Еуропа мен Қазақстан арасындағы туристік алмасуды дамытудың болашағы
КІРІСПЕ 3
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 5
1.1 Туризм халықаралық қатынастар нысаны ретінде 5
1.2 Туризм индустриясының қазіргі жағдайын зерттеу 10
1.3 Халықаралық туризмді дамыту факторлары 13
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДЫ ТАЛДАУ 17
2.1 Қазақстанда халықаралық туризмнің қазіргі жағдайы 17
2.2 Халықаралық туризм халықаралық қатынастар жүйесінде Қазақстанның интеграциясы факторы ретінде 25
2.3 Франция мысалында Батыс Еуропаға турларды ұйымдастыру 34
3 ЕУРОПА МЕН ҚАЗАҚСТАН АРАСЫНДАҒЫ ТУРИСТІК АЛМАСУДЫ ДАМЫТУДЫҢ БОЛАШАҒЫ 45
3.1 Қазақстанда халықаралық туризмді дамытудың болашағы 45
3.2 Халықаралық турларды ұйымдастыру және жоспарлау 57
ҚОРЫТЫНДЫ 66
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ 68
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 5
1.1 Туризм халықаралық қатынастар нысаны ретінде 5
1.2 Туризм индустриясының қазіргі жағдайын зерттеу 10
1.3 Халықаралық туризмді дамыту факторлары 13
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДЫ ТАЛДАУ 17
2.1 Қазақстанда халықаралық туризмнің қазіргі жағдайы 17
2.2 Халықаралық туризм халықаралық қатынастар жүйесінде Қазақстанның интеграциясы факторы ретінде 25
2.3 Франция мысалында Батыс Еуропаға турларды ұйымдастыру 34
3 ЕУРОПА МЕН ҚАЗАҚСТАН АРАСЫНДАҒЫ ТУРИСТІК АЛМАСУДЫ ДАМЫТУДЫҢ БОЛАШАҒЫ 45
3.1 Қазақстанда халықаралық туризмді дамытудың болашағы 45
3.2 Халықаралық турларды ұйымдастыру және жоспарлау 57
ҚОРЫТЫНДЫ 66
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ 68
Тақырыпты зерттеу өзектілігі. Туризм – әлемдік экономикадағы ең жоғары тиімді және қарқынды өсіп келе жатқан салалардың бірі. Инвестициялардың жалпы көлемінің шамамен 7%, әлемдік тұтынушылық шығындардың 10% және қызмет көрсету әлемдік сауданың үштен бірі туризм индустриясы үлесіне тиеді. Саяхат және туризм Дүниежүзілік кеңесінің (World Travel және туризм кеңесі) мәліметтері бойынша ғаламдық туристік индустриясы қазіргі уақытта шамамен жылына 7 трлн. долл. тауарлар мен қызметтерді шығарады және болжамға сәйкес алдағы 10 жылда, өнеркәсіп өндірісінің өсімі жыл сайын кем дегенде 4,6% өсетін болады.
Көптеген елдерде, ЖІӨ-нің шамамен 10%, әлемдегі инвестиция, барлық жұмыс орындары мен тұтыну шығыстары туризм үлесіне тиеді. Оның дамуы экономиканың көптеген салалары: көлік, байланыс, сауда, құрылыс, ауыл шаруашылығы, халық тұтынатын тауарларды өндіру бойынша ынталандырушы әсері бар.
Әлемдік экономиканың жаһандану даму тенденциялары туризм саласында бірқатар жаңа құбылыстар мен процестерді тудырды: туристік қызметтердің әлемдік нарықта болды, әлемнің түрлі елдеріне тиесілі және туристік салаларда кәсіпорындар мен ұйымдар арасындағы интеграция процестердің қарқындылығы өсті, сайып келгенде, туристік қызметтердің ең қарқынды ауданы халықаралық туризмге айналды.
Жоғарыдағы мән-жайлар жаһандық экономикалық жүйесіне Қазақстанның туризм саласын дамыту мәселелері мен оның тиімді интеграцияны жаңартты. 1990-шы жылдарда Қазақстан республикасында ұлттық туристік нарықтың қалыптасуынан басталып, ол белсенді халықаралық бөлік болып отыр. Алайда, Қазақстанда басқа елдердің туристік бизнесмен салыстырғанда әлі жоғары рентабельді өндіріс және бюджетке табыстың елеулі көзі бола алмады. Сонымен қатар, кіру туризмінің жалпы көлемінің төмендеуіне қарамай, біздің отандастарымыз әлі шетелде демалуды қалайды.
Сонымен қатар, шетелге экспорттық және заңсыз капиталдың салыстырмалы экспортар көлеміндегі баламасы жұмсалады. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі және Қазақстандағы «Travel» деректері бойынша Дүниежүзілік сауда ұйымының сарапшылары шетелдіктерге қызмет көрсету қазақстандықтардың шетелдерге шығу құнынан 3 есе төмен бағаланады. Бұл жағдай қазақстандық кәсіпорындар және ұйымдардың көпшілігінің туристік салаларда бәсекеге қабілеттілігі жоқ екенін көрсетеді. Сонымен қатар, туристік қызметтердің қазақстандық нарығының ірі кешенді құрылымдары - туроператор бизнес халықаралық тізбекті қонақ үйлер, мейрамхана тізбегі, трансұлттық компаниялар (ТҰК) шетелдік өндірушілер үшін қолжетімді болып отыр. Осы құрылымдардың интеграция әсері арқасында бұл құрылымдар сапасы мен баға параметрлері және ілгерілету әдістері тұрғысынан әлдеқайда қазақстандық өндірушілерді артта қалдырып, туристік қызметтердің әлемдік нарығын табысты бақылап отыр.
Көптеген елдерде, ЖІӨ-нің шамамен 10%, әлемдегі инвестиция, барлық жұмыс орындары мен тұтыну шығыстары туризм үлесіне тиеді. Оның дамуы экономиканың көптеген салалары: көлік, байланыс, сауда, құрылыс, ауыл шаруашылығы, халық тұтынатын тауарларды өндіру бойынша ынталандырушы әсері бар.
Әлемдік экономиканың жаһандану даму тенденциялары туризм саласында бірқатар жаңа құбылыстар мен процестерді тудырды: туристік қызметтердің әлемдік нарықта болды, әлемнің түрлі елдеріне тиесілі және туристік салаларда кәсіпорындар мен ұйымдар арасындағы интеграция процестердің қарқындылығы өсті, сайып келгенде, туристік қызметтердің ең қарқынды ауданы халықаралық туризмге айналды.
Жоғарыдағы мән-жайлар жаһандық экономикалық жүйесіне Қазақстанның туризм саласын дамыту мәселелері мен оның тиімді интеграцияны жаңартты. 1990-шы жылдарда Қазақстан республикасында ұлттық туристік нарықтың қалыптасуынан басталып, ол белсенді халықаралық бөлік болып отыр. Алайда, Қазақстанда басқа елдердің туристік бизнесмен салыстырғанда әлі жоғары рентабельді өндіріс және бюджетке табыстың елеулі көзі бола алмады. Сонымен қатар, кіру туризмінің жалпы көлемінің төмендеуіне қарамай, біздің отандастарымыз әлі шетелде демалуды қалайды.
Сонымен қатар, шетелге экспорттық және заңсыз капиталдың салыстырмалы экспортар көлеміндегі баламасы жұмсалады. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі және Қазақстандағы «Travel» деректері бойынша Дүниежүзілік сауда ұйымының сарапшылары шетелдіктерге қызмет көрсету қазақстандықтардың шетелдерге шығу құнынан 3 есе төмен бағаланады. Бұл жағдай қазақстандық кәсіпорындар және ұйымдардың көпшілігінің туристік салаларда бәсекеге қабілеттілігі жоқ екенін көрсетеді. Сонымен қатар, туристік қызметтердің қазақстандық нарығының ірі кешенді құрылымдары - туроператор бизнес халықаралық тізбекті қонақ үйлер, мейрамхана тізбегі, трансұлттық компаниялар (ТҰК) шетелдік өндірушілер үшін қолжетімді болып отыр. Осы құрылымдардың интеграция әсері арқасында бұл құрылымдар сапасы мен баға параметрлері және ілгерілету әдістері тұрғысынан әлдеқайда қазақстандық өндірушілерді артта қалдырып, туристік қызметтердің әлемдік нарығын табысты бақылап отыр.
1 World Tourism Organization UNWTO - http://www2.unwto.org/
2 Грицак Ю.П. Организация самодеятельного туризма. – М.: Экограф, 2008. - 164 с.
3 Воскресенский В.Ю. Международный туризм. - М.: Юнити-Дана, 2014. - 345 с.
4 Боголюбов В.С. Организация специальных видов туризма. - М.: СПб ГИЭУ, 2012. – 216 с.
5 Боголюбов В.С. Экономика туризма. - М.: Академия, 2014. -311 с.
6 Соколова М.В. История туризма. - М.: «Мастерство», 2014. -352 с.
7 Зорин И.В., Каверина Т.П. Менеджмент туризма. Туризм как вид деятельности. - М.: Финансы и статистика, 2014. - 299 с.
8 Сенин В.С. Организация международного туризма: Учебник. - М.: Финансы и статистика, 2014. -344 с.
9 Александрова А.Ю. Международный туризм. – М.: АСПЕКТ ПРЕСС, 2013. – 380 с.
10 Ананьев М.А. Экономика и география международного туризма. – М.: Изд-во МГУ, 2013. – 299 с.
11 Tourism: 2020 Vision. – Madrid: WTO, 2014. – 230 p.
12 Валлерстайн А. Международные экономические отношения: экономика туризма. – М., 2014.- 218 с.
13 Осадин Б. Туризм и экономика // Туризм: практика, проблемы, перспективы. – 2014. – № 5. – 145 с.
14 Александрова А.Ю. Международный туризм: Учебное пособие для вузов. – М.: Аспект-Пресс, 2014. – 464с.
15 Вавилова Е.В. Основы международного туризма/ Учебное пособие. - М.: Гардарики, 2014. - 160 с.
16 Жарков Г.Н. Нормативно-правовое обеспечение международного туризма/Учебно-практичское пособие. - К.: Кондор, 2013. - 486 с.
17 Петрасов И. Экономико-географические предпосылки развития туризма в странах мира. - Киев: МАУП, 2014. - 399 с.
18 Сакун Л.В. Теория и практика подготовки специалистов сферы туризма в развитых странах мира/ Монография. – Киев: МАУП, 2014. - 399 с.
19 Министерство индустрии и новых технологий Республики Казахстан http://www.mint.gov.kz/i
20 Годфри Харрис, Кеннет М.Кац.Стимулирование международного туризма в XXI веке.- М.: Гардарики, 2014. - 160 с.
21 Темный Ю.В. Введение в экономику туризма: Учебное пособие. – М.: Советский спорт, 2013. – 184 с.
22 Berneker H. Fundamentals of tourism. – Geneva: Verlag, 2013. – 163 р.
23 Туризм и гостиничное хозяйство / Под ред. проф. А.Д. Чуд¬нов¬ского. – М.: Изд-во ЭКМОС, 2014. – 400 с.
24 Теоретические основы рекреационной географии / Отв. ред. В.С. Преображенский. – М.: Наука, 2013. – 224 с.
25 Папирян Г.А. Международные экономические отношения: Маркетинг в туризме. – М.: Финансы и статистика, 2012. – 160 с.
26 Романов А.А., Саакянц Р.Г. География туризма. – М.: Советский спорт, 2014. – 460 с.
27 Официальный сайт комитета по статистике РК - www.gov.stat.kz
28 Сайт национальной компании www.turinfo.kz
29 Национальный сайт РК - http://visitkazakhstan.kz/ru/page/sites/
30 Официальный сайт Комитета Индустрии Туризма РК www. kit.gov.kz
31 Официальный сайт Актюбинской обалсти - www.aktobe.kz
32 Калинин А. Хорватия. Кулинарный путеводитель. - М., 2014. – 350 с.
33 Фрейдзон В. И. История Хорватии. - М., 2012. – 350 с.
34 Амелия Томашевич. Хорватия. Загреб. Окрестности Хорватия. Загреб. Окрестности. - М., 2009. – 350 с.
35 Городнянская Л. А., Непомнящий Н.Н. Хорватия. Под парусом морскими дорогами Далмации. - М., 2014. – 350 с.
36 Немоляева М.Э., Ходорков Л.Ф. Международный туризм: вчера, сегодня, завтра. – М., 2014.- 410 с.
37 Александрова А.Ю. Экономика и территориальная организация международного туризма. - М., 2010.-399 c.
38 Glossary of tourism terms. [Электронный ресурс]. – Режим доступа к ресурсу: http://www.uniquelytexas.org/glossary.htm
39 Устенова О.Ж. Развитие мирового туризма// Материалы международной научно-практической конференции V Рыскуловские чтения. – Алматы: Экономика, 2013. – 636 с.
40 Устенова О.Ж. Туризм/ Учебное пособие. / Под.редакцией д.э.н., профессора Есимжановой С.Р. – Алматы: Экономика, 2014 .– 242 с.
41 Балабанов И.Т., Балабанов А.И. Экономика туризма /И.Т. Балабанов, А.И. Балабанов: учебник. – М.: Финансы и статистика, 2012. – 250с.
42 Кириллов А.Т., Волкова Л.А. Маркетинг в туризме: /А.Т. Кириллов, Л.А. Волкова. Учебное пособие. - СПб.: Изд-во С.-Петербургского ун-та, 2008.
43 Смирнова О.А. Территориальная структура делового туризма в мире. /О.А. Смирнова. [Электронный ресурс] - Режим доступа к ресурсу: http://diss.rsl.ru/diss/06/0288/060288034.pdf
44 Туризм, гостеприимство, сервис./ Под ред. Л.П. Воронковой и др. Словарь-справочник. - М.: Аспект Пресс, 2012.
45 Зорин И.В., Квартальнов В.А. Энциклопедия туризма/ И.В. Зорин, В.А. Квартальнов: справочник. – М.: Финансы и статистика, 2014.
2 Грицак Ю.П. Организация самодеятельного туризма. – М.: Экограф, 2008. - 164 с.
3 Воскресенский В.Ю. Международный туризм. - М.: Юнити-Дана, 2014. - 345 с.
4 Боголюбов В.С. Организация специальных видов туризма. - М.: СПб ГИЭУ, 2012. – 216 с.
5 Боголюбов В.С. Экономика туризма. - М.: Академия, 2014. -311 с.
6 Соколова М.В. История туризма. - М.: «Мастерство», 2014. -352 с.
7 Зорин И.В., Каверина Т.П. Менеджмент туризма. Туризм как вид деятельности. - М.: Финансы и статистика, 2014. - 299 с.
8 Сенин В.С. Организация международного туризма: Учебник. - М.: Финансы и статистика, 2014. -344 с.
9 Александрова А.Ю. Международный туризм. – М.: АСПЕКТ ПРЕСС, 2013. – 380 с.
10 Ананьев М.А. Экономика и география международного туризма. – М.: Изд-во МГУ, 2013. – 299 с.
11 Tourism: 2020 Vision. – Madrid: WTO, 2014. – 230 p.
12 Валлерстайн А. Международные экономические отношения: экономика туризма. – М., 2014.- 218 с.
13 Осадин Б. Туризм и экономика // Туризм: практика, проблемы, перспективы. – 2014. – № 5. – 145 с.
14 Александрова А.Ю. Международный туризм: Учебное пособие для вузов. – М.: Аспект-Пресс, 2014. – 464с.
15 Вавилова Е.В. Основы международного туризма/ Учебное пособие. - М.: Гардарики, 2014. - 160 с.
16 Жарков Г.Н. Нормативно-правовое обеспечение международного туризма/Учебно-практичское пособие. - К.: Кондор, 2013. - 486 с.
17 Петрасов И. Экономико-географические предпосылки развития туризма в странах мира. - Киев: МАУП, 2014. - 399 с.
18 Сакун Л.В. Теория и практика подготовки специалистов сферы туризма в развитых странах мира/ Монография. – Киев: МАУП, 2014. - 399 с.
19 Министерство индустрии и новых технологий Республики Казахстан http://www.mint.gov.kz/i
20 Годфри Харрис, Кеннет М.Кац.Стимулирование международного туризма в XXI веке.- М.: Гардарики, 2014. - 160 с.
21 Темный Ю.В. Введение в экономику туризма: Учебное пособие. – М.: Советский спорт, 2013. – 184 с.
22 Berneker H. Fundamentals of tourism. – Geneva: Verlag, 2013. – 163 р.
23 Туризм и гостиничное хозяйство / Под ред. проф. А.Д. Чуд¬нов¬ского. – М.: Изд-во ЭКМОС, 2014. – 400 с.
24 Теоретические основы рекреационной географии / Отв. ред. В.С. Преображенский. – М.: Наука, 2013. – 224 с.
25 Папирян Г.А. Международные экономические отношения: Маркетинг в туризме. – М.: Финансы и статистика, 2012. – 160 с.
26 Романов А.А., Саакянц Р.Г. География туризма. – М.: Советский спорт, 2014. – 460 с.
27 Официальный сайт комитета по статистике РК - www.gov.stat.kz
28 Сайт национальной компании www.turinfo.kz
29 Национальный сайт РК - http://visitkazakhstan.kz/ru/page/sites/
30 Официальный сайт Комитета Индустрии Туризма РК www. kit.gov.kz
31 Официальный сайт Актюбинской обалсти - www.aktobe.kz
32 Калинин А. Хорватия. Кулинарный путеводитель. - М., 2014. – 350 с.
33 Фрейдзон В. И. История Хорватии. - М., 2012. – 350 с.
34 Амелия Томашевич. Хорватия. Загреб. Окрестности Хорватия. Загреб. Окрестности. - М., 2009. – 350 с.
35 Городнянская Л. А., Непомнящий Н.Н. Хорватия. Под парусом морскими дорогами Далмации. - М., 2014. – 350 с.
36 Немоляева М.Э., Ходорков Л.Ф. Международный туризм: вчера, сегодня, завтра. – М., 2014.- 410 с.
37 Александрова А.Ю. Экономика и территориальная организация международного туризма. - М., 2010.-399 c.
38 Glossary of tourism terms. [Электронный ресурс]. – Режим доступа к ресурсу: http://www.uniquelytexas.org/glossary.htm
39 Устенова О.Ж. Развитие мирового туризма// Материалы международной научно-практической конференции V Рыскуловские чтения. – Алматы: Экономика, 2013. – 636 с.
40 Устенова О.Ж. Туризм/ Учебное пособие. / Под.редакцией д.э.н., профессора Есимжановой С.Р. – Алматы: Экономика, 2014 .– 242 с.
41 Балабанов И.Т., Балабанов А.И. Экономика туризма /И.Т. Балабанов, А.И. Балабанов: учебник. – М.: Финансы и статистика, 2012. – 250с.
42 Кириллов А.Т., Волкова Л.А. Маркетинг в туризме: /А.Т. Кириллов, Л.А. Волкова. Учебное пособие. - СПб.: Изд-во С.-Петербургского ун-та, 2008.
43 Смирнова О.А. Территориальная структура делового туризма в мире. /О.А. Смирнова. [Электронный ресурс] - Режим доступа к ресурсу: http://diss.rsl.ru/diss/06/0288/060288034.pdf
44 Туризм, гостеприимство, сервис./ Под ред. Л.П. Воронковой и др. Словарь-справочник. - М.: Аспект Пресс, 2012.
45 Зорин И.В., Квартальнов В.А. Энциклопедия туризма/ И.В. Зорин, В.А. Квартальнов: справочник. – М.: Финансы и статистика, 2014.
Мазмұны
КІРІСПЕ 3
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 5
1.1Туризм халықаралық қатынастар нысаны ретінде 5
1.2Туризм индустриясының қазіргі жағдайын зерттеу 10
1.3Халықаралық туризмді дамыту факторлары 13
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДЫ ТАЛДАУ 17
2.1Қазақстанда халықаралық туризмнің қазіргі жағдайы 17
2.2Халықаралық туризм халықаралық қатынастар жүйесінде Қазақстанның 25
интеграциясы факторы ретінде
2.3Франция мысалында Батыс Еуропаға турларды ұйымдастыру 34
3 ЕУРОПА МЕН ҚАЗАҚСТАН АРАСЫНДАҒЫ ТУРИСТІК АЛМАСУДЫ ДАМЫТУДЫҢ 45
БОЛАШАҒЫ
3.1Қазақстанда халықаралық туризмді дамытудың болашағы 45
3.2Халықаралық турларды ұйымдастыру және жоспарлау 57
ҚОРЫТЫНДЫ 66
Пайдаланған әдебиет тізімі 68
КІРІСПЕ
Тақырыпты зерттеу өзектілігі. Туризм – әлемдік экономикадағы ең жоғары
тиімді және қарқынды өсіп келе жатқан салалардың бірі. Инвестициялардың
жалпы көлемінің шамамен 7%, әлемдік тұтынушылық шығындардың 10% және қызмет
көрсету әлемдік сауданың үштен бірі туризм индустриясы үлесіне тиеді.
Саяхат және туризм Дүниежүзілік кеңесінің (World Travel және туризм кеңесі)
мәліметтері бойынша ғаламдық туристік индустриясы қазіргі уақытта шамамен
жылына 7 трлн. долл. тауарлар мен қызметтерді шығарады және болжамға сәйкес
алдағы 10 жылда, өнеркәсіп өндірісінің өсімі жыл сайын кем дегенде 4,6%
өсетін болады.
Көптеген елдерде, ЖІӨ-нің шамамен 10%, әлемдегі инвестиция, барлық
жұмыс орындары мен тұтыну шығыстары туризм үлесіне тиеді. Оның дамуы
экономиканың көптеген салалары: көлік, байланыс, сауда, құрылыс, ауыл
шаруашылығы, халық тұтынатын тауарларды өндіру бойынша ынталандырушы әсері
бар.
Әлемдік экономиканың жаһандану даму тенденциялары туризм саласында
бірқатар жаңа құбылыстар мен процестерді тудырды: туристік қызметтердің
әлемдік нарықта болды, әлемнің түрлі елдеріне тиесілі және туристік
салаларда кәсіпорындар мен ұйымдар арасындағы интеграция процестердің
қарқындылығы өсті, сайып келгенде, туристік қызметтердің ең қарқынды ауданы
халықаралық туризмге айналды.
Жоғарыдағы мән-жайлар жаһандық экономикалық жүйесіне Қазақстанның
туризм саласын дамыту мәселелері мен оның тиімді интеграцияны жаңартты.
1990-шы жылдарда Қазақстан республикасында ұлттық туристік нарықтың
қалыптасуынан басталып, ол белсенді халықаралық бөлік болып отыр. Алайда,
Қазақстанда басқа елдердің туристік бизнесмен салыстырғанда әлі жоғары
рентабельді өндіріс және бюджетке табыстың елеулі көзі бола алмады. Сонымен
қатар, кіру туризмінің жалпы көлемінің төмендеуіне қарамай, біздің
отандастарымыз әлі шетелде демалуды қалайды.
Сонымен қатар, шетелге экспорттық және заңсыз капиталдың салыстырмалы
экспортар көлеміндегі баламасы жұмсалады. Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкі және Қазақстандағы Travel деректері бойынша Дүниежүзілік сауда
ұйымының сарапшылары шетелдіктерге қызмет көрсету қазақстандықтардың
шетелдерге шығу құнынан 3 есе төмен бағаланады. Бұл жағдай қазақстандық
кәсіпорындар және ұйымдардың көпшілігінің туристік салаларда бәсекеге
қабілеттілігі жоқ екенін көрсетеді. Сонымен қатар, туристік қызметтердің
қазақстандық нарығының ірі кешенді құрылымдары - туроператор бизнес
халықаралық тізбекті қонақ үйлер, мейрамхана тізбегі, трансұлттық
компаниялар (ТҰК) шетелдік өндірушілер үшін қолжетімді болып отыр. Осы
құрылымдардың интеграция әсері арқасында бұл құрылымдар сапасы мен баға
параметрлері және ілгерілету әдістері тұрғысынан әлдеқайда қазақстандық
өндірушілерді артта қалдырып, туристік қызметтердің әлемдік нарығын табысты
бақылап отыр.
Осыған орай, әлемдік туристік нарықтағы тенденцияларын мен мәртебесін
талдау, оны туризм саласында интеграциялық бірлестіктер нысандарына
бейімдеу, сондай-ақ осы нарықта толық қатысушы ретінде Қазақстан туризм
индустриясының әлеуетін және орналасқан жерін объективті бағалау және
зерттеу өте өзекті болып отыр.
Жалпы, туризм және халықаралық даму теориясы мен практикасы зерттеу
мәселелеріне түрлі мектептерден ғалымдардың едәуір жұмыс көлемдері
арналған. Халықаралық туризм әлемдік экономикалық жүйенің контексінде
Грицак Ю.П., Боголюбов В.С., Воскресенский В.Ю., Киреева А.П., Поляков
В.В., Щенина Р.К. және т.б. жұмыстарында зерттелген. Отандық
зерттеушілердің арасында Ердавлетов С.Р., Устенова О.Ж., Вуколов
В.Н.жұмыстарын атап өтуге болады.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Зерттеудің мақсаты Еуропа мен
Қазақстан арасындағы туристік алмасуды дамытудың болашағын зерттеу.
Қойылған мақсаттар келесі міндеттерді қажеттілік етеді:
халықаралық туризмнің қазіргі жағдайы мен көрсеткішін зерттеу;
Қазақстан Республикасының халықаралық туризмнің дамуына талдау;
халықаралық интеграция даму процесіне олардың әсерін, туризм саласындағы
интеграциялық үдерістердің бағыты мен динамикасын зерттеу;
Қазақстан Республикасының халықаралық туризм проблемалары мен
мүмкіндіктерін сипаттау;
Еуропаға халықаралық тур әзірлеу.
Зерттеу нысаны Еуропа мен Қазақстан арасындағы туристік алмасу болып
табылады.
Зерттеу пәні халықаралық туристік секторда ұйымдастырушылық және
экономикалық қарым-қатынастар Қазақстан мен Еуропа арасындағы туристік
алмасу перспективалық бағыттары болып табылады.
Зерттеудің ақпараттық базасы болып ғылыми басылымдар және мерзімдік
басылымдарда берілетін халықаралық туризм бойынша отандық және шетелдік
авторлардың ғылыми және практикалық құрылымындағы, сауда және даму
жөніндегі БҰҰ Конференциясының (төменде ЮНКТАД), саяхат пен туризм
Дүниежүзілік Кеңесінің, туристік ұйымы ресми статистика деректер базасының,
Интернет-ресурс және басқа да ақпараттық материалдар бойынша жұмыстары
болды.
Бұл жұмыстың ғылыми жаңалығы халықаралық туристік байланыстарды дамыту
бойынша жаңа бағыттар мен тәсілдерді құру болып табылады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы болып отандық туристік агенттіктер
үшін ұсынылатын экскурсия пайдалану мүмкіншілігі.
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Туризм халықаралық қатынастар нысаны ретінде
ХХІ ғасырда халықаралық экономикалық қарым-қатынастардың нысаны ретінде
туризм экономиканың ең динамикалық және перспективалы салалардың бірі бола
отырып, жаһандық және ұлттық экономикада да маңызды рөл атқарады.
Халықаралық туризм бойынша әлемдік ЖІӨ - 3,6% дейін және туризмге қатысты
салаларды ескерсек - 10,3% түсімдер түскен. 2014 жылы туризм және сабақтас
салаларында 234,305 млн адам жұмыс істеген, яғни Жаһандық жұмыспен қамтудың
- 8,7%. WTTC сарапшылар айтуынша, бұл көрсеткіш бойынша бірінші орынды,
Шығыс Азия, екінші орынды - Оңтүстік Азия мемлекеттік елдері алып отыр.
Еуропада, тікелей немесе жанама түрде туризм және саяхат саласында 24,300
мың адам қатысады. Әлемдік тұтынушылық шығындардың шамамен 11% туризм
үлесіне келеді. Туристік шығындар бойынша АҚШ, Жапония, Еуроодақ елдері,
Канада және Мексика алдыңғы орындарда тұр. 2016 жылы болжамына сәйкес,
туризм шығыны екі есеге өседі, осыған орай әлемдік экономикаға туристік
саланың үлесі 12 млрд. долларға жетеді. Тұрақты өсу нарығын қалыптастыра
отырып, туристік қызметтерге сұраныстың өсуі жыл сайын 4,2 -4,6 % -
деңгейінде болады деп күтілуде [1].
Туристік қызметтер нарығының көптеген ерекшеліктері бар. Бұл
біріншіден, оны құраушы басты ресурс болып әлемнің әртүрлілігі, сақтауға
жарамсыздығы, оларды өндіру мен тұтыну процестерінің үзілмейтіндігі және
көп салалылық сипатымен белгіленген туристік өнімнің - сату-сатып алу
мәнінің ерекшелігі. Бұл нарық жоғарғы икемділігімен және бірін-бірі
алмастыра алуменде (тұтынушының жеке сұранымымен, олардың жоғарғы
деңгейдегі саралануы, туристік ұсыныстан уақыт пен орны бойынша сұранысы
недәуір алшақтау бөлігімен) ерекшелінеді.
Туристік қызметтер нарығындағы ұсыныста тауар және қызметтер үш жақты
сиаптта сипатталады. Бұл - табиғи ресурстар, құралған ресурстар және
олардың қызметтерін пайдалануды қамтамасыз етуші ресурстар. Өз кезегінде,
сұраным жағынан бұл нарық тұтынушылардың сапарларының материалдық, жастық,
мақсаттық және себептік мүмкіншіліктері бойынша азғана саралаумен
сипатталады [2].
Сатушы мен тұтынушы нарығы үшін туристік нарық механизмінде дәстүрлі
сипаттан басқа да, сұраныс пен ұсынысты байланыстырып отыратын аз ғана
делдалдық буындар болады. Туристік қызметтер көрсету нарығы туристік
қызметтер көрсетуге берілген жеке объекттерін, туристерді орналастыру
құралын, қоғамдық тамақтану объекттерін қамтитын, көлік, және де соңғысы
тек қана туристерге қызмет көрсетпейді, туризмге қатысы жоқ одан басқа да
субъекттерге қызмет көрсететін, өзіндік инфроқұрылыммен ерекшелінеді [3].
Жаһандану үрдісі әрекетімен планетарлық масштабта халықаралық өндіріс
саласы және туристік қызметтерді жылжыту шеңберінде жаһандық сұраныс пен
ұсыныс қалыптасып қана қоймай туристік өнімге әлемдік баға және әркеттерге
бірыңғай халықаралық стандарттар орнатылатын туристік қызмет көрсету
жаһандық нарығы қалыптасады. Бұл нарықтың қызмет жасауының маңызды
алғышарты халықаралық ақпарттар және байланыс жүйелері болып табылады.
Туристік салада жаһандану – бұл халықаралық туристік ағындардың, қызмет
көрсету ағыны, капиталдың, ақпараттар мен технологиялардың кенеттен күшеюі,
әлемдік масштабта туристік бизнес ұйымдары мен кәсіпорындардың өзара
әркеттесуі және өзара байланысының күшеюіне әкеліп соқтыру, сонымен қатар
олардың бірігуінен жаһандық түрінің пайда болуы. Сонымен бірге олардың
ортақ белгілерімен қатар, мекемелер мен әртүрлі саладағы ұйымдар және
әрекеттегі салаларға көрсететін қызметтер кешенін көрсете отырып турөнімнің
өзіндік өзгешілігіне байланысты олардың өзіндік ерекшеліктері бар. Осыған
байланысты туристік қызмет көрсету саласында салалық қағидат бойынша –
қонақүй, мейрамханалық бизнес, көліктік және т.б. жұмыс жасайтын көптеген
компаниялар пайда болған [4].
Атағы белгілі халықаралық қонақүй тізбегінде АҚШ-тан басқаратын
Hospitality Franchise System (4400 отелдер және 6 мемлекетте 435000
номерлер), Holiday Inn Worldwide (2031 отелдер және 62 мемлекетте 365309
номерлер), Best Western International (3401 отелдер және 60 мемлекетте
276659 номерлер), Marriott Hotel (2600 отелдер және 27 мемлекетте 500000
номерлер), Hilton (800 отелден көп 27 мемлекетте), ITT Sheraton (417отелдер
және 61 мемлекетте 129937 номерлер). Басқа елдер ішінде Францияны (Accor,
Club Mediterranee), Ұлыбританияны (Forte Hotels, Hilton International),
Германияны (Robinson Club GmbH), Испанияны (Grupo Sol Melia) атауға болады.
Сонымен бірге қонақ үй бизнесін кеңейтудегі қажеттілік мекмелер және
басқа саладағы ұйымдармен серіктестік байланыс орнатуға септігін тигізеді.
Серіктестік келісім шарттар, мысалы онлайндық компаниялар мен
турагентствалармен (Expedia. Inc, Hotels.com, Priceline.com, Los-
Angeles.com жән т.б.) жасалады.
Мұндай келісімдердің мақсаты сату көлемін көбейту, соның ішінде әлемде
кеңінен танымалдық алып бара жатқан Интернет арқылы көлемін көбейту. Соңғы
жылдардың статистикасына қарасақ желі де 80 млн. қонақ үй номерлері
көрсетілген, ал Интернет арқылы сатылым жалпы көлемнің 10% құрайды [5].
Ұлтаралық процестер мейрамханалық бизнестерде де орын алады (McDonalds,
Pizza Hart, Сбарро, Rock, Wag mama, Friday's, Beers tube, Federico Fellini
және т.б.). Халықаралық мейрамханалық желілері тез сервистік (quick
service) деп аталатын кәсіпорындарды біріктіреді. Бұл quick service форматы
дәстүрлі фаст-фудтан тамақты тез беріп клиенттің мейрамханада ұзақ отыруын
қалайды [6].
Халықаралық мейрамханалар желісі ерекшелік маңызы мемлекеттің базалық
алыс орналасқан барлық кәсіпорындар франчайзинговтық болып есептеледі.
Басқа елдердегі потенциалдық франчайзерлер мейрамханаларды тиімді басқаруда
коммерциялық жалдау облысы бойынша немесе жылжымайтын мүліктерді дамыту,
халықаралық жұмыс стандартына сәйкестік тәжірбиелері болуы керек.
Өтініш беруші, сондай-ақ үйде кең ауқымды желісін дамытуға мүдделі
болуы керек.
Туроператор секторында ұлтаралануы мысалында неміс сату желісі TUI,
британдық компания Фест Чойс Холидейс швейцариялық Куони және
француздық Клуб Мед болып табылады. Бұл компаниялар - туроператорлық
қызметтерін әр түрлі елдерде орналасқан еншілес және тәуелді компаниялары
арқылы жүргізетін ірі холдингтер.
Алайда, туристік сапарлар қызмет көрсететін халықаралық тасымалдаушылар
арасында әуе көлігі ТҰК ұлт аралануы аталған емес, мысалы қарай күшті
үрдісі неміс, швед, Канада және бразилиялық әуе біріктіретін, бәлкім Star
Alliance болуы мүмкін. Әріптестік туралы келісімдер құру арқылы
халықаралық ынтымақтастықпен айналысқанмен, дегенмен басым бөлігі ұлттық
компаниялар болып қалады. Мұндай ынтымақтастықтың ең көп тараған нысаны -
халықаралық бірлестіктерге мүшелік - Халықаралық азаматтық авиация ұйымы
(ИКАО), Халықаралық әуе көлігі қауымдастығы (IATA), Халықаралық автомобиль
көлік одағы (ХАКО MCAT-) [7].
Тасымалдаушы ассоциациясының міндеттері қызмет көрсетудің бірыңғай
стандартын құрастыру және олардың орындалуын бақылау, тасымалдың бағытын
және қауіпсіздігін қамтамасыз ету, кәсіби дайындық және кадрлардың кәсібін
жоғарлату, ақпараттық қолдау. Осы ассоциялардың әрекеттеріне қатысатын
мемлекеттер үкіметті қаржыландырады.
Ішкі салалық ынтымақтастықпен бірге тасымалдаушылар компьютерлік
желілерге қол жетімділк беретін интернет компанияларменде серіктес бола
алады. Сонымен бірге авиа- және темір жол компаниялары, жеңіл көліктерді
жалға беретін фирмалар мәліметтер базасын қосу үшін төлем төлейді [8].
Соңғы жылдары авиажолдары мен отелдер арасында тығыз қарым-қатынас
орнаған, сол конгломеративтік түрмен біріккен корпорациялардың пайда
болуына әкеп соғады. Бұның басты себебі авиажолдар олардың жолаушыларының
сол барған қалаларда орналасуына сенімді болғысы келеді.
Мысалы, көлік топ Allegis әуе United Airlines, көлікті жалға беру
компаниялары кіреді - Hertz және қонақ үй тізбегі Хилтон және Westin тең
иесі болып [9].
Салалық интеграция мен серіктестік қалыптастыру туризм индустриясының
жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін қажетті, бірақ жеткіліксіз шарт болып
табылады. Туристік өнімдерді құруға қатысатын трансұлттық корпорациялар мен
өнеркәсіп серіктестіктердің қызметі басқаруды және үйлестіруді қажет етеді.
Аталған қажеттілікке жауап ретінде басқарушы комапниялар падй бола бастады,
солардың бірі ретінде туристік саласы үшін ақпараттық технологиялар,
басқару және тарату шешімдерді дамытушы деп танылған көшбасшы - бұл
Amadeus RMS (Revenue Management System) компаниясы. Оның клиенттері 49
халықаралық қонақ үй тізбегі, 1000-нан астам қонақ үйлер, темір және әуе
жолдары, жалға автомобильдер, сақтандыру провайдерлер мен туроператорлары
кіреді. Жалпы корпоративтік, маркетингтік және қаржы стратегиясын
анықтайтын компаниясының бас кеңсесі Мадридте (Испания) орналасқан; Өнімді
дамыту орталығы - Ницца (Франция); Ақпаратты өңдеу орталығы -Эрдингте
(Германия). Майами, Буэнос-Айрес және Бангкоте аймақтық кеңселері бар
[10].
Туризм саласындағы интеграциялық үдерістерді түсіну және формальды
көрсеткіштер 1 суретте көрсетілген.
Сурет 1. Туризм саласындағы халықаралық интеграция және әріптестік
түрлері [автормен құрастырылған]
1-суретте көрсетілгендей авиажолдар мен қонақ үйлер арасында тығыз
қарым-қатынас орнатылып, корпорациялардың пайда болуына әкеледі деп айтуға
болады.
Сурет 2. Туризм саласындағы UNWTO халықаралық стратегиялық альянсының
функционалды сызбасы
Екскерту – [19, 20,21] әдебиеттер негізінде автормен құрастырылған
2-ші суретте көрсетілгендей біз жаһандану үрдістердің әсерінен туристік
қызметтердің жаһандық жаһандануы қалыптасқанын, халықаралық өндіру және
қозғалысы саласында қалыптасқан ауқымды анықтау шеңберінде сұраныс пен
жылжыту ғана емес, сонымен бірге ортақ халықаралық стандарттар және
туристік өнімге әлемдік баға беруге болатынын көріп отырмыз.
1.2 Туризм индустриясының қазіргі жағдайын зерттеу
Халықаралық туризмді дамытуда әлеуметтік-экономикалық факторлар маңызды
рөл атқарады.
Бұған ел дамуының жалпы деңгейі, оның шаруашылық құрылымы, өмір сүру
сапасы, халықтың әлеуметтік және кәсіби құрамы, оның білім деңгейі,
урбанизация дәрежесі және халықтың ұтқырлығы, саяси тұрақтылығы және
басқалар кіреді.
Мемлекеттер арасында барлық халықаралық еңбек бөлінісі негізінде,
сондай-ақ халықаралық сауда және жақсартылған көлікті кеңейту экономикалық
қарым-қатынастардың маңызды рөлін атқарады. Адамның өмір сүру стереотипін
динамикалық өзгерту, және осы құбылыс кең таралған. Демалу үшін жұмыс
істейтін және тұратын шығыстардың ағымдағы ставкасы қажетті санатына өтеді.
Халықаралық туризмнің дамуына туристер әлеуметтік құрамын кеңейту,
ақылы еңбек демалысы ұзақтығын ұлғайту, бизнес есебінен әр түрлі әлеуметтік
жұмысшылар мен қызметкерлерді қамтамасыз ету және кәсіподақ арқасында
кепілдіктер мен жеңілдіктерді беру оң әсерін тигізеді.
Туристік постиндустриялық елдерде туристік ағымдарға халықтың жас
құрылымы әсер етеді. Ірі туристік және рекреациялық ұтқырлықты 30 бен 50
жас аралығындағы адамдар ерекше орын алады. Барлық туристердің 15 кемі
астамы жас адамдар болып табылады. Дегенмен, егде жастағы (55 жастан)
саяхатшылар үлесі өсіп келе жатыр. Бұл құбылыс үшінші жастағы туризм деп
аталады.
Әлеуметтік-экономикалық халықаралық туризмді дамыту үшін алғышарттар
тобы, сондай-ақ, басқа да елдер мен халықтардың білім, өмірмен танысуы,
мәдениеті мен тарихы үшін халық ниет мәдени деңгейін көтеруін қамтуы
мүмкін. Сыртқы экономикалық қарым-қатынастарды дамытуда, басқа елдердің
материалдық және рухани құндылықтарын құру үздік практика ғылыми және
іскерлік байланыстарды кеңейтумен, халықаралық туристік байланыстардың жаңа
түрлерін дамыту - ғылыми (конгресс) және іскерлік туризм болып табылады.
Демографиялық факторлар. Халық саны өсуінің нәтижесінде әлемнің
туристік әлеуетін артады, туристік іс-шаралар жаңа жұмыс күштер тартылады.
Сондай-ақ демографиялық факторларға: тіл немесе ортақ тарихы мен
мәдениетіне байланысты әр түрлі елдерде халықтардың өзара қызығушылығы;
сонымен мамандық немесе әлеуметтік функциясы мамандандырылған туристік
тұлғалардың қатысу үшін сұраныстар жатады.
Материалдық-техникалық факторлардың дамуы көлік, тұру, байланыс
компаниялары, азық-түлік, бөлшек сауда, қызмет көрсету құралдарына
байланысты. Технологиялық прогресс нәтижесінде көлік көп, тез, қауіпсіз,
ыңғайлы болды. Туристік қызметте тұру және тамақтану индустриясы өзіндік
орын алады. Қонақ үй және мейрамхана қызмет көрсету деңгейі шетелдік
туристерге қызмет көрсетуде маңызды рөл атқарады. Бірақ туризм индустриясы,
және, атап айтқанда тұрғын үй және тамақтану саласы сөзсіз тұру және
тамақтану кәсіпорындарының қызмет көрсету шығындардың артуына және олардың
қызмет көрсету бағаларының өсуіне әкеледі, ол жыл ішінде туристік
қызметтерге сұраныстың ауытқуына жатады [11].
Саяси топ факторлары, сондай-ақ халықаралық туризм байланыстарын
ілгерілетуге әсер етеді. Бұл жерде біріншіден шетелдік қонақтар қабылдайтын
елдің саяси тұрақтылығын атап өткен жөн. Елеулі саяси фактор болып
экономика, сауда, ғылым және технологиялар мен байланыстарды, туризм және
биржалар ынтымақтастығы туралы халықаралық және үкіметаралық келісімдердің
бар болуы болып табылады.
Демалыс және аумақты ресурстық әлеуеті - табиғи, мәдени және тарихи
ресурстар саны мен сапасын көрсетеін халықаралық туризмді дамытудың маңызды
факторы болып табылады. Рекреациялық-ресурстық әлеуетінің әсері, сондай-ақ
әлеуметтік-экономикалық факторларды жанама және ең алдымен халықтың
рекреациялық қажеттіліктерін мөлшері мен сипатына байланысты болады.
Географиялық орналасу факторының барлық негізгі түрлерінде: физикалық-
географиялық, экономикалық және географиялық, геосаяси, тасымалдау және
географиялық, экологиялық және географиялық орналасуы пайда болады.
И. Валлерстайн әлемдік жүйелер тұжырымдамасына сәйкес әлемдік
экономиканың кеңістіктік құрылымы үш белдеуден: орталық, жартылай шеткі
және шеткерi аймақтардан тұрады деген [12].
Периферия орталықты жұмыс жасатады және жоғары жалақы, озық
технологияларды пайдалана отырып, экономиканың сараланған құрылымын
сипаттайды. Перифериялық құрылғылар орталыққа тәуелді, жалақысы төмен
деңгейде, қарапайым экономикалық құрылымы мен қарабайыр технологиясы бар.
Полупериферия – бұл аралық тізбек - бұл орталыққа бағынады, бірақ
Периферияны пайдаланады. Бұл оған тұрақтылық беріп, әлемдік экономиканың ең
серпінді элементі болып табылады. Аумақтық құрылымы негізінде халықаралық
туризм тұрақты бола отырып, көбіне әлемдік экономиканың географиясына
сәйкес келеді. Бүкіләлемдік туристік ұйымының мәліметтері бойынша 2014
жылдың наурыз айында халықаралық туризмде 4%-ға халықаралық саяхат өсуіне
байланысты теріс дәлізіден тұрақты шығуын көрсетті [13].
Екі іс-шараларға: абсолюттік (халықтың шығу санын) және салыстырмалы
(туристік халықаралық шығыс туризм қарқындылығы факторы жинақталатын ағыны
коэффициенті тұрғысынан білдіретін) бөлінеді.
Әлемдік экономикалық дағдарыс, және экономикалық тұрақтылық кезеңі
ағындарын қалыптастыратын шығу тур ағындары абсолюттік мәні бойынша
Қазақстан алғашқы 50 елдің қатарына кіреді (3-сурет).
Халықаралық шығу туриздегі халықтың қатысу саны бойынша мемлекеттердің
жіктелуі, мың адам
4 балл 3 балл 2 балла 1 бал 1-Бельгия
(максимум) 0,73-1,0 0,49-0,73-ке 0,49 2-Нидерланд
1,01 ден 1 ге дейін дейін ы
жоғары дейін
Сурет 3. Халықаралық саяхат саны бойынша елдерді
жіктеу, 2014 жыл [12, 13]
3-суретке сәйкес, абсолюттік санының жасаған қорытындысы бойынша
халықаралық сапарлармен Қазақстан Германия, Ұлыбритания, Америка Құрама
Штаттарының алдында келді. Жаһандық экономикалық дағдарысқа қарамастан
Қазақстанмен қатар Ресей және Қытай елеулі серпін көрсетті.
2014 жылдың қортындысы бойынша салыстырмалы тұрғыдан алғанда, біздің
еліміз Қытай, Бразилия, Үндістанмен бірге динамикалық полупериферия тобына
жатты. Бұл факт Қазақстан Республикасының халықаралық шығу туристік ағынына
қатысу дәрежесі онша жоғары емес екенін (әсіресе әлеуметтік-экономикалық
және географиялық жағдайы ұқсас елдермен салыстырғанда) көрсетеді (4-
сурет).
Халықаралық шығу туриздегі халықтың қатысу саны бойынша мемлекеттердің
жіктелуі, мың адам
3 балл 2 балл 1 балла Мәлеметтер1-Бельгия
(максимум) 30000 мың 30000 мың жоқ 2-Нидерланд
60000 мың адамнан адамға дейін ы
адамнан жоғары
жоғары
Сурет 4. Халықаралық саяхат саны бойынша елдерді
жіктеу, 2014 жыл [12, 13]
3, 4-суреттегі деректерді талдауы бойынша халықаралық тур ағысы --
шығыу туризмінің негізгі көрсеткішін көрсетеді, ол өмір сапасының
көрсеткіші бола алады. Жоғары өмір сүру стандартын көрсететін елдер,
Халықаралық туристік ағысты қамтамасыз еткен. Сондай ақ, халықаралық
туристік тур ағыны бойынша ең жоғарғы - 3,4 бал жинаған.
1.3 Халықаралық туризмді дамыту факторлары
Халықаралық туристер келу және кетуі негізі ең алдымен Еуропада
орналасқан бірнеше елдерде - Австрия, Швейцария, Финляндия, Дания және
Германия (барлығының халқы жыл сайын саяхаттайды) және Солтүстік Америкада
шоғырланған. Бұл экономикасы дамыған және дамып келе жатқан елдер арасында
белгілі бір тепе-теңдік жасайды.
Кірісі төмен және орта деңгейдегі елдер 1980 жылы 27% -бен
салыстырғанда 2014 жылы жалпы туристік ағынның шамамен 40% (халықаралық
туризм жалпы түсімнің 30%) тарта алды.
Туристік қызметтердің ең ірі экспорттаушылары Испания, Франция, Италия,
АҚШ, импорттаушысы - Германия, Жапония, Ұлыбритания болып табылады.
Халықаралық туризмнің оң сальдосы бар елдер басқа елдерге қарағанда олардың
нарығында қызмет көрсету және құны жоғары деңгейімен түсіндірілетін және
туристермен жабдықтайтын ел (Германия, АҚШ). 2012 жылы халықаралық
туризмнің шығындары көлемі бойынша Америка Құрама Штаттары әлемдегі бірінші
орынды алса, ал 2014 жылы Германия (71 млрд доллар) басшылығына жол берді.
Ол бұл сандар айтарлықтай еуро және АҚШ доллары арасында айырбастау
бағамының өсуіне әсер еткенін атап өткен жөн [14].
UNWTO ең алдымен, елдерді - туристермен жабдықтаушы, және елдерді -
қабылдаушы ретінде бөледі. 2014 жылы UNWTO жіктеуіне сәйкес, туристерді
қабылдаушы ең табысты елдер ондығына Франция, Испания, АҚШ, Италия, Қытай,
Ұлыбритания, Гонконг (Қытай), Мексика, Германия, Австрия кірді; -
туристерді жеткізушілер елдеріне - Германия, АҚШ, Ұлыбритания, Жапония,
Франция, Италия, Нидерланды, Канада, Ресей, Қытай жатты.
Халықаралық туристік ағындардың бөлінуін бірыңғай үлгісіне салу өте
қиын, өйткені әрбір елдің өз ерекшеліктері бар.
Алдағы уақытта халықаралық турист бойынша келгендер санының әлемдік
көшбасшы 2014 жылы Франция болды, оған 78 миллион турист келді. Екінші
орынды Испания (54 млн келу), одан кейін АҚШ (46 млн келу). Ал типтік
тұмауды және басқа да қауіп-қатердің әсерін жеңе оырып, Қытай 2014 жылы
келген (42 млн ) туристермен қарқынды өсім көрсетті.
Болашақта халықаралық нарықтарда туристер жеткізушілер арасында Еуропа,
Америка және Азия-Тынық мұхиты аймағының дамыған елдерді басым болады. Әр
бағытқа туристер әртүрлі көлік құралдарын пайдаланып келеді. 2014 жылы
Халықаралық туристік шамамен жартысы – жер үсті көлігімен жол (45%) және
темір жолмен (4%); Әуе көлігімен - 43 % туристер, ал су көлігімен - 7%
құрады. Сапарлардың шамамен 60% демалыс және ойын-сауық мақсатында жасалса,
ал халықаралық келудің 20% іс сапарларға тиісті.
Әрбір елде туристік бағыттар бойынша ең танымал өз стандартық тізімі
бар; бұған ең алдымен, көрші елдер, сондай-ақ АҚШ, Ұлыбритания, Германия,
Франция, Испания, Италия кіреді. Көрші елдерге қысқа қашықтықты жүріп
саяхаттау - олар барлық халықаралық туристік келу шамамен 40 %-ды құрайды,
туризмнің айтарлықтай құрамдас бөлігі болып табылады.
ХХ ғасырдың 80-шы жылдарында ұзақ қашықтыққа сапарға шығуға қызығушылық
өсе бастады, осы үрдіс әлі күнге дейін жалғасуда, онда туристік жаңа
экзотикалық орындарға сұраныс болды және туризм индустриясы осы талапты
қазіргі заманғы технологиялардың арқасында қанағаттандыруға қабілетті болып
табылады. Қалааралық ұшу рейстері қолжетімді болды және аз уақыт алатын
болды.
Еуропа халықаралық туристер келген саны бойынша көшбасшылықты сақтауды
жалғастыруда. Бұл шекарасы қысқа мерзімде бірнеше өтуге болатын туристік
саяхатқа шағын елдермен көрші болуына; туристік инфрақұрылым мен көлік
қызметтерінің жоғары деңгейде дамыған; әлемдік маңызы бар табиғи және
мәдени ескерткіштерді болуына; туристік өнімдердің кең ауқымы болуына;
жағажай да демалып қысқы спорттық демалысқа дейін; жоғары білікті
кадрлардың болуына байланысты [15].
Соңғы жылдары туристердің Азия-Тынық мұхитына қызығушылығы өсіп келе
жатыр. Облыс танымалдығы негізінен Жапонияға байланысты (саяси тұрақтылық,
жаңа әуе бағыттары, тірі жарнамалық қызметтер, жаңа инклюзивті турлар дамуы
мен қолайлы валюта айырбастау бағасына) артып отыр. Сонымен қатар,
Жапониядан басқа осы аймақта Гонконг, Сингапур, Тайланд, Австралия және
Оңтүстік Корея танымал болып табылады. Еуропа мен Америкадан аймақаралық
туристік қолайлы айырбас бағасы түрінде қосымша ынталандыру алғанда, бұл
елдердің экономикалық дамуы туристердің ішкі өңірлік қозғалысының көлемі
өсуіне әсер етті.
Америка облысында төрт жыл құлдыраудан кейін туристік қызметтің өсу
үрдісі жанданды, 2014 жылы халықаралық келген туристердің төрттен астам
үлесі кірді. Өте үлкен алаңы бар АҚШ-та және Канадада туризм ішкі
ерекшелігі басым. Осы аймақтағы Барлық халықаралық туристік ағымның шамамен
30% - АҚШ, Канада және Мексика арасындағы алмасу. ЮНВТО мәліметтері бойынша
АҚШ-тан Мексикаға туристік трафик (20 миллионнан астам келу) әлемдегі ең
ірі келу болып табылады. Негізгі халықаралық туристер ағымы құрлықтың
солтүстік бөлігінде орналасқан елдерде (Египет, Тунис, Марокко) және
Оңтүстік Африка Республикасына келеді, Африка туристік тағайындау аймақ
ретінде шамамен 5% алады. Африка халықаралық туризмнің дамуын одан әрі
дамыту үшін табиғи және мәдени әлеуетке бай ел [16].
Таяу Шығыс елдерінде туристердің ішкі өңірлік қозғалысы басым. Туризм
индустриясы бұл облыста (БАӘ қоспағанда) саяси тұрақсыздық, қарулы қақтығыс
және терроризмге байланысты тоқырауда. Әрине, мұндай жағдайларда, ол
өңірдің туристік әлеуетін іске асыру қиын. Облыс даму болашағы,
келгендердің қарқынды өсуіне қарамастан саяси тұрақтылыққа дейін белгісіз
болып қалады.
1-ші тарау бойынша қорытынды.
Халықаралық туристер келетіндердің жалпы санынан Оңтүстік Азия тағдыры
шамалы болып табылады, және олардың жартысы - Үндістанға келеді. ЮНВТО
сарапшылары Оңтүстік Азия елдеріне аймақаралық туризм назар аударуды және
өз маркетингтік күшін Еуропаның, Солтүстік Американың, Азия-Тынық мұхиты
ірі шығыс туризм нарығының дамуына көңіл аударуды ұсынады.
Туристік дестинация ретінде (туризм функцияларды орындайтын аудан)
Еуразия орталығында орналасқан Қазақстан үлкен әлеуетке ие: көлік
жолдарының қиылысы, ол тарихи бай қолайлы климаттық жағдайы, әдемі пейзажы,
әр түрлі флорасы мен фаунасы, емдік минералдық көздері бар және мәдени
мұрасы бар.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДЫ ТАЛДАУ
2.1 Қазақстанда халықаралық туризмнің қазіргі жағдайы
Әлемдік тәжірибе үкіметке туризм саласындағы басқару оңтайлы құрылымын
құрудың мүмкіндігі жоқ екенін көрсетеді. Туристік қызметті мемлекеттік
реттеу принциптері зерттей отырып, берілген уақытта әлемдік туризм
нарығында бар бірқатар нақты лауазымдар бар:
– елімізде туризмнің барлық аспектілерін қатаң авторитарлық
бақылау;
– аралас министрлігінің экономиканың аралас секторлары бойынша
туризм қауымдастығы;
– ұлттық туристік әкімшіліктер мен туризм қызметін реттеудің және
үйлестірудің жұмсақ тәсілдерді;
– әлеуметтік-экономикалық құбылыс ретінде туризмге енжарлық таныту
[17].
Осылайша, туризм басқару үшін - тікелей үкіметке бағынатын тәуелсіз
немесе байланысты министрліктер, ұлттық әкімшіліктер әр түрлі
ұйымдастырушылық жүйесі бар.
Сонымен қатар, кейбір елдерде, тек аймақтық мемлекеттік органдардың
деңгейінде басқарса, басқаларда жалпы мемлекеттік туризм саласын туристік
қызметті басқарудың тұтқасы жоқ [18].
Бұл түрлердің әртүрлілігі жеке мемлекеттердің дамуы бойынша нақты
әлеуметтік, экономикалық және саяси жағдайлары, ұлттық экономиканың туризм
маңыздылық дәрежесі, нарықтық қатынастардың даму деңгейі, әр түрлі елдерде
туризм ауқымының әр түрлілгімен түсіндіріледі.
Бұл туризм саласындағы мемлекеттік құрылымдардың өз функцияларын жүзеге
асыру мақсатында экономика, қаржы, сауда, мәдениет, білім беру, ауыл
шаруашылығы, көлік, министрліктер және т.б. қарым-қатынас жасау керек
екенін атап өткен жөн. Соған қарамастан, халықаралық тәжірибеде туризмді
мемлекеттік реттеу бойынша төрт негізгі модельдер қалыптасқан деп санауға
болады. Осы модельдеу мәні туризм секторының қызметін ұйымдастыру бойынша
мемлекеттік араласу дәрежесін анықтау болып табылады. Сонымен, бірінші
модель осы саланы дамытуға үлкен өкілеттіктер туризм тәуелсіз
министрлігінің құруды көздейді. Мемлекеттердің үшінші (31%) туризм
саласындағы орталық атқарушы орган көп министрлік немесе мемлекеттік
агенттігі болуы мүмкін (әкімшілік, комитет, департамент және т.б.) тікелей
үкіметке бағынатын үшінші модельді ұстанады. Әлемде әрбір бес (21%) елде
туризм бөлек министрлігі бар бірінші моделді ұстанады және тек мемлекет 7%
орталық мемлекеттік органның деңгейінде туризм индустриясының реттеуге
қатысы жоқ Әрбір келесі моделде әр туризм саласының орталық атқарушы
органның әсері біртіндеп кейбір елдерде, оның толық болмағанға дейін
төмендейді. Төменде қазақстандықтардың пікірін және біздің еліміз туралы
кейбір еуропалықтардың пікірін (1, 2-кесте) салыстырыңыз.
Кесте 1
Қазақстан Республикасы туралы қазақстандықтар сауалнама негізгі
нәтижелері
ҚАЗАҚСТАН
1 2
Қазақстанның Қазақстан туристерді қызықтыру үшін таңқаларлық табиғи
имиджі және байлықтары мен көптеген көрікті орындарды дамытуы қажет
жайғасымы ерекше, қайталанбас ел ретінде шетел туристеріне
көрінеді.
Бірақ та, бұл бағыт көрші елдермен (Қырғызстан,
Өзбекстан) салыстырғанда едәуір қымбатырақ болып келеді.
Респонденттердің ойынша, Қазақстанның басты Қазақстанның басты
ерекшеліктеріне: қонақжайлылығы, мәдениеті, табиғи ерекшеліктері
байлықтары, көркемдігі, дәстүрлік құндылықтары мен
қайталанбастығы жатқызылады.
Негізгі Қазақстанның халықаралық нарықта алға қарай ілгерілеуіне
кедергілер тосқауыл болатын негізгі кедергілер:
- Дамуға инвестициялардың жетіспеушілігі;
- Заңнамалық және әкімшілік кедергілер (әсіресе, визаны
алғанда);
- Туристік өнімдердің және көлік байланысының жеткілікті
түрде дамымауы;
- Жеткілікті түрде хабардар болмауы;
- Жарнама материалдарының жетіспеушілігі;
- Көптеген табиғи ресурстар ақпараттықсыз туристер үшін
қолжетімсіз.
Қазақстанда кіру туризмін ұйымдастыратын Қазақстандық нарықтағы жұмыс
туроператорлардың мәліметтерінше, олардың көрсеткіштерінің соңғы өсімі
осы нарықтағы іскерлік белсенділік
көрсеткіші жылдан-жылға өсуде деп
көрсетілді.
Клиенттерді Респонденттердің белгілеуінше, жалпы, Қазақстанға келер
сипаттау және алдында туризм бағыттары туралы клиенттердің хабардар
ынталандыру болуының төмендігін айтуда. Қазақстанға сапар жасау үшін
негізгі ынталандырулар:
- Мәдениет;
- Табиғат;
- Іскерлік сапарға қосымша ретінде.
Бүгінгі таңда, Қазақстанды негізінен туристердің келесі
категориялары келеді:
- отбасылық жұптар;
- достар тобы немесе студенттік топтар;
- Ресейден, Қытайдан, Кореядан келген бизнесмендер.
Респонденттердің ойынша, Қазақстанда келесідей жақсартулар Қажетті
жүзеге асуы қажет : жақсартулар
- Инфрақұрылымдар;
- Дамудың ұлттық саясаты мен бағдарламалары;
- Виза жүйесі;
- Жаңа қызықты елдің имиджін құру үшін сауатты жарнама
жасау;
Кесте 1 жалғасы
1 2
- Көрікті орындардың алуантүрлілігі;
- Табиғи байлықтарға қолжетімділігі;
-Көлік жүйесі (ұлттық және халықаралық).
Бәсекелестер Түркия, Үндістан (күн-жағажай ұсынысының жоспары),
Өзбекстан (өте өзіндік мәдениеті бар мемлекет),
Қырғызстан (бағалары әлдеқайда төмен).
- Мәдени турлар; Жаңа туристік
- Салт-дәстүрмен байланысты іс-шаралар; өнімдер мен көрікті
- Астана; орындардың ұсынысы
- Алматы мәдени астана ретінде;
- Спорттық іс-шаралар, оқиғалық туризм, гастрономия;
- Экологиялық турлар;
- Жағажайлық демалыс.
Қонақ үй Каспий аймағында халықаралық қонақ үйлік торлар мен
шаруашылығының орналастыру орындары (күн-жағажай жоспары ұсынысы
ары қарай дамуы үшін).
Батыс және Солтүстік аймақтарда жоғары дәрежелі қонақ
үйлермен қамтамасыз ету қажет (5* и 4*) (сонымен бірге,
көрші елдермен бәсекелестікті төмендету үшін оларға
бағаны түсіру керек); және Оңтүстік пен Оңтүстік-шығыс
аймақтарында 3* қонақ үйлермен қамтамасыз ету.
Аймақтың жетекші туроператорлардың ойынша, Маркетингтік күш-жігерлер
еліміздің мүмкіндіктерін таныту мақсатында (жаңалары)
мемлекеттің имиджін және туристік салада
істейтін жұмысшыларды хабардар етуді
жақсарту үшін, негізгі маркетингтік
күш-жігерлер халықаралық байланыстарды
кеңейтуге жұмылдырылуы қажет.
Е с к е р т у – [18, 19] әдебиеттер негізінде автор құрастырған
1-кестеге сәйкес деректер бойынша Қазақстанда жұмыс істейтін туризм
саласындағы мамандар келу туризмнің жағдайына қанағаттанарлық. Әдетте,
респонденттер Қазақстан халықаралық нарығын дамыту және жылжыту қажет үлкен
туристік әлеуеті бар, сондай-ақ Қазақстанды бастапқы және эксклюзивті
бағыты ретінде орналасқан деп санайды.
Көп жағдайларда, елімізде туризм индустриясын дамытуда неғұрлым нақты
мемлекеттік реттеу, күрделі ұлттық даму саясатын енгізу қажет, олар
көліктік инфрақұрылым, жолдар мен жалпы барлық туристік инфрақұрылымын
жақсартуға мүмкіндік береді деп санайды (кесте 2).
Кесте 2
Қазақстан Республикасы туралы Еуропалық туроператорлардың сауалнама
негізгі нәтижелері
ЕУРОПА
Фрация, Германия, Ұлыбритания, Нидерланды
1 2
Қазақстанның Қазіргі кезде, әлі Қазақстан аса танымал емес, бірақ та ол
Кесте 2 жалғасы
1 2
имиджі және табиғи ресурстар мен табиғи көркем орындарға ие және келу
жайғасымы үшін жабық, әрі қиын халықаралық келушілер үшін қызықты
мемлекет ретінде танылады. Кейбір туристер Қазақстанды
Орталық Азияның басқа елдерімен байланыстырады (Өзбекстан,
Қырғызстан).
Респонденттердің ойынша Қазақстанның басты Қазақстанның басты
ерекшеліктеріне мыналар жатқызылады: ерекшеліктері
- Мәдениет;
- Салт-дәстүрлер;
- Көркемділік;
- Табиғи байлықтар;
- Демалыс күнгі турлар.
Негізгі Қазақстанның халықаралық нарықта алға қарай ілгерілеуіне
кедергілер тосқауыл болатын негізгі кедергілер:
- Заңнамалық және әкімшілік кедергілер (әсіресе, визаны
алғанда);
- Туристік өнімдердің және көлік байланысының жеткілікті
түрде дамымауы;
- Жеткілікті түрде хабардар болмауы;
- Жарнама материалдарының жетіспеушілігі;
- Баға мен сапаның арақатынасы.
Қазақстанда кіру туризмін ұйымдастыратын туроператорлардың Қазақ нарығында
мәліметтерінше, олардың осы нарықтағы іскерлік белсенділік жұмыс
көрсеткіші өспейді және төмен деп көрсетті. Соған көрсеткіштерінің
қарамастан, өз қызметін (қызметтің 90%) Қазақстанда ден соңғы өсімі
қоятын туроператорлардың айтуынша, өздерінің жұмыс
көрсеткіштерінің ұлғайғанын айтады.
Клиенттерді сипаттауРеспонденттердің белгілеуінше, жалпы, Қазақстанға келер
және ынталандыру алдында туризм бағыттары туралы клиенттердің, кейбір
жағдайлардан басқа, хабардар болуының төмендігін
айтуда.
Қазақстанға сапар жасау үшін негізгі ынталандырулар:
- Мәдениет;
- Табиғат байлықтары;
- Демалыс күнгі турлар;
- Ерекше қызығушылығы бар орындар (Байқоңыр);
- Экологиялық турлар.
Бүгінгі таңда, Қазақстанды негізінен туристердің келесі
категориялары келеді:
- Жұптар мен жалғыз бастылар;
- Ересек адамдар;
- Достар тобы;
- Балалары бөлек тұратын отбасылар.
Респонденттердің ойынша, Қазақстанда келесідей жақсартулар Қажетті
жүзеге асуы қажет : жақсартулар
- Инфрақұрылымдар;
- Халықаралық туризмнің профессионалдарымен әрекеттесу;
- Ұлттық мұраға аса ден қою;
- Іс-шаралардың алуантүрлілігі;
-Мемлекет жайлы ақпаратты көрсету және имиджді құру
Кесте 2 жалғасы
1 2
Бәсекелестер Барлық респонденттердің ойынша, Қазақстан үшін негізгі
бәсекелес елдерге Орталық Азия мемлекеттері болып
табылады, әсіресе туристік іс-әрекет, мәдениет, әкімшілік
процедуралар және төмен бағалар бөлігі бойынша Өзбекстан
және Қырғызстан елдері жатқызылады.
- Білімді гидтермен мәдени турлар; Жаңа туристік
- Салт-дәстүрлерге байланысты іс-шаралар; өнімдер мен
- Астана – жаңа астана; көрікті
- Алматы мәдени астана ретінде; орындардың
- Спорттық іс-шаралар, гастрономия; ұсынысы
- Спорттың қысқы түрлері (шаңғы);
- Экотуризм;
- Табиғи жағдайда құстарды зерттеу, балық аулау, аңшылық;
- Космостық туризм;
- Бұрынғы ядерлық зоналар.
Қонақ үй - Тұру орындарын әртараптандыру: хостелдерді, кішігірім
шаруашылығының қонақ үйлерді, қонақжайларды, сонымен қатар жоғары
ары қарай дамуы дәрежелі қонақ үйлер мен курорттарды;
- Негізгі еуропалық астаналарынан тура халықаралық
рейстерді дамыту (AirAstana-мен);
- Шетел тілдерін білетін жүргізушілердің,
экскурсоводтардың қызметтерін көрсету.
Аймақтың жетекші туроператорлардың ойынша, негізгі Маркетингтік
маркетингтік күш-жігерлер әсіресе мыналарға ден қойылуы күш-жігерлер
қажет: (жаңа)
- Халықаралық коммуникацияларға;
- Туризм сферасындағы жұмысшыларға ақпарат беруге;
- Пресс-турлар мен танымдық турларды ұйымдастыруға;
- Шетел мемлекеттерінде туристтік іс-әрекетті басқаруға;
- Көрмелер мен бірлескен жобалар үшін кееректі халықаралық
серіктестерді іздеуге.
Е с к е р т у – [18, 19] әдебиеттер негізінде автор құрастырған
2-кестеге сәйкес, деректерді талдау жетекші еуропалық туроператорлар
Қазақстанды қызықты туристік ел санайды, соған қарамастан әкімшілік
кедергілердіі себебінен жиі еуропалық нарыққа турлар жылжыту және сату
мүмкіндіктері мен құралдар жоқ екенін көрсетеді.
Жетекші туроператорлар кейбір туристік өнімдер тек қана бағытталған
және ұсыныс жеткіліксіз болып табылады деп санайды. Бағалар аздап, атап
айтқанда, Орталық Азиядағы туристік бағытпен салыстырғандажоғары болып
отырады. Осы себептен, Қазақстан туроператорларының кең жұмыс жасай
алмайды. Жергілікті жұмысшылардан туризм секторында үлкен ынта мен қатысуы
күтілуде.
Әлемнің барлық 193 елдің туризм мемлекеттік реттеу жүйесінің зерттеуге
сәйкес, үкіметтің туризм салаларын реттеу құрылымы байланысты үйлестіретін
біз ең көп тараған аралас министрлігі құрылды, онда - әлемнің 41% сайланған
екінші үлгісі болып табылады деп қорытынды жасауға болады.
Мемлекеттердің үшінші (31%) туризм саласындағы орталық атқарушы орган
көп министрлік немесе мемлекеттік агенттігі болуы мүмкін (әкімшілік,
комитет, департамент және т.б.) тікелей үкіметке бағынатын үшінші модельді
ұстанады. Әлемде әрбір бес (21%) елде туризм бөлек министрлігі бар бірінші
моделді ұстанады және тек мемлекет 7% орталық мемлекеттік органның
деңгейінде туризм индустриясының реттеуге қатысы жоқ [20].
Ресми Дүниежүзілік туристік ұйымының веб-сайтында және әртүрлі елдердің
орталық билік туристік сайттарында берілген олардың ғылыми-зерттеу
ақпаратты талдау қорытындысы бойынша бұл моделінде деректер бөлiнiсi
көзделiп отыр (кесте 3).
Кесте 3
Туризм саласындағы мемлекеттік реттеу моделі
Моделдер Әлемнің макроақмақтар Мемле-
бойынша мемлекеттердіңкеттер
саны
3-кестеге сәйкес, деректерді талдау, туристік саланы басқарудың
бірінші моделді Латын Америкалық деп сипаттауға болады, өйткені ол
Оңтүстік және Орталық Америка елдері арасында ең көп тараған.
Екінші модель басқа да шаралармен және туризм қызметімен айналысатын,
сонымен қатар бірлескен министрлікті құруды қамтиды. Мысалы, туризм, әдетте
материалдық салада (өнеркәсіп, энергетика, сауда, көлік, байланыс), немесе
(мәдениет, спорт, ақпараттық, қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды
және т.б.) өндірістік емес салалармен немесе филиалдарымен үйлеседі.
Қазіргі уақытта екінші модель Оңтүстік, Орталық және Шығыс Еуропа елдеріне
тән болып отыр, туризм саласында инвестицияларды тарту, инфрақұрылымын
дамыту, әлемдік нарықтағы ұлттық туристік өнімнің насихаттау, осы елдердің
ұлттық туристік ұйымдарының маңызды міндеті болып табылады. Туризм
саласының өндірістік комбинациясы Еуропа мемлекеттерінің ішінде бөлу,
әсіресе мәдениет (Андорра, Әзірбайжан, Албания, Греция, Түркия, Украина)
және спорт (Ресей Федерациясы, Беларусь, Польша, Сан-Марино, 2014 жылға
дейін Қазақстан), қабылдады. Материалдық сала және бірлескен туризм
министрлігі тек 6 еуропалық елдерде - Испания, Исландия, Люксембург,
Болгария, Румыния және Кипрде бар.
Үшінші модель тәуелсіз мамандандырылған құрылымдар -Ұлттық туристік
әкімшілігін (ҰТӘ) - құру болып сипатталады, көп министрліктің аясында
немесе тікелей үкіметке бағынады. Бұл үшінші моделді еуропалық деп атауға
болады, себебі макро-аймақтағы елдердің арасында оның жоғары таралуы орынды
екенін атап өткен жөн [21].
Сонымен қатар, Еуропадағы 21 елдің осындай экономикалық істер
министрліктері (Швейцария, Германия, Дания, Финляндия, Австрия, Франция,
Монако, Португалия, Сербия, Македония, Словакия, Словения, Латвия, Литва,
Эстония, сондай-ақ көп министрліктер, туризм қамтиды Индустрия Грузия,
Армения), Министрлік және сауда алаңдары (Норвегия, Швеция), Өңірлік даму
(Чех Республикасы) және Мәдениет, БАҚ және спорт (Ұлыбритания) министрлігі
бар. Басқа елдерде Мемлекет Үкіметі жанындағы (Қасиетті Тақтың, Венгрия,
Молдова, Италия, Лихтенштейн, Мальта, Нидерланды, Тәжікстан, Түркіменстан,
Өзбекстан) ҰТӘ ұйымдастырған.
Осылайша, мемлекеттік реттеудің үшінші моделі туризм индустриясы,
негізінен экономикалық еңісі бар елдердің министрліктер құзыреттілігіне
жататын, экономикадағы туризм секторының маңызды рөлін қосымша мойындайтын
елге тән.
Туризм саласындағы орталық атқарушы орган ретінде ҰТӘ құзыретіне
мыналар жатады:
– туристік қызметті ұйымдастыру үшін құқықтық негіз әзірлеу және
жетілдіру;
– туризмді дамыту жөніндегі министрліктер, орталық органдардың және
аймақтық билік арасындағы қарым-қатынастарды үйлестіру;
– халықаралық туристік алмасулар тұрғысынан басқа елдер мен халықаралық
ұйымдармен қарым-қатынас дамыту;
– шетелде ұлттық туристік өнімді жылжыту;
– туристік бизнесті ақпараттық қызмет көрсету арқылы іске асыру [22].
Туризм саласында мемлекеттік реттеу үшінші моделінің төмендегідей өзіне
тән ерекшеліктері бар:
– туризм саласының экономикалық құрылымында ерекше орын алуы;
– мемлекеттік және жеке меншік бизнес орталығының мүдделерін келісу
шарттары мен өзге аймақтарда мүмкіндіктерді белсене іздеу;
– тәуелсіздік Ұлттық Туризм басқармасының салыстырмалы шешім қабылдай
алу;
– екі құрылымдарда ҰТӘ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 5
1.1Туризм халықаралық қатынастар нысаны ретінде 5
1.2Туризм индустриясының қазіргі жағдайын зерттеу 10
1.3Халықаралық туризмді дамыту факторлары 13
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДЫ ТАЛДАУ 17
2.1Қазақстанда халықаралық туризмнің қазіргі жағдайы 17
2.2Халықаралық туризм халықаралық қатынастар жүйесінде Қазақстанның 25
интеграциясы факторы ретінде
2.3Франция мысалында Батыс Еуропаға турларды ұйымдастыру 34
3 ЕУРОПА МЕН ҚАЗАҚСТАН АРАСЫНДАҒЫ ТУРИСТІК АЛМАСУДЫ ДАМЫТУДЫҢ 45
БОЛАШАҒЫ
3.1Қазақстанда халықаралық туризмді дамытудың болашағы 45
3.2Халықаралық турларды ұйымдастыру және жоспарлау 57
ҚОРЫТЫНДЫ 66
Пайдаланған әдебиет тізімі 68
КІРІСПЕ
Тақырыпты зерттеу өзектілігі. Туризм – әлемдік экономикадағы ең жоғары
тиімді және қарқынды өсіп келе жатқан салалардың бірі. Инвестициялардың
жалпы көлемінің шамамен 7%, әлемдік тұтынушылық шығындардың 10% және қызмет
көрсету әлемдік сауданың үштен бірі туризм индустриясы үлесіне тиеді.
Саяхат және туризм Дүниежүзілік кеңесінің (World Travel және туризм кеңесі)
мәліметтері бойынша ғаламдық туристік индустриясы қазіргі уақытта шамамен
жылына 7 трлн. долл. тауарлар мен қызметтерді шығарады және болжамға сәйкес
алдағы 10 жылда, өнеркәсіп өндірісінің өсімі жыл сайын кем дегенде 4,6%
өсетін болады.
Көптеген елдерде, ЖІӨ-нің шамамен 10%, әлемдегі инвестиция, барлық
жұмыс орындары мен тұтыну шығыстары туризм үлесіне тиеді. Оның дамуы
экономиканың көптеген салалары: көлік, байланыс, сауда, құрылыс, ауыл
шаруашылығы, халық тұтынатын тауарларды өндіру бойынша ынталандырушы әсері
бар.
Әлемдік экономиканың жаһандану даму тенденциялары туризм саласында
бірқатар жаңа құбылыстар мен процестерді тудырды: туристік қызметтердің
әлемдік нарықта болды, әлемнің түрлі елдеріне тиесілі және туристік
салаларда кәсіпорындар мен ұйымдар арасындағы интеграция процестердің
қарқындылығы өсті, сайып келгенде, туристік қызметтердің ең қарқынды ауданы
халықаралық туризмге айналды.
Жоғарыдағы мән-жайлар жаһандық экономикалық жүйесіне Қазақстанның
туризм саласын дамыту мәселелері мен оның тиімді интеграцияны жаңартты.
1990-шы жылдарда Қазақстан республикасында ұлттық туристік нарықтың
қалыптасуынан басталып, ол белсенді халықаралық бөлік болып отыр. Алайда,
Қазақстанда басқа елдердің туристік бизнесмен салыстырғанда әлі жоғары
рентабельді өндіріс және бюджетке табыстың елеулі көзі бола алмады. Сонымен
қатар, кіру туризмінің жалпы көлемінің төмендеуіне қарамай, біздің
отандастарымыз әлі шетелде демалуды қалайды.
Сонымен қатар, шетелге экспорттық және заңсыз капиталдың салыстырмалы
экспортар көлеміндегі баламасы жұмсалады. Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкі және Қазақстандағы Travel деректері бойынша Дүниежүзілік сауда
ұйымының сарапшылары шетелдіктерге қызмет көрсету қазақстандықтардың
шетелдерге шығу құнынан 3 есе төмен бағаланады. Бұл жағдай қазақстандық
кәсіпорындар және ұйымдардың көпшілігінің туристік салаларда бәсекеге
қабілеттілігі жоқ екенін көрсетеді. Сонымен қатар, туристік қызметтердің
қазақстандық нарығының ірі кешенді құрылымдары - туроператор бизнес
халықаралық тізбекті қонақ үйлер, мейрамхана тізбегі, трансұлттық
компаниялар (ТҰК) шетелдік өндірушілер үшін қолжетімді болып отыр. Осы
құрылымдардың интеграция әсері арқасында бұл құрылымдар сапасы мен баға
параметрлері және ілгерілету әдістері тұрғысынан әлдеқайда қазақстандық
өндірушілерді артта қалдырып, туристік қызметтердің әлемдік нарығын табысты
бақылап отыр.
Осыған орай, әлемдік туристік нарықтағы тенденцияларын мен мәртебесін
талдау, оны туризм саласында интеграциялық бірлестіктер нысандарына
бейімдеу, сондай-ақ осы нарықта толық қатысушы ретінде Қазақстан туризм
индустриясының әлеуетін және орналасқан жерін объективті бағалау және
зерттеу өте өзекті болып отыр.
Жалпы, туризм және халықаралық даму теориясы мен практикасы зерттеу
мәселелеріне түрлі мектептерден ғалымдардың едәуір жұмыс көлемдері
арналған. Халықаралық туризм әлемдік экономикалық жүйенің контексінде
Грицак Ю.П., Боголюбов В.С., Воскресенский В.Ю., Киреева А.П., Поляков
В.В., Щенина Р.К. және т.б. жұмыстарында зерттелген. Отандық
зерттеушілердің арасында Ердавлетов С.Р., Устенова О.Ж., Вуколов
В.Н.жұмыстарын атап өтуге болады.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Зерттеудің мақсаты Еуропа мен
Қазақстан арасындағы туристік алмасуды дамытудың болашағын зерттеу.
Қойылған мақсаттар келесі міндеттерді қажеттілік етеді:
халықаралық туризмнің қазіргі жағдайы мен көрсеткішін зерттеу;
Қазақстан Республикасының халықаралық туризмнің дамуына талдау;
халықаралық интеграция даму процесіне олардың әсерін, туризм саласындағы
интеграциялық үдерістердің бағыты мен динамикасын зерттеу;
Қазақстан Республикасының халықаралық туризм проблемалары мен
мүмкіндіктерін сипаттау;
Еуропаға халықаралық тур әзірлеу.
Зерттеу нысаны Еуропа мен Қазақстан арасындағы туристік алмасу болып
табылады.
Зерттеу пәні халықаралық туристік секторда ұйымдастырушылық және
экономикалық қарым-қатынастар Қазақстан мен Еуропа арасындағы туристік
алмасу перспективалық бағыттары болып табылады.
Зерттеудің ақпараттық базасы болып ғылыми басылымдар және мерзімдік
басылымдарда берілетін халықаралық туризм бойынша отандық және шетелдік
авторлардың ғылыми және практикалық құрылымындағы, сауда және даму
жөніндегі БҰҰ Конференциясының (төменде ЮНКТАД), саяхат пен туризм
Дүниежүзілік Кеңесінің, туристік ұйымы ресми статистика деректер базасының,
Интернет-ресурс және басқа да ақпараттық материалдар бойынша жұмыстары
болды.
Бұл жұмыстың ғылыми жаңалығы халықаралық туристік байланыстарды дамыту
бойынша жаңа бағыттар мен тәсілдерді құру болып табылады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы болып отандық туристік агенттіктер
үшін ұсынылатын экскурсия пайдалану мүмкіншілігі.
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Туризм халықаралық қатынастар нысаны ретінде
ХХІ ғасырда халықаралық экономикалық қарым-қатынастардың нысаны ретінде
туризм экономиканың ең динамикалық және перспективалы салалардың бірі бола
отырып, жаһандық және ұлттық экономикада да маңызды рөл атқарады.
Халықаралық туризм бойынша әлемдік ЖІӨ - 3,6% дейін және туризмге қатысты
салаларды ескерсек - 10,3% түсімдер түскен. 2014 жылы туризм және сабақтас
салаларында 234,305 млн адам жұмыс істеген, яғни Жаһандық жұмыспен қамтудың
- 8,7%. WTTC сарапшылар айтуынша, бұл көрсеткіш бойынша бірінші орынды,
Шығыс Азия, екінші орынды - Оңтүстік Азия мемлекеттік елдері алып отыр.
Еуропада, тікелей немесе жанама түрде туризм және саяхат саласында 24,300
мың адам қатысады. Әлемдік тұтынушылық шығындардың шамамен 11% туризм
үлесіне келеді. Туристік шығындар бойынша АҚШ, Жапония, Еуроодақ елдері,
Канада және Мексика алдыңғы орындарда тұр. 2016 жылы болжамына сәйкес,
туризм шығыны екі есеге өседі, осыған орай әлемдік экономикаға туристік
саланың үлесі 12 млрд. долларға жетеді. Тұрақты өсу нарығын қалыптастыра
отырып, туристік қызметтерге сұраныстың өсуі жыл сайын 4,2 -4,6 % -
деңгейінде болады деп күтілуде [1].
Туристік қызметтер нарығының көптеген ерекшеліктері бар. Бұл
біріншіден, оны құраушы басты ресурс болып әлемнің әртүрлілігі, сақтауға
жарамсыздығы, оларды өндіру мен тұтыну процестерінің үзілмейтіндігі және
көп салалылық сипатымен белгіленген туристік өнімнің - сату-сатып алу
мәнінің ерекшелігі. Бұл нарық жоғарғы икемділігімен және бірін-бірі
алмастыра алуменде (тұтынушының жеке сұранымымен, олардың жоғарғы
деңгейдегі саралануы, туристік ұсыныстан уақыт пен орны бойынша сұранысы
недәуір алшақтау бөлігімен) ерекшелінеді.
Туристік қызметтер нарығындағы ұсыныста тауар және қызметтер үш жақты
сиаптта сипатталады. Бұл - табиғи ресурстар, құралған ресурстар және
олардың қызметтерін пайдалануды қамтамасыз етуші ресурстар. Өз кезегінде,
сұраным жағынан бұл нарық тұтынушылардың сапарларының материалдық, жастық,
мақсаттық және себептік мүмкіншіліктері бойынша азғана саралаумен
сипатталады [2].
Сатушы мен тұтынушы нарығы үшін туристік нарық механизмінде дәстүрлі
сипаттан басқа да, сұраныс пен ұсынысты байланыстырып отыратын аз ғана
делдалдық буындар болады. Туристік қызметтер көрсету нарығы туристік
қызметтер көрсетуге берілген жеке объекттерін, туристерді орналастыру
құралын, қоғамдық тамақтану объекттерін қамтитын, көлік, және де соңғысы
тек қана туристерге қызмет көрсетпейді, туризмге қатысы жоқ одан басқа да
субъекттерге қызмет көрсететін, өзіндік инфроқұрылыммен ерекшелінеді [3].
Жаһандану үрдісі әрекетімен планетарлық масштабта халықаралық өндіріс
саласы және туристік қызметтерді жылжыту шеңберінде жаһандық сұраныс пен
ұсыныс қалыптасып қана қоймай туристік өнімге әлемдік баға және әркеттерге
бірыңғай халықаралық стандарттар орнатылатын туристік қызмет көрсету
жаһандық нарығы қалыптасады. Бұл нарықтың қызмет жасауының маңызды
алғышарты халықаралық ақпарттар және байланыс жүйелері болып табылады.
Туристік салада жаһандану – бұл халықаралық туристік ағындардың, қызмет
көрсету ағыны, капиталдың, ақпараттар мен технологиялардың кенеттен күшеюі,
әлемдік масштабта туристік бизнес ұйымдары мен кәсіпорындардың өзара
әркеттесуі және өзара байланысының күшеюіне әкеліп соқтыру, сонымен қатар
олардың бірігуінен жаһандық түрінің пайда болуы. Сонымен бірге олардың
ортақ белгілерімен қатар, мекемелер мен әртүрлі саладағы ұйымдар және
әрекеттегі салаларға көрсететін қызметтер кешенін көрсете отырып турөнімнің
өзіндік өзгешілігіне байланысты олардың өзіндік ерекшеліктері бар. Осыған
байланысты туристік қызмет көрсету саласында салалық қағидат бойынша –
қонақүй, мейрамханалық бизнес, көліктік және т.б. жұмыс жасайтын көптеген
компаниялар пайда болған [4].
Атағы белгілі халықаралық қонақүй тізбегінде АҚШ-тан басқаратын
Hospitality Franchise System (4400 отелдер және 6 мемлекетте 435000
номерлер), Holiday Inn Worldwide (2031 отелдер және 62 мемлекетте 365309
номерлер), Best Western International (3401 отелдер және 60 мемлекетте
276659 номерлер), Marriott Hotel (2600 отелдер және 27 мемлекетте 500000
номерлер), Hilton (800 отелден көп 27 мемлекетте), ITT Sheraton (417отелдер
және 61 мемлекетте 129937 номерлер). Басқа елдер ішінде Францияны (Accor,
Club Mediterranee), Ұлыбританияны (Forte Hotels, Hilton International),
Германияны (Robinson Club GmbH), Испанияны (Grupo Sol Melia) атауға болады.
Сонымен бірге қонақ үй бизнесін кеңейтудегі қажеттілік мекмелер және
басқа саладағы ұйымдармен серіктестік байланыс орнатуға септігін тигізеді.
Серіктестік келісім шарттар, мысалы онлайндық компаниялар мен
турагентствалармен (Expedia. Inc, Hotels.com, Priceline.com, Los-
Angeles.com жән т.б.) жасалады.
Мұндай келісімдердің мақсаты сату көлемін көбейту, соның ішінде әлемде
кеңінен танымалдық алып бара жатқан Интернет арқылы көлемін көбейту. Соңғы
жылдардың статистикасына қарасақ желі де 80 млн. қонақ үй номерлері
көрсетілген, ал Интернет арқылы сатылым жалпы көлемнің 10% құрайды [5].
Ұлтаралық процестер мейрамханалық бизнестерде де орын алады (McDonalds,
Pizza Hart, Сбарро, Rock, Wag mama, Friday's, Beers tube, Federico Fellini
және т.б.). Халықаралық мейрамханалық желілері тез сервистік (quick
service) деп аталатын кәсіпорындарды біріктіреді. Бұл quick service форматы
дәстүрлі фаст-фудтан тамақты тез беріп клиенттің мейрамханада ұзақ отыруын
қалайды [6].
Халықаралық мейрамханалар желісі ерекшелік маңызы мемлекеттің базалық
алыс орналасқан барлық кәсіпорындар франчайзинговтық болып есептеледі.
Басқа елдердегі потенциалдық франчайзерлер мейрамханаларды тиімді басқаруда
коммерциялық жалдау облысы бойынша немесе жылжымайтын мүліктерді дамыту,
халықаралық жұмыс стандартына сәйкестік тәжірбиелері болуы керек.
Өтініш беруші, сондай-ақ үйде кең ауқымды желісін дамытуға мүдделі
болуы керек.
Туроператор секторында ұлтаралануы мысалында неміс сату желісі TUI,
британдық компания Фест Чойс Холидейс швейцариялық Куони және
француздық Клуб Мед болып табылады. Бұл компаниялар - туроператорлық
қызметтерін әр түрлі елдерде орналасқан еншілес және тәуелді компаниялары
арқылы жүргізетін ірі холдингтер.
Алайда, туристік сапарлар қызмет көрсететін халықаралық тасымалдаушылар
арасында әуе көлігі ТҰК ұлт аралануы аталған емес, мысалы қарай күшті
үрдісі неміс, швед, Канада және бразилиялық әуе біріктіретін, бәлкім Star
Alliance болуы мүмкін. Әріптестік туралы келісімдер құру арқылы
халықаралық ынтымақтастықпен айналысқанмен, дегенмен басым бөлігі ұлттық
компаниялар болып қалады. Мұндай ынтымақтастықтың ең көп тараған нысаны -
халықаралық бірлестіктерге мүшелік - Халықаралық азаматтық авиация ұйымы
(ИКАО), Халықаралық әуе көлігі қауымдастығы (IATA), Халықаралық автомобиль
көлік одағы (ХАКО MCAT-) [7].
Тасымалдаушы ассоциациясының міндеттері қызмет көрсетудің бірыңғай
стандартын құрастыру және олардың орындалуын бақылау, тасымалдың бағытын
және қауіпсіздігін қамтамасыз ету, кәсіби дайындық және кадрлардың кәсібін
жоғарлату, ақпараттық қолдау. Осы ассоциялардың әрекеттеріне қатысатын
мемлекеттер үкіметті қаржыландырады.
Ішкі салалық ынтымақтастықпен бірге тасымалдаушылар компьютерлік
желілерге қол жетімділк беретін интернет компанияларменде серіктес бола
алады. Сонымен бірге авиа- және темір жол компаниялары, жеңіл көліктерді
жалға беретін фирмалар мәліметтер базасын қосу үшін төлем төлейді [8].
Соңғы жылдары авиажолдары мен отелдер арасында тығыз қарым-қатынас
орнаған, сол конгломеративтік түрмен біріккен корпорациялардың пайда
болуына әкеп соғады. Бұның басты себебі авиажолдар олардың жолаушыларының
сол барған қалаларда орналасуына сенімді болғысы келеді.
Мысалы, көлік топ Allegis әуе United Airlines, көлікті жалға беру
компаниялары кіреді - Hertz және қонақ үй тізбегі Хилтон және Westin тең
иесі болып [9].
Салалық интеграция мен серіктестік қалыптастыру туризм индустриясының
жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін қажетті, бірақ жеткіліксіз шарт болып
табылады. Туристік өнімдерді құруға қатысатын трансұлттық корпорациялар мен
өнеркәсіп серіктестіктердің қызметі басқаруды және үйлестіруді қажет етеді.
Аталған қажеттілікке жауап ретінде басқарушы комапниялар падй бола бастады,
солардың бірі ретінде туристік саласы үшін ақпараттық технологиялар,
басқару және тарату шешімдерді дамытушы деп танылған көшбасшы - бұл
Amadeus RMS (Revenue Management System) компаниясы. Оның клиенттері 49
халықаралық қонақ үй тізбегі, 1000-нан астам қонақ үйлер, темір және әуе
жолдары, жалға автомобильдер, сақтандыру провайдерлер мен туроператорлары
кіреді. Жалпы корпоративтік, маркетингтік және қаржы стратегиясын
анықтайтын компаниясының бас кеңсесі Мадридте (Испания) орналасқан; Өнімді
дамыту орталығы - Ницца (Франция); Ақпаратты өңдеу орталығы -Эрдингте
(Германия). Майами, Буэнос-Айрес және Бангкоте аймақтық кеңселері бар
[10].
Туризм саласындағы интеграциялық үдерістерді түсіну және формальды
көрсеткіштер 1 суретте көрсетілген.
Сурет 1. Туризм саласындағы халықаралық интеграция және әріптестік
түрлері [автормен құрастырылған]
1-суретте көрсетілгендей авиажолдар мен қонақ үйлер арасында тығыз
қарым-қатынас орнатылып, корпорациялардың пайда болуына әкеледі деп айтуға
болады.
Сурет 2. Туризм саласындағы UNWTO халықаралық стратегиялық альянсының
функционалды сызбасы
Екскерту – [19, 20,21] әдебиеттер негізінде автормен құрастырылған
2-ші суретте көрсетілгендей біз жаһандану үрдістердің әсерінен туристік
қызметтердің жаһандық жаһандануы қалыптасқанын, халықаралық өндіру және
қозғалысы саласында қалыптасқан ауқымды анықтау шеңберінде сұраныс пен
жылжыту ғана емес, сонымен бірге ортақ халықаралық стандарттар және
туристік өнімге әлемдік баға беруге болатынын көріп отырмыз.
1.2 Туризм индустриясының қазіргі жағдайын зерттеу
Халықаралық туризмді дамытуда әлеуметтік-экономикалық факторлар маңызды
рөл атқарады.
Бұған ел дамуының жалпы деңгейі, оның шаруашылық құрылымы, өмір сүру
сапасы, халықтың әлеуметтік және кәсіби құрамы, оның білім деңгейі,
урбанизация дәрежесі және халықтың ұтқырлығы, саяси тұрақтылығы және
басқалар кіреді.
Мемлекеттер арасында барлық халықаралық еңбек бөлінісі негізінде,
сондай-ақ халықаралық сауда және жақсартылған көлікті кеңейту экономикалық
қарым-қатынастардың маңызды рөлін атқарады. Адамның өмір сүру стереотипін
динамикалық өзгерту, және осы құбылыс кең таралған. Демалу үшін жұмыс
істейтін және тұратын шығыстардың ағымдағы ставкасы қажетті санатына өтеді.
Халықаралық туризмнің дамуына туристер әлеуметтік құрамын кеңейту,
ақылы еңбек демалысы ұзақтығын ұлғайту, бизнес есебінен әр түрлі әлеуметтік
жұмысшылар мен қызметкерлерді қамтамасыз ету және кәсіподақ арқасында
кепілдіктер мен жеңілдіктерді беру оң әсерін тигізеді.
Туристік постиндустриялық елдерде туристік ағымдарға халықтың жас
құрылымы әсер етеді. Ірі туристік және рекреациялық ұтқырлықты 30 бен 50
жас аралығындағы адамдар ерекше орын алады. Барлық туристердің 15 кемі
астамы жас адамдар болып табылады. Дегенмен, егде жастағы (55 жастан)
саяхатшылар үлесі өсіп келе жатыр. Бұл құбылыс үшінші жастағы туризм деп
аталады.
Әлеуметтік-экономикалық халықаралық туризмді дамыту үшін алғышарттар
тобы, сондай-ақ, басқа да елдер мен халықтардың білім, өмірмен танысуы,
мәдениеті мен тарихы үшін халық ниет мәдени деңгейін көтеруін қамтуы
мүмкін. Сыртқы экономикалық қарым-қатынастарды дамытуда, басқа елдердің
материалдық және рухани құндылықтарын құру үздік практика ғылыми және
іскерлік байланыстарды кеңейтумен, халықаралық туристік байланыстардың жаңа
түрлерін дамыту - ғылыми (конгресс) және іскерлік туризм болып табылады.
Демографиялық факторлар. Халық саны өсуінің нәтижесінде әлемнің
туристік әлеуетін артады, туристік іс-шаралар жаңа жұмыс күштер тартылады.
Сондай-ақ демографиялық факторларға: тіл немесе ортақ тарихы мен
мәдениетіне байланысты әр түрлі елдерде халықтардың өзара қызығушылығы;
сонымен мамандық немесе әлеуметтік функциясы мамандандырылған туристік
тұлғалардың қатысу үшін сұраныстар жатады.
Материалдық-техникалық факторлардың дамуы көлік, тұру, байланыс
компаниялары, азық-түлік, бөлшек сауда, қызмет көрсету құралдарына
байланысты. Технологиялық прогресс нәтижесінде көлік көп, тез, қауіпсіз,
ыңғайлы болды. Туристік қызметте тұру және тамақтану индустриясы өзіндік
орын алады. Қонақ үй және мейрамхана қызмет көрсету деңгейі шетелдік
туристерге қызмет көрсетуде маңызды рөл атқарады. Бірақ туризм индустриясы,
және, атап айтқанда тұрғын үй және тамақтану саласы сөзсіз тұру және
тамақтану кәсіпорындарының қызмет көрсету шығындардың артуына және олардың
қызмет көрсету бағаларының өсуіне әкеледі, ол жыл ішінде туристік
қызметтерге сұраныстың ауытқуына жатады [11].
Саяси топ факторлары, сондай-ақ халықаралық туризм байланыстарын
ілгерілетуге әсер етеді. Бұл жерде біріншіден шетелдік қонақтар қабылдайтын
елдің саяси тұрақтылығын атап өткен жөн. Елеулі саяси фактор болып
экономика, сауда, ғылым және технологиялар мен байланыстарды, туризм және
биржалар ынтымақтастығы туралы халықаралық және үкіметаралық келісімдердің
бар болуы болып табылады.
Демалыс және аумақты ресурстық әлеуеті - табиғи, мәдени және тарихи
ресурстар саны мен сапасын көрсетеін халықаралық туризмді дамытудың маңызды
факторы болып табылады. Рекреациялық-ресурстық әлеуетінің әсері, сондай-ақ
әлеуметтік-экономикалық факторларды жанама және ең алдымен халықтың
рекреациялық қажеттіліктерін мөлшері мен сипатына байланысты болады.
Географиялық орналасу факторының барлық негізгі түрлерінде: физикалық-
географиялық, экономикалық және географиялық, геосаяси, тасымалдау және
географиялық, экологиялық және географиялық орналасуы пайда болады.
И. Валлерстайн әлемдік жүйелер тұжырымдамасына сәйкес әлемдік
экономиканың кеңістіктік құрылымы үш белдеуден: орталық, жартылай шеткі
және шеткерi аймақтардан тұрады деген [12].
Периферия орталықты жұмыс жасатады және жоғары жалақы, озық
технологияларды пайдалана отырып, экономиканың сараланған құрылымын
сипаттайды. Перифериялық құрылғылар орталыққа тәуелді, жалақысы төмен
деңгейде, қарапайым экономикалық құрылымы мен қарабайыр технологиясы бар.
Полупериферия – бұл аралық тізбек - бұл орталыққа бағынады, бірақ
Периферияны пайдаланады. Бұл оған тұрақтылық беріп, әлемдік экономиканың ең
серпінді элементі болып табылады. Аумақтық құрылымы негізінде халықаралық
туризм тұрақты бола отырып, көбіне әлемдік экономиканың географиясына
сәйкес келеді. Бүкіләлемдік туристік ұйымының мәліметтері бойынша 2014
жылдың наурыз айында халықаралық туризмде 4%-ға халықаралық саяхат өсуіне
байланысты теріс дәлізіден тұрақты шығуын көрсетті [13].
Екі іс-шараларға: абсолюттік (халықтың шығу санын) және салыстырмалы
(туристік халықаралық шығыс туризм қарқындылығы факторы жинақталатын ағыны
коэффициенті тұрғысынан білдіретін) бөлінеді.
Әлемдік экономикалық дағдарыс, және экономикалық тұрақтылық кезеңі
ағындарын қалыптастыратын шығу тур ағындары абсолюттік мәні бойынша
Қазақстан алғашқы 50 елдің қатарына кіреді (3-сурет).
Халықаралық шығу туриздегі халықтың қатысу саны бойынша мемлекеттердің
жіктелуі, мың адам
4 балл 3 балл 2 балла 1 бал 1-Бельгия
(максимум) 0,73-1,0 0,49-0,73-ке 0,49 2-Нидерланд
1,01 ден 1 ге дейін дейін ы
жоғары дейін
Сурет 3. Халықаралық саяхат саны бойынша елдерді
жіктеу, 2014 жыл [12, 13]
3-суретке сәйкес, абсолюттік санының жасаған қорытындысы бойынша
халықаралық сапарлармен Қазақстан Германия, Ұлыбритания, Америка Құрама
Штаттарының алдында келді. Жаһандық экономикалық дағдарысқа қарамастан
Қазақстанмен қатар Ресей және Қытай елеулі серпін көрсетті.
2014 жылдың қортындысы бойынша салыстырмалы тұрғыдан алғанда, біздің
еліміз Қытай, Бразилия, Үндістанмен бірге динамикалық полупериферия тобына
жатты. Бұл факт Қазақстан Республикасының халықаралық шығу туристік ағынына
қатысу дәрежесі онша жоғары емес екенін (әсіресе әлеуметтік-экономикалық
және географиялық жағдайы ұқсас елдермен салыстырғанда) көрсетеді (4-
сурет).
Халықаралық шығу туриздегі халықтың қатысу саны бойынша мемлекеттердің
жіктелуі, мың адам
3 балл 2 балл 1 балла Мәлеметтер1-Бельгия
(максимум) 30000 мың 30000 мың жоқ 2-Нидерланд
60000 мың адамнан адамға дейін ы
адамнан жоғары
жоғары
Сурет 4. Халықаралық саяхат саны бойынша елдерді
жіктеу, 2014 жыл [12, 13]
3, 4-суреттегі деректерді талдауы бойынша халықаралық тур ағысы --
шығыу туризмінің негізгі көрсеткішін көрсетеді, ол өмір сапасының
көрсеткіші бола алады. Жоғары өмір сүру стандартын көрсететін елдер,
Халықаралық туристік ағысты қамтамасыз еткен. Сондай ақ, халықаралық
туристік тур ағыны бойынша ең жоғарғы - 3,4 бал жинаған.
1.3 Халықаралық туризмді дамыту факторлары
Халықаралық туристер келу және кетуі негізі ең алдымен Еуропада
орналасқан бірнеше елдерде - Австрия, Швейцария, Финляндия, Дания және
Германия (барлығының халқы жыл сайын саяхаттайды) және Солтүстік Америкада
шоғырланған. Бұл экономикасы дамыған және дамып келе жатқан елдер арасында
белгілі бір тепе-теңдік жасайды.
Кірісі төмен және орта деңгейдегі елдер 1980 жылы 27% -бен
салыстырғанда 2014 жылы жалпы туристік ағынның шамамен 40% (халықаралық
туризм жалпы түсімнің 30%) тарта алды.
Туристік қызметтердің ең ірі экспорттаушылары Испания, Франция, Италия,
АҚШ, импорттаушысы - Германия, Жапония, Ұлыбритания болып табылады.
Халықаралық туризмнің оң сальдосы бар елдер басқа елдерге қарағанда олардың
нарығында қызмет көрсету және құны жоғары деңгейімен түсіндірілетін және
туристермен жабдықтайтын ел (Германия, АҚШ). 2012 жылы халықаралық
туризмнің шығындары көлемі бойынша Америка Құрама Штаттары әлемдегі бірінші
орынды алса, ал 2014 жылы Германия (71 млрд доллар) басшылығына жол берді.
Ол бұл сандар айтарлықтай еуро және АҚШ доллары арасында айырбастау
бағамының өсуіне әсер еткенін атап өткен жөн [14].
UNWTO ең алдымен, елдерді - туристермен жабдықтаушы, және елдерді -
қабылдаушы ретінде бөледі. 2014 жылы UNWTO жіктеуіне сәйкес, туристерді
қабылдаушы ең табысты елдер ондығына Франция, Испания, АҚШ, Италия, Қытай,
Ұлыбритания, Гонконг (Қытай), Мексика, Германия, Австрия кірді; -
туристерді жеткізушілер елдеріне - Германия, АҚШ, Ұлыбритания, Жапония,
Франция, Италия, Нидерланды, Канада, Ресей, Қытай жатты.
Халықаралық туристік ағындардың бөлінуін бірыңғай үлгісіне салу өте
қиын, өйткені әрбір елдің өз ерекшеліктері бар.
Алдағы уақытта халықаралық турист бойынша келгендер санының әлемдік
көшбасшы 2014 жылы Франция болды, оған 78 миллион турист келді. Екінші
орынды Испания (54 млн келу), одан кейін АҚШ (46 млн келу). Ал типтік
тұмауды және басқа да қауіп-қатердің әсерін жеңе оырып, Қытай 2014 жылы
келген (42 млн ) туристермен қарқынды өсім көрсетті.
Болашақта халықаралық нарықтарда туристер жеткізушілер арасында Еуропа,
Америка және Азия-Тынық мұхиты аймағының дамыған елдерді басым болады. Әр
бағытқа туристер әртүрлі көлік құралдарын пайдаланып келеді. 2014 жылы
Халықаралық туристік шамамен жартысы – жер үсті көлігімен жол (45%) және
темір жолмен (4%); Әуе көлігімен - 43 % туристер, ал су көлігімен - 7%
құрады. Сапарлардың шамамен 60% демалыс және ойын-сауық мақсатында жасалса,
ал халықаралық келудің 20% іс сапарларға тиісті.
Әрбір елде туристік бағыттар бойынша ең танымал өз стандартық тізімі
бар; бұған ең алдымен, көрші елдер, сондай-ақ АҚШ, Ұлыбритания, Германия,
Франция, Испания, Италия кіреді. Көрші елдерге қысқа қашықтықты жүріп
саяхаттау - олар барлық халықаралық туристік келу шамамен 40 %-ды құрайды,
туризмнің айтарлықтай құрамдас бөлігі болып табылады.
ХХ ғасырдың 80-шы жылдарында ұзақ қашықтыққа сапарға шығуға қызығушылық
өсе бастады, осы үрдіс әлі күнге дейін жалғасуда, онда туристік жаңа
экзотикалық орындарға сұраныс болды және туризм индустриясы осы талапты
қазіргі заманғы технологиялардың арқасында қанағаттандыруға қабілетті болып
табылады. Қалааралық ұшу рейстері қолжетімді болды және аз уақыт алатын
болды.
Еуропа халықаралық туристер келген саны бойынша көшбасшылықты сақтауды
жалғастыруда. Бұл шекарасы қысқа мерзімде бірнеше өтуге болатын туристік
саяхатқа шағын елдермен көрші болуына; туристік инфрақұрылым мен көлік
қызметтерінің жоғары деңгейде дамыған; әлемдік маңызы бар табиғи және
мәдени ескерткіштерді болуына; туристік өнімдердің кең ауқымы болуына;
жағажай да демалып қысқы спорттық демалысқа дейін; жоғары білікті
кадрлардың болуына байланысты [15].
Соңғы жылдары туристердің Азия-Тынық мұхитына қызығушылығы өсіп келе
жатыр. Облыс танымалдығы негізінен Жапонияға байланысты (саяси тұрақтылық,
жаңа әуе бағыттары, тірі жарнамалық қызметтер, жаңа инклюзивті турлар дамуы
мен қолайлы валюта айырбастау бағасына) артып отыр. Сонымен қатар,
Жапониядан басқа осы аймақта Гонконг, Сингапур, Тайланд, Австралия және
Оңтүстік Корея танымал болып табылады. Еуропа мен Америкадан аймақаралық
туристік қолайлы айырбас бағасы түрінде қосымша ынталандыру алғанда, бұл
елдердің экономикалық дамуы туристердің ішкі өңірлік қозғалысының көлемі
өсуіне әсер етті.
Америка облысында төрт жыл құлдыраудан кейін туристік қызметтің өсу
үрдісі жанданды, 2014 жылы халықаралық келген туристердің төрттен астам
үлесі кірді. Өте үлкен алаңы бар АҚШ-та және Канадада туризм ішкі
ерекшелігі басым. Осы аймақтағы Барлық халықаралық туристік ағымның шамамен
30% - АҚШ, Канада және Мексика арасындағы алмасу. ЮНВТО мәліметтері бойынша
АҚШ-тан Мексикаға туристік трафик (20 миллионнан астам келу) әлемдегі ең
ірі келу болып табылады. Негізгі халықаралық туристер ағымы құрлықтың
солтүстік бөлігінде орналасқан елдерде (Египет, Тунис, Марокко) және
Оңтүстік Африка Республикасына келеді, Африка туристік тағайындау аймақ
ретінде шамамен 5% алады. Африка халықаралық туризмнің дамуын одан әрі
дамыту үшін табиғи және мәдени әлеуетке бай ел [16].
Таяу Шығыс елдерінде туристердің ішкі өңірлік қозғалысы басым. Туризм
индустриясы бұл облыста (БАӘ қоспағанда) саяси тұрақсыздық, қарулы қақтығыс
және терроризмге байланысты тоқырауда. Әрине, мұндай жағдайларда, ол
өңірдің туристік әлеуетін іске асыру қиын. Облыс даму болашағы,
келгендердің қарқынды өсуіне қарамастан саяси тұрақтылыққа дейін белгісіз
болып қалады.
1-ші тарау бойынша қорытынды.
Халықаралық туристер келетіндердің жалпы санынан Оңтүстік Азия тағдыры
шамалы болып табылады, және олардың жартысы - Үндістанға келеді. ЮНВТО
сарапшылары Оңтүстік Азия елдеріне аймақаралық туризм назар аударуды және
өз маркетингтік күшін Еуропаның, Солтүстік Американың, Азия-Тынық мұхиты
ірі шығыс туризм нарығының дамуына көңіл аударуды ұсынады.
Туристік дестинация ретінде (туризм функцияларды орындайтын аудан)
Еуразия орталығында орналасқан Қазақстан үлкен әлеуетке ие: көлік
жолдарының қиылысы, ол тарихи бай қолайлы климаттық жағдайы, әдемі пейзажы,
әр түрлі флорасы мен фаунасы, емдік минералдық көздері бар және мәдени
мұрасы бар.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДЫ ТАЛДАУ
2.1 Қазақстанда халықаралық туризмнің қазіргі жағдайы
Әлемдік тәжірибе үкіметке туризм саласындағы басқару оңтайлы құрылымын
құрудың мүмкіндігі жоқ екенін көрсетеді. Туристік қызметті мемлекеттік
реттеу принциптері зерттей отырып, берілген уақытта әлемдік туризм
нарығында бар бірқатар нақты лауазымдар бар:
– елімізде туризмнің барлық аспектілерін қатаң авторитарлық
бақылау;
– аралас министрлігінің экономиканың аралас секторлары бойынша
туризм қауымдастығы;
– ұлттық туристік әкімшіліктер мен туризм қызметін реттеудің және
үйлестірудің жұмсақ тәсілдерді;
– әлеуметтік-экономикалық құбылыс ретінде туризмге енжарлық таныту
[17].
Осылайша, туризм басқару үшін - тікелей үкіметке бағынатын тәуелсіз
немесе байланысты министрліктер, ұлттық әкімшіліктер әр түрлі
ұйымдастырушылық жүйесі бар.
Сонымен қатар, кейбір елдерде, тек аймақтық мемлекеттік органдардың
деңгейінде басқарса, басқаларда жалпы мемлекеттік туризм саласын туристік
қызметті басқарудың тұтқасы жоқ [18].
Бұл түрлердің әртүрлілігі жеке мемлекеттердің дамуы бойынша нақты
әлеуметтік, экономикалық және саяси жағдайлары, ұлттық экономиканың туризм
маңыздылық дәрежесі, нарықтық қатынастардың даму деңгейі, әр түрлі елдерде
туризм ауқымының әр түрлілгімен түсіндіріледі.
Бұл туризм саласындағы мемлекеттік құрылымдардың өз функцияларын жүзеге
асыру мақсатында экономика, қаржы, сауда, мәдениет, білім беру, ауыл
шаруашылығы, көлік, министрліктер және т.б. қарым-қатынас жасау керек
екенін атап өткен жөн. Соған қарамастан, халықаралық тәжірибеде туризмді
мемлекеттік реттеу бойынша төрт негізгі модельдер қалыптасқан деп санауға
болады. Осы модельдеу мәні туризм секторының қызметін ұйымдастыру бойынша
мемлекеттік араласу дәрежесін анықтау болып табылады. Сонымен, бірінші
модель осы саланы дамытуға үлкен өкілеттіктер туризм тәуелсіз
министрлігінің құруды көздейді. Мемлекеттердің үшінші (31%) туризм
саласындағы орталық атқарушы орган көп министрлік немесе мемлекеттік
агенттігі болуы мүмкін (әкімшілік, комитет, департамент және т.б.) тікелей
үкіметке бағынатын үшінші модельді ұстанады. Әлемде әрбір бес (21%) елде
туризм бөлек министрлігі бар бірінші моделді ұстанады және тек мемлекет 7%
орталық мемлекеттік органның деңгейінде туризм индустриясының реттеуге
қатысы жоқ Әрбір келесі моделде әр туризм саласының орталық атқарушы
органның әсері біртіндеп кейбір елдерде, оның толық болмағанға дейін
төмендейді. Төменде қазақстандықтардың пікірін және біздің еліміз туралы
кейбір еуропалықтардың пікірін (1, 2-кесте) салыстырыңыз.
Кесте 1
Қазақстан Республикасы туралы қазақстандықтар сауалнама негізгі
нәтижелері
ҚАЗАҚСТАН
1 2
Қазақстанның Қазақстан туристерді қызықтыру үшін таңқаларлық табиғи
имиджі және байлықтары мен көптеген көрікті орындарды дамытуы қажет
жайғасымы ерекше, қайталанбас ел ретінде шетел туристеріне
көрінеді.
Бірақ та, бұл бағыт көрші елдермен (Қырғызстан,
Өзбекстан) салыстырғанда едәуір қымбатырақ болып келеді.
Респонденттердің ойынша, Қазақстанның басты Қазақстанның басты
ерекшеліктеріне: қонақжайлылығы, мәдениеті, табиғи ерекшеліктері
байлықтары, көркемдігі, дәстүрлік құндылықтары мен
қайталанбастығы жатқызылады.
Негізгі Қазақстанның халықаралық нарықта алға қарай ілгерілеуіне
кедергілер тосқауыл болатын негізгі кедергілер:
- Дамуға инвестициялардың жетіспеушілігі;
- Заңнамалық және әкімшілік кедергілер (әсіресе, визаны
алғанда);
- Туристік өнімдердің және көлік байланысының жеткілікті
түрде дамымауы;
- Жеткілікті түрде хабардар болмауы;
- Жарнама материалдарының жетіспеушілігі;
- Көптеген табиғи ресурстар ақпараттықсыз туристер үшін
қолжетімсіз.
Қазақстанда кіру туризмін ұйымдастыратын Қазақстандық нарықтағы жұмыс
туроператорлардың мәліметтерінше, олардың көрсеткіштерінің соңғы өсімі
осы нарықтағы іскерлік белсенділік
көрсеткіші жылдан-жылға өсуде деп
көрсетілді.
Клиенттерді Респонденттердің белгілеуінше, жалпы, Қазақстанға келер
сипаттау және алдында туризм бағыттары туралы клиенттердің хабардар
ынталандыру болуының төмендігін айтуда. Қазақстанға сапар жасау үшін
негізгі ынталандырулар:
- Мәдениет;
- Табиғат;
- Іскерлік сапарға қосымша ретінде.
Бүгінгі таңда, Қазақстанды негізінен туристердің келесі
категориялары келеді:
- отбасылық жұптар;
- достар тобы немесе студенттік топтар;
- Ресейден, Қытайдан, Кореядан келген бизнесмендер.
Респонденттердің ойынша, Қазақстанда келесідей жақсартулар Қажетті
жүзеге асуы қажет : жақсартулар
- Инфрақұрылымдар;
- Дамудың ұлттық саясаты мен бағдарламалары;
- Виза жүйесі;
- Жаңа қызықты елдің имиджін құру үшін сауатты жарнама
жасау;
Кесте 1 жалғасы
1 2
- Көрікті орындардың алуантүрлілігі;
- Табиғи байлықтарға қолжетімділігі;
-Көлік жүйесі (ұлттық және халықаралық).
Бәсекелестер Түркия, Үндістан (күн-жағажай ұсынысының жоспары),
Өзбекстан (өте өзіндік мәдениеті бар мемлекет),
Қырғызстан (бағалары әлдеқайда төмен).
- Мәдени турлар; Жаңа туристік
- Салт-дәстүрмен байланысты іс-шаралар; өнімдер мен көрікті
- Астана; орындардың ұсынысы
- Алматы мәдени астана ретінде;
- Спорттық іс-шаралар, оқиғалық туризм, гастрономия;
- Экологиялық турлар;
- Жағажайлық демалыс.
Қонақ үй Каспий аймағында халықаралық қонақ үйлік торлар мен
шаруашылығының орналастыру орындары (күн-жағажай жоспары ұсынысы
ары қарай дамуы үшін).
Батыс және Солтүстік аймақтарда жоғары дәрежелі қонақ
үйлермен қамтамасыз ету қажет (5* и 4*) (сонымен бірге,
көрші елдермен бәсекелестікті төмендету үшін оларға
бағаны түсіру керек); және Оңтүстік пен Оңтүстік-шығыс
аймақтарында 3* қонақ үйлермен қамтамасыз ету.
Аймақтың жетекші туроператорлардың ойынша, Маркетингтік күш-жігерлер
еліміздің мүмкіндіктерін таныту мақсатында (жаңалары)
мемлекеттің имиджін және туристік салада
істейтін жұмысшыларды хабардар етуді
жақсарту үшін, негізгі маркетингтік
күш-жігерлер халықаралық байланыстарды
кеңейтуге жұмылдырылуы қажет.
Е с к е р т у – [18, 19] әдебиеттер негізінде автор құрастырған
1-кестеге сәйкес деректер бойынша Қазақстанда жұмыс істейтін туризм
саласындағы мамандар келу туризмнің жағдайына қанағаттанарлық. Әдетте,
респонденттер Қазақстан халықаралық нарығын дамыту және жылжыту қажет үлкен
туристік әлеуеті бар, сондай-ақ Қазақстанды бастапқы және эксклюзивті
бағыты ретінде орналасқан деп санайды.
Көп жағдайларда, елімізде туризм индустриясын дамытуда неғұрлым нақты
мемлекеттік реттеу, күрделі ұлттық даму саясатын енгізу қажет, олар
көліктік инфрақұрылым, жолдар мен жалпы барлық туристік инфрақұрылымын
жақсартуға мүмкіндік береді деп санайды (кесте 2).
Кесте 2
Қазақстан Республикасы туралы Еуропалық туроператорлардың сауалнама
негізгі нәтижелері
ЕУРОПА
Фрация, Германия, Ұлыбритания, Нидерланды
1 2
Қазақстанның Қазіргі кезде, әлі Қазақстан аса танымал емес, бірақ та ол
Кесте 2 жалғасы
1 2
имиджі және табиғи ресурстар мен табиғи көркем орындарға ие және келу
жайғасымы үшін жабық, әрі қиын халықаралық келушілер үшін қызықты
мемлекет ретінде танылады. Кейбір туристер Қазақстанды
Орталық Азияның басқа елдерімен байланыстырады (Өзбекстан,
Қырғызстан).
Респонденттердің ойынша Қазақстанның басты Қазақстанның басты
ерекшеліктеріне мыналар жатқызылады: ерекшеліктері
- Мәдениет;
- Салт-дәстүрлер;
- Көркемділік;
- Табиғи байлықтар;
- Демалыс күнгі турлар.
Негізгі Қазақстанның халықаралық нарықта алға қарай ілгерілеуіне
кедергілер тосқауыл болатын негізгі кедергілер:
- Заңнамалық және әкімшілік кедергілер (әсіресе, визаны
алғанда);
- Туристік өнімдердің және көлік байланысының жеткілікті
түрде дамымауы;
- Жеткілікті түрде хабардар болмауы;
- Жарнама материалдарының жетіспеушілігі;
- Баға мен сапаның арақатынасы.
Қазақстанда кіру туризмін ұйымдастыратын туроператорлардың Қазақ нарығында
мәліметтерінше, олардың осы нарықтағы іскерлік белсенділік жұмыс
көрсеткіші өспейді және төмен деп көрсетті. Соған көрсеткіштерінің
қарамастан, өз қызметін (қызметтің 90%) Қазақстанда ден соңғы өсімі
қоятын туроператорлардың айтуынша, өздерінің жұмыс
көрсеткіштерінің ұлғайғанын айтады.
Клиенттерді сипаттауРеспонденттердің белгілеуінше, жалпы, Қазақстанға келер
және ынталандыру алдында туризм бағыттары туралы клиенттердің, кейбір
жағдайлардан басқа, хабардар болуының төмендігін
айтуда.
Қазақстанға сапар жасау үшін негізгі ынталандырулар:
- Мәдениет;
- Табиғат байлықтары;
- Демалыс күнгі турлар;
- Ерекше қызығушылығы бар орындар (Байқоңыр);
- Экологиялық турлар.
Бүгінгі таңда, Қазақстанды негізінен туристердің келесі
категориялары келеді:
- Жұптар мен жалғыз бастылар;
- Ересек адамдар;
- Достар тобы;
- Балалары бөлек тұратын отбасылар.
Респонденттердің ойынша, Қазақстанда келесідей жақсартулар Қажетті
жүзеге асуы қажет : жақсартулар
- Инфрақұрылымдар;
- Халықаралық туризмнің профессионалдарымен әрекеттесу;
- Ұлттық мұраға аса ден қою;
- Іс-шаралардың алуантүрлілігі;
-Мемлекет жайлы ақпаратты көрсету және имиджді құру
Кесте 2 жалғасы
1 2
Бәсекелестер Барлық респонденттердің ойынша, Қазақстан үшін негізгі
бәсекелес елдерге Орталық Азия мемлекеттері болып
табылады, әсіресе туристік іс-әрекет, мәдениет, әкімшілік
процедуралар және төмен бағалар бөлігі бойынша Өзбекстан
және Қырғызстан елдері жатқызылады.
- Білімді гидтермен мәдени турлар; Жаңа туристік
- Салт-дәстүрлерге байланысты іс-шаралар; өнімдер мен
- Астана – жаңа астана; көрікті
- Алматы мәдени астана ретінде; орындардың
- Спорттық іс-шаралар, гастрономия; ұсынысы
- Спорттың қысқы түрлері (шаңғы);
- Экотуризм;
- Табиғи жағдайда құстарды зерттеу, балық аулау, аңшылық;
- Космостық туризм;
- Бұрынғы ядерлық зоналар.
Қонақ үй - Тұру орындарын әртараптандыру: хостелдерді, кішігірім
шаруашылығының қонақ үйлерді, қонақжайларды, сонымен қатар жоғары
ары қарай дамуы дәрежелі қонақ үйлер мен курорттарды;
- Негізгі еуропалық астаналарынан тура халықаралық
рейстерді дамыту (AirAstana-мен);
- Шетел тілдерін білетін жүргізушілердің,
экскурсоводтардың қызметтерін көрсету.
Аймақтың жетекші туроператорлардың ойынша, негізгі Маркетингтік
маркетингтік күш-жігерлер әсіресе мыналарға ден қойылуы күш-жігерлер
қажет: (жаңа)
- Халықаралық коммуникацияларға;
- Туризм сферасындағы жұмысшыларға ақпарат беруге;
- Пресс-турлар мен танымдық турларды ұйымдастыруға;
- Шетел мемлекеттерінде туристтік іс-әрекетті басқаруға;
- Көрмелер мен бірлескен жобалар үшін кееректі халықаралық
серіктестерді іздеуге.
Е с к е р т у – [18, 19] әдебиеттер негізінде автор құрастырған
2-кестеге сәйкес, деректерді талдау жетекші еуропалық туроператорлар
Қазақстанды қызықты туристік ел санайды, соған қарамастан әкімшілік
кедергілердіі себебінен жиі еуропалық нарыққа турлар жылжыту және сату
мүмкіндіктері мен құралдар жоқ екенін көрсетеді.
Жетекші туроператорлар кейбір туристік өнімдер тек қана бағытталған
және ұсыныс жеткіліксіз болып табылады деп санайды. Бағалар аздап, атап
айтқанда, Орталық Азиядағы туристік бағытпен салыстырғандажоғары болып
отырады. Осы себептен, Қазақстан туроператорларының кең жұмыс жасай
алмайды. Жергілікті жұмысшылардан туризм секторында үлкен ынта мен қатысуы
күтілуде.
Әлемнің барлық 193 елдің туризм мемлекеттік реттеу жүйесінің зерттеуге
сәйкес, үкіметтің туризм салаларын реттеу құрылымы байланысты үйлестіретін
біз ең көп тараған аралас министрлігі құрылды, онда - әлемнің 41% сайланған
екінші үлгісі болып табылады деп қорытынды жасауға болады.
Мемлекеттердің үшінші (31%) туризм саласындағы орталық атқарушы орган
көп министрлік немесе мемлекеттік агенттігі болуы мүмкін (әкімшілік,
комитет, департамент және т.б.) тікелей үкіметке бағынатын үшінші модельді
ұстанады. Әлемде әрбір бес (21%) елде туризм бөлек министрлігі бар бірінші
моделді ұстанады және тек мемлекет 7% орталық мемлекеттік органның
деңгейінде туризм индустриясының реттеуге қатысы жоқ [20].
Ресми Дүниежүзілік туристік ұйымының веб-сайтында және әртүрлі елдердің
орталық билік туристік сайттарында берілген олардың ғылыми-зерттеу
ақпаратты талдау қорытындысы бойынша бұл моделінде деректер бөлiнiсi
көзделiп отыр (кесте 3).
Кесте 3
Туризм саласындағы мемлекеттік реттеу моделі
Моделдер Әлемнің макроақмақтар Мемле-
бойынша мемлекеттердіңкеттер
саны
3-кестеге сәйкес, деректерді талдау, туристік саланы басқарудың
бірінші моделді Латын Америкалық деп сипаттауға болады, өйткені ол
Оңтүстік және Орталық Америка елдері арасында ең көп тараған.
Екінші модель басқа да шаралармен және туризм қызметімен айналысатын,
сонымен қатар бірлескен министрлікті құруды қамтиды. Мысалы, туризм, әдетте
материалдық салада (өнеркәсіп, энергетика, сауда, көлік, байланыс), немесе
(мәдениет, спорт, ақпараттық, қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды
және т.б.) өндірістік емес салалармен немесе филиалдарымен үйлеседі.
Қазіргі уақытта екінші модель Оңтүстік, Орталық және Шығыс Еуропа елдеріне
тән болып отыр, туризм саласында инвестицияларды тарту, инфрақұрылымын
дамыту, әлемдік нарықтағы ұлттық туристік өнімнің насихаттау, осы елдердің
ұлттық туристік ұйымдарының маңызды міндеті болып табылады. Туризм
саласының өндірістік комбинациясы Еуропа мемлекеттерінің ішінде бөлу,
әсіресе мәдениет (Андорра, Әзірбайжан, Албания, Греция, Түркия, Украина)
және спорт (Ресей Федерациясы, Беларусь, Польша, Сан-Марино, 2014 жылға
дейін Қазақстан), қабылдады. Материалдық сала және бірлескен туризм
министрлігі тек 6 еуропалық елдерде - Испания, Исландия, Люксембург,
Болгария, Румыния және Кипрде бар.
Үшінші модель тәуелсіз мамандандырылған құрылымдар -Ұлттық туристік
әкімшілігін (ҰТӘ) - құру болып сипатталады, көп министрліктің аясында
немесе тікелей үкіметке бағынады. Бұл үшінші моделді еуропалық деп атауға
болады, себебі макро-аймақтағы елдердің арасында оның жоғары таралуы орынды
екенін атап өткен жөн [21].
Сонымен қатар, Еуропадағы 21 елдің осындай экономикалық істер
министрліктері (Швейцария, Германия, Дания, Финляндия, Австрия, Франция,
Монако, Португалия, Сербия, Македония, Словакия, Словения, Латвия, Литва,
Эстония, сондай-ақ көп министрліктер, туризм қамтиды Индустрия Грузия,
Армения), Министрлік және сауда алаңдары (Норвегия, Швеция), Өңірлік даму
(Чех Республикасы) және Мәдениет, БАҚ және спорт (Ұлыбритания) министрлігі
бар. Басқа елдерде Мемлекет Үкіметі жанындағы (Қасиетті Тақтың, Венгрия,
Молдова, Италия, Лихтенштейн, Мальта, Нидерланды, Тәжікстан, Түркіменстан,
Өзбекстан) ҰТӘ ұйымдастырған.
Осылайша, мемлекеттік реттеудің үшінші моделі туризм индустриясы,
негізінен экономикалық еңісі бар елдердің министрліктер құзыреттілігіне
жататын, экономикадағы туризм секторының маңызды рөлін қосымша мойындайтын
елге тән.
Туризм саласындағы орталық атқарушы орган ретінде ҰТӘ құзыретіне
мыналар жатады:
– туристік қызметті ұйымдастыру үшін құқықтық негіз әзірлеу және
жетілдіру;
– туризмді дамыту жөніндегі министрліктер, орталық органдардың және
аймақтық билік арасындағы қарым-қатынастарды үйлестіру;
– халықаралық туристік алмасулар тұрғысынан басқа елдер мен халықаралық
ұйымдармен қарым-қатынас дамыту;
– шетелде ұлттық туристік өнімді жылжыту;
– туристік бизнесті ақпараттық қызмет көрсету арқылы іске асыру [22].
Туризм саласында мемлекеттік реттеу үшінші моделінің төмендегідей өзіне
тән ерекшеліктері бар:
– туризм саласының экономикалық құрылымында ерекше орын алуы;
– мемлекеттік және жеке меншік бизнес орталығының мүдделерін келісу
шарттары мен өзге аймақтарда мүмкіндіктерді белсене іздеу;
– тәуелсіздік Ұлттық Туризм басқармасының салыстырмалы шешім қабылдай
алу;
– екі құрылымдарда ҰТӘ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz