Төменгі жанақорған учаскесіндегі доломитті ашық әдіспен өндірудің қоршаған ортаға әсерін бағалау

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. «Төменгі Жанақорған учаскесіндегі доломитті ашық әдіспен өндірудің қоршаған ортаға әсерін бағалау» жобасы, өндірістік обьектілердегі кәсіпорындардың қызмет нәтижесінің қоршаған ортаға потенциалды әсерінің бағасына анализ жасауды қамтиды.

Қоршаған ортаға әсерді бағалауды жүргізудің мақсаты табиғи ортаның жағдайын оқып білу, қоршаған ортаға әсер ететін тұрмыстық және т. б. обьекттердің масштабын, деңгейін, сипаттамасын және осы әсерлердің салдарын анықтау болып табылады.

Қоршаған ортаға әсерді бағалау жобасы, жағымсыз әсерлерді тудыруы мүмкін тұрмыстық және басқа да жобаны іске асырудағы шешімдерді қабылдауға, экологиялық салдарды бағалауға және де қоршаған ортаға зиянды әсерлер мөлшерін азайтып, шектеуге мүмкіндік береді.

Қоршаған ортаға әсерді бағалау келесідей бөлімдерді қамтиды:

• Атмосфераны, гидросфераны, литосфераны, флора мен фаунаны, қоғамдық сфераны қоса алғандағы, қоршаған орта жағдайының заманауи сипаттамасын қамтиды;
• Антропогендік факторлар нәтижесінде туындаған, қоршаған орта негізгі ластаушыларына деңгейі бойынша приоритетті анализ жасау;
• Қоршаған ортаға әсер ететін антропогендік ықпалдарды азайту мақсатындағы табиғатты қорғау іс шаралары;
• Қоршаған ортаның мониторингін ұйымдастырудағы ұсыныстар;
• Кәсіпорындардың өндірістік обьектілеріндегі экологиялық тәуекелге баға беру;
• Қоршаған ортаға әсердің экологиялық салдарларына түсінік.

1. Қоршаған ортаға әсерді бағалау, төменде көрсетілген негізгі документтердің талаптарына сай жасалады. Олар:

• Қазақстан Республикасының экологиялық кодексі (№212-3 ҚРЗ 09. 01. 2007ж. )
• Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау министрінің бекіткен бұйрығына сай «Қоршаған ортаға жоспарлы, жоспардан тыс тұрмыстық және басқа да іс әрекеттен туындаған әсерге баға беру туралы инструкция» (28. 06. 2007, №204-п)
• Биоресурстарға әсерді бағалауда қолданылатын ұсыныстар (Минэкобиоресурс ҚР, 23. 08. 1996)
• Қазақстан республикасының заңды және нормативтік күші бар құжаттары.

Бұл аймақта ҚОӘБ-ті жасауда ресми материалдар, Қызылорда облысында алдан-ала жүргізілген зерттеу жұмыстарының қорытындылары және ғылыми әдебиеттер қолданылды.

Қоршаған ортадағы әсерді бағалау Қазақстан Республикасының заңына сай талаптарына және қоршаған ортаны қорғау аумағындағы нормативтік актілер негізінде жүргізілді [1] .

“ҚазПром-Қызылорда” компаниясы “ҚазПром-Неруд” Консорциумының құрамына кіреді.

Консорциум құрылымы:

• ЖШС “Шалхия-Неруд Компаниясы”
• ЖШС “ҚазПром-Қызылорда Компаниясы”
• ЖШС “Жанақорған-Неруд материалдар Компаниясы”
• ЖШС “Павлодар-Неруд Компаниясы”

2. Жобаланушы жобаға қысқаша сипаттама

2. 1. Ауданға жалпы сипаттама

Нысан, яғни төменгі Жанақорғандағы доломит кен орнының орналасқан аймағы, Қызылорда облысы Жанақорған ауданынан солтүстік батысқа қарай 18 км қашықтықта орналасқан.

Өндіру алаңының географиялық кординаты келесідей: Гринвич бойынша 44º00´ солтүстік ендікте, 67º26´ шығыста. Облыс орталығы Қызылорда қаласынан, өндіріс алаңы 200км қашықтықта орналасқан. Жақын орналасқан елді мекен Шалхия кенті, өндіріс алаңынан 5км қашықтықты орналасқан.

Өндіру алаңы орналасқан аудан жазықтық депрессиясына сай келеді. Ол дегеніміз, бұл алаң солтүстік шығысында Қаратау мен оңтүстігінде Қызылқұм жерінің аралығында орналасқан. Яғни біркелкі тегіс емес.

Экономикалық жағынан аудан ауыл шаруашылығымен, оның ішінде мал шаруашылығымен айналысады. 20 км қашықтықта Сырдария өзенінің жағалауында егін шаруашылығы бет алған. Мысалы, күріш өсіру, мақта өсіру, т. б. дақылдар.

Жергілікті құрылыс материалы ретінде әктастар, доломиттер, кірпіш, құм, грави кеңінен өндіріліп, қолданылады. Ауданды энергиямен «Южказэнерго» энергожелісі қамтамасыз етеді. Жанармай ресурсы, құрылыста қолданылатын орманды жерлер жоқ. Олар республиканың басқа региондарынан жеткізіледі.

Өндіру алаңына ең жақын орналасқан елді мекен Жанақорған. Жанақорғанда тамақ өнеркәсібімен айналысатын бірнеше ұсақ мекемелер бар. Соңғы жылдары Жанақорғанда құрылыс материалдар өндірісі қарқынды даму үстінде. Мысалы, кірпіш заводы. Ауданда тұздың едәуір көп мөлшері бар. Тек бір Бугадтайлы өзенінің өзінде тұздың 4 млн. тонна қоры бар [2] .

Доломит өндіру алаңының картасы 3-суретте көрсетілген:

3-сурет. Доломит қазба орнының орналасқан жерінің картасы

2. 2. Тау жұмыстарының сипаттамасы

Төменгі Жанақорған бөлігіндегі доломит өндіру алаңын, оның құрылымын, сапасын зерттеп, геологиялық және тау техникалық анализ қорытындысынан және жасалған есептеулерден келесіні тұжырымнан және 1-кестеден көруге болады:

• Өнімнің төзімділігін, күштілігін, сапасын, көлемін зерттеп, ТКЗ классификациясына сүйеніп өндіріс алаңын 1 группаға жатқызуға болады;
• Обьект масштабы және сапасы жағынан, бағалау кондициясының талаптарына сай «орташа» алаңдарға сай келеді.

1-кесте Эксплуатациялаудың таутехникалық шарттарының сипаттамасы

Геологиялық және тау техникалық шарттар бойынша доломиттің шығыс жатық құлау бұрышымен оңтүстiк қабаттық жатуы болады. Жалпы алғанда доломиттердiң туған жерiнiң жаруының шарттары қолайлы. Қазба орны орналасқан жазықтың біркелкі еместігіне қарамастан, ол жерде доломит өндірумен қатар таулы дайындық жұмыстары жүргізіледі. Қазба орнын ашу және эксплуатация жасау бөлігі А категориясына жатады. Қазба жұмыстары циклді технологиялық транспорттармен қатар, бұрғылау және жарылыс жасау жүйелерімен жүргізіледі. Орналастырудың, жару жұмыстарының жыныстардың ашылған жерлерiне байланысты болмашы көлеммен қайырмаларда, карьер өрiсiнiң шектерiне тау қарсылық бiлдiрудi шекарада ескерiледi [5] .

Эксковатормен өңделетін кертпештің (уклон) биіктігі 5-10м құрайды, кертпештің қиябет бұрышы 80º, енбенің ені 14метрден кем емес.

Өнімді алудың технологиялық сұлбасы:

• бұрғылап ату жұмыстары
• пайдалы қазбаны бөліп алу
• таулы массаны тиеу
• тұтынушыларға тасымалдау

2. 3. Доломиттін физико-химиялық қасиеттері

3-сурет. Доломиттің сыртқы көрінісі

Доломитті құрылыс материалы және әр түрлі бетон маркаларын толықтырушы деп анықтайтын факторлар томендегідей: құрамында балшықтың, саздың болуы, шаң, кремнезем ерітіндісі, мықтылығы, суыққа төзімділігі және физико-механикалық құрамына байланысты.

Төменгі Жанақорған участогіндегі қазба орнында келесідей сынама жұмыстары жүргізілді:

• физико-механикалық және шлиф дайындауға қолданылатын іріктеменің сынамасы.
• Толық физико-механикалық төзімділігін анықтайтын іріктеме сынамасы.
• Химиялық анализ жасау үшін іріктеме.
• Бетон жасауға қолданылатын қиыршық тастың лабораториялық-технологиялық сынамасы.
• Қиыршық тастың жарамдылығын анықтайтын сынама.
• Канав және карьерлерден алынған 10x10x10см монолит іріктемесі.
• 30x30x30см өлшемдегі монолит іріктемесі.

Зерттеулер 2-кестеде көрсетілгендей құрылыс үшін табиғи тастан қиыршық тас алу (ГОСТ 8267-64), ауыр бетон толтырғыштары (ГОСТ 10268-62), жол бетондары (ГОСТ 8424-63), асфальтбетон қоспалары (ГОСТ 9128-59) талаптарына сай жүргізілді.

Зерттеулер нәтижесі бойынша (3-кесте) доломиттің мықтылығы 504 пен 3206 кг/см² аралығында өзгереді. (ГОСТ бойынша ол 300-800кг/см² аралығында болу керек) . Зерттелген 97 үлгінің ішінен тек 4 үлгі ғана 504-800кг/см² аралыңында мықты болып шықты. Доломиттің көлемдік салмағы - 2, 67 дан 2, 85 г/см³, ал удельді 2, 80-2, 89 г/см³ құрады. ( ГОСТ бойынша олар 2, 6 г/см³ және 2, 80 г/см³-ден кем болмау керек) [4, 5] .

Суды сіңіру қабілеті төмен көрсеткішті көрсетті және 0, 09 бен 1, 79% аралығында өзгеріп отырады (Ал талапқа сай бұл көрсеткіш 10% аспау керек) .

2-кесте . Табиғи тастан алынған қиыршық тасқа талаптар

3-кесте. Зерттеулер нәтижесі бойынша доломиттің қасиеттері

Химиялық құрамы жағынан доломит түрлері 1 туысқа біріктіріледі. Құрамындағы қоспалар нормаға сай. Мұндай доломит түрлері, яғни физико-механикалық жағынан, «1200» маркалы қиыршықтас жасауда, 400-600 маркалы бетон жасауда қолданылады. Сонымен қатар, қиыршық тастар ыстық, жылы асфальт бетон өндірісінде және 400 маркалы бетон жасауда кеңінен қолданылады [5] .

Тәжірибелік бөлім

3. Штат жағдайындағы табиғи қоршаған ортаға әсерді

бағалаудың әдістемесі

Қоршаған ортаға әсерді бағалау жүргізу қиын жоба болып табылады. Себебі, әр түрлі зерттеу сфераларынан көптеген факторлар қарау қажет. Сонымен қатар, барлық мінездемелерге дәл анализ жасап, оған сандық баға беру қажет. Бұл жағдайда қолданылатын әдіс экспертті бағалау әдісі. Бұл әдіс баллдық бағалау системасына негізделген. Мұнда бағалаудың 5 деңгейі қолданылады.

Төмендегі кестеде бағалау критерилері көрсетілген.

Әсердің кеңістіктегі параметрлері, технологиялық шешімдерге анализ жасау, қоршаған ортаның ластануының таралу аймағын математикалық модель арқылы және экспертті бағалауға негізделіп анықталады. Кестеде көрсетілген пронстрансті масштабты бөлімдер әсер етудің таралу аймағына сүйеніп бөлінген.

Ал әсер етудің уақытша параметрі табиғи ортаның жеке компоненттеріне техникалық анализ жасау арқылы, аналитикалық және экспертті бағалау арқылы жүргізіледі. Мұнда бағалаудың 5 категориясы бар.

Әсердің интенсивтілігі де баллдық жүйеге сүйенеді.

Қоршаған ортаның жеке элементi қызметiнiң әсерiнiң маңыздылығын анықтау үшiн, әсердiң көрсеткiштерiнiң қоршаған ортаның осы компонентi үшiн комплекстелуі орындалады. Әсердiң кешендi баллы аудан бойынша әсердiң көрсеткiштерiнiң баллдарының көбейтуi жолымен анықталады, әр уақытта және қарқын. Әсердiң маңыздылығы бес градация бойынша анықталады. Интегралды бағаның градациялары төмендегі кестеде көрсетілген.

Штаттық жұмыс тәртiбiндегi қоршаған ортаға өндiрiстiк обьектінің әсерiнiң кешендi бағасының нәтижелерi кестелiк формаларда көрiнедi. Қызметтер әрбiр түр үшiн негiзгi технологиялық үдерiстермен анықталады. Әрбiр процесс үшiн көздер және әсердiң факторлары анықталады. Әсерлер кiшiрейту бойынша табиғи ортаны қорғау шараларының есепке алуымен не бiр табиғи ортаға, және бұл әсерлер күтiлетiн зардаптарға анықталған интегралды баға берiледi. Көлденең графтарда көздер және әсердiң факторы оған сәйкес қызмет түрлерiнiң тiзiмi, табиғи орталардың тiзiмi тiгiнен берiлген матрица нәтижеде пайда болады. Бұл графтардың қиылысуында интегралды бағаның көрсеткiшi көрінеді. (төтенше, жоғары, орташа, төмен, қарапайым) [6] .

4-кесте. Әсердiң масштабтарының шкаласы және экологиялық зардаптардың градациясы

5-кесте. Штаттық тәртiптегi қоршаған ортаға әсердiң бағасының матрицасы

4. Атмосфералық ауаға әсердiң бағасы

4. 1. Климатқа сипаттама

Аудан климаты шұғыл континентті-құрғақ, жазы ыстық, қысы суық. Ең суық айдың (қаңтар) орташа температурасы - 6, 9ºC. Ең ыстық айдың (шілде) орташа температурасы + 34ºC . Қар жамылғысы әлсіз, тез ерігіш.

Ауданға тән климатық ерекшелігі - солтүстік-шығыс бағытында жиі соғып тұратын жылдамдығы 5 м/с болатын жел [4-сурет, 6-кесте] .

Жылдық жауын шашын мөлшері 75, 5 мм - ден 136 мм - ге дейін. Көп мөлшері күз-қыс айларында түсетін жауын-шашын. Жаз айында сирек, қысқа ақ жауындар кездеседі. Бұл территория жартылай шөлейт зонасында орналасқан. Аудандағы негізгі су артериясы - Сырдария өзені, қазба орнынан 30-35 км қашықтықта, оңтүстік - батысқа қарай ағып жатыр. Доломит кен орнынан оңтүстік - шығысқа қарай 11 км қашықтықта, ауыз-су және техникалық сумен қамтамасыз ететін бұлақ бар [2, 3] .

4-сурет - Жылдық жел мөлшері

6-кесте. Атмосферадағы климаттық, метеорологиялық шарттар және коэффициенттер, қоқыстайтын заттардың ыдырауының анықтайтын шарттар мiнездемесі

4. 1. 1 Зиянды қоспалардың ыдырау үшiн қолайсыз жағдайды анықтайтын метеорологиялық ерекшелiктер

Ортаның метеорологиялық жағдайы атмосфералық ауаға түскен зиянды қоспалардың ыдырауына қолайлылық жасайды. Атмосферадағы зиянды қоспаларды ыдыратуға ықпал ететін ең үлкен ластайтын заттардың таратуына желдiң және температуралық тәртiптердің, бұдан басқа үлкен ықпалда болатын мұндай жылдық құбылыстар және физикалық факторлар: тұмандар, тұнбалық және күн радиацияның тәртiбi әсер болады.

Тұман тамшылары, және де осы маңай астына төселген бетғана емес, ауаның жоғары жатқан өте кiр басқан жiктерiнен де қоспаларды қылғиды. Қоспаларды шоғырландыру бұл себептен тұманның жiгiнде жинақталады және оның үстiнде азаяды. Желдер қоспалардың атмосферасында тасымалдауына және ыдыратуға маңызды ықпалы тигізеді, әсiресе әлсiз желдер.

Егер, бұл шарттарда инверсиялар байқалса, уақыт дегенмен бұл өте ысытылған лақтыруларды көтеру едәуiр үлкеедi, олар бытырайтын атмосфераның қабатында "потолок" қоспаларын шоғырланады. Зерттеліп отырған аудандағы ауа райының құрғақшылығынан атмосферадағы тұнбалардың арқасында, өздiгiнен тазартуға мүмкiндiк туғызбайды.

Күн радиация атмосферадағы фотохимиялық реакциялары және көз лақтыруларынан атмосфера қолға түсетiн бастапқы затқа қарағанда жиi улағыштық қасиеттерден астам ие болатын әр түрлi екiншi өнiмдердiң құрастыруын ескертедi.

Сайып келгенде, Қызылорда облысы аумағының климаттық шарттарының жиынтығы: желдiң тәртiбi, желсiздiк, тұман, температуралық инверсиялар және тағы басқалар, өздiгiнен тазартуға атмосфераның қабiлеттiлiгiн анықтайды [16, 28] .

4. 2. Ауа ортасының қазiргi күйiнiң сипаттамасы

Зерттеліп отырған территорияның ауа ортасының қазіргі жағдайын білу үшін, 2010 жылы осы телімде жүргізілген мониторингтік зерттеулер қорытындысы пайдаланылды.

Ауа атмосферасын зерттеу жұмыстары Төменгі Жанақорған участогінің санитарлы-қорғалған аумағында жүргізілді.

Алынған кен пробаларына “Aspan Tau Ltd” ЖШС экологиялық аналитикалық лабораториясында 2010жылы 01 сәуірде жүргізілді.

Зиянды заттардың сипаттамасын білу үшін төмендегідей заттардың үлгілері алынды:

• органикалық емес шаң
• көміртегі оксиді
• азот оксиді
• күкірт оксиді
• көмірсутектер

Зерттеу қорытындысы 5-суретте көрсетілген.

Органикалық емес Көміртегі Азот Күкірт

шаң оксиді диоксиді диоксиді

- СЗЗ шекарасындағы, мг/м ³ - ШРК, мг/м ³

5-сурет. Зерттеу обьектісіндегі зиянды заттардың концентрациясы

4. 3. Атмосфераға шығатын ластағыш заттардың негізгі көздері

Карьердегі ауа алабының негізгі ластағыш көздері, олар: технологиялық құрылғылар, спецтехникалар және автотранспорт т. б.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс