Мемлекеттік қаржы экономикалық категория ретінде

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Біздің еліміз осынау есею жылдары ішінде кездескен көптеген сынақтарға лайықты шыдамдылық көрсете білді. Одақ ыдырағаннан кейін Қазақстанға тиген басты мұра ауқымы жағынан көз көріп-білмеген жүйелі дағдарыс болды. Біздің еншімізге бәсекеге қабілетсіз экономика, басқарудың ескілікті жүйесі және қол-аяғы құрсаулы мемлекеттік аппарат тиді. Бұл біз бастан өткерген алғашқы ең ауыр да созылмалы дағдарыс болды. Сол кезде бізге қиыншылықтарға төтеп беріп қана қоймай, сонымен бірге макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етіп, ұзақ мерзімді стратегиялық мақсаттар құру үшін негіз қалауға жағдай жасаған бетбұрыстық сипаттағы реформаларды жүргізудің сәті түсті. Реформалардың шапшаңдығының, батылдығы мен тереңдігінің арқасында Қазақстан 1998 жылғы азиялық қаржы дағдарысы туғызған екінші сынақтан да салыстырмалы түрде алғанда ауыртпалықтарсыз өтіп, тез бой түзеп кете алды. Біз одан жап-жақсы сабақ алдық, сөйтіп сол кезден бастап қиын күндерге қаржы қалдыра отырып, елдің қаржылық әлеуетін үнемі нығайтумен болдық. Елдің жалпы алтын-валюта резерві, Ұлттық қордың қаржысын қоса алғанда, 40 миллиард долларға жақындады. Біз мемлекеттік қаржылар мен жеке меншік банк жүйесі сыртқы сілкіністерге тұрақты болуы үшін қолдан келгеннің бәрін жасадық. Және онымыз босқа кеткен жоқ. Екі сынақты бастан өткерген біздің экономикамыз бүгінде АҚШ-тың ипотекалық секторындағы қиыншылықтар салдарынан бүкіл әлемге тараған жаңа дағдарыстың ықпалын сезінуде. Батыстағы кейбір ірі қаржы институттары дефолтқа, тіпті банкротқа ұшыраған жағдайларда, қазақстандық қаржы жүйесі өзін тұрақты әрі тиімді жұмыс істеп тұрған жүйе ретінде көрсете білді. Дегенмен, халықаралық қаржы рыногындағы шиеленісті ахуал қазақстандық банктер үшін сыртқы қорландыру тапшылығын туғызуда. Экономикамыздың тұрақты әрі қарқынды өсуі өндіріс пен тұтыну көлемінің артуына жағдай жасауда. Ол өз кезегінде экономиканың инвестицияларға деген сұранысын ұлғайтады.

Бүтіндей алғанда, дұрыс экономикалық стратегияның, алтын-валюта резервінде жасалған қордың және Ұлттық қордың арқасында біз аса үлкен күш-жігер жұмсамай-ақ әлемдік экономиканың циклдық құлдырауларына қарсы тұрып және жігін жатқызып, ел экономикасының тұрақты өсуін қамтамасыз ете аламыз. Мен бұл мысалдарды елді тұрақты және табандылықпен нығайтудың, оны модернизациялаудағы күш-жігерді босаңсытпаудың қаншалықты маңызды екенін көрсету үшін келтіріп отырмын.

Осы жылдар ішінде біздің негізгі мақсатымыз әлеуметтік бағдарланған экономика құру, азаматтардың экономикалық игілігі болды. Және бізге адам әлеуетін дамытудың тиімді моделін қалыптастырып, өмір сапасының қазақстандық ұлттық стандартының негізін қалауға қол жеткізу мүмкіндігі туды. Бүгінде біз Қазақстан - өзінің азаматтары үшін бойына жауапкершілік алатын, ал олар өз кезегінде өздеріне ортақ құндылықтар мен қоғам мүддесі үшін жауапкершілік жүктейтін мемлекет деп сенімді түрде мәлімдей аламыз. Бұл ел - игілікті өмір құру үшін әркімнің мүмкіндігі бар ел. Бұл ел - бар нәрсенің басында адам, оның білім алуы, денсаулығы мен әлеуметтік қорғалуы тұратын ел. Тек соңғы 10 жылда ғана адам капиталының әлеуетін айқындайтын салаларға - білім беруге, ғылымға, мәдениетке, денсаулық сақтау мен тұрғындарды әлеуметтік қорғауға мемлекеттің шығыны 8, 7 есе өсті. Әлемде әлеуметтік-гуманитарлық саланың даму қарқыны осындай деңгейге көтерілген мемлекеттер өте аз.

Біздің тұрғындарды әлеуметтік қорғау саласындағы табыстарымыз да талассыз. 1997 жылдан бергі кезеңде еңбекақының ең төменгі өлшемі 4, 5 еседен астамға өсті, орташа айлық номиналды еңбекақы 8, 5 мың теңгеден 50 мың 800 теңгеге дейін - 6 есеге жуық артты. Барлық соңғы жылдар бойында орташа еңбекақы деңгейі жөнінен Қазақстан ТМД-да көшбасшы елдердің бірі болып табылады. 2002 жылдан бастап реформалау жүзеге асырылып, бюджет саласы қызметкерлерінің еңбекақысын өсіру үдерісі қалыптасып келеді. Оның деңгейін жүйелі арттырудың арқасында 2009 жылы бюджетшілердің еңбекақысы 2, 5 еседен астамға артты. Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақының орташа көлемі 1998 жылдан бері 3 есеге жуық өсті. Бүгінде 630 мыңдай адам мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы алады. Олар - мүгедектер немесе асыраушысынан айырылған адамдар. Біз зейнетақы жүйесін реформалауды табысты жүргіздік. Базалық зейнетақы төлемдерін есепке алғанда, ең төменгі зейнетақы көлемі 1998 жылдан бері 4, 3 есе, ал зейнетақы төлемдерінің орташа көлемі 3, 3 есе көбейді. 1, 6 миллионнан астам адам мемлекеттік зейнетақыны республикалық бюджеттен алады. 2012 жылға қарай зейнетақының орташа көлемі тағы да 2, 5 есеге ұлғайтылатын болады. Кедейшілік деңгейін төмендету әлеуметтік саясаттың басты бағыттарының бірі болып келді және осылай болып қала береді. 2000 жылдан бері біз кедейшілікпен және жұмыссыздықпен күрестің екі бірдей бағдарламасын табысты жүзеге асырып үлгердік. Қазіргі таңда елімізде табыстары өмір сүру себетінен төмен тұрғындардың үлесі 3, 6 есеге азайды. Кедейшілік шегінен төмен табыстары бар тұрғындардың үлесі 2002 жылғы 8 пайыздан 6 есеге жуық азайып, жалпы тұрғындар санының 1, 4 пайызын құрап отыр. Демографиялық жағдайды жақсарту мәселелеріне де үлкен назар аударылуда. 2003 жылдан бері бала туумен байланысты төленетін бір реттік мемлекеттік жәрдемақы бір айлық есептік көрсеткіштің 15 еселенген көлемінде төленіп келе жатқаны белгілі. Болжам бойынша, 2010 жылы 315 мыңнан астам әйел бала туғаны үшін 35 мың теңге көлеміндегі бір реттік жәрдемақы алмақ. Ұлы Отан соғысының ардагерлері мен мүгедектерін, сондай-ақ оларға теңестірілген адамдарды және тұрғындардың әлжуаз топтарын әлеуметтік қолдау мақсатында оларға арнайы мемлекеттік жәрдемақы төленеді. Республиканың барлық өңірлерінде соғыс ардагерлері мен мүгедектеріне тегін санаторийлік-курорттық емделуге мүмкіндік туғызылады. 2002 жылдан бастап мүгедектерді оңалтудың екінші бағдарламасы табысты жүзеге асырылуда. 2010 жылы 400 мың мүгедекке әлеуметтік төлемдер бойынша 52 миллиард 700 миллион теңге қарастырылса, қосымша әлеуметтік қызметке 11 миллиардтан астам теңге көзделіп отыр. Тұтастай алғанда, 90-шы жылдардың аяғымен

салыстырғанда әлеуметтік қамсыздандыруға шығындар 3 еседен астамға өсті және ол 2010 жылы 545 миллиард теңгеге жетеді. Сіздер қазіргі таңда тарихи отанына оралғысы келетін отандастарын қорғаудың арнайы бағдарламасы аздаған елдерде ғана бар екенін білесіздер. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бері мемлекеттің қолдауымен тұрақты тұру үшін Қазақстанға шамамен 650 мың отандасымыз оралды. Өз беттерінше көшіп келушілерді есептегенде бұл миллион адамнан асады. Қайта қоныстандыру және оралмандарды әлеуметтік қорғау үшін біз жылына 11 миллиард теңге бөлеміз. Оралмандарды бейімдейтін үш арнайы орталық жұмыс істейді. Тағы бір маңызды бағыт тұрғындарды еңбекпен қамтуды жоғарылату саясаты болып табылады. Жыл сайын елімізде шамамен 230 мың жұмыс орны құрылады. Бүгінде бізде тіпті түрлі мамандықтағы білікті жұмысшылар жетіспеушілігі проблемасы туындап отыр. Еліміздің барлық өңірлеріндегі кәсіпорындарда дамыған мемлекеттерде кеңінен қолданылатын қауіпсіздікті басқару мен еңбекті қорғаудың халықаралық стандарттар жүйесі енгізілуде. Осылайша, экономиканың әлеуметтік бағдары қағидатын дәйектілікпен жүзеге асыра отырып, Қазақстан бүгінде әлеуметтік жауапкершілікті мемлекет атағына лайық. Таяу жылдары біз әлеуметтік салада жаңа және бұрынғыдан да жоғары белеске көтерілуге тиіспіз. Біз Қазақстанның бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіретіндігі туралы айтқанда, бұл өзіндік мақсат болып табылмайды. Біз адамдарымыздың өмірін де осындай деңгейде жақсартқанды қалаймыз. Және мен бұған қол жеткізетінімізге сенімдімін. Бірақ біз, барлық қазақстандықтар бұған экономиканың өсімі үшін жанкештілікпен еңбек еткенде ғана қол жеткізе алатынымызды түсінуге тиіспіз. Біз әлеуметтік қажеттіліктерге еңбекпен тапқандарымызды ғана жұмсай аламыз. Және мұны барлығымыздың ескергеніміз жөн.

Экономиканың дамуы көбінесе мемлекеттің қаржы жүйесінің жағдайына байланысты. Мемлекеттің дамуындағы қаржылық, несиелік, бюджеттік қарым-қатынастың рөлі, орны және мәні өте маңызды екені белгілі, себебі жалпы ішкі өнімнің өсу қарқыны, жұмыссыздық пен инфляцияның деңгейі, валюталық курс және басқа да макроэкономикалық көрсеткіштердің оңтайлық деңгейіне жету осы қарым-қатынастардың ахуалына тәуелді.

Қаржы қатынастарының теориясын зерделейтін қаржының мақсаты қаржы категорияларын, ұғымдарын, терминдерін ұғып алуда олардың сыныптамасын әлеуметтік экономикалық процестердегі маңызы мен формасын, орнын біліп алу теориялық және практикалық жағынан қамтамасыз ету; сонымен бірге қаржыны ұйымдастыру нысандарының өзара байланысы мен өзара іс әрекетін және оның қоғамның әлеуметтік экономикалық дамуының нақтылы жағдайларындағы қолданудың әдістерін түсінуге қол жеткізу міндеті болып табылады.

Қазақстанда жүргізіліп отырған бюджеттік реформа бюджетті басқарудағы міндетті қайта бөлуге, бюджет жүйесінің әрбір элементінің: мемлекеттік бюджет, мемлекет субъектілерінің территориялық бюджеттері мен жергілікті бюджеттің рөлі мен маңызын арттыруға бағытталды. Қазақстандық экономиканың жаңа моделін жасау, оның ауыр жағдайы, бюджетаралық қатынастарға байланысты мәселелердің шиеленісе түсуі, тіпті көптеген территорияларға қажетті ең аз мөлшердегі шығынның баланс жасалмауы бюджеттік реттеу жүйесінің өзгеріске түсуі, экономикалық және әлеуметтік процестерге әсер ету тәсілдері мен амалдарын жетілдіруі керек дегенді білдіреді. Сондықтан да мен жүргізген зерттеулер теориялық тұрғыдан да, сонымен қатар оларды практикалық шешу жағынан да өзекті деп санаймыз.

Қазақстандық экономиканың жұмыс істеп кетуінің басты шарты - территориалдық дамуды тиімді реттеумен қамтамасыз ету. Мемлекеттік реттеу субъектілерінің әлеуметтік және экономикалық проблемаларды шешуге байланысты жаңа концептуалдық тәсілі - негізін бюджет құрайтын олардың қаржы потенциалын қалыптастыру механизмін қайта қарау болып табылады. Әлеуметтік - экономикалық жүйені өзгермелі өмірге қарай тұрақтандыру немесе бейімдеуді іске асыруда мемлекеттік бюджеттің негізгі құралға айналатынын жаһандық тәжірибе көрсетіп отыр. Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында көрсетілгендей, нарықтық экономика мемлекет тарапынан тікелей араласуды, нұсқауды көтермейді. Үкіметтің, жергілікті билік органдарының барлық деңгейлерінің бюджеттері, кейбір елдерде бюджеттен тыс қорлар тұтастай мемлекеттік қаржыны құрай отырып, дамыған елдерде шаруашылық механизмінің негізгі бөлігіне айналды. Тек осы тетік арқылы Үкімет өндіру мен бөлу процестеріне әсер ете алады.

Жұмыстың ауқымы мен құрылымы зерттеудің алға қойған мақсаттары мен міндеттеріне қарай белгіленген. Диплом кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиетердің тізімінен тұрады.

Бірінші тарауда қаржының, мемлекеттік қаражының қалыптастырудың теориялық аспектілері: қаржының мәні мен обьективтік қажеттігі, мемлекеттік қаржының ұғымы, маңызы, құрылымы ерекшелігі; екінші тарауда мемлекеттік қаражының мемлекет дамуындағы орны, Алматы қаласының әлеуметтік-экономикалық жағдайна талдау ал үшінші тарауда республикалық және жергілікті бюджет процестерінің мәселелері және оны шешу жолдары қарастырылған.

1 МЕМЛЕКЕТТІК ҚАРЖЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ

1. 1 Қаржының мәні мен объективтік қажеттігі

Қаржы қоғамда нақты өмір сүретін, объективті сипаты мен айрықша қоғамдық арналымы бар өндірістік қатынастарды білдіретін ақшалай қаржы ресурстары мен қорларды жасау және пайдалану процесіндегі экономикалық қатынастарды қамтып көрсететін тарихи қалыптасқан аса маңызды экономикалық категориялардың бірі болып табылады. Ол натуралдық шаруашылықтан жүйелі тауар-ақша айырбасына көшу жағдайында пайда болып, дамыды және мемлекеттің және оның ресурстарға қажеттіліктерінің дамуымен тығыз байланысты болды.

Бүгінде қаржы терминін күнделікті қолданысқа енгізген авторды атау қиын. Бұл терминнің авторлығын 1577 жылы "Республика туралы алты кітап" деген жүмысын бастырып шығарған француз ғалымы Ж. Боденге қалдыруға болады.

Қаржы туралы жұмыстың ("Афин республикасының кірістері туралы") алғашқы авторы Ксенофонт (б. э. д. 430-365 жж. ) болды.

Аристотельдің (б. э. д. 384-322 жж. ) қаржы саласындағы көзқарасы оның "Афиннің мемлекеттік құрылысы" атты жұмысында баяндалған.

Қаржының мәні, оның даму зандылықтары, тауар-ақша қатынастарын қамту сферасы мен қоғамдық ұдайы өндіріс процесіңдегі рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады [11, 6-10 ] .

Түрлі қоғамдық-экономикалық формациялар қаржысының айырмашылығы негізінен мына себептерге байланысты:

әр түрлі қоғамдық формацияға қоғамның өзіне меншікті таптық құрылымы сай келеді. Сонымен бірге қаржы ұлттық табысты мемлекеттің пайдасына қайта бөлуді ұйымдастыра отырып, оны бөлудің қатынастарын есепке алады;
кез келген қоғамдық-экономикалық формацияларда қаржы билеуші таптың мүдделерін қорғайтын мемлекеттің мақсаттары мен міндеттеріне бағынады;
өндірістің жаңа әдісі шаруашылық қатынастардың жаңа жүйесін тудырады. Мәселен, құл иеленуші және феодалдық формацияларға натуралдық қатынастар сәйкес келсе, мемлекет табысының қалыптасуы да көбінесе натуралдық сипатта болды, Капиталистік шаруашьшық тауар-ақша шаруашылығы болып табылады. Тиісінше мемлекеттің табысы да ақша нысанында қалыптасады;
егер мемлекет басқару органы ретінде қалыптасқан өндірістік қатынастардың ұдайы өңдірісі мен таптық құрылыстың міндеттеріне қызмет ететін болса, оңда бұл міндеттерге қаржы да қызмет етеді.

Құн категорияларының жүйесінде қаржы белгілі орын алады және өзінің ішкі ерекшеліктерімен, сонымен бірге ұдайы өндірістегі өзгешілік рөлімен айқындалады. Қаржының құндық бөлу стадиясыңда жұмыс істейтін басқа экономикалық категориялардан - кредиттен, жалақынан және бағадан айтарлықтай айырмашылығы бар.

Қаржының пайда болуының бастапқы шарты ақша қатынастарымен ортақтастырылған тауар өндірісі болып есептеледі.

Тауар өндірісінің негізі тауар өндірушілердің экономикалық оқшауланушылығын шарттастыратын қоғамдық еңбек бөлінісі болып табылады. Олардың әрқайсысы өндірістің материалдық-заттай факторларының айырмашылығы, олардың әр түрлі деңгейі жағдайында өнім жасайды, ал сол себепті тіпті ұқсас тауарлар нақтылы және затталынған еңбектің әр түрлі шығындарымен өндіріледі. Бұл теңсіздіктің салдарынан шығындар мен еңбек нәтижелерін өлшеудің қажырлы еңбектің және жұмсалынған күш-жігерге баламалы тұтынудың өлшемін ескере алатын айрықша механизмнің объективті қажеттігі туады.

Ұдайы өндіріс процесінің үздіксіз жалғасып жататын белгілі өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну стадиялары оның қатысушылары арасында тауар қатынастарының болуын айқындайды, өйткені өңдірілген өнімдер сатыпалу-сатуға жататын тауарлар ретінде болады: өнім оны тұтынудан бұрын айырбастау және бөлу стадияларынан өтеді. Сонымен бірге материалдық өндіріс қатысушыларының ғана емес, қоғамдық қатынастардың барлық қатысушыларының қажеттіліктері мен мүдделері қанағаттандырылуы тиіс. Осыған орай олар мамандандырылған еңбектің, орындалатын қызметтердің нәтижелерімен, әр түрлі өндірілетін игіліктермен олардың саны мен сапасына сәйкес айырбасталуы тиіс. Тек өңдірілген еңбек өнімдері айырбасталғанда, оларды белгілі бір ақшалай баламамен өткізгенде өндірушілердің ақшалай түсімі жасалады. Жасалынған игіліктер мен құндылықтарды өлшеу құн өлшемі мен жалпыга ортақ балама ретіндегі ақшаның көмегімен жүзеге асады. Сондықтан материалдық және материалдық емес игіліклер, қызметтердің өндірілген массасы - қоғамдық өнімнің - натуралдық-заттай көрінісімен бірге оның ақшалай көрінісі де болады. Қозғалыстың құндық нысаны натуралдық-заттай нысандағы өнімнің қозғалысын ортақтастыратын белгілі бір ақша қорларын тудырады. Басқаша айтқанда, өнімнің өндірістен тұтынуға өтуі тек тиісті ақша қорларын жасау, бөлу және пайдалану арқылы болады. Осы кезде пайда болатын ақша, экономикалық қатынастар қаржының ұғымын құрады. Қаржы тауар қатынастарынан тыс өмір суре алмайды [13, 15-20 ] .

Қоғамдық өнімнің нақтылы іске асырылуының екі нысанының болуы қоғамдық өндірістің әрбір қатысушыларының қажеттіліктеріне сәйкес оны түпкілікті тұтынуға жеткізуге мүмкіндік береді. Бұл үшін құндық категориялар - ақша, баға, қаржы, еңбекақы, кредит және басқалары пайдаланылады.

Қаржы ғылыми ұғым ретінде қоғамдық өмірде сан алуан нысандарда пайда болатын қызметтермен ассоциацияланады және міндетті түрде ақша қатынастарының қозғалысымен қосарлана жүреді.

Экономикалық өмірде қаржының сыртқы көрінісі қоғамдық өндірістегі әр түрлі қатысушылар қаражаттарының қозғалысы түрінде болып жатады. Құбылыстар бетінде бұл қозғалыс ақшалай соманы шаруашылық жүргізуші субъектілердің бір-бірімен қолма-қол ақшасыз жасасатын есеп айырысулары; негізгі капиталға жұмсалатын амортизациялық соманы есептеу; табысты (пайданы) бөлу және кәсіпорындарда, фирмаларда ішкішаруашылық арналымның қорларын қалыптастыру; мемлекеттік бюджеттің кірістеріне салық төлемдерін аудару; қайырымдылық қорларына қаражат төлеу; экспортталатын тауарлар үшін кеден баждарын төлеу және тағы басқа операциялар қолма-қол ақшасыз немесе қолма-қол ақшамен есеп айырысу түрінде бір иеленушіден басқа иеленушіге беруі болып табылады. Осының барлығында және осыған ұқсас қаржы операцияларында ақша қатынастарының қозғалысы болып жатады.

"Қаржы" ұғымы ақша нысаныңдағы қоғамдық бөлумен байланысты болатын экономикалық қатынастардың кең ауқымын қамтиды. Тауар-ақша қатынастарының жалпы қамтуындағы сипатқа ие болып отырған нарықтық экономика жағдайында қаржы нақтылы және үздіксіз болып жататын ақша айналымын - ақша ағынын бейнелеп көрсетеді.

Қаржы - ақша қатынастарының жиынтығы, олардың ажырағысыз бөлігі, ол әрқашан экономикалық жүйе шеңберіндегі қоғамдық ұдайы өндірістің түрлі субъектілері арасындағы бүкіл ақша қатынастарын емес, тек айырықша ақша қатынастарын білдіреді, сондықтан оның рөлі мен маңызы экономикалық қатынастарда ақша қатынастарының қаңдай орын алатындығына байланысты.

Жалпы қоғамдық өнім мен ұлттық табысты жасау, бөлу және қайта бөлу процесінде қалыптаса отырып, қаржы қоғамның түпкілікті пайдалануға жіберілетін материалдық ресурстар бөлігінің ақшалай тұлғалануы болып табылады. Қаржының басты белгілерінің бірі-оның тұлғалануының ақша нысаны және ақшаның нақтылы қозғалысымен қаржы қатынастарының бейнеленуі. Демек, қаржы қатынастарының пайда болуы өзі жайында әрқашан ақшаның нақтылы қозғалысымен аңғартып отырады.

Алайда қаржы ақша қатынастарының бүкіл сферасын қамтиды деп санау дұрыс болмас еді. Ақша қатынастары ішінен тек олар арқылы мемлекеттің, оның аумақтық бөлімшелерінің, сондай-ақ шаруашылық жүргізуші субъектілердің жасалатын ақша қорлары бұл қатынастардың мазмұны болып табылады. Ақша қатынастары жалпы алғанда қаржыдан кең. Қаржы тек ақша қорларының, атап айтқанда табыстар мен қорланымдардың қозғалысымен байланысты болатын ақша қатынастарын ғана қамтиды. Басқа ақша қатынастары қаржы шеңберінен шығып кетеді. Қаржы қатынастарының жиынтығына, мысалы, шығындардың барлық түрлерін ақшалай есепке алу мен бақылау жасау, өндірілген өнімді ақша нысанында өлшеу, өзіндік құнды калькуляциялау және өнімнің бағасын анықтау, ақшалай түсімді есепке алу мен сақтау, ақша айналысын реттеу және басқалары кірмейді. Сауда жүйесі арқылы тауарларды сатып алу және сату кезінде пайда болатын ақша қатынастарын да қаржыға жатқызуға болмайды. Себебі мемлекет бұл жерде ақша қатынастарын азаматтық-құқықтық әдіспен реттеп отырады. Ақша қатынастарымен бірігіп кеткен субъектілердің бұл әдіске тән өзгеше нышан болып табылады. Сонымен бірге қалыптасатын ақша қатынастарының өзіндік қаржылық емес өзгешелігі болады. Кез келген ақша қатынастары қаржы қатынастарын білдіре бермейді.

Қаржының ақшадан мазмұны жағынан да, функциялары жағынан да айырмашылығы бар. Ақша-бұл ең алдымен ассоциацияландырылған өндірушілердің еңбек шығындары өлшенетін жалпыға ортақ балама, ал қаржы - жалпы ішкі өнім мен ұлттық табысты бөлудің және қайта бөлудің экономикалық тетігі, ақша қорларын жасау мен пайдалануға бақылау жасаудың құралы. Ол өндіруге, бөлуге және тұтынуга ықпал жасайды және объективті сипатта болады.

Ұдайы өндіріс процесінің түрлі стадияларында жеке экономикалық категориялардың қатысу дәрежесі бірдей емес.

Ақшаның нақтылы қозғалысы ұдайы өндіріс процесінің екінші және үшінші стадияларында - бөлуде және айырбастауда болады.

Екінші стадияда ақша нысанындағы құнның қозғалысы тауарлардың қозғалысынан оқшауланады және оның шеттелуімен немесе құнның әр бөлігінің мақсатты оқшаулануымен сипатталады. Үшінші стадияда болінген кұн тауар нысанына айырбасталады. Бұл жерде құнның өзінің шегтетілуі болмайды. Сөйтіп, ұдайы өндірістің екінші стадиясында құнның ақша нысанының бір жақты қозғалысының орны болады, ал үшінші стадияда құндардың екі жақты қозғалысы болады, оның бірі ақша нысанында, ал басқасы тауар нысанында болады.

Ұдайы өндіріс процесінің өндіру мен тұтыну стадияларында мұндай қозғалыстың болмауы олардың қаржының пайда болуының орны еместігін дәлелдейді. Бөлінген құн тауар нысанымен айырбасталатын, яғни сатып алу - сату актілері жасалатын айырбастауда да қаржыға орын жоқ. Ұдайы өндіріс процесінің құн стадиясында тек баға құралын қажет ететін өнбойы жасалатын айырбас операциялары болып жататындықтан, мұнда басқа экономикалық категорияның механизмі - баға жұмыс істейді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.