Қазақстан Республикасындағы банктердің іс-жүзіндегі көрсететін қызметтер көрінісін талдау
КІРІСПЕ 3
1 АНАЛИТИКАЛЫҚ ШОЛУ ЖӘНЕ ЕСЕПТІҢ ҚОЙЫЛЫМЫ 6
1.1 «Инновация» ұғымы 6
1.2 «Ақпараттандыру» түсінігі 10
1.3 Банк ісі, қызметтері 12
1.3.1 Банк міндеттерін шешудің техникалық жағынан қамтамасыз етілуі 14
1.3.2 Банк қызметінің автоматтандырылған технологиясы 14
1.4 Банктік саладағы телекоммуникациялық жүйелер 21
1.4.1 Call Center. телефон қоңырауларын өңдеу қызметі 21
1.4.2 Siebel CRM жобасының енгізілуі 21
1.4.3 IP MPLS (MultiProtocol Label Switching) 23
1.4.4 VPN желісі 23
1.5 Банкаралық SWIFT жүйесі 24
1.6 БХАЖ, БААЖ, АТҚАЖ 25
1.6.1 БХАЖ туралы ақпарат 25
1.6.2 БААЖ туралы ақпарат 26
1.7 «Ұлттық банк» мысалы негізінде технологиялық инновациялар 29
2 ЖАҢА БАНКТІК ӨНІМДЕР МЕН ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУЛЕР 37
2.1 Пластикалық карточкалар . жаңа қызмет түрі 37
2.2 Қашықтан қызмет көрсету сервистері 44
2.2.1 Мобильді банкинг 46
3 ӨЗІНДІК ПРОЕКТТІК ЖОБА 53
3.1 Сайтты HTA негізінде жасау 53
3.2 Сайтты ақпараттық қамтамасыз ету 55
4 ЖОБАНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ІСКЕ АСЫРЫЛУЫН ЖОСПАРЛАУ 60
4.1 Диплом жұмысының экономикалық негізі 60
4.2 Программалық құралды жасау мен енгізуге кететін шығынды есептеу 61
4.3 Программа жазу мен оны жүргізуге кеткен шығынды есептеу 61
ҚОРЫТЫНДЫ 64
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 65
ҚОСЫМШАЛАР 67
1 АНАЛИТИКАЛЫҚ ШОЛУ ЖӘНЕ ЕСЕПТІҢ ҚОЙЫЛЫМЫ 6
1.1 «Инновация» ұғымы 6
1.2 «Ақпараттандыру» түсінігі 10
1.3 Банк ісі, қызметтері 12
1.3.1 Банк міндеттерін шешудің техникалық жағынан қамтамасыз етілуі 14
1.3.2 Банк қызметінің автоматтандырылған технологиясы 14
1.4 Банктік саладағы телекоммуникациялық жүйелер 21
1.4.1 Call Center. телефон қоңырауларын өңдеу қызметі 21
1.4.2 Siebel CRM жобасының енгізілуі 21
1.4.3 IP MPLS (MultiProtocol Label Switching) 23
1.4.4 VPN желісі 23
1.5 Банкаралық SWIFT жүйесі 24
1.6 БХАЖ, БААЖ, АТҚАЖ 25
1.6.1 БХАЖ туралы ақпарат 25
1.6.2 БААЖ туралы ақпарат 26
1.7 «Ұлттық банк» мысалы негізінде технологиялық инновациялар 29
2 ЖАҢА БАНКТІК ӨНІМДЕР МЕН ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУЛЕР 37
2.1 Пластикалық карточкалар . жаңа қызмет түрі 37
2.2 Қашықтан қызмет көрсету сервистері 44
2.2.1 Мобильді банкинг 46
3 ӨЗІНДІК ПРОЕКТТІК ЖОБА 53
3.1 Сайтты HTA негізінде жасау 53
3.2 Сайтты ақпараттық қамтамасыз ету 55
4 ЖОБАНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ІСКЕ АСЫРЫЛУЫН ЖОСПАРЛАУ 60
4.1 Диплом жұмысының экономикалық негізі 60
4.2 Программалық құралды жасау мен енгізуге кететін шығынды есептеу 61
4.3 Программа жазу мен оны жүргізуге кеткен шығынды есептеу 61
ҚОРЫТЫНДЫ 64
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 65
ҚОСЫМШАЛАР 67
Бүгінгі таңда банк қызметтерін жетілдіру, банк жүйесінің даму жолдарын анықтау еліміздің экономикалық, саяси, әлеуметтік өмірінің басты назарында. Қазақстанның экономикалық нарықтық қатынастар жолына түсуі оның жалпы әлемдік тенденция спекторында дамуын анықтайды. Сондықтан коммерциялық банктер әлемдік тәжірибелерге сүйене отырып, жаңашыл (инновациялық) технологияларды енгізу арқылы өздерінің қажеттіліктерін толығымен қанағаттандыра алады.
Банк жүйесі – нарықтық экономиканың маңызды және бөлінбес құрылымдарының бірі. Банктер қаржылық делдалдар сияқты шаруашылық қызмет процесінде босайтын шаруашылық органдардың капиталдарын, халықтың жинақтарын, және де басқа да бос ақша қаражаттарды тартып, қарыз алушылардың уақытша пайдалануына береді, ақшалай есеп айырысуларды жүргізеді және экономика үшін басқа да көптеген қызметтер атқарады. Осылайша, өндіріс тиімділігіне және қоғамдық өнім айналысына тікелей ықпал етеді.
Елімізде жүргізілген экономикалық реформа банк ісінің дамуында жаңа кезеңге алып келді. Нарыққа өту жағдайында банктердің және басқа несиелік институттардың даму перспективасы, оның іс-жүзінде іске асуы жайлы сұрақтар ерекше өзекті мәселеге айналып отыр.
Аталған міндеттерді шешу мүмкіндігі қазақстандық, сонымен қатар шетел банктердің қызмет етуінің практикалық ұғынуын зерттеу және де іс-жүзінде жұмыстың ең прогрессивті, ұтымды нысандары мен әдістерін ендіру негізінде ғана жүзеге асады. Бұл зерттеу тақырыбымның өзектілігін анықтап отыр.
Соңғы жылдарда қаржы нарықтарының – ақша және капитал нарықтарының – құрылуының қарқынды процесі жүріп жатыр. Капитал нарығының дамуы жинақтарды шоғырландырудың және қаражаттарды инвестициялаудың екі біріктірілген, өзара байланысты процесті жетілдіруінсіз мүмкін емес. Жинақ табыстар мен тұтынудың айырмасын көрсетеді.
Өзінің қызметі барысында банк әр түрлі аудиториялар типтерімен байланысқа түседі: бәсекелестермен, клиенттермен, мемлекетпен және т.б. Бұлармен банк пайданы оңтайландыру мақсатымен өзара әрекет етеді.
Бірақ та бұл банктің банктік қызметтер нарығында қызмет атқара отырып, көздеген жалғыз мақсаты емес. Бұдан басқа, банктер қаржы ресурстарының өтімділігі мен табыстылығының қолайлы үйлесімділігін, банк атағын құру мен қолдауын және т.б. қамтамасыз етуге ұмтылады. Өз кезегінде, банктің жақсы атағы тек осы банкке келетін клиенттердің санына әсер етеді.
Банк жүйесі – нарықтық экономиканың маңызды және бөлінбес құрылымдарының бірі. Банктер қаржылық делдалдар сияқты шаруашылық қызмет процесінде босайтын шаруашылық органдардың капиталдарын, халықтың жинақтарын, және де басқа да бос ақша қаражаттарды тартып, қарыз алушылардың уақытша пайдалануына береді, ақшалай есеп айырысуларды жүргізеді және экономика үшін басқа да көптеген қызметтер атқарады. Осылайша, өндіріс тиімділігіне және қоғамдық өнім айналысына тікелей ықпал етеді.
Елімізде жүргізілген экономикалық реформа банк ісінің дамуында жаңа кезеңге алып келді. Нарыққа өту жағдайында банктердің және басқа несиелік институттардың даму перспективасы, оның іс-жүзінде іске асуы жайлы сұрақтар ерекше өзекті мәселеге айналып отыр.
Аталған міндеттерді шешу мүмкіндігі қазақстандық, сонымен қатар шетел банктердің қызмет етуінің практикалық ұғынуын зерттеу және де іс-жүзінде жұмыстың ең прогрессивті, ұтымды нысандары мен әдістерін ендіру негізінде ғана жүзеге асады. Бұл зерттеу тақырыбымның өзектілігін анықтап отыр.
Соңғы жылдарда қаржы нарықтарының – ақша және капитал нарықтарының – құрылуының қарқынды процесі жүріп жатыр. Капитал нарығының дамуы жинақтарды шоғырландырудың және қаражаттарды инвестициялаудың екі біріктірілген, өзара байланысты процесті жетілдіруінсіз мүмкін емес. Жинақ табыстар мен тұтынудың айырмасын көрсетеді.
Өзінің қызметі барысында банк әр түрлі аудиториялар типтерімен байланысқа түседі: бәсекелестермен, клиенттермен, мемлекетпен және т.б. Бұлармен банк пайданы оңтайландыру мақсатымен өзара әрекет етеді.
Бірақ та бұл банктің банктік қызметтер нарығында қызмет атқара отырып, көздеген жалғыз мақсаты емес. Бұдан басқа, банктер қаржы ресурстарының өтімділігі мен табыстылығының қолайлы үйлесімділігін, банк атағын құру мен қолдауын және т.б. қамтамасыз етуге ұмтылады. Өз кезегінде, банктің жақсы атағы тек осы банкке келетін клиенттердің санына әсер етеді.
1. Н.Н Хамитов «Банк ісі» Алматы, Экономика 2006ж
2. Жуйриков К.К. Финансы предприятий в условиях рынка // Банки Казахстана – 2001г.
3. Доллан Э.Дж. и др. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика./Пер.с англ. В.Лукашевич.М.-1996
4. Маркова О.М. Коммерческие банки и их операции.-М.: Банки и биржи, 1995
5. Журнал Ассоциации банков Республики Казахстан “Банки Казахстана”
6. Журнал «Банковские технологии»
7. Көшенова Б. «Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары» Алматы: «Экономика», 2000 ж.
8. Алдаберген Ә.«Банк жүйесінің тұрақтылығы – экономикалық дамудың кепілі» Егемен Қазақстан, 2004 ж 11- қараша.
9. Жұмабайқызы Г. «Банк елге делдалдық қызмет көрсететін кәсіпорын». Жас алаш 2003 ж 17-наурыз.
10. «Ұлттық банк туралы» заң.
11. Усоскин В.М. Современный коммерческий банк: управление и операции. — М.: Антидор, 1998.
12. Хамитов Н.Н. Банковский надзор и его эффективность.—Алматы, 2001.
13. Банки и банковские операции / Под ред. Жукова Е.Ф. — М.,1997.
14. Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. — М., 1995.
15. Банковское дело. Учебник. / Под ред. Сейткасымова Г.С.Алматы: Қаржы-қаражат, 1998
16. Ұлттық банк жүйесі.- Государства парва ,2001, N4.
17. «ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы. 30.03. 1995.
18. Қазақстандағы банк саясаты.-Ақиқат,2006,N3.
19. Барыбин. В.В. Банковский сектор и его роль в экономике региона / В.В. Барыбин, Г.В. Крыксин // Деньги и кредит. - 2005.
20. Глисин. Ф.Ф, Коммерческие банки России во П полугодии 2004 года и прогноз на I полугодие 2005 года / Ф.Ф.
21. Глисин, Г.В. Осталкович // Банковское Дело. - 2002.
22. Бородин. А.Ф. Актуальные проблемы и перспективы развития региональных банков / А.Ф. Бородин // Деньга и кредит. ~ 2004.
23. Болецкая. К, Интернет - банкинг как часть розничного бизнеса /К. Болецкая.// Банковское обозрение. - 2004.
24. Щеглакова. А.К. Интернет - банкинг: проблемы и перспективы развития / А.К Щеглакова, ЯЗ. Жукова, А.В.
25. О.С.Рудакова. Банковские электронные услуги. – М.: Банки и биржи,
ЮНИТИ, 1997.
26. Рудакова О.С. Учебное пособие «Банковские электронные услуги»: - Изд. «Вузовский учебник», 2009г.
27. Марченко Г.А. Современное состояние и перспективы развития финансового рынка и банковской системы Казахстана//Банки Казакстана. Алматы, 2000. №3.б.2-5
28. http://www.mint.gov.kz/index.php?lang=kz
29. http://195.12.104.236/kk/doc/show/44121
30. http://rating.rbc.ru/category.shtml?it
31. http://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-
32. www.halykbank.kz
33. www.nationalbank.kz/news
34. www.halykbank.kz/cards/mobil_banking
35. www.temakosan.net
36. egemen.kz
37. www.kaz.stat.kz
2. Жуйриков К.К. Финансы предприятий в условиях рынка // Банки Казахстана – 2001г.
3. Доллан Э.Дж. и др. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика./Пер.с англ. В.Лукашевич.М.-1996
4. Маркова О.М. Коммерческие банки и их операции.-М.: Банки и биржи, 1995
5. Журнал Ассоциации банков Республики Казахстан “Банки Казахстана”
6. Журнал «Банковские технологии»
7. Көшенова Б. «Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары» Алматы: «Экономика», 2000 ж.
8. Алдаберген Ә.«Банк жүйесінің тұрақтылығы – экономикалық дамудың кепілі» Егемен Қазақстан, 2004 ж 11- қараша.
9. Жұмабайқызы Г. «Банк елге делдалдық қызмет көрсететін кәсіпорын». Жас алаш 2003 ж 17-наурыз.
10. «Ұлттық банк туралы» заң.
11. Усоскин В.М. Современный коммерческий банк: управление и операции. — М.: Антидор, 1998.
12. Хамитов Н.Н. Банковский надзор и его эффективность.—Алматы, 2001.
13. Банки и банковские операции / Под ред. Жукова Е.Ф. — М.,1997.
14. Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. — М., 1995.
15. Банковское дело. Учебник. / Под ред. Сейткасымова Г.С.Алматы: Қаржы-қаражат, 1998
16. Ұлттық банк жүйесі.- Государства парва ,2001, N4.
17. «ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы. 30.03. 1995.
18. Қазақстандағы банк саясаты.-Ақиқат,2006,N3.
19. Барыбин. В.В. Банковский сектор и его роль в экономике региона / В.В. Барыбин, Г.В. Крыксин // Деньги и кредит. - 2005.
20. Глисин. Ф.Ф, Коммерческие банки России во П полугодии 2004 года и прогноз на I полугодие 2005 года / Ф.Ф.
21. Глисин, Г.В. Осталкович // Банковское Дело. - 2002.
22. Бородин. А.Ф. Актуальные проблемы и перспективы развития региональных банков / А.Ф. Бородин // Деньга и кредит. ~ 2004.
23. Болецкая. К, Интернет - банкинг как часть розничного бизнеса /К. Болецкая.// Банковское обозрение. - 2004.
24. Щеглакова. А.К. Интернет - банкинг: проблемы и перспективы развития / А.К Щеглакова, ЯЗ. Жукова, А.В.
25. О.С.Рудакова. Банковские электронные услуги. – М.: Банки и биржи,
ЮНИТИ, 1997.
26. Рудакова О.С. Учебное пособие «Банковские электронные услуги»: - Изд. «Вузовский учебник», 2009г.
27. Марченко Г.А. Современное состояние и перспективы развития финансового рынка и банковской системы Казахстана//Банки Казакстана. Алматы, 2000. №3.б.2-5
28. http://www.mint.gov.kz/index.php?lang=kz
29. http://195.12.104.236/kk/doc/show/44121
30. http://rating.rbc.ru/category.shtml?it
31. http://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-
32. www.halykbank.kz
33. www.nationalbank.kz/news
34. www.halykbank.kz/cards/mobil_banking
35. www.temakosan.net
36. egemen.kz
37. www.kaz.stat.kz
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 АНАЛИТИКАЛЫҚ ШОЛУ ЖӘНЕ ЕСЕПТІҢ ҚОЙЫЛЫМЫ 6
1.1 Инновация ұғымы 6
1.2 Ақпараттандыру түсінігі 10
1.3 Банк ісі, қызметтері 12
1.3.1 Банк міндеттерін шешудің техникалық жағынан қамтамасыз етілуі 14
1.3.2 Банк қызметінің автоматтандырылған технологиясы 14
1.4 Банктік саладағы телекоммуникациялық жүйелер 21
1.4.1 Call Center- телефон қоңырауларын өңдеу қызметі 21
1.4.2 Siebel CRM жобасының енгізілуі 21
1.4.3 IP MPLS (MultiProtocol Label Switching) 23
1.4.4 VPN желісі 23
1.5 Банкаралық SWIFT жүйесі 24
1.6 БХАЖ, БААЖ, АТҚАЖ 25
1.6.1 БХАЖ туралы ақпарат 25
1.6.2 БААЖ туралы ақпарат 26
1.7 Ұлттық банк мысалы негізінде технологиялық инновациялар 29
2 ЖАҢА БАНКТІК ӨНІМДЕР МЕН ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУЛЕР 37
2.1 Пластикалық карточкалар – жаңа қызмет түрі 37
2.2 Қашықтан қызмет көрсету сервистері 44
2.2.1 Мобильді банкинг 46
3 ӨЗІНДІК ПРОЕКТТІК ЖОБА 53
3.1 Сайтты HTA негізінде жасау 53
3.2 Сайтты ақпараттық қамтамасыз ету 55
4 ЖОБАНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ІСКЕ АСЫРЫЛУЫН ЖОСПАРЛАУ
60
4.1 Диплом жұмысының экономикалық негізі 60
4.2 Программалық құралды жасау мен енгізуге кететін шығынды есептеу 61
4.3 Программа жазу мен оны жүргізуге кеткен шығынды есептеу 61
ҚОРЫТЫНДЫ 64
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 65
ҚОСЫМШАЛАР 67
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда банк қызметтерін жетілдіру, банк жүйесінің даму жолдарын
анықтау еліміздің экономикалық, саяси, әлеуметтік өмірінің басты назарында.
Қазақстанның экономикалық нарықтық қатынастар жолына түсуі оның жалпы
әлемдік тенденция спекторында дамуын анықтайды. Сондықтан коммерциялық
банктер әлемдік тәжірибелерге сүйене отырып, жаңашыл (инновациялық)
технологияларды енгізу арқылы өздерінің қажеттіліктерін толығымен
қанағаттандыра алады.
Банк жүйесі – нарықтық экономиканың маңызды және бөлінбес
құрылымдарының бірі. Банктер қаржылық делдалдар сияқты шаруашылық қызмет
процесінде босайтын шаруашылық органдардың капиталдарын, халықтың
жинақтарын, және де басқа да бос ақша қаражаттарды тартып, қарыз
алушылардың уақытша пайдалануына береді, ақшалай есеп айырысуларды
жүргізеді және экономика үшін басқа да көптеген қызметтер атқарады.
Осылайша, өндіріс тиімділігіне және қоғамдық өнім айналысына тікелей ықпал
етеді.
Елімізде жүргізілген экономикалық реформа банк ісінің дамуында жаңа
кезеңге алып келді. Нарыққа өту жағдайында банктердің және басқа несиелік
институттардың даму перспективасы, оның іс-жүзінде іске асуы жайлы сұрақтар
ерекше өзекті мәселеге айналып отыр.
Аталған міндеттерді шешу мүмкіндігі қазақстандық, сонымен қатар шетел
банктердің қызмет етуінің практикалық ұғынуын зерттеу және де іс-жүзінде
жұмыстың ең прогрессивті, ұтымды нысандары мен әдістерін ендіру негізінде
ғана жүзеге асады. Бұл зерттеу тақырыбымның өзектілігін анықтап отыр.
Соңғы жылдарда қаржы нарықтарының – ақша және капитал нарықтарының –
құрылуының қарқынды процесі жүріп жатыр. Капитал нарығының дамуы жинақтарды
шоғырландырудың және қаражаттарды инвестициялаудың екі біріктірілген, өзара
байланысты процесті жетілдіруінсіз мүмкін емес. Жинақ табыстар мен
тұтынудың айырмасын көрсетеді.
Өзінің қызметі барысында банк әр түрлі аудиториялар типтерімен
байланысқа түседі: бәсекелестермен, клиенттермен, мемлекетпен және т.б.
Бұлармен банк пайданы оңтайландыру мақсатымен өзара әрекет етеді.
Бірақ та бұл банктің банктік қызметтер нарығында қызмет атқара отырып,
көздеген жалғыз мақсаты емес. Бұдан басқа, банктер қаржы ресурстарының
өтімділігі мен табыстылығының қолайлы үйлесімділігін, банк атағын құру мен
қолдауын және т.б. қамтамасыз етуге ұмтылады. Өз кезегінде, банктің жақсы
атағы тек осы банкке келетін клиенттердің санына әсер етеді.
Банктің клиенттерімен қарым-қатынасы банк өнімдерін сатып алу-сату
процесінде пайда болды. Оларға мыналар жатады: несие беру, депозиттік
шоттарды ашу, бағалы қағаздарды шығару, сатып алу және сату бойынша
операциялар, валюталық қатынастар, есеп-айырысу операциялары, төлем
карточкалары сонымен қатар трасталық қызметтер, бағалы металдарды сақтау
және т.б.
Көп клиенттермен банктік операцияларды орындау – дамыған несие жүйесі
бар әлемнің барлық елдеріндегі қазіргі банктік қызметтің маңызды
ерекшелігі.
Қазақстанның алдыңғы қатарлы коммерциялық банктері өзінің табыс базасын
кеңейту үшін, табыстылықты және бәсекелік қабілеттілігін жоғарлату үшін
өзінің клиенттеріне кең ауқымды операциялар мен қызметтер көрсетуге
ұмтылатыны белгілі. Бұл жерде есте ұстайтын жағдай, банк қызметінің дамуы
клиенттер және банктің өзі үшін минималды шығындармен банк қызметтерін
көрсетуді, клиенттерге қажетті қызметтерге қолайлы бағаларды пайдалануды
білдіреді.
Банк операцияларының тиімді, икемді жүйесі кең ауқымды клиенттерімен
ішкі жинақтарды шоғырландыруға жағдай жасау керек. Осыған байланысты
өзгермелі экономиканың қалыптасып келе жатқан қажеттілігіне жауап бере
алатын икемді банктік қызмет көрсету мәселесі ерекше мәнге ие болып отыр.
Банктік қызмет көрсетудің сандық және сапалық сипаттамасына банктік
қызметтер нарығындағы бәсеке де ықпал етеді.
Қазіргі дамып жатқан ақпараттық технологиялар заманында өз шаруашылығын
жалғастыру үшін, қызмет ауқымын кеңейтіп, жоғары пайдаға қол жеткізу үшін
көптеген кәсіпорындар тауардың жаңа түрін шығаруға, жаңа қызметтерді
ұсынуға ұмтылуда. Осыған орай банктер де жаңа қызметтерді ендіруге және
бұрынғы қызметтерді жетілдіруге үлкен назарын аударып отыр.
Жаңа қызметтерге пластикалық карточкалар, банкаралық электрондық есеп-
айырысулар, әлемдік Интернет байланыс жүйесіндегі қаржы нарығының құрылуы
жатады.
Біздің еліміздегі қазіргі банктік институттар аталған жаңа қызметтерді
атқара бастады. Клиенттің заказы бойынша маркеингтік зерттеуді, валюталық
операцияларды, басқа да қызметтерді, соның ішінде, трасталық, ақпараттық-
анықтамалық консультациялық, қор және т.б. жүргізеді.
Халыққа қызмет көрсетіп жүрген банктер ролін жандандырудың мәні мынада:
шығынды азайта отырып, барынша жоғары нәтижеге қол жеткізуге, банктік
қызмет көрсетуінде клиенттер қажеттіліктерін толықтай қанағаттандыруға,
жеке тұлғаларға банктік қызмет көрсету сапасын жақсартуға, банктік
қызметтер спектрін кеңейтуге және олардың өзіндік құнын төмендетуге жағдай
жасау.
Жоғарыда аталған көптеген мәселелердің шешу жолдарын табу үшін оған
терең үңіліп, кешенді түрде қарастыру қажет. Банктік қызметтердің дамуы мен
перспективалары – біздің еліміздегі арнайы ғылыми түрде аз зерттелген
мәселе болса да, банк саласында қызмет атқарып жүрген көптеген
экономисттердің көкейінде жүрген маңызды сұрақтардың бірі. Бұл өзекті
мәселе менің дипломдық жұмысымда да кең өріс алып отыр.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі Қазақстан Республикасы
экономикасының даму жолындағы алдыңғы қатарлы банктердің тізімінен орын
алатын Ұлттық банк АҚ және т.б банктердің тиімді қызметтері болып
табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы банктердің
іс-жүзіндегі көрсететін қызметтер көрінісін талдау, сонымен қатар Қазақстан
Республикасындағы ақпараттандыру саласындағы банктердің қызмет етуі,
енгізілген жаңашыл жаңартуларды анықтап көрсету болып табылады.
Негізгі міндеттер. Дипломдық жұмыстың мақсатына сәйкес төмендегі
міндеттерді орындау көзделген:
- банктердің қызметтерінің теориялық аспектілерімен танысу;
- банктердің ақпараттандыру саласымен танысу;
- банктік қызметтердің дамуының негізгі бағыттарын анықтау;
- бантерде енгізілген жаңартуларды қарастыру;
- банктық ақпараттандырудың технологиялық инновацияларын анықтау.
Дипломдық жұмыс төрт тараудан тұрады:
Бірінші тарауда банктік қызметтің мәні, экономикадағы ролі және т.б.
операциялары туралы мәліметтер, жалпы банктік қызметтің даму
перспективалары қарастырылады.
Екінші тарауда банктік қызметтің жаңа түрлерін енгізудің мәселелері,
пластикалық карточкалар және қашықтан қызмет көрсету сервистері
қарастырылған.
Үшінші тарауда өзіндік проекттік жобаның қай программалау тілінде
жасалғаны, оның ақпараттық қамтамасыз етілуі көрсетілген.
Төртінші тарауда жобаның экономикалық қамтамасыз етілуі және оның
іске асырылуын жоспарлау қарастырылған.
1 АНАЛИТИКАЛЫҚ ШОЛУ ЖӘНЕ ЕСЕПТІҢ ҚОЙЫЛЫМЫ
1.1 Инновация ұғымы
Инновация – жаңа практикалық әдісті тарату және қолдануды құрудың
комлекстік үрдісі немесе ғылыми-техникалық шешімнің, адамдардың,
ұсыныстапдың, жаңа идеялардың тәжірибеге енуі, іске асырылуы және де
соңында қолданылуы. Инновация туралы осындай көптеген түсініктемелер беруге
болады. Инновация ұғымын бірнеше мағынамен түсіндіруге болады, бірақ та ең
бастысы “инновация” мен “жаңалық” терминдерін айыра біліп, ол ұғымдардың
мағынасын білу керек. Жаңалық қандай да қызмет саласында оның тиімділігін
жоғарылату бойынша фундаменталды, қолданбалы, тәжірибелік жұмыстардың
рәсімделген нәтижесі болып табылады. Жаңалық мынадай түрлерде рәсімделеді:
жаңалық ашу; патенттер; тауар белгісі ; рационализаторлық ұсыныстар; жаңа
немесе өндіріс процесі құжаттары; ұйымдастыру, өндіріс немесе басқа
құрылымдар; ноу-хау; ұғымдар; ғылыми тұрғыдағы принциптер; құжаттар
(стандарттар, ұсыныстар, әдістемелер, нұсқаулар және т.б.); маркетингтік
зерттеулердің нәтижелері және т.б. жаңалықты жасаудағы инвестиция –
жұмыстың жартысы. Ең бастысы — жаңалықты енгізу, жаңалықты инновация
формасына айналдыру, яғни инновациялық диффузияны жалғастыруға болады.
Жаңалықты жасау үшін маркетингтік зерттеулер жүргізу қажет. Ал, инновация –
жаңалықты енгізуде басқару обьектісін өзгерту мақсатында және экономикалық,
әлеуметтік, экологиялық, ғылымитехникалық немесе басқа тиімділік түрлерінің
соңғы нәтижесі. Яғни, жаңа-лықты ендіріп, іске асырылғанда инновация пайда
болады. Қысқаша айтқанда, инновация – жаңалықты енгізудің нәтижесі.
Отандық және шетелдік экономикалық әдебиеттерде “жаңалық” және “иннова-ция”
дегенге әр түрлі категорияларда түсіндірулер кездеседі. Кей жағдайларда бұл
түсініктер синонимдер секілді қолданылады, бірақ айқын айырмашылықтар бар.
Инновация – бұл іздеуге, жасауға және жаңа бұйым түрлерін, технологияларын,
таратуға бағытталған қызмет. Оның басқа да анықтамасы бар. Иновация –бұл
жаңалық енгізудің жалпы процессі, адамдардың қажеттілігін қанағаттандыру
үшін қолданылатын және таратылатын жаңалық, қоғамның даму әсеріне
байланысты ауысып отырады.Фирма жүйесінің “кірісі” сияқты сатушылардың тез
енуіне, инновациялық формаға өтуде, өзінің енгізу үшін уақытын күтіп, жай
жинақталу жаңалығы болады. Фирманың “шығысында” тауарлар сияқты тек жаңалық
болады. ҒЗТКЖ стратегиялық маркетинг процесі бойынша өндірістің ұйымдастыру
– технологиялық дайындығының, жаңалықты рәсімдеу және өндіру, және оларды
технологиялық өндіру.
Инновация және жаңалық портфелін қалыптастыру барысында тауардың
бәсекеге қабілеттілігін талдау нәтижесі негізінде ұйымдардың ұйымдастыру,
әлеуметтік, техникалық, қаржылық жағдайын, оның бәсекелестік мүмкіндігі
ұйымның қызмет және кешенді даму саясаты қалыптасады. Ұйымның саясаты –
басты жолы, қандай да бір қызмеи саласында (техникалық, экономикалық,
әлеуметтік, сыртқыэкономикалық және т.б.) ұйымдардың басшыларымен
өткізілген стратегиялық шама жүйесі болып табылады.Кез-келген саясаттың
негізі жаңалығы, яғни инновацияны ендіру болып табылады. Ұсыныстар бойынша
орындалған жұмыс негізінде ұйымның инновация және жаңалық портфелі
қалыптасады. Инновация портфелі ұйымда енгізуге жататын (кіргізуге) жеке
еңбектер мен сатып алынатын өзінше кешенін жаңалық тізімін көрсетеді.
Осылайша, стратегиялық маркетинг ісінің әдістері мен ғылыми тұрғыда келу
негізінде тауарлардың бәсекеге қабілеттілігі, нормативтері ұйымдардың
жаңалық және инновация портфелінде жасалған.
Қазіргі таңда кез-келген бір кәсіпорынның немесе фирманың инновацияға
деген көзқарасы өте маңызды болып табылады. Сондықтан да нарықтық экономика
жағдайындағы бәсекелестік көптеген жағдайда инновациялық қызметтерді талап
етеді. Жалпы инновациялық қызмет ролінің маңыздылығын талдау мақсатында
инвестицияның берген анықтамасы мен оның механизмін зерттеу болып табылады.
Мұның ішінде келесі талдау бағыттары қарастырылады:
1. мәселелердің негізделген құрылымдық идеясын талдау;
2. ұйымның рационалды құрылымын талдау;
3. ұйым басшысының инновациялық жоба басшылығын, олардың командаларының
кәсіби шеберлігін талдау;
4. ұйымның ақпараттық қамтамасыз сапасын талдау;
5. ғылыми тұрғыда келу және қазіргі менеджмент әдістерін жобалауда
қолданылатын сәйкестікті талдау;
6. ұйымның бәсекелестік мүмкіндігін қолдануды талдау;
7. инновация және жаңалық портфелі құрылымын талдау (сатып алынатын
жаңалық, ұйымға ендіруге арналған жаңалық, жинақтауға арналған жаңалық,
жеке жасалған жаңалық, сатуға арналған жаңалық);
8. жоба экспертизасының сапасын талдау;
9. ұйымның инновациялық қызмет тиімділігінің есеп көрсеткішінің сапсаын
талдау;
10. инновациялық қызметтің ынталандыру жүйесін талдау;
Ұйымның инновациялық қызмет тиімділігін, рөлін талдауды келесі принциптерді
сақтай отырып іс-жүзіне асыру керек:
- диалектика (жүйелікпен келу, динамикалықпен келу). Қажеттілік және
кездейсоқтық ашу принципі, бірлік және қарама-қарсылықты күрес принципі,
өту принципі, жоқты жоққа шығару принципі;
- талдау мен жинақтау бірлігі;
- ранжирлеу;
- баламалы нұсқаулардың сәйкестігін қамтамасыз ету;
- оперативтілік;
- сандық анықтамалылығы және т.б.
Талдау әдістері: салыстыру, балансты, индексті, факторлық және т.б.
Инновация бұл – экономикалық категория. Категория бойынша инновация жаңа
енгізудің жалпы және маңызды қасиеттерін, себептерін, қатынасын
көрсетеді.Категорияның маңызы оның функцияларында көрінеді. Экономикалық
категорияның функциясы оның ішкі құбылысын нақты түрде енгізеді.
Инновацияның функциялары оның экономикалық жүйедегі көрінісін және де
шаруашылық үрдісіндегі рөлін көрсетеді.Инновация жаңа өнім немесе
операцияға (технология, үрдіс) салынған капиталдың пайда болған нарық
көрсеткіші болып табылады. Сатуға дайын инновацияны іске қосарда, ақша-
инновация айырбасы жүзеге асырылады. Осындай айырбастың нәтижесінде
кәсіпкермен (продуцент, инвестор-сатушы) алынған ақша мүліктері,
біріншіден, инновацияны құру және сату шығынын жабады; екіншіден,
инновацияны жүзеге асырудың нәтижесінде пайда түседі; үшіншіден, жаңа
инновацияларды құруға үлкен бір ынта (стимул) береді; төртіншіден, жаңа
инновациялық үрдістің қаржыландыру қайнар көзі болып табылады.
Технологиялық инновациялар – бұл нысанда ұйымның инновацияны әзірлеумен
және де енгізумен байланысты қызметтері. Атап айтқанда, өнеркәсіпте –
технологиялық жаңа өнімдер мен үдерістер, сондай-ақ өнімдер мен
үдерістердегі едәуір технологиялық жетілдірулер; қызмет көрсету салаларында
– технологиялық жаңа немесе едәуір жетілдірілген қызметтер және жаңа немесе
жетілдірілген қызмет өндіру (табыстау) тәсілдері.
Технологиялық жетілдірілген өнім – қолда бар өнім, ол үшін сапалық
сипаттамалар жақсартылады, тиімділігі ең жоғары компоненттерді немесе
материалдарды, бір немесе одан көп техникалық қосалқы жүйелерді жартылай
өзгертуді (кешендік өнім үшін) пайдалану арқылы өндірістің экономикалық
тиімділігі артады.
Технологиялық жаңа өнім – технологиялық сипаттамалары (функционалдық
белгілері, құрылымдық орындалуы, қосымша операциялар, сондай-ақ
қолданылатын материалдар мен компоненттер құрамы) немесе шамаланған
пайдаланылуы негізіндегі жаңа, не осыған ұқсас бұрын шығарылатын өнімдерден
елеулі айырмашылығы бар өнім. Мұндай инновациялар негізіндегі жаңа
технологияларда, не осыған ұқсас қолданыстағы технологияларды жаңа
пайдалануда, не зерттеулер мен әзірлемелер нәтижесін пайдалануда негізделуі
мүмкін.
Технологиялық инновациялар екіге бөлінеді: өнімдік және үдерістік
болып.
Өнімдік инновация – өндіріске немесе нарыққа технология жағынан жаңа
немесе жетілдірілген өнімдерді ендіруді қамтиды. Технологиялық
сипаттамалары немесе пайдалану ұсынысы мүлдем жаңа немесе бұрын шығарылған
ұқсас өнімдерден едәуір айырмашылығы бар өнім. Мұндай инновация мүлдем жаңа
технологиямен немесе бұрыңғы технологияны жаңа қырынан пайдалануға
негізделді. Технологиялық жетілдірілген өнім сапалық немесе құндық сипаты
біршама тиімдіреу болатын құрамдастар мен материалдар пайдалану есебінен
бір немесе бір қатар техникалық ішкі жүйелерін ішнара өзгерту есебінен
айтарлықтай жақсара түскен қолданыстағы өнім.
Үдерістік инновация – технологиялық жаңа немесе едәуір жетілдірілген
өндірістік әдістерді әзірлеп ендіруді қамтиды. Инновацияның бұл түрі жаңа
өндірістік құрал-жабдықты өндірістік үдерісті ұйымдастырудың жаңа әдістерін
немесе олардың жиынтығын пайдалануға, сондай –ақ зерттеулер мен әзірлеу
нәтижелерін пайдалануға негізделуі мүмкін. Мұндай инновациялар, әдетте,
өндіріс тиімділігін арттыруға немесе өндіріске шығарылып жатқан өнімді
беру, ал кей жағдайда қарапайым өндірісітік әдістермен өндірілуі мүмкін
болмайтын технологиялық жаңа немесе жетілдірілген өнім өндіруге беруге
бағытталады.
Инновация қасиеттері:
Инновация нарықта немесе өндірістік үдерісте ендірілген жағдайда ғана
іске асырылған деп есептелінеді. Берілген сипаттамаларға сәйкес ғылыми-
техникалық инновациялар мынадай қасиеттерге ие болуы тиіс:
Жаңалығы болуы керек;
Нарық сұранысын қанағаттандыру керек;
Өндірушіге пайда әкелуі керек.
Демек, инновация – белгілі бір тұтынушылардың сұранысын қанағаттандыру
үшін комерциялық түрде жүзеге асыру мақсатымен жаңа идеялар мен білімдерді,
жаңалықтар, өнертабыстар мен ғылыми-техникалық жаңалығымен қатар өндірістік
қолданбалығы да жатады. Инновация жоғарыда аталған барлық қасиеттер де
бірдей дәрежеде маңызды екендігін айта кеткен жөн. Оның қайсы бірінің
болмауы инновацияның үдеріске кері әсер етеді.
1.2 Ақпараттандыру түсінігі
Ақпарат (лат. інформатіо — түсіндіру, мазмүндау) ұғымы күнделікті
өмірден бастап техникалық салада пайдаланылатын көп мағыналы ұғым. Жалпы
алғанда бұл ұғым шектеу, байланыс, бақылау, форма, инструкция, білім,
мағына, құрылым, бейнелеу, сезіну тағы басқа ұғымдармен тығыз байланысты.
Көп адам бұл жайлы Білім дәуірі немесе білім қоғамы тудырғын Ақпарат дәуірі
туралы айта бастады; ақпараттық қоғам, ақпараттық технологиялар, тіпті
информатика, ақпарат ғылымы және компьютер ғылымы назарға көп түсуде, ал
“ақпарат” сөзі білдіре бастаған мағыналары ұқыпсыз пайдаланылуда.
Кез келген қоғамның ақпараттандыру деңгейі ақпараттық қызметтің даму
дәрежесімен және онымен айналысып қызмет көрсететін мамандардың санымен,
біліктілігімен анықталады. Сондай-ақ ақпараттандыру, қазіргі ақпараттық
технологияларды көп мөлшерде шығарумен оларды соңғы уақыттарды жиі
пайдаланып жүрген телекоммуникациялы жүйелерге қосу мәселелерін шешуді
қарастырады және де оның алдағы уақыттарда дамуын болжайды. Бұл жағдайларға
ақпарат жүйелері экономикадағы басқарудың қажетті таптырмас құралына
айналады. Қазіргі уақыттарда ақпарат жүйелері есептеу техникасынсыз қолмен
жасалатын ақпарат жүйелері және автоматтандырылған ақпарат жүйелері болып
жіктеледі.
Тиімді басқаруды қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік сектордың борышы
және жеке сектордың сыртқы борышы бойынша жүйелік мониторинг жүзеге
асырылады. Борышты басқарудың негізгі проблемаларының бірі мемлекеттің
басым қатысуы бар ұйымның сыртқы борышын басқаруға және жеке сектордың
сыртқы борышын реттеуге жауапты мемлекеттік органдар арасында ақпаратпен
алмасудың жұмыс істейтін жүйесінің жоқтығы болып табылады. Сондықтан,
мемлекеттік органдар арасында ақпаратпен алмасуды жүзеге асыру және тиісті
деңгейде борыштың жағдайына жүйелік талдау жүргізу үшін бірыңғай
тұтастандырылған электрондық дерекқор құрылатын болады, ол тоқсан сайынғы
негізде мемлекеттік басқару секторының борышы және мемлекеттің шартты
міндеттемелері бойынша – бюджеттің атқарылуы жөніндегі уәкілетті органмен,
басым қатысуы бар ұйымдардың сыртқы борышы және жеке сектордың сыртқы
борышы бойынша – Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкімен, қаржы секторының
қаржылық тұрақтылығының өлшемдері бөлігінде қаржы нарығы мен қаржы
ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі уәкілетті орган жаңартады. Бұл
ретте, құпиялық сипаттағы ақпарат құрылатын дерекқорда ұсталмауы тиіс және
қолданылатын ақпараттық алмасу туралы келісім жасасу тәжірибесі арқылы
мемлекеттік органдар арасында алмасуға жатады. Елдің сыртқы борышын
басқаруға және реттеуге қатысатын мемлекеттік органдар өз құзыреті шегінде
Қазақстан Республикасы резиденттерінің сыртқы борышы туралы ақпаратқа
тиісті қол жеткізе алуы тиіс. Қолданыстағы заңнамада борышты басқару
мәселелері жеткіліксіз регламенттелген, түрлі мемлекеттік органдардың толық
емес көлемде борышты басқару мәселелерін көздейтін жеке нормативтік
құқықтық актілері бар. Осыған байланысты, тиісті нормативтік құқықтық
актілер әзірлеу және толық көлемде ел борышын басқару тәртібін регламенттеу
мақсатында заңнамаға өзгерістер мен толықтырулар енгізу ұсынылып отыр, атап
айтқанда:
- жалпы сыртқы борыш бойынша;
- борыш ұғымын, оның құрылымын, жалпы сыртқы борыштың ықтимал шекті
таңбаларын анықтау тәртібін және жалпы сыртқы борыш жағдайын жақсарту
жөніндегі тетіктерді анықтау;
- жалпы сыртқы Mемлекеттік басқару секторының борышы және Қазақстан
Республикасы Үкіметінің шартты міндеттемелері бойынша:
- үкіметтік борыш лимитін және есептердің тиісті әдістемесін көрсете
отырып, мемлекеттік кепілдіктер, кепілгерліктер беру лимитін анықтау
ережесін әзірлеу;
- мемлекеттік басқару секторының борышы және оның құрылымы ұғымын
анықтау;
- мемлекеттік басқару секторының борыш тәуекелін басқару және Қазақстан
Республикасы Үкіметінің шартты міндеттемелері бойынша ереже әзірлеу.
Осы ережеде сыртқы борышты мерзімінен бұрын өтеу, бағалы қағаздардың
ұйымдастырылған нарығында эмитенттің мемлекеттік эмиссиялық бағалы
қағаздарды сатып алу және сату, мемлекеттік басқару секторының борышын және
мемлекеттің шартты міндеттемелерін қайта құрылымдау, борышты қайта
қаржыландыру, сондай-ақ хеджирлеу операцияларын жүзеге асыру жөніндегі іс-
шараларды қоса алғанда, борыш құрылымын оңтайландыру жөніндегі мәселелер
көрсетіл тиіс;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің сыртқы қарыз алуын жүзеге асыру және
сыртқы борышын басқару тәртібін анықтау;
Қарыз алу және мемлекеттік басқару секторының борышын және Қазақстан
Республикасы Үкіметінің шартты міндеттемелерін басқарудың өзге мәселелерін
жетілдіру;
Мемлекеттің басым қатысуы бар ұйымның сыртқы борышы бойынша:
мемлекеттің басым қатысуы бар ұйымдар тізбесін анықтау;
акциялардың (қатысу үлестерінің) мемлекеттік пакеттерін иемдену және
пайдалану құқығын жүзеге асыратын тиісті мемлекеттік органдардың
жәненемесе тиісті жергілікті атқарушы органдардың тиімді сыртқы қарыз
алуына, қарыз қаражатын пайдалануына және мемлекет басым қатысатын
ұйымдардың, олардың еншілес, тәуелді және бірлесіп бақылайтын ұйымдарын
қоса алғандағы сыртқы борышының тәуекелдерін басқаруына бақылауды жүзеге
асыру тәртібін әзірлеу;
жеке сектордың сыртқы борышы бойынша:
- корпоративтік сектордың сыртқы борышын үйлестіру мәселелері жөніндегі
уәкілетті органның құзыретін айқындау;
- Қазақстан Республикасының заңнамасымен корпорациялық сектордың сыртқы
борышының көлемдерін реттеу жөніндегі тетіктерді бекіту.
Қолданыстағы заңнамаға уәкілетті мемлекеттік органдарға қажет, оның
ішінде Қазақстан Республикасы резиденттерінің сыртқы борышының жағдайы
туралы құпия ақпаратпен алмасу жөніндегі құқықтарын беру бөлігінде
өзгерістер мен толықтырулар енгізу қажет.
Ел борышын басқарудың тиімді жүйесін құру мақсатында мемлекеттің
халықаралық қаржы ұйымдарымен жұмыс істеу жөніндегі бірыңғай саясаты
қалыптастырылады, оның шеңберінде қызметінің ерекшелігіне, қарыз
қаражатын беру шарттарына және қалыптасқан жұмыс тәжірибесіне (республикада
инвестициялық жобаларды іске асыру тиімділігі, жұмыс тәжірибесі және т.б.)
байланысты халықаралық қауымдастық деп танылған әрбір халықаралық қаржы
ұйымымен ынтымақтастықтың нақты бағыттары анықталады. Мемлекеттің
халықаралық қаржы ұйымдарымен жұмыс істеу жөніндегі саясаты орта мерзімді
фискалдық саясат құрамында борышты басқару стратегиясында көрініс табатын
болады.
Бірқатар негізгі халықаралық қаржы институттарымен ынтымақтастықтың мынадай
ықтимал бағыттарын анықтау орынды болып табылады:
Дүниежүзілік банк – ауыл шаруашылығы, денсаулық сақтау, кеден секторы,
аумақтық даму, қоршаған ортаны қорғау, инфрақұрылымды дамыту,
технологияларды коммерцияландыру (жеке сектор немесе қаржы секторы),
мемлекеттік жеке серіктестік тетіктерін қолдана отырып, инвестициялық
жобаларды жүзеге асыру саласында болып табылады;
Еуропа Қайта Құру және Даму Банкі – шағын және орта бизнесті дамыту (жеке
сектордағы операциялар), энергетика, қаржы секторы, қор нарығын дамыту,
мемлекеттік жеке серіктестік тетіктерін қолдана отырып, инвестициялық
жобаларды жүзеге асыру;
Азия Даму Банкісі – табиғи ресурстарды басқару, ауылды сумен қамтамасыз
ету, өңірлік және ауылдық даму, білім, көлік, орталық және жергілікті билік
органдарын қолдау, шағын және орта бизнесті дамыту (жеке сектордағы
операциялар), мемлекеттік жеке серіктестік тетіктерін қолдана отырып,
инвестициялық жобаларды жүзеге асыру;
1.3 Банк ісі, қызметтері
Банктердің керемет мүмкіндігі мен оларды басқа қаржылық
институттардан ерекшелейтін сипаттама - ақшаларды құру несиелік жүйенің
икемділігімен іске асады. Өзінің депозиттік және несиелік операцияларымен
банк уақытша бос ақша қаражаттарын шоғырландырып, оларды несие түрінде
ұсынады, сонымен, олар халық шаруашылығын ақшаға деген қажеттілігін
қанағаттандырады, яғни жаңа жолмен қаражаттарын құрайды. Сонымен қатар,
банктер өз қызметі үрдісінде ақшалардың бір бөлігін жояды. Бұл клиенттің
банктегі өз шотынан ақшаны аудару арқылы өтелен кезде болады.Банктің
орындайтын операцияларының экономикалық мазмұны мен көлемі - банкті
ұйымдастырушылық жағынан құрудың негізгі критерийі болып табылады. Банктің
негізгі қызметтері: уақытша бос ақша қаражаттарын шоғырландыру, экономика
мен тұрғындарды несиелендіру, қолма-қолсыз есеп айырысуды ұйымдастыру мен
жүргізу, инвестициялық қызмет пен басқада қаржылық қызметтер.Банктердің
ақша қаражаттары оларды табысты орналастыру мақсатында салымдарға тарту
жұмыстары депозиттік (пассивтік) операциялар деп аталады. Экокномика мен
тұрғындарды несиелендіру - банктік қызметтің ерекше ортасына және
банктердің активтік операцияларына жатады. Осыған байланысты банктер
несиелік институттарға жатады. Несиелік операциялар - бұл несие беруші мен
несие алушының арасында біріншінің екіншіге ақша қаражаттарын төлемділік,
мерзімділік және қайтарымдылық шартымен беруі бойынша қарым-қатынасы.
Қазіргі заманғы банк көрсеткіштерінің жүйесі банк қызметі мен банк
әрекетінің көрсеткіштерінен құралады. Онда: есептесу-кассалық, несиелік,
депозиттік, бухгалтерлік, нормативтік, заңдық, қор, инвестициялық және банк
қызметінің өзге де аспектілері көрініс тапқан. Банк әрекеттерінің
көрсеткіштері – депозиттің, несиелердің, өзінің және сырттан алынған
қаржының, ресурстардың жалпы көлемі мен салымдарға қатысты банк аралық
операциялардың тиесілі бөлігін сипаттайды, қандай да бір операциялардың ара
салмағы мен мәнін айқындап, осыларды пайдалану – банктің қаржы тұрғысынан
тиімділігін жоғарылату мен несие төлемдерін жасай алу мүмкіншіліктерін
анықтауға мүмкіндік береді.
Банк қызметінің өзіндік спецификалық ерекшелігі – оның клиентурасының
кең ауқымды қамтитындығында. Мұнда экономиканың барлық салаларының
мекемелері мен ұйымдары, оның ішінде: сақтандыру органдары, бюджеттік және
бюджеттік емес құрылымдар мен тұрғындар да қамтылып, нәтижесінде –
көрсеткіштерінің де әр түрлі болуы орын алады. Банк операцияларының
автоматтандырылуы үшін барлық көрсеткіштердің ортақ біртұтас жүйеге
келтіріліп, олардың арасында айқындалған өзара байланыс орнатылуы қажет.
Бұл арада классификациялау және кодтау арқылы көрсеткіштердің шындыққа
жанаспайтын бөлігін сығымдап, ақпаратты іздестіруге кетер уақыт пен жұмыс
көлемін азайтып, ақпаратты өңдеуді жеңілдетуге болатындығын атап өту қажет.
Банк қызметінде ақпараттарды бір жүйеге келтіру үшін түрлі классификаторлар
пайдаланылады. Олар: ЕСКК немесе салалық (банктік) болуы да мүмкін:
құндылықтар коды – банкноттар, монета, чек, акциялар және т.б.; валюта,
банк және т.б. кодтары. Бұлармен бір мезгілде жергілікті (локалдық) түрлері
де пайдаланылады (жекелеген банк аясында). Мысалы: банк шоттарының, тіркеу
номерлерінің, клиенттердің банкішілік номерлерінің және т.б.
классификаторлары.
1.3.1 Банк міндеттерін шешудің техникалық жағынан қамтамасыз етілуі
Банк қызметтерінің кешендік жүйелері негізінде ұсынылуы 3 деңгейде
берілуі мүмкін:
1) Автомат – кассир, пластикалық карточка және сауда орындарындағы
есептесу жүйесінің орындауы емес, тек қана ақша құжаттарының сақталуы мен
өңдеуге қатысты ұсынылатын қызмет түрлері.
2) Қаржы операцияларын басқару мен оларды қадағалау жөніндегі қызмет
түрлері.
3) Есептету – кассалық орталықтарының, автоматтандырылған есеп
палаталары, банк аралық есеп палатары, клирингтік орталықтар тәрізді
бірнеше банктің өзара есеп айырысуды жылдамдату және қамтамасыз ету үшін
құрылған қызмет әрекеті.
Қазіргі заманғы банк жүйелері құрамына төмендегілер енетін аппараттық
жабдықтар кіреді.
- есептеу техникасы құралдары;
- жергілікті есептеу жүйелерінің құралдары;
- телекоммуникация және байланыс құралдары;
Нақты ақшамен жүргізілетін жұмысты автоматтандырушы (ақша купюраларын
санау және олардың түпнұсқа екенін айқындау үшін қолданылатын) құралдар.
Отандық банк жүйесінің дамуын танытатын көрсеткіштерінің бірі ретінде
– банктер мен клиенттер арасында электрондық есептесудің жылдамдығын атауға
болар еді. Бәсекелестік арта түскен кезеңде қаржы рыногында – банктегі
есептесудің электрондық жүйесінің болуы өз клиентерін тартуға арналған
айрықша факторлық мәнге ие болуда.
Рынок қатынастарының дамуы – халықаралық есеп айырысу әректтеріне
банктерді жаппай тарту үстінде. Олар жағары деңгейдегі сенімділік пен
шыншыдықпен атқарылатын SWIFT жүйесінің көмегімен жүзеге асырылуы мүмкін.
SWIFT жүйесі банкаралық тасымалдаушы жүйе болып табылады және есептесу
(клирингтік) функцияларды атқармайды.
1.3.2 Банк қызметінің автоматтандырылған технологиясы
Ақпаратты өңдеу және берудің электронды жүйесін енгізу банк
қызметінің барлық бағыттарын қамти отырып әмбебап және жалпы сипатқа ие
болып отыр. Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар банк құрылымдарының
қызметін үйлестіріп, банкаралық байланыстарды кеңейтіп, бірнеше мемлекеттің
қаржы рыногында бір мезгілде әрекет ету мүмкіншілігін ұсына алады. Банк
операциясын атқаруда мамандардың жұмыс орнын, банк қызметінің ақпараттық
технологиясын автоматтандыру, банк қызметінің анализі, аймақтық,
аймақаралық және халықаралық банк жүйелерін жобалау және құру мәселелерін
кешенді шешуге мүмкіндік беріледі.
Банктің ақпараттық және өзге де технологияларын автоматтандыру
стратегиясы міндеттерді жедел түрде шешуге әсерін тигізуде. Клиенттерге
қызмет көрсетуді автоматтандырудың басым бағыттары банктердің бәсекелестік
позициясына әсер етеді. Олар: қосымша шығындарды кеміту және қызмет
көрсету сапасын арттыру.
Электронды техника мен технологиялардың жетістігі мүлдем жаңа қызмет
түрін – ақша массасындағы нақты қаржыны автоматты басқару жүйесін ұсынды.
Бұл жүйе барлық банк шоттарының жай-күйі жөнінде операциялық ақпарат беріп,
ақша қаражаты қозғалысын реттеп, болжам жасауға мүмкіндік береді және
қағазбасты технологиядан құтылуға жағдай тудырады.
Қағаз қолданылмайтын технологияның оң аспектілері:
- Іс жүзінде әп-сәттік мәлімет жіберу;
- Сақтаудағы ерекше артықшылық;
- Құжат өңдеудегі еңбекті қажет етудің күрт кемуі.
Банк қызметтерінің аналитикалық міндеттерін шешу – қаржы нәтижесін
айқындау қажеттілігінен туындап отыр және де мұнда даму бағытын болжау, әр
банк әрекетінің экономикалық негіздемесі мен тиімділігін бағалау
қажеттілігі де айқын. Отандық тәжірибеде аналитикалық есептердің
автоматтандырылуы әзірше жекелеген автоматтандырылған өнімдерде көрініс
тауып, әлі де кең түрде таралмай отыр.
Отандық рынокта АБС кластары құрылып үлгерді, олардың әрқайсысының
өзіне тиесілі тұтынушысы бар. Олардың арасында қызметін жаңа ғана бастаған
– тек шектеулі түрдегі рубль операцияларын атқарушы банктер де, шет елдік
деңгейдегі көлем мен қызмет етуді ұсынушы әлеуетті банк құрылымдары да
табылады. АБС – тұтынушыға қажет функцияларға ие болып отыр.
Отандық рынокта ұсынылатын АБС бағдарламалары негізінен өзінің құны мен
есептеу құралдарына қойылар талап тұрғысынан алып қарастырғанда – орта және
кішігірім банк жүйелеріне есептеліп жасалған. Бұл жүйені ұлғайту әдетте,
Ресей жағдайында тұтынушылардың өсе түскен талаптары ықтималды түрде жалпы
сипат алатын болғанда жүргізіледі. Осыған орай, банктердің қаржы әлеуеті
өсе түскен сайын жан-жақты жетілдірілген (көп платформалы) жүйелерге деген
сұраныстың да артуын күтуіміз қажет. Бұларды техникалық және бағдарламалық
тұрғыдан қамтамасыз ету – мамандардың да кәсіби тұрғыда жаңа белестерден
көрінуін талап етпек.
Барлық бағдарлама жасаушы фирмалар бұрынғы тәжірибелерін жетілдіре
түскен жаңа АБС версияларын ұсынды, бұлар сол бұрынғы бағдарламалық
белсенді жабдықтарға негізделген, бір артықшылығы – архитектуралық
мүмкіншілік деңгейі ұлғайтылған.
АБС рыногында бұлардың дамуының ортақ магистралдік бағыты жоқ, ал
жүйелердің жаңа кластарының пайда болуы елдегі банк ісінің интенсивтілігі
мен ерекшеліктеріне белгілі бір мөлшерде тәуелді.
1.3.3 Банк технологиясын автоматтандыру отандық жүйелерінің
ерекшеліктері
Банк технологиясын автоматтандыру процесінің актуалдылығы 80ж. соңы
және 90ж. басында ерекше көзге көрінді. Бұл 1989ж. банк реформасына
байланысты еді. Осы кезде жұмыс атқарушы банктер өз алдына ауқымды
еркіншілікке ие болды да, бұрынғы мемлекеттік банктермен қатар жаңа
коммерциялық банктер пайда болды. Осындай жағдайда банк ақпараттарын
өңдеуге пайдаланылатын есептеу цифрлары банктерге қаржы ахуалын болжау,
анализдеу және жұмысын жеңілдететін қызмет ауқымын ұсына алмайтын болды.
Банк және өзге де қаржы құрылымдары қызметін автоматтандыру процесінің
дамуы көптеген ақпараттық технологиялардың (АТ) пайда болуына әкелді.
Отандық банк инфрақұрылымының компьютерлік платформасы тұрғысынан қарағанда
шет елдік жүйелерден айырмашылығы – олардың жоғарғы деңгейдегі біртектілігі
болды.
Компьютерлік Банк платформасы – Банк міндеттері шешімінің жаңа АТ
негізінде бағдарламалық-техникалық жабдықталуына негізделген, оған белгілі
бір кәсіби деңгейдегі банк ісін жүргізудің нақты әдістемесі енгізілген.
Шет елдік банктердің автоматтандыруға жұмсайтын шығындары – барлық
шығындарының 10 – 15 % құрайды, біздің банктерде бұлар әлдеқайда төмен.
Банктердің қандай да бір автоматтандыру жүйелерін таңдауы, әдетте, баға –
сенімділік - өнімділік тұрғысынан қаралады.
Бұл мәселе – көптеген фирмалар арасында мәлімет алмасу жоғары қарқынын
сақтау қажеттігі мен кленттер мен өзге банктермен қатынас кезінде
қиындайды. Осыған байланысты банктерге тек қана техникалық жабдықтауды ғана
емес, бүкіл АТ-лар жүйелік инфрақұрылымын жоспарлауға тура келеді.
Инфрақұрылымдардың ішінде негізгі 5-ін атап өту қажет:
• Ақпараттық қамтамасыз ету (АҚ);
• Техникалық жабдықтау;
• Бағдарлармалық құралдар;
• Байланыс және коммуникация жүйелері, қауіпсіздік, қорғаныс сенімділік
жүйелері.
Ақпараттық қамтамасыз ету (АҚ) құрамы, оны ұйымдастыру – ең алдымен
алға мақсаттар қоюмен айқындалады. Ең дәстүрлі міндеттер – кез- келген
банктің операциялық (есептеу – кассалық) қызметін жолға қою. Мұндай
жағдайда банк технологиясы Банктің операциялық күні (БОК) бағдарламалық
өніміне негізделеді, ал енгізілетін міндеттер кешені банк қызметінің уақыт
аралығындағы жұмысына операциялық анализ жасауға жол ашады. Банк қызметінің
автоматтандырылуы кешенді түрде жүргізілуі үшін бірқатар маңызды
бағдарламалық құралдар қажет және олар банк операцияларын орындау кезінде
қажетсіз болатын – енгізу, басу, мәліметтер жіберу және т.б. қажет
етпейтіндей интеграциялануы тиіс, ал банк ахуалы кез-келген мезетте
бағаланатындай болуы міндетті. Клент – банк жүйесі клиентке өз офисінен
шықпастан, операция атқарушының алдына бармай-ақ өзінің қажетті мәселелерін
тез арада шешуіне жағдай жасайды. Несие беруді автоматтандыру тек қана
төлемдердің автоматты түрде қадағалануын қамтамасыз етіп қана қоймай,
банктің болашақта күтілетін кез-келген мерзімге жасалған ахуал болжамын
мүмкін болғанша қамтамасыз ете алады. Бұл функциялар жасалып жатқан
бағдарламалар аясында автоматтандырылады.
Қолдануда бар ақпараттық банк құралдары Банк келісімдерін жүргізу
бағдарламалары арқылы көптеген аналитикалық міндеттерді шешу мәселелерін
тиімді пайдалануға күш салуда.
Құнды қағаздар, дилит, биржа операциялары, банктер арасында
құжаттардың электронды көшірмелерін алмасуды ұйымдастыру, Банк және оның
клиенттерінің әрекеттерін бағалау аналитикалық жүйесін т.б. кешендік
міндеттерін шешу қазіргі кезеңде толық түрде автоматтандырылмаған, бұлар
ұйымдастыру тұрғысынан алып қарағанда – банк қызметін ұйымдастыру кешендік
жүйесіне енгізілуі тиіс.
Банк қызметін автоматтандыру міндетін шешу кезінде ескерілуі тиіс
талаптар:
1) жүйені құру идеологиясы – өлшеу бірліктерін таңдауды қажет ететін
міндеттердің анализі банк технологиясының әрі қарай даму мүмкіншілігін
ескере отырып жасалып, бұлардың жуық арадаға дамуын қарастыра отырып
жүргізілуі тиіс.
2) енгізілген технологиялар мүмкіншілігін банктің барлық қызмет аясын
автоматтандыруды шеше отырып жүзеге асырып, болашақта еш қауіп
туындамайтындой жағдай жасалуы қажет.
3) бағдарламалық құралдарды автоматтандыруда – банк қызметінің сату,
аппараттарын кепілдік күтімге алу, берілген техниканы меңгерген мамандармен
қамтамасыз ету мәселелері алдын-ала қарастырылуы тиіс.
4). Технология – қоғамның дамуы мен банк әдістемелері даму денгейіне
сәйкес келіп, жалпы даму тенденцияларынан қалыспауы және сонымен бір
мезгілде – алға шығып кетпеуі де тиіс.
АБС – кибернетика мен информатиканың негізгі теориялық базасы негізінде
банкті баскаруды ұйымдастыру формасы болып табылады.
АБС – қаржы-несие операцияларының моделіне сүйеніп, ақпараттық ағынның
тәртіпке келтірілуі, экономика-математикалвқ әдістерді қолдана отырып
есептеу техникасы мен байланыс құралдарының көмегімен еңбек ауқымын
азайтып, банктегі басқару қызметін тиімді тәсілмен жүргізуге жағдай
жасайды. Міндеттердің шешу ауқымын ұлғайтады, қабылданған шешімді
аналитикалық жолмен негіздей отырып дер кезінде қабылдауға мүмкіндік
береді. Бұл жаңа АТ есебінен жүзеге асырылады. Онда – мәліметтерді өңдеудің
принциптік тұрғыдан соны құралдары мен тәсілдері банк жүйесіне енгізіліп,
аз шығынмен өз өнімін өткеруді қалыптастыру, өткеру, сақтау және көрсету
түріндегі бүтін технологиялық жүйе әрекеті жүзеге асырылады.
АБС негізіне – жаңа ақпараттық технологиялар (ЖАТ) алынған, мұнда
мәліметтерді біріктіре отырып өңдеу технологиялық моделі – технологиялық
процесс, жергілікті және тарату жүйелері, машиналық график жүйелері
элоктрондық пошта арқылы басқару кезінде де басымдыққа ие.
Өзге маңызды принциптер:
• ақпараттық өңдеуші байланыс;
• декомпозиция;
• АБС-ті үздіксіз дамыту.
Мұнда есептеу техникасы жаңартылып, толықтырылып отыру ескеріледі,
бағдарламалық қамтамасыз ету мен басқару технологиясы қадағаланады.
АБС өз қуатын арттырып, үнемі өзінің мәліметтер базасын (МБ) ұлғайтып ,
толықтырып отыру тиіс:
• Өзге АБС бағдарламаларымен қатар қолданылуы;
• АБС құру және дамыту кезінде стандарттау және унификациялау;
• Ақпарат ағыны мен құжат айналымын автоматтандыру, мәлімет жинау,
оны тіркеу, өңдеу үшін техникалық құралдарды құру, қағаз
пайдаланылмайтын технологияны енгізу, банк технологиясын кез-
келген қашықтыққа жеткеру құралдарын кең түрде қолдану;
• Тиімділік (енгізілуі тиісті ең тиімді жобалық шешімдерді таңдау,
АБС құруға қаржы жұмсай отырып экономикалық тұрғыдан пайда
табу).
Аппараттық құралдар, жүйелік және телекоммуникациялық қондырғылар мен
хаттамалар, негізгі жабдықтар мен СУБД-дың барлығының жиынтығы негізінде
АБЖ технологиялық платформасы өз функциясын атқарады.
Платформаны дұрыс таңдамау, әсіресе филиалдары көп банктер үшін өте
кымбатқа түсетін және соңғы нәтижесін болжау мүмкіндігі жоқ жағдайларға
әкеліп соғуы мүмкін.
Қазірдің өзінде ақпараттық жүйелерді даярлау кезінде негізгі бағытын
бағдарламадан – жобалауға аударатын құрылғылар бар. Басқаша айтар болсақ,
перспективада – банктің жұмысын бағдарламашы емес (машинаға әр қадамын
түсіндіре отырып тапсырманы қалай орындау керектігін түсіндіретін адам
емес), жоғары квалификациялы пайдаланушы – соңғы нәтиженің қандай болуы
керектігін түсіндіріп бере алатын адам басқаратын болады.
Жаңа технологияны құру жұмысы жалпыға мәлім принциптермен қатар банк
жүйесінің ерекшеліктері мен банк әрекеттері спецификасын ескеруді талап
етеді.
ЖАТ-лар негізіне жүйелік архитектура, жеке ЭЕМ-ларын кең түрде қолдану
және осылардың негізінде түрлі деңгейдегі өзара байланысты арнайы
мамандандырылған АЖО-н құру алынады.
Коммерциялық банктердін негізгі атқаратын қызметтері:
• ақша қаражатын шоғырландыру және тарту;
• несие беру;
• шаруашылықтармен есеп және төлем жұмыстарын жүргізу;
• төлем құралдарын шығару;
• бағалы қағаздарды шығаруды және орналастыруын ұйымдастыру;
• сенімхат бойынша клиенттердің мүлкін басқару (яғни траст операциясын
жүргізу);
• клиенттерге кеңес беру.
Уақытша бос ақша қаражатын шоғырландырып оны капиталға айналдыру –
банктердің ежелден атқаратын қызметтерінің бірі. Заңды және жеке
тұлғалардың уақытша бос ақшасын банке тарту, бір жағынан, олардың иесіне
процент түрінде табыс түсірсе, ал екінші жағынан банктің несие
операцияларын жүргізуіне негіз қалайды. Шоғырланғап жинақ ақша әр түрлі
экономикалық және әлеуметтік қажеттіктерге жұмсалуы мүмкін. Тек банктің
делдалдық етуімен ақша каражаты жинақталып, кейін ол капиталға айналады.
Ұйымдасқан және жұмысы қалыптасқан есеп айырысу жүйесінсіз тұрақты
экономика болуы мүмкін емес. Сондықтан есеп және төлем жұмыстарын жургізуде
банктердің ролі зор. Кәсіпорындар арасындағы есеп айырысудың негізгі бөлігі
қолмақол ақшасыз жүреді. Банктер делдал ретінде клиенттердің тапсырысы
бойынша шотқа ақша қабылдап, ақшаның түсуін және берілуін есептейді.
Инфрақұрылымы жеткілікті дәрежеде дамыған мемлекеттердің төлем
жүйесінің тиімді қызмет істеуі есеп айырысу технологиясының үнемі
жетілдірілуін талап етеді. Сондықтан бұл елдерде есеп айырысудың әр түрлі
жүйесі құрылуда. Мысалы, есеп айырысуға қатысушы банктердің арасындағы
клиринг жүйесі немесе жиро жүйесі. Сондай-ақ банктер арасында өзара келісім
бойынша корреспонденттік шоттар ашылғанда есеп айырысу корреспондент-
банктер арқылы да жүргізіледі. Банктерде төлемді орталықтандыру айналыс
шығындарын азайтады, ал есеп айырысуды жеделдету үшін және төлемдердің
сенімділігін арттыру үшін қазіргі кезде есептесудің электрондық жүйесі
енгізілуде.
Коммерциялық банктердің ерекше кызметі төлем құралдарын шығару арқылы
айналымдағы ақшаны көбейту немесе артығын жою, яғни ақша массасын көбейту
немесе азайту. Төлем құралдарын шығару олардың депозиттік және несиелік
қызметтеріне тікелей байланысты. Депозит екі түрлі жолмен: клиенттің банкке
ақша салуы арқылы немесе қарыздарға банктің несие беруі арқылы жүргізіледі.
Бұл операциялар айналымдағы ақша массасының көлеміне әр түрлі әсер етеді.
Мысалы, егер клиент банкке 10 мың долл. Салып, оны талап бойынша алынатын
шотқа есептеуді өтінеді. Бұл операцияның нәтижесінде банк балансының
активінде кассалық қалдық 10 мың долл. өседі, ал пассивінде депозиттер де
осы сомаға артады. Шаруашылықтағы ақшаның жалпы көлемі өзгермейді, себебі
ақша қолма-қол формасынан қолма-қол емес формасына ауысты. Келесі мысал,
Банк қарыздарға 10 мың долл. Сомаға несие беріп, оны депозиттік шотқа
есептеді делік. Онда шаруашылыктағы ақшаның жалпы көлемі 10 мың долл.
өседі, себебі банк өзінің несиелеу операциясымен жаңа төлем құралын, яғни
чек шығарды. Осы депозит сомасына ақша массасы артты.
Коммерциялық банктердің депозиттерді (сонымен бірге ақша массасын)
ұлғайту немесе кеміту мүмкіндігін орталық банктер міндетті резервтер жүйесі
арқылы несие динамикасын басқаруда кеңінен пайдаланады. Банктердің
резервтерін қысқартып, қорытындысында орталық банк депозиттердің қысқару
реакциясын тудырса, ал резервтерді ұлғайту депозиттердің өсуін
ынталандырады. Бірақ экономикаға айналымдағы шамадан тыс ақша емес, оның
үйлесімді шамасы қажет. Сондықтан коммерциялық банктер орталық банк
бекіткен шама шектеуімен (міндетті резервтер шегінде) әрекет етеді.
Коммерциялық банктер акция және облигация түріндегі бағалы кағаздарды
шығарып және орналастырып эмиссиялық-құрылтайшылық қызмет атқарады.
Банктердің жинақтарды өндірістік мақсатқа жұмсайтын мүмкіндігі бар. Сөйтіп
бағалы қағаздар нарығы несие жүйесін толықтырып әрі онымен тығыз байланыста
жұмыс істейді. ¥зақ мерзімді инвестиция тарту мақсатында кәсіпорындар акция
және облигациялар шығарады. Бұл жағдайда кәсіпорындардың тапсырысы бойынша
банктер бағалы қағаздардың көлемін, шығару жағдайы мен эмиссия мерзімін
анықтауды, олардың типін таңдауды, сондай-ақ оларды орналастыру және екінші
рет айналысқа түсіру міндетін өзіне алады. Шығарылған бағалы қағаздарды
сатып алуға кепілдік береді. Ол үшін БАҒАЛЫ кағаздарды өз есебінен сатып
алуды-сатуды ұйымдастырады немесе сатып алушыларға қарыз береді.
Сол сияқты банктер мемлекеттік облигацияларды белсенді түрде сатып
алады және оларға жазылу операцияларын жүргізеді. Мемлекеттік
облигацияларды қайта сатуда делдал ретінде екінші нарық ұйымдастырады. Бұл
нарықтағы операцияларды сату курсы мен сатып алу курсының айырмасынан
түсетін аса көп пайданы өзіне алып, оларды аса ірі банктер тобы монополды
түрде жүргізеді. Мысалы, АҚШ-та онымен 6 коммерциялық және 13 инвестициялық
банктер шұғылданады.
Банктер сенімхат бойынша клиенттердің мүлкін басқару қызметін де
атқарады. Жеке тұлғаларға: осы қызметті атқаруға құқығынан айырылғандардың
(бойдақ-жесірлердің, жасы толмағандардың) мүлкін уақытша басқару;
ізбасарларының мүддесі үшін өлген адамның мүлкін басқару; пайда табу
мақсатымен капиталды басқару (ақшаны акцияға, қозғалмайтын мүлікке салу);
құндылықтарды сейфте сақтау және т.б. қызметтер көрсетеді. Ал компанияларға
көрсететін қызметтері бұл аталғандардан өзгеше: банктің облигациялар
бойынша кепілші болуы; нарыққа шығарылған акцияларды және трансфертті
тіркеу үшін (яғни атаулы акция бойынша иелік құқын басқаға беру) өкіл
болуы; корпорацияның зейнетақы қорының қаржысын басқарушы болуы және т.б.
кызметтер атқаруы мүмкін.
Банк бұл қызметтерді формалды клиенттердің өкілі ретінде атқарғанмен,
шын мәнінде сенімхатпен қызмет көрсетудің нәтижесінде ол көптеген капиталды
қадағалауға және экономикалық хабарларды өзіне жинақтауға мүмкіндік алады.
Мысалы, бағалы қағаздарды және трансфертті тіркеу үшін өкіл ретінде жүріп,
банктер акционерлер мен бақылау қызметін бөлу туралы кұпия мағлүматтарға ие
болады.
Экономикалық мағлұматтарды өзіне жинактауы банктердің клиенттерге кеңес
беруіне мүмкіндік туғызады. Банктер кәсіпорынның қаржылық қызметіне,
бухгалтерлік есебіне талдау жүргізіп, дамуының стратегиясын бағалаумен және
табысты ұлғайту мүмкіндігін анықтаумен шұғылданады. Банктер клиенттің жаңа
акциялар шығару болашағын және оларды нақты орналастыруды қарастырады.
Банктер төмендегідей кеңес береді: шот ашу, есеп – несиелік және
кассалық кызмет көрсетуден бастап, ақша және тауар нарықтарында операциялар
жүргізуге дейін нұсқау береді.
Бағалы кағаздарды шығару және олармен операция жүргізу дегеніміз -
бағалы қағаздар нарығы конъюнктурасы, олардың бағасының өзгеруі, бағалы
қағаздардың эмитенттері, бағалы қағаздарды шығару тәртібі және олардың
айналыс ережесі туралы хабар;
Соңғы кездері коммерциялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
1 АНАЛИТИКАЛЫҚ ШОЛУ ЖӘНЕ ЕСЕПТІҢ ҚОЙЫЛЫМЫ 6
1.1 Инновация ұғымы 6
1.2 Ақпараттандыру түсінігі 10
1.3 Банк ісі, қызметтері 12
1.3.1 Банк міндеттерін шешудің техникалық жағынан қамтамасыз етілуі 14
1.3.2 Банк қызметінің автоматтандырылған технологиясы 14
1.4 Банктік саладағы телекоммуникациялық жүйелер 21
1.4.1 Call Center- телефон қоңырауларын өңдеу қызметі 21
1.4.2 Siebel CRM жобасының енгізілуі 21
1.4.3 IP MPLS (MultiProtocol Label Switching) 23
1.4.4 VPN желісі 23
1.5 Банкаралық SWIFT жүйесі 24
1.6 БХАЖ, БААЖ, АТҚАЖ 25
1.6.1 БХАЖ туралы ақпарат 25
1.6.2 БААЖ туралы ақпарат 26
1.7 Ұлттық банк мысалы негізінде технологиялық инновациялар 29
2 ЖАҢА БАНКТІК ӨНІМДЕР МЕН ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУЛЕР 37
2.1 Пластикалық карточкалар – жаңа қызмет түрі 37
2.2 Қашықтан қызмет көрсету сервистері 44
2.2.1 Мобильді банкинг 46
3 ӨЗІНДІК ПРОЕКТТІК ЖОБА 53
3.1 Сайтты HTA негізінде жасау 53
3.2 Сайтты ақпараттық қамтамасыз ету 55
4 ЖОБАНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ІСКЕ АСЫРЫЛУЫН ЖОСПАРЛАУ
60
4.1 Диплом жұмысының экономикалық негізі 60
4.2 Программалық құралды жасау мен енгізуге кететін шығынды есептеу 61
4.3 Программа жазу мен оны жүргізуге кеткен шығынды есептеу 61
ҚОРЫТЫНДЫ 64
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 65
ҚОСЫМШАЛАР 67
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда банк қызметтерін жетілдіру, банк жүйесінің даму жолдарын
анықтау еліміздің экономикалық, саяси, әлеуметтік өмірінің басты назарында.
Қазақстанның экономикалық нарықтық қатынастар жолына түсуі оның жалпы
әлемдік тенденция спекторында дамуын анықтайды. Сондықтан коммерциялық
банктер әлемдік тәжірибелерге сүйене отырып, жаңашыл (инновациялық)
технологияларды енгізу арқылы өздерінің қажеттіліктерін толығымен
қанағаттандыра алады.
Банк жүйесі – нарықтық экономиканың маңызды және бөлінбес
құрылымдарының бірі. Банктер қаржылық делдалдар сияқты шаруашылық қызмет
процесінде босайтын шаруашылық органдардың капиталдарын, халықтың
жинақтарын, және де басқа да бос ақша қаражаттарды тартып, қарыз
алушылардың уақытша пайдалануына береді, ақшалай есеп айырысуларды
жүргізеді және экономика үшін басқа да көптеген қызметтер атқарады.
Осылайша, өндіріс тиімділігіне және қоғамдық өнім айналысына тікелей ықпал
етеді.
Елімізде жүргізілген экономикалық реформа банк ісінің дамуында жаңа
кезеңге алып келді. Нарыққа өту жағдайында банктердің және басқа несиелік
институттардың даму перспективасы, оның іс-жүзінде іске асуы жайлы сұрақтар
ерекше өзекті мәселеге айналып отыр.
Аталған міндеттерді шешу мүмкіндігі қазақстандық, сонымен қатар шетел
банктердің қызмет етуінің практикалық ұғынуын зерттеу және де іс-жүзінде
жұмыстың ең прогрессивті, ұтымды нысандары мен әдістерін ендіру негізінде
ғана жүзеге асады. Бұл зерттеу тақырыбымның өзектілігін анықтап отыр.
Соңғы жылдарда қаржы нарықтарының – ақша және капитал нарықтарының –
құрылуының қарқынды процесі жүріп жатыр. Капитал нарығының дамуы жинақтарды
шоғырландырудың және қаражаттарды инвестициялаудың екі біріктірілген, өзара
байланысты процесті жетілдіруінсіз мүмкін емес. Жинақ табыстар мен
тұтынудың айырмасын көрсетеді.
Өзінің қызметі барысында банк әр түрлі аудиториялар типтерімен
байланысқа түседі: бәсекелестермен, клиенттермен, мемлекетпен және т.б.
Бұлармен банк пайданы оңтайландыру мақсатымен өзара әрекет етеді.
Бірақ та бұл банктің банктік қызметтер нарығында қызмет атқара отырып,
көздеген жалғыз мақсаты емес. Бұдан басқа, банктер қаржы ресурстарының
өтімділігі мен табыстылығының қолайлы үйлесімділігін, банк атағын құру мен
қолдауын және т.б. қамтамасыз етуге ұмтылады. Өз кезегінде, банктің жақсы
атағы тек осы банкке келетін клиенттердің санына әсер етеді.
Банктің клиенттерімен қарым-қатынасы банк өнімдерін сатып алу-сату
процесінде пайда болды. Оларға мыналар жатады: несие беру, депозиттік
шоттарды ашу, бағалы қағаздарды шығару, сатып алу және сату бойынша
операциялар, валюталық қатынастар, есеп-айырысу операциялары, төлем
карточкалары сонымен қатар трасталық қызметтер, бағалы металдарды сақтау
және т.б.
Көп клиенттермен банктік операцияларды орындау – дамыған несие жүйесі
бар әлемнің барлық елдеріндегі қазіргі банктік қызметтің маңызды
ерекшелігі.
Қазақстанның алдыңғы қатарлы коммерциялық банктері өзінің табыс базасын
кеңейту үшін, табыстылықты және бәсекелік қабілеттілігін жоғарлату үшін
өзінің клиенттеріне кең ауқымды операциялар мен қызметтер көрсетуге
ұмтылатыны белгілі. Бұл жерде есте ұстайтын жағдай, банк қызметінің дамуы
клиенттер және банктің өзі үшін минималды шығындармен банк қызметтерін
көрсетуді, клиенттерге қажетті қызметтерге қолайлы бағаларды пайдалануды
білдіреді.
Банк операцияларының тиімді, икемді жүйесі кең ауқымды клиенттерімен
ішкі жинақтарды шоғырландыруға жағдай жасау керек. Осыған байланысты
өзгермелі экономиканың қалыптасып келе жатқан қажеттілігіне жауап бере
алатын икемді банктік қызмет көрсету мәселесі ерекше мәнге ие болып отыр.
Банктік қызмет көрсетудің сандық және сапалық сипаттамасына банктік
қызметтер нарығындағы бәсеке де ықпал етеді.
Қазіргі дамып жатқан ақпараттық технологиялар заманында өз шаруашылығын
жалғастыру үшін, қызмет ауқымын кеңейтіп, жоғары пайдаға қол жеткізу үшін
көптеген кәсіпорындар тауардың жаңа түрін шығаруға, жаңа қызметтерді
ұсынуға ұмтылуда. Осыған орай банктер де жаңа қызметтерді ендіруге және
бұрынғы қызметтерді жетілдіруге үлкен назарын аударып отыр.
Жаңа қызметтерге пластикалық карточкалар, банкаралық электрондық есеп-
айырысулар, әлемдік Интернет байланыс жүйесіндегі қаржы нарығының құрылуы
жатады.
Біздің еліміздегі қазіргі банктік институттар аталған жаңа қызметтерді
атқара бастады. Клиенттің заказы бойынша маркеингтік зерттеуді, валюталық
операцияларды, басқа да қызметтерді, соның ішінде, трасталық, ақпараттық-
анықтамалық консультациялық, қор және т.б. жүргізеді.
Халыққа қызмет көрсетіп жүрген банктер ролін жандандырудың мәні мынада:
шығынды азайта отырып, барынша жоғары нәтижеге қол жеткізуге, банктік
қызмет көрсетуінде клиенттер қажеттіліктерін толықтай қанағаттандыруға,
жеке тұлғаларға банктік қызмет көрсету сапасын жақсартуға, банктік
қызметтер спектрін кеңейтуге және олардың өзіндік құнын төмендетуге жағдай
жасау.
Жоғарыда аталған көптеген мәселелердің шешу жолдарын табу үшін оған
терең үңіліп, кешенді түрде қарастыру қажет. Банктік қызметтердің дамуы мен
перспективалары – біздің еліміздегі арнайы ғылыми түрде аз зерттелген
мәселе болса да, банк саласында қызмет атқарып жүрген көптеген
экономисттердің көкейінде жүрген маңызды сұрақтардың бірі. Бұл өзекті
мәселе менің дипломдық жұмысымда да кең өріс алып отыр.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі Қазақстан Республикасы
экономикасының даму жолындағы алдыңғы қатарлы банктердің тізімінен орын
алатын Ұлттық банк АҚ және т.б банктердің тиімді қызметтері болып
табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы банктердің
іс-жүзіндегі көрсететін қызметтер көрінісін талдау, сонымен қатар Қазақстан
Республикасындағы ақпараттандыру саласындағы банктердің қызмет етуі,
енгізілген жаңашыл жаңартуларды анықтап көрсету болып табылады.
Негізгі міндеттер. Дипломдық жұмыстың мақсатына сәйкес төмендегі
міндеттерді орындау көзделген:
- банктердің қызметтерінің теориялық аспектілерімен танысу;
- банктердің ақпараттандыру саласымен танысу;
- банктік қызметтердің дамуының негізгі бағыттарын анықтау;
- бантерде енгізілген жаңартуларды қарастыру;
- банктық ақпараттандырудың технологиялық инновацияларын анықтау.
Дипломдық жұмыс төрт тараудан тұрады:
Бірінші тарауда банктік қызметтің мәні, экономикадағы ролі және т.б.
операциялары туралы мәліметтер, жалпы банктік қызметтің даму
перспективалары қарастырылады.
Екінші тарауда банктік қызметтің жаңа түрлерін енгізудің мәселелері,
пластикалық карточкалар және қашықтан қызмет көрсету сервистері
қарастырылған.
Үшінші тарауда өзіндік проекттік жобаның қай программалау тілінде
жасалғаны, оның ақпараттық қамтамасыз етілуі көрсетілген.
Төртінші тарауда жобаның экономикалық қамтамасыз етілуі және оның
іске асырылуын жоспарлау қарастырылған.
1 АНАЛИТИКАЛЫҚ ШОЛУ ЖӘНЕ ЕСЕПТІҢ ҚОЙЫЛЫМЫ
1.1 Инновация ұғымы
Инновация – жаңа практикалық әдісті тарату және қолдануды құрудың
комлекстік үрдісі немесе ғылыми-техникалық шешімнің, адамдардың,
ұсыныстапдың, жаңа идеялардың тәжірибеге енуі, іске асырылуы және де
соңында қолданылуы. Инновация туралы осындай көптеген түсініктемелер беруге
болады. Инновация ұғымын бірнеше мағынамен түсіндіруге болады, бірақ та ең
бастысы “инновация” мен “жаңалық” терминдерін айыра біліп, ол ұғымдардың
мағынасын білу керек. Жаңалық қандай да қызмет саласында оның тиімділігін
жоғарылату бойынша фундаменталды, қолданбалы, тәжірибелік жұмыстардың
рәсімделген нәтижесі болып табылады. Жаңалық мынадай түрлерде рәсімделеді:
жаңалық ашу; патенттер; тауар белгісі ; рационализаторлық ұсыныстар; жаңа
немесе өндіріс процесі құжаттары; ұйымдастыру, өндіріс немесе басқа
құрылымдар; ноу-хау; ұғымдар; ғылыми тұрғыдағы принциптер; құжаттар
(стандарттар, ұсыныстар, әдістемелер, нұсқаулар және т.б.); маркетингтік
зерттеулердің нәтижелері және т.б. жаңалықты жасаудағы инвестиция –
жұмыстың жартысы. Ең бастысы — жаңалықты енгізу, жаңалықты инновация
формасына айналдыру, яғни инновациялық диффузияны жалғастыруға болады.
Жаңалықты жасау үшін маркетингтік зерттеулер жүргізу қажет. Ал, инновация –
жаңалықты енгізуде басқару обьектісін өзгерту мақсатында және экономикалық,
әлеуметтік, экологиялық, ғылымитехникалық немесе басқа тиімділік түрлерінің
соңғы нәтижесі. Яғни, жаңа-лықты ендіріп, іске асырылғанда инновация пайда
болады. Қысқаша айтқанда, инновация – жаңалықты енгізудің нәтижесі.
Отандық және шетелдік экономикалық әдебиеттерде “жаңалық” және “иннова-ция”
дегенге әр түрлі категорияларда түсіндірулер кездеседі. Кей жағдайларда бұл
түсініктер синонимдер секілді қолданылады, бірақ айқын айырмашылықтар бар.
Инновация – бұл іздеуге, жасауға және жаңа бұйым түрлерін, технологияларын,
таратуға бағытталған қызмет. Оның басқа да анықтамасы бар. Иновация –бұл
жаңалық енгізудің жалпы процессі, адамдардың қажеттілігін қанағаттандыру
үшін қолданылатын және таратылатын жаңалық, қоғамның даму әсеріне
байланысты ауысып отырады.Фирма жүйесінің “кірісі” сияқты сатушылардың тез
енуіне, инновациялық формаға өтуде, өзінің енгізу үшін уақытын күтіп, жай
жинақталу жаңалығы болады. Фирманың “шығысында” тауарлар сияқты тек жаңалық
болады. ҒЗТКЖ стратегиялық маркетинг процесі бойынша өндірістің ұйымдастыру
– технологиялық дайындығының, жаңалықты рәсімдеу және өндіру, және оларды
технологиялық өндіру.
Инновация және жаңалық портфелін қалыптастыру барысында тауардың
бәсекеге қабілеттілігін талдау нәтижесі негізінде ұйымдардың ұйымдастыру,
әлеуметтік, техникалық, қаржылық жағдайын, оның бәсекелестік мүмкіндігі
ұйымның қызмет және кешенді даму саясаты қалыптасады. Ұйымның саясаты –
басты жолы, қандай да бір қызмеи саласында (техникалық, экономикалық,
әлеуметтік, сыртқыэкономикалық және т.б.) ұйымдардың басшыларымен
өткізілген стратегиялық шама жүйесі болып табылады.Кез-келген саясаттың
негізі жаңалығы, яғни инновацияны ендіру болып табылады. Ұсыныстар бойынша
орындалған жұмыс негізінде ұйымның инновация және жаңалық портфелі
қалыптасады. Инновация портфелі ұйымда енгізуге жататын (кіргізуге) жеке
еңбектер мен сатып алынатын өзінше кешенін жаңалық тізімін көрсетеді.
Осылайша, стратегиялық маркетинг ісінің әдістері мен ғылыми тұрғыда келу
негізінде тауарлардың бәсекеге қабілеттілігі, нормативтері ұйымдардың
жаңалық және инновация портфелінде жасалған.
Қазіргі таңда кез-келген бір кәсіпорынның немесе фирманың инновацияға
деген көзқарасы өте маңызды болып табылады. Сондықтан да нарықтық экономика
жағдайындағы бәсекелестік көптеген жағдайда инновациялық қызметтерді талап
етеді. Жалпы инновациялық қызмет ролінің маңыздылығын талдау мақсатында
инвестицияның берген анықтамасы мен оның механизмін зерттеу болып табылады.
Мұның ішінде келесі талдау бағыттары қарастырылады:
1. мәселелердің негізделген құрылымдық идеясын талдау;
2. ұйымның рационалды құрылымын талдау;
3. ұйым басшысының инновациялық жоба басшылығын, олардың командаларының
кәсіби шеберлігін талдау;
4. ұйымның ақпараттық қамтамасыз сапасын талдау;
5. ғылыми тұрғыда келу және қазіргі менеджмент әдістерін жобалауда
қолданылатын сәйкестікті талдау;
6. ұйымның бәсекелестік мүмкіндігін қолдануды талдау;
7. инновация және жаңалық портфелі құрылымын талдау (сатып алынатын
жаңалық, ұйымға ендіруге арналған жаңалық, жинақтауға арналған жаңалық,
жеке жасалған жаңалық, сатуға арналған жаңалық);
8. жоба экспертизасының сапасын талдау;
9. ұйымның инновациялық қызмет тиімділігінің есеп көрсеткішінің сапсаын
талдау;
10. инновациялық қызметтің ынталандыру жүйесін талдау;
Ұйымның инновациялық қызмет тиімділігін, рөлін талдауды келесі принциптерді
сақтай отырып іс-жүзіне асыру керек:
- диалектика (жүйелікпен келу, динамикалықпен келу). Қажеттілік және
кездейсоқтық ашу принципі, бірлік және қарама-қарсылықты күрес принципі,
өту принципі, жоқты жоққа шығару принципі;
- талдау мен жинақтау бірлігі;
- ранжирлеу;
- баламалы нұсқаулардың сәйкестігін қамтамасыз ету;
- оперативтілік;
- сандық анықтамалылығы және т.б.
Талдау әдістері: салыстыру, балансты, индексті, факторлық және т.б.
Инновация бұл – экономикалық категория. Категория бойынша инновация жаңа
енгізудің жалпы және маңызды қасиеттерін, себептерін, қатынасын
көрсетеді.Категорияның маңызы оның функцияларында көрінеді. Экономикалық
категорияның функциясы оның ішкі құбылысын нақты түрде енгізеді.
Инновацияның функциялары оның экономикалық жүйедегі көрінісін және де
шаруашылық үрдісіндегі рөлін көрсетеді.Инновация жаңа өнім немесе
операцияға (технология, үрдіс) салынған капиталдың пайда болған нарық
көрсеткіші болып табылады. Сатуға дайын инновацияны іске қосарда, ақша-
инновация айырбасы жүзеге асырылады. Осындай айырбастың нәтижесінде
кәсіпкермен (продуцент, инвестор-сатушы) алынған ақша мүліктері,
біріншіден, инновацияны құру және сату шығынын жабады; екіншіден,
инновацияны жүзеге асырудың нәтижесінде пайда түседі; үшіншіден, жаңа
инновацияларды құруға үлкен бір ынта (стимул) береді; төртіншіден, жаңа
инновациялық үрдістің қаржыландыру қайнар көзі болып табылады.
Технологиялық инновациялар – бұл нысанда ұйымның инновацияны әзірлеумен
және де енгізумен байланысты қызметтері. Атап айтқанда, өнеркәсіпте –
технологиялық жаңа өнімдер мен үдерістер, сондай-ақ өнімдер мен
үдерістердегі едәуір технологиялық жетілдірулер; қызмет көрсету салаларында
– технологиялық жаңа немесе едәуір жетілдірілген қызметтер және жаңа немесе
жетілдірілген қызмет өндіру (табыстау) тәсілдері.
Технологиялық жетілдірілген өнім – қолда бар өнім, ол үшін сапалық
сипаттамалар жақсартылады, тиімділігі ең жоғары компоненттерді немесе
материалдарды, бір немесе одан көп техникалық қосалқы жүйелерді жартылай
өзгертуді (кешендік өнім үшін) пайдалану арқылы өндірістің экономикалық
тиімділігі артады.
Технологиялық жаңа өнім – технологиялық сипаттамалары (функционалдық
белгілері, құрылымдық орындалуы, қосымша операциялар, сондай-ақ
қолданылатын материалдар мен компоненттер құрамы) немесе шамаланған
пайдаланылуы негізіндегі жаңа, не осыған ұқсас бұрын шығарылатын өнімдерден
елеулі айырмашылығы бар өнім. Мұндай инновациялар негізіндегі жаңа
технологияларда, не осыған ұқсас қолданыстағы технологияларды жаңа
пайдалануда, не зерттеулер мен әзірлемелер нәтижесін пайдалануда негізделуі
мүмкін.
Технологиялық инновациялар екіге бөлінеді: өнімдік және үдерістік
болып.
Өнімдік инновация – өндіріске немесе нарыққа технология жағынан жаңа
немесе жетілдірілген өнімдерді ендіруді қамтиды. Технологиялық
сипаттамалары немесе пайдалану ұсынысы мүлдем жаңа немесе бұрын шығарылған
ұқсас өнімдерден едәуір айырмашылығы бар өнім. Мұндай инновация мүлдем жаңа
технологиямен немесе бұрыңғы технологияны жаңа қырынан пайдалануға
негізделді. Технологиялық жетілдірілген өнім сапалық немесе құндық сипаты
біршама тиімдіреу болатын құрамдастар мен материалдар пайдалану есебінен
бір немесе бір қатар техникалық ішкі жүйелерін ішнара өзгерту есебінен
айтарлықтай жақсара түскен қолданыстағы өнім.
Үдерістік инновация – технологиялық жаңа немесе едәуір жетілдірілген
өндірістік әдістерді әзірлеп ендіруді қамтиды. Инновацияның бұл түрі жаңа
өндірістік құрал-жабдықты өндірістік үдерісті ұйымдастырудың жаңа әдістерін
немесе олардың жиынтығын пайдалануға, сондай –ақ зерттеулер мен әзірлеу
нәтижелерін пайдалануға негізделуі мүмкін. Мұндай инновациялар, әдетте,
өндіріс тиімділігін арттыруға немесе өндіріске шығарылып жатқан өнімді
беру, ал кей жағдайда қарапайым өндірісітік әдістермен өндірілуі мүмкін
болмайтын технологиялық жаңа немесе жетілдірілген өнім өндіруге беруге
бағытталады.
Инновация қасиеттері:
Инновация нарықта немесе өндірістік үдерісте ендірілген жағдайда ғана
іске асырылған деп есептелінеді. Берілген сипаттамаларға сәйкес ғылыми-
техникалық инновациялар мынадай қасиеттерге ие болуы тиіс:
Жаңалығы болуы керек;
Нарық сұранысын қанағаттандыру керек;
Өндірушіге пайда әкелуі керек.
Демек, инновация – белгілі бір тұтынушылардың сұранысын қанағаттандыру
үшін комерциялық түрде жүзеге асыру мақсатымен жаңа идеялар мен білімдерді,
жаңалықтар, өнертабыстар мен ғылыми-техникалық жаңалығымен қатар өндірістік
қолданбалығы да жатады. Инновация жоғарыда аталған барлық қасиеттер де
бірдей дәрежеде маңызды екендігін айта кеткен жөн. Оның қайсы бірінің
болмауы инновацияның үдеріске кері әсер етеді.
1.2 Ақпараттандыру түсінігі
Ақпарат (лат. інформатіо — түсіндіру, мазмүндау) ұғымы күнделікті
өмірден бастап техникалық салада пайдаланылатын көп мағыналы ұғым. Жалпы
алғанда бұл ұғым шектеу, байланыс, бақылау, форма, инструкция, білім,
мағына, құрылым, бейнелеу, сезіну тағы басқа ұғымдармен тығыз байланысты.
Көп адам бұл жайлы Білім дәуірі немесе білім қоғамы тудырғын Ақпарат дәуірі
туралы айта бастады; ақпараттық қоғам, ақпараттық технологиялар, тіпті
информатика, ақпарат ғылымы және компьютер ғылымы назарға көп түсуде, ал
“ақпарат” сөзі білдіре бастаған мағыналары ұқыпсыз пайдаланылуда.
Кез келген қоғамның ақпараттандыру деңгейі ақпараттық қызметтің даму
дәрежесімен және онымен айналысып қызмет көрсететін мамандардың санымен,
біліктілігімен анықталады. Сондай-ақ ақпараттандыру, қазіргі ақпараттық
технологияларды көп мөлшерде шығарумен оларды соңғы уақыттарды жиі
пайдаланып жүрген телекоммуникациялы жүйелерге қосу мәселелерін шешуді
қарастырады және де оның алдағы уақыттарда дамуын болжайды. Бұл жағдайларға
ақпарат жүйелері экономикадағы басқарудың қажетті таптырмас құралына
айналады. Қазіргі уақыттарда ақпарат жүйелері есептеу техникасынсыз қолмен
жасалатын ақпарат жүйелері және автоматтандырылған ақпарат жүйелері болып
жіктеледі.
Тиімді басқаруды қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік сектордың борышы
және жеке сектордың сыртқы борышы бойынша жүйелік мониторинг жүзеге
асырылады. Борышты басқарудың негізгі проблемаларының бірі мемлекеттің
басым қатысуы бар ұйымның сыртқы борышын басқаруға және жеке сектордың
сыртқы борышын реттеуге жауапты мемлекеттік органдар арасында ақпаратпен
алмасудың жұмыс істейтін жүйесінің жоқтығы болып табылады. Сондықтан,
мемлекеттік органдар арасында ақпаратпен алмасуды жүзеге асыру және тиісті
деңгейде борыштың жағдайына жүйелік талдау жүргізу үшін бірыңғай
тұтастандырылған электрондық дерекқор құрылатын болады, ол тоқсан сайынғы
негізде мемлекеттік басқару секторының борышы және мемлекеттің шартты
міндеттемелері бойынша – бюджеттің атқарылуы жөніндегі уәкілетті органмен,
басым қатысуы бар ұйымдардың сыртқы борышы және жеке сектордың сыртқы
борышы бойынша – Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкімен, қаржы секторының
қаржылық тұрақтылығының өлшемдері бөлігінде қаржы нарығы мен қаржы
ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі уәкілетті орган жаңартады. Бұл
ретте, құпиялық сипаттағы ақпарат құрылатын дерекқорда ұсталмауы тиіс және
қолданылатын ақпараттық алмасу туралы келісім жасасу тәжірибесі арқылы
мемлекеттік органдар арасында алмасуға жатады. Елдің сыртқы борышын
басқаруға және реттеуге қатысатын мемлекеттік органдар өз құзыреті шегінде
Қазақстан Республикасы резиденттерінің сыртқы борышы туралы ақпаратқа
тиісті қол жеткізе алуы тиіс. Қолданыстағы заңнамада борышты басқару
мәселелері жеткіліксіз регламенттелген, түрлі мемлекеттік органдардың толық
емес көлемде борышты басқару мәселелерін көздейтін жеке нормативтік
құқықтық актілері бар. Осыған байланысты, тиісті нормативтік құқықтық
актілер әзірлеу және толық көлемде ел борышын басқару тәртібін регламенттеу
мақсатында заңнамаға өзгерістер мен толықтырулар енгізу ұсынылып отыр, атап
айтқанда:
- жалпы сыртқы борыш бойынша;
- борыш ұғымын, оның құрылымын, жалпы сыртқы борыштың ықтимал шекті
таңбаларын анықтау тәртібін және жалпы сыртқы борыш жағдайын жақсарту
жөніндегі тетіктерді анықтау;
- жалпы сыртқы Mемлекеттік басқару секторының борышы және Қазақстан
Республикасы Үкіметінің шартты міндеттемелері бойынша:
- үкіметтік борыш лимитін және есептердің тиісті әдістемесін көрсете
отырып, мемлекеттік кепілдіктер, кепілгерліктер беру лимитін анықтау
ережесін әзірлеу;
- мемлекеттік басқару секторының борышы және оның құрылымы ұғымын
анықтау;
- мемлекеттік басқару секторының борыш тәуекелін басқару және Қазақстан
Республикасы Үкіметінің шартты міндеттемелері бойынша ереже әзірлеу.
Осы ережеде сыртқы борышты мерзімінен бұрын өтеу, бағалы қағаздардың
ұйымдастырылған нарығында эмитенттің мемлекеттік эмиссиялық бағалы
қағаздарды сатып алу және сату, мемлекеттік басқару секторының борышын және
мемлекеттің шартты міндеттемелерін қайта құрылымдау, борышты қайта
қаржыландыру, сондай-ақ хеджирлеу операцияларын жүзеге асыру жөніндегі іс-
шараларды қоса алғанда, борыш құрылымын оңтайландыру жөніндегі мәселелер
көрсетіл тиіс;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің сыртқы қарыз алуын жүзеге асыру және
сыртқы борышын басқару тәртібін анықтау;
Қарыз алу және мемлекеттік басқару секторының борышын және Қазақстан
Республикасы Үкіметінің шартты міндеттемелерін басқарудың өзге мәселелерін
жетілдіру;
Мемлекеттің басым қатысуы бар ұйымның сыртқы борышы бойынша:
мемлекеттің басым қатысуы бар ұйымдар тізбесін анықтау;
акциялардың (қатысу үлестерінің) мемлекеттік пакеттерін иемдену және
пайдалану құқығын жүзеге асыратын тиісті мемлекеттік органдардың
жәненемесе тиісті жергілікті атқарушы органдардың тиімді сыртқы қарыз
алуына, қарыз қаражатын пайдалануына және мемлекет басым қатысатын
ұйымдардың, олардың еншілес, тәуелді және бірлесіп бақылайтын ұйымдарын
қоса алғандағы сыртқы борышының тәуекелдерін басқаруына бақылауды жүзеге
асыру тәртібін әзірлеу;
жеке сектордың сыртқы борышы бойынша:
- корпоративтік сектордың сыртқы борышын үйлестіру мәселелері жөніндегі
уәкілетті органның құзыретін айқындау;
- Қазақстан Республикасының заңнамасымен корпорациялық сектордың сыртқы
борышының көлемдерін реттеу жөніндегі тетіктерді бекіту.
Қолданыстағы заңнамаға уәкілетті мемлекеттік органдарға қажет, оның
ішінде Қазақстан Республикасы резиденттерінің сыртқы борышының жағдайы
туралы құпия ақпаратпен алмасу жөніндегі құқықтарын беру бөлігінде
өзгерістер мен толықтырулар енгізу қажет.
Ел борышын басқарудың тиімді жүйесін құру мақсатында мемлекеттің
халықаралық қаржы ұйымдарымен жұмыс істеу жөніндегі бірыңғай саясаты
қалыптастырылады, оның шеңберінде қызметінің ерекшелігіне, қарыз
қаражатын беру шарттарына және қалыптасқан жұмыс тәжірибесіне (республикада
инвестициялық жобаларды іске асыру тиімділігі, жұмыс тәжірибесі және т.б.)
байланысты халықаралық қауымдастық деп танылған әрбір халықаралық қаржы
ұйымымен ынтымақтастықтың нақты бағыттары анықталады. Мемлекеттің
халықаралық қаржы ұйымдарымен жұмыс істеу жөніндегі саясаты орта мерзімді
фискалдық саясат құрамында борышты басқару стратегиясында көрініс табатын
болады.
Бірқатар негізгі халықаралық қаржы институттарымен ынтымақтастықтың мынадай
ықтимал бағыттарын анықтау орынды болып табылады:
Дүниежүзілік банк – ауыл шаруашылығы, денсаулық сақтау, кеден секторы,
аумақтық даму, қоршаған ортаны қорғау, инфрақұрылымды дамыту,
технологияларды коммерцияландыру (жеке сектор немесе қаржы секторы),
мемлекеттік жеке серіктестік тетіктерін қолдана отырып, инвестициялық
жобаларды жүзеге асыру саласында болып табылады;
Еуропа Қайта Құру және Даму Банкі – шағын және орта бизнесті дамыту (жеке
сектордағы операциялар), энергетика, қаржы секторы, қор нарығын дамыту,
мемлекеттік жеке серіктестік тетіктерін қолдана отырып, инвестициялық
жобаларды жүзеге асыру;
Азия Даму Банкісі – табиғи ресурстарды басқару, ауылды сумен қамтамасыз
ету, өңірлік және ауылдық даму, білім, көлік, орталық және жергілікті билік
органдарын қолдау, шағын және орта бизнесті дамыту (жеке сектордағы
операциялар), мемлекеттік жеке серіктестік тетіктерін қолдана отырып,
инвестициялық жобаларды жүзеге асыру;
1.3 Банк ісі, қызметтері
Банктердің керемет мүмкіндігі мен оларды басқа қаржылық
институттардан ерекшелейтін сипаттама - ақшаларды құру несиелік жүйенің
икемділігімен іске асады. Өзінің депозиттік және несиелік операцияларымен
банк уақытша бос ақша қаражаттарын шоғырландырып, оларды несие түрінде
ұсынады, сонымен, олар халық шаруашылығын ақшаға деген қажеттілігін
қанағаттандырады, яғни жаңа жолмен қаражаттарын құрайды. Сонымен қатар,
банктер өз қызметі үрдісінде ақшалардың бір бөлігін жояды. Бұл клиенттің
банктегі өз шотынан ақшаны аудару арқылы өтелен кезде болады.Банктің
орындайтын операцияларының экономикалық мазмұны мен көлемі - банкті
ұйымдастырушылық жағынан құрудың негізгі критерийі болып табылады. Банктің
негізгі қызметтері: уақытша бос ақша қаражаттарын шоғырландыру, экономика
мен тұрғындарды несиелендіру, қолма-қолсыз есеп айырысуды ұйымдастыру мен
жүргізу, инвестициялық қызмет пен басқада қаржылық қызметтер.Банктердің
ақша қаражаттары оларды табысты орналастыру мақсатында салымдарға тарту
жұмыстары депозиттік (пассивтік) операциялар деп аталады. Экокномика мен
тұрғындарды несиелендіру - банктік қызметтің ерекше ортасына және
банктердің активтік операцияларына жатады. Осыған байланысты банктер
несиелік институттарға жатады. Несиелік операциялар - бұл несие беруші мен
несие алушының арасында біріншінің екіншіге ақша қаражаттарын төлемділік,
мерзімділік және қайтарымдылық шартымен беруі бойынша қарым-қатынасы.
Қазіргі заманғы банк көрсеткіштерінің жүйесі банк қызметі мен банк
әрекетінің көрсеткіштерінен құралады. Онда: есептесу-кассалық, несиелік,
депозиттік, бухгалтерлік, нормативтік, заңдық, қор, инвестициялық және банк
қызметінің өзге де аспектілері көрініс тапқан. Банк әрекеттерінің
көрсеткіштері – депозиттің, несиелердің, өзінің және сырттан алынған
қаржының, ресурстардың жалпы көлемі мен салымдарға қатысты банк аралық
операциялардың тиесілі бөлігін сипаттайды, қандай да бір операциялардың ара
салмағы мен мәнін айқындап, осыларды пайдалану – банктің қаржы тұрғысынан
тиімділігін жоғарылату мен несие төлемдерін жасай алу мүмкіншіліктерін
анықтауға мүмкіндік береді.
Банк қызметінің өзіндік спецификалық ерекшелігі – оның клиентурасының
кең ауқымды қамтитындығында. Мұнда экономиканың барлық салаларының
мекемелері мен ұйымдары, оның ішінде: сақтандыру органдары, бюджеттік және
бюджеттік емес құрылымдар мен тұрғындар да қамтылып, нәтижесінде –
көрсеткіштерінің де әр түрлі болуы орын алады. Банк операцияларының
автоматтандырылуы үшін барлық көрсеткіштердің ортақ біртұтас жүйеге
келтіріліп, олардың арасында айқындалған өзара байланыс орнатылуы қажет.
Бұл арада классификациялау және кодтау арқылы көрсеткіштердің шындыққа
жанаспайтын бөлігін сығымдап, ақпаратты іздестіруге кетер уақыт пен жұмыс
көлемін азайтып, ақпаратты өңдеуді жеңілдетуге болатындығын атап өту қажет.
Банк қызметінде ақпараттарды бір жүйеге келтіру үшін түрлі классификаторлар
пайдаланылады. Олар: ЕСКК немесе салалық (банктік) болуы да мүмкін:
құндылықтар коды – банкноттар, монета, чек, акциялар және т.б.; валюта,
банк және т.б. кодтары. Бұлармен бір мезгілде жергілікті (локалдық) түрлері
де пайдаланылады (жекелеген банк аясында). Мысалы: банк шоттарының, тіркеу
номерлерінің, клиенттердің банкішілік номерлерінің және т.б.
классификаторлары.
1.3.1 Банк міндеттерін шешудің техникалық жағынан қамтамасыз етілуі
Банк қызметтерінің кешендік жүйелері негізінде ұсынылуы 3 деңгейде
берілуі мүмкін:
1) Автомат – кассир, пластикалық карточка және сауда орындарындағы
есептесу жүйесінің орындауы емес, тек қана ақша құжаттарының сақталуы мен
өңдеуге қатысты ұсынылатын қызмет түрлері.
2) Қаржы операцияларын басқару мен оларды қадағалау жөніндегі қызмет
түрлері.
3) Есептету – кассалық орталықтарының, автоматтандырылған есеп
палаталары, банк аралық есеп палатары, клирингтік орталықтар тәрізді
бірнеше банктің өзара есеп айырысуды жылдамдату және қамтамасыз ету үшін
құрылған қызмет әрекеті.
Қазіргі заманғы банк жүйелері құрамына төмендегілер енетін аппараттық
жабдықтар кіреді.
- есептеу техникасы құралдары;
- жергілікті есептеу жүйелерінің құралдары;
- телекоммуникация және байланыс құралдары;
Нақты ақшамен жүргізілетін жұмысты автоматтандырушы (ақша купюраларын
санау және олардың түпнұсқа екенін айқындау үшін қолданылатын) құралдар.
Отандық банк жүйесінің дамуын танытатын көрсеткіштерінің бірі ретінде
– банктер мен клиенттер арасында электрондық есептесудің жылдамдығын атауға
болар еді. Бәсекелестік арта түскен кезеңде қаржы рыногында – банктегі
есептесудің электрондық жүйесінің болуы өз клиентерін тартуға арналған
айрықша факторлық мәнге ие болуда.
Рынок қатынастарының дамуы – халықаралық есеп айырысу әректтеріне
банктерді жаппай тарту үстінде. Олар жағары деңгейдегі сенімділік пен
шыншыдықпен атқарылатын SWIFT жүйесінің көмегімен жүзеге асырылуы мүмкін.
SWIFT жүйесі банкаралық тасымалдаушы жүйе болып табылады және есептесу
(клирингтік) функцияларды атқармайды.
1.3.2 Банк қызметінің автоматтандырылған технологиясы
Ақпаратты өңдеу және берудің электронды жүйесін енгізу банк
қызметінің барлық бағыттарын қамти отырып әмбебап және жалпы сипатқа ие
болып отыр. Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар банк құрылымдарының
қызметін үйлестіріп, банкаралық байланыстарды кеңейтіп, бірнеше мемлекеттің
қаржы рыногында бір мезгілде әрекет ету мүмкіншілігін ұсына алады. Банк
операциясын атқаруда мамандардың жұмыс орнын, банк қызметінің ақпараттық
технологиясын автоматтандыру, банк қызметінің анализі, аймақтық,
аймақаралық және халықаралық банк жүйелерін жобалау және құру мәселелерін
кешенді шешуге мүмкіндік беріледі.
Банктің ақпараттық және өзге де технологияларын автоматтандыру
стратегиясы міндеттерді жедел түрде шешуге әсерін тигізуде. Клиенттерге
қызмет көрсетуді автоматтандырудың басым бағыттары банктердің бәсекелестік
позициясына әсер етеді. Олар: қосымша шығындарды кеміту және қызмет
көрсету сапасын арттыру.
Электронды техника мен технологиялардың жетістігі мүлдем жаңа қызмет
түрін – ақша массасындағы нақты қаржыны автоматты басқару жүйесін ұсынды.
Бұл жүйе барлық банк шоттарының жай-күйі жөнінде операциялық ақпарат беріп,
ақша қаражаты қозғалысын реттеп, болжам жасауға мүмкіндік береді және
қағазбасты технологиядан құтылуға жағдай тудырады.
Қағаз қолданылмайтын технологияның оң аспектілері:
- Іс жүзінде әп-сәттік мәлімет жіберу;
- Сақтаудағы ерекше артықшылық;
- Құжат өңдеудегі еңбекті қажет етудің күрт кемуі.
Банк қызметтерінің аналитикалық міндеттерін шешу – қаржы нәтижесін
айқындау қажеттілігінен туындап отыр және де мұнда даму бағытын болжау, әр
банк әрекетінің экономикалық негіздемесі мен тиімділігін бағалау
қажеттілігі де айқын. Отандық тәжірибеде аналитикалық есептердің
автоматтандырылуы әзірше жекелеген автоматтандырылған өнімдерде көрініс
тауып, әлі де кең түрде таралмай отыр.
Отандық рынокта АБС кластары құрылып үлгерді, олардың әрқайсысының
өзіне тиесілі тұтынушысы бар. Олардың арасында қызметін жаңа ғана бастаған
– тек шектеулі түрдегі рубль операцияларын атқарушы банктер де, шет елдік
деңгейдегі көлем мен қызмет етуді ұсынушы әлеуетті банк құрылымдары да
табылады. АБС – тұтынушыға қажет функцияларға ие болып отыр.
Отандық рынокта ұсынылатын АБС бағдарламалары негізінен өзінің құны мен
есептеу құралдарына қойылар талап тұрғысынан алып қарастырғанда – орта және
кішігірім банк жүйелеріне есептеліп жасалған. Бұл жүйені ұлғайту әдетте,
Ресей жағдайында тұтынушылардың өсе түскен талаптары ықтималды түрде жалпы
сипат алатын болғанда жүргізіледі. Осыған орай, банктердің қаржы әлеуеті
өсе түскен сайын жан-жақты жетілдірілген (көп платформалы) жүйелерге деген
сұраныстың да артуын күтуіміз қажет. Бұларды техникалық және бағдарламалық
тұрғыдан қамтамасыз ету – мамандардың да кәсіби тұрғыда жаңа белестерден
көрінуін талап етпек.
Барлық бағдарлама жасаушы фирмалар бұрынғы тәжірибелерін жетілдіре
түскен жаңа АБС версияларын ұсынды, бұлар сол бұрынғы бағдарламалық
белсенді жабдықтарға негізделген, бір артықшылығы – архитектуралық
мүмкіншілік деңгейі ұлғайтылған.
АБС рыногында бұлардың дамуының ортақ магистралдік бағыты жоқ, ал
жүйелердің жаңа кластарының пайда болуы елдегі банк ісінің интенсивтілігі
мен ерекшеліктеріне белгілі бір мөлшерде тәуелді.
1.3.3 Банк технологиясын автоматтандыру отандық жүйелерінің
ерекшеліктері
Банк технологиясын автоматтандыру процесінің актуалдылығы 80ж. соңы
және 90ж. басында ерекше көзге көрінді. Бұл 1989ж. банк реформасына
байланысты еді. Осы кезде жұмыс атқарушы банктер өз алдына ауқымды
еркіншілікке ие болды да, бұрынғы мемлекеттік банктермен қатар жаңа
коммерциялық банктер пайда болды. Осындай жағдайда банк ақпараттарын
өңдеуге пайдаланылатын есептеу цифрлары банктерге қаржы ахуалын болжау,
анализдеу және жұмысын жеңілдететін қызмет ауқымын ұсына алмайтын болды.
Банк және өзге де қаржы құрылымдары қызметін автоматтандыру процесінің
дамуы көптеген ақпараттық технологиялардың (АТ) пайда болуына әкелді.
Отандық банк инфрақұрылымының компьютерлік платформасы тұрғысынан қарағанда
шет елдік жүйелерден айырмашылығы – олардың жоғарғы деңгейдегі біртектілігі
болды.
Компьютерлік Банк платформасы – Банк міндеттері шешімінің жаңа АТ
негізінде бағдарламалық-техникалық жабдықталуына негізделген, оған белгілі
бір кәсіби деңгейдегі банк ісін жүргізудің нақты әдістемесі енгізілген.
Шет елдік банктердің автоматтандыруға жұмсайтын шығындары – барлық
шығындарының 10 – 15 % құрайды, біздің банктерде бұлар әлдеқайда төмен.
Банктердің қандай да бір автоматтандыру жүйелерін таңдауы, әдетте, баға –
сенімділік - өнімділік тұрғысынан қаралады.
Бұл мәселе – көптеген фирмалар арасында мәлімет алмасу жоғары қарқынын
сақтау қажеттігі мен кленттер мен өзге банктермен қатынас кезінде
қиындайды. Осыған байланысты банктерге тек қана техникалық жабдықтауды ғана
емес, бүкіл АТ-лар жүйелік инфрақұрылымын жоспарлауға тура келеді.
Инфрақұрылымдардың ішінде негізгі 5-ін атап өту қажет:
• Ақпараттық қамтамасыз ету (АҚ);
• Техникалық жабдықтау;
• Бағдарлармалық құралдар;
• Байланыс және коммуникация жүйелері, қауіпсіздік, қорғаныс сенімділік
жүйелері.
Ақпараттық қамтамасыз ету (АҚ) құрамы, оны ұйымдастыру – ең алдымен
алға мақсаттар қоюмен айқындалады. Ең дәстүрлі міндеттер – кез- келген
банктің операциялық (есептеу – кассалық) қызметін жолға қою. Мұндай
жағдайда банк технологиясы Банктің операциялық күні (БОК) бағдарламалық
өніміне негізделеді, ал енгізілетін міндеттер кешені банк қызметінің уақыт
аралығындағы жұмысына операциялық анализ жасауға жол ашады. Банк қызметінің
автоматтандырылуы кешенді түрде жүргізілуі үшін бірқатар маңызды
бағдарламалық құралдар қажет және олар банк операцияларын орындау кезінде
қажетсіз болатын – енгізу, басу, мәліметтер жіберу және т.б. қажет
етпейтіндей интеграциялануы тиіс, ал банк ахуалы кез-келген мезетте
бағаланатындай болуы міндетті. Клент – банк жүйесі клиентке өз офисінен
шықпастан, операция атқарушының алдына бармай-ақ өзінің қажетті мәселелерін
тез арада шешуіне жағдай жасайды. Несие беруді автоматтандыру тек қана
төлемдердің автоматты түрде қадағалануын қамтамасыз етіп қана қоймай,
банктің болашақта күтілетін кез-келген мерзімге жасалған ахуал болжамын
мүмкін болғанша қамтамасыз ете алады. Бұл функциялар жасалып жатқан
бағдарламалар аясында автоматтандырылады.
Қолдануда бар ақпараттық банк құралдары Банк келісімдерін жүргізу
бағдарламалары арқылы көптеген аналитикалық міндеттерді шешу мәселелерін
тиімді пайдалануға күш салуда.
Құнды қағаздар, дилит, биржа операциялары, банктер арасында
құжаттардың электронды көшірмелерін алмасуды ұйымдастыру, Банк және оның
клиенттерінің әрекеттерін бағалау аналитикалық жүйесін т.б. кешендік
міндеттерін шешу қазіргі кезеңде толық түрде автоматтандырылмаған, бұлар
ұйымдастыру тұрғысынан алып қарағанда – банк қызметін ұйымдастыру кешендік
жүйесіне енгізілуі тиіс.
Банк қызметін автоматтандыру міндетін шешу кезінде ескерілуі тиіс
талаптар:
1) жүйені құру идеологиясы – өлшеу бірліктерін таңдауды қажет ететін
міндеттердің анализі банк технологиясының әрі қарай даму мүмкіншілігін
ескере отырып жасалып, бұлардың жуық арадаға дамуын қарастыра отырып
жүргізілуі тиіс.
2) енгізілген технологиялар мүмкіншілігін банктің барлық қызмет аясын
автоматтандыруды шеше отырып жүзеге асырып, болашақта еш қауіп
туындамайтындой жағдай жасалуы қажет.
3) бағдарламалық құралдарды автоматтандыруда – банк қызметінің сату,
аппараттарын кепілдік күтімге алу, берілген техниканы меңгерген мамандармен
қамтамасыз ету мәселелері алдын-ала қарастырылуы тиіс.
4). Технология – қоғамның дамуы мен банк әдістемелері даму денгейіне
сәйкес келіп, жалпы даму тенденцияларынан қалыспауы және сонымен бір
мезгілде – алға шығып кетпеуі де тиіс.
АБС – кибернетика мен информатиканың негізгі теориялық базасы негізінде
банкті баскаруды ұйымдастыру формасы болып табылады.
АБС – қаржы-несие операцияларының моделіне сүйеніп, ақпараттық ағынның
тәртіпке келтірілуі, экономика-математикалвқ әдістерді қолдана отырып
есептеу техникасы мен байланыс құралдарының көмегімен еңбек ауқымын
азайтып, банктегі басқару қызметін тиімді тәсілмен жүргізуге жағдай
жасайды. Міндеттердің шешу ауқымын ұлғайтады, қабылданған шешімді
аналитикалық жолмен негіздей отырып дер кезінде қабылдауға мүмкіндік
береді. Бұл жаңа АТ есебінен жүзеге асырылады. Онда – мәліметтерді өңдеудің
принциптік тұрғыдан соны құралдары мен тәсілдері банк жүйесіне енгізіліп,
аз шығынмен өз өнімін өткеруді қалыптастыру, өткеру, сақтау және көрсету
түріндегі бүтін технологиялық жүйе әрекеті жүзеге асырылады.
АБС негізіне – жаңа ақпараттық технологиялар (ЖАТ) алынған, мұнда
мәліметтерді біріктіре отырып өңдеу технологиялық моделі – технологиялық
процесс, жергілікті және тарату жүйелері, машиналық график жүйелері
элоктрондық пошта арқылы басқару кезінде де басымдыққа ие.
Өзге маңызды принциптер:
• ақпараттық өңдеуші байланыс;
• декомпозиция;
• АБС-ті үздіксіз дамыту.
Мұнда есептеу техникасы жаңартылып, толықтырылып отыру ескеріледі,
бағдарламалық қамтамасыз ету мен басқару технологиясы қадағаланады.
АБС өз қуатын арттырып, үнемі өзінің мәліметтер базасын (МБ) ұлғайтып ,
толықтырып отыру тиіс:
• Өзге АБС бағдарламаларымен қатар қолданылуы;
• АБС құру және дамыту кезінде стандарттау және унификациялау;
• Ақпарат ағыны мен құжат айналымын автоматтандыру, мәлімет жинау,
оны тіркеу, өңдеу үшін техникалық құралдарды құру, қағаз
пайдаланылмайтын технологияны енгізу, банк технологиясын кез-
келген қашықтыққа жеткеру құралдарын кең түрде қолдану;
• Тиімділік (енгізілуі тиісті ең тиімді жобалық шешімдерді таңдау,
АБС құруға қаржы жұмсай отырып экономикалық тұрғыдан пайда
табу).
Аппараттық құралдар, жүйелік және телекоммуникациялық қондырғылар мен
хаттамалар, негізгі жабдықтар мен СУБД-дың барлығының жиынтығы негізінде
АБЖ технологиялық платформасы өз функциясын атқарады.
Платформаны дұрыс таңдамау, әсіресе филиалдары көп банктер үшін өте
кымбатқа түсетін және соңғы нәтижесін болжау мүмкіндігі жоқ жағдайларға
әкеліп соғуы мүмкін.
Қазірдің өзінде ақпараттық жүйелерді даярлау кезінде негізгі бағытын
бағдарламадан – жобалауға аударатын құрылғылар бар. Басқаша айтар болсақ,
перспективада – банктің жұмысын бағдарламашы емес (машинаға әр қадамын
түсіндіре отырып тапсырманы қалай орындау керектігін түсіндіретін адам
емес), жоғары квалификациялы пайдаланушы – соңғы нәтиженің қандай болуы
керектігін түсіндіріп бере алатын адам басқаратын болады.
Жаңа технологияны құру жұмысы жалпыға мәлім принциптермен қатар банк
жүйесінің ерекшеліктері мен банк әрекеттері спецификасын ескеруді талап
етеді.
ЖАТ-лар негізіне жүйелік архитектура, жеке ЭЕМ-ларын кең түрде қолдану
және осылардың негізінде түрлі деңгейдегі өзара байланысты арнайы
мамандандырылған АЖО-н құру алынады.
Коммерциялық банктердін негізгі атқаратын қызметтері:
• ақша қаражатын шоғырландыру және тарту;
• несие беру;
• шаруашылықтармен есеп және төлем жұмыстарын жүргізу;
• төлем құралдарын шығару;
• бағалы қағаздарды шығаруды және орналастыруын ұйымдастыру;
• сенімхат бойынша клиенттердің мүлкін басқару (яғни траст операциясын
жүргізу);
• клиенттерге кеңес беру.
Уақытша бос ақша қаражатын шоғырландырып оны капиталға айналдыру –
банктердің ежелден атқаратын қызметтерінің бірі. Заңды және жеке
тұлғалардың уақытша бос ақшасын банке тарту, бір жағынан, олардың иесіне
процент түрінде табыс түсірсе, ал екінші жағынан банктің несие
операцияларын жүргізуіне негіз қалайды. Шоғырланғап жинақ ақша әр түрлі
экономикалық және әлеуметтік қажеттіктерге жұмсалуы мүмкін. Тек банктің
делдалдық етуімен ақша каражаты жинақталып, кейін ол капиталға айналады.
Ұйымдасқан және жұмысы қалыптасқан есеп айырысу жүйесінсіз тұрақты
экономика болуы мүмкін емес. Сондықтан есеп және төлем жұмыстарын жургізуде
банктердің ролі зор. Кәсіпорындар арасындағы есеп айырысудың негізгі бөлігі
қолмақол ақшасыз жүреді. Банктер делдал ретінде клиенттердің тапсырысы
бойынша шотқа ақша қабылдап, ақшаның түсуін және берілуін есептейді.
Инфрақұрылымы жеткілікті дәрежеде дамыған мемлекеттердің төлем
жүйесінің тиімді қызмет істеуі есеп айырысу технологиясының үнемі
жетілдірілуін талап етеді. Сондықтан бұл елдерде есеп айырысудың әр түрлі
жүйесі құрылуда. Мысалы, есеп айырысуға қатысушы банктердің арасындағы
клиринг жүйесі немесе жиро жүйесі. Сондай-ақ банктер арасында өзара келісім
бойынша корреспонденттік шоттар ашылғанда есеп айырысу корреспондент-
банктер арқылы да жүргізіледі. Банктерде төлемді орталықтандыру айналыс
шығындарын азайтады, ал есеп айырысуды жеделдету үшін және төлемдердің
сенімділігін арттыру үшін қазіргі кезде есептесудің электрондық жүйесі
енгізілуде.
Коммерциялық банктердің ерекше кызметі төлем құралдарын шығару арқылы
айналымдағы ақшаны көбейту немесе артығын жою, яғни ақша массасын көбейту
немесе азайту. Төлем құралдарын шығару олардың депозиттік және несиелік
қызметтеріне тікелей байланысты. Депозит екі түрлі жолмен: клиенттің банкке
ақша салуы арқылы немесе қарыздарға банктің несие беруі арқылы жүргізіледі.
Бұл операциялар айналымдағы ақша массасының көлеміне әр түрлі әсер етеді.
Мысалы, егер клиент банкке 10 мың долл. Салып, оны талап бойынша алынатын
шотқа есептеуді өтінеді. Бұл операцияның нәтижесінде банк балансының
активінде кассалық қалдық 10 мың долл. өседі, ал пассивінде депозиттер де
осы сомаға артады. Шаруашылықтағы ақшаның жалпы көлемі өзгермейді, себебі
ақша қолма-қол формасынан қолма-қол емес формасына ауысты. Келесі мысал,
Банк қарыздарға 10 мың долл. Сомаға несие беріп, оны депозиттік шотқа
есептеді делік. Онда шаруашылыктағы ақшаның жалпы көлемі 10 мың долл.
өседі, себебі банк өзінің несиелеу операциясымен жаңа төлем құралын, яғни
чек шығарды. Осы депозит сомасына ақша массасы артты.
Коммерциялық банктердің депозиттерді (сонымен бірге ақша массасын)
ұлғайту немесе кеміту мүмкіндігін орталық банктер міндетті резервтер жүйесі
арқылы несие динамикасын басқаруда кеңінен пайдаланады. Банктердің
резервтерін қысқартып, қорытындысында орталық банк депозиттердің қысқару
реакциясын тудырса, ал резервтерді ұлғайту депозиттердің өсуін
ынталандырады. Бірақ экономикаға айналымдағы шамадан тыс ақша емес, оның
үйлесімді шамасы қажет. Сондықтан коммерциялық банктер орталық банк
бекіткен шама шектеуімен (міндетті резервтер шегінде) әрекет етеді.
Коммерциялық банктер акция және облигация түріндегі бағалы кағаздарды
шығарып және орналастырып эмиссиялық-құрылтайшылық қызмет атқарады.
Банктердің жинақтарды өндірістік мақсатқа жұмсайтын мүмкіндігі бар. Сөйтіп
бағалы қағаздар нарығы несие жүйесін толықтырып әрі онымен тығыз байланыста
жұмыс істейді. ¥зақ мерзімді инвестиция тарту мақсатында кәсіпорындар акция
және облигациялар шығарады. Бұл жағдайда кәсіпорындардың тапсырысы бойынша
банктер бағалы қағаздардың көлемін, шығару жағдайы мен эмиссия мерзімін
анықтауды, олардың типін таңдауды, сондай-ақ оларды орналастыру және екінші
рет айналысқа түсіру міндетін өзіне алады. Шығарылған бағалы қағаздарды
сатып алуға кепілдік береді. Ол үшін БАҒАЛЫ кағаздарды өз есебінен сатып
алуды-сатуды ұйымдастырады немесе сатып алушыларға қарыз береді.
Сол сияқты банктер мемлекеттік облигацияларды белсенді түрде сатып
алады және оларға жазылу операцияларын жүргізеді. Мемлекеттік
облигацияларды қайта сатуда делдал ретінде екінші нарық ұйымдастырады. Бұл
нарықтағы операцияларды сату курсы мен сатып алу курсының айырмасынан
түсетін аса көп пайданы өзіне алып, оларды аса ірі банктер тобы монополды
түрде жүргізеді. Мысалы, АҚШ-та онымен 6 коммерциялық және 13 инвестициялық
банктер шұғылданады.
Банктер сенімхат бойынша клиенттердің мүлкін басқару қызметін де
атқарады. Жеке тұлғаларға: осы қызметті атқаруға құқығынан айырылғандардың
(бойдақ-жесірлердің, жасы толмағандардың) мүлкін уақытша басқару;
ізбасарларының мүддесі үшін өлген адамның мүлкін басқару; пайда табу
мақсатымен капиталды басқару (ақшаны акцияға, қозғалмайтын мүлікке салу);
құндылықтарды сейфте сақтау және т.б. қызметтер көрсетеді. Ал компанияларға
көрсететін қызметтері бұл аталғандардан өзгеше: банктің облигациялар
бойынша кепілші болуы; нарыққа шығарылған акцияларды және трансфертті
тіркеу үшін (яғни атаулы акция бойынша иелік құқын басқаға беру) өкіл
болуы; корпорацияның зейнетақы қорының қаржысын басқарушы болуы және т.б.
кызметтер атқаруы мүмкін.
Банк бұл қызметтерді формалды клиенттердің өкілі ретінде атқарғанмен,
шын мәнінде сенімхатпен қызмет көрсетудің нәтижесінде ол көптеген капиталды
қадағалауға және экономикалық хабарларды өзіне жинақтауға мүмкіндік алады.
Мысалы, бағалы қағаздарды және трансфертті тіркеу үшін өкіл ретінде жүріп,
банктер акционерлер мен бақылау қызметін бөлу туралы кұпия мағлүматтарға ие
болады.
Экономикалық мағлұматтарды өзіне жинактауы банктердің клиенттерге кеңес
беруіне мүмкіндік туғызады. Банктер кәсіпорынның қаржылық қызметіне,
бухгалтерлік есебіне талдау жүргізіп, дамуының стратегиясын бағалаумен және
табысты ұлғайту мүмкіндігін анықтаумен шұғылданады. Банктер клиенттің жаңа
акциялар шығару болашағын және оларды нақты орналастыруды қарастырады.
Банктер төмендегідей кеңес береді: шот ашу, есеп – несиелік және
кассалық кызмет көрсетуден бастап, ақша және тауар нарықтарында операциялар
жүргізуге дейін нұсқау береді.
Бағалы кағаздарды шығару және олармен операция жүргізу дегеніміз -
бағалы қағаздар нарығы конъюнктурасы, олардың бағасының өзгеруі, бағалы
қағаздардың эмитенттері, бағалы қағаздарды шығару тәртібі және олардың
айналыс ережесі туралы хабар;
Соңғы кездері коммерциялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz