ҚР-сында АҚ-дарының қаржылық ресурстарын басқару ерекшеліктері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І АҚ мәні мен құқықтық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.1. АҚ түсінігі және оны құру тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. Қоғамның капитал құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3. АҚ.ды басқару ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
ІІ ҚР.ндағы АҚ.дардың практикада қолданылуы ... ... ... ... ... ... ...19
2.1. «Қазақстан қағазы» АҚ.ның капиталына талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.2. Аудит . ресурстарды басқарудың тиімді әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
ІІІ ҚР.ндағы АҚ.дардың қазіргі жағдайы: проблемалары мен преспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Пайдалынған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
І АҚ мәні мен құқықтық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.1. АҚ түсінігі және оны құру тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. Қоғамның капитал құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3. АҚ.ды басқару ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
ІІ ҚР.ндағы АҚ.дардың практикада қолданылуы ... ... ... ... ... ... ...19
2.1. «Қазақстан қағазы» АҚ.ның капиталына талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.2. Аудит . ресурстарды басқарудың тиімді әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
ІІІ ҚР.ндағы АҚ.дардың қазіргі жағдайы: проблемалары мен преспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Пайдалынған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
Өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам деп танылады. Қоғамның өз акционерлерінің мүлкінен оқшауланған мүлкі болады және олардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Қоғам өз міндеттемелері бойынша өз мүлкі шегінде жауап береді. Қоғамның акционері оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, өзіне тиесілі акциялардың құны шегінде қоғам қызметіне байланысты залалдарға тәуекел етеді. Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында коммерциялық емес ұйымдар құрылуы мүмкін. Қоғам (акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған коммерциялық емес ұйымнан басқасы) облигациялар және бағалы қағаздардың өзге де түрлерін шығаруға құқылы. Қазақстан Республикасының заң актілерінде қызметтің жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар үшін акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысаны міндетті болып белгіленуі мүмкін. Қазіргі Тәуелсіз Қазақстанда ең кеңінен дамыған және экономикаға бір серпініс беретін ұйымдық-құқықтық нысан ол акционерлік қоғам.
Басты мақсатым- акционерлік қоғамның мәнін ашу, оның басқа ұйымдық-құқықтық нысандардан артықшылығы және өзіне тән ерекшеліктерін көрсету. Соның ішінде акционерлік қоғамның өз қаржылық ресурстарын тарту, пайдалану және ең бастысы оны тиімді және пайдалы басқаруына көңіл бөлу. Мен осы курстық жұмыс арқылы Қазақстан Республикасындағы акционерлік қоғамдардың қаржылық ресурстарын басқару ерекшеліктерін ашқым келеді.
Осы мақсатқа жету үшін менін негізігі міндеттерім:
І. Акционерлік қоғамның мәні мен құқықтық негіздері. Акционерлік қоғам түсінігі және құру тәртібі, яғни қоғамды ашу үшін қандай құжаттар пакеті мен құрылтайшыларына қойылатын талаптар жайлы айту және қоғамның капитал құрылымына, сол қаржылық ресурстарды тарту, пайдалану және ең бастысы оларды басқару ерекшеліктеріне тоқтала кету.
ІІ. ҚР-ндағы АҚ-дардың практикада қолданылуы. «Қазақстан қағазы» АҚ-ның капиталына талдау жасау және қоғамның ресурстарды басқарудың тиімді әдісі ретінде аудитті қолдану жайлы мәлеметтерді айту.
ІІІ. ҚР-дағы несиелеудің проблемалары мен перспективасы жайлы сөз қозғағым келді. Бұл жерде, мен акционерлік қоғамдар туралы статистикалық ақпараттармен, яғни кесте және график түрінде көз жеткіздім. Қазіргі жағдайды, экономикалық көрсеткіштерді қолдана отырып, салыстыру.
Басты мақсатым- акционерлік қоғамның мәнін ашу, оның басқа ұйымдық-құқықтық нысандардан артықшылығы және өзіне тән ерекшеліктерін көрсету. Соның ішінде акционерлік қоғамның өз қаржылық ресурстарын тарту, пайдалану және ең бастысы оны тиімді және пайдалы басқаруына көңіл бөлу. Мен осы курстық жұмыс арқылы Қазақстан Республикасындағы акционерлік қоғамдардың қаржылық ресурстарын басқару ерекшеліктерін ашқым келеді.
Осы мақсатқа жету үшін менін негізігі міндеттерім:
І. Акционерлік қоғамның мәні мен құқықтық негіздері. Акционерлік қоғам түсінігі және құру тәртібі, яғни қоғамды ашу үшін қандай құжаттар пакеті мен құрылтайшыларына қойылатын талаптар жайлы айту және қоғамның капитал құрылымына, сол қаржылық ресурстарды тарту, пайдалану және ең бастысы оларды басқару ерекшеліктеріне тоқтала кету.
ІІ. ҚР-ндағы АҚ-дардың практикада қолданылуы. «Қазақстан қағазы» АҚ-ның капиталына талдау жасау және қоғамның ресурстарды басқарудың тиімді әдісі ретінде аудитті қолдану жайлы мәлеметтерді айту.
ІІІ. ҚР-дағы несиелеудің проблемалары мен перспективасы жайлы сөз қозғағым келді. Бұл жерде, мен акционерлік қоғамдар туралы статистикалық ақпараттармен, яғни кесте және график түрінде көз жеткіздім. Қазіргі жағдайды, экономикалық көрсеткіштерді қолдана отырып, салыстыру.
1. Қаржылық менеджмент: Оқу құралы, С.С.Баймұхамбетова, А.Ш.Асрандин, С.С.Мұсаева, Р.Х.Шәріпова – Алматы: Қазақ университеті, 2000, 178-181 бет.
2. Жүнісов.Р., Қаржы-Қаражат, 2008,№1,45-47 бет
3. Ақша Несие Банк, Ғ.С.Сейітқасымов, э.ғ.д.профессор, А.Ғ.Омарбекова, э.ғ.к.доцент, А.Ғ.Сейітқасымова, э.ғ.к.доцент, Т.М.Адекенов, э.ғ.к.доцент, А.Ғ.Сейітқасымов, э.ғ.к.доцент. Алматы, 2005,103-108 бет.
4. Қазақстан Республикасының шаруашылық субьектілері. Заң актілерінің жиынтығы.- Алматы: ЮРИСТ, 2010.
5. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі.
6. Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-ІІ
Қазақстан Республикасының Заңы (2009.13.02. берілген өзгерістер мен толықтырулармен).
7. Тусаева Алия Қуанышқызы, экономика ғылымдарының кандидаты, Қазақстан Республикасы акция нарығы: теориясы, тәжірибесі және мемлекеттік реттеудің қаржылық негіздері, Қазақстан Республикасы, Алматы, 2009.
2. Жүнісов.Р., Қаржы-Қаражат, 2008,№1,45-47 бет
3. Ақша Несие Банк, Ғ.С.Сейітқасымов, э.ғ.д.профессор, А.Ғ.Омарбекова, э.ғ.к.доцент, А.Ғ.Сейітқасымова, э.ғ.к.доцент, Т.М.Адекенов, э.ғ.к.доцент, А.Ғ.Сейітқасымов, э.ғ.к.доцент. Алматы, 2005,103-108 бет.
4. Қазақстан Республикасының шаруашылық субьектілері. Заң актілерінің жиынтығы.- Алматы: ЮРИСТ, 2010.
5. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі.
6. Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-ІІ
Қазақстан Республикасының Заңы (2009.13.02. берілген өзгерістер мен толықтырулармен).
7. Тусаева Алия Қуанышқызы, экономика ғылымдарының кандидаты, Қазақстан Республикасы акция нарығы: теориясы, тәжірибесі және мемлекеттік реттеудің қаржылық негіздері, Қазақстан Республикасы, Алматы, 2009.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ФАКУЛЬТЕТІ
ҚАРЖЫ КАФЕДРАСЫ
Курстық жұмыс
Тақырыбы: ҚР-сында АҚ-дарының қаржылық ресурстарын басқару ерекшеліктері.
Орындаған: Жұмабаев Ж.Х.
Экономика және Бизнес факультеті
Қаржы 3-топ
Ғылыми жетекші: Ахметов А.
Алматы 2010
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І АҚ мәні мен құқықтық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1. АҚ түсінігі және оны құру
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. Қоғамның капитал
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8
1.3. АҚ-ды басқару
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .15
ІІ ҚР-ндағы АҚ-дардың практикада қолданылуы ... ... ... ... ... ... ...19
2.1. Қазақстан қағазы АҚ-ның капиталына
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .19
2.2. Аудит – ресурстарды басқарудың тиімді
әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 22
ІІІ ҚР-ндағы АҚ-дардың қазіргі жағдайы: проблемалары мен
преспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Пайдалынған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
Кіріспе
Өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акциялар
шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам деп танылады. Қоғамның өз
акционерлерінің мүлкінен оқшауланған мүлкі болады және олардың
міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Қоғам өз міндеттемелері бойынша өз
мүлкі шегінде жауап береді. Қоғамның акционері оның міндеттемелері бойынша
жауап бермейді және Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген
жағдайларды қоспағанда, өзіне тиесілі акциялардың құны шегінде қоғам
қызметіне байланысты залалдарға тәуекел етеді. Қазақстан Республикасының
заңдарында көзделген жағдайларда акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық
нысанында коммерциялық емес ұйымдар құрылуы мүмкін. Қоғам (акционерлік
қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған коммерциялық емес ұйымнан
басқасы) облигациялар және бағалы қағаздардың өзге де түрлерін шығаруға
құқылы. Қазақстан Республикасының заң актілерінде қызметтің жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар үшін акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық
нысаны міндетті болып белгіленуі мүмкін. Қазіргі Тәуелсіз Қазақстанда ең
кеңінен дамыған және экономикаға бір серпініс беретін ұйымдық-құқықтық
нысан ол акционерлік қоғам.
Басты мақсатым- акционерлік қоғамның мәнін ашу, оның басқа ұйымдық-
құқықтық нысандардан артықшылығы және өзіне тән ерекшеліктерін көрсету.
Соның ішінде акционерлік қоғамның өз қаржылық ресурстарын тарту, пайдалану
және ең бастысы оны тиімді және пайдалы басқаруына көңіл бөлу. Мен осы
курстық жұмыс арқылы Қазақстан Республикасындағы акционерлік қоғамдардың
қаржылық ресурстарын басқару ерекшеліктерін ашқым келеді.
Осы мақсатқа жету үшін менін негізігі міндеттерім:
І. Акционерлік қоғамның мәні мен құқықтық негіздері. Акционерлік қоғам
түсінігі және құру тәртібі, яғни қоғамды ашу үшін қандай құжаттар пакеті
мен құрылтайшыларына қойылатын талаптар жайлы айту және қоғамның капитал
құрылымына, сол қаржылық ресурстарды тарту, пайдалану және ең бастысы
оларды басқару ерекшеліктеріне тоқтала кету.
ІІ. ҚР-ндағы АҚ-дардың практикада қолданылуы. Қазақстан қағазы АҚ-ның
капиталына талдау жасау және қоғамның ресурстарды басқарудың тиімді әдісі
ретінде аудитті қолдану жайлы мәлеметтерді айту.
ІІІ. ҚР-дағы несиелеудің проблемалары мен перспективасы жайлы сөз
қозғағым келді. Бұл жерде, мен акционерлік қоғамдар туралы статистикалық
ақпараттармен, яғни кесте және график түрінде көз жеткіздім. Қазіргі
жағдайды, экономикалық көрсеткіштерді қолдана отырып, салыстыру.
І АҚ мәні мен құқықтық негіздері.
1.1. АҚ түсінігі және оны құру тәртібі.
Акционерлік қоғам - өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту
мақсатымен акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам (бұдан әрі -
қоғам) деп танылады. Қоғамның өз акционерлерінің мүлкінен оқшауланған мүлкі
болады және олардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Қоғам өз
міндеттемелері бойынша өз мүлкі шегінде жауап береді. Қоғамның акционері
оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және Қазақстан Республикасының
заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, өзіне тиесілі акциялардың
құны шегінде қоғам қызметіне байланысты залалдарға тәуекел етеді. Қазақстан
Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда акционерлік қоғамның
ұйымдық-құқықтық нысанында коммерциялық емес ұйымдар құрылуы мүмкін. Қоғам
(акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған коммерциялық емес
ұйымнан басқасы) облигациялар және бағалы қағаздардың өзге де түрлерін
шығаруға құқылы. Қазақстан Республикасының заң актілерінде қызметтің
жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар үшін акционерлік қоғамның
ұйымдық-құқықтық нысаны міндетті болып белгіленуі мүмкін.
Қоғамның фирмалық атауы болады, онда "акционерлік қоғам" ұйымдық-
құқықтық нысанын көрсету және оның атауы қамтылуға тиіс. Қоғамның атынан
кейін "АҚ" аббревиатурасын пайдалана отырып, қоғамның атауын қысқартуға жол
беріледі.
Мынадай өлшемдерге сәйкес келетін қоғам жария компания болып танылады:
қоғам өзінің жай акцияларын, осы акцияларды инвесторлардың шектеусіз тобына
ұсына отырып, бағалы қағаздардың ұйымдастырылмаған және (немесе)
ұйымдастырылған нарығына орналастыруды жүзеге асыруға тиіс;
қоғамның орналастырылған жай акцияларының жалпы санының кемінде отыз
проценті, олардың әрқайсысы қоғамның орналастырылған жай акцияларының жалпы
санынан қоғамның жай акцияларының бес процентінен аспайтын акционерлерге
тиесілі болуға тиіс;
қоғамның жай акцияларының сауда-саттық көлемі уәкілетті органның
нормативтік құқықтық актісінде белгіленген талаптарға сәйкес болуға тиіс;
қоғамның акциялары Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін қор
биржасының тізімдер санатында болуға тиіс, енгізілуі және онда болуы үшін
қор биржасының ішкі құжаттарымен бағалы қағаздарға және олардың
эмитенттеріне арнайы (листингілік) талаптар белгіленеді не олар Алматы
қаласының өңірлік қаржы орталығы арнайы сауда алаңдарының тізіміне
енгізіледі.
Жария компанияның жарғысында:
1) корпоративтік басқару кодексінің;
2) корпоративтік хатшы лауазымының;
3) корпоративтік веб-сайттың;
4) "алтын акцияға" тыйым салудың болуы көзделуге тиіс.
Уәкілетті орган қоғамды жария компания деп тануды немесе одан жария
компанияның мәртебесін қайтарып алуды қоғамның өтініші негізінде өзі
белгілеген тәртіппен жүргізеді.
Қоғамды құру туралы шешім қабылдаған жеке және (немесе) заңды тұлғалар
оның құрылтайшылары болып табылады. Қазақстан Республикасының заң
актілеріне сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметін, жергілікті атқарушы
органдарды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкін қоспағанда,
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары мен мемлекеттік мекемелер
қоғамның құрылтайшылары немесе акционерлері бола алмайды. Мемлекеттік
кәсіпорын осы кәсіпорынға қатысты меншік иесі мен мемлекеттік басқару
органының функциясын жүзеге асыратын мемлекеттік органның келісімімен ғана
қоғамның құрылтайшысы болуға және оның акцияларын сатып алуға құқылы.
Қоғамның құрылтайшысы жалғыз тұлға болуы мүмкін. Қоғамның құрылтайшылары
қоғамды құруға байланысты және ол мемлекеттік тіркелгенге дейін туындаған
шығыстарды төлеу жөнінде ортақ жауаптылықта болады. Кейіннен мұндай
шығыстарды қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы мақұлдаған жағдайда ғана
аталған шығыстарды қоғам өз құрылтайшыларына өтейді. [6]
Қоғам өз құрылтайшылары жиналысының (құрылтай жиналысының) шешімі
бойынша құрылады. Қоғамды бір құрылтайшы құрған жағдайда қоғамды құру
туралы шешімді ондай тұлға жеке-дара қабылдайды. Қоғам осы Заңда және
Қазақстан Республикасының өзге де заң актілерінде белгіленген тәртіппен бар
заңды тұлғаны қайта ұйымдастыру арқылы құрылуы мүмкін. Бірінші құрылтай
жиналысында құрылтайшылар:
❖ қоғамды құру туралы шешім қабылдайды және қоғамды құру жөніндегі
бірлескен қызмет тәртібін белгілейді;
❖ құрылтай шартын жасайды;
❖ құрылтайшылар төлейтiн акцияның алдын ала төлем мөлшерiн белгiлейдi;
❖ жарияланған акциялардың, соның ішінде құрылтайшылар төлеуге тиісті
акциялардың санын белгілейді;
❖ қоғамның акцияларына айырбастауға жататын қоғамның бағалы қағаздарын
айырбастаудың шарттары мен тәртібін белгілейді;
❖ осы Заңға сәйкес қоғам акцияларды сатып алған кезде олардың құнын
белгілеудің әдістемесін бекітеді;
❖ шығарылатын болып жарияланған акцияларды мемлекеттік тіркеу туралы шешім
қабылдайды;
❖ қоғамның тіркеушісін таңдайды;
❖ мемлекеттік тіркеуге арналған құжаттарға қоғам атынан қол қоюға
уәкілетті адамдарды сайлайды;
❖ қоғам құрылтайшыларының жарғылық капиталды төлеуге енгізілетін мүлкін
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес бағалайтын адамдарды
белгілейді;
❖ қоғамның органдары құрылғанға дейін қоғамның қаржы-шаруашылық қызметін
жүзеге асыруға және үшінші тұлғалар алдында оның мүдделерін білдіруге
уәкілетті адамдарды сайлайды;
❖ қоғамның жарғысын бекітеді.
Акциялар орналастырыла бастағанға дейін құрылтайшылардың кейіннен
бірнеше жиналысын өткізуге жол беріледі. Бұл орайда құрылтай жиналыстарына
құрылтай шартының барлық тараптары қатысқан жағдайда ғана бірінші құрылтай
жиналысында қабылданған шешімдерге өзгерістер мен толықтырулар енгізуге жол
беріледі. Қоғамның бірінші құрылтай жиналысында әрбір құрылтайшының бір
дауысы болады. Егер құрылтай шартында өзгеше белгіленбесе, кейінгі құрылтай
жиналыстарында әрбір құрылтайшының бір дауысы болады. Құрылтай жиналысының
(жалғыз құрылтайшының) шешімдері қоғамның барлық құрылтайшылары (жалғыз
құрылтайшысы) қол қоюға тиісті хаттамамен ресімделеді.
Құрылтай шартында:
қоғамның құрылтайшылары (жалғыз құрылтайшысы) туралы мәліметтер, соның
ішінде: жеке тұлғаға қатысты: аты, азаматтығы, тұратын жері және жеке басын
куәландыратын құжат деректері; заңды тұлғаға қатысты: оның атауы,
орналасқан жері, мемлекеттік тіркеуден өткені туралы деректер;
қоғамның құрылуы туралы жазба, қоғамның толық және қысқартылған атауы,
сондай-ақ оның құрылу тәртібі;
құрылтайшылар төлейтiн акциялардың алдын ала төлем мөлшерi, сондай-ақ оны
төлеудiң мерзiмдерi мен тәртiбi;
акциялар шығаруды мемлекеттік тіркеуден өткізгеннен кейін қоғамның
құрылтайшылар арасында орналастырылатын (жалғыз құрылтайшы сатып алатын)
жарияланған акцияларының саны, түрлері және нақтылы құны;
оның құрылтайшыларының құқықтары мен міндеттері және қоғамның құрылуына
байланысты шығыстарды бөлу, сондай-ақ құрылтайшылардың қоғамды құру
жөніндегі қызметін жүзеге асырудың өзге де талаптары;
қоғамды құру және мемлекеттік тіркеу процесінде оның мүдделерін білдіру
тапсырылатын адамдардың өкілеттіктерін белгілеу;
қоғам құрылтайшыларының кейінгі жиналыстарын шақыру мен өткізу тәртібі,
сондай-ақ әрбір қоғам құрылтайшысының кейінгі құрылтай жиналыстарындағы
дауыс саны;
қоғамның жарғысын бекіту туралы жазба;
Құрылтай шартында (жалғыз құрылтайшының шешімінде) жазылған мәліметтер,
егер шарттың өзінде (жалғыз құрылтайшының шешімінде) өзгеше көзделмесе,
коммерциялық құпия болып табылады. Құрылтай шарты (жалғыз құрылтайшының
шешімі) мемлекеттік органдарға, сондай-ақ үшінші тұлғаларға қоғамның шешімі
бойынша не Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген
жағдайларда ғана берілуге тиіс. Құрылтай шартының (жалғыз құрылтайшы
шешімінің) қолданылуы жарияланған акциялардың шығарылуы мемлекеттік
тіркелген күннен бастап тоқтатылады.
Құрылтай шартын жасасу (жалғыз құрылтайшының шешімін ресімдеу) тәртібі:
1. Құрылтай шарты әрбір құрылтайшының немесе оның өкілінің шартқа қол
қоюы арқылы жазбаша нысанда жасалады. Жалғыз құрылтайшының шешімі жазбаша
нысанда ресімделіп, оған құрылтайшы немесе оның өкілі қол қояды. Құрылтай
шартын (жалғыз құрылтайшының шешімін) нотариат куәландыруға тиіс.
2. Құрылтайшылар (жалғыз құрылтайшы) өкілдерінің Қазақстан
Республикасының Заңдарына сәйкес ресімделген және құрылтайшылардың
жиналысына қатысу мен құрылтай шартына қол қою құқығын қоса алғанда, қоғам
құруға құқық беретін тиісті өкілеттіктері болуға тиіс.
Қоғамның жарғысы қоғамның заңды тұлға ретіндегі құқықтық мәртебесін
айқындайтын құжат болып табылады. Жұмыс iстеп тұрған акционерлiк қоғамның
акционерлердің жалпы жиналысы уәкілеттік берген тұлға қол қоятын жарғысының
жаңа редакциясын (оған өзгерiстер мен толықтырулар енгiзудi) қоспағанда,
қоғам жарғысына құрылтайшылар (жалғыз құрылтайшы) не оның өкiлдерi (өкiлi)
қол қоюға тиiс. Қоғамның жарғысы, сондай-ақ оған енгiзiлетiн барлық
өзгерiстер мен толықтырулар нотариаттық куәландырылуға тиiс. Қоғамның
жарғысында мыналар:
қоғамның толық және қысқартылған атауы;
қоғамның атқарушы органының орналасқан жері;
қоғамның артықшылықты акцияларымен куәландырылған құқықтар көлемiн қоса
алғанда, акционерлердiң құқықтары туралы мәлiметтер;
қоғамның органдарын құру тәртібі және олардың құзыреті;
қоғам органдарының қызметін ұйымдастыру тәртібі, соның ішінде:
қоғам акционерлерінің жалпы жиналысын және алқалы органдарының отырыстарын
шақыру, әзірлеу және өткізу тәртібі;
қоғам органдарының шешімдер қабылдау тәртібі, соның ішінде шешімдері айқын
басым көпшілік дауыспен қабылдануға тиісті мәселелердің тізбесі;
қоғам акционерлерi мен лауазымды тұлғаларының өз аффилиирленген тұлғалары
туралы ақпаратты беру тәртiбi
қоғам коммерциялық емес ұйым болған жағдайда: қоғамның коммерциялық емес
ұйым екендігін көрсету, дауыс беру рәсімі, дивидендтерді төлемеу туралы
ережелер мен осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заң
актілерінде белгіленген басқа да талаптар;
қоғам қызметінің тоқтатылу талаптары;
қоғамның қызметi туралы ақпаратты жариялау үшiн пайдаланылатын бұқаралық
ақпарат құралын көрсете отырып, қоғамның акционерлеріне оның қызметі туралы
ақпарат беру тәртібі;
осы Заңға және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілеріне сәйкес өзге
де ережелер болуға тиіс.
Барлық мүдделі тұлғалар қоғамның жарғысымен танысуға құқылы. Қоғам
мүдделi тұлғаның талап етуі бойынша оған қоғамның жарғысымен, сонымен бірге
оған кейін енгізілген өзгерістермен және толықтырулармен танысуға мүмкіндік
беруге міндетті. Қоғам акционердің өзіне қоғам жарғысының көшірмесін беру
туралы талабын үш жұмыс күні ішінде орындауға міндетті. Қоғам акционерге
жарғының көшірмесін бергені үшін ақы алуға құқылы, ол көшірме дайындауға,
сондай-ақ жеткізіп беру қажет болған жағдайда оны жеткізуге жұмсалған
шығындардан аспауға тиіс. Қоғам өз қызметін Қазақстан Республикасының
Үкіметі бекіткен Қоғамның үлгі жарғысы негізінде жүзеге асыруға құқылы.
Қоғамның қызметi туралы ақпаратты жариялау үшiн қолданылуы мүмкiн бұқаралық
ақпарат құралдары және оларға қойылатын талаптар уәкiлеттi органның
нормативтiк құқықтық актiлерiнде белгiленеді. [5]
1.2. Қоғамның капитал құрылымы.
Акционерлік қоғамның капиталы - бұл пассивтік операциялары негізінде
қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша өтімділігін
қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастыруға бағытталатын
меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы. Яғни акционерлік қоғамның
капиталы кұрылымына мыналар жатады:
1) меншікті капиталы.
2) заемдық және тартылған қаражаттары.
Акционерлік қоғамның меншікті капиталы - қоғамның қаржылық тұрақтылығын,
коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің
әр түрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты
және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы. Сонымен, қазіргі акционерлік
қоғамдардың меншікті капиталы мынадай баптар құрайды:
• жарғылық капитал;
• резервтік капитал;
• қосымша капиталдар;
•операциялары бойынша тәуекелдерді төмендету мақсатында құрылған қорлар
(резервтер);
• бөлінбеген банк пайдасы.
Акционерлік қоғамның жарғылық капиталы қоғамды заңды тұлға ретінде
міндетті түрде құрылуын және өмір сүруінің экономикалык негізін құрайды.
Жарғылық капиталдың төменгі мөлшері Қазақстан Ұлттық банктің пруденциялық
нормативтерімен реттеліп отырады. Банктің жарғылық капиталы, оның
құрылтайшыларының қосқан жарналары сомасынан тұрады. Қоғамның жарғылық
капиталының ең төменгі мөлшері тиісті қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы Қазақстан Республикасының заңында белгіленген айлық есептік
көрсеткіштің 50000 еселенген мөлшерінде болады. Осы баптың бірінші
бөлігінде қоғамның жарғылық капиталының ең төменгі мөлшері бойынша
белгіленген талаптар өз қызметін инвестициялық жекешелендіру қоры ретінде
жүзеге асыратын қоғамға қолданылмайды. Қоғамның жарғылық капиталы
құрылтайшылардың (жалғыз құрылтайшының) акцияларды олардың нақтылы құны
бойынша және инвесторлардың осы Заңда белгiленген талаптарға сәйкес
айқындалатын орналастыру бағалары бойынша төлеуi арқылы қалыптастырылады
және ол Қазақстан Республикасының ұлттық валютасымен көрсетiледі. Қайта
ұйымдастыру нәтижесiнде құрылған қоғамның жарғылық капиталы осы Заңда
белгiленген талаптарға сәйкес қалыптастырылады. Акцияның құрылтайшылар
алдын ала енгiзетiн төлем мөлшерi қоғамның жарғылық капиталының ең төменгi
мөлшерiнен кем болмауға және оны құрылтайшылар қоғам заңды тұлға ретiнде
мемлекеттiк тiркелген күннен бастап отыз күн iшiнде толық төлеуге тиiс.
Қоғамның жарғылық капиталын ұлғайту қоғамның жарияланған акцияларын
орналастыру арқылы жүзеге асырылады. [1]
Резервтік қор - қоғам қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу
мақсатында кұрылған қаражат қоры. Сондай-ақ, резервтік қор банктің тұрақты
қызмет етуін қамтамасыз етеді. Резервтік кордың шамасы заңды түрде жарғылық
капиталға белгілі бір пайыз мөлшерінде, айталық, 25% мөлшерінде құрылатын
болса, оның мөлшері жарғылық қормен теңескен жағдайда жарғылық капиталға
толығымен аударылады. Резервтік кордың құралуының негізгі көзіне қоғам
пайдасы жатады. Кейде, акционерлік қоғамда пайда болмаған жағдайда
резервтік қор есебінен банктің артықшылығы бар акциялары бойынша пайыздар
төленеді.
Қосымша капиталдар - негізгі кұралдардың тозуына байланысты аударылған
аударымдар есебінен және белгілі мақсатқа бағытталатын пайданы бөлу
нәтижесінде құрылатын қаражаттар.
Арнайы қорлар - негізгі қорларды қайта бағалау негізінде, валюталық
қаражаттарды қайта бағалау қоры, яғни ұлттық валюта мен шетел валюталары
арасындағы айырма нәтижесінде құрылады. Валюталық қаражаттарды қайта
бағалау қоры шетел валютасында жарғылық капиталды қалыптастыру барысында
маңызды. Келесі қорға жекелеген банктік операциялар бойынша тәуекелді
төмендету мақсатында құрылатын арнайы резервтер жатады. Мұндай резервтерге:
несиелік тәуекелді жабуға және бағалы қағаздардың құнсыздануына байланысты
құрылған резервтер жатады. Бөлінбеген пайда - акциялар бойынша дивидентті
төлегеннен кейін және резервтік корға аударғаннан қалған пайданың бөлігін
білдіреді. [2]
Меншікті капиталдың құрамдас бөлігі - акционерлік капитал. Бағалы қағаз
(акция) шығару есебінен құрылған банктің жарғылық капиталын банктің
акционерлік капиталы деп атайды. Акционерлік капитал көлемі акцияны
ұстаушылар - акционерлер қосқан жарналардан құралады. Акционерлік қоғамның
акциясы - банктің жарғылық капиталына үлес қоскандығын куәландыратын және
дивиденд алуға және банкті басқару ісіне араласуға құқық беретін бағалы
кағаз. Акционерлік капитал келесідей түрлерге бөлінеді:
а) меншікті акционерлік капитал, яғни бұл жай және артықшылығы бар
акцияларды сатудан түскен қаражаттардан, үнемделген капитал және бөлінбеген
пайдадан тұрады;
ә) банктік резервтер, яғни алдағы уакыттағы әр түрлі шығындарды жабуға,
дивиденттер төлеуге, қайтарылмаған қарыздың орнын жабуға арналады;
б) банктің ұзақ мерзімді міндеттемесі (ұзақ мерзімді вексельдері,
облигациялары).
Жалпы, акционерлік капиталының құралуы төмендегідей кезеңдерден тұрады:
1.Бағалы қағаздардың проспект эмиссиясын дайындау және оны сараптамадан
өткізу;
2. Бағалы кағаздарды эмиссиялауды тіркеу;
3. Эмитент-банктің бағалы қағаздарын тіркеу;
4. Шығарылатын және орналастырылатын багалы қағаздардың нәтижелерін тіркеу.
Қоғам жай акциялар, не жай және артықшылықты акциялар шығаруға құқылы.
Акциялар құжатсыз нысанда шығарылады. Акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық
нысанында құрылған коммерциялық емес ұйымдардың артықшылықты акциялар
шығаруға құқығы жоқ. Акция бөлінбейді. Егер акция ортақ меншік құқығымен
бірнеше тұлғаға тиесілі болса, олардың бәрі бір акционер деп танылады және
өзінің жалпы өкілі арқылы акциямен куәландырылған құқықтарды пайдаланады.
Егер осы Заңда өзгеше белгіленбесе, акцияның бір түрі оны иеленетін әрбір
акционерге осындай акциялар түрінің басқа иелерімен бірдей көлемде құқықтар
береді. Қазақстан Республикасының заң актілерінде:
1) қоғамның акцияларымен мәмілелер жасасуға;
2) қоғамның бір акционерге тиесілі акцияларының ең көп мөлшеріне;
3) қоғамның акциялары бойынша бір акционерге берілетін ең көп дауыс
санына шектеулер белгіленуі мүмкін.
Қоғам басқа да бағалы қағаздар шығаруға құқылы, оларды шығару,
орналастыру, айналысқа салу және өтеу талаптары мен тәртібі Қазақстан
Республикасының бағалы қағаздар рыногі туралы туралы заңдарымен
белгіленеді. Акциялардың түрлері:
Жай акция дауыс беруге енгізілетін барлық мәселелерді шешкен кезде
акционерге дауыс беру құқығымен акционерлердің жалпы жиналысына қатысу
құқығын, қоғамда таза табыс болған жағдайда дивидендтер, сондай-ақ қоғам
таратылған жағдайда Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген
тәртіппен оның мүлкінің бір бөлігін алу құқығын береді.
Артықшылықты акциялардың меншік иелері - акционерлердің жай акциялардың
меншік иелері - акционерлеріне қарағанда қоғамның жарғысында белгіленіп,
алдын ала айқындалып кепілдік берілген мөлшерде дивидендтер алуға және
қоғам таратылған кезде осы Заңда белгіленген тәртіппен мүліктің бір
бөлігіне басым құқығы бар. Қоғамның артықшылықты акцияларының саны оның
жарияланған акцияларының жалпы санының жиырма бес процентінен аспауға тиіс.
Белгіленген жағдайларды қоспағанда, артықшылықты акция акционерге қоғамды
басқаруға қатысу құқығын бермейді.
Егер:
1) қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы шешімі бойынша артықшылықты
акцияларды иеленуші акционердің құқығын шектеуі мүмкін мәселені қараса.
Шектеу қою үшін орналастырылған (сатып алынғандарын шегере отырып)
артықшылықты акциялардың жалпы санының кемінде үштен екі бөлігі жақтап
дауыс берген жағдайда ғана мұндай мәселе бойынша шешім қабылданды деп
есептеледі;
2) қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы қоғамды қайта ұйымдастыру не
тарату туралы мәселені қараса;
3) артықшылықты акция бойынша дивиденд оны төлеу үшін белгіленген мерзім
өткен күннен бастап үш ай ішінде толық мөлшерінде төленбесе, артықшылықты
акция акционерге қоғамды басқаруға қатысу құқығын береді.
Құрылтай жиналысы (жалғыз құрылтайшының шешімі) немесе акционерлердің жалпы
жиналысы жарғылық капиталды қалыптастыруға және дивидендтер алуға
қатыспайтын бiр "алтын акцияны" енгізуі мүмкін. "Алтын акция" иесінің
акционерлердің жалпы жиналысының, директорлар кеңесі мен атқарушы органның
шешімдеріне қоғам жарғысында белгіленген мәселелер бойынша вето қою құқығы
болады. "Алтын акция" куәландырған вето қою құқығы басқаға берілмеуге тиіс.
Банктің меншікті капиталын ұлғайту жолдарына мыналар жатады:
- банк пайдасы;
- акциялар шығару;
- құрылтайшылар санын арттыру;
- облигациялар шығару жатады.
Ал енді акционерлік қоғам капиталының екінші бөлігі, яғни, тартылған
қаражаттар. Олар өзгелерден алынған ақшалай қаражаттар мен материалдық
құндылықтар. Оларды тартудың негізгі түрлері:
Несие – пайыз төлеу және қайтару шартында уақытша пайдалануға берілетін
ссудалық капитал қозғалысы.
а)Ипотекалық несие - бұл қозғалмайтын мүліктерді (түрған үйді, өндіріс
ғимараттарын, жерді және т.с.с.) кепілге ала отырып, ұзақ мерзімге
берілетін несие.
ә)Онкольдық несие - кредитордың алғашқы талабы бойынша өтелетін қысқа
мерзімді несие;
б)Ломбардтық иесие - тез іске асатын бағалы заттарды немесе
бағалықағаздарды кепілге алып, берілетін несие;
в)Сенім несиесі - банктің сеніміне кірген, төлем қабілеті
жоғары клиенттеге берілетін несие;
г)Рамбурстық несие - шикізаттарды ішке алып кіру және жартылай
фабрикат пен дайын өнімдерді сыртқа шығару тәжірибесінде пайданылатын
несие.
д)Лизингтік несие - құрал-жабдықтарды жалға алумен байланысты берілетін
несие. Лизинг сөзі "to lease" ағылшын етістігінен аударғанда "жалға беру"
дегенді білдіреді. Лизингтің жалға беруден (аренда) айырмашылығы - жалға
беруде екі тарап қатысса: жалға беруші және алушы болса, ал лизингте үш
қатысушысы: лизинг беруші, лизинг алушы және жабдықтаушы болады. Лизинг -
бүл лизинг берушінің (жалға берушінің) өзіне тиесілі құрал-жабдықтарды,
машиналарды, ЭЕМ, ұйымдастыру техникаларды, өндіріске, сауда-саттыққа және
қоймаға арналган құрылғыларды лизинг алушыға (жалгерге) лизингтік төлем
төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға
беру шарты.
1-сурет
Лизингті ұйымдастыру тәртібі
1) құрал-жабдыққа тапсырыс беру;
2) құрал-жабдық үшін төлем;
3) қүрал-жабдықты жеткізу;
4) лизингтік төлемдер.
2-сурет Лизингтік процесс
1. Банк пен лизинг компаниясы арасында несиелік келісімшарт жасалып, несие
беріледі;
2. Лизинт компаниясы алғаннесиені құрал-жабдыкүшін жабдыктаушыға төлейді;
3. Жабдыктаушы лизинг компаниясына кұрал-жабдығын сатады.
4. Лизинг компаниясы мен лизинг алушы кәсіпорын арасында лизингтік
келісімшарт жасалады;
5. Жабдықтаушы құрал-жабдыкпен жабдықтайды;
6. Лизингті алушы кәсіпорын пайдаланғаны үшін лизингтік төлемдер жүргізеді;
7. Лизинг компаниясы несие беруші банкке несие үшін төлемдерін төлейді;
Лизингтің кеңінен таралуының басты себебі - оның қарапайым ссудалардан
келесідей артықшылықтарының болуына байланысты:
• Лизинг көмегімен кепілге беретін мүлкі жоқ, ұсақ кэсіпорындарды
несиелеуге болады. Бұл былай: лизингтік мәміле жасалған мерзім бойына
лизинг объектісі лизингке берушінің меншігінде калады да, лизинг алушы
банкротка ушыраған жағдайда несиелік тәуекел деген болмайды (нақтырақ
айтқанда, несиелік тәуекел бұл сол кұрал-жабдықты жалға алуды жалғастыратын
басқа кәсіпорын іздестіруге кетеді);
• Лизинг 100 %-ға дейін несиелеуді ұсынады, яғни кәсіпорынға қысқа мерзім
ішінде өзінің меншікті капиталын жұмсамай-ақ, жаңа құрал-жабдықты пайдалана
отырып, өнеркәсіптік өнім шығаруға жэне пайда табуға мүмкіндік береді;
• Кәсіпорынға мүлікті ссудаға сатып алғаннан, лизинг бойынша алған қолайлы,
себебі, бұл жерде ол мүлік кепіл ретінде болады.
• Құрал-жабдықтың лизинг берушінің меншігінде болатындығына байланысты,
өнімнің қунына лизингтік төлемдер ғана косылып, мүлікке салынатын салықты
жалға берушінің өзі төлейді. Сөйтіп, лизинг алушы салықтық жеңілдіктер
алады;
• Несие берушінің көзкарасымен карағанда, несиенің мақсатты пайдалануына
ешқандай да қадағалау болмайды.
Лизинг операцияларына тән кемшіліктер мыналар:
• жалға алушы құрал-жабдықтың қалдық құнының жоғарылауынан (әсіресе
инфляциядан) ештеңе ұтпайды;
• ұйымдастырудың күрделілігі;
• лизинг құны ссудаға карағанда жоғары, бірак та ескірген құрал-жабдықтан
туындайтын тәуекелдің лизинг берушінің басында болатынын ұмытпау қажет,
сондықтан да ол осындай шығынның орнын толтыру үшін комиссияны көбірек
алуға тырысады.
Инвестиция - болашақта пайда табу мақсатында қазір белгілі бір кәсіпорынға,
салаға немесе мекемеге салынатын қаражаттай және материалдай көздер.
Фактор сөзі ағылшын тілінен "factor", аударғанда "маклер, делдал" деген
мағынаны білдіреді. Экономикалық жағынан алғанда - бұл делдалдық операция.
Факторинг — жабдықтаушы-клиенттің жабдықтаған тауары мен көрсеткен
қызметтері үшін төленбеген төлем талабын (шот-фактурасын) банкке сатумен
байланысты комиссиондық-делдалдық операция. Банк төленбеген төлем талабының
иесі ретінде, борышқордың несиелік қабілетін тексергенімен де олардың
төленбей қалуына байланысты тәуекелге барады.
3-сурет Факторингті ұйымдастыру сызбасы.
Факторинг операциясына үш тарап қатысады:
1. Факторингтік компания (банктің факторинг бөлімі) - өздерінің
клиенттерінен шот-фактураны сатып алатын арнайы мекеме.
2.Клиент (тауарды жабдықтаушы, несие беруші) - факторинг компаниясымен
келісімшарт жасасушы өнеркәсіптік немесе сауда фирмасы.
3. Кәсіпорын (қарыз алушы) - тауарды сатып алушы - фирма. Факторинг
мәмілесін жүзеге асырудан бүрын толық талдау жұмысы жүргізіледі.
Форфейтинг сөзі француз тілінде "а forfait", аударғанда "кұкықтан бас
тарту" дегенді білдіреді. Форфейтинг - тауарларды жабдықтау немесе
қызметтерді көрсету барысында пайда болатын және алдағы уақыттарда өтелуге
тиісті міндеттемелерді сатып алуды білдіру үшін пайдаланылатын термин.
Форфейтинг қызметі халықаралық сауданы орта мерзімде қаржыландырудың балама
тәсілдеріне жатады. Форфейтинг - бұл форфейтордың, яғни коммерциялық
банктің немесе арнайы компанияның экспортерға импортердің төлеуге тиісті
төлем талабын сатып алуы. Форфейтинг мәмілесінде үш катысушы болады:
1.Экспортер, яғни тауарды орта мерзімді несиеге беруші; 2. Импортер, яғни
тауарды несиеге алушы; 3. Форфейтор, яғни мәмілені қаржыландырушы банк
немесе арнайы ұйым.
4-сурет
Форфейтингті ұйымдастыру сызбасы.
1) мәмілеге қатысушылар арасында келісімшарт жасалады;
2) тауарын несиеге береді;
3)аудармалы вексельді (5-7 жылға) жазып береді;
4) аудармалы вексельді қайта сатады;
5) аудармалы вексельді есепке алып, оның 70%-дай мөлшерінде банк ссуда
береді;
6) мерзімі жеткенде төлеуге ұсынылады;
7) вексель бойынша міндеттемесін өтейді. [3]
1.3. АҚ-ды басқару ерекшелігі.
Акционерлік қоғамның органдары болып мыналар табылады:
1) жоғары орган - акционерлердің жалпы жиналысы (барлық дауыс беретін
акциялары бір акционерге тиесілі қоғамда - сол акционер);
2) басқару органы - директорлар кеңесі;
3) атқарушы орган - алқалы орган немесе атауы қоғамның жарғысында
белгіленетін атқарушы орган қызметін жеке-дара жүзеге асыратын тұлға. Бұрын
мемлекеттiк қызметшi болған және өзінің қызметтік функциялары бойынша қоғам
қызметіне мемлекет тарапынан бақылау мен қадағалау жөнінде өкілеттігі
болған жеке адам осындай өкілеттік тоқтатылған күннен бастап бір жыл
ішінде, дауыс беретін акцияларының кемінде он проценті мемлекетке не ұлттық
басқарушы холдингке тиесілі қоғамның органдарын қоспағанда, осы қоғамның
органына сайлана алмайды.
Акционерлердің жалпы жиналыстары жылдық және кезектен тыс болып
бөлінеді. Қоғам акционерлердің жылдық жалпы жиналысын жыл сайын өткізіп
отыруға міндетті. Акционерлердің өзге жалпы жиналыстары кезектен тыс болып
табылады. Акционерлердің бірінші жалпы жиналысы жарияланған акциялардың
шығарылуы мемлекеттік тіркеуден өткізілгеннен және акцияларды ұстаушылардың
тiзiлiмдер жүйесi жасалғаннан кейін шақырылуы және өткізілуі мүмкін.
Акционерлердің жыл сайынғы жалпы жиналысында:
қоғамның жылдық қаржылық есептілігі бекітіледі;
қоғамның аяқталған қаржы жылы үшін таза кірісін бөлу тәртібі және қоғамның
бір жай акциясына есептелген дивиденд мөлшері айқындалады;
акционерлердің қоғамның және оның лауазымды тұлғаларының іс-әрекетіне
өтініштері және оларды қарау қорытындылары туралы мәселе қаралады.
Директорлар кеңесінің төрағасы директорлар кеңесінің және қоғамның
атқарушы органының мүшелеріне сыйақы беру мөлшері және олардың құрамы
туралы қоғамның акционерлеріне хабарлайды. Акционерлердің жылдық жалпы
жиналысы олар бойынша шешімдер қабылдау акционерлердің жалпы жиналысының
құзыретіне жатқызылған басқа мәселелерді де қарауға құқылы. Акционерлердің
жылдық жалпы жиналысы қаржы жылы аяқталғаннан кейін бес ай ішінде
өткізілуге тиіс. Есепті кезең ішінде қоғамның аудитін аяқтау мүмкін
болмаған жағдайда аталған мерзім үш айға дейін ұзартылған болып саналады.
Барлық дауыс беретін акциялары жалғыз акционерге тиесілі қоғамда
акционерлердің жалпы жиналысы өткізілмейді. Осы Заңда және қоғамның
жарғысында акционерлердің жалпы жиналысының құзыретіне жатқызылған
мәселелер бойынша шешімдерді мұндай акционер жеке-дара қабылдайды және бұл
шешімдер артықшылықты акциялармен куәландырылған құқыққа нұқсан
келтірмейтін және оны шектемейтін жағдайда жазбаша түрде ресімделуге тиіс.
Акционерлердің жалпы жиналысының айрықша құзыретіне мына мәселелер
жатқызылады:
қоғам жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу немесе оны жаңа
редакциясында бекіту;
корпоративтiк басқару кодексiн, сондай-ақ оған енгiзiлетiн өзгерiстер мен
толықтыруларды бекiту;
қоғамды ерікті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ФАКУЛЬТЕТІ
ҚАРЖЫ КАФЕДРАСЫ
Курстық жұмыс
Тақырыбы: ҚР-сында АҚ-дарының қаржылық ресурстарын басқару ерекшеліктері.
Орындаған: Жұмабаев Ж.Х.
Экономика және Бизнес факультеті
Қаржы 3-топ
Ғылыми жетекші: Ахметов А.
Алматы 2010
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І АҚ мәні мен құқықтық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1. АҚ түсінігі және оны құру
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. Қоғамның капитал
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8
1.3. АҚ-ды басқару
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .15
ІІ ҚР-ндағы АҚ-дардың практикада қолданылуы ... ... ... ... ... ... ...19
2.1. Қазақстан қағазы АҚ-ның капиталына
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .19
2.2. Аудит – ресурстарды басқарудың тиімді
әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 22
ІІІ ҚР-ндағы АҚ-дардың қазіргі жағдайы: проблемалары мен
преспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Пайдалынған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
Кіріспе
Өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акциялар
шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам деп танылады. Қоғамның өз
акционерлерінің мүлкінен оқшауланған мүлкі болады және олардың
міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Қоғам өз міндеттемелері бойынша өз
мүлкі шегінде жауап береді. Қоғамның акционері оның міндеттемелері бойынша
жауап бермейді және Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген
жағдайларды қоспағанда, өзіне тиесілі акциялардың құны шегінде қоғам
қызметіне байланысты залалдарға тәуекел етеді. Қазақстан Республикасының
заңдарында көзделген жағдайларда акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық
нысанында коммерциялық емес ұйымдар құрылуы мүмкін. Қоғам (акционерлік
қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған коммерциялық емес ұйымнан
басқасы) облигациялар және бағалы қағаздардың өзге де түрлерін шығаруға
құқылы. Қазақстан Республикасының заң актілерінде қызметтің жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар үшін акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық
нысаны міндетті болып белгіленуі мүмкін. Қазіргі Тәуелсіз Қазақстанда ең
кеңінен дамыған және экономикаға бір серпініс беретін ұйымдық-құқықтық
нысан ол акционерлік қоғам.
Басты мақсатым- акционерлік қоғамның мәнін ашу, оның басқа ұйымдық-
құқықтық нысандардан артықшылығы және өзіне тән ерекшеліктерін көрсету.
Соның ішінде акционерлік қоғамның өз қаржылық ресурстарын тарту, пайдалану
және ең бастысы оны тиімді және пайдалы басқаруына көңіл бөлу. Мен осы
курстық жұмыс арқылы Қазақстан Республикасындағы акционерлік қоғамдардың
қаржылық ресурстарын басқару ерекшеліктерін ашқым келеді.
Осы мақсатқа жету үшін менін негізігі міндеттерім:
І. Акционерлік қоғамның мәні мен құқықтық негіздері. Акционерлік қоғам
түсінігі және құру тәртібі, яғни қоғамды ашу үшін қандай құжаттар пакеті
мен құрылтайшыларына қойылатын талаптар жайлы айту және қоғамның капитал
құрылымына, сол қаржылық ресурстарды тарту, пайдалану және ең бастысы
оларды басқару ерекшеліктеріне тоқтала кету.
ІІ. ҚР-ндағы АҚ-дардың практикада қолданылуы. Қазақстан қағазы АҚ-ның
капиталына талдау жасау және қоғамның ресурстарды басқарудың тиімді әдісі
ретінде аудитті қолдану жайлы мәлеметтерді айту.
ІІІ. ҚР-дағы несиелеудің проблемалары мен перспективасы жайлы сөз
қозғағым келді. Бұл жерде, мен акционерлік қоғамдар туралы статистикалық
ақпараттармен, яғни кесте және график түрінде көз жеткіздім. Қазіргі
жағдайды, экономикалық көрсеткіштерді қолдана отырып, салыстыру.
І АҚ мәні мен құқықтық негіздері.
1.1. АҚ түсінігі және оны құру тәртібі.
Акционерлік қоғам - өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту
мақсатымен акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам (бұдан әрі -
қоғам) деп танылады. Қоғамның өз акционерлерінің мүлкінен оқшауланған мүлкі
болады және олардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Қоғам өз
міндеттемелері бойынша өз мүлкі шегінде жауап береді. Қоғамның акционері
оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және Қазақстан Республикасының
заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, өзіне тиесілі акциялардың
құны шегінде қоғам қызметіне байланысты залалдарға тәуекел етеді. Қазақстан
Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда акционерлік қоғамның
ұйымдық-құқықтық нысанында коммерциялық емес ұйымдар құрылуы мүмкін. Қоғам
(акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған коммерциялық емес
ұйымнан басқасы) облигациялар және бағалы қағаздардың өзге де түрлерін
шығаруға құқылы. Қазақстан Республикасының заң актілерінде қызметтің
жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар үшін акционерлік қоғамның
ұйымдық-құқықтық нысаны міндетті болып белгіленуі мүмкін.
Қоғамның фирмалық атауы болады, онда "акционерлік қоғам" ұйымдық-
құқықтық нысанын көрсету және оның атауы қамтылуға тиіс. Қоғамның атынан
кейін "АҚ" аббревиатурасын пайдалана отырып, қоғамның атауын қысқартуға жол
беріледі.
Мынадай өлшемдерге сәйкес келетін қоғам жария компания болып танылады:
қоғам өзінің жай акцияларын, осы акцияларды инвесторлардың шектеусіз тобына
ұсына отырып, бағалы қағаздардың ұйымдастырылмаған және (немесе)
ұйымдастырылған нарығына орналастыруды жүзеге асыруға тиіс;
қоғамның орналастырылған жай акцияларының жалпы санының кемінде отыз
проценті, олардың әрқайсысы қоғамның орналастырылған жай акцияларының жалпы
санынан қоғамның жай акцияларының бес процентінен аспайтын акционерлерге
тиесілі болуға тиіс;
қоғамның жай акцияларының сауда-саттық көлемі уәкілетті органның
нормативтік құқықтық актісінде белгіленген талаптарға сәйкес болуға тиіс;
қоғамның акциялары Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін қор
биржасының тізімдер санатында болуға тиіс, енгізілуі және онда болуы үшін
қор биржасының ішкі құжаттарымен бағалы қағаздарға және олардың
эмитенттеріне арнайы (листингілік) талаптар белгіленеді не олар Алматы
қаласының өңірлік қаржы орталығы арнайы сауда алаңдарының тізіміне
енгізіледі.
Жария компанияның жарғысында:
1) корпоративтік басқару кодексінің;
2) корпоративтік хатшы лауазымының;
3) корпоративтік веб-сайттың;
4) "алтын акцияға" тыйым салудың болуы көзделуге тиіс.
Уәкілетті орган қоғамды жария компания деп тануды немесе одан жария
компанияның мәртебесін қайтарып алуды қоғамның өтініші негізінде өзі
белгілеген тәртіппен жүргізеді.
Қоғамды құру туралы шешім қабылдаған жеке және (немесе) заңды тұлғалар
оның құрылтайшылары болып табылады. Қазақстан Республикасының заң
актілеріне сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметін, жергілікті атқарушы
органдарды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкін қоспағанда,
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары мен мемлекеттік мекемелер
қоғамның құрылтайшылары немесе акционерлері бола алмайды. Мемлекеттік
кәсіпорын осы кәсіпорынға қатысты меншік иесі мен мемлекеттік басқару
органының функциясын жүзеге асыратын мемлекеттік органның келісімімен ғана
қоғамның құрылтайшысы болуға және оның акцияларын сатып алуға құқылы.
Қоғамның құрылтайшысы жалғыз тұлға болуы мүмкін. Қоғамның құрылтайшылары
қоғамды құруға байланысты және ол мемлекеттік тіркелгенге дейін туындаған
шығыстарды төлеу жөнінде ортақ жауаптылықта болады. Кейіннен мұндай
шығыстарды қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы мақұлдаған жағдайда ғана
аталған шығыстарды қоғам өз құрылтайшыларына өтейді. [6]
Қоғам өз құрылтайшылары жиналысының (құрылтай жиналысының) шешімі
бойынша құрылады. Қоғамды бір құрылтайшы құрған жағдайда қоғамды құру
туралы шешімді ондай тұлға жеке-дара қабылдайды. Қоғам осы Заңда және
Қазақстан Республикасының өзге де заң актілерінде белгіленген тәртіппен бар
заңды тұлғаны қайта ұйымдастыру арқылы құрылуы мүмкін. Бірінші құрылтай
жиналысында құрылтайшылар:
❖ қоғамды құру туралы шешім қабылдайды және қоғамды құру жөніндегі
бірлескен қызмет тәртібін белгілейді;
❖ құрылтай шартын жасайды;
❖ құрылтайшылар төлейтiн акцияның алдын ала төлем мөлшерiн белгiлейдi;
❖ жарияланған акциялардың, соның ішінде құрылтайшылар төлеуге тиісті
акциялардың санын белгілейді;
❖ қоғамның акцияларына айырбастауға жататын қоғамның бағалы қағаздарын
айырбастаудың шарттары мен тәртібін белгілейді;
❖ осы Заңға сәйкес қоғам акцияларды сатып алған кезде олардың құнын
белгілеудің әдістемесін бекітеді;
❖ шығарылатын болып жарияланған акцияларды мемлекеттік тіркеу туралы шешім
қабылдайды;
❖ қоғамның тіркеушісін таңдайды;
❖ мемлекеттік тіркеуге арналған құжаттарға қоғам атынан қол қоюға
уәкілетті адамдарды сайлайды;
❖ қоғам құрылтайшыларының жарғылық капиталды төлеуге енгізілетін мүлкін
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес бағалайтын адамдарды
белгілейді;
❖ қоғамның органдары құрылғанға дейін қоғамның қаржы-шаруашылық қызметін
жүзеге асыруға және үшінші тұлғалар алдында оның мүдделерін білдіруге
уәкілетті адамдарды сайлайды;
❖ қоғамның жарғысын бекітеді.
Акциялар орналастырыла бастағанға дейін құрылтайшылардың кейіннен
бірнеше жиналысын өткізуге жол беріледі. Бұл орайда құрылтай жиналыстарына
құрылтай шартының барлық тараптары қатысқан жағдайда ғана бірінші құрылтай
жиналысында қабылданған шешімдерге өзгерістер мен толықтырулар енгізуге жол
беріледі. Қоғамның бірінші құрылтай жиналысында әрбір құрылтайшының бір
дауысы болады. Егер құрылтай шартында өзгеше белгіленбесе, кейінгі құрылтай
жиналыстарында әрбір құрылтайшының бір дауысы болады. Құрылтай жиналысының
(жалғыз құрылтайшының) шешімдері қоғамның барлық құрылтайшылары (жалғыз
құрылтайшысы) қол қоюға тиісті хаттамамен ресімделеді.
Құрылтай шартында:
қоғамның құрылтайшылары (жалғыз құрылтайшысы) туралы мәліметтер, соның
ішінде: жеке тұлғаға қатысты: аты, азаматтығы, тұратын жері және жеке басын
куәландыратын құжат деректері; заңды тұлғаға қатысты: оның атауы,
орналасқан жері, мемлекеттік тіркеуден өткені туралы деректер;
қоғамның құрылуы туралы жазба, қоғамның толық және қысқартылған атауы,
сондай-ақ оның құрылу тәртібі;
құрылтайшылар төлейтiн акциялардың алдын ала төлем мөлшерi, сондай-ақ оны
төлеудiң мерзiмдерi мен тәртiбi;
акциялар шығаруды мемлекеттік тіркеуден өткізгеннен кейін қоғамның
құрылтайшылар арасында орналастырылатын (жалғыз құрылтайшы сатып алатын)
жарияланған акцияларының саны, түрлері және нақтылы құны;
оның құрылтайшыларының құқықтары мен міндеттері және қоғамның құрылуына
байланысты шығыстарды бөлу, сондай-ақ құрылтайшылардың қоғамды құру
жөніндегі қызметін жүзеге асырудың өзге де талаптары;
қоғамды құру және мемлекеттік тіркеу процесінде оның мүдделерін білдіру
тапсырылатын адамдардың өкілеттіктерін белгілеу;
қоғам құрылтайшыларының кейінгі жиналыстарын шақыру мен өткізу тәртібі,
сондай-ақ әрбір қоғам құрылтайшысының кейінгі құрылтай жиналыстарындағы
дауыс саны;
қоғамның жарғысын бекіту туралы жазба;
Құрылтай шартында (жалғыз құрылтайшының шешімінде) жазылған мәліметтер,
егер шарттың өзінде (жалғыз құрылтайшының шешімінде) өзгеше көзделмесе,
коммерциялық құпия болып табылады. Құрылтай шарты (жалғыз құрылтайшының
шешімі) мемлекеттік органдарға, сондай-ақ үшінші тұлғаларға қоғамның шешімі
бойынша не Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген
жағдайларда ғана берілуге тиіс. Құрылтай шартының (жалғыз құрылтайшы
шешімінің) қолданылуы жарияланған акциялардың шығарылуы мемлекеттік
тіркелген күннен бастап тоқтатылады.
Құрылтай шартын жасасу (жалғыз құрылтайшының шешімін ресімдеу) тәртібі:
1. Құрылтай шарты әрбір құрылтайшының немесе оның өкілінің шартқа қол
қоюы арқылы жазбаша нысанда жасалады. Жалғыз құрылтайшының шешімі жазбаша
нысанда ресімделіп, оған құрылтайшы немесе оның өкілі қол қояды. Құрылтай
шартын (жалғыз құрылтайшының шешімін) нотариат куәландыруға тиіс.
2. Құрылтайшылар (жалғыз құрылтайшы) өкілдерінің Қазақстан
Республикасының Заңдарына сәйкес ресімделген және құрылтайшылардың
жиналысына қатысу мен құрылтай шартына қол қою құқығын қоса алғанда, қоғам
құруға құқық беретін тиісті өкілеттіктері болуға тиіс.
Қоғамның жарғысы қоғамның заңды тұлға ретіндегі құқықтық мәртебесін
айқындайтын құжат болып табылады. Жұмыс iстеп тұрған акционерлiк қоғамның
акционерлердің жалпы жиналысы уәкілеттік берген тұлға қол қоятын жарғысының
жаңа редакциясын (оған өзгерiстер мен толықтырулар енгiзудi) қоспағанда,
қоғам жарғысына құрылтайшылар (жалғыз құрылтайшы) не оның өкiлдерi (өкiлi)
қол қоюға тиiс. Қоғамның жарғысы, сондай-ақ оған енгiзiлетiн барлық
өзгерiстер мен толықтырулар нотариаттық куәландырылуға тиiс. Қоғамның
жарғысында мыналар:
қоғамның толық және қысқартылған атауы;
қоғамның атқарушы органының орналасқан жері;
қоғамның артықшылықты акцияларымен куәландырылған құқықтар көлемiн қоса
алғанда, акционерлердiң құқықтары туралы мәлiметтер;
қоғамның органдарын құру тәртібі және олардың құзыреті;
қоғам органдарының қызметін ұйымдастыру тәртібі, соның ішінде:
қоғам акционерлерінің жалпы жиналысын және алқалы органдарының отырыстарын
шақыру, әзірлеу және өткізу тәртібі;
қоғам органдарының шешімдер қабылдау тәртібі, соның ішінде шешімдері айқын
басым көпшілік дауыспен қабылдануға тиісті мәселелердің тізбесі;
қоғам акционерлерi мен лауазымды тұлғаларының өз аффилиирленген тұлғалары
туралы ақпаратты беру тәртiбi
қоғам коммерциялық емес ұйым болған жағдайда: қоғамның коммерциялық емес
ұйым екендігін көрсету, дауыс беру рәсімі, дивидендтерді төлемеу туралы
ережелер мен осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заң
актілерінде белгіленген басқа да талаптар;
қоғам қызметінің тоқтатылу талаптары;
қоғамның қызметi туралы ақпаратты жариялау үшiн пайдаланылатын бұқаралық
ақпарат құралын көрсете отырып, қоғамның акционерлеріне оның қызметі туралы
ақпарат беру тәртібі;
осы Заңға және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілеріне сәйкес өзге
де ережелер болуға тиіс.
Барлық мүдделі тұлғалар қоғамның жарғысымен танысуға құқылы. Қоғам
мүдделi тұлғаның талап етуі бойынша оған қоғамның жарғысымен, сонымен бірге
оған кейін енгізілген өзгерістермен және толықтырулармен танысуға мүмкіндік
беруге міндетті. Қоғам акционердің өзіне қоғам жарғысының көшірмесін беру
туралы талабын үш жұмыс күні ішінде орындауға міндетті. Қоғам акционерге
жарғының көшірмесін бергені үшін ақы алуға құқылы, ол көшірме дайындауға,
сондай-ақ жеткізіп беру қажет болған жағдайда оны жеткізуге жұмсалған
шығындардан аспауға тиіс. Қоғам өз қызметін Қазақстан Республикасының
Үкіметі бекіткен Қоғамның үлгі жарғысы негізінде жүзеге асыруға құқылы.
Қоғамның қызметi туралы ақпаратты жариялау үшiн қолданылуы мүмкiн бұқаралық
ақпарат құралдары және оларға қойылатын талаптар уәкiлеттi органның
нормативтiк құқықтық актiлерiнде белгiленеді. [5]
1.2. Қоғамның капитал құрылымы.
Акционерлік қоғамның капиталы - бұл пассивтік операциялары негізінде
қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша өтімділігін
қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастыруға бағытталатын
меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы. Яғни акционерлік қоғамның
капиталы кұрылымына мыналар жатады:
1) меншікті капиталы.
2) заемдық және тартылған қаражаттары.
Акционерлік қоғамның меншікті капиталы - қоғамның қаржылық тұрақтылығын,
коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің
әр түрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты
және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы. Сонымен, қазіргі акционерлік
қоғамдардың меншікті капиталы мынадай баптар құрайды:
• жарғылық капитал;
• резервтік капитал;
• қосымша капиталдар;
•операциялары бойынша тәуекелдерді төмендету мақсатында құрылған қорлар
(резервтер);
• бөлінбеген банк пайдасы.
Акционерлік қоғамның жарғылық капиталы қоғамды заңды тұлға ретінде
міндетті түрде құрылуын және өмір сүруінің экономикалык негізін құрайды.
Жарғылық капиталдың төменгі мөлшері Қазақстан Ұлттық банктің пруденциялық
нормативтерімен реттеліп отырады. Банктің жарғылық капиталы, оның
құрылтайшыларының қосқан жарналары сомасынан тұрады. Қоғамның жарғылық
капиталының ең төменгі мөлшері тиісті қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы Қазақстан Республикасының заңында белгіленген айлық есептік
көрсеткіштің 50000 еселенген мөлшерінде болады. Осы баптың бірінші
бөлігінде қоғамның жарғылық капиталының ең төменгі мөлшері бойынша
белгіленген талаптар өз қызметін инвестициялық жекешелендіру қоры ретінде
жүзеге асыратын қоғамға қолданылмайды. Қоғамның жарғылық капиталы
құрылтайшылардың (жалғыз құрылтайшының) акцияларды олардың нақтылы құны
бойынша және инвесторлардың осы Заңда белгiленген талаптарға сәйкес
айқындалатын орналастыру бағалары бойынша төлеуi арқылы қалыптастырылады
және ол Қазақстан Республикасының ұлттық валютасымен көрсетiледі. Қайта
ұйымдастыру нәтижесiнде құрылған қоғамның жарғылық капиталы осы Заңда
белгiленген талаптарға сәйкес қалыптастырылады. Акцияның құрылтайшылар
алдын ала енгiзетiн төлем мөлшерi қоғамның жарғылық капиталының ең төменгi
мөлшерiнен кем болмауға және оны құрылтайшылар қоғам заңды тұлға ретiнде
мемлекеттiк тiркелген күннен бастап отыз күн iшiнде толық төлеуге тиiс.
Қоғамның жарғылық капиталын ұлғайту қоғамның жарияланған акцияларын
орналастыру арқылы жүзеге асырылады. [1]
Резервтік қор - қоғам қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу
мақсатында кұрылған қаражат қоры. Сондай-ақ, резервтік қор банктің тұрақты
қызмет етуін қамтамасыз етеді. Резервтік кордың шамасы заңды түрде жарғылық
капиталға белгілі бір пайыз мөлшерінде, айталық, 25% мөлшерінде құрылатын
болса, оның мөлшері жарғылық қормен теңескен жағдайда жарғылық капиталға
толығымен аударылады. Резервтік кордың құралуының негізгі көзіне қоғам
пайдасы жатады. Кейде, акционерлік қоғамда пайда болмаған жағдайда
резервтік қор есебінен банктің артықшылығы бар акциялары бойынша пайыздар
төленеді.
Қосымша капиталдар - негізгі кұралдардың тозуына байланысты аударылған
аударымдар есебінен және белгілі мақсатқа бағытталатын пайданы бөлу
нәтижесінде құрылатын қаражаттар.
Арнайы қорлар - негізгі қорларды қайта бағалау негізінде, валюталық
қаражаттарды қайта бағалау қоры, яғни ұлттық валюта мен шетел валюталары
арасындағы айырма нәтижесінде құрылады. Валюталық қаражаттарды қайта
бағалау қоры шетел валютасында жарғылық капиталды қалыптастыру барысында
маңызды. Келесі қорға жекелеген банктік операциялар бойынша тәуекелді
төмендету мақсатында құрылатын арнайы резервтер жатады. Мұндай резервтерге:
несиелік тәуекелді жабуға және бағалы қағаздардың құнсыздануына байланысты
құрылған резервтер жатады. Бөлінбеген пайда - акциялар бойынша дивидентті
төлегеннен кейін және резервтік корға аударғаннан қалған пайданың бөлігін
білдіреді. [2]
Меншікті капиталдың құрамдас бөлігі - акционерлік капитал. Бағалы қағаз
(акция) шығару есебінен құрылған банктің жарғылық капиталын банктің
акционерлік капиталы деп атайды. Акционерлік капитал көлемі акцияны
ұстаушылар - акционерлер қосқан жарналардан құралады. Акционерлік қоғамның
акциясы - банктің жарғылық капиталына үлес қоскандығын куәландыратын және
дивиденд алуға және банкті басқару ісіне араласуға құқық беретін бағалы
кағаз. Акционерлік капитал келесідей түрлерге бөлінеді:
а) меншікті акционерлік капитал, яғни бұл жай және артықшылығы бар
акцияларды сатудан түскен қаражаттардан, үнемделген капитал және бөлінбеген
пайдадан тұрады;
ә) банктік резервтер, яғни алдағы уакыттағы әр түрлі шығындарды жабуға,
дивиденттер төлеуге, қайтарылмаған қарыздың орнын жабуға арналады;
б) банктің ұзақ мерзімді міндеттемесі (ұзақ мерзімді вексельдері,
облигациялары).
Жалпы, акционерлік капиталының құралуы төмендегідей кезеңдерден тұрады:
1.Бағалы қағаздардың проспект эмиссиясын дайындау және оны сараптамадан
өткізу;
2. Бағалы кағаздарды эмиссиялауды тіркеу;
3. Эмитент-банктің бағалы қағаздарын тіркеу;
4. Шығарылатын және орналастырылатын багалы қағаздардың нәтижелерін тіркеу.
Қоғам жай акциялар, не жай және артықшылықты акциялар шығаруға құқылы.
Акциялар құжатсыз нысанда шығарылады. Акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық
нысанында құрылған коммерциялық емес ұйымдардың артықшылықты акциялар
шығаруға құқығы жоқ. Акция бөлінбейді. Егер акция ортақ меншік құқығымен
бірнеше тұлғаға тиесілі болса, олардың бәрі бір акционер деп танылады және
өзінің жалпы өкілі арқылы акциямен куәландырылған құқықтарды пайдаланады.
Егер осы Заңда өзгеше белгіленбесе, акцияның бір түрі оны иеленетін әрбір
акционерге осындай акциялар түрінің басқа иелерімен бірдей көлемде құқықтар
береді. Қазақстан Республикасының заң актілерінде:
1) қоғамның акцияларымен мәмілелер жасасуға;
2) қоғамның бір акционерге тиесілі акцияларының ең көп мөлшеріне;
3) қоғамның акциялары бойынша бір акционерге берілетін ең көп дауыс
санына шектеулер белгіленуі мүмкін.
Қоғам басқа да бағалы қағаздар шығаруға құқылы, оларды шығару,
орналастыру, айналысқа салу және өтеу талаптары мен тәртібі Қазақстан
Республикасының бағалы қағаздар рыногі туралы туралы заңдарымен
белгіленеді. Акциялардың түрлері:
Жай акция дауыс беруге енгізілетін барлық мәселелерді шешкен кезде
акционерге дауыс беру құқығымен акционерлердің жалпы жиналысына қатысу
құқығын, қоғамда таза табыс болған жағдайда дивидендтер, сондай-ақ қоғам
таратылған жағдайда Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген
тәртіппен оның мүлкінің бір бөлігін алу құқығын береді.
Артықшылықты акциялардың меншік иелері - акционерлердің жай акциялардың
меншік иелері - акционерлеріне қарағанда қоғамның жарғысында белгіленіп,
алдын ала айқындалып кепілдік берілген мөлшерде дивидендтер алуға және
қоғам таратылған кезде осы Заңда белгіленген тәртіппен мүліктің бір
бөлігіне басым құқығы бар. Қоғамның артықшылықты акцияларының саны оның
жарияланған акцияларының жалпы санының жиырма бес процентінен аспауға тиіс.
Белгіленген жағдайларды қоспағанда, артықшылықты акция акционерге қоғамды
басқаруға қатысу құқығын бермейді.
Егер:
1) қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы шешімі бойынша артықшылықты
акцияларды иеленуші акционердің құқығын шектеуі мүмкін мәселені қараса.
Шектеу қою үшін орналастырылған (сатып алынғандарын шегере отырып)
артықшылықты акциялардың жалпы санының кемінде үштен екі бөлігі жақтап
дауыс берген жағдайда ғана мұндай мәселе бойынша шешім қабылданды деп
есептеледі;
2) қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы қоғамды қайта ұйымдастыру не
тарату туралы мәселені қараса;
3) артықшылықты акция бойынша дивиденд оны төлеу үшін белгіленген мерзім
өткен күннен бастап үш ай ішінде толық мөлшерінде төленбесе, артықшылықты
акция акционерге қоғамды басқаруға қатысу құқығын береді.
Құрылтай жиналысы (жалғыз құрылтайшының шешімі) немесе акционерлердің жалпы
жиналысы жарғылық капиталды қалыптастыруға және дивидендтер алуға
қатыспайтын бiр "алтын акцияны" енгізуі мүмкін. "Алтын акция" иесінің
акционерлердің жалпы жиналысының, директорлар кеңесі мен атқарушы органның
шешімдеріне қоғам жарғысында белгіленген мәселелер бойынша вето қою құқығы
болады. "Алтын акция" куәландырған вето қою құқығы басқаға берілмеуге тиіс.
Банктің меншікті капиталын ұлғайту жолдарына мыналар жатады:
- банк пайдасы;
- акциялар шығару;
- құрылтайшылар санын арттыру;
- облигациялар шығару жатады.
Ал енді акционерлік қоғам капиталының екінші бөлігі, яғни, тартылған
қаражаттар. Олар өзгелерден алынған ақшалай қаражаттар мен материалдық
құндылықтар. Оларды тартудың негізгі түрлері:
Несие – пайыз төлеу және қайтару шартында уақытша пайдалануға берілетін
ссудалық капитал қозғалысы.
а)Ипотекалық несие - бұл қозғалмайтын мүліктерді (түрған үйді, өндіріс
ғимараттарын, жерді және т.с.с.) кепілге ала отырып, ұзақ мерзімге
берілетін несие.
ә)Онкольдық несие - кредитордың алғашқы талабы бойынша өтелетін қысқа
мерзімді несие;
б)Ломбардтық иесие - тез іске асатын бағалы заттарды немесе
бағалықағаздарды кепілге алып, берілетін несие;
в)Сенім несиесі - банктің сеніміне кірген, төлем қабілеті
жоғары клиенттеге берілетін несие;
г)Рамбурстық несие - шикізаттарды ішке алып кіру және жартылай
фабрикат пен дайын өнімдерді сыртқа шығару тәжірибесінде пайданылатын
несие.
д)Лизингтік несие - құрал-жабдықтарды жалға алумен байланысты берілетін
несие. Лизинг сөзі "to lease" ағылшын етістігінен аударғанда "жалға беру"
дегенді білдіреді. Лизингтің жалға беруден (аренда) айырмашылығы - жалға
беруде екі тарап қатысса: жалға беруші және алушы болса, ал лизингте үш
қатысушысы: лизинг беруші, лизинг алушы және жабдықтаушы болады. Лизинг -
бүл лизинг берушінің (жалға берушінің) өзіне тиесілі құрал-жабдықтарды,
машиналарды, ЭЕМ, ұйымдастыру техникаларды, өндіріске, сауда-саттыққа және
қоймаға арналган құрылғыларды лизинг алушыға (жалгерге) лизингтік төлем
төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға
беру шарты.
1-сурет
Лизингті ұйымдастыру тәртібі
1) құрал-жабдыққа тапсырыс беру;
2) құрал-жабдық үшін төлем;
3) қүрал-жабдықты жеткізу;
4) лизингтік төлемдер.
2-сурет Лизингтік процесс
1. Банк пен лизинг компаниясы арасында несиелік келісімшарт жасалып, несие
беріледі;
2. Лизинт компаниясы алғаннесиені құрал-жабдыкүшін жабдыктаушыға төлейді;
3. Жабдыктаушы лизинг компаниясына кұрал-жабдығын сатады.
4. Лизинг компаниясы мен лизинг алушы кәсіпорын арасында лизингтік
келісімшарт жасалады;
5. Жабдықтаушы құрал-жабдыкпен жабдықтайды;
6. Лизингті алушы кәсіпорын пайдаланғаны үшін лизингтік төлемдер жүргізеді;
7. Лизинг компаниясы несие беруші банкке несие үшін төлемдерін төлейді;
Лизингтің кеңінен таралуының басты себебі - оның қарапайым ссудалардан
келесідей артықшылықтарының болуына байланысты:
• Лизинг көмегімен кепілге беретін мүлкі жоқ, ұсақ кэсіпорындарды
несиелеуге болады. Бұл былай: лизингтік мәміле жасалған мерзім бойына
лизинг объектісі лизингке берушінің меншігінде калады да, лизинг алушы
банкротка ушыраған жағдайда несиелік тәуекел деген болмайды (нақтырақ
айтқанда, несиелік тәуекел бұл сол кұрал-жабдықты жалға алуды жалғастыратын
басқа кәсіпорын іздестіруге кетеді);
• Лизинг 100 %-ға дейін несиелеуді ұсынады, яғни кәсіпорынға қысқа мерзім
ішінде өзінің меншікті капиталын жұмсамай-ақ, жаңа құрал-жабдықты пайдалана
отырып, өнеркәсіптік өнім шығаруға жэне пайда табуға мүмкіндік береді;
• Кәсіпорынға мүлікті ссудаға сатып алғаннан, лизинг бойынша алған қолайлы,
себебі, бұл жерде ол мүлік кепіл ретінде болады.
• Құрал-жабдықтың лизинг берушінің меншігінде болатындығына байланысты,
өнімнің қунына лизингтік төлемдер ғана косылып, мүлікке салынатын салықты
жалға берушінің өзі төлейді. Сөйтіп, лизинг алушы салықтық жеңілдіктер
алады;
• Несие берушінің көзкарасымен карағанда, несиенің мақсатты пайдалануына
ешқандай да қадағалау болмайды.
Лизинг операцияларына тән кемшіліктер мыналар:
• жалға алушы құрал-жабдықтың қалдық құнының жоғарылауынан (әсіресе
инфляциядан) ештеңе ұтпайды;
• ұйымдастырудың күрделілігі;
• лизинг құны ссудаға карағанда жоғары, бірак та ескірген құрал-жабдықтан
туындайтын тәуекелдің лизинг берушінің басында болатынын ұмытпау қажет,
сондықтан да ол осындай шығынның орнын толтыру үшін комиссияны көбірек
алуға тырысады.
Инвестиция - болашақта пайда табу мақсатында қазір белгілі бір кәсіпорынға,
салаға немесе мекемеге салынатын қаражаттай және материалдай көздер.
Фактор сөзі ағылшын тілінен "factor", аударғанда "маклер, делдал" деген
мағынаны білдіреді. Экономикалық жағынан алғанда - бұл делдалдық операция.
Факторинг — жабдықтаушы-клиенттің жабдықтаған тауары мен көрсеткен
қызметтері үшін төленбеген төлем талабын (шот-фактурасын) банкке сатумен
байланысты комиссиондық-делдалдық операция. Банк төленбеген төлем талабының
иесі ретінде, борышқордың несиелік қабілетін тексергенімен де олардың
төленбей қалуына байланысты тәуекелге барады.
3-сурет Факторингті ұйымдастыру сызбасы.
Факторинг операциясына үш тарап қатысады:
1. Факторингтік компания (банктің факторинг бөлімі) - өздерінің
клиенттерінен шот-фактураны сатып алатын арнайы мекеме.
2.Клиент (тауарды жабдықтаушы, несие беруші) - факторинг компаниясымен
келісімшарт жасасушы өнеркәсіптік немесе сауда фирмасы.
3. Кәсіпорын (қарыз алушы) - тауарды сатып алушы - фирма. Факторинг
мәмілесін жүзеге асырудан бүрын толық талдау жұмысы жүргізіледі.
Форфейтинг сөзі француз тілінде "а forfait", аударғанда "кұкықтан бас
тарту" дегенді білдіреді. Форфейтинг - тауарларды жабдықтау немесе
қызметтерді көрсету барысында пайда болатын және алдағы уақыттарда өтелуге
тиісті міндеттемелерді сатып алуды білдіру үшін пайдаланылатын термин.
Форфейтинг қызметі халықаралық сауданы орта мерзімде қаржыландырудың балама
тәсілдеріне жатады. Форфейтинг - бұл форфейтордың, яғни коммерциялық
банктің немесе арнайы компанияның экспортерға импортердің төлеуге тиісті
төлем талабын сатып алуы. Форфейтинг мәмілесінде үш катысушы болады:
1.Экспортер, яғни тауарды орта мерзімді несиеге беруші; 2. Импортер, яғни
тауарды несиеге алушы; 3. Форфейтор, яғни мәмілені қаржыландырушы банк
немесе арнайы ұйым.
4-сурет
Форфейтингті ұйымдастыру сызбасы.
1) мәмілеге қатысушылар арасында келісімшарт жасалады;
2) тауарын несиеге береді;
3)аудармалы вексельді (5-7 жылға) жазып береді;
4) аудармалы вексельді қайта сатады;
5) аудармалы вексельді есепке алып, оның 70%-дай мөлшерінде банк ссуда
береді;
6) мерзімі жеткенде төлеуге ұсынылады;
7) вексель бойынша міндеттемесін өтейді. [3]
1.3. АҚ-ды басқару ерекшелігі.
Акционерлік қоғамның органдары болып мыналар табылады:
1) жоғары орган - акционерлердің жалпы жиналысы (барлық дауыс беретін
акциялары бір акционерге тиесілі қоғамда - сол акционер);
2) басқару органы - директорлар кеңесі;
3) атқарушы орган - алқалы орган немесе атауы қоғамның жарғысында
белгіленетін атқарушы орган қызметін жеке-дара жүзеге асыратын тұлға. Бұрын
мемлекеттiк қызметшi болған және өзінің қызметтік функциялары бойынша қоғам
қызметіне мемлекет тарапынан бақылау мен қадағалау жөнінде өкілеттігі
болған жеке адам осындай өкілеттік тоқтатылған күннен бастап бір жыл
ішінде, дауыс беретін акцияларының кемінде он проценті мемлекетке не ұлттық
басқарушы холдингке тиесілі қоғамның органдарын қоспағанда, осы қоғамның
органына сайлана алмайды.
Акционерлердің жалпы жиналыстары жылдық және кезектен тыс болып
бөлінеді. Қоғам акционерлердің жылдық жалпы жиналысын жыл сайын өткізіп
отыруға міндетті. Акционерлердің өзге жалпы жиналыстары кезектен тыс болып
табылады. Акционерлердің бірінші жалпы жиналысы жарияланған акциялардың
шығарылуы мемлекеттік тіркеуден өткізілгеннен және акцияларды ұстаушылардың
тiзiлiмдер жүйесi жасалғаннан кейін шақырылуы және өткізілуі мүмкін.
Акционерлердің жыл сайынғы жалпы жиналысында:
қоғамның жылдық қаржылық есептілігі бекітіледі;
қоғамның аяқталған қаржы жылы үшін таза кірісін бөлу тәртібі және қоғамның
бір жай акциясына есептелген дивиденд мөлшері айқындалады;
акционерлердің қоғамның және оның лауазымды тұлғаларының іс-әрекетіне
өтініштері және оларды қарау қорытындылары туралы мәселе қаралады.
Директорлар кеңесінің төрағасы директорлар кеңесінің және қоғамның
атқарушы органының мүшелеріне сыйақы беру мөлшері және олардың құрамы
туралы қоғамның акционерлеріне хабарлайды. Акционерлердің жылдық жалпы
жиналысы олар бойынша шешімдер қабылдау акционерлердің жалпы жиналысының
құзыретіне жатқызылған басқа мәселелерді де қарауға құқылы. Акционерлердің
жылдық жалпы жиналысы қаржы жылы аяқталғаннан кейін бес ай ішінде
өткізілуге тиіс. Есепті кезең ішінде қоғамның аудитін аяқтау мүмкін
болмаған жағдайда аталған мерзім үш айға дейін ұзартылған болып саналады.
Барлық дауыс беретін акциялары жалғыз акционерге тиесілі қоғамда
акционерлердің жалпы жиналысы өткізілмейді. Осы Заңда және қоғамның
жарғысында акционерлердің жалпы жиналысының құзыретіне жатқызылған
мәселелер бойынша шешімдерді мұндай акционер жеке-дара қабылдайды және бұл
шешімдер артықшылықты акциялармен куәландырылған құқыққа нұқсан
келтірмейтін және оны шектемейтін жағдайда жазбаша түрде ресімделуге тиіс.
Акционерлердің жалпы жиналысының айрықша құзыретіне мына мәселелер
жатқызылады:
қоғам жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу немесе оны жаңа
редакциясында бекіту;
корпоративтiк басқару кодексiн, сондай-ақ оған енгiзiлетiн өзгерiстер мен
толықтыруларды бекiту;
қоғамды ерікті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz