Ұлттық аспаптар

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 100 бет
Таңдаулыға:

Ә. Ішекті - ыспалы аспаптар

6) қылқобыз, 7 ) нарқобыз, 8) жезқобыз, 9) сазген

Қазақ халқының ұлттық музыкалық аспаптарының «ішекті - ыспалы» деп аталатын бір тобы жалпы «қобыз» атымен калыптасып, сол қобыз атаулының үйірлес тобын, яғни қобыздың түрлерін құрайды. Бірақ бұлардың бәрінің (олар бесеу: қылқобыз, нарқобыз, жезқобыз, желқабыз, сазген) «қобыз» атауының ортақтығына байланысты бір үйір болып тұрғанымен, мысалы, олармен атаулас шаңқобыздың бұлардан табиғаты бөтен.

Ал, енді осы аталған қобыздардың «қобыз» атауымен аталатын төртеуін бір типтес саз аспаптары деп қарасақ, осы топқа қосылатын сазген аспабының анықталушы компоненті «қобыз» болмаса да, осы бес түрлі қобыздың бір түрі болып саналады.

Сонымсн қазақ саз аспаптары санатындағы 4-5 қобыздың әз ерекшеліктері бола тұрса да, бір үйір етіп, басын қосып тұрган «қобыз» атауы.

Сондыктан да, біз бес түрлі қобыздың әрқайсысына жеке-жеке тоқталып. олардың өздеріне тән ерекшеліктерін сипаттаудан бұрын жалпы «қобыз» ұғымына қатысты мағлұматтарға тоқталмақшьшыз.

Пайымдап қарасақ. Қазақ болмысында «қобыз» деп аталатын жеке-дара саз аспабы жок. Жоғарыда аталған 4 қобыздың бәрі қобыз. «Қобыз» атауы да, 15-20-дай домбыраның барлық түрлеріне ортақ «домбыра» атауы сияқты, барша қобыз түрлеріне ортақ жалпы атау болып саналады.

Дегенмен, шын мәнісінде, солай бола тұрсақда. «домбыра» мен «қобыз» атаулары жеке-дара аталганда сол домбыра, сол қобыз түрлерінің ішінде тек біреуін ғана, яғни «домбыра», «қобыз» түрлерінің ең көне, халықтың өзімен бірге туып, біте қайнасқан, байырғы да кең тараған түрін көз алдына елестетеді. Яғни «домбыра» дегенде қалың жұрт қазақтың ертеден келе жатқан екі ішекті, тоғыз пернелі, шанағы жұқа, дауысы бүгінгідей емес, бәсеңдеу қарапайым қазақы қара домбыраны көз алдына елестетсе, «қобыз» дегенде де, дәл сияқты, көбінесе бақсылардың қолынан көретін дөңгелек шанаіыиыц ішінде айнасы, сылдырмактары бар, екі қыл ішекті, кылдап керіп жасаған ыспасы (қияғы) бар қазақы қылқобызды көз алдына келтіреді. Басқа домбыра, қобыз түрлерінің бәрі де екінші катарда тұратын аспаптар.

Міне, басқаларының ең алдында қалғандарына өкілеттік етіп тұрған екі аспаптың осы екі көне нұскасын - «домбыраның прототипі» және «қобыздың прототипі» , яғни ортақ нұсқасы, деп қарауға әбден болады.

Сондыктан да, қазақтың қара қобызы, қазақы қобызы туралы. олардың ортақ табиғаты жөнінде кеп айтуға болады, өйткені қазақ халқының рухани байлығы мен ментальдық кұнлылықтарына жататын екі феномен саналатын бұл екі саз аспабы жайында ел жадында жинақталған мағлұматтар мол. Енді солардың кейбіреулерін атап өтейік.

Қобыз аспабының сырт тұлгасы мен езіндік құрам-құрылысына сай ел назарын аударатын ерекшелігіне онын ғажайып үнін (дауысып) жаткызуға болады. Өзге этностың жөні басқа, ал қазақ деген этнос қобыздың жан тебірентіп сарнаған ащы да мұңлы дауысынан жал дүниесін кайғы-қасірет басқан адамның еңіреп-зарлап жылауын, енесінен ерте айырылып, жетім калған ботаның боздауын, үйіріп іздеп, аласұрған саурық айғырдың азынауын, аш каскырдың айдалада ұлуын, аспандап ұшқан аққу мен тырналардың қаңкылдаған, тырулаған дауысын, т. б. табиғи құбылыстардың сан түрлі үнін кұлағымен естіп, көңілімен түсіне білетіні айқын. Қобыздың қыл ішегінен ақтарылған бұл ғаламат дыбыстардың бәрі жай дыбыс емес, кеудеден күңіреніп шыққан адамның өз даусына ұқсас әсер етеді.

Міне, осының бәрі болмыс-бітімі соншама қарапайым қобыздың сиқырлы дыбысы, киелі де құдыретті күші Қазақ үшін ерекше саналатын етене жақын құбылыс. Бірақ бұл жерде қобыздың қай түрі екендігі айтылмай оның жалпы прототипі сөз болып тұр. Сондықтан да болар. қобыз деген аспаптың анықтамасы да көп жағдайда жалпылама. Мысалы. «қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде: «Қобыз - қылдан жасалған ішегі бар ысқышты музыка аспабы. Ол көп жерлерге таралған мойны имек, шанағы ожау тәрізді қуыс, бет жағы ағаш, ал түбі көнмен қапталған, ысқышпен ысып ойнайтын аспап . . . » деп сипатталады - [ҚТТС, 2, 54] .

Пайымдап қарасақ, бұл сипаттама қобыздың жалпы прототипіне (ортақ нұскасына) беріліп тұрса да. негізінен екі ішекті қылқобызға қатысты екені байқалады. Өйткені қобыздың бұл түрі қазақ арасына кең тараған және ертеден келе жатқан көне де байырғы нұсқасына жатады.

Ал, қобыздың жоғарыда келтірілген үйірлес тобына тек қылқобыз ғана емес, ішегінің материалына (қыл, жез, қой ішегі), тұр-тұлғасына қарай аталатын қылқобыз, жезқобыз, желқобыз, шаңқобыз деген түрлері де жатады.

Біз төменде өзіміз ұсынған классификация бойынша, «ішекті - ыспалы аспаптар тобына» жататын төрт аспапка - қылқобыз, нарқобыз, жезқобыз жәнс сазген - жеке-жеке сипаттама берейік.

Қобыз қазақ арасында кең тараған, әрі көнеден келе жатқан байырғы нұсқасына жатады.

Мамандар мен ғалымдардың зерттеулеріне нысан болып келе жатқан да, жинақталған деректер мен мағлүматтар да. негізінен, қобыздың осы жалпылама түріндегі нұскасына бағышталған.

Жалпы қобыздың шығу тарихына, генеологиясына, ат койылып, айдар тағылу мотивтеріне қатысты деректердің және айтылып келе жатқан ой-пікірлердің, аңыз-әңгімелердің көбісі Қорқыт есімімен байланысты.

Мәселен, қазақ музыка аспаптарын зерттеуші Б Сарыбаев: «Бізбен көршілес өзбек, ұйғыр, тәжік. түркмен, азербайжан халыктарының арасында көп тараған аспап - гиджакты (қобыз сиякты ысқыш аспап) зерттеушілер X ғасырда өмір сүрген өнер тапқыш және атақты ғалым Абу-Али Ибн-Снна (Авиценна) шығарған деп болжам жасайды». Оны келіп авто әрі қарай біздің халқымыздың қобызын Қорқыт жасаған және қобызбен ең бірінші күй тартушы да соның өзі болған деген аңыз бар. Қорқыт шамалап айтқанда, VІІІ-ІХ ғасырларда өмір сүрді. Бұл дәуір ысқышты аспаптардың шығу мерзімімен дәл келеді» - деп көрсетеді. [Б. Сарыбаев. Қобыздың тарихына үңілсек // . . . ] .

Енді бір дерек бойынша қобыз шаман дініндегі бақсылардың қолданған аспабы деп есептеліп, ол сол діннен әлдеқайда кейін пайда болған деген жоба бар.

Осыған орай, саяхатшы П. С. Паллас «Қазақ арасында қобыз шаман дінінен едәуір кейін шықты. Демек, XVIII ғасырға дейін қолданылып келген даңғыра және асатаяқ ертедегі бақсылардың соғып ойнайтын аспаптарының қалдығы болу керек. Қобыз шыққан соң даңғыра мен асатаяқты көпке дейін қатар қолданып келген» деп көрсетеді ол [Паллас П. С. Путешествия по разным провинциям Российской Империи. СПб., 1809. ч. І, с. 566] .

Қобыз туралы аңыз-әңгіме, фольклорлық деректердің бірінде оны Қорқыт Атаның өз аспабы ретінде өлімге қарсы күресінде абыздың қасиетін танытуда қолданған киелі аспап десе, тағы бір деректерде «қобыз - шаман дінін қазақ қауымы арасында уағыздаушы бақсылардын зікір салып, жын-перілерін шақыруда қолданған құдіретті құралы болған» деп сипаттайды.

Шынында да, кешегі Қазақ даласында қобыз бүгінгі атқарып жүрген
қызметіндей емес, көбіне бақсы-балгерлердің көбірек ұстаған құралы болды.
Сондықтан да, бақсының болмысына тән киелі қасиеттердің баршасы қобыздың
бойында да бар деп сенген халык қобыздың жеке басына да қатты сыйыньп,
оны ерекше мәпелеп, күтіп ұстауға тырысқан.

Енді сол қобыздың түрлерін сөз етейік.

2. 6. Қылқобыз

Қылқобыз - Қазақ халқының ішекті - ыспалы аспаптар тобына жататын көне де байырғы, дәстүрлі аспаптарының бірі. Ол жалпы «қобыз» атауына қатысты үйірлес аспаптардың негізгісі, ұйыткысы болып саналады. Кылқобыз қос дүңгіршек сиякты шанағы бар, түбін көн терімен қаптаған, ішіке қарай иілген еңкек, қысқа мойыны бар, жылқының жал-кұйрығынан тағылған қос ішегі бар, қарағай шайырын жағып тартатын қылмен керіп жасаған садақ тәрізді қияғы бар саз аспабы. Қылқобыз - қысқалау, пернесіз мойнына тартылған қос қыл ішекті қияқпен ысқылап саусақтарының ұшымепн емес, сыртындағы тырнақ көбелеріменен басып, ерекше тәсілмен ойналатын, адамның дауысы сияқты үн шығаратын киелі аспап.

Жоғарыда ескертілгеніндей, қылқобыз ертеде қазіргідей күйші-әнші. қобызшы музыканттардың емес, негізінен бақсы-балгерлердің, сәуегей, емші, абыздардың ұстанған аспабы болған. Олар қобызды өз кәсіптерін әсерлі де ерекше айбатпен орындау үшін. арқасын қоздырып, жын-перілерін шақырып, қарапайым жұрттың жан дүниесіне әсер етіп. сендіру үшін құйқылжыта тартып, бірде аңыратып, бірде зарлатып, енді бірде ішегін қияқпен ысқылап. пернесіз қысқалау мойындағы қос ішекті саусақтардың ұшымен емес, сырты - тырнақ көбесімен басып ойнайтын ерекше тәсілмен тартылғанда ғажайып мұңды үн шығаратын киелі аспап.

Ертеректегі қазақ кауымында қылқобыз негізінен бақсы-балгерлердің ұстайтын құралы саналып келді. Оны сәуегей, емші, абыздық қасиетке ие бақсылар ертеде қобызды өздерінің осы кәсіптерін әсерлі де айбатпен орындау үшін, арқасын қоздырып, жын-перілерін шақырып, қарапайым жұрттың жан дүниесіне (психологиясына) әсер ету үшін қобызды құйқылжыта, бірде аңыратып, бірде зарлатып, енді бірде қасқырдың ұлуына, ту жылан мен айдаһардың ысқырығына, ботаның боздауына, аспан перісі - қыран кұстың саңкылдаған үні мен аққу құстың қиқуына келтіріп тартып, зікір салып қалың жұртты таң қалдырды.

Сондықтан да болар, ертеректе қылқобыз музыкалық аспаптан гөрі бақсының кәсіби атрибуты ретінде көбірек қолданғандығы белгілі. Атадан балаға қасиетті мұра болып қалған қара қобызға тән ел арасында сақталған аңыз-әңгімелердің көбі оларды ұстаған бақсылардың болмысына тән көріпкел, сәуегей, емші-дуашы, әулие т. б. ғажайып қасиеттерді баяндайды.

Исламның етек алуына байланысты шамандық наным-сенім де, бақсылық та қазақ қауымы арасында бәсеңдей бастады. Дегенмен, көпке дейін қылқобыз діни мақсатта қолданылып келгені белгілі. Мысалы. кейде, кей жерлерде оны ашық күнді жаудыру үшін. «қар аударып. боран соқтыру» үшін де пайдаланғандығы белгілі [Дәуренбеков Ж., Тұрсынов Е. Қазақ бақсы-балгерлері. Алматы, 1993. 102 б. ] .

Кейбір деректерге қарағанда Алтай, Ертіс, Тарбағатай жағындағы қазақтар қылқобызды ел шетіне келген жауға қарсы аттанып бара жатқан сарбаздарды рухтандыру үшін Қорқыттың күйін боздатып, көне сарынды аңыратып, елдің сай-сүйегін сырқырата тартып шығарып салу әдеті де болған.

Алайда, ұлт мәдениеті мен салт-дәстүрінің даму барысында қылқобыз болмысы мен табиғатында елеулі өзігерістерге ұшырағаны да белгілі.

Міне, осы қасиеттеріне байланысты тек киелі аспап ретінде көрінгеннің қолын тигізбей, аяқасты етпей, ерекше құрметтеліп келген касиетті қылқобыз бірте-бірте ойын-сауықтарда да тартылатын музыкалық аспапқа айнала бастайды. Қылқобыздың бақсылық, діни ұғымнан іргесін бөліп, дәстүрлі ұлттық музыкалық аспап санатына біржолата өтуі - кейінгі дәуірдін жемісі. Халықтың дәстүрлі музыкалық аспаптарын орындаушы, хас шебер. мамандықтардың арасында «қобызшы» деген маманның атауы да, міне, осы кезден қалыптаса бастады. Бүгінгі таңда қазақ сазгерлерінің арасында қобызда шебер ойнайтын таланттар өсіп келеді.

Демек, қазақ аңызы бойынша, сонау Қорқыт Атадан (IX ғ. ) басталатьн қылқобыз тарту өнері өзінің көне дәстүрін жалғастырып, оның «тарихи үні» біздің музыкалық мәдениетіміздің мұрасы болып Ықылас Дүкенұлы, Дәулет Мықтыбайүлы, Жаппас Қаламбаев т. б. хас шеберлердің өнеге-үлгісімен жалғасып, дамып отыр.

Қазақтың қылқобызы, атынан-ақ көрініп тұрғандай, екі не үш, кейде төрт ішегі шылдырлайтындай етіп теңгелерді тізіп қойған. Онын киелі тегін ұңғысына. мойнына тағылған үкісі мен қуысына (шанағы ішіне) орнатылған айна мен металл сынықтары айғақтайды» деген пікірін зерттеуші Б. Сарыбаев келтіреді [Сарыбаев Б. Қазактың музыка аспаптары. Алматы, 1981, 226 б. ] .

2. 7. Нарқобыз

Нарқобыз - Қазақ халқының дәстүрлі ұлттық аспаптарының ішекті-ыспалы қобыз тобына жататын, бірақ қобыздардың басқа түрлерінен (қылқобыз, жезқобыз, желқобыз, шаңқобыз) өзінің аумақтылығымен ерекшеленетін, үлкен қобыз.

Нарқобыз - қазақ ұлттык саз аспаптар қорына кейінгі кездері келіп қосылған көне де байырғы аспаптарының бірі. Дегенмен, Нарқобыз атауының төркіні туралы біркелкі пікір жоқ . Біреулер қобыздың рабайсыз тым үлкен, ауқымды тұлғасына байланысты нар түйенің бейиесіне балау (мысалы: нар жігіт, нар палуан, нар тәуекел т. т. ) негізінде пайда болған деп қарайтын болса, енді бір топ авторлар бұл атау «ботасы өлген нар түйені сауғанда нарқобызды ойнап, оны ісіндіріп, иіндіріп барып сауу әдетіне байланысты осылай аталып кеткен» деп, көне аңыздарға сілтеме жасайды. Қорқыт мұрасын зерттеуші ғалым Әуелбск Қоңыратбаев өзінің «Күй табақтары» деген мақаласында « . . . Қоркыт та өзінің қобызына түйе көнін қолданған сияқты . . . Ондайды - «нарқобыз» деп атаған. Автор келтірген тарихи деректерде 680-жылы түркілер Қытайға барғанда шанағына бала түсіп (сыйып) кететін нарқобыз апарғаны айтылады. Онын дауысы түн ішінде тартқанда талай жерг естіліп жатады екен» - деп көрсетеді [Ә. Қоңыратбаев. // «Қазак әдебиеті», 20. 03. 1981] .

Қалай болғанда да, нарқобыз атауы нар түйенің коніне де, оны иітуге де байланысты емес (төрт түлікте одан үлкен мал жоқ қой!), нардың аса зор, тым үлкен тұлғасына байланысты, халык тілінің өзінде қалыптасқан теңеу -метафора негізінде қобыздың үлкендігін білдіретін анықтауышты тіркес.

Ал, енді ел жадында тек аты ғана сақталып, заты ұмыт болған осы саз аспабын жоғарыда аталған мағлұматтарға сүйеніп, өзінің зерделілігі мен шеберлігі арқасында жаңғыртып, қалпына келтірген Д. Шоқпарұлының осы аспап туралы айтқан төменгі пікірмен таныстырып өтейік

. . . Осы жолдарды оқып, эксперимент ретінде жоғарыда айтылғандай, шанағына жас сәби сыйып кететін, тұрқы отырған адамның бойындай (95x41 х14см) нарқобыздың алғашқы нұсқасын жасап шықтық. Бұл қобыз кепкен емен ағашынан тұтас шабылып аржасына (қорабына) түйенің терісі керілді.

Нарқобыздың біздерге белгілі қобыздардан ерекшелігі - көлемінің үлкендігіңде әрі ішегі әдеттегідей қылдан немесе металл сымнан тағылмай, түйенің терісінен немесе тарамыстан ширатылып жасалуында.

Нарқобыз әзір болған соң тарамыстан ширатылып ішек тағып, кұлак күйін келтіріп, үнін сынап көріп едік, оның дыбысын шығаруға кәдімгі ысқынын (смычок) әлі жетпейді екен, себебі ішек жуан болғандықтан құлақ күйін келтіру үшін өте қатты бұрау керек болды. Сондықтан нарқобыздың өзіне сәйкес . . . ерекше конструкциямен ысқы әзірлеуге тура келді . . . » - деп келіп, ол сол ысқының жасалуын (ағаш бұтағынан садақша иіп. қыиғағын (кергі бауын) ту жылқының іріктелген құйрық қылынан жинап, әдеттегіден екі есе жуан әрі жұмыр етіп тақтық.

Ысқының қол ұстайтын басына арнайы аржа жасап, оған ешкінің жұқа терісін керіп, қ иғақтьң бір басына құлақ бекітілді.

Қобыздың ішегі мен ысқының қиғағын қарағайдың шайырынан ысып (тұтырлығын арттыру үшін), ойнап көріп едік. нарқобыздан боздаған ботаның дауысына ұқсас өте зор үн шықты.

Нарқобыздың алғашкы екі нұсқасы Республикалық халык музыка аспаптар музейінің алтын қорында сақтаулы» деп баяндапты ол [Ш. Дәркенов. Нарқобыз // «Білім және еңбек», . . . .

2. 8. Жезқобыз

Қазақ халкының ішекті-ыспалы сөз аспаптар тобына жататын қобыздың бір түрі - жезқобыз. Жоғарыда қарастырылған қылқобыздан бұл аспаптың басты айырмашылығы, атынан да көрініп тұрғандай, ішегінің жезден жасалуына және нұсқасындағы кейбір өзгешелігіне байланысты. Желқобыздың қылқобыздан қылқобыздан айырмашылыктарына мыналарды

жаткызуга болады: 1) жезқобыздың шанағы қылқобыздікіндей (бір не қос) дүңгіршек емес, скрипканың шанағындай жайпақтау, әрі ұзындау болып кедеді; 2) жезқобыздың дауысы қылқобызға қарағанда әлдеқайда жіңішке, оның себебі қос (кейде 3-4 ішекті де болып келеді) ішегінін жезден не сым темірден (кейде екеуі аралас) өте жіңішке болып келуіне байланысты; 3) құлақ күйі квинта бұрауына келтіріледі: 4) мұның да ішектерін көне қияқпен (ыспамен) емес, скрипканың дәстүрлі смычогымен ысқылап тартып, пернесі жоқ мойнын бойлап ішектерін тырнақтың сыртымен басып ойнайды; 5) үні құлаққа жағымды, тынысы кең, т. т. ерекшеліктері бар қобыз түрі.

Жезқобыз қазақ саз аспаптарының қорына кейінгі кездерде (30-шы жылдары) бір жағынан көне қобыз үлгісіне, екінші жағынан еуропалык скрипка үлгісіне үйлестіріліп жасалған жаңа аспап.

втарға тапсырылады. Ол үлгілердің біреуі - екі

Кейбір мамандар жезқобыздың дүниеге келу қажеттігі қазақтың мәдени өмірінде алғашқы ұлттық аспаптар оркестрнің қалыптасуына байланысты деп есептейді. 1937 жылы Ахмет Жұбановтың басшылығымен ұлттық музыкалық аспаптар оркестрі құрылып, қобыз тобының төрт түрлі үлгісін жасап шығару шеберлері Э. Романенко мен Қ. Қасымовтарға тапсырылады. Ол үлгілердің біреуі-екі ішекті қылқобызға қосымша ішек қосылып, бұрауы квартадан квинтаға ауыстырылып жасаған жезқобыз (прима), екіншісі - альтқобыз, үшіншісі- басқобыз және төртіншісі - контрабас (қобыз) деп аталады. Сөйтіп, қылқобыз дами келе, төрт түрлі дыбыс шығаратын ұялас қобыздар тобына айналады.

Қылқобызды да, жезқобызды да және олардың түрлерін жүйелі түрде үйрету, арнаулы мектептерде оқытып, орындаушыларын тұрақты түрде дайындау республикада 1952 жылдан басталады. Мысалы, Д. Тезекбаев алқашқы қобызшылар туралы айта келіп: «Біз қобыз класын алқаш үйренушілер, арамыздағы атақты қобызшы Ж. Қаламбаевтық қолына қарап. күйді жатқа үйреніп, бір дауысты унисонмен ойнайтып едік» - деп еске алады [У. Бекенов. Өркен жайған қобыз онері . . . ] .

Қобыз. т. б. ұлттық көне аспаптарды жетілдіре түсу нәтижесінде сым ішекті жезқобыздар оркестрге батыл енгізіле бастады. Міне, сол жылдары жасалып, оркестрде ойнала бастаған жезқобыздардың мүмкіншілігін Ғ. Молдакәримова, Г. Баязитова, Ф. Балғаева, Ж. Қаламбаевтар сияқты өнер шеберлері жұртшылыққа кеңінен таратты.

Жезқобыздың басқа да үлгі-нұсқалары жасалғаны белгілі. О. Бейсенбекұлының зертгеуінде арнайы сөз болатын: «үш ішекті қобыз» (не «альт-қобыз»), «бас-қобыз», «контрабас қобыз» т. б. жезқобыз түрлері ғылыми эксперимент негізінде арнаулы шеберханаларда жасалып, музыка мәдениетінің қобыз саласы мемлекетімізде дами түсті.

Біздің назар аударып отырған негізгі мәселе саз аспаптарының шығу, жаңғыру, қалыптасу мәселесі емес, сол аспаптарға берілген атауларының мотивтік негізі болғандықтан, қобыз тарихына тереңдеп бара бермейміз.

Жезқобыз атауының этимологиясы [қылқобыз, нарқобыз, желқобыз. шаңқобыздар қатарында) жез, қыл, нар, жел, шаң анықтауыш компоненттеріне байланысты анық болса да, анықтауышы (яғни негізгі) * қобыз компонентіне байланысты ғылыми ізденістерді қажет етеді.

„ Қобыз» атауының тілдік табиғаты. Бұл атаудың тілдік табиғаты (этимологиясы, шығу төркіні) туралы түркология саласында айтылып, жазылып жүрген пікір, жоба-жорамалдар көп-ак. Біз солардың кейбіреулеріне шолу жасауды қажет деп таптық.

Жоғарыда ескерткеніміздей, қазақ тілінде бір ғана «қобыз» атауына байланысты қобыздың 5 түрі бар екен. Бір ғажабы, көріп отырғанымыздай, бұл аспаптардың жалпы атауы («қобыз» сөзі) ортақ бола тұрса да, олардын өздері бір тектес емес, әр текті болып келуінде.

Қазақ тіліндегі қобыздық түрлерін білдіріп тұрған анықтауыштар - қыл, жел, шаң, жез, нар - «қобыз» атауына тікелей қатысы жоқ, тек олардың материалдық негізі мен сырт тұлғасын ғана білдіріп тұрған анықтауыштар екен. Сондықтан да, біз әр қобыздың атауын жеке-дара қарамай сол 5 қобыздың баршасына ортақ «қобыз» атауының тілдік табиғатына ғана тоқталып, оның бірнеше аспапқа ортақ болу мотивін (уәтін) анықтаумен шектелгіміз келеді.

«Қобыз» атауын зерттеушілер бізден бұрын да болғаны белгілі. Олардың айтқан пікірлері мен жоба-жорамалдарына шолу жасап қарасақ, әлі де тиянақты көзқарастың қалыптаспағандығын көреміз.

Өз пікірімізді келтіруден бұрын бізден бұрынғы зерттеушілердің пікірлерін келтірейік.

«Қобыз» атауы туралы академик Ахмет Жұбановтың бір-біріне ұқсас екі пікірі бар.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.