сөзі - ақылдың көзі. - Алматы, 1980.
120 Кенжеахметұлы С. Ұлттық әдет - ғұрыптың беймәлім 220 түрі. - Алматы: Сонат, 1998. - 255 б.
121 Айталы А. Ұлттану. - Астана: Елорда, 2000. - 171 б.
122 Камалова Н. Той мерекелік салт - дәстүрлік әрекеттер // Астана: Парасат әлемі, 2005. - 96 б.
123 Абдрашева Б.Ж. Ұлттық дәстүр әлеуметтік институт ретінде. социология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін жазылған диссертация қолжазбасы. – Өскемен, 2008. – 148 б.