Қазақстан Республикасының ұлттық банкіндегі ақша-несие саясатының даму жолдары
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ, МАҢЫЗЫ МЕН ҚЫЗМЕТТЕРІ
1.1 Ұлттық банктің .ҚР.ның Орталық банкі ретіндегі қалыптасуы және құқықтық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.2 Қазақстан Республикасының Ұлттық банктің экономикадағы негiзгi қызметтерi мен операциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ АҚША.НЕСИЕ САЯСАТЫН ЖҮРГІЗУДЕГІ ЭКОНОМИКАҒА ТИГІЗЕТІН ӘСЕРІН ТАЛДАУ
2.1. Қазақстан Республикасының экономика жағдайын және даму динамикасын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.2. Ұлттық Банктің ақша.несие саясатын жүргізудің негізгі көсеткіштерін экономикалық талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
2.3. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің ақша.несие саясатын жүзеге асырудағы негізгі бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ АҚША.НЕСИЕ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша.несие саясатын жүргізудегі негізгі бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
3.2 Ұлттық ақша.несие саясатының қазіргі таңдағы мәселелері мен болашақтағы даму сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...87
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..89
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .91
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ, МАҢЫЗЫ МЕН ҚЫЗМЕТТЕРІ
1.1 Ұлттық банктің .ҚР.ның Орталық банкі ретіндегі қалыптасуы және құқықтық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.2 Қазақстан Республикасының Ұлттық банктің экономикадағы негiзгi қызметтерi мен операциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ АҚША.НЕСИЕ САЯСАТЫН ЖҮРГІЗУДЕГІ ЭКОНОМИКАҒА ТИГІЗЕТІН ӘСЕРІН ТАЛДАУ
2.1. Қазақстан Республикасының экономика жағдайын және даму динамикасын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.2. Ұлттық Банктің ақша.несие саясатын жүргізудің негізгі көсеткіштерін экономикалық талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
2.3. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің ақша.несие саясатын жүзеге асырудағы негізгі бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ АҚША.НЕСИЕ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша.несие саясатын жүргізудегі негізгі бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
3.2 Ұлттық ақша.несие саясатының қазіргі таңдағы мәселелері мен болашақтағы даму сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...87
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..89
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .91
Ақша-несие саясаты – бұл айналыстағы ақша массасын, несие көлемін, сыйақы (мүдделендіру) мөлшерлемесін өзгертуге және жалпы банк жүйесінің қызметін реттеуге бағытталған шаралар жиынтығы.
Алтын-валюта резерві – ұлттық валюта теңгенің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін құрылады және пайдаланылады.
Ашық нарықтағы операциялар – бұл Ұлттық банктің айналыстағы ақша массасының көлемін реттеу мақсатында екінші реттегі нарықта мемлекеттің бағалы қағаздарын сату және сатып алумен байланысты операциялары.
Банктік Сервис Бюросы (БСБ) –алдыңғы қатарлы технологиялар негізінде Ұлттық Банктің, екінші деңгейдегі банктер мен басқа ұйымдардың жүйесінде ақпаратты және бухгалтерлік есепті өңдеу қызметін автоматтандыру болып табылады.
Қазақстан Ұлттық банкі – бұл бұрынғы қарапайым клиенттерге қызмет көрсетумен айналысқан, мемлекеттік банктен орталық, эмиссиялық банкке түрлендірілген «банктердің банкі» болып табылады.
Қазақстан Республикасының банкаралық есеп айырысу орталығы ҚБЕАО-ның – Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі құрылтайшысы және уәкілетті органы болып табылады.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Резервтік Орталығы «Q-BRO» АҚ (бұдан әрі - Қоғам) – Қоғамның жарғысымен Қоғам қызметінің негізгі мақсаты Қазақстан Республикасы Ұлттық Банктің Резервтік орталығының үйін салуға бағытталған іс-шараларды жүзеге асыру болып табылады деп көзделген.
Инфляциялық таргеттеу – орталық банктің инфляцияның сандық бағдарына қол жеткізу мақсатында ақша-несие саясатының құралдарын қолдануын білдіреді.
РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемелері – жылдық пайыздық мөлшерлемелер, ішкі қаржы нарығының жағдайына байланысты белгіленеді және мемлекеттік бағалы қағаздармен операциялар жүргізуде қолданылады.
Салық-бюджет саясаты - әзірленген мемлекеттік саясат шараларын тиімді іске асыруға және экономиканың теңгерімді өсуі қамтамасыз етуге бағытталатын
СВОП (ағылшынның swaр – айырбас) – ұлттық валютаны шетелдік валютаға белгілі бір мерзімнен кейін қайта айырбастауға міндеттеніп, айырбастау операциясы.
Нетто (итал. nettoтаза) – тауардың буып-түюсіз салмағы (таза салмағы); тауардың белгілі бір шегерімді шегеріп тастағаннан кейінгі бағасы (таза баға); шығасыны‚ шығысты‚ аударымдарды‚ т.б. алып тастағаннан кейінгі табыс сомасы немесе мөлшері‚ мысалы‚ таза (нетто) ұлттық өнім‚ таза табыс.
Брутто (итал. brutto — кірлі) - тауардың буылғандағы массасы; шығысы шегерілмеген жалпы табыс. Неттонынң антиподы, артық тазаланбаған бiрдеңенi бiлдiредi (ораушысы бар тауардың салмағы).
Диссертацияда қолданған стандарттарға сілтеме
1. «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Ережесі мен құрылымын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 31 желтоқсандағы №1271 Жарлығына және Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Директорлар Кеңесінің 2004 жылғы 18 ақпандағы № 39 қаулысы.
2. Кассалық операция және құндылықтарды сақтау орталығы (бұдан әрі - Орталық) Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Директорлар кеңесінің 1999 жылғы 20 тамыздағы қаулысының шешімімен құрылған.
3. «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық есеп Айырысуорталығы» РМК (бұдан әрі ҚБЕАО) ҚазақстанРеспубликасының банк жүйесін реформалау бағдарламасына сәйкес ҚР-ның Ұлттық Банкі Басқармасы 1995 жылғы 30 желтоқсандағы №252 қаулысының шешімімен құрылды.
Алтын-валюта резерві – ұлттық валюта теңгенің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін құрылады және пайдаланылады.
Ашық нарықтағы операциялар – бұл Ұлттық банктің айналыстағы ақша массасының көлемін реттеу мақсатында екінші реттегі нарықта мемлекеттің бағалы қағаздарын сату және сатып алумен байланысты операциялары.
Банктік Сервис Бюросы (БСБ) –алдыңғы қатарлы технологиялар негізінде Ұлттық Банктің, екінші деңгейдегі банктер мен басқа ұйымдардың жүйесінде ақпаратты және бухгалтерлік есепті өңдеу қызметін автоматтандыру болып табылады.
Қазақстан Ұлттық банкі – бұл бұрынғы қарапайым клиенттерге қызмет көрсетумен айналысқан, мемлекеттік банктен орталық, эмиссиялық банкке түрлендірілген «банктердің банкі» болып табылады.
Қазақстан Республикасының банкаралық есеп айырысу орталығы ҚБЕАО-ның – Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі құрылтайшысы және уәкілетті органы болып табылады.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Резервтік Орталығы «Q-BRO» АҚ (бұдан әрі - Қоғам) – Қоғамның жарғысымен Қоғам қызметінің негізгі мақсаты Қазақстан Республикасы Ұлттық Банктің Резервтік орталығының үйін салуға бағытталған іс-шараларды жүзеге асыру болып табылады деп көзделген.
Инфляциялық таргеттеу – орталық банктің инфляцияның сандық бағдарына қол жеткізу мақсатында ақша-несие саясатының құралдарын қолдануын білдіреді.
РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемелері – жылдық пайыздық мөлшерлемелер, ішкі қаржы нарығының жағдайына байланысты белгіленеді және мемлекеттік бағалы қағаздармен операциялар жүргізуде қолданылады.
Салық-бюджет саясаты - әзірленген мемлекеттік саясат шараларын тиімді іске асыруға және экономиканың теңгерімді өсуі қамтамасыз етуге бағытталатын
СВОП (ағылшынның swaр – айырбас) – ұлттық валютаны шетелдік валютаға белгілі бір мерзімнен кейін қайта айырбастауға міндеттеніп, айырбастау операциясы.
Нетто (итал. nettoтаза) – тауардың буып-түюсіз салмағы (таза салмағы); тауардың белгілі бір шегерімді шегеріп тастағаннан кейінгі бағасы (таза баға); шығасыны‚ шығысты‚ аударымдарды‚ т.б. алып тастағаннан кейінгі табыс сомасы немесе мөлшері‚ мысалы‚ таза (нетто) ұлттық өнім‚ таза табыс.
Брутто (итал. brutto — кірлі) - тауардың буылғандағы массасы; шығысы шегерілмеген жалпы табыс. Неттонынң антиподы, артық тазаланбаған бiрдеңенi бiлдiредi (ораушысы бар тауардың салмағы).
Диссертацияда қолданған стандарттарға сілтеме
1. «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Ережесі мен құрылымын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 31 желтоқсандағы №1271 Жарлығына және Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Директорлар Кеңесінің 2004 жылғы 18 ақпандағы № 39 қаулысы.
2. Кассалық операция және құндылықтарды сақтау орталығы (бұдан әрі - Орталық) Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Директорлар кеңесінің 1999 жылғы 20 тамыздағы қаулысының шешімімен құрылған.
3. «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық есеп Айырысуорталығы» РМК (бұдан әрі ҚБЕАО) ҚазақстанРеспубликасының банк жүйесін реформалау бағдарламасына сәйкес ҚР-ның Ұлттық Банкі Басқармасы 1995 жылғы 30 желтоқсандағы №252 қаулысының шешімімен құрылды.
1. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Директорлар кеңесінің 1999 жылғы 20 тамыздағы қаулысының шешімі
2. ҚР-ның Ұлттық Банкі Басқармасының 1995 жылғы 30 желтоқсандағы № 252 қаулысының шешімі
3. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Ережесі мен құрылымын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 31 желтоқсандағы №1271 Жарлығы
4. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Директорлар Кеңесінің 2004 жылғы 18 ақпандағы № 39 қаулысы
5. «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Резервтік Орталығы «Q-BRO» АҚ (бұдан әрі - Қоғам) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2007 жылғы 30 сәуірдегі № 51 қаулысы
6. Ілиясов Қ. Қ, Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. Алматы, 2005 – 551б.
7. www.nationalbank.kz (ҚР Ұлттық банкінің ресми сайты)
8. www.stat.kz ҚР (Статистика агенттігінің ресми сайты)
9. www.egemen.kz. (Егемен Қазақстан газеті ресми сайты)
10. Ақша, несие,банктер Ғ.С. Сейітқасымов – Алматы, Экономика – 2001ж.
11. Мельников В.Д, Ильясов К.К. Финансы – Алматы: изд. 2-ое, перераб. и доп. Қаржы -қаражат , 1997. 472 стр.
12. Ақша айналысы және несие С.Б. Мақышұлы –Алматы-2004ж
13. Қазақстан Республикасының Конститутциясы. - Алматы: Қазақстан , 2000. -96 бет.
14. Дробзина Л.А. Финансы.Учебник для вузов-м.: ЮНИТИ, 2000.-527 с.
15. С.Әкімбеков, А.С.Баймұхаметова, У.А.Жанайдаров
Экономикалық теория. - АСТАНА; - 464 бет.
16. www.minfin.kz. (Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің ресми сайты)
17. Банки Казакстана. Астана 2006ж.№7-6 б.
18. www.akorda.kz. (ҚР Үкіметінің элетрондық порталы)
19. Вестник: Қазақстанның Ұлттық Банкі. Астана 2005ж №5-3 б.
20. Мақыш, С.Б. Ақша, несие, банктер теориясы: Оқулық. / С.Б. Мақыш.- Алматы: Жеті жарғы, 2011.- 368 б.
21. Қазақстан Ұлттық банкі. 2001: Жылдық есеп.- Алматы, 2002.- 103 б.
22. Маргацкая, Г.С. Финансовые рынки и посредники: Учебное пособие. /Г.С. Маргацкая, Р.В. Маргацкий.- Алматы: Ун-т "Туран", 2010.- 300 с.
23. www.goverment.kz ҚР Үкіметінің ресми сайты
24. Ілияс, А.Ә. Ақша-кредит саясаты: Оқу құралы. / А.Ә. Ілияс.- Алматы: Экономика, 2008.- 106 б.
25. Аханов, С.А. Денежно-кредитное регулирование: Для студентов специальности "Финансы и кредит", "Финансы" / С.А. Аханов.- Алматы: Ун-т "Туран", 2005.- 11 с.
26. www.e.gov.kz (ҚР Үкіметінің элетрондық порталы)
27. Аханов, С.А. Национальный капитал: Монография. / С.А. Аханов.- Алматы: Ун-т "Туран", 2010.- 364 с.
28. Құлпыбаев, С. Қаржы: Оқулық. / С. Құлпыбаев, С.Ж. Ынтықбаева, В.Д. Мельников.- Алматы: ЖШС РПБК "Дәуір", 2011.- 784 б.
29. Шетел валютасын пайдаланумен байланысты қызметтерді лицензиялау тәртібі туралы ереже. ҚР Ұлттық банкі басқармасымен бекітілген. 24.04.1997ж. (соңғы өзгерістермен).
30. Төменгі резервтік талаптар туралы ереже. ҚР Ұлттық банк басқармасының 2006ж 27 мамырдағы №38 қаулысы.
31. Активтер мен шартты міндеттемелерді күдікті, үмітсіз санаттарға жіктеу және оларға қарсы провизиялар ( резервтер) құрау тұралы ереже. ҚР Ұлттық банк басқармасының №456 16.11.2002 жылғы, № 327 01.09.2003 жылғы қаулылар.
32. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы. Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 30 наурызындағы N 2155 заңы.
33. Қазақстан Республикасының банктері және банктік қызметтері туралы. Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 31 тамыздағы N 2444 заңы.
34. Банк холдинг және банктің ірі қатысушы мәртебесін алуға келісім беру, қайтарып алу ережесі. ҚР ҚҚА-і басқармасының қаулысы, №3. 9 қаңтар 2006ж.
35. Қазақстан Республикасында банктерді ерікті және еріксіз таратудың ережесі. ҚР Ұлттық банк басқармсасының №210 қаулысы, 6 мамыр 2000 ж. Және №40 қаулысы, 23 ақпан 2000ж.
36. Екінші деңгейдегі банктер үшін пруденциялық нормативтерді есептеудің әдістемесі мен нормативтік мәндер туралы инструкцияға. ҚР қаржылық ұйымдар мен қаржы нарығын қадағалау мен реттеу. Агенттігінің 2005ж 30 қыркүйегіндегі №358 қаулысы.
37. Төменгі резервтік талаптар туралы ереже. ҚР Ұлттық банк басқармасының 2006ж 27 мамырдағы №38 қаулысы.
38. ҚР Ұлттық банктің статистикалық бюлеллетені. Ұлттық банк басылымы, ай сайын.
39. Банковское дело. Оқұлық\ Г.С. Сейкасымов жетекшілігімен. Алматы: Қаржы-қаражат, 1998 ж.
40. « Қр-ның ХВҚ-ға, ХҚҚДБ-ға ХДА-ға, ИККА-ға, ЕҚҚДБ-ға, АзДБ-не, ИТРКО-на мүшелігі туралы ҚР-ның 2001ж. 6 желтоқсандағы №264 Заңы.
41. Балапанов И.Т., Гончарук О.В., Савинская Н.А.-Деньги и финансовые институты.-Оқу құралы.-СПБ., Питер,2000
2. ҚР-ның Ұлттық Банкі Басқармасының 1995 жылғы 30 желтоқсандағы № 252 қаулысының шешімі
3. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Ережесі мен құрылымын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 31 желтоқсандағы №1271 Жарлығы
4. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Директорлар Кеңесінің 2004 жылғы 18 ақпандағы № 39 қаулысы
5. «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Резервтік Орталығы «Q-BRO» АҚ (бұдан әрі - Қоғам) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2007 жылғы 30 сәуірдегі № 51 қаулысы
6. Ілиясов Қ. Қ, Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. Алматы, 2005 – 551б.
7. www.nationalbank.kz (ҚР Ұлттық банкінің ресми сайты)
8. www.stat.kz ҚР (Статистика агенттігінің ресми сайты)
9. www.egemen.kz. (Егемен Қазақстан газеті ресми сайты)
10. Ақша, несие,банктер Ғ.С. Сейітқасымов – Алматы, Экономика – 2001ж.
11. Мельников В.Д, Ильясов К.К. Финансы – Алматы: изд. 2-ое, перераб. и доп. Қаржы -қаражат , 1997. 472 стр.
12. Ақша айналысы және несие С.Б. Мақышұлы –Алматы-2004ж
13. Қазақстан Республикасының Конститутциясы. - Алматы: Қазақстан , 2000. -96 бет.
14. Дробзина Л.А. Финансы.Учебник для вузов-м.: ЮНИТИ, 2000.-527 с.
15. С.Әкімбеков, А.С.Баймұхаметова, У.А.Жанайдаров
Экономикалық теория. - АСТАНА; - 464 бет.
16. www.minfin.kz. (Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің ресми сайты)
17. Банки Казакстана. Астана 2006ж.№7-6 б.
18. www.akorda.kz. (ҚР Үкіметінің элетрондық порталы)
19. Вестник: Қазақстанның Ұлттық Банкі. Астана 2005ж №5-3 б.
20. Мақыш, С.Б. Ақша, несие, банктер теориясы: Оқулық. / С.Б. Мақыш.- Алматы: Жеті жарғы, 2011.- 368 б.
21. Қазақстан Ұлттық банкі. 2001: Жылдық есеп.- Алматы, 2002.- 103 б.
22. Маргацкая, Г.С. Финансовые рынки и посредники: Учебное пособие. /Г.С. Маргацкая, Р.В. Маргацкий.- Алматы: Ун-т "Туран", 2010.- 300 с.
23. www.goverment.kz ҚР Үкіметінің ресми сайты
24. Ілияс, А.Ә. Ақша-кредит саясаты: Оқу құралы. / А.Ә. Ілияс.- Алматы: Экономика, 2008.- 106 б.
25. Аханов, С.А. Денежно-кредитное регулирование: Для студентов специальности "Финансы и кредит", "Финансы" / С.А. Аханов.- Алматы: Ун-т "Туран", 2005.- 11 с.
26. www.e.gov.kz (ҚР Үкіметінің элетрондық порталы)
27. Аханов, С.А. Национальный капитал: Монография. / С.А. Аханов.- Алматы: Ун-т "Туран", 2010.- 364 с.
28. Құлпыбаев, С. Қаржы: Оқулық. / С. Құлпыбаев, С.Ж. Ынтықбаева, В.Д. Мельников.- Алматы: ЖШС РПБК "Дәуір", 2011.- 784 б.
29. Шетел валютасын пайдаланумен байланысты қызметтерді лицензиялау тәртібі туралы ереже. ҚР Ұлттық банкі басқармасымен бекітілген. 24.04.1997ж. (соңғы өзгерістермен).
30. Төменгі резервтік талаптар туралы ереже. ҚР Ұлттық банк басқармасының 2006ж 27 мамырдағы №38 қаулысы.
31. Активтер мен шартты міндеттемелерді күдікті, үмітсіз санаттарға жіктеу және оларға қарсы провизиялар ( резервтер) құрау тұралы ереже. ҚР Ұлттық банк басқармасының №456 16.11.2002 жылғы, № 327 01.09.2003 жылғы қаулылар.
32. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы. Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 30 наурызындағы N 2155 заңы.
33. Қазақстан Республикасының банктері және банктік қызметтері туралы. Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 31 тамыздағы N 2444 заңы.
34. Банк холдинг және банктің ірі қатысушы мәртебесін алуға келісім беру, қайтарып алу ережесі. ҚР ҚҚА-і басқармасының қаулысы, №3. 9 қаңтар 2006ж.
35. Қазақстан Республикасында банктерді ерікті және еріксіз таратудың ережесі. ҚР Ұлттық банк басқармсасының №210 қаулысы, 6 мамыр 2000 ж. Және №40 қаулысы, 23 ақпан 2000ж.
36. Екінші деңгейдегі банктер үшін пруденциялық нормативтерді есептеудің әдістемесі мен нормативтік мәндер туралы инструкцияға. ҚР қаржылық ұйымдар мен қаржы нарығын қадағалау мен реттеу. Агенттігінің 2005ж 30 қыркүйегіндегі №358 қаулысы.
37. Төменгі резервтік талаптар туралы ереже. ҚР Ұлттық банк басқармасының 2006ж 27 мамырдағы №38 қаулысы.
38. ҚР Ұлттық банктің статистикалық бюлеллетені. Ұлттық банк басылымы, ай сайын.
39. Банковское дело. Оқұлық\ Г.С. Сейкасымов жетекшілігімен. Алматы: Қаржы-қаражат, 1998 ж.
40. « Қр-ның ХВҚ-ға, ХҚҚДБ-ға ХДА-ға, ИККА-ға, ЕҚҚДБ-ға, АзДБ-не, ИТРКО-на мүшелігі туралы ҚР-ның 2001ж. 6 желтоқсандағы №264 Заңы.
41. Балапанов И.Т., Гончарук О.В., Савинская Н.А.-Деньги и финансовые институты.-Оқу құралы.-СПБ., Питер,2000
1 ТҰРАН УНИВЕРСИТЕТІ МЕКЕМЕСІ
ИМАНГАЛИЕВА АККЕНЖЕ АСХАТОВНА
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіндегі ақша-несие саясатының даму
жолдары
6М050900 Қаржы мамандығы
Әлеуметтік ғылымдар магистрі
академиялық дәрежесіне ізденуші
диссертациясы
Ғылыми жетекші
э.ғ.к., Айгалин А.А.
_____________
Қазақстан Республикасы
2 Алматы, 2013
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ, МАҢЫЗЫ МЕН
ҚЫЗМЕТТЕРІ
1.1 Ұлттық банктің –ҚР-ның Орталық банкі ретіндегі қалыптасуы және құқықтық
негіздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .9
1.2 Қазақстан Республикасының Ұлттық банктің экономикадағы негiзгi
қызметтерi мен операциялары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .19
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫН
ЖҮРГІЗУДЕГІ ЭКОНОМИКАҒА ТИГІЗЕТІН ӘСЕРІН ТАЛДАУ
2.1. Қазақстан Республикасының экономика жағдайын және даму динамикасын
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.2. Ұлттық Банктің ақша-несие саясатын жүргізудің негізгі көсеткіштерін
экономикалық
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..41
2.3. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатын жүзеге
асырудағы негізгі
бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..49
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатын жүргізудегі
негізгі бағыттар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .62
3.2 Ұлттық ақша-несие саясатының қазіргі таңдағы мәселелері мен болашақтағы
даму
сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..67
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...87
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .89
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 91
Термин сөздердің анықтамасы
Ақша-несие саясаты – бұл айналыстағы ақша массасын, несие көлемін,
сыйақы (мүдделендіру) мөлшерлемесін өзгертуге және жалпы банк жүйесінің
қызметін реттеуге бағытталған шаралар жиынтығы.
Алтын-валюта резерві – ұлттық валюта теңгенің тұрақтылығын қамтамасыз
ету үшін құрылады және пайдаланылады.
Ашық нарықтағы операциялар – бұл Ұлттық банктің айналыстағы ақша
массасының көлемін реттеу мақсатында екінші реттегі нарықта мемлекеттің
бағалы қағаздарын сату және сатып алумен байланысты операциялары.
Банктік Сервис Бюросы (БСБ) –алдыңғы қатарлы технологиялар негізінде
Ұлттық Банктің, екінші деңгейдегі банктер мен басқа ұйымдардың жүйесінде
ақпаратты және бухгалтерлік есепті өңдеу қызметін автоматтандыру болып
табылады.
Қазақстан Ұлттық банкі – бұл бұрынғы қарапайым клиенттерге қызмет
көрсетумен айналысқан, мемлекеттік банктен орталық, эмиссиялық банкке
түрлендірілген банктердің банкі болып табылады.
Қазақстан Республикасының банкаралық есеп айырысу орталығы ҚБЕАО-ның –
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі құрылтайшысы және уәкілетті органы
болып табылады.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Резервтік Орталығы Q-BRO
АҚ (бұдан әрі - Қоғам) – Қоғамның жарғысымен Қоғам қызметінің негізгі
мақсаты Қазақстан Республикасы Ұлттық Банктің Резервтік орталығының үйін
салуға бағытталған іс-шараларды жүзеге асыру болып табылады деп көзделген.
Инфляциялық таргеттеу – орталық банктің инфляцияның сандық бағдарына
қол жеткізу мақсатында ақша-несие саясатының құралдарын қолдануын
білдіреді.
РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемелері – жылдық
пайыздық мөлшерлемелер, ішкі қаржы нарығының жағдайына байланысты
белгіленеді және мемлекеттік бағалы қағаздармен операциялар жүргізуде
қолданылады.
Салық-бюджет саясаты - әзірленген мемлекеттік саясат шараларын тиімді
іске асыруға және экономиканың теңгерімді өсуі қамтамасыз етуге
бағытталатын
СВОП (ағылшынның swaр – айырбас) – ұлттық валютаны шетелдік
валютаға белгілі бір мерзімнен кейін қайта айырбастауға міндеттеніп,
айырбастау операциясы.
Нетто (итал. nettoтаза) – тауардың буып-түюсіз салмағы (таза
салмағы); тауардың белгілі бір шегерімді шегеріп тастағаннан кейінгі бағасы
(таза баға); шығасыны‚ шығысты‚ аударымдарды‚ т.б. алып тастағаннан кейінгі
табыс сомасы немесе мөлшері‚ мысалы‚ таза (нетто) ұлттық өнім‚ таза табыс.
Брутто (итал. brutto — кірлі) - тауардың буылғандағы массасы; шығысы
шегерілмеген жалпы табыс. Неттонынң антиподы, артық тазаланбаған бiрдеңенi
бiлдiредi (ораушысы бар тауардың салмағы).
Диссертацияда қолданған стандарттарға сілтеме
1. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Ережесі мен құрылымын бекіту
туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 31 желтоқсандағы
№1271 Жарлығына және Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Директорлар
Кеңесінің 2004 жылғы 18 ақпандағы № 39 қаулысы.
2. Кассалық операция және құндылықтарды сақтау орталығы (бұдан әрі -
Орталық) Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Директорлар кеңесінің 1999
жылғы 20 тамыздағы қаулысының шешімімен құрылған.
3. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық есеп
Айырысуорталығы РМК (бұдан әрі ҚБЕ АО) ҚазақстанРеспубликасының банк ж үйесін
реформалау бағдарламасына сәйкес Қ Р-ның Ұлттық Банкі Басқармасы
1995 жылғы 30 желтоқсандағы №252 қ аулысының шешімімен құрылды.
4. "Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банктік сервис бюросы" РМК
(бұдан әрі – БСБ) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының
шешімімен 1995 жылғы 30 желтоқсандағы № 252 қаулысы негізінде құрылған.
5. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Резервтік Орталығы Q-BRO
АҚ (бұдан әрі - Қоғам) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Басқармасының 2007 жылғы 30 сәуірдегі № 51 қаулысымен құрылған.
Қысқартылған сөздер тізімі
АВР – Алтын-валюта резервтері
АҚ – Акционерлік қоғам
АТҚАЖ - ақпарат тасымалдаудың қаржылық автоматтандырылған жүйесі
БААЖ – банкаралық ақша аудару жүйесі
БСБ – Банктік сервис бюросы
БХАЖ – банк хабарларымен алмасу жүйесі
БЭК – Бірыңғай экономикалық кеңістік
ДСҰ – Дүниежүзілік сауда ұйымы
ЕҚТҚ – Еуропалық қаржылық тұрақтылық қорын
ЕОБ – Еуропа Орталық Банкі
ЖЖМ – Жанар-жағар май материалдары
ЖЗҚ – Жинақтаушы зейнетақы қоры
ЖІӨ – Жалпы ішкі өнім
КО – Кеден одағы
ҚБЕАО – Қазақстан банкаралық есеп Айырысу орталығы
ҚҚК – Қаржылық қадағалау комитеті (18 мамыр 2011 жыл)
ҚҰБ - Қазақстан Ұлттық банкі
ҚҰБ ҰИК АҚ - Қазақстан Ұлттық Банкінің Ұлттық инвестициялық
корпорациясы акционерлік қоғамы
ТТ – Трансмиссиялық тетік
ФРЖ – Федералдық резервтік жүйесі
ХВҚ – Халықаралық валюталық қор
АНС - ақша - несие саясаты
млн – миллион
долл – АҚШ доллары
ЕҚДБ - Европа қайта құру және даму банкі
АДБ - Азия даму банкі
МЖЗҚ – Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі біздің экономиканың 80 жылдардың соңы мен 90
жылдардың басы, дағдарыстық жағдайда болды. Әсіресе КСРО- ның ыдырауы және
Қазақстанның әлемдік экономикаға бірден бір мүшесі болып енуі, халық
шаруашылығын нақты басқарудың басты мақсаты болып табылды. Нарықтық
экономика жағдайында, бұл ақша несие саясаты арқылы іске асады.
Ақшаның және несиелік қатынастардың проблемалары экономиканың өтпелі
кезеңінде актуалды болып келеді. Бұл әлеуметтік экономиканың және саяси
қоғамдық қайта құрылулармен байланысты. Әлеуметтік экономиканың
қатынастарының трансформациялануы, соңғы жылдары Қазақстанда байқалған.
Ақша несие саясаты реттеудің және ақша несие саясатының жаңа
ұйымдастырушылық аспектілерді оқып білуіне қажеттілік туғызды.
Қазақстан Республикасының Үкіметі (бұдан әрі – Үкімет) мен Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкінің (бұдан әрі – Ұлттық Банк) 2011 жылы
үйлестірілген макроэкономикалық және ақша-кредит саясатын жүргізуінің
нәтижесінде елде макроэкономикалық, қаржылық және әлеуметтік тұрақтылық
қамтамасыз етілді.
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының Президентіне бағынышты, бірақ өз
қызметін жүзеге асыруда оған заңнамада берілген өкілеттіктер шегінде
тәуелсіз.
Ұлттық Банк өз қызметін Қазақстан Республикасының Үкіметімен
үйлестіреді, өзінің қызметінде Үкіметтің экономикалық саясатын ескеріп
отырады және егер өзінің негізгі функцияларын орындауға және ақша-кредит
саясатын жүзеге асыруға қайшы келмейтін болса, оны іске асыруға
жәрдемдеседі.
Ұлттық Банк сатылап бағыну схемасы бар біртұтас орталықтандырылған
құрылымнан тұрады. Ұлттық Банктің жоғары органы Басқарма, ал жедел басқару
органы Директорлар кеңесі болып табылады.
Қазіргі кездегі экономистер ақша несие саясатын демократиялық қоғамға
қажетті, ұлттық экономиканы мемлекеттік реттеудегі ең қолданбалы құралы
екенің айтады.
Жоғарғы қорытынды мақсаты:
- бағаның тұрақтылығын қамтамасыз ету;
- толық жұмыспен қамсыздандыру;
- ЖҰӨ нақты көлемін ұлғайту.
Бүгінгі біздің өмірімізге және бүгінгі күнгі Қазақстанға ақша несие
саясатын оқып білу актуалды және қажетті. Қазақстанның ақша несие саясаты
американдық, ағылшындық немесе басқа сол сияқты экономикасы дамыған елдерде
жүргізілетін монетарлық саясаттай бола алмайды. Яғни бұл мәселе әлі де ұзақ
зерттеуді қажет етеді. Ақша несие саясаты теориясы толық зерттелген, бірақ
Қазақстанды экономикаға енгізілу процессінің зерттелуі әлі жалғасуда.
Ұлттық Банктің негізгі мақсаты Қазақстан Республикасында баға
тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады. Негізгі мақсатын іске асыру
үшін Ұлттық Банкке мынадай міндеттер жүктеледі:
– мемлекеттің ақша-кредит саясатын әзірлеу және жүргізу;
– төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
– валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүзеге асыру;
– қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету және қаржы нарығын және
қаржы ұйымдарын одан әрі дамыту, сондай-ақ тұтастай алғанда қаржы
жүйесіне деген сенімге қолдау көрсету;
– қаржы қызметтерін тұтынушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін
тиісті деңгейде қорғауды қамтамасыз ету.
Мәселенің өңделу дәрежесі. Жұмысымның негізгі мәлімет көзі болып: ҚР
заңы, ҚРҰБ Басқару қойылымы, қазақстандық және шет ел авторларының
еңбектері, уақыт аралық басылымдар мен семинар материалдары.
Зерттеу пәні Қазақстан Республикасынынң Ұлттық Банкі қызметінің және
ақша –несие саясаты ерекшеліктерінің қолданыста көрінуі.
Менің жұмысымның зерттеу объектісі болып, ақша несие саясатының
Қазақстанда құрылу мен өткізу процессі.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: Жұмыста қазақстандық
және шетелдік ғалымдардың еңбектері қолданылған, сонымен қатар, Қазақстан
экономикасында Ұлттық Банк қызметінің әлемдік тәжірибеде халықаралық
деңгейдегі іс-әрекетіне әсері анықталған.
Жалпы диссертациялық жұмыста жүйелік талдау әдістері, жіктеулер,
кескіндемелер, экономикалық математикалық модельдеу және т.б. талдаулар
түрлері қолданылған.
Диссертациялық зерттеудің ғылыми жаңалығы. Қазақстанда қаржы
нарығындағы банк секторының Ұлттық Банк қызметіндегі мәселелерді шешуде
теориялық және тәжірибелік бағыттарына байланысты кешенді өңдеу болып
табылады.
Жұмыстың ғылыми жаңалықтарын анықтайтын негізгі нәтижелері келесідей:
- Қазақстан Республикасында мемлекеттiк ақша-кредит саясатын жүргiзуді
жетілдіру;
- төлем жүйелерінің жұмыс істеуін ұйымдастырып, халықаралық деңгейде
қызметінің экономикалық мәнін талдау нәтижиесі арқылы анықталды;
- Қазақстан Республикасында валюталық реттеудi және валюталық бақылауды
жүзеге асырудағы құқықтық маңыздылығын зерттеу қортындысы жасалды;
- Қаржы жүйесінің тұрақтылығын сақтау мақсатында қаржы нарығының және
қаржы ұйымдарының мониторингін жүргізу, оларды дамыту бағдарламаларын
қолдану ерекшеліктері ұсынылды.
Ғылыми тәжірибелік маңыздылығы. Бүгінгі біздің өмірімізге және бүгінгі
күнгі Қазақстанға ақша несие саясатын оқып білу актуалды және қажетті.
Қазақстанның ақша несие саясаты американдық, ағылшындық немесе басқа сол
сияқты экономикасы дамыған елдерде жүргізілетін монетарлық саясаттай бола
алмайды. Яғни бұл мәселе әлі де ұзақ зерттеуді қажет етеді. Ақша несие
саясаты теориясы толық зерттелген, бірақ Қазақстанды экономикаға енгізілу
процессінің зерттелуі әлі жалғасуда.
Ұлттық Банктің негізгі мақсаты Қазақстан Республикасында баға
тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Апробациялық зерттеудің қорытындысы. Диссертацияның негізгі ережелері
халықаралық және ғылыми-тәжірбиелік конференцияларда арнайы баспаларда
жарияланды.
Зерттеу нәтижесі бойынша мақалалары. Автордың диссертациялық зерттеулер
материалдары 2 баспалық шығарылымнан және жалпы көлемі 0,5 басылым бетінен
тұрады.
Диссертацияның құрылымы мен көлемі. Жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен,
қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Диссертация құрамына 18 сурет, 6 кесте, 4 қосымша кіреді.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ, МАҢЫЗЫ МЕН
ҚЫЗМЕТТЕРІ
1.1 Ұлттық банктің –ҚР-ның Орталық банкі ретіндегі қалыптасуы және
құқықтық негіздері
Қазақстан Республикасының екі деңгейлік банк жүйесі бар. Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі (бұдан әрі - Ұлттық Банк) Қазақстан
Республикасының орталық банкі болып табылады және Қазақстан Республикасы
банк жүйесінің жоғарғы (бірінші) деңгейін білдіреді. Ерекше құқықтық
мәртебесі бар Қазақстанның Даму Банкін қоспағанда, барлық өзге банктер банк
жүйесінің төменгі (екінші) деңгейін білдіреді.
Ұлттық Банк өзінің құзыреті шегінде басқа елдердің орталық банктерімен
және банктерімен қарым-қатынастарда, халықаралық банктерде және өзге қаржы-
кредиттік ұйымдарда Қазақстан Республикасының мүддесін білдіреді.
Ұлттық Банк өзінің міндеттерін орындау кезінде пайда алу мақсатын
басшылыққа алмауы тиіс.
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының Президентіне бағынышты, бірақ өз
қызметін жүзеге асыруда оған заңнамада берілген өкілеттіктер шегінде
тәуелсіз.
Ұлттық Банк өз қызметін Қазақстан Республикасының Үкіметімен
үйлестіреді, өзінің қызметінде Үкіметтің экономикалық саясатын ескеріп
отырады және егер өзінің негізгі функцияларын орындауға және ақша-кредит
саясатын жүзеге асыруға қайшы келмейтін болса, оны іске асыруға
жәрдемдеседі.
Ұлттық Банк сатылап бағыну схемасы бар біртұтас орталықтандырылған
құрылымнан тұрады. Ұлттық Банктің жоғары органы Басқарма, ал жедел басқару
органы Директорлар кеңесі болып табылады.
Ұлттық Банктің негізгі мақсаты Қазақстан Республикасында баға
тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады. Негізгі мақсатын іске асыру
үшін Ұлттық Банкке мынадай міндеттер жүктеледі:
– мемлекеттің ақша-кредит саясатын әзірлеу және жүргізу;
– төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
– валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүзеге асыру;
– қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету және қаржы нарығын және
қаржы ұйымдарын одан әрі дамыту, сондай-ақ тұтастай алғанда
қаржы жүйесіне деген сенімге қолдау көрсету;
– қаржы қызметтерін тұтынушылардың құқықтары мен заңды
мүдделерін тиісті деңгейде қорғауды қамтамасыз ету.
– Ұлттық Банк өзiне жүктелген мiндеттерге сәйкес мынадай
негiзгi функцияларды орындайды:
– Қазақстан Республикасында мемлекеттiк ақша-кредит саясатын
жүргiзедi;
– Қазақстан Республикасының аумағында банкноталар мен
монеталардың эмиссиясын жүзеге асырады;
– банктердiң банкі функциясын жүзеге асырады;
– Қазақстан Республикасының Yкiметі және келісімдері бойынша
басқа да мемлекеттiк органдар үшін банк, қаржы жөнiндегi
кеңесшi және Үкіметтің агенті функцияларын жүзеге асырады;
– төлем жүйелерінің жұмыс істеуін ұйымдастырады;
– Қазақстан Республикасында валюталық реттеудi және валюталық
бақылауды жүзеге асырады;
– Ұлттық Банктің алтынвалюта активтерiн басқарады;
– қаржы нарығының және қаржы ұйымдарының, сондай-ақ өз құзыреті
шегінде өзге де тұлғалардың қызметін реттеу;
– қаржы нарығының, қаржы ұйымдарының және құзыреті шегінде өзге
де тұлғалардың қызметiн, оның ішінде олардың қызметінің
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтік құқықтық актілеріне
сәйкестігін тексеру және байқау жөнінде бақылау мен
қадағалауды жүзеге асыру;
– қаржы жүйесінің тұрақтылығын сақтау мақсатында қаржы
нарығының және қаржы ұйымдарының мониторингін жүргізу;
– қаржы ұйымдары қызметінің стандарттарын белгілеу, қаржы
ұйымдарын корпоративтік басқаруды жақсарту үшін ынталандыру
жасау;
– Алматы қаласындағы өңірлік қаржы орталығының (бұдан әрі –
қаржы орталығы) қызметін реттеу және дамыту;
– Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлік баcқаруды
жүзеге асырады.
Ұлттық Банктің құрылымына мыналар кіреді:
– 19 департаменттен (1 департамент Астана қаласында), 6 дербес
басқармадан тұратын орталық аппарат;
– 16 аумақтық филиал және Алматы қаласындағы бір филиал -
Кассалық операциялар және құндылықтарды сақтау орталығы
– Ұлттық Банктің Ресей Федерациясындағы өкілдігі
– 2 ведомство:
– Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қаржы нарығын және
қаржы ұйымдарын бақылау мен қадағалау комитеті
– Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Алматы қаласындағы
өңірлік қаржы орталығын дамыту комитеті
4 есеп беретін ұйым:
– Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық
есеп айырысу орталығы шаруашылық жүргізу құқығы бар
республикалық мемлекеттік кәсіпорны;
– Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банктік сервис
бюросы шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық
мемлекеттік кәсіпорны;
– Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан теңге
сарайы шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық
мемлекеттік кәсіпорны;
– Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы
шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік
кәсіпорны.
Ұлттық Банк:
– Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры;
– Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Q-BRO Резервтік
Орталығы;
– Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қызметін қамтамасыз
ету орталығы;
– Бағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісі;
– Проблемалық кредиттер қоры ;
– Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Ұлттық инвестициялық
корпорациясы ;
– Мемлекеттік кредиттік бюро
– акционерлік қоғамдарының құрылтайшысы мен акционерi болып
табылады.
– Ұлттық Банк "МЖЗҚ" жинақтаушы зейнетақы қоры" акционерлік
қоғамының жалғыз акционерi болып табылады.
– Кассалық операция және құндылықтарды сақтау орталығы (бұдан
әрі - Орталық) Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Директорлар
кеңесінің 1999 жылғы 20 тамыздағы қаулысының шешімімен
құрылған. Оның құрамына бұрынғы Мемлекеттік қазына қоймасы
және Ұлттық Банктің Бас Алматы филиалының қолма-қол ақшамен
жұмыс жүргізетін бірқатар бөлімшелері кірді.[1]
– Қазіргі кезде Орталық шетел валютаның түпнұсқалылығын және
төлемге қабілеттілігін, сондай-ақ тозу дәрежесін анықтау
жөніндегі уәкілетті филиал болып табылады.
– Сондай-ақ Орталық жеке негіздемелер бойынша мемлекеттің
меншігіне айналдырылған (айналдыруға жататын) қымбат
металдармен, асыл тастармен және олардан жасалған бұйымдармен
операциялар жүргізу бойынша уәкілетті орган болып табылады.
– Орталық республиканың облыстық орталықтарына қолма-қол
ақшаны жеткізу және әкету жөніндегі өте маңызды міндеттерді
атқара отырып Ұлттық Банктің аумақтық (облыстық)
филиалдарының резервтік қорларын қолма-қол ақшамен нығайтуды
жүзеге асырады.
– штатында білікті мамандары бар әрі банкноталарды өңдеудің
қазіргі заман талаптарына сай жоғары өнімді жүйелеріне және
бірегей сақтау қоймасына ие бола отырып Орталық:
– қолма-қол ақшаға сапалы өңдеу: қайта санау және сұрыптау,
тозған қолма-қол ақшаны жою және банкнот қалдықтарын брикеттеу
жүргізеді, қолма-қол ақшаның сақталуын қамтамасыз етеді,
кассалық қызмет көрсетеді;
– тазартылған алтынды, қымбат металдарды, асыл тастарды және
олардан жасалған бұйымдарды қабылдау мен сақтаудықамтамасыз
етеді.
– Орталықта тазартылған алтынға, қымбат металдарға, асыл
тастарға және олардан жасалған кез келген түрі мен нысандағы
бұйымдарға, сондай - ақ қымбат металдардың қорытпаларына
сапалық және сандық сынақтарды қамтамасыз ететін химия-
аналитикалық сараптама бөлімі (зертханасы) бар.
– Кассалық операция және құндылықтарды сақтау орталығы жүзеге
асыратын құндылықтарға сынақтар жүргізудің сипаттамасы:
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық есеп
Айырысуорталығы РМК (бұдан әрі ҚБЕ АО) ҚазақстанРеспубликасының банк ж үйесін
реформалау бағдарламасына сәйкес Қ Рның ҰлттықБанкі Басқармасының 1995 жылғы
30 желтоқсандағы №252 қаулысының ш ешімімен құрылды.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі ҚБЕАО-ның құрылтайшысы және
уәкілетті органы болып табылады.
ҚБЕАО төлем жүйесінің операторы болып табылады және төмендегі
қызметтерді көрсетеді:
• банкаралық ақша аудару жүйесі(БААЖ) мен банкаралық клирингте ақша
аударуды жүзеге асырады;
• SWIFT сервистік бюросы арқылы SWIFTжүйесінде пайдаланушылардың жұмысын
ұйымдастырады;
• қаржылық мекемелер үшін VISAжелісіне кіруді қамтамасыз
етедіжәне VISA төлем карточкалары бойынша доместик транзакциялары
клирингінің нәтижелері бойынша түпкілікті есеп айырысуды жүргізеді;
• банк хабарларымен алмасу жүйесі (БХАЖ) және ақпарат тасымалдаудың
қаржылық автоматтандырылған жүйесі (АТҚАЖ) арқылы қаржылық және
басқа ақпараттармен алмасуды жүзеге асырады.
"Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банктік сервис бюросы" РМК
(бұдан әрі – БСБ) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының
шешімімен 1995 жылғы 30 желтоқсандағы № 252 қаулысы негізінде құрылған және
1996 жылғы ақпаннан бастап өз қызметін бастаған. БСБ-ның құрылтайшысы және
уәкілетті органы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі болып табылады. [2]
БСБ қызметінің негізгі мақсаты алдыңғы қатарлы технологиялар негізінде
Ұлттық Банктің, екінші деңгейдегі банктер мен басқа ұйымдардың жүйесінде
ақпаратты және бухгалтерлік есепті өңдеу қызметін автоматтандыру болып
табылады. БСБ Ұлттық Банк пен басқа ұйымдар үшін бағдарламалық қамтамасыз
етуді әзірлейді, автоматтандырылған ақпараттық жүйелерге қызмет көрсетеді,
консультациялық қызмет көрсетеді, бағдарламалық өнімдерді жеткізу және
оқыту бойынша жұмыс жүргізеді.
Қазіргі уақытта Ұлттық Банкте БСБ әзірлеген жиырма автоматтандырылған
ақпараттық шағын жүйелер пайдаланылады. Шағын жүйелер Oracle
және IBM платформаларында әзірленген және пайдаланылады. Банктік сервис
бюросының Ұлттық Банкте ААЖ-не қызмет көрсетудің өңделген технологиясы бар.
БСБ Oracle және IBM компанияларының ресми әріптесі болып табылады және
Қазақстан Республикасының ұйымдарына жүйелік бағдарламалық қамтамасыз етуді
жеткізеді.
БСБ Business Objects компаниясының бағдарламалық өнімдерін сатуды
жүзеге асырады және қызмет көрсетеді.
Банктік сервис бюросында Қазақстан және Ресей оқу орталықтарында білім
алған, Oracle (Oracle Certified Professional) және IBM кәсіпқойларының
сертификаттары бар жоғары білікті мамандардың тұрақты штаты жұмыс істейді.
БСБ-да мынадай салаларда сапа менеджментінің жүйесі әзірленген,
енгізілген және пайдаланылады:
• бағдарламалық өнімдерді әзірлеу;
• бағдарламалық өнімдерге қызмет көрсету.
“Қазақстан сапалау орталығы” сертификаттау жөніндегі органымен 2009
жылғы 23 ақпанда БСБ-ға берілген ҚР СТ ИСО 9001:2000 сапа сертификаты
осының куәсі.
Қазақстан теңге сарайы 1992 жылы тәуелсіз Қазақстанның ұлттық
валютасының металл ақшалары мен мемлекеттік наградаларын жасау бойынша
Ұлттық Банк пен Қазақстан Республикасының Президенті Әкімшілігінің
мемлекеттік тапсырыстарын орындау үшін құрылған.
Өзінің ұйымдасып дамуында кәсіпорын бірнеше сатыдан өтті. 1994 жылы
Теңге сарайы (ол кезде әлі Түсті металл бұйымдар зауыты) Үлбі
металлургиялық зауытының құрамынан бөлініп, дербес заңды тұлға болып қайта
құрылды. 1998 жылғы қараша айында Қазақстан теңге сарайы Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкінің құрамына кірді.
Өзінің шамалы жұмыс кезеңінде кәсіпорын үлкен жолдан өтті, бүгінгі
күні Теңге сарайының өнімі Республика ішінде кеңінен танымал, сондай-ақ
шетелде де жоғары бағаға ие болды.
Аз ғана уақыттың ішінде кәсіпорынның алдына Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкі, Президент Әкімшілігі және басқа да мемлекеттік құрылымдар
қойған міндеттерді бүгін аса тиімді атқаруға мүмкіндік беретін жүйе
қалыптасып, реттелген.
Теңге сарайы дайындау, аспап, гальваника, балқыту, сондай-ақ қысыммен
таңбалау және әрлеу учаскесі сияқты әр түрлі технологиялық учаскелердің
және қосалқы өндіріс пен қоймалардың иесі. Кәсіпорын Германия және
Швейцарияның жетік дамыған фирмалары өндірген өндіргіш қуаты өте жоғары
жабдықтармен қамтамасыз етілген.
Еңбекті мұқият ұйымдастыруды және жұмыскерлердің өте жоғары
біліктілігін қажет ететін бұйымдар кәсіпорынның негізгі өнімі болып
табылады, сондықтан да Теңге сарайы технологиялық тәртібі өте жоғары
деңгейдегі және мемлекеттік қабылдау жағдайында дәлділігі өте жоғары
бұйымдарды жасау бойынша дәстүрге бай кәсіпорын.
Кәсіпорынның негізгі мақсаттары - ұлттық валюта металл ақшасын
(айналымдағы, ескерткіш, коллекциялық) түсті металдардан, алтын мен
күмістен жасау бойынша Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің тапсырыстарын
орындау, сондай-ақ мемлекеттік наградалар жасау бойынша Қазақстан
Республикасының Президенті Әкімшілігінің тапсырыстарын орындау.
Бүгінгі күні Теңге сарайы Қазақстанды сипаттамалары бойынша Еуропа мен
Америкада қолданылатындардан кем емес айырбас металл ақшасымен толығымен
қамтамасыз етеді. Жетекші монета сарайларымен қатар, кәсіпорын алтын мен
күмістен ең жоғары proof сапалы коллекциялық металл ақшасын шығарады,
сонымен қатар, көлемі 100 мм және салмағы 1 кг құрайтын proof сапалы
алтын және күміс ақшалары сияқты бірегей бұйымдарды өндіруі игерілді.
Қазақстандық металл ақшаның әлем стандарттарына сәйкестігін жыл сайын
Базель қаласында (Швейцария) өтетін монета сарайларының ең беделді
көрмесінде сарапшылар қуаттады.
2003 жылдың қаңтар айында "TUV Thuringen e.V." тiркелген
техникалық қадағалау қоғамының "TUV CERT" Германия менеджмент жүйелерiн
сертификаттау органы "Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан
теңге сарайы" РМК-на монеталар, монета дайындамалары мен мемлекеттiк
наградаларды (ордендер мен медальдар) жобалау және шығару саласындағы
сапа менеджментi жүйесiне сәйкестiк сертификатын бердi, тiркеу нөмiрi №
15 100 31576.
Қазақстан теңге сарайы шығаратын мемлекеттік ордендер мен медальдар
зергерлік өнердің шынайы үлгісі болып танылады.
Отандық тауарлар рыногын қайта құрудың мемлекеттік бағдарламасы мен
импортты алмастыру саясатына сәйкес Теңге сарайында қосалқы өндірістер
жоспарлы түрде дамуда. Мысалы, асханалық күміс аспаптарды, әскери
фурнитура, омырауға тағатын белгілерді, күміс электр түйістеушілерін,
өкілдік кәдесыйлар, таңба, мөрлерді өндіру.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің баспа фабрикасын құру туралы
Қазақстан Республикасы Президентінің 1992 жылғы 19 мамырдағы Жарлығына
сәйкес Салынып жатқан кәсіпорындар дирекциясы құрылды, бұл кейін Өндірістік
кәсіпорындар дирекциясы болып қайта ұйымдастырылды.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Басқармасы 1995 жылғы 18 мамырда
Өндірістік кәсіпорындар дирекциясын Банкнот фабрикасы және Бағалы қағаздар
фабрикасы етіп қайта құру туралы қаулы қабылдады. 1997 жылы Банкнот
фабрикасына Бағалы қағаздар фабрикасы цех ретінде қосылды.
1998 жылдың 17 шілдесінен бастап Банкнот фабрикасы өз мәртебесін
өзгертіп, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің филиалы болып қайта
құрылды. [3]
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Ережесі мен құрылымын бекіту
туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 31 желтоқсандағы
№1271 Жарлығына және Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Директорлар
Кеңесінің 2004 жылғы 18 ақпандағы № 39 қаулысына сәйкес Банкнот фабрикасы
2004 жылғы 1 сәуірден бастап өз қызметін шаруашылық жүргізу құқығы бар
республикалық мемлекеттік кәсіпорын ұйымдастырушылық-құқықтық нысанындағы
дербес заңды тұлға ретінде жүргізіп келеді. [4]
Осылайша, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы
РМК ұйымдастырушылық-құқықтық нысанының өзгеруі ескеріле отырып 12 жыл
бойына қорғалған баспа-бланктік өнімдерді дайындайтын қызметпен айналысып
келеді.
Aguarius Earthmaker компаниясының бұрынғы кеңестік кеңістіктегі
кәсіпорындар қызметіне үнемі жүргізіп отыратын талдауының нәтижесі бойынша
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы РМК 2003 жылы
Сапа көшбасшысы номинациясы бойынша Earthmaker сыйлығымен марапатталды.
2004 жылғы 16-18 қыркүйекте Женева қаласында өткізілген Бизнестегі
жоғары сапа төртінші Халықаралық Форумында Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкінің Банкнот фабрикасы РМК Мінсіз іскерлік беделі үшін алтын
медалімен марапатталды.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы РМК
қызметінің негізі мақсаты: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
белгілеген көлемде Қазақстан Республикасы ұлттық валютасы банкноталарының,
Ұлттық Банктің құжаттандырылған бағалы қағаздарын және чек кітапшаларын
және жалған ақша жасаудан қорғайтын жоғары технологияны, құпиялылықты,
қатаң есепке алуды талап ететін басқа да баспа өнімдерінің өндірісін
қамтамасыз ету.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы РМК баспа
және өндірістік қызметті жүзеге асырады. Теңдесі жоқ жабдықтар мен
технология, жоғары білікті мамандар халықаралық стандарт талабына жауап
беретін баспа өнімдерін шығаруға кепілдік береді.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы РМК-ның
мынадай баспа өнімдерінің дизайнын жасап, шығаруда мол мүмкіндігі және іс-
тәжірибесі бар: банкноталар, акциялар, вексельдер, лицензиялар,
облигациялар, сертификаттар, паспорт бланкілері мен паспорттық құжаттар,
әскери билеттер, туу, некеге тұру, некені бұзу, қайтыс болуы туралы
куәліктер, мектепті бітіргені туралы аттестаттар, дипломдар, акциздік және
есепке алу-бақылау маркалары, пошта маркалары, әуе жолы, теміржол,
автокөлік және су жолы көліктеріне арналған жол жүру билеттері, жанар-жағар
майға арналған талондар, тауар-ілеспе құжаттары, оның ішінде өзін-өзі
көшіретін қағаздар, компьютерден басуға арналған қағаздар, рулоннан-рулонға
5 бояуға дейін басылатын өнімдер, баркадты (штрихкодты) өнімдер, астары
желімделетін қағазға басылатын өнімдер, жапсырмалар, заттаңбалар, мөрсіз
гофрокартоннан жасалған қораптар және т. б.
Халықтың отандық қаржы жүйесіне сенімін арттыру міндетін іске асыру
және оның жинақталған ақшасын банк жүйесіне тарту мақсатында Қазақстан
Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 1999 жылғы мамырда Қазақстан
қаржыгерлерінің бірінші конгресінде жүйелі шаралар кешенін әзірлеуді және
оны жүзеге асыруды ұсынды, соның бірі Халықтың депозиттерін ұжымдық
сақтандыру жүйесін құру болатын. Ұлттық Банкке екінші деңгейдегі ірі
банктермен бірлесе отырып, қысқа мерзімде осындай жүйені әзірлеуге және
оны іске қосуға тура келді. 1999 жылдың қарашасында Екінші деңгейдегі
банктерде жеке тұлғалардың мерзімді салымдарын міндетті түрде ұжымдық
сақтандыру ережесі енгізілді, 1999 жылғы 15 қарашада “Қазақстанның жеке
тұлғалардың салымдарына кепілдік беру қоры” ЖАҚ құрылды. Қордың
құрылтайшысы Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі болып табылады, ол оның
жарғылық капиталына 1 миллиард теңге берді.
2004 жылғы қарашада Қор Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры
АҚ болып қайта тіркелді.
Қор қызметінің негізгі мақсаты – депозиттерге кепілдік беру жүйесінің
қатысушы-банк мәжбүрлеп таратылған жағдайда салымшылардың мүддесін қорғау.
Осы мақсатқа сәйкес Қор мәжбүрлеп таратылатын банктің салымшыларына
кепілдік берілген депозиттер бойынша өтемақы төлейді. [5]
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Резервтік Орталығы Q-BRO
АҚ (бұдан әрі - Қоғам) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Басқармасының 2007 жылғы 30 сәуірдегі № 51 қаулысымен құрылған болатын.
Қоғамның жарғысымен Қоғам қызметінің негізгі мақсаты Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банктің Резервтік орталығының үйін салуға бағытталған
іс-шараларды жүзеге асыру болып табылады деп көзделген.
Қоғам қызметінің мәні Қазақстан Республикасы Ұлттық Банктің тапсырмасы
бойынша Резервтік орталықтың құрылысын жобалау алдындағы, жобалау және
салу жұмыстарын ұйымдастыруды жүзеге асыру болып табылады.
МЖЗҚ – Қазақстан Республикасындағы зейнетақы реформасын алғаш жүзеге
асырған қор: алғашқы зейнетақы жарнасын қабылдаған және зейнетақы
қорларының ішінде бірінші болып зейнетақы активтерін дербес басқару
құқығына ие болған еліміздің алғашқы жинақтаушы зейнетақы қоры.
Бүгінде, ГНПФ жинақтаушы зейнетақы қоры акционерлік қоғамы – бұл
жалғыз акционер Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі (100% акциялар)
арқылы мемлекеттің қатысы бар, еліміздің қарқынды дамып келе жатқан қоры.
Клиенттерге бағытталған стратегияның арқасында біз басты нәрсеге қол
жеткіздік – 1,8 миллион салымшылардың тарапынан бізге артылған сенімі.
Салымшыларға зейнеткерлікке жеткен кезде қаржылық еркіндік жағдайын
тудыру үшін, МЖЗҚ сеніп тапсырылған зейнетақы жинақтарын басқарудың
тиімділігі, зейнетақы қызметтерінің қолайлылығы мен сапасы сияқты
қалыптасқан дәстүрлерді сенімді түрде алға тартуда.
МЖЗҚ ЖЗҚ АҚ салымшыларына ұсынылатын қызметтер кешені
- ҚР жинақтаушы зейнетақы жүйесінің барлық мәселелері бойынша тегін
кеңес беру;
- зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарттарды жасасу және жеке
зейнетақы шотын ашу;
- жинақтауларды жеке зейнетақы шотында сақтау, инвестициялау және
дербестендірілген есепке алу;
- жинақталған зейнетақы қаражатын күнделікті есепке алу;
- зейнетақы шотының жағдайы туралы интернет арқылы, Call-центрге өтініш
білдіру арқылы ақпарат алу және жеке электрондық адреске (E-mail) үзінді-
көшірмені алу;
- жинақталған зейнетақы қаражатын есептеу және жинақталған зейнетақы
қаражатының төлемі кезінде салымшының көрсеткен жеке шотына аудару.
МЖЗҚ ЖЗҚ АҚ салымшылары үшін қосымша артықшылықтар
- жазатайым жағдайлардан тегін сақтандыру;
- Дисконт клубы бағдарламасының аясында қор салымшылары МЖЗҚ
- серіктестерінің тауарлары мен қызметтерін жеңілдікпен ала алады;
- кредиттеу мен ипотека алу үшін серіктес банктерден жеңілдетілген
талаптар.
2012 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша негізгі көрсеткіштер:
- Міндетті зейнетақы жарналары бойынша салымшылар саны -
1 810993 адам (ҚР зейнетақы жүйесіне қатысушыларбарлық салымшылар
санынан 22,26%);
- Зейнетақы активтері – 478 336 191 мың тг.;
- Есептелген инвестициялық кіріс 2011 жылдың басынан – 19 162
258 мың тг.;
- Меншікті капитал – 20 292 054 мың тг.
Бірыңғай тіркеушінің негізгі міндеті Қазақстан Республиасының бағалы
қағаздар заңнамасына сәйкес, жүзеге асыруға жататын бағалы қағаздарды
ұстаушылар тізілімінің жүйесін және басқа да әрекеттерді енгізу жөніндегі
қызметтерді іске асыру болып табылады.
Бірыңғай тіркеушінің негізгі қызмет түрлеріне мыналар болып табылады:
• бағалы қағаздарды ұстаушылар тізілімінің жүйесін қалыптастыру,
енгізу және сақтау;
• бағалы қағаздарды ұстаушылар тізілімінің жүйесінде тіркелген
тұлғаға жеке есеп шот ашу;
• тіркелген тұлғаның жеке есеп шоты бойынша бағалы қағаздардың
келісімін тіркеу;
• тіркелген тұлғаның бағалы қағаздар бойынша құқығын растау;
• бағалы қағаздарды ұстаушылар тізілім жүйесін маңызды жағдайда
ұстау;
• уәкілетті органның тіркеген санына екінші нарықтағы бағалы
қағаздардың жүгінуіне жататын бағалы қағаздар санының сәйкестігі
үшін бақылауды жүзеге асыру;
• бағалы қағаздарды ұстаушыларды эмитенттің жалпы жиналысын немесе
эминтенттің эмиссионды бағалы қағаздар бойынша кірістерін төлеуге
қатысты, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасымен
белгіленген жағдайда немесе эмитенттің тапсырмасы бойынша
эмитенттің бағалы қағаздарды шығаруға қатысты ақпараттандыру;
• эмитентке оның сұратуының негізінде бағалы қағаздарды ұстаушылар
тізілімінің жүйесін құрайтын ақпараттарды беру;
• Қазақстан Республикасының заңнама актілеріне сәйкес құқыққа ие
мемлекеттік органдарға Нарық туралы Қазақстан Республикасының
заңның 43-бабының 3-тармағына сәйкес бағалы қағаздарды ұстаушылар
тізілімі жүйесін құрайтын мәліметтерді алуға ақпарат беру;
• Қазақстан Республикасының нарық туралы заңына және басқа заңнама
актілеріне сәйкес қызметтің басқа да түрлері.
Қазақстан Ұлттық Банкінің Ұлттық инвестициялық корпорациясы
акционерлік қоғамы (бұдан әрі – ҚҰБ ҰИК АҚ) әділет органдарында 2012
жылғы 23 маусымда тіркелді. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі ҚҰБ
ҰИК АҚ-ның жалғыз акционері болып табылалды.
ҚҰБ ҰИК АҚ қызметінің негізгі мақсаттары:
• Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен Қазақстан
Республикасы Ұлттық қорының активтерін, Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкінің алтынвалюта активтерін, зейнетақы активтерін және басқа
активтерді сенімгерлік басқару және басқару тиімділігін арттыру
бойынша қызметті жүзеге асыру;
• балама инвестициялар саласындағы әлемдік озық тәжірибені ендіру;
• Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған кез келген
қызметті жүргізуді қоса алғанда, бірақ шектелместен кіріс алу болып
табылады.
ҚҰБ ҰИК АҚ қызметінің негізгі түрлері:
• халықаралық қаржы нарықтарында инвестицияларды жүзеге асыру;
• Қазақстан экономикасының әртүрлі секторлары мен салаларында
мемлекеттік-жеке әріптестіктің өзара іс-әрекетін жүзеге асыру;
• брокерлік және дилерлік қызметті жүзеге асыру;
• уақытша бос ақшаны Қазақстан Республикасының заңнамасында және ҚҰБ
ҰИК АҚ-ның ішкі құжаттарында белгіленген тәртіппен халықаралық қаржы
нарықтарында және Қазақстанның қаржы нарықтарында орналастыру;
• шетелдік институционалдық және Қазақстан инвесторларының қатысуымен
бірлесіп құрылатын компаниялардың құрылымына қатысу және әріптестік;
• екінші деңгейдегі банктердегі, Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкіндегі және шетелдік банктердегі ақшаны банк шоты және банктік
салым шарттарының талаптарымен орналастыру;
• ҚҰБ ҰИК АҚ-ның басқаруындағы активтердің бөлігін ұйымдастыру және
сыртқы сенімгерлік басқаруға беру;
• активтерді сенімгерлік басқаруға байланысты қызметтің өзге түрлері.
Өкілдіктің негізгі міндеттері:
1. Ұлттық Банк құзіретіне кіретін мәселелер бойынша Ресей Федерациясында
Ұлттық Банк мүдделерін білдіру;
2. Қазақстан Республикасының қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және
қадағалау агенттігінің қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және
қадағалау мәселелері бойынша мүдделерін Ресей Федерациясында білдіру;
3. Ұлттық Банк пен Қаржылық Қадағалау Агенттігінің құзіретіне кіретін
мәселелер бойынша Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы
арасындағы қатынастардың дамуына ықпалдасу;
4. Ұлттық Банк пен Қаржылық Қадағалау Агенттігінің Ресей Федерациясында
беделін нығайту;
5. Ұлттық Банктің өкілі ретінде Ресей Федерациясының территориясында
орналасқан мемлекет аралық интеграциялық ведомстволардың жұмысы мен
отырыстарына қатысу;
6. Ресей Федерациясының қаржы институттарымен қатынас орнату және қолдау;
7. Ресей Федерациясының баспасөз ақпарат құралдарымен Ұлттық Банк пен
Қаржылық Қадағалау Комитеті басқармасымен сұхбат ұйымдастыру
мәселелері бойынша өзара әрекеттесу. Сондай-ақ Ұлттық Банк пен
Қаржылық Қадағалау Комитетінің бөлім басқармалары мен мамандарының
ақпарат және сараптамалық мәтіндерін басып шығару;
8. Ресей Федерациясының нормативтік құқықтық актілерімен Ұлттық Банк
пен Қаржылық Қадағалау Комитетінің басқармасы мен бөлімдерін қамтамасыз
ету. [6]
1.2 Қазақстан Республикасының Ұлттық банктің экономикадағы негiзгi
қызметтерi мен операциялары
Қазақстан Республикасының Үкіметі (бұдан әрі – Үкімет) мен Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкінің (бұдан әрі – Ұлттық Банк) 2011 жылы
үйлестірілген макроэкономикалық және ақша-кредит саясатын жүргізуінің
нәтижесінде елде макроэкономикалық, қаржылық және әлеуметтік тұрақтылық
қамтамасыз етілді.
Өткен жылы дамыған елдерде дағдарыстың тереңдеуіне қарамастан,
Қазақстан экономикасы жоғары қарқынмен дамыды. Алдын ала деректер бойынша
нақты Жалпы ішкі өнім (бұдан әрі – ЖІӨ) 2011 жылы 7,5% өсті.
Экономиканың өсіміне ішкі сұраныстың кеңеюі мен жыл бойы экспорттық
өнімдерге қолайлы конъюнктураның сақталуы әсер етті.
Ең көп өсім қарқыны ауыл шаруашылығында – 26,7% , саудада 14,5%,
байланыста – 18,7% белгіленді. Өнеркәсіп өндірісінің өсімі 3,5%, құрылыста
– 2,7 % құрады.
Алдын ала бағалау бойынша еңбек өнiмдiлiгі 2011 жылы 104, 3%-ды
құрады. Экономика салаларындағы өсім ел халқының әл-ауқатының жақсаруымен
қатар жүреді. Халық табысы өсуде және еңбек нарығындағы жағдайдың
жақсарғаны байқалды. Бағалау бойынша 2011 жылы жан басына шаққанда ЖІӨ 11
мың АҚШ долларынан асты. 2011 жылғы нақты ақшалай табыс 7,4%,-ға нақты
жалақы – 7,2%-ға өсті. Жұмыссыздық деңгейі 2011 жылдың соңында 5,4%-ға
дейін төмендеді.
Үкімет пен Ұлттық Банктің бағаны тұрақтандыру бойынша тиімді әрекеті
жылдық инфляция деңгейін жоспарланған 6–8% дәлізде ұстап тұруға мүмкіндік
берді. 2001 жылдың соңында инфляция деңгейі 7,4 % құрады, бұл 2010 жылмен
салыстырғанда 0,4 %төмен.
Елдің қаржылық тұрақтылығы алтын-валюта резерві мен Ұлттық қордағы
елеулі жинақтармен қамтамасыз етіледі. 2011 жылы елдің халықаралық резерві
73 млрд. АҚШ долларын құрады және бір жылда 23,2 %-ға өсті, оның ішінде
шетел валютасындағы Ұлттық қор активтері 41%-дан 43,7 млрд. АҚШ долларына
дейін өсті.
Банк секторының позитивті даму серпіні белгіленді, бұл банктердің
кредиттік белсенділігінің біртіндеп қалпына келуімен қатар болады. 2011
жылғы қыркүйек айының қорытындысы бойынша банк секторының борышы 2007 жылы
45,9 млрд. АҚШ долларынан 16,5 млрд. АҚШ долларына дейін қысқарды.
Мемлекеттік бюджеттің тапшылығы төмендеді және ЖІӨ-ге 2,2%-ды құрады.
2011 жыл ішінде экономикадағы банк кредиттерінің жалпы көлемі 15,7 %-ға
артты, банк жүйесіндегі депозиттер көлемі 14,3 %-ға, оның ішінде тұрғындар
депозиті 24,1 %-ға өсті.
2011 жылы экономикалық белсенділікті арттырудың негізгі факторы
Индустрияландыру картасының жобаларын іске асыру болып табылды. Өткен жылы
1 трлн. теңге сомаға 237 жоба іске қосылып, шамамен алғанда 20 мың жұмыс
орны құрылды.
Кәсіпкерлікті, ең алдымен шағын және орта бизнесті дамыту мақсатында
Бизнестің жол картасы - 2020 бағдарламасы белсенді түрде іске асырылуда.
2010 жылдан бастап бағдарламаның үш бағыты бойынша жалпы сомасы 288,3
млрд.теңге сомаға 930 жоба субсидиялауға мақұлданды.
Бизнеске әкімшілік жүктемені азайту бойынша жүргізілген жұмыс
Қазақстанның Дүниежүзілік Банкі Doing Business рейтингіндегі бизнес
жүргізуге неғұрлым қолайлы жағдай жасалған әлемнің 50 елінің қатарына
кіруіне мүмкіндік берді. [7]
Экономикадағы оң үрдістер, сақталып отырған макроэкономикалық
тұрақтылық Standard&Poor`s және Fitch агенттіктері егемен рейтингтерді
тиісінше ВВВ+ және ВВВ деңгейіне дейін жақсартуға мүмкіндік берді.
Беларусьтің, Қазақстанның және Ресейдің Кеден одағы (бұдан әрі - КО)
табысты жұмыс істеуде, Кеден одағының Бірыңғай кеден аумағын қалыптастыру
жұмысы аяқталып, 70 халықаралық келісімді қамтитын Кеден одағының шарттық-
құқықтық базасы қалыптастырылды. 2012 жылғы 1 қаңтардан бастап Бірыңғай
экономикалық кеңістіктің халықаралық шарттары пакеті өз күшіне енді – бұл
біздің мемлекеттеріміздің неғұрлым терең интеграциясын білдіреді.
Өткен жылы біз айтарлықтай нәтижелерге қол жеткіздік. Сонымен бірге ел
экономикасына әсер етеді мүмкін сыртқы тәуекелдер де бар.
Әлемдік экономикада қазіргі уақытта ЕО және АҚШ экономикаларында
рецессияға және 2012 жылдың өзінде Қытайда өсу қарқынының күрт төмендеуіне
алып келетін құлдырау үрдісі сақталып отыр.
Халықаралық ұйымдар әлемдік экономиканың дамуы жөніндегі болжамын
төмендеу жағына қарай қайта қарады. Халықаралық валюталық қор (бұдан әрі –
ХВҚ) әлемдік экономиканың 2012 жылға арналған өсу болжамын 3,3%-ға дейін
төмендетті, ал бұдан бұрын 4 % өсімі болжанған болатын, Дүниежүзілік Банк
2,5 %-ға дейін төмендетті. Fitch Ratings агенттігі 2012 жылға арналған
еуроаймақтың ЖІӨ өсу болжамын қазандағы 0,8 % болжаммен салыстырғанда 0,4 %-
ға төмендетті.
Бұл жағдайларда 2012 жылы экономикалық саясаттың негізгі бағыттары
мыналар болады:
1) макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету және жоспарланған
деңгейде экономикалық өсудің тұрақтылығын қамтамасыз ету;
2) адами капиталдың бәсекеге қабілеттілігін арттыру және әлеуметтік
міндеттемелерді орындау;
3) өңірлік саясатты одан әрі дамыту;
4) бірыңғай экономикалық кеңістік шеңберінде интеграциялық процестерді
жалғастыру;
5) мемлекеттік басқару жүйесін жаңғырту.
Макроэкономикалық тұрақтылық үйлестірілген ақша-кредит және салық-
бюджет саясатының және инфляцияның деңгейін жоспарлы 6-8 % дәлізде ұстау
есебінен қамтамасыз етіледі.
Салық-бюджет саясаты әзірленген мемлекеттік саясат шараларын тиімді
іске асыруға және экономиканың теңгерімді өсуі қамтамасыз етуге
бағытталатын болады.
Тұрақсыздықтың ішкі факторларының экономикаға кері әсерін төмендету
мақсатында контрциклды бюджет саясаты жүргізілетін болады. Экономикалық
серпіліс кезеңінде экономиканың қызып кетуіне жол бермеу үшін бюджет
шығыстарының өсімі тежелетін болады. Экономикалық құлдырау кезеңінде ішкі
сұранысты қолдау үшін шығыстар ұлғайтылатын болады.
Тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін үдемелі индустрияландыру
және индустриялық-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау арқылы
әртараптандыру жалғастырылатын болады.
Ағымдағы жылы индустриялық-инновациялық жобаларды іске асыру басталады,
оның ішінде Жезқазған-Бейнеу және Арқалық-Шұбаркөл теміржол желілері,
Атырау МӨЗ-де мұнайды тереңнен өңдеу кешені, құбыр жүйелері елорданы қоса
алғанда, елдің орталық өңірлерін газдандыруды қамтамасыз ететін Қарашығанақ
кен орнындағы газ өңдеу зауыты бар.
Ірі жоғары технологиялық индустриялық жобаларды іске асыру және жүйе
құраушы кәсіпорындарды қолдау Өнімділік 2020 және Бәсекеге қабілетті
кәсіпорындарды сауықтыру бағдарламалары шеңберінде қамтамасыз етіледі.
Лицензиялық-рұқсат беру жүйесін және мемлекеттік органдардың бақылау-
қадағалау қызметін жетілдіру арқылы бизнес-ахуалды жақсарту бойынша
жұмыстар жалғасады. Рұқсат беру заңнамасының жаңа принциптері енгізілетін
болады.
Бизнестің жол картасы 2020 бағдарламасында инновацияларды енгізу
үстіндегі ісін жаңа бастаған және жас кәсіпкерлерге мемлекеттік қолдау
көрсетудің жаңа тетіктері көзделетін болады. Аталған тетік шеңберінде 10
млн. теңгеге дейінгі мөлшерде банк кредиттерін беру көзделеді, бұл ретте
80% дейінгі кредит Даму қоры арқылы кепілдендірілетін болады.
Экономиканың әлеуметтік маңызы бар секторына инвестициялауды
ынталандыру мақсатында бюджет және концессия заңнамасына қажетті
өзгерістер енгізу арқылы мемлекеттік-жеке меншік әріптестік тетіктерін
пайдалануды жетілдіру жүзеге асырылатын болады.
Ауыл шаруашылығын дамыту үшін бірыңғай бидай холдингі және аграрлық
өндіріске жеке инвестициялар тәуекелін төмендету үшін қарызды сақтандыру
мен кепілдендірудің нәрменді жүйесі құрылады.
Тауарларды делдалсыз сататын фермерлер мен бөлшек сауда
кәсіпорындарына мемлекеттік қолдау жүйесін құру мақсатында Тұтынушылар
кооперативі туралы және Ауылдық тұтынушылар кооперациясы туралы заңдарға
өзгерістер енгізілетін болады.
Өңірлік даму инфрақұрылымдық және институционалдық шектеулерді
еңсеруге, Қазақстан азаматтарын өздерінің әлеуметтік және экономикалық
құқықтарын іске асыруға тең мүмкіндіктер құруға және адами әлеуетті
дамытуға жәрдем көрсетуге, мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі
басқару жүйесін қалыптастыруға бағытталған.
Кәсіпкерлікті белсенді дамыту және еңбек ресурстарының ұтқырлығын
арттыру арқылы моноқалалар мен қалалық агломерациялардың экономикасын
әртараптандыруға бағытталған осы қалаларды дамытудың жаңа Бағдарламалары
әзірленетін болады.
Әлеуметтік жаңғырту білім беру және денсаулық сақтау жүйесін одан әрі
дамыту, зейнетақы жүйесін жетілдіру арқылы Қазақстанда адами капиталдың
сапалы өсімін жалғастыруға бағытталатын болады. Жұмыспен қамтуды қамтамасыз
ету мақсатында кең ауқымды негізде оқытуға және жұмысқа орналастыруға көмек
көрсетуге, ауылдағы кәсіпкерлікті дамытуға көмек көрсетуге, еңбек
ресурстарының ұтқырлығын арттыруға бағытталған Жұмыспен қамту 2020
бағдарламасы іске қосылады.
Қазақстандықтарды қол жетімді тұрғын үймен қамтамасыз ету мақсатында
Қол жетімді тұрғын үй 2020 бағдарламасы әзірленеді. Қазақстанда жыл сайын
6 миллион шаршы метр ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ИМАНГАЛИЕВА АККЕНЖЕ АСХАТОВНА
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіндегі ақша-несие саясатының даму
жолдары
6М050900 Қаржы мамандығы
Әлеуметтік ғылымдар магистрі
академиялық дәрежесіне ізденуші
диссертациясы
Ғылыми жетекші
э.ғ.к., Айгалин А.А.
_____________
Қазақстан Республикасы
2 Алматы, 2013
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ, МАҢЫЗЫ МЕН
ҚЫЗМЕТТЕРІ
1.1 Ұлттық банктің –ҚР-ның Орталық банкі ретіндегі қалыптасуы және құқықтық
негіздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .9
1.2 Қазақстан Республикасының Ұлттық банктің экономикадағы негiзгi
қызметтерi мен операциялары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .19
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫН
ЖҮРГІЗУДЕГІ ЭКОНОМИКАҒА ТИГІЗЕТІН ӘСЕРІН ТАЛДАУ
2.1. Қазақстан Республикасының экономика жағдайын және даму динамикасын
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.2. Ұлттық Банктің ақша-несие саясатын жүргізудің негізгі көсеткіштерін
экономикалық
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..41
2.3. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатын жүзеге
асырудағы негізгі
бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..49
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатын жүргізудегі
негізгі бағыттар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .62
3.2 Ұлттық ақша-несие саясатының қазіргі таңдағы мәселелері мен болашақтағы
даму
сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..67
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...87
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .89
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 91
Термин сөздердің анықтамасы
Ақша-несие саясаты – бұл айналыстағы ақша массасын, несие көлемін,
сыйақы (мүдделендіру) мөлшерлемесін өзгертуге және жалпы банк жүйесінің
қызметін реттеуге бағытталған шаралар жиынтығы.
Алтын-валюта резерві – ұлттық валюта теңгенің тұрақтылығын қамтамасыз
ету үшін құрылады және пайдаланылады.
Ашық нарықтағы операциялар – бұл Ұлттық банктің айналыстағы ақша
массасының көлемін реттеу мақсатында екінші реттегі нарықта мемлекеттің
бағалы қағаздарын сату және сатып алумен байланысты операциялары.
Банктік Сервис Бюросы (БСБ) –алдыңғы қатарлы технологиялар негізінде
Ұлттық Банктің, екінші деңгейдегі банктер мен басқа ұйымдардың жүйесінде
ақпаратты және бухгалтерлік есепті өңдеу қызметін автоматтандыру болып
табылады.
Қазақстан Ұлттық банкі – бұл бұрынғы қарапайым клиенттерге қызмет
көрсетумен айналысқан, мемлекеттік банктен орталық, эмиссиялық банкке
түрлендірілген банктердің банкі болып табылады.
Қазақстан Республикасының банкаралық есеп айырысу орталығы ҚБЕАО-ның –
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі құрылтайшысы және уәкілетті органы
болып табылады.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Резервтік Орталығы Q-BRO
АҚ (бұдан әрі - Қоғам) – Қоғамның жарғысымен Қоғам қызметінің негізгі
мақсаты Қазақстан Республикасы Ұлттық Банктің Резервтік орталығының үйін
салуға бағытталған іс-шараларды жүзеге асыру болып табылады деп көзделген.
Инфляциялық таргеттеу – орталық банктің инфляцияның сандық бағдарына
қол жеткізу мақсатында ақша-несие саясатының құралдарын қолдануын
білдіреді.
РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемелері – жылдық
пайыздық мөлшерлемелер, ішкі қаржы нарығының жағдайына байланысты
белгіленеді және мемлекеттік бағалы қағаздармен операциялар жүргізуде
қолданылады.
Салық-бюджет саясаты - әзірленген мемлекеттік саясат шараларын тиімді
іске асыруға және экономиканың теңгерімді өсуі қамтамасыз етуге
бағытталатын
СВОП (ағылшынның swaр – айырбас) – ұлттық валютаны шетелдік
валютаға белгілі бір мерзімнен кейін қайта айырбастауға міндеттеніп,
айырбастау операциясы.
Нетто (итал. nettoтаза) – тауардың буып-түюсіз салмағы (таза
салмағы); тауардың белгілі бір шегерімді шегеріп тастағаннан кейінгі бағасы
(таза баға); шығасыны‚ шығысты‚ аударымдарды‚ т.б. алып тастағаннан кейінгі
табыс сомасы немесе мөлшері‚ мысалы‚ таза (нетто) ұлттық өнім‚ таза табыс.
Брутто (итал. brutto — кірлі) - тауардың буылғандағы массасы; шығысы
шегерілмеген жалпы табыс. Неттонынң антиподы, артық тазаланбаған бiрдеңенi
бiлдiредi (ораушысы бар тауардың салмағы).
Диссертацияда қолданған стандарттарға сілтеме
1. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Ережесі мен құрылымын бекіту
туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 31 желтоқсандағы
№1271 Жарлығына және Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Директорлар
Кеңесінің 2004 жылғы 18 ақпандағы № 39 қаулысы.
2. Кассалық операция және құндылықтарды сақтау орталығы (бұдан әрі -
Орталық) Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Директорлар кеңесінің 1999
жылғы 20 тамыздағы қаулысының шешімімен құрылған.
3. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық есеп
Айырысуорталығы РМК (бұдан әрі ҚБЕ АО) ҚазақстанРеспубликасының банк ж үйесін
реформалау бағдарламасына сәйкес Қ Р-ның Ұлттық Банкі Басқармасы
1995 жылғы 30 желтоқсандағы №252 қ аулысының шешімімен құрылды.
4. "Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банктік сервис бюросы" РМК
(бұдан әрі – БСБ) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының
шешімімен 1995 жылғы 30 желтоқсандағы № 252 қаулысы негізінде құрылған.
5. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Резервтік Орталығы Q-BRO
АҚ (бұдан әрі - Қоғам) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Басқармасының 2007 жылғы 30 сәуірдегі № 51 қаулысымен құрылған.
Қысқартылған сөздер тізімі
АВР – Алтын-валюта резервтері
АҚ – Акционерлік қоғам
АТҚАЖ - ақпарат тасымалдаудың қаржылық автоматтандырылған жүйесі
БААЖ – банкаралық ақша аудару жүйесі
БСБ – Банктік сервис бюросы
БХАЖ – банк хабарларымен алмасу жүйесі
БЭК – Бірыңғай экономикалық кеңістік
ДСҰ – Дүниежүзілік сауда ұйымы
ЕҚТҚ – Еуропалық қаржылық тұрақтылық қорын
ЕОБ – Еуропа Орталық Банкі
ЖЖМ – Жанар-жағар май материалдары
ЖЗҚ – Жинақтаушы зейнетақы қоры
ЖІӨ – Жалпы ішкі өнім
КО – Кеден одағы
ҚБЕАО – Қазақстан банкаралық есеп Айырысу орталығы
ҚҚК – Қаржылық қадағалау комитеті (18 мамыр 2011 жыл)
ҚҰБ - Қазақстан Ұлттық банкі
ҚҰБ ҰИК АҚ - Қазақстан Ұлттық Банкінің Ұлттық инвестициялық
корпорациясы акционерлік қоғамы
ТТ – Трансмиссиялық тетік
ФРЖ – Федералдық резервтік жүйесі
ХВҚ – Халықаралық валюталық қор
АНС - ақша - несие саясаты
млн – миллион
долл – АҚШ доллары
ЕҚДБ - Европа қайта құру және даму банкі
АДБ - Азия даму банкі
МЖЗҚ – Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі біздің экономиканың 80 жылдардың соңы мен 90
жылдардың басы, дағдарыстық жағдайда болды. Әсіресе КСРО- ның ыдырауы және
Қазақстанның әлемдік экономикаға бірден бір мүшесі болып енуі, халық
шаруашылығын нақты басқарудың басты мақсаты болып табылды. Нарықтық
экономика жағдайында, бұл ақша несие саясаты арқылы іске асады.
Ақшаның және несиелік қатынастардың проблемалары экономиканың өтпелі
кезеңінде актуалды болып келеді. Бұл әлеуметтік экономиканың және саяси
қоғамдық қайта құрылулармен байланысты. Әлеуметтік экономиканың
қатынастарының трансформациялануы, соңғы жылдары Қазақстанда байқалған.
Ақша несие саясаты реттеудің және ақша несие саясатының жаңа
ұйымдастырушылық аспектілерді оқып білуіне қажеттілік туғызды.
Қазақстан Республикасының Үкіметі (бұдан әрі – Үкімет) мен Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкінің (бұдан әрі – Ұлттық Банк) 2011 жылы
үйлестірілген макроэкономикалық және ақша-кредит саясатын жүргізуінің
нәтижесінде елде макроэкономикалық, қаржылық және әлеуметтік тұрақтылық
қамтамасыз етілді.
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының Президентіне бағынышты, бірақ өз
қызметін жүзеге асыруда оған заңнамада берілген өкілеттіктер шегінде
тәуелсіз.
Ұлттық Банк өз қызметін Қазақстан Республикасының Үкіметімен
үйлестіреді, өзінің қызметінде Үкіметтің экономикалық саясатын ескеріп
отырады және егер өзінің негізгі функцияларын орындауға және ақша-кредит
саясатын жүзеге асыруға қайшы келмейтін болса, оны іске асыруға
жәрдемдеседі.
Ұлттық Банк сатылап бағыну схемасы бар біртұтас орталықтандырылған
құрылымнан тұрады. Ұлттық Банктің жоғары органы Басқарма, ал жедел басқару
органы Директорлар кеңесі болып табылады.
Қазіргі кездегі экономистер ақша несие саясатын демократиялық қоғамға
қажетті, ұлттық экономиканы мемлекеттік реттеудегі ең қолданбалы құралы
екенің айтады.
Жоғарғы қорытынды мақсаты:
- бағаның тұрақтылығын қамтамасыз ету;
- толық жұмыспен қамсыздандыру;
- ЖҰӨ нақты көлемін ұлғайту.
Бүгінгі біздің өмірімізге және бүгінгі күнгі Қазақстанға ақша несие
саясатын оқып білу актуалды және қажетті. Қазақстанның ақша несие саясаты
американдық, ағылшындық немесе басқа сол сияқты экономикасы дамыған елдерде
жүргізілетін монетарлық саясаттай бола алмайды. Яғни бұл мәселе әлі де ұзақ
зерттеуді қажет етеді. Ақша несие саясаты теориясы толық зерттелген, бірақ
Қазақстанды экономикаға енгізілу процессінің зерттелуі әлі жалғасуда.
Ұлттық Банктің негізгі мақсаты Қазақстан Республикасында баға
тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады. Негізгі мақсатын іске асыру
үшін Ұлттық Банкке мынадай міндеттер жүктеледі:
– мемлекеттің ақша-кредит саясатын әзірлеу және жүргізу;
– төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
– валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүзеге асыру;
– қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету және қаржы нарығын және
қаржы ұйымдарын одан әрі дамыту, сондай-ақ тұтастай алғанда қаржы
жүйесіне деген сенімге қолдау көрсету;
– қаржы қызметтерін тұтынушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін
тиісті деңгейде қорғауды қамтамасыз ету.
Мәселенің өңделу дәрежесі. Жұмысымның негізгі мәлімет көзі болып: ҚР
заңы, ҚРҰБ Басқару қойылымы, қазақстандық және шет ел авторларының
еңбектері, уақыт аралық басылымдар мен семинар материалдары.
Зерттеу пәні Қазақстан Республикасынынң Ұлттық Банкі қызметінің және
ақша –несие саясаты ерекшеліктерінің қолданыста көрінуі.
Менің жұмысымның зерттеу объектісі болып, ақша несие саясатының
Қазақстанда құрылу мен өткізу процессі.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: Жұмыста қазақстандық
және шетелдік ғалымдардың еңбектері қолданылған, сонымен қатар, Қазақстан
экономикасында Ұлттық Банк қызметінің әлемдік тәжірибеде халықаралық
деңгейдегі іс-әрекетіне әсері анықталған.
Жалпы диссертациялық жұмыста жүйелік талдау әдістері, жіктеулер,
кескіндемелер, экономикалық математикалық модельдеу және т.б. талдаулар
түрлері қолданылған.
Диссертациялық зерттеудің ғылыми жаңалығы. Қазақстанда қаржы
нарығындағы банк секторының Ұлттық Банк қызметіндегі мәселелерді шешуде
теориялық және тәжірибелік бағыттарына байланысты кешенді өңдеу болып
табылады.
Жұмыстың ғылыми жаңалықтарын анықтайтын негізгі нәтижелері келесідей:
- Қазақстан Республикасында мемлекеттiк ақша-кредит саясатын жүргiзуді
жетілдіру;
- төлем жүйелерінің жұмыс істеуін ұйымдастырып, халықаралық деңгейде
қызметінің экономикалық мәнін талдау нәтижиесі арқылы анықталды;
- Қазақстан Республикасында валюталық реттеудi және валюталық бақылауды
жүзеге асырудағы құқықтық маңыздылығын зерттеу қортындысы жасалды;
- Қаржы жүйесінің тұрақтылығын сақтау мақсатында қаржы нарығының және
қаржы ұйымдарының мониторингін жүргізу, оларды дамыту бағдарламаларын
қолдану ерекшеліктері ұсынылды.
Ғылыми тәжірибелік маңыздылығы. Бүгінгі біздің өмірімізге және бүгінгі
күнгі Қазақстанға ақша несие саясатын оқып білу актуалды және қажетті.
Қазақстанның ақша несие саясаты американдық, ағылшындық немесе басқа сол
сияқты экономикасы дамыған елдерде жүргізілетін монетарлық саясаттай бола
алмайды. Яғни бұл мәселе әлі де ұзақ зерттеуді қажет етеді. Ақша несие
саясаты теориясы толық зерттелген, бірақ Қазақстанды экономикаға енгізілу
процессінің зерттелуі әлі жалғасуда.
Ұлттық Банктің негізгі мақсаты Қазақстан Республикасында баға
тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Апробациялық зерттеудің қорытындысы. Диссертацияның негізгі ережелері
халықаралық және ғылыми-тәжірбиелік конференцияларда арнайы баспаларда
жарияланды.
Зерттеу нәтижесі бойынша мақалалары. Автордың диссертациялық зерттеулер
материалдары 2 баспалық шығарылымнан және жалпы көлемі 0,5 басылым бетінен
тұрады.
Диссертацияның құрылымы мен көлемі. Жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен,
қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Диссертация құрамына 18 сурет, 6 кесте, 4 қосымша кіреді.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ, МАҢЫЗЫ МЕН
ҚЫЗМЕТТЕРІ
1.1 Ұлттық банктің –ҚР-ның Орталық банкі ретіндегі қалыптасуы және
құқықтық негіздері
Қазақстан Республикасының екі деңгейлік банк жүйесі бар. Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі (бұдан әрі - Ұлттық Банк) Қазақстан
Республикасының орталық банкі болып табылады және Қазақстан Республикасы
банк жүйесінің жоғарғы (бірінші) деңгейін білдіреді. Ерекше құқықтық
мәртебесі бар Қазақстанның Даму Банкін қоспағанда, барлық өзге банктер банк
жүйесінің төменгі (екінші) деңгейін білдіреді.
Ұлттық Банк өзінің құзыреті шегінде басқа елдердің орталық банктерімен
және банктерімен қарым-қатынастарда, халықаралық банктерде және өзге қаржы-
кредиттік ұйымдарда Қазақстан Республикасының мүддесін білдіреді.
Ұлттық Банк өзінің міндеттерін орындау кезінде пайда алу мақсатын
басшылыққа алмауы тиіс.
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының Президентіне бағынышты, бірақ өз
қызметін жүзеге асыруда оған заңнамада берілген өкілеттіктер шегінде
тәуелсіз.
Ұлттық Банк өз қызметін Қазақстан Республикасының Үкіметімен
үйлестіреді, өзінің қызметінде Үкіметтің экономикалық саясатын ескеріп
отырады және егер өзінің негізгі функцияларын орындауға және ақша-кредит
саясатын жүзеге асыруға қайшы келмейтін болса, оны іске асыруға
жәрдемдеседі.
Ұлттық Банк сатылап бағыну схемасы бар біртұтас орталықтандырылған
құрылымнан тұрады. Ұлттық Банктің жоғары органы Басқарма, ал жедел басқару
органы Директорлар кеңесі болып табылады.
Ұлттық Банктің негізгі мақсаты Қазақстан Республикасында баға
тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады. Негізгі мақсатын іске асыру
үшін Ұлттық Банкке мынадай міндеттер жүктеледі:
– мемлекеттің ақша-кредит саясатын әзірлеу және жүргізу;
– төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
– валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүзеге асыру;
– қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету және қаржы нарығын және
қаржы ұйымдарын одан әрі дамыту, сондай-ақ тұтастай алғанда
қаржы жүйесіне деген сенімге қолдау көрсету;
– қаржы қызметтерін тұтынушылардың құқықтары мен заңды
мүдделерін тиісті деңгейде қорғауды қамтамасыз ету.
– Ұлттық Банк өзiне жүктелген мiндеттерге сәйкес мынадай
негiзгi функцияларды орындайды:
– Қазақстан Республикасында мемлекеттiк ақша-кредит саясатын
жүргiзедi;
– Қазақстан Республикасының аумағында банкноталар мен
монеталардың эмиссиясын жүзеге асырады;
– банктердiң банкі функциясын жүзеге асырады;
– Қазақстан Республикасының Yкiметі және келісімдері бойынша
басқа да мемлекеттiк органдар үшін банк, қаржы жөнiндегi
кеңесшi және Үкіметтің агенті функцияларын жүзеге асырады;
– төлем жүйелерінің жұмыс істеуін ұйымдастырады;
– Қазақстан Республикасында валюталық реттеудi және валюталық
бақылауды жүзеге асырады;
– Ұлттық Банктің алтынвалюта активтерiн басқарады;
– қаржы нарығының және қаржы ұйымдарының, сондай-ақ өз құзыреті
шегінде өзге де тұлғалардың қызметін реттеу;
– қаржы нарығының, қаржы ұйымдарының және құзыреті шегінде өзге
де тұлғалардың қызметiн, оның ішінде олардың қызметінің
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтік құқықтық актілеріне
сәйкестігін тексеру және байқау жөнінде бақылау мен
қадағалауды жүзеге асыру;
– қаржы жүйесінің тұрақтылығын сақтау мақсатында қаржы
нарығының және қаржы ұйымдарының мониторингін жүргізу;
– қаржы ұйымдары қызметінің стандарттарын белгілеу, қаржы
ұйымдарын корпоративтік басқаруды жақсарту үшін ынталандыру
жасау;
– Алматы қаласындағы өңірлік қаржы орталығының (бұдан әрі –
қаржы орталығы) қызметін реттеу және дамыту;
– Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлік баcқаруды
жүзеге асырады.
Ұлттық Банктің құрылымына мыналар кіреді:
– 19 департаменттен (1 департамент Астана қаласында), 6 дербес
басқармадан тұратын орталық аппарат;
– 16 аумақтық филиал және Алматы қаласындағы бір филиал -
Кассалық операциялар және құндылықтарды сақтау орталығы
– Ұлттық Банктің Ресей Федерациясындағы өкілдігі
– 2 ведомство:
– Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қаржы нарығын және
қаржы ұйымдарын бақылау мен қадағалау комитеті
– Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Алматы қаласындағы
өңірлік қаржы орталығын дамыту комитеті
4 есеп беретін ұйым:
– Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық
есеп айырысу орталығы шаруашылық жүргізу құқығы бар
республикалық мемлекеттік кәсіпорны;
– Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банктік сервис
бюросы шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық
мемлекеттік кәсіпорны;
– Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан теңге
сарайы шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық
мемлекеттік кәсіпорны;
– Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы
шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік
кәсіпорны.
Ұлттық Банк:
– Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры;
– Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Q-BRO Резервтік
Орталығы;
– Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қызметін қамтамасыз
ету орталығы;
– Бағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісі;
– Проблемалық кредиттер қоры ;
– Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Ұлттық инвестициялық
корпорациясы ;
– Мемлекеттік кредиттік бюро
– акционерлік қоғамдарының құрылтайшысы мен акционерi болып
табылады.
– Ұлттық Банк "МЖЗҚ" жинақтаушы зейнетақы қоры" акционерлік
қоғамының жалғыз акционерi болып табылады.
– Кассалық операция және құндылықтарды сақтау орталығы (бұдан
әрі - Орталық) Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Директорлар
кеңесінің 1999 жылғы 20 тамыздағы қаулысының шешімімен
құрылған. Оның құрамына бұрынғы Мемлекеттік қазына қоймасы
және Ұлттық Банктің Бас Алматы филиалының қолма-қол ақшамен
жұмыс жүргізетін бірқатар бөлімшелері кірді.[1]
– Қазіргі кезде Орталық шетел валютаның түпнұсқалылығын және
төлемге қабілеттілігін, сондай-ақ тозу дәрежесін анықтау
жөніндегі уәкілетті филиал болып табылады.
– Сондай-ақ Орталық жеке негіздемелер бойынша мемлекеттің
меншігіне айналдырылған (айналдыруға жататын) қымбат
металдармен, асыл тастармен және олардан жасалған бұйымдармен
операциялар жүргізу бойынша уәкілетті орган болып табылады.
– Орталық республиканың облыстық орталықтарына қолма-қол
ақшаны жеткізу және әкету жөніндегі өте маңызды міндеттерді
атқара отырып Ұлттық Банктің аумақтық (облыстық)
филиалдарының резервтік қорларын қолма-қол ақшамен нығайтуды
жүзеге асырады.
– штатында білікті мамандары бар әрі банкноталарды өңдеудің
қазіргі заман талаптарына сай жоғары өнімді жүйелеріне және
бірегей сақтау қоймасына ие бола отырып Орталық:
– қолма-қол ақшаға сапалы өңдеу: қайта санау және сұрыптау,
тозған қолма-қол ақшаны жою және банкнот қалдықтарын брикеттеу
жүргізеді, қолма-қол ақшаның сақталуын қамтамасыз етеді,
кассалық қызмет көрсетеді;
– тазартылған алтынды, қымбат металдарды, асыл тастарды және
олардан жасалған бұйымдарды қабылдау мен сақтаудықамтамасыз
етеді.
– Орталықта тазартылған алтынға, қымбат металдарға, асыл
тастарға және олардан жасалған кез келген түрі мен нысандағы
бұйымдарға, сондай - ақ қымбат металдардың қорытпаларына
сапалық және сандық сынақтарды қамтамасыз ететін химия-
аналитикалық сараптама бөлімі (зертханасы) бар.
– Кассалық операция және құндылықтарды сақтау орталығы жүзеге
асыратын құндылықтарға сынақтар жүргізудің сипаттамасы:
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық есеп
Айырысуорталығы РМК (бұдан әрі ҚБЕ АО) ҚазақстанРеспубликасының банк ж үйесін
реформалау бағдарламасына сәйкес Қ Рның ҰлттықБанкі Басқармасының 1995 жылғы
30 желтоқсандағы №252 қаулысының ш ешімімен құрылды.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі ҚБЕАО-ның құрылтайшысы және
уәкілетті органы болып табылады.
ҚБЕАО төлем жүйесінің операторы болып табылады және төмендегі
қызметтерді көрсетеді:
• банкаралық ақша аудару жүйесі(БААЖ) мен банкаралық клирингте ақша
аударуды жүзеге асырады;
• SWIFT сервистік бюросы арқылы SWIFTжүйесінде пайдаланушылардың жұмысын
ұйымдастырады;
• қаржылық мекемелер үшін VISAжелісіне кіруді қамтамасыз
етедіжәне VISA төлем карточкалары бойынша доместик транзакциялары
клирингінің нәтижелері бойынша түпкілікті есеп айырысуды жүргізеді;
• банк хабарларымен алмасу жүйесі (БХАЖ) және ақпарат тасымалдаудың
қаржылық автоматтандырылған жүйесі (АТҚАЖ) арқылы қаржылық және
басқа ақпараттармен алмасуды жүзеге асырады.
"Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банктік сервис бюросы" РМК
(бұдан әрі – БСБ) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының
шешімімен 1995 жылғы 30 желтоқсандағы № 252 қаулысы негізінде құрылған және
1996 жылғы ақпаннан бастап өз қызметін бастаған. БСБ-ның құрылтайшысы және
уәкілетті органы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі болып табылады. [2]
БСБ қызметінің негізгі мақсаты алдыңғы қатарлы технологиялар негізінде
Ұлттық Банктің, екінші деңгейдегі банктер мен басқа ұйымдардың жүйесінде
ақпаратты және бухгалтерлік есепті өңдеу қызметін автоматтандыру болып
табылады. БСБ Ұлттық Банк пен басқа ұйымдар үшін бағдарламалық қамтамасыз
етуді әзірлейді, автоматтандырылған ақпараттық жүйелерге қызмет көрсетеді,
консультациялық қызмет көрсетеді, бағдарламалық өнімдерді жеткізу және
оқыту бойынша жұмыс жүргізеді.
Қазіргі уақытта Ұлттық Банкте БСБ әзірлеген жиырма автоматтандырылған
ақпараттық шағын жүйелер пайдаланылады. Шағын жүйелер Oracle
және IBM платформаларында әзірленген және пайдаланылады. Банктік сервис
бюросының Ұлттық Банкте ААЖ-не қызмет көрсетудің өңделген технологиясы бар.
БСБ Oracle және IBM компанияларының ресми әріптесі болып табылады және
Қазақстан Республикасының ұйымдарына жүйелік бағдарламалық қамтамасыз етуді
жеткізеді.
БСБ Business Objects компаниясының бағдарламалық өнімдерін сатуды
жүзеге асырады және қызмет көрсетеді.
Банктік сервис бюросында Қазақстан және Ресей оқу орталықтарында білім
алған, Oracle (Oracle Certified Professional) және IBM кәсіпқойларының
сертификаттары бар жоғары білікті мамандардың тұрақты штаты жұмыс істейді.
БСБ-да мынадай салаларда сапа менеджментінің жүйесі әзірленген,
енгізілген және пайдаланылады:
• бағдарламалық өнімдерді әзірлеу;
• бағдарламалық өнімдерге қызмет көрсету.
“Қазақстан сапалау орталығы” сертификаттау жөніндегі органымен 2009
жылғы 23 ақпанда БСБ-ға берілген ҚР СТ ИСО 9001:2000 сапа сертификаты
осының куәсі.
Қазақстан теңге сарайы 1992 жылы тәуелсіз Қазақстанның ұлттық
валютасының металл ақшалары мен мемлекеттік наградаларын жасау бойынша
Ұлттық Банк пен Қазақстан Республикасының Президенті Әкімшілігінің
мемлекеттік тапсырыстарын орындау үшін құрылған.
Өзінің ұйымдасып дамуында кәсіпорын бірнеше сатыдан өтті. 1994 жылы
Теңге сарайы (ол кезде әлі Түсті металл бұйымдар зауыты) Үлбі
металлургиялық зауытының құрамынан бөлініп, дербес заңды тұлға болып қайта
құрылды. 1998 жылғы қараша айында Қазақстан теңге сарайы Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкінің құрамына кірді.
Өзінің шамалы жұмыс кезеңінде кәсіпорын үлкен жолдан өтті, бүгінгі
күні Теңге сарайының өнімі Республика ішінде кеңінен танымал, сондай-ақ
шетелде де жоғары бағаға ие болды.
Аз ғана уақыттың ішінде кәсіпорынның алдына Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкі, Президент Әкімшілігі және басқа да мемлекеттік құрылымдар
қойған міндеттерді бүгін аса тиімді атқаруға мүмкіндік беретін жүйе
қалыптасып, реттелген.
Теңге сарайы дайындау, аспап, гальваника, балқыту, сондай-ақ қысыммен
таңбалау және әрлеу учаскесі сияқты әр түрлі технологиялық учаскелердің
және қосалқы өндіріс пен қоймалардың иесі. Кәсіпорын Германия және
Швейцарияның жетік дамыған фирмалары өндірген өндіргіш қуаты өте жоғары
жабдықтармен қамтамасыз етілген.
Еңбекті мұқият ұйымдастыруды және жұмыскерлердің өте жоғары
біліктілігін қажет ететін бұйымдар кәсіпорынның негізгі өнімі болып
табылады, сондықтан да Теңге сарайы технологиялық тәртібі өте жоғары
деңгейдегі және мемлекеттік қабылдау жағдайында дәлділігі өте жоғары
бұйымдарды жасау бойынша дәстүрге бай кәсіпорын.
Кәсіпорынның негізгі мақсаттары - ұлттық валюта металл ақшасын
(айналымдағы, ескерткіш, коллекциялық) түсті металдардан, алтын мен
күмістен жасау бойынша Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің тапсырыстарын
орындау, сондай-ақ мемлекеттік наградалар жасау бойынша Қазақстан
Республикасының Президенті Әкімшілігінің тапсырыстарын орындау.
Бүгінгі күні Теңге сарайы Қазақстанды сипаттамалары бойынша Еуропа мен
Америкада қолданылатындардан кем емес айырбас металл ақшасымен толығымен
қамтамасыз етеді. Жетекші монета сарайларымен қатар, кәсіпорын алтын мен
күмістен ең жоғары proof сапалы коллекциялық металл ақшасын шығарады,
сонымен қатар, көлемі 100 мм және салмағы 1 кг құрайтын proof сапалы
алтын және күміс ақшалары сияқты бірегей бұйымдарды өндіруі игерілді.
Қазақстандық металл ақшаның әлем стандарттарына сәйкестігін жыл сайын
Базель қаласында (Швейцария) өтетін монета сарайларының ең беделді
көрмесінде сарапшылар қуаттады.
2003 жылдың қаңтар айында "TUV Thuringen e.V." тiркелген
техникалық қадағалау қоғамының "TUV CERT" Германия менеджмент жүйелерiн
сертификаттау органы "Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан
теңге сарайы" РМК-на монеталар, монета дайындамалары мен мемлекеттiк
наградаларды (ордендер мен медальдар) жобалау және шығару саласындағы
сапа менеджментi жүйесiне сәйкестiк сертификатын бердi, тiркеу нөмiрi №
15 100 31576.
Қазақстан теңге сарайы шығаратын мемлекеттік ордендер мен медальдар
зергерлік өнердің шынайы үлгісі болып танылады.
Отандық тауарлар рыногын қайта құрудың мемлекеттік бағдарламасы мен
импортты алмастыру саясатына сәйкес Теңге сарайында қосалқы өндірістер
жоспарлы түрде дамуда. Мысалы, асханалық күміс аспаптарды, әскери
фурнитура, омырауға тағатын белгілерді, күміс электр түйістеушілерін,
өкілдік кәдесыйлар, таңба, мөрлерді өндіру.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің баспа фабрикасын құру туралы
Қазақстан Республикасы Президентінің 1992 жылғы 19 мамырдағы Жарлығына
сәйкес Салынып жатқан кәсіпорындар дирекциясы құрылды, бұл кейін Өндірістік
кәсіпорындар дирекциясы болып қайта ұйымдастырылды.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Басқармасы 1995 жылғы 18 мамырда
Өндірістік кәсіпорындар дирекциясын Банкнот фабрикасы және Бағалы қағаздар
фабрикасы етіп қайта құру туралы қаулы қабылдады. 1997 жылы Банкнот
фабрикасына Бағалы қағаздар фабрикасы цех ретінде қосылды.
1998 жылдың 17 шілдесінен бастап Банкнот фабрикасы өз мәртебесін
өзгертіп, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің филиалы болып қайта
құрылды. [3]
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Ережесі мен құрылымын бекіту
туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 31 желтоқсандағы
№1271 Жарлығына және Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Директорлар
Кеңесінің 2004 жылғы 18 ақпандағы № 39 қаулысына сәйкес Банкнот фабрикасы
2004 жылғы 1 сәуірден бастап өз қызметін шаруашылық жүргізу құқығы бар
республикалық мемлекеттік кәсіпорын ұйымдастырушылық-құқықтық нысанындағы
дербес заңды тұлға ретінде жүргізіп келеді. [4]
Осылайша, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы
РМК ұйымдастырушылық-құқықтық нысанының өзгеруі ескеріле отырып 12 жыл
бойына қорғалған баспа-бланктік өнімдерді дайындайтын қызметпен айналысып
келеді.
Aguarius Earthmaker компаниясының бұрынғы кеңестік кеңістіктегі
кәсіпорындар қызметіне үнемі жүргізіп отыратын талдауының нәтижесі бойынша
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы РМК 2003 жылы
Сапа көшбасшысы номинациясы бойынша Earthmaker сыйлығымен марапатталды.
2004 жылғы 16-18 қыркүйекте Женева қаласында өткізілген Бизнестегі
жоғары сапа төртінші Халықаралық Форумында Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкінің Банкнот фабрикасы РМК Мінсіз іскерлік беделі үшін алтын
медалімен марапатталды.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы РМК
қызметінің негізі мақсаты: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
белгілеген көлемде Қазақстан Республикасы ұлттық валютасы банкноталарының,
Ұлттық Банктің құжаттандырылған бағалы қағаздарын және чек кітапшаларын
және жалған ақша жасаудан қорғайтын жоғары технологияны, құпиялылықты,
қатаң есепке алуды талап ететін басқа да баспа өнімдерінің өндірісін
қамтамасыз ету.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы РМК баспа
және өндірістік қызметті жүзеге асырады. Теңдесі жоқ жабдықтар мен
технология, жоғары білікті мамандар халықаралық стандарт талабына жауап
беретін баспа өнімдерін шығаруға кепілдік береді.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы РМК-ның
мынадай баспа өнімдерінің дизайнын жасап, шығаруда мол мүмкіндігі және іс-
тәжірибесі бар: банкноталар, акциялар, вексельдер, лицензиялар,
облигациялар, сертификаттар, паспорт бланкілері мен паспорттық құжаттар,
әскери билеттер, туу, некеге тұру, некені бұзу, қайтыс болуы туралы
куәліктер, мектепті бітіргені туралы аттестаттар, дипломдар, акциздік және
есепке алу-бақылау маркалары, пошта маркалары, әуе жолы, теміржол,
автокөлік және су жолы көліктеріне арналған жол жүру билеттері, жанар-жағар
майға арналған талондар, тауар-ілеспе құжаттары, оның ішінде өзін-өзі
көшіретін қағаздар, компьютерден басуға арналған қағаздар, рулоннан-рулонға
5 бояуға дейін басылатын өнімдер, баркадты (штрихкодты) өнімдер, астары
желімделетін қағазға басылатын өнімдер, жапсырмалар, заттаңбалар, мөрсіз
гофрокартоннан жасалған қораптар және т. б.
Халықтың отандық қаржы жүйесіне сенімін арттыру міндетін іске асыру
және оның жинақталған ақшасын банк жүйесіне тарту мақсатында Қазақстан
Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 1999 жылғы мамырда Қазақстан
қаржыгерлерінің бірінші конгресінде жүйелі шаралар кешенін әзірлеуді және
оны жүзеге асыруды ұсынды, соның бірі Халықтың депозиттерін ұжымдық
сақтандыру жүйесін құру болатын. Ұлттық Банкке екінші деңгейдегі ірі
банктермен бірлесе отырып, қысқа мерзімде осындай жүйені әзірлеуге және
оны іске қосуға тура келді. 1999 жылдың қарашасында Екінші деңгейдегі
банктерде жеке тұлғалардың мерзімді салымдарын міндетті түрде ұжымдық
сақтандыру ережесі енгізілді, 1999 жылғы 15 қарашада “Қазақстанның жеке
тұлғалардың салымдарына кепілдік беру қоры” ЖАҚ құрылды. Қордың
құрылтайшысы Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі болып табылады, ол оның
жарғылық капиталына 1 миллиард теңге берді.
2004 жылғы қарашада Қор Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры
АҚ болып қайта тіркелді.
Қор қызметінің негізгі мақсаты – депозиттерге кепілдік беру жүйесінің
қатысушы-банк мәжбүрлеп таратылған жағдайда салымшылардың мүддесін қорғау.
Осы мақсатқа сәйкес Қор мәжбүрлеп таратылатын банктің салымшыларына
кепілдік берілген депозиттер бойынша өтемақы төлейді. [5]
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Резервтік Орталығы Q-BRO
АҚ (бұдан әрі - Қоғам) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Басқармасының 2007 жылғы 30 сәуірдегі № 51 қаулысымен құрылған болатын.
Қоғамның жарғысымен Қоғам қызметінің негізгі мақсаты Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банктің Резервтік орталығының үйін салуға бағытталған
іс-шараларды жүзеге асыру болып табылады деп көзделген.
Қоғам қызметінің мәні Қазақстан Республикасы Ұлттық Банктің тапсырмасы
бойынша Резервтік орталықтың құрылысын жобалау алдындағы, жобалау және
салу жұмыстарын ұйымдастыруды жүзеге асыру болып табылады.
МЖЗҚ – Қазақстан Республикасындағы зейнетақы реформасын алғаш жүзеге
асырған қор: алғашқы зейнетақы жарнасын қабылдаған және зейнетақы
қорларының ішінде бірінші болып зейнетақы активтерін дербес басқару
құқығына ие болған еліміздің алғашқы жинақтаушы зейнетақы қоры.
Бүгінде, ГНПФ жинақтаушы зейнетақы қоры акционерлік қоғамы – бұл
жалғыз акционер Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі (100% акциялар)
арқылы мемлекеттің қатысы бар, еліміздің қарқынды дамып келе жатқан қоры.
Клиенттерге бағытталған стратегияның арқасында біз басты нәрсеге қол
жеткіздік – 1,8 миллион салымшылардың тарапынан бізге артылған сенімі.
Салымшыларға зейнеткерлікке жеткен кезде қаржылық еркіндік жағдайын
тудыру үшін, МЖЗҚ сеніп тапсырылған зейнетақы жинақтарын басқарудың
тиімділігі, зейнетақы қызметтерінің қолайлылығы мен сапасы сияқты
қалыптасқан дәстүрлерді сенімді түрде алға тартуда.
МЖЗҚ ЖЗҚ АҚ салымшыларына ұсынылатын қызметтер кешені
- ҚР жинақтаушы зейнетақы жүйесінің барлық мәселелері бойынша тегін
кеңес беру;
- зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарттарды жасасу және жеке
зейнетақы шотын ашу;
- жинақтауларды жеке зейнетақы шотында сақтау, инвестициялау және
дербестендірілген есепке алу;
- жинақталған зейнетақы қаражатын күнделікті есепке алу;
- зейнетақы шотының жағдайы туралы интернет арқылы, Call-центрге өтініш
білдіру арқылы ақпарат алу және жеке электрондық адреске (E-mail) үзінді-
көшірмені алу;
- жинақталған зейнетақы қаражатын есептеу және жинақталған зейнетақы
қаражатының төлемі кезінде салымшының көрсеткен жеке шотына аудару.
МЖЗҚ ЖЗҚ АҚ салымшылары үшін қосымша артықшылықтар
- жазатайым жағдайлардан тегін сақтандыру;
- Дисконт клубы бағдарламасының аясында қор салымшылары МЖЗҚ
- серіктестерінің тауарлары мен қызметтерін жеңілдікпен ала алады;
- кредиттеу мен ипотека алу үшін серіктес банктерден жеңілдетілген
талаптар.
2012 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша негізгі көрсеткіштер:
- Міндетті зейнетақы жарналары бойынша салымшылар саны -
1 810993 адам (ҚР зейнетақы жүйесіне қатысушыларбарлық салымшылар
санынан 22,26%);
- Зейнетақы активтері – 478 336 191 мың тг.;
- Есептелген инвестициялық кіріс 2011 жылдың басынан – 19 162
258 мың тг.;
- Меншікті капитал – 20 292 054 мың тг.
Бірыңғай тіркеушінің негізгі міндеті Қазақстан Республиасының бағалы
қағаздар заңнамасына сәйкес, жүзеге асыруға жататын бағалы қағаздарды
ұстаушылар тізілімінің жүйесін және басқа да әрекеттерді енгізу жөніндегі
қызметтерді іске асыру болып табылады.
Бірыңғай тіркеушінің негізгі қызмет түрлеріне мыналар болып табылады:
• бағалы қағаздарды ұстаушылар тізілімінің жүйесін қалыптастыру,
енгізу және сақтау;
• бағалы қағаздарды ұстаушылар тізілімінің жүйесінде тіркелген
тұлғаға жеке есеп шот ашу;
• тіркелген тұлғаның жеке есеп шоты бойынша бағалы қағаздардың
келісімін тіркеу;
• тіркелген тұлғаның бағалы қағаздар бойынша құқығын растау;
• бағалы қағаздарды ұстаушылар тізілім жүйесін маңызды жағдайда
ұстау;
• уәкілетті органның тіркеген санына екінші нарықтағы бағалы
қағаздардың жүгінуіне жататын бағалы қағаздар санының сәйкестігі
үшін бақылауды жүзеге асыру;
• бағалы қағаздарды ұстаушыларды эмитенттің жалпы жиналысын немесе
эминтенттің эмиссионды бағалы қағаздар бойынша кірістерін төлеуге
қатысты, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасымен
белгіленген жағдайда немесе эмитенттің тапсырмасы бойынша
эмитенттің бағалы қағаздарды шығаруға қатысты ақпараттандыру;
• эмитентке оның сұратуының негізінде бағалы қағаздарды ұстаушылар
тізілімінің жүйесін құрайтын ақпараттарды беру;
• Қазақстан Республикасының заңнама актілеріне сәйкес құқыққа ие
мемлекеттік органдарға Нарық туралы Қазақстан Республикасының
заңның 43-бабының 3-тармағына сәйкес бағалы қағаздарды ұстаушылар
тізілімі жүйесін құрайтын мәліметтерді алуға ақпарат беру;
• Қазақстан Республикасының нарық туралы заңына және басқа заңнама
актілеріне сәйкес қызметтің басқа да түрлері.
Қазақстан Ұлттық Банкінің Ұлттық инвестициялық корпорациясы
акционерлік қоғамы (бұдан әрі – ҚҰБ ҰИК АҚ) әділет органдарында 2012
жылғы 23 маусымда тіркелді. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі ҚҰБ
ҰИК АҚ-ның жалғыз акционері болып табылалды.
ҚҰБ ҰИК АҚ қызметінің негізгі мақсаттары:
• Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен Қазақстан
Республикасы Ұлттық қорының активтерін, Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкінің алтынвалюта активтерін, зейнетақы активтерін және басқа
активтерді сенімгерлік басқару және басқару тиімділігін арттыру
бойынша қызметті жүзеге асыру;
• балама инвестициялар саласындағы әлемдік озық тәжірибені ендіру;
• Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған кез келген
қызметті жүргізуді қоса алғанда, бірақ шектелместен кіріс алу болып
табылады.
ҚҰБ ҰИК АҚ қызметінің негізгі түрлері:
• халықаралық қаржы нарықтарында инвестицияларды жүзеге асыру;
• Қазақстан экономикасының әртүрлі секторлары мен салаларында
мемлекеттік-жеке әріптестіктің өзара іс-әрекетін жүзеге асыру;
• брокерлік және дилерлік қызметті жүзеге асыру;
• уақытша бос ақшаны Қазақстан Республикасының заңнамасында және ҚҰБ
ҰИК АҚ-ның ішкі құжаттарында белгіленген тәртіппен халықаралық қаржы
нарықтарында және Қазақстанның қаржы нарықтарында орналастыру;
• шетелдік институционалдық және Қазақстан инвесторларының қатысуымен
бірлесіп құрылатын компаниялардың құрылымына қатысу және әріптестік;
• екінші деңгейдегі банктердегі, Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкіндегі және шетелдік банктердегі ақшаны банк шоты және банктік
салым шарттарының талаптарымен орналастыру;
• ҚҰБ ҰИК АҚ-ның басқаруындағы активтердің бөлігін ұйымдастыру және
сыртқы сенімгерлік басқаруға беру;
• активтерді сенімгерлік басқаруға байланысты қызметтің өзге түрлері.
Өкілдіктің негізгі міндеттері:
1. Ұлттық Банк құзіретіне кіретін мәселелер бойынша Ресей Федерациясында
Ұлттық Банк мүдделерін білдіру;
2. Қазақстан Республикасының қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және
қадағалау агенттігінің қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және
қадағалау мәселелері бойынша мүдделерін Ресей Федерациясында білдіру;
3. Ұлттық Банк пен Қаржылық Қадағалау Агенттігінің құзіретіне кіретін
мәселелер бойынша Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы
арасындағы қатынастардың дамуына ықпалдасу;
4. Ұлттық Банк пен Қаржылық Қадағалау Агенттігінің Ресей Федерациясында
беделін нығайту;
5. Ұлттық Банктің өкілі ретінде Ресей Федерациясының территориясында
орналасқан мемлекет аралық интеграциялық ведомстволардың жұмысы мен
отырыстарына қатысу;
6. Ресей Федерациясының қаржы институттарымен қатынас орнату және қолдау;
7. Ресей Федерациясының баспасөз ақпарат құралдарымен Ұлттық Банк пен
Қаржылық Қадағалау Комитеті басқармасымен сұхбат ұйымдастыру
мәселелері бойынша өзара әрекеттесу. Сондай-ақ Ұлттық Банк пен
Қаржылық Қадағалау Комитетінің бөлім басқармалары мен мамандарының
ақпарат және сараптамалық мәтіндерін басып шығару;
8. Ресей Федерациясының нормативтік құқықтық актілерімен Ұлттық Банк
пен Қаржылық Қадағалау Комитетінің басқармасы мен бөлімдерін қамтамасыз
ету. [6]
1.2 Қазақстан Республикасының Ұлттық банктің экономикадағы негiзгi
қызметтерi мен операциялары
Қазақстан Республикасының Үкіметі (бұдан әрі – Үкімет) мен Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкінің (бұдан әрі – Ұлттық Банк) 2011 жылы
үйлестірілген макроэкономикалық және ақша-кредит саясатын жүргізуінің
нәтижесінде елде макроэкономикалық, қаржылық және әлеуметтік тұрақтылық
қамтамасыз етілді.
Өткен жылы дамыған елдерде дағдарыстың тереңдеуіне қарамастан,
Қазақстан экономикасы жоғары қарқынмен дамыды. Алдын ала деректер бойынша
нақты Жалпы ішкі өнім (бұдан әрі – ЖІӨ) 2011 жылы 7,5% өсті.
Экономиканың өсіміне ішкі сұраныстың кеңеюі мен жыл бойы экспорттық
өнімдерге қолайлы конъюнктураның сақталуы әсер етті.
Ең көп өсім қарқыны ауыл шаруашылығында – 26,7% , саудада 14,5%,
байланыста – 18,7% белгіленді. Өнеркәсіп өндірісінің өсімі 3,5%, құрылыста
– 2,7 % құрады.
Алдын ала бағалау бойынша еңбек өнiмдiлiгі 2011 жылы 104, 3%-ды
құрады. Экономика салаларындағы өсім ел халқының әл-ауқатының жақсаруымен
қатар жүреді. Халық табысы өсуде және еңбек нарығындағы жағдайдың
жақсарғаны байқалды. Бағалау бойынша 2011 жылы жан басына шаққанда ЖІӨ 11
мың АҚШ долларынан асты. 2011 жылғы нақты ақшалай табыс 7,4%,-ға нақты
жалақы – 7,2%-ға өсті. Жұмыссыздық деңгейі 2011 жылдың соңында 5,4%-ға
дейін төмендеді.
Үкімет пен Ұлттық Банктің бағаны тұрақтандыру бойынша тиімді әрекеті
жылдық инфляция деңгейін жоспарланған 6–8% дәлізде ұстап тұруға мүмкіндік
берді. 2001 жылдың соңында инфляция деңгейі 7,4 % құрады, бұл 2010 жылмен
салыстырғанда 0,4 %төмен.
Елдің қаржылық тұрақтылығы алтын-валюта резерві мен Ұлттық қордағы
елеулі жинақтармен қамтамасыз етіледі. 2011 жылы елдің халықаралық резерві
73 млрд. АҚШ долларын құрады және бір жылда 23,2 %-ға өсті, оның ішінде
шетел валютасындағы Ұлттық қор активтері 41%-дан 43,7 млрд. АҚШ долларына
дейін өсті.
Банк секторының позитивті даму серпіні белгіленді, бұл банктердің
кредиттік белсенділігінің біртіндеп қалпына келуімен қатар болады. 2011
жылғы қыркүйек айының қорытындысы бойынша банк секторының борышы 2007 жылы
45,9 млрд. АҚШ долларынан 16,5 млрд. АҚШ долларына дейін қысқарды.
Мемлекеттік бюджеттің тапшылығы төмендеді және ЖІӨ-ге 2,2%-ды құрады.
2011 жыл ішінде экономикадағы банк кредиттерінің жалпы көлемі 15,7 %-ға
артты, банк жүйесіндегі депозиттер көлемі 14,3 %-ға, оның ішінде тұрғындар
депозиті 24,1 %-ға өсті.
2011 жылы экономикалық белсенділікті арттырудың негізгі факторы
Индустрияландыру картасының жобаларын іске асыру болып табылды. Өткен жылы
1 трлн. теңге сомаға 237 жоба іске қосылып, шамамен алғанда 20 мың жұмыс
орны құрылды.
Кәсіпкерлікті, ең алдымен шағын және орта бизнесті дамыту мақсатында
Бизнестің жол картасы - 2020 бағдарламасы белсенді түрде іске асырылуда.
2010 жылдан бастап бағдарламаның үш бағыты бойынша жалпы сомасы 288,3
млрд.теңге сомаға 930 жоба субсидиялауға мақұлданды.
Бизнеске әкімшілік жүктемені азайту бойынша жүргізілген жұмыс
Қазақстанның Дүниежүзілік Банкі Doing Business рейтингіндегі бизнес
жүргізуге неғұрлым қолайлы жағдай жасалған әлемнің 50 елінің қатарына
кіруіне мүмкіндік берді. [7]
Экономикадағы оң үрдістер, сақталып отырған макроэкономикалық
тұрақтылық Standard&Poor`s және Fitch агенттіктері егемен рейтингтерді
тиісінше ВВВ+ және ВВВ деңгейіне дейін жақсартуға мүмкіндік берді.
Беларусьтің, Қазақстанның және Ресейдің Кеден одағы (бұдан әрі - КО)
табысты жұмыс істеуде, Кеден одағының Бірыңғай кеден аумағын қалыптастыру
жұмысы аяқталып, 70 халықаралық келісімді қамтитын Кеден одағының шарттық-
құқықтық базасы қалыптастырылды. 2012 жылғы 1 қаңтардан бастап Бірыңғай
экономикалық кеңістіктің халықаралық шарттары пакеті өз күшіне енді – бұл
біздің мемлекеттеріміздің неғұрлым терең интеграциясын білдіреді.
Өткен жылы біз айтарлықтай нәтижелерге қол жеткіздік. Сонымен бірге ел
экономикасына әсер етеді мүмкін сыртқы тәуекелдер де бар.
Әлемдік экономикада қазіргі уақытта ЕО және АҚШ экономикаларында
рецессияға және 2012 жылдың өзінде Қытайда өсу қарқынының күрт төмендеуіне
алып келетін құлдырау үрдісі сақталып отыр.
Халықаралық ұйымдар әлемдік экономиканың дамуы жөніндегі болжамын
төмендеу жағына қарай қайта қарады. Халықаралық валюталық қор (бұдан әрі –
ХВҚ) әлемдік экономиканың 2012 жылға арналған өсу болжамын 3,3%-ға дейін
төмендетті, ал бұдан бұрын 4 % өсімі болжанған болатын, Дүниежүзілік Банк
2,5 %-ға дейін төмендетті. Fitch Ratings агенттігі 2012 жылға арналған
еуроаймақтың ЖІӨ өсу болжамын қазандағы 0,8 % болжаммен салыстырғанда 0,4 %-
ға төмендетті.
Бұл жағдайларда 2012 жылы экономикалық саясаттың негізгі бағыттары
мыналар болады:
1) макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету және жоспарланған
деңгейде экономикалық өсудің тұрақтылығын қамтамасыз ету;
2) адами капиталдың бәсекеге қабілеттілігін арттыру және әлеуметтік
міндеттемелерді орындау;
3) өңірлік саясатты одан әрі дамыту;
4) бірыңғай экономикалық кеңістік шеңберінде интеграциялық процестерді
жалғастыру;
5) мемлекеттік басқару жүйесін жаңғырту.
Макроэкономикалық тұрақтылық үйлестірілген ақша-кредит және салық-
бюджет саясатының және инфляцияның деңгейін жоспарлы 6-8 % дәлізде ұстау
есебінен қамтамасыз етіледі.
Салық-бюджет саясаты әзірленген мемлекеттік саясат шараларын тиімді
іске асыруға және экономиканың теңгерімді өсуі қамтамасыз етуге
бағытталатын болады.
Тұрақсыздықтың ішкі факторларының экономикаға кері әсерін төмендету
мақсатында контрциклды бюджет саясаты жүргізілетін болады. Экономикалық
серпіліс кезеңінде экономиканың қызып кетуіне жол бермеу үшін бюджет
шығыстарының өсімі тежелетін болады. Экономикалық құлдырау кезеңінде ішкі
сұранысты қолдау үшін шығыстар ұлғайтылатын болады.
Тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін үдемелі индустрияландыру
және индустриялық-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау арқылы
әртараптандыру жалғастырылатын болады.
Ағымдағы жылы индустриялық-инновациялық жобаларды іске асыру басталады,
оның ішінде Жезқазған-Бейнеу және Арқалық-Шұбаркөл теміржол желілері,
Атырау МӨЗ-де мұнайды тереңнен өңдеу кешені, құбыр жүйелері елорданы қоса
алғанда, елдің орталық өңірлерін газдандыруды қамтамасыз ететін Қарашығанақ
кен орнындағы газ өңдеу зауыты бар.
Ірі жоғары технологиялық индустриялық жобаларды іске асыру және жүйе
құраушы кәсіпорындарды қолдау Өнімділік 2020 және Бәсекеге қабілетті
кәсіпорындарды сауықтыру бағдарламалары шеңберінде қамтамасыз етіледі.
Лицензиялық-рұқсат беру жүйесін және мемлекеттік органдардың бақылау-
қадағалау қызметін жетілдіру арқылы бизнес-ахуалды жақсарту бойынша
жұмыстар жалғасады. Рұқсат беру заңнамасының жаңа принциптері енгізілетін
болады.
Бизнестің жол картасы 2020 бағдарламасында инновацияларды енгізу
үстіндегі ісін жаңа бастаған және жас кәсіпкерлерге мемлекеттік қолдау
көрсетудің жаңа тетіктері көзделетін болады. Аталған тетік шеңберінде 10
млн. теңгеге дейінгі мөлшерде банк кредиттерін беру көзделеді, бұл ретте
80% дейінгі кредит Даму қоры арқылы кепілдендірілетін болады.
Экономиканың әлеуметтік маңызы бар секторына инвестициялауды
ынталандыру мақсатында бюджет және концессия заңнамасына қажетті
өзгерістер енгізу арқылы мемлекеттік-жеке меншік әріптестік тетіктерін
пайдалануды жетілдіру жүзеге асырылатын болады.
Ауыл шаруашылығын дамыту үшін бірыңғай бидай холдингі және аграрлық
өндіріске жеке инвестициялар тәуекелін төмендету үшін қарызды сақтандыру
мен кепілдендірудің нәрменді жүйесі құрылады.
Тауарларды делдалсыз сататын фермерлер мен бөлшек сауда
кәсіпорындарына мемлекеттік қолдау жүйесін құру мақсатында Тұтынушылар
кооперативі туралы және Ауылдық тұтынушылар кооперациясы туралы заңдарға
өзгерістер енгізілетін болады.
Өңірлік даму инфрақұрылымдық және институционалдық шектеулерді
еңсеруге, Қазақстан азаматтарын өздерінің әлеуметтік және экономикалық
құқықтарын іске асыруға тең мүмкіндіктер құруға және адами әлеуетті
дамытуға жәрдем көрсетуге, мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі
басқару жүйесін қалыптастыруға бағытталған.
Кәсіпкерлікті белсенді дамыту және еңбек ресурстарының ұтқырлығын
арттыру арқылы моноқалалар мен қалалық агломерациялардың экономикасын
әртараптандыруға бағытталған осы қалаларды дамытудың жаңа Бағдарламалары
әзірленетін болады.
Әлеуметтік жаңғырту білім беру және денсаулық сақтау жүйесін одан әрі
дамыту, зейнетақы жүйесін жетілдіру арқылы Қазақстанда адами капиталдың
сапалы өсімін жалғастыруға бағытталатын болады. Жұмыспен қамтуды қамтамасыз
ету мақсатында кең ауқымды негізде оқытуға және жұмысқа орналастыруға көмек
көрсетуге, ауылдағы кәсіпкерлікті дамытуға көмек көрсетуге, еңбек
ресурстарының ұтқырлығын арттыруға бағытталған Жұмыспен қамту 2020
бағдарламасы іске қосылады.
Қазақстандықтарды қол жетімді тұрғын үймен қамтамасыз ету мақсатында
Қол жетімді тұрғын үй 2020 бағдарламасы әзірленеді. Қазақстанда жыл сайын
6 миллион шаршы метр ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz