Оқушылардың биоактивті нүктелерінің электрофизиологиялық көрсеткіштеріне персональды компьютерді пайдалануының әсері
КІРІСПЕ 4
1.ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ 8
1.1 Электромагнитті өрістер. экологиялық маңызды мәселе 8
1.2 Электромагнитті өрістердің адам ағзасына әсері. 11
1.3 Аурукулярлы диагностиканың ағза жүйесіндегі
физологиялық жағдайын индикатор ретінде пайдалану 13
1.4 Жас өспірімдердің жасқа сай ерекшеліктері. 14
1.5 Электромагнитті өрістер жәе сәулелену 17
1.6 Компьютердің оқушы балаларының жан.дүниесіне әсері. 19
1.7 Терінің биологиялық активті нүктелері 20
1.8 Терінің электр тоғына жауап беруі. 24
2. ЗЕРТТЕУ ОБЬЕКТІЛЕРІ МЕН ТӘСІЛДЕРІ. 27
2.1 Зерттеу обьектісі
2.2 Зерттеу тәсілдері 29
3.ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛДАУ. 31
ҚОРЫТЫНДЫ 37
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ. 38
1.ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ 8
1.1 Электромагнитті өрістер. экологиялық маңызды мәселе 8
1.2 Электромагнитті өрістердің адам ағзасына әсері. 11
1.3 Аурукулярлы диагностиканың ағза жүйесіндегі
физологиялық жағдайын индикатор ретінде пайдалану 13
1.4 Жас өспірімдердің жасқа сай ерекшеліктері. 14
1.5 Электромагнитті өрістер жәе сәулелену 17
1.6 Компьютердің оқушы балаларының жан.дүниесіне әсері. 19
1.7 Терінің биологиялық активті нүктелері 20
1.8 Терінің электр тоғына жауап беруі. 24
2. ЗЕРТТЕУ ОБЬЕКТІЛЕРІ МЕН ТӘСІЛДЕРІ. 27
2.1 Зерттеу обьектісі
2.2 Зерттеу тәсілдері 29
3.ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛДАУ. 31
ҚОРЫТЫНДЫ 37
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ. 38
Кәзіргі таңда адамзат қызметінің қай саласын алып қарасақ та, ақпараттық технологиялар кеңінен еніп, қолданыс табуда. Бұл дауасыз факт. Компьютерлердің кең өріс алуы-актуальды және де маңызды мәселелердің біріне айналып отыр. Әрбір жаңалық әдеттегідей жаңа проблемалар туғызады. Сондай проблемалардың бірегейі-компьютердің адам денсаулығына, әсіресе бала денсаулығына әсері өте жоғары.
Жаңа ақпараттық технологиялардың дамуы және олардың соңғы жылдары Қазақстанда таралуы жас ұрпақтың денсаулығына, ақыл-ойының жетілуіне өзінің кері әсерін тигізбей қойған жоқ. Кәзіргі мектеп оқушылары компьютердің алдында көп уақыт өткізеді. Сабаққа дайындалу барысында әртүрлі мәлімет іздейді, интернет мүмкіндіктерін пайдалана отырып құрбыларымен тілдесіп-көріседі, хат жазысады, одан қалған уақытта компьютерлік ойын ойнайды, музыка тыңдайды т.с.с. Ұзақ уақыт компьютердің мониторына телміріп отырған балалардың қызығып кететіндері соншалықты, олар демалуды да ұмытып кетеді. Тек компьютерді өшірген кезде ғана олар омыртқалары мен бұлшық еттерінің талып ауырғанын, көздерінің ашығанын, бастарының айналғанын сезінеді.
Компьютермен жұмыс істеген адам бірқатар негативті факторларға кезігеді. Олар: электромагниттік кеңістік( бірнеше радиожиілік диапазон), инфрақызыл және иондық сәулелер, шу мен діріл(вибрация), статикалық электр тогы. Осы факторлардың адам терісіндегі биологиялық активті нүктелердің элетрөткізгіштігіне әсері барлығы, сонымен қатар жасөспірімдердің ағзасындағы мүшелердің өзгерістерге ұшырайтындары кейбір әдебиет көздерінен көруге болады.
Америка Құрама Штатының Ұлттық ғылыми академиясының мәліметтеріне сәйкес [1], Австралия мен Германия ғалымдарының және бірқатар халықаралық ғылыми орталықтарының зерттеу жұмыстарының нәтижелері бойынша келесі аурулардың компьютермен жұмыс істегеннен пайда болуын айқын байланыстырады:
¬ -астенопия(көздің тез арада талуы),
-арқа мен мойынның ауруы,
-білек синдромы(білектің ортанғы нервінің зақымдануы),
-стенокардия мен әртүрлі стресстік жағдайлар,
-бас аурулары,
- ықыластылықтың төмендеуі, ұйқының бұзылуы т.б.
Бұлар адамның жұмысқа қабілеттілігін төмендетіп, денсаулығына кері әсер етеді. Дегенмен кәзіргі адамзат өркениетінің дамуы компьютерлік технологиялармен тығыз байланыста жүріп жатыр. Сондықтан кәзіргі уақытта компьютер адамдардың, соның ішінде жас буын мектеп оқушыларының, күнделікті серігіне айналған
Жаңа ақпараттық технологиялардың дамуы және олардың соңғы жылдары Қазақстанда таралуы жас ұрпақтың денсаулығына, ақыл-ойының жетілуіне өзінің кері әсерін тигізбей қойған жоқ. Кәзіргі мектеп оқушылары компьютердің алдында көп уақыт өткізеді. Сабаққа дайындалу барысында әртүрлі мәлімет іздейді, интернет мүмкіндіктерін пайдалана отырып құрбыларымен тілдесіп-көріседі, хат жазысады, одан қалған уақытта компьютерлік ойын ойнайды, музыка тыңдайды т.с.с. Ұзақ уақыт компьютердің мониторына телміріп отырған балалардың қызығып кететіндері соншалықты, олар демалуды да ұмытып кетеді. Тек компьютерді өшірген кезде ғана олар омыртқалары мен бұлшық еттерінің талып ауырғанын, көздерінің ашығанын, бастарының айналғанын сезінеді.
Компьютермен жұмыс істеген адам бірқатар негативті факторларға кезігеді. Олар: электромагниттік кеңістік( бірнеше радиожиілік диапазон), инфрақызыл және иондық сәулелер, шу мен діріл(вибрация), статикалық электр тогы. Осы факторлардың адам терісіндегі биологиялық активті нүктелердің элетрөткізгіштігіне әсері барлығы, сонымен қатар жасөспірімдердің ағзасындағы мүшелердің өзгерістерге ұшырайтындары кейбір әдебиет көздерінен көруге болады.
Америка Құрама Штатының Ұлттық ғылыми академиясының мәліметтеріне сәйкес [1], Австралия мен Германия ғалымдарының және бірқатар халықаралық ғылыми орталықтарының зерттеу жұмыстарының нәтижелері бойынша келесі аурулардың компьютермен жұмыс істегеннен пайда болуын айқын байланыстырады:
¬ -астенопия(көздің тез арада талуы),
-арқа мен мойынның ауруы,
-білек синдромы(білектің ортанғы нервінің зақымдануы),
-стенокардия мен әртүрлі стресстік жағдайлар,
-бас аурулары,
- ықыластылықтың төмендеуі, ұйқының бұзылуы т.б.
Бұлар адамның жұмысқа қабілеттілігін төмендетіп, денсаулығына кері әсер етеді. Дегенмен кәзіргі адамзат өркениетінің дамуы компьютерлік технологиялармен тығыз байланыста жүріп жатыр. Сондықтан кәзіргі уақытта компьютер адамдардың, соның ішінде жас буын мектеп оқушыларының, күнделікті серігіне айналған
1. Антон Платов. Дети, Сеть и родители. // Мир компьютеров. - № 3. – 2004.- 150 с.
2. Разумова Т. Компьютерный яд. // Наука и жизнь. – № 6. – 2002.
3. Билич Г.Л., Назарова Л.В. Основы валеологии. – СПб.: МСМХС, 1998.
4. Попов С.В. Валеология в школе и дома. – СПб.: Союз, 1997.
5. Энциклопедия для детей. Т. 22. Информатика / Глав. ред. Е. Хлебалина; вед. Науч. ред. А. Леонов. – М.: Аванта+, 2005. – 624 с.: ил.
6. Катя Ром. Что делать, если вы засиделись за компьютером? // Мой друг компьютер, №10, 2007, с. 35.
7. Кателл Дж.П. Разворот супертанкера: трансформация процесса обучения через использование ИКТ // Информатика и образование, №8, 2007, с. 93.
8. Шлимович Б. Компьютеры и дети. // Наука и жизнь. - № 11. – 1998.
9. Акшалова Л.М. Изучение показателей электропроводности корпор-альных биоактивных точек кожи у разных возрастных групп людей //Актуальные вопросы современной биологии и биотехнологии: 59 республик. науч. конф. молодых ученых и студентов. – Алматы, 2005. - С. 138 - 139.
10. Подшибякин А.К. Значение активных точек кожи для эксперимента и клиники: автореф. дис. ... д-ра мед. наук. – Киев, 1960. - С. 31 - 45.
11. Ақшалова Л.М. Жылдың әр мезгіліндегі адам терісіндегі корпоральдық биоактивтік нүктелердің электрөткізгіштік көрсеткіштері //Актуальные вопросы современной биологии и биотехнологии: 58 науч. конф. молодых ученых и студентов. - Алматы, 2004. - С. 132 - 133.
12. Накатани Е. Основы учения Риодораку. - Осака, 1966. - С. 196 - 198.
13. Селезнев А.Т. Использование энергетического показателя в качестве информативного электрического параметра кожного покрова. – Воронеж, 1996.– С. 8 - 10. - Деп. в ВИНИТИ 16.04.96, № 235.
14. Ахмеров Н.У. Механизмы лечебных эффектов восточной акупунктуры. – Казань: Изд-во Казанского университета, 1991. – С. 304 - 309.
15. Мохадо С.М. Рефлекторная диагностика и терапия угражающего прерывания беременности: автореф. дис. ... канд. мед. наук. - Волгоград, 1983. – С. 26 - 35.
16. Plummer J.P. Anatomical findings at acupuncture loci //Am. J. clin. Med. - 1980. - Vol. 8, № 1-2. – P. 170 - 180.
17. Niboyet J. Istoloqia dei punti cinesi in microscopio electronica implicazioni neurofisioloqishe //Riv. Ital. aqopunt. - 1982. - Vol. 15, № 44. – P. 15 - 24.
18. Богданов Н.Н., Илюхин В.А., Пожинский А.М., Хон Ю.В. Физиологическая характеристика биологически активных точек //Физиология человека. - 1979. - Т. 5, № 1. - С. 185 - 188.
19. Дуринян Р.А. Атлас аурикулярной рефлексотерапии. – Ташкент: Медицина, 1982. – С. 64.
20. Тальфельд Г.О., Якименко Н.И. Электрокожное сопротивление в развитии реакции первичного ответа при адаптации к природной гипоксии //В сб.: Методы рефлексотерапии и оценки функциональных состояний. - Тверь: ГК РСФСР ДНиВШ, 1990. - С. 39 - 42.
21. Табеева Д.М. Руководство по иглорефлексотерапии. - М.: Медицина, 2001. - С. 315-407.
22. Овечкин А.М. Хронобиологические вопросы чжень-цзю терапии. –М.: РБА, 1996. – Ч. 1. - С. 6 - 21.
23. Тулеуханов С.Т., Ившина С.Ю., Гумарова Л.Ж. О биологически активных точках (БАТ) кожного покрова человека и животных //Вестник КазГУ. Сер.биол. - 1995. - Вып. 2. - С. 180 - 193.
24. Мустафин А.М. Связь между биологически активными точками и психологическими функциями //Бюлл. экспер. биол. и мед. - 1993. - №7. – С. 100 - 102.
25. Енин Л.Д., Бабичев Н.В. Структурно - функциональная характеристика кожного покрова животных //Лек. Моск. гос. акад. вет. медицины и биотехнологии им. К.И. Скрябина. - М., 1994. - С. 36.
26. Гаваа Лувсан. Очерки методов восточной рефлексотерапии. - 3-е изд. - Новосибирск: Наука, Сиб.отд-е, 1991. – С. 432.
27. Аллик Т.А. О механизме связи электропроводности точек акупунктуры ушной раковины с энергетическим обменом ткани //В сб.: Теория и практика рефлексотерапии. - Саратов: СГУ, 1981. - С. 37 - 41.
28. Лхагва Л. Суточный ритм температуры тела человека при клиностатической гипокинезии //Проблемы космической биологии. - М.: Наука, 1989. - Т. 64. - С. 76 - 82.
29. Гумарова Л.Ж. Суточная динамика температуры некоторых аурикулярных биоактивных точек кожи кролика в норме и при стрессе //Вестник КазГУ. Серия биол. - 2000. - № 2 (10). - С. 110 - 116.
30. Құлбаева М.С., Төлеуханов С.Т. Қалыпты жағдайдағы және вибрация кезіндегі қояндардың аурикулярлы биоактивті нүктелерінің температурасының тәуліктік динамикасы //Вестник КазГУ. Серия биол. - 2005. - № 3 (26), – С. 142 - 146.
31. Абылайханова Н.Т. Тері физиологиясы /-Алматы, 2010.- 95 б.
32. Пресман А.С.Электромагнитные поля и живая природа.М.Наука,1968. -286 с.
2. Разумова Т. Компьютерный яд. // Наука и жизнь. – № 6. – 2002.
3. Билич Г.Л., Назарова Л.В. Основы валеологии. – СПб.: МСМХС, 1998.
4. Попов С.В. Валеология в школе и дома. – СПб.: Союз, 1997.
5. Энциклопедия для детей. Т. 22. Информатика / Глав. ред. Е. Хлебалина; вед. Науч. ред. А. Леонов. – М.: Аванта+, 2005. – 624 с.: ил.
6. Катя Ром. Что делать, если вы засиделись за компьютером? // Мой друг компьютер, №10, 2007, с. 35.
7. Кателл Дж.П. Разворот супертанкера: трансформация процесса обучения через использование ИКТ // Информатика и образование, №8, 2007, с. 93.
8. Шлимович Б. Компьютеры и дети. // Наука и жизнь. - № 11. – 1998.
9. Акшалова Л.М. Изучение показателей электропроводности корпор-альных биоактивных точек кожи у разных возрастных групп людей //Актуальные вопросы современной биологии и биотехнологии: 59 республик. науч. конф. молодых ученых и студентов. – Алматы, 2005. - С. 138 - 139.
10. Подшибякин А.К. Значение активных точек кожи для эксперимента и клиники: автореф. дис. ... д-ра мед. наук. – Киев, 1960. - С. 31 - 45.
11. Ақшалова Л.М. Жылдың әр мезгіліндегі адам терісіндегі корпоральдық биоактивтік нүктелердің электрөткізгіштік көрсеткіштері //Актуальные вопросы современной биологии и биотехнологии: 58 науч. конф. молодых ученых и студентов. - Алматы, 2004. - С. 132 - 133.
12. Накатани Е. Основы учения Риодораку. - Осака, 1966. - С. 196 - 198.
13. Селезнев А.Т. Использование энергетического показателя в качестве информативного электрического параметра кожного покрова. – Воронеж, 1996.– С. 8 - 10. - Деп. в ВИНИТИ 16.04.96, № 235.
14. Ахмеров Н.У. Механизмы лечебных эффектов восточной акупунктуры. – Казань: Изд-во Казанского университета, 1991. – С. 304 - 309.
15. Мохадо С.М. Рефлекторная диагностика и терапия угражающего прерывания беременности: автореф. дис. ... канд. мед. наук. - Волгоград, 1983. – С. 26 - 35.
16. Plummer J.P. Anatomical findings at acupuncture loci //Am. J. clin. Med. - 1980. - Vol. 8, № 1-2. – P. 170 - 180.
17. Niboyet J. Istoloqia dei punti cinesi in microscopio electronica implicazioni neurofisioloqishe //Riv. Ital. aqopunt. - 1982. - Vol. 15, № 44. – P. 15 - 24.
18. Богданов Н.Н., Илюхин В.А., Пожинский А.М., Хон Ю.В. Физиологическая характеристика биологически активных точек //Физиология человека. - 1979. - Т. 5, № 1. - С. 185 - 188.
19. Дуринян Р.А. Атлас аурикулярной рефлексотерапии. – Ташкент: Медицина, 1982. – С. 64.
20. Тальфельд Г.О., Якименко Н.И. Электрокожное сопротивление в развитии реакции первичного ответа при адаптации к природной гипоксии //В сб.: Методы рефлексотерапии и оценки функциональных состояний. - Тверь: ГК РСФСР ДНиВШ, 1990. - С. 39 - 42.
21. Табеева Д.М. Руководство по иглорефлексотерапии. - М.: Медицина, 2001. - С. 315-407.
22. Овечкин А.М. Хронобиологические вопросы чжень-цзю терапии. –М.: РБА, 1996. – Ч. 1. - С. 6 - 21.
23. Тулеуханов С.Т., Ившина С.Ю., Гумарова Л.Ж. О биологически активных точках (БАТ) кожного покрова человека и животных //Вестник КазГУ. Сер.биол. - 1995. - Вып. 2. - С. 180 - 193.
24. Мустафин А.М. Связь между биологически активными точками и психологическими функциями //Бюлл. экспер. биол. и мед. - 1993. - №7. – С. 100 - 102.
25. Енин Л.Д., Бабичев Н.В. Структурно - функциональная характеристика кожного покрова животных //Лек. Моск. гос. акад. вет. медицины и биотехнологии им. К.И. Скрябина. - М., 1994. - С. 36.
26. Гаваа Лувсан. Очерки методов восточной рефлексотерапии. - 3-е изд. - Новосибирск: Наука, Сиб.отд-е, 1991. – С. 432.
27. Аллик Т.А. О механизме связи электропроводности точек акупунктуры ушной раковины с энергетическим обменом ткани //В сб.: Теория и практика рефлексотерапии. - Саратов: СГУ, 1981. - С. 37 - 41.
28. Лхагва Л. Суточный ритм температуры тела человека при клиностатической гипокинезии //Проблемы космической биологии. - М.: Наука, 1989. - Т. 64. - С. 76 - 82.
29. Гумарова Л.Ж. Суточная динамика температуры некоторых аурикулярных биоактивных точек кожи кролика в норме и при стрессе //Вестник КазГУ. Серия биол. - 2000. - № 2 (10). - С. 110 - 116.
30. Құлбаева М.С., Төлеуханов С.Т. Қалыпты жағдайдағы және вибрация кезіндегі қояндардың аурикулярлы биоактивті нүктелерінің температурасының тәуліктік динамикасы //Вестник КазГУ. Серия биол. - 2005. - № 3 (26), – С. 142 - 146.
31. Абылайханова Н.Т. Тері физиологиясы /-Алматы, 2010.- 95 б.
32. Пресман А.С.Электромагнитные поля и живая природа.М.Наука,1968. -286 с.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Биология факультеті
Адам және жануарлар физиологиясы мен биофизика кафедрасы
Дипломдық жұмыс
ОҚУШЫЛАРДЫҢ БИОАКТИВТІ НҮКТЕЛЕРІНІҢ ЭЛЕКТРОФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ
ПЕРСОНАЛЬДЫ КОМПЬЮТЕРДІ ПАЙДАЛАНУЫНЫҢ ӘСЕРІ
Орындаған
4 курс студенті: ___________________________ Чотбаева С.Ө
(қолы)
Ғылыми жетекші
б.ғ.к., доцент: ______________________________ Гумарова Л.Ж.
(қолы, күні)
Нормабақылаушы:
б.ғ.к., доцент: ______________________________ Гумарова Л.Ж.
(қолы, күні)
Кафедра меңгерушісі,
б.ғ.д., профессор: ______________________________ Төлеуханов С.Т.
(қолы, күні)
Алматы, 2011
РЕФЕРАТ
Бітіру жұмысы 41 беттен, 3 кестеден, 2 суреттен түрады, жұмыста 39
әдебиеттер пайдаланылған.
Кілттілік сөздер. аурукулярлы биологиялық активті нүктелер
электромагнитті өрістер дербес компьютерлер электромагнитті сәулелену,
тыныс алу жүйесі, қан айналу жүйесі, ас қорыту жүйесі, соматикалық
сезімталдық бүйрек үсті бездері, электроөткізгіштік, адам денсаулығы.
Жұмыстың мақсаты:.Оқушылардың биактивті нүктелерінің
электрофизиологиялық көрсеткіштеріне персональды компьютердің
пайдалануының әсерін анықтау болып табылады.
Зерттеу обьектілері мен тәсілдері: зерттеу обьектісі ретінде бақылау
тобына Алматы қалалық Мүсілім Базарбаев атындағы мектеп гимназиясының дені
сау 20 оқушы балаларға зерттеу жүргізілді.
Зерттеу тәсілдері тері бетіндегі орналасқан биологиялық активті
нүктелердің (БАН) электроөткізгіштігін анықтайтын арнайы Поиск құралы
арқылы анықтадым.. Статистикалық талдау Microsoft Office Excel 2007
көмегімен Стьюдент критерий арқылы арасында есептелінеді. Адам
ағзасындағы физиологиялық жағдайын бақылау үшін алты биологиялық активті
нүктелер таңдалды.
Зерттеу нәтижелері:
Ең жоғарғы көрсеткіш хе-гу биоактивті нүктесін көрсетеді. Хе-гу
нүктесі тоқ ішек меридианасына жатады және вегетативтік жүйке жүйесінің
тепе-теңдігінің бұзылуын көрсетеді, бұл нүктенің осындай көрсеткіштерінің
жоғары болу себебі - вегетативті жүйке жүйесіне компьютердің әсерінің
жасөспірімдердің организмдерінің жауабының жоғары болуы.
Одан кейінгі көрсеткіш ней-гуань және да-линь биоактивті нүктелерінің
жоғарғы көрсеткіш көрсетіп отыр. Олар перикард меридианасына жатады, бұл
нүктенің көрсеткіштерінің жоғары болу себебі қан және лимфа айналымдарына
компьютер әсерінің жоғары болуы.
Зерттелген биоактивті нүктелердің арасында ең төменгі көрсеткіштер
чжун-чжу және вай-гуань биоактивті нүктелерінде болады. Олар эндокриндік
жүйелер меридианасында орналасқан. Бұл көрсеткіштердің төмен болу себебі
компьютерді пайдалануда оқушылар ағзасына әсерлесу нәтижесінде жыныс
бездері және бүйрек үсті бездерінің физиологиялық тепетеңдігінің бұзылуын
көрсетеді.
Алынған нәтижелері бойынша компьютер пайдалынуының оқушылардың
ағзасына кері әсерін тигізетінің анықтадық. Компьютер пайдалыну кезінде
гигиеналық нормаларын қадал түрде сақтау, жиі-жиі демалып, күніндегі
пайдалану уақытын қысқарту жасөспірімдер үшін аса маңызды. Мектептерде
оқушыларға сыныпта компьютер пайдалану мен үйде үй тапсырмасын жасау үшін
компьютер пайдаланудың уақытын мүмкіншілік болғанша қысқарту ұсыныс жасауға
болады.
ГЛОССАРИЙ
БАН-тері бетінде орналасқан биоактивті нүктелер, солар арқылы ежелгі
Шығыс медицинасы да емдік шаралар қолданған.
ЭӨ- адам ағзасындағы мүшелерінің электроөткізгіштігі.
ОҚ-оптикалық қасиеттері
ЖҚТ- жарық тасымалдаушы қасиеті
ОЖЖ-орталық жүйке жүйесі
МАЗМҰНЫ
бет
КІРІСПЕ
4
1.ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
8
1.1 Электромагнитті өрістер- экологиялық маңызды мәселе
8
1.2 Электромагнитті өрістердің адам ағзасына әсері.
11
1.3 Аурукулярлы диагностиканың ағза жүйесіндегі
физологиялық жағдайын индикатор ретінде пайдалану
13
1.4 Жас өспірімдердің жасқа сай ерекшеліктері.
14
1.5 Электромагнитті өрістер жәе сәулелену
17
1.6 Компьютердің оқушы балаларының жан-дүниесіне әсері.
19
1.7 Терінің биологиялық активті нүктелері
20
1.8 Терінің электр тоғына жауап беруі.
24
2. ЗЕРТТЕУ ОБЬЕКТІЛЕРІ МЕН ТӘСІЛДЕРІ.
27
2.1 Зерттеу обьектісі
2.2 Зерттеу тәсілдері
29
3.ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛДАУ. 31
ҚОРЫТЫНДЫ
37
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
38
КІРІСПЕ
Кәзіргі таңда адамзат қызметінің қай саласын алып қарасақ та,
ақпараттық технологиялар кеңінен еніп, қолданыс табуда. Бұл дауасыз факт.
Компьютерлердің кең өріс алуы-актуальды және де маңызды мәселелердің біріне
айналып отыр. Әрбір жаңалық әдеттегідей жаңа проблемалар туғызады. Сондай
проблемалардың бірегейі-компьютердің адам денсаулығына, әсіресе бала
денсаулығына әсері өте жоғары.
Жаңа ақпараттық технологиялардың дамуы және олардың соңғы жылдары
Қазақстанда таралуы жас ұрпақтың денсаулығына, ақыл-ойының жетілуіне
өзінің кері әсерін тигізбей қойған жоқ. Кәзіргі мектеп оқушылары
компьютердің алдында көп уақыт өткізеді. Сабаққа дайындалу барысында
әртүрлі мәлімет іздейді, интернет мүмкіндіктерін пайдалана отырып
құрбыларымен тілдесіп-көріседі, хат жазысады, одан қалған уақытта
компьютерлік ойын ойнайды, музыка тыңдайды т.с.с. Ұзақ уақыт компьютердің
мониторына телміріп отырған балалардың қызығып кететіндері соншалықты, олар
демалуды да ұмытып кетеді. Тек компьютерді өшірген кезде ғана олар
омыртқалары мен бұлшық еттерінің талып ауырғанын, көздерінің ашығанын,
бастарының айналғанын сезінеді.
Компьютермен жұмыс істеген адам бірқатар негативті факторларға
кезігеді. Олар: электромагниттік кеңістік( бірнеше радиожиілік диапазон),
инфрақызыл және иондық сәулелер, шу мен діріл(вибрация), статикалық электр
тогы. Осы факторлардың адам терісіндегі биологиялық активті нүктелердің
элетрөткізгіштігіне әсері барлығы, сонымен қатар жасөспірімдердің
ағзасындағы мүшелердің өзгерістерге ұшырайтындары кейбір әдебиет көздерінен
көруге болады.
Америка Құрама Штатының Ұлттық ғылыми академиясының мәліметтеріне
сәйкес [1], Австралия мен Германия ғалымдарының және бірқатар халықаралық
ғылыми орталықтарының зерттеу жұмыстарының нәтижелері бойынша келесі
аурулардың компьютермен жұмыс істегеннен пайда болуын айқын
байланыстырады:
-астенопия(көздің тез арада талуы),
-арқа мен мойынның ауруы,
-білек синдромы(білектің ортанғы нервінің зақымдануы),
-стенокардия мен әртүрлі стресстік жағдайлар,
-бас аурулары,
- ықыластылықтың төмендеуі, ұйқының бұзылуы т.б.
Бұлар адамның жұмысқа қабілеттілігін төмендетіп, денсаулығына кері
әсер етеді. Дегенмен кәзіргі адамзат өркениетінің дамуы компьютерлік
технологиялармен тығыз байланыста жүріп жатыр. Сондықтан кәзіргі уақытта
компьютер адамдардың, соның ішінде жас буын мектеп оқушыларының, күнделікті
серігіне айналған
Адамның денсаулығын бақылау үшін медицина терінің физиологиялық
деректерін пайдаланады. Егер бұл деректер қалыпты мөлшерден өзгерсе, адам
ауруға шалдығады. Айталық, дененің қызуы көтерілсе немесе тері бетінде
басқада бір өзгерістер туса, физиологиялық функциялардың көрсеткіштері
(температура, электрөткізгіштік, т.б.) қалыпты мөлшерден не азайып, не
көбейеді. Тері тек тосқауыл ғана емес, сонымен бірге ол сезім мүшесі. Онда
көптеген және түрлі рецепторлар орналасқан, олар нерв жүйесіне дермада және
эпидермисте болып жатқан өзгерістерді және қоршаған ортаның
тітіркендірулері туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді. Қалың нерв ұштары
мен тері жамылғысы арасында тығыз байланыс бар. Сондықтан саусақтағы тері
өзінің сезімталдығы бойынша басқа дене бөлімдеріне қарағанда өте сезімтал
болып келеді. Нерв талшықтары мен рецепторлар терінің тек нерв жүйесімен
ғана емес, сонымен бірге нерв жүйесі арқылы ішкі мүшелермен де
байланысады. Бұл факт, ішкі ортаның бұзылысын біз тері арқылы көре
алатынымызды айқындайды [2].
Терінің нерв жүйісімен байланысы оның функциясының импульстық
регуляциясымен шектелмейді. Бірден жауап қайтаратын, реттеуші әсер етуден
басқа, нерв жүйесі теріге трофикалық әсер етеді, ал ол болса терінің
құрылымдық тегістігінің қажетті шарты болып табылады
Тері организмнің барлық ресурстарымен тұрақты түрде байланысады.
Эволюция барысында тері тек барьерлі тосқауыл мүшесі ғана болмай, сонымен
бірге сезім мүшесі болатыны туралы біз нақты айта аламыз. Тактильді және
басқа да сезім түрлерінің пайда болуының нәтижесінде, тері тосқауылының
зақымдалу қауіпі азайды. Сондықтан организмнің күшін мүйізді сауытты
құрастыруға қажеттілігі жоғалды, нәтижесінде терінің басқа да маңызды
функцияларының толық дамуы мүмкін.
Қоршаған ортаның адамдарға және биологиялық объектілерге жағымсыз әсер
ете алатын физикалық. факторларының ішінде үлкен кауіп төндіретін,
радиожиіктілік сәулеленуге жататын йондамайтын табиғаттық электромагниттік
өрістері болып табылады. Радиотолкындардың алыс қашықтыққа таралу ерекше
қасиеті пайдаланатын болғандыктан, бұл жерде өндірістің ластағыш заттарды
қоршаған ортаға лақтырмайтын тұйық циклын пайдалану мүмкін емес. Сонымен
қатар, есепке байланысты сәулеленуді экрандау және токсикалық факторды
мейлінше қауіпсіздік факторға ауыстыру мүмкін емес. Электромагниттік
сәулеленудің қоршаған ортаға және адамдарға міндетті түрде әсер етуі
қазіргі кездегі техникалық прогрестің және теледидардың, радионың,
байланыстардың, кеңінен пайдалануынан болып отыр.
Сонғы жылдары электромагниттік сәулеленудің қатерлі ісіктерді
индукциялауға кабілеті бар екендігі туралы мәліметтер шығуда. Ал кейбір
мәліметтер, қан түзу ұлпаларының қатерлі ісіктері және лейкоздық санының
көп екендігін көрсетеді. Бұл жағдай, қоршаған ортаның физикалық
факторларының адам мен жануарлар ағзасына концерогендік әсер ететіндігінің
жалпы заңдылығына айнала бастады. Жалпы электромагниттік өрістердің адам
ағзасына жағымсыз әсер ететіндігі бәрімізге белгілі. Электромагниттік
өрістер айтарлықтай әсер ету жағдайында жұмыс істейтін адамдарды зерттеу
нәтижесінде, мұндай әсерлерге жүйке жүйесінің және жүрек, қан тамырлары
жүйесінің екендігі анықталды. Электромагниттік өрістер кез - келген
мүшесіне әсер тигізе алады. Әcipece жүйке, қан айналу жүйелері магнит
өрісіне сезімтал болып келеді. Электромагниттік өрістер жүйке жүйесіне
тежегіштік әсер етеді. Ал қан айналу жүйесіне әсер еткенде, қан
тамырларының кеңейгендігін байқауға болады. Сонымен қатар электромагниттік
өрістер әсер еткеннен кейін орталық жүйке жүйесінде үлкен өзгеріс бары
екендігін байқалды [3].
Әлемдегі миллиондаған жұмыскерлер күнделікті қызметте міндетті түрде
компьютерді пайдаланады. Біздің елімізде де компьютеризация процесс белен
алуда, жүздеген адамдар өзінің жұмыс кунін осы компьютер алдында өткізеді.
Бірақ, онын сөзсіз пайдасымен қатар, денсаулыққа төндіретін қаупі де бар.
Электромагниттік сәулеленудің ipi көздеріне ақпаратты өңдеу және
байланысты радио- телевизиялық құралдары, радиолокализациялау және
навигациялық құрал-жабдықтар, лазерлі жүйелер, тоқ жүретін сындар жатады.
Тағы да бip көңіл аударатын нәрсе электромагниттік сәулеленудің әр
түрлі деңгейлерін гигиеналық жолмен бағалау. Мұндай әсерге сәулелену
зонасында жұмыс істейтін бірақ радиотехникалық құралдармен тікелей
қатынаска түспейтін адамдар жатады.
Американдық қоршаған ортаны корғау Агенствосының, мәліметтері бойынша
адам популяциясының 1%тінің интенсивтлігі 1мкВтсм2 электромагниттік
сәулелердің әсеріне ұшырайды.
Жоғарыда айтылғандардың бәрі бұл тақырытың өте актуальды екендігін
көрсетеді.
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Электромагниттік өpicтep – экологиялық маңызды мәселе
Жалпы электр өpiciнің әpбip өзгерісінен магниттік өріс туындайды,
немесе керісінше әрбір өзгерісінен электр өpici туындайды. Осындай тығыз
байланысты және біp-бipiнe ауыса беретін өрістерді электромагниттік өрістер
деп атайды. Оның негізгі көрсеткіштері: тербеліс жиеліктері f амплитуда Е
(немесе Н) және әр уақыт кезеңіндегі тербеліс процесінің жағдайын анықтап,
тұратын фаза.
Электромагниттік өрістер электромагниттік толқындар түрінде таралады.
Электромагниттік толқындардың негізгі көрсеткіштеріне толқын ұзындығы
таралу жылдамдығы және жиілігі f жатады. Электр тоғымен ластанған дененің
маңында пайда болатын электр өpici векторлы шама болып табылады. Бұл
вектордың шамасын бip зарядка әсер ететін және кеңістіктің қарастырылып
отырған нүктесінде орналасқан күшті электр өрісінің кернеулігі деп атап
(Е), оны вольтметр метрге (вм) өлшемімен анықталды.
Вектор бағыты деп – осы өрістегі оң зарядтық қозғалу траекториясын
электрлік күш сызықтары (жолақтары) деп аталады.
Тоқ өткізгішінің немесе тұрақты магнит маңында пайда болатын магниттік
өpic те векторлы шама болып табылады. Магнитті өрістің кернеулігі дегеніміз
— қарастырылып отырған нүктедегі тоқ элементіне әсер ететін күш. Н мөлшерін
ампер метрге (ам) шамасымен өлшенеді. Тоқ элементі қозғалысының
траекториясын магнитті күш сызықтары деп атайды.
Ғалымдар кейінен спектрдегі әр түрлі диапазондағы барлық жаңа табиғи
электромагниттік сәулелерді тапты [4]. Бұрыннан зерттеліп кеткен күн
сәулеленудің диапазонына - инфрақызылдан бастап ультракүлгін сәулелермен
қатар - ионизациялаушы сәулелер қосылды (рентген және гамма сәулелер).
Кейінен электромагниттік спектрдің орта теменгі жиіліктері бөлігінде Жердің
магнитті және элeктpлiк өрістің кезеңдік өзгерістері (мезгілдік, айлык,
тәуліктік) бар, жердің магнитті өpici мен жиіліктері жүздеген герцке дейін
созылатын қысқа периодты тербелістер ашылды. Атмосфералык разрядтарынан
пайда болған электромагниттік сәулелер көп көлемді диапазонды ұзын
толқындар - тым ұзын, ультрақысқа сәулелерге дейінгі толқындарды алып
жататынын көрсетті. Ал метрлік толқыннан милиметрлік толқындағы дейінгі
диапазондары болатын Күн мен Галактиканың радиосәулеленуі ашылды. Сонымен
қатар Атмосфериктер, антропогенді және техногенді, радиофондар зерттелді
Мұның бәpi электромагниттік өрістің тірі ағзасын мекен ортасындағы табиғи
және жасанды кездер болып табылады
Қaзipri заманындағы мәліметтердің дәлелдеуі бойынша, электромагнитті
өрістердің әрекетімен биологиялық процессте информациондық әсерлер маңызды
роль атқарады.
Эволюция процесінде тірі табиғат информация арқылы сыртқы ортадағы
өзгерістерді беру үшін электромагнитті өрістерді пайдаланған.
Электромагниттік сәулелер биожүйеде энергияның бөлінуін туғызып,
соның ішінде болып жатқан процесстерге әсерін тигізеді. Электромагнитті
өрістердің әрекетіне орталық жүйке жүйесінің сезімталдығы жоғары болып
келеді.
Электромагнитті өpicтep геофизикалық факторларға қарағанда
информацияны ең бepiк тасымалдаушысы болып саналады. Электромагнитті
өрістердің көмегімен (тиісті диапазон жиілігінде) кез – келген тірi
ағзалардың мекен ортасына және кез - келген метеорологиялық жағдайда (күн
мен түннің полярлы ағзасында, өзен және теңіз суында, жердің калың
кабатында және ағзаның ұлпаларында) информацияны бере алады.
Тірі ағзада электромагнитті өрістердің көмегімен берілетін
информацияны қабылдау жүйесі электромагнитті кедергілерден берік сақталған,
бірақ патологиялық жағдайы ағзаның электромагнитті өрістердің спонтандык
өзгерістер физиологиялық процесстердің регуляциясын бұзады.
Электромагниттің бірқатар ұлғаюынан құрылған жоғары жиілік диапазондағы
электромагнитті өрістердің соңғы 50 жылда электромагниттің биосфера
жағдайында едәуір өзгерістерге ұшырайды.
Эволюциялық биожүйелер электромагнитті өpicтep төменгі жиіліктегі
диапазонға пайда болатындықтан жоғары жиіліктегі антропогендік факторлар
адам ағзасына теріс әсер етеді және тірі ағзадағы эволюциялық өзгерістерді
болжап айтуға болмайтын өзгерістерге әкеп соғады.
Толып жатқан жоғары жиіліктегі электромагнитті сәулеленуді шығарылуы
қала тұрғындары үшін табиғи фоннан мыңдаған есе артык болатын электрондык
байланыс жүйесі бар.
Диапазон жиіліктеріне - төменгі инфралы, жәй төменгі, өнеркәсіпті
дыбысты, жоғары жиілікті ультра жоғары жиілікті, аса жоғары жиілікті. Ең
қауіпті өрістер- ол аса жоғары жиiлiк диапазондағы өpicтep. Сантиметрлі
және милиметрлі толқындар 10-15см тереңдікке еніп, ішкі мүшелерге тура
әсерін тигізеді.
Радиотолқындар - ұзын, орташа, қысқа және өтпелі болып бөлінеді.
Ультратолқындарға микротолқындар жатады. Ал микротолқындарға метрлік,
дециметрлік, милиметрлік, етпелі толқындар жатады.
Жоғары жиілікктегі электромагнитті өрістер жоғары- 10-нан 100
килогерцке дейін өндірістік генераторлық маңында ең қарқынды болып
саналады. Ультра жоғары жиіліктер электромагниттік өрістер – бірнеше
мегагерцтен 10-дык мегагерцке дейін радио және телевизиондық, станцияларда
ең қарқынды. Электромагнитті өрістердің аса жоғары жиіліктері - 100-ден
1000 мегагерцке дейін, (мысалы: радиолокация) [4].
Өкінішке орай, электромагнитті сәулеленудің зиян әсерлері кең көлемді
масштабты сәулеленуі кездерімен ғана байланыспайды. Электромагнитті өpicтep
жұмыс істейтін, кез - келген заттың айналасында магниттік өpicтep пайда
болады. Ал бұл кез-келген заттар күнделікті өмірде кездеседі (тіпті
электрондык сағат).
Америка Құрама Штатымен мен Швеция зерттеушілері балаларда ісіктің
пайда болу фактін орнатты, оларға жиіліктері 60 Гц және кернеулігі 2 - ЗмГс
6ip күннің немесе сағаттың ішінде магнитті өрістер әсерін тигізеді.
Мұндай өрістер телевизормен және компьютерлермен сәулеленеді. Автомобильдік
траспорттын көбеюі мәселенің бipi болды.
Электромагниттті өрістер 18 - 32 % қала территорияларда автомобильдің
жүруінің нәтижесінен құрылған. Электромагниттік өрістер сәулеленулер
транспортың жүруінен теле - және радио қабылдауға кедергі жасайды. Сонымен
адам ағзасына да зиян әсер тигізеді [5].
Электронды - сәулелі түтік жасалған дербес компьютердің дисплейлері
рентген, ультракүлгін, инфрақызыл, көрінетін радиожиілікті, жоғары және
төменгі электромагниттік сәулеленудің потенциалды кездері болып табылады
Компьютердің адамдарға тигізетін зияны :
• жүрек тамыр жүйесініің аурулары (60 %)
• ішек - қарын жүйесінің аурулары (40 %
• тері аурулары (10 %)
• әр түрлі ісіктер
• көру мүшелерінің ауруға шалдығуы (60 % пайдаланушылар)
Кесте 1. Электромагнитті өрістердің сәулеленуі үздіксіз сәуле бойында
мүмкін болатын деңгейлер.
Диапазонның метрлі Жиіліктер Толқын Шектеулі
бөлімшелері. ұзындықтары рұқсатылған деңгей
Километрлі 10-1 км 25Вм
толқындар,төменгі 30-330кГц
жиіліктер
Гектометрлі 1-0,1км
толқындар,орташа 0,3-3мГц 15Вм
жиіліктер
Сантиметрлі 10-1см
толқындар,аса жоғары 3-30гГц 10мВтсм
жиіліктер.
Метрлік толқындар, өте30-300мГц 10-1см 3Вм
жоғары жиіліктер.
Декаметрлі 100-10см 10Вм
толқындар,жоғары 3-30мГц
жиіліктер.
Дециметрлік
толқындар,ультра 300-3000мГц 1-0,1м 10мкВтсм
жоғары жиіліктер.
Әcipece компьютердің электромагниттік сәулеленулер балалар мен
әйелдерге өте зиян болып келеді. Электронды – сәулелі түтігі бар дисплейлі
компьютерлермен жұмыс істейтін жүкті әйелдерде 90 % мүмкіндей болатын 1,5
рет түсіктер және 2,5 рет дүниеге келетін балалар кемтар болып туады.
1.2 Электромагнитті өрістердің адам ағзасына әcepi
Электромагнитті өрістердің адам ағзасына жағымсыз әсер ететіндігі 40-
шы жылдардьң өзінде-ақ назар аударған. Электромагнитті өрістердің
айтарлықтай әсер ету жағдайында жұмыс істейтін адамдарды зерттеу
нәтижесінде, мұндай әсерлерге жүйке жүйесінің, жүрек, қан тамырлары
жүйесінің екендігі анықталды. Қан түзілудегі эндокриндік өзгерістерге және
көру мүшелерінің аурулары да сипатталған. Радиотолқындардың клиникалық
сипаты вегетативті реакциялармен байқалатыны дәлелденген. Шектеуі
рұқсатылған деңгейдің ауыспалы түрде көбейіп отыруы кезінде ұзақ уақыт бойы
сәулеленуді алатын адамдарға ас қорыту мүшелерін функционалдық өзгерістері,
секреция және асқазан сөлінің қышқылдығының айкын өзгерістері байқалған.
¥зақ уақыттың профессионалдық сәулелену нәтижесінде эндокриндік
жүйедегі функционалдык, жеткілсіздігі байқалған; қалқанша безінің
функциональдық белсенділігі өсуі байқалған.
Сонымен біріншіден, электромагнитті өрістер әсер еткенімен кейін
орталық нерв жүйесінде үлкен өзгерістің бәрін байқаған. Атап айтқанда, ядро
мен цитоплазманың ісігені байқалған. Ал өкпенің қан және лимфа айналасы
өзгеріске ұшыраған, ал бүйрек тез арада қанға толып кеткен.
Сүтқоректілердің кез - келген мүшесіне магнит өрісі әсер тигізе алады.
Әсіресе нерв, қан айналу жүйелері магнит өрісіне сезімтал болып келеді.
Магнит өрісі жүйке жүйесіне тежегіштік әсер етеді. Ал қан айналу жүйесі
магнит өрісімен әсер еткенде қан тамырларының кеңігендігін байқауға болады.
Магнит өрісінің әсерінен микроорганизмдердің өсу жылдамдығы және оның өсу
сипаты өзгеріске ұшырайды.
Жалпы қанға магнит өрісінің әсері көбірек екеніне көз жеткізген.
Магнит өрісі мен оңделген қанды адамға кұйғанда жай қанды кұйғандағыға
қарағанда, едәуір тиімділік байқалған. Атап айтқанда лейкоциттердің
фагоцитарлық белсендігін арта түскен. Канның бұл қасиетінің артуы кейбір
жұқпалы аурулар мен қабыну ауруларының тез жазылуына мүмкіндік береді
Иммундық жүйеге аса жоғары жиіліктегі электромагнитті сәулеленудің
әсер етуінде бірінші кезекте кез - келген сыртқы әсерлерге ағзаның
регуляторлы жүйелері - жүйке жүйелік, иммундық және эндокриндік әсерін
тигізеді. Жүйелік және эндокриндік жүйелер координациялаушы және
информациондық қызметін атқарады [6].
Барлық мүшелер жүйесін біртұтас кылып біріктірген - ағза. Иммундық
жүйе – ағзаның генетикалық біркелкілігін бүтіндеп ұстап тұрады, яғни бөтен
немесе өзгертілген геномомның клеткаларын жояды. Геномом - бөтен
объектілер.
Жүйелік, эндокриндік және иммундық жүйелер бip - бірімен тығыз
байланысты, сондықтан ол бірыңғай нейро - эндокринді - иммундық регуляторлы
жүйе деп атайды. Бұл күрделі жүйе гомеостазды бақылап және барлық мүшелер
мен ағза жүйесінің жұмысын байланыстырады. Жөнге салу жүйенің кез - келген
звеносының жұмысына қатысуы бүкіл ағзаның қызметтері керсетілуі міндет.
Сонымен қатар электромагнитті өрістердің биологиялық, әсерлердің
алшактағы зардаптары өте көп. Алынған мәліметтері бойынша [7] ісіктің дамуы
мен адам ағзасына электромагнитті өрістердің үйлесімділігін көрсетеді.
Қaзіprі заманда бұл мәселе туралы бip бағытты көзқарас жоқ, яғни ісіктің,
дамуына соның ішіндегі электромагнитті сәулеленумен байланысты адамдардың
ағзасында ісіктің болуына қосымша жағдайлар әлі толық анықталмаған; алайда
электромагнитті өрістер ісіктің дамуына алып келетіндігін мүмкіншілігінде
қарастырылады. Тағы бip мәселе, ол электромагнитті өрістер мен қатысқан
адамдардағы кейінгі қатерлі нәтижелер анықтау мақсатта нейродегенеративті
аурулар мен нейрологиялык бұзылыстардың ауытқуларды даму мүмкіншілігін
анықтау. Қaзipri уақытта бұл патологияға. бұлшық ет атрофиясын дамытатын
депрессивті синдромды, Альцгеймер немесе Паркинсон ауруларын жатқызуга
болады. Сонымен қатар, өзіне қол жұмсауы жетпей тусуі де қарастырады.
Кейінгі әсерлердің бipi ағзаның уақыттан бұрын қартаюы. Электромагнитті
өрістер мен ұзак қатысқан адамдардың клиникалық және эксперименталдық
зерттеулерден алынған мағлұматтарды сараптағанда, автордың көзқарасы
бойынша электромагнитті өрістердің әсер етуіне байланысты ағзаның ерте
қартаю синдромы дамиды. Оның келесі белгілерінен көруге болады: есте сақтау
қабілетіні төмендеуі және жұмыс істеу қабілеті төмендеуі полипатология және
иммуннологиялык жауаптың және ағзаның компенсаторлы - бейімделгіштік
қабілетінің төмендеуі липид алмасуыньң ерте ауытқуы және дисульфитті
топтарының лезде жиналуы, репродуктивті функциясының бұзылуы, ерте жасында
патологиялардың дамуы байқалынады.
Қарастырылған еңбектерінің қорытындылай келе электромагнитті өрістер
мен қатысқан адамдар мен уақыт өте пайда болған патологияның өзара
үйлесімділігі көрінеді.
Ең негізгі шешілмеген мәселенің бipi - электромагнитті өрістердің
генетикалық, эффектілердің болу мүмкіншілігі. Көптеген ғылыми
зерттеулерінде [8,9]электромагнитті өрістердің микротолқындық диапозонда
генетикалық әсерін көру үшін модельдік жүйелерде қарастырылған. Бұның бәрі
электромагниті өрістердің үлкен жиілігін қолдану арқылы жасалынған.
1.3 Аурикулярлы диагностиканың ағза жүйесіндегі физиологиялық жағдайын
индикатор ретінде пайдалану
Подшибякин А.К. [10] профессордың анықтамасы бойынша, терінің
биологиялык активті нүкте есебінде бас миының бөлімдерінің немесе белгілі
ішкі мүшесімен айқын байланысқан терінің көлемі жағынан белгілі шегіне
жеткенін айтады.
Вогралик В.Г. [11] профессордың айтуы бойынша, биологиялық активті
нүкте - максимальді саны бар, нервтік рецепторлары ұлпаның белгілі
бөлімдерінің терідегі сызба - жобасы. Оны тітіркендіру кезінде
нейрогуморальді механизмдердің қатысуымен ағзаның жауап реакциясын
шақырады. Қалган авторлары [13, 14] биологиялық активті нүктелердің терінің
төмен аймақтар ретінде.
Бұл нүктелердің орналасуына көп жағдайда жүйкелердің тарамдалуымен
шығуына сәйкестенеді, басқа жағдайда - қан және лимфатикалық жүйелер мен
өзгеше анатомикалық ерекшеліктерінің қиылысулары мен тарамдалуымен сай
болады. Бұл нүктенің физиологиялық мағынасы, ағза сыртқы ортамен энергиялык
ақпаратпен алмасуында жүреді. Сыртқы ортаның бастапқы жағдайы мен ішкі
мүшенің қиылысу нүктеде энергия алмасуына сай әртүрлі бағытта жүреді,
осыдан бip нүктені диаметральді қарама-қарсы аурулардың және күйдің
емделенуіне қолданады. Биологиялық активті нүктелер морфологиялық жағынан
үш негізгі құрылымға: тері - жүйкелі, бұлшык етті сіңіріп - жүйкелі және
тамырлы - жүйкелі болып бөлінеді. Осыған сәйкес биологиялық активті
нүктелердің ағзаға белгілі морфологиялық құрылымдармен тығыз байланысты
және осы құрылымдар арқылы белгілі деңгейде әсер етеді.
Алайда биологиялық активті нүктелердің маманданған морфологиялық
субстратты анықтамаган. Осыдан Ионичевскийдің "бифуркациялық теориясы"
қызығушылықты білдіреді. Шында да көптеген биологиялық активті нүктелер
тамырлар мен жүйкелердің бөліну орнында орналасқан. Бұл жерде сұйық
ағысының ең тар және тығыз болғандыктан ламинарлықтан турбуленттікке
айналады. Сондықтан биологиялық активті нүктелер қан мен
мен омірлік энергияның ағымының ең тар және тығыз орны, бұл жерде тұрып
қалу мен бітелуі оңай жүреді [15].
Биологиялық активті нүктелер орналасқан аймақтын терісінің
морфологиялық қасиетін зерттегенде борпылдақ дәнекер ұлпасынан тұрып,
терінің физиологиялық ерекшеліктеріне әсер етеді
Басқа жұмыстарда терінің биологиялық активті нүктелер құрылымдағы
механизмі мембранадан жекелеген элементтер ретінде құралады деген [16].
Биологиялық активті нүктелерді сенсорлы мүшелерге жатқызуы,
белгілерінің сәйкестігілігінің болуы, эпидермистің жұқаланған қабатынан,
инкапсульденген рецепторлардан және бос ұштарынан тұратыны айқындайды.
Ұштардың астында спираль тәрізді тамырлы торлар, миелинсіз талшықтармен
қапталған жүйке шоғырлары жатады. Көптеген биологиялық активті нүктелер
жүйке бағаналары бойымен немесе олардың тарамдалуы жүйкелердің сүйек
тесіктерінен шығу жағында, қан және лимфатикалық тамырлар астында
орналасқан.
Биологиялық активті нүктелер терінің маманданған аймағы ретінде
рецепторлардың касиетіне ие болып, соматосенсорлық жүйелерге жатқызуга
болады.
Егер де биологиялық активті нүктелерді өздігінен болатын рецепторлық
мүшесі деген гилотезаны қабылдасақ, ол сыртқы ортанын электрлі және
магниттік қасиеттерінің өзгерісіне жауап береді адекватты
тітіркендіргіштермен (қысым, механикалық тербелютер, температура және
химиялық әсерлер) қатар, электрлік және магнитті энергиясы бар
тітіркендіргіштерде (электропунктура, тері арқылы жүйке жүйелерді
стимулдау, магнитолунктура, лазеропунктура) биологиялық активті нүктелер
стимулданады. Осындай биологиялық активті нүктелердің полимодальдігі
өздігінен болатын рецепторлық мүше ретінде электрорецепторлармен
жақындастырады, өз кезегінде электрлік өзгеріске өте сезімтал және сонымен
қатар магнитті өріске, механикалық, лазерлік және температуралық
стимулдарға өте сезгіш.
Терінің биологиялық активті нүктенің физикалық табиғаты бойынша әр
турлі ұлпаның көлемді бірігуі, сыртқы ортаның, өзгермелі және факторлардың
әсершен "'биологиялық термопараны" түзеді [17]. Осыдан ағзаның динамикалық
біртұтастығы және оның терідегі құрылымдық функциональдық жүйелерінің
динамикалық біртұтастығы фундаментальді болып кершеді
1.2 Жас өспірімдердің жасқа сай ерекшеліктері
Балалар мен жастардың организмі үнемі өсіп дамуда болады.Өсуді егер
сандық көрсеткіш дейтін болсақ, дамуды сапалық көрсеткіш деуімізге болады.
Организмнің дамуы екі түрлі болады: физикалық (мүшенің ұзындығы, ені,
тереңдігі, көлемі т.б.) және функциялық (мысалы, жүректің функциясын
анықтау үшін оның систолалық немесе минуттық көлемін өлшейді).
Адам өмірін негізінен үш кезеңге бөлуге болады: өсіп даму және жетілу,
кемелдену, қартаю. Бұл үшеуінің айырмашылықтарын дене көрсеткіштерін өлшеп,
организмнің даму дәрежесін анықтап және сыртқы ортамен байланысын тексеру
арқылы білуге болады.
Кәмелетке келу немесе дамып жетілу дегеніміз ең алдымен жастардың
жыныстық жетілуін және өзінің ұрпағын жалғастыру қабілетінің пайда болуы,
яғни тұқымын жалғастыруды қамтамасыз ету. Бұған қоса әлеуметтік қызметтерді
атқару, рухани және мәдениет қазыналарын жасау, еңбек ету қабілеттері
жатады.
Жыныстық жетілу қыздарда 11-12 жаста, ұлдарда 13-14 жаста басталады да
жынысқа сай бойжеткендерде 16-18 және жігіттерде 18-20 жаста толық
жетіледі. Осыған байланысты адам организмінің толық жетілуі, яғни кәмелетке
келуі аяқталып, кемелденуі басталады.
Өсу мен дамудың барлық адамдарға ортақ бірнеше заңдылықтары бар:
1. Өсу мен даму гетерохронды болады, яғни үнемі біркелкі болмайды;
2. Мүшелер мен мүшелер жүйесінің өсу мен даму қарқыны әртүрлі;
3. Өсу мен даму баланың жынысына байланысты;
4. Функциялық мүшелер жүйелері мен мүшелердің қызметтерінің
биологиялық беріктігі немесе мықты болуы;
5. Өсу мен дамудың тұқым қуалау қасиеттері мен сыртқы ортаның
жағдайларына тәуелділігі;
6. Өсу мен дамудың акселерациясы;
Бала организмінің еңбектің түрлеріне бейімділігі үнемі бірдей бола
бермейді. Сондықтан да оқу, еңбек, спорт жұмыстарын сыртқы ортаның
жағдайына сәйкес етіп, өсіп-даму мезгіліне байланысты мөлшерлеген жөн.
Оқу-тәрбие жұмыстарын ұйымдастырғанда балалардың жасын белгілі бір
топқа бөлуге тура келеді, яғни әртүрлі жастағы балаларды бір топқа қосады.
Ол топтардағы балалардың жасын белгілі бір мөлшермен шектеу қажет. Осыған
байланысты адам өмірін бірнеше кезеңдерге бөлу қажеттілігі туындайды
Жас кезеңдері деп өсу мен дамуы ұқсас, физиологиялық ерекшеліктері
бірдей уақыт мөлшерінің шегін айтады. Белгілі бір жас кезеңінде организмнің
даму дәрежесі бір деңгейге жетіп, келесі деңгейге дайындалу мерзімі
басталады. Осыны ескерте отырып, 1965 ж. адам организмін зерттейтін түрлі
ғылымдар өкілдерінің (физиологтар, гигиенистер, дәрігерлер, педагогтар,
психологтар, философтар, генетиктер т.б.) қатысуымен Мәскеу қаласында
болған дүниежүзілік жас кезеңдерінің шағын жиналысында адамның барлық
өмірін кезеңдерін бөлген:[18]
1. Жаңа туған сәби ( алғашқы 10 күн өмірі);
2. Емшектегі сәби (10 күннен 1 жасқа дейін);
3. Алғашқы балалық шақ (1-3 жас);
4. Бірінші балалық шақ (4-7 жас);
5. Екінші балалық шақ (қыздар 8-11 жас, ұлдар 8-12 жас);
6. Жеткіншек немесе жасөспірімдер (қыздар 12-15, ұлдар 13-16 жас);
7. Кәмелеттік немесе жігіттікбойжеткендік (қыздар 16-20, жігіттер
17-21 жас);
8. Кемелге келу немесе ересектік мерзімінің 1-ші жартысы (әйелдер 21-
35, ерлер 22-35жас);
9. Ересектік мерзімнің 2-ші жартысы (әйелдер 36-55, ерлер 36-60 жас);
10. Орта жас (әйелдер 55-74, ерлер 60-74 жас);
11. Қариялар немесе кәрілік (әйелдер мен ерлерге бірдей 74-90 жас);
12. Ұзақ өмір сүрушілер ( 90 жастан әрі қарай).
Бұған қоса, балаларды тәрбиелеу, үйрету және оқыту
жағдайларын
ескеріп педагогтар келесі жас кезеңдерінің топтарын ұсынған:
1.Жаңа туған сәби (1 ай);
2.Емшектегі сәби (1 айдан 1-жасқа дейін);
3. Ясли жасы немесе балбөбектер тобы (1-4 жасқа дейін);
4. Мектепке дейінгілер тобы (5-7 жас);
5. Мектеп жасындағылар :
А) Бастауыш сыныптағы оқушылар (7-11 жас);
Б) Ортанғы сыныптардағы оқушылар (11-14 жас);
В) Жоғарғы сыныптардағы оқушылар (14-18 жас).
Жас өспірім шағындағы оқушылардың жоғарғы сыныптарға көшу кезегінде
ақпараттар толқынының мол болғанына байланысты және оқу үрдісі тез әрі
көлемді болуынан алғашқы жылдары психологиялық қиындықтар туа бастайды.
Балалар алғашқы кезде мазасыз болады. Осы кезде балаларда хронотиптері
де қалыптаса бастайды. Эндокринді жүйеде өзгерістер байқалады. Оқушылар осы
кезде өте мазасыз, тез ашуланшақ болады. Бұл кезең өтпелі болғандығынан
балада ересек адамның да, балалық шақтың да белгілері көріне отырады. Бала
физиологиялық тұрғыдан емес, психологиялық, әлеуметтік, ақыл-ой өрісінде де
өзгереді.
Біз қарастырып отырған зерттеу жұмысының мақсаттарымыздың бірі
оқушылардың персоналды компьтермен жұмыс істеген кездегі терідегі
биологиялық активті нүктелердің электрөткізгішінің өзгерістерін
қарастыратын болғандықтан барлық жүйелер ішінде орталық жүйке жүйесін жас
ерекшеліктеріне де тоқтала кетуді жөн көрдік. Компьютердің алдында сабақтан
кейін, үйде де ұзақ уақыт өткізетін болғандықтан орталық жүйке жүйесіне
тигізетін тері әсерлері болатындығы белгілі [19].
Адамның жүйке жүйесінің маңызын оның қызметтеріне қарай былай
анықтауға болады:
Мүшелерді бір-бірімен байланыстырып, организмнің бір тұтастығын іске
асырады;
Денедегі барлық мүшелердің және мүшелер жүйелерінің қызметтерін
реттейді;
Организмды сыртқы ортамен байланыстырады;
Сыртқы ортаның өзгермелі жағдайларына организмді бейімдейді;
Денедегі барлық клеткалардың, ұлпалардың,мүшелердің, бүкіл организмнің
тірлігін қамтамасыз етеді.
Адамның бүкіл сезім жүйесінен алынған ақпараттар үлкен ми сыңарларында
өңделеді( 1-сурет). Сезім мүшелерінің (тері, көз, құлақ, тіл, мұрын)
өздерінің жақсы жұмыс істеуі, яғни сау болуы сыртқы ортадан келетін әртүрлі
мәліметтерді түсінуге, сезінуге, яғни анализдеуге жеткіліксіз. Сыртқы
ортадан келген мәліметті толығымен дұрыс өндеу үшін адамның санасының ең
маңызды органы ми сау болуы керек.[20]
Адам жүйке жүйесі орталық және шеткі немесе перифериялық (лат.
Периферикус-шеттік) жүйке жүйесі болып бөлінеді. Орталық жүйке жүйесі ми
мен жұлыннан тұрады.
Жаңа туған сәбидің миының салмағы орта есеппен 360-390 г. Жаңа туған
ер баланың миының салмағы қыздардың миынан салмақтау болады. Алғашқы жылы
мидың салмағы екі есе, 3 жаста үш есе ұлғаяды. Бастауыш сыныптарда оқитын
балалардың ми салмағы 1250-1300 г, ересек адамда 1400-1450 г.
Алғашқы 6-7 жылдың ішінде баланың, баланың миының салмағы ересек
адамның салмағының 45 бөлігіндей болады. Мидың толық жетілуі 17-20 жаста
байқалады. Адамның ақыл-ойы оның миының салмағымен тікелей байланысты емес.
Дегенмен, мидың физиологиялық қалыпты қызмет атқару қабілеті оның салмағы
900 грамнан төмендегенде және 1200 грамнан асқанда бұзылады.
Көру арқылы ақпарат қабылдау және оны өндеу үлкен ми сыңарларының
шүйде бөлімінде жүзеге асырылады. Үлкен ми сыңарлары мидың ең үлкен, ең
маңызды бөлімі. Адам миының барлық салмағының 80% ми сыңарлары алып жатады.
Құрылысы жағынан ми сыңарлары бір-бірімен сүйелді дене арқылы
жалғасқан екі жарты шардан тұрады. Әрбір жарты шар бес бөлімнен тұрады:
маңдай, орталық, төбе, шүйде және самай.
1.3. Электромагниттік өрістер және сәулелену
Компьютер оқушы денсаулығына комплексті түрде негативті әсер етеді.
Біріншіден, шетелде шығарылған ең жаңа заманауи өлшеу құралдарымен
жасалған ғылыми зерттеулер нәтижелері бойынша компьютер(әсіресе оның
ЭСТ(электрлі- сәулелі трубка) негізінде жасалған дисплейі немесе мониторы
төменде аталғандардың көзі болып табылады:[21]
• Электростатикалық өріс;
• (2Гц-400кГц) диапазондарындағы төмен жиіліктегі, өте төмен жиіліктегі
және жоғары жиіліктегі электромагниттік сәулелену;
• Оптикалық диапазондағы сәулелер(ультракүлгін,инфрақызыл және көрінетін
сәулелер), рентгендік сәулелену.
Сурет 3. ЭСТ негізінде жасалған монитор
Сурет 4. Электрлі-сәулелі трубка
1. басқарушы электрод(модулятор)
2. анодтар
3. бағыт өзгертетін электрмагниттер
4. катод қыздырғышы
5. катод
6. электр сәулесі
7. фокус жасайтын электрмагниттер
8. электрлюминесценттік экран
Компьютердің маңайындағы электромагниттік өрістер(әсірісе төмен
жиіліктегілер) адамға айтарлықтай әсер етеді.Ғалымдардың анықтағаны бойынша
төмен жиіліктегі сәулелену ең алдымен орталық нерв жүйесіне әсер етіп
бастың айналуын, жүректің айнуын, депрессияны, ұйқының бұзылуын,тәбеттің
төмендеуін, стрессті туғызады. Және де нерв жүйесі аз уақытқа созылған
әлсіз өрістерге(слабые поля) сезінеді:организмнің гормональдық жағдайы
өзгерістерге ұшырайды,мидың биотоқтары қалыптан тыс шығады. Бұдан әсіресе
мидың есте сақтау және үйрену процесстері зардап шегеді.
Төмен жиіліктегі электромагниттік өрістер тері ауруларына (безеу,
экзема, теміреткі т.б.), жүрек-тамыр және ішек-қарын жүйелерінің ауруларына
себеп болуы әбден мүмкін; және де олар қанның ақшыл лейкоциттеріне әсер
етеді, ал ол әсерден ісіктердің(оның ішінде кеселді ісіктердің) пайда
болуына әкеп соғады.
Жоғары кернеулі электростатикалық өрістер(электростатические поля
большого напряжения) жасушалардың дамуын өзгертеді және тоқтатады. Ал
кейбір кездері катарактаны туғызады.
Электромагниттік өрістің әсерінен шаң және аэрозолдық бөлшектері
бетке, мойынға, қолға қонуын туғызады, сондықтан бұның әсерінен сезімтал
адамдарда аллергия , терінің құрғаушылығы пайда болады. Электромагниттік
өріс ауаның ион қабатына әсер етеді. Монитордың кинескоп бетінде жағымды
заряд пайда болып, ион қабатындағы жағымсыз пайдалы зарядтарды жою әсерінен
компьютерлер тұрған бөлменің ауасын нашарлатады
1.4. Компьютердің оқушы балалардың жан-дүниесіне әсері
Психиатр мамандардың айтуынша соңғы кезде оларға әр жастағы
оқушылардың ата - аналары келіп кеңес сұрап, алаңдаушылық білдіруде.
Оған себеп - балаларының компьютерге деген шектен тыс тәуелділігі болып
отыр. Олар бұған компьютерлік синдром деген ұғымды ойлап тапқан. Көптеген
дәрігер мамандар оны ауыр және ұзақ емделетін дертке жатқызады.
Тәжірибелі мамандардың айтуынша бұл ауру жай басталады: бала компьютер
алдында көп уақыт өткізеді, ойын ойнайды, интернет желісінде веб-серфинг
жасайды т.с.с. Барған сайын бұл жаман әдетке айналып, баланы компьютерге
көп уақытын бөлуге мәжбүр етеді [22].
Баланың компьютерге тәуелді бола бастағанын мына алғашқы белгілер
көрсетеді:
- компьютер алдында тамақ,шай ішеді, сабақ даярлайды;
- компьютер алдында ең болмағанда бір түн өткізді;
- сабақтан қалды-компьютер алдында отырды;
- үйге келісімен компьютерге ұмтылады;
- уақытында тамақтанбады, тісін тазартпады(бұрын ондайы байқалмаған);
- компьютер сынса ашуланады, көңілі жай таппайды, ешнәрсеге зауқы
соқпайды;
- компьютер алдында отыруын шектесе ұрыс-керіс шығарады.
Жоғарыда айтылған мәселелер бұл сұрақтың тек ұшы ғана деуге болады.
Бұлардан туындайтын көптеген проблемалар өз алдына. Компьютерге тәуелді
болған бала барған сайын тұйығып, құрдастарымен қарым қатынасты азайтып,
виртуальді әлемге бой ұрады. Спортқа қызығушылық танытпайды [23].
Түбінде осының бәрі бала организмінің, қай жақтан болмасын, дамуына,
өсіп жетілуіне үлкен кедергі болады.
1.5. Терінің биологиялық активті нүктелері
Тері өте күрделі құрылым, адам мен жануарлар ағзасының сыртқы жабыны.
Тері қосалқы құрылымдармен бірге (май, тері бездері, түктер, тырнақ) толып
жатқан әртүрлі функция атқарады. Ең алдымен тері ағзаның ішкі ортасын
сыртқы әсерлерден сақтап, қорғаныс қызметін атқарады. Бұл оның өте жоғары
механикалық беріктігіне, серпімділігіне байланысты ультракүлгін сәулелер,
радиациалық, электрлік т.б. толып жатқан физикалық факторларға қарсы тұруы.
Теріде толып жатқан әртүрлі қызмет атқаратын рецепторлар (қысым, жанасу,
ауру, суық, жылуды қабылдайтын т.б.) орналасқан. Тері сезім мүшесінің өте
маңызды бөлімі болып есептелінеді, олар сырттан келген тітіркендіргіштерге
шартсыз және шартты рефлекстік қорғаныс әсерленісін тудырады. Теріде
орналасқан көптеген рецепторлар сипап сезуге, яғни сыртқы орта
тітіркендіргіштерінің әсерін түйсінуге мүмкіндік береді. Терінің
сезімталдық жүйесінің аумағы өте үлкен –1,4 тен 2,1кв.м-ге дейін болады.
Адам терісіндегі (бүкіл тері бетінің 90%-де) рецепторлардың негізгі
түрі ұсақ тамырлар бойымен жүретін бұтақталған жүйке тамырларының жалаң
ұштары болып келеді. Сонымен қатар тері түктерінің қабына оралған,
тереңірек орналасқан жіңішке жүйке талшықтарының тарамдары кездеседі.
Бұл жүйке ұштары түктердің жанасуға өте сезімталдығын қамтамассыз
етеді. Жанасу рецепторларына түрі өзгертілген эпителиалдық құрылымдармен
жалғасқан жалаң жүйке ұштары, эпидермистің төменгі бөлімінде орналасқан
сезімтал минискілер де (Меркель дисклері, Мейснер денешіктері, Пачини
денешіктері, Руффини мүшелері, Краузе аяқы колбалары) жатады [24].
Тері өзінен өтетін байланыс каналдарымен бірге, бір жағынан,
қоршаған орта ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Биология факультеті
Адам және жануарлар физиологиясы мен биофизика кафедрасы
Дипломдық жұмыс
ОҚУШЫЛАРДЫҢ БИОАКТИВТІ НҮКТЕЛЕРІНІҢ ЭЛЕКТРОФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ
ПЕРСОНАЛЬДЫ КОМПЬЮТЕРДІ ПАЙДАЛАНУЫНЫҢ ӘСЕРІ
Орындаған
4 курс студенті: ___________________________ Чотбаева С.Ө
(қолы)
Ғылыми жетекші
б.ғ.к., доцент: ______________________________ Гумарова Л.Ж.
(қолы, күні)
Нормабақылаушы:
б.ғ.к., доцент: ______________________________ Гумарова Л.Ж.
(қолы, күні)
Кафедра меңгерушісі,
б.ғ.д., профессор: ______________________________ Төлеуханов С.Т.
(қолы, күні)
Алматы, 2011
РЕФЕРАТ
Бітіру жұмысы 41 беттен, 3 кестеден, 2 суреттен түрады, жұмыста 39
әдебиеттер пайдаланылған.
Кілттілік сөздер. аурукулярлы биологиялық активті нүктелер
электромагнитті өрістер дербес компьютерлер электромагнитті сәулелену,
тыныс алу жүйесі, қан айналу жүйесі, ас қорыту жүйесі, соматикалық
сезімталдық бүйрек үсті бездері, электроөткізгіштік, адам денсаулығы.
Жұмыстың мақсаты:.Оқушылардың биактивті нүктелерінің
электрофизиологиялық көрсеткіштеріне персональды компьютердің
пайдалануының әсерін анықтау болып табылады.
Зерттеу обьектілері мен тәсілдері: зерттеу обьектісі ретінде бақылау
тобына Алматы қалалық Мүсілім Базарбаев атындағы мектеп гимназиясының дені
сау 20 оқушы балаларға зерттеу жүргізілді.
Зерттеу тәсілдері тері бетіндегі орналасқан биологиялық активті
нүктелердің (БАН) электроөткізгіштігін анықтайтын арнайы Поиск құралы
арқылы анықтадым.. Статистикалық талдау Microsoft Office Excel 2007
көмегімен Стьюдент критерий арқылы арасында есептелінеді. Адам
ағзасындағы физиологиялық жағдайын бақылау үшін алты биологиялық активті
нүктелер таңдалды.
Зерттеу нәтижелері:
Ең жоғарғы көрсеткіш хе-гу биоактивті нүктесін көрсетеді. Хе-гу
нүктесі тоқ ішек меридианасына жатады және вегетативтік жүйке жүйесінің
тепе-теңдігінің бұзылуын көрсетеді, бұл нүктенің осындай көрсеткіштерінің
жоғары болу себебі - вегетативті жүйке жүйесіне компьютердің әсерінің
жасөспірімдердің организмдерінің жауабының жоғары болуы.
Одан кейінгі көрсеткіш ней-гуань және да-линь биоактивті нүктелерінің
жоғарғы көрсеткіш көрсетіп отыр. Олар перикард меридианасына жатады, бұл
нүктенің көрсеткіштерінің жоғары болу себебі қан және лимфа айналымдарына
компьютер әсерінің жоғары болуы.
Зерттелген биоактивті нүктелердің арасында ең төменгі көрсеткіштер
чжун-чжу және вай-гуань биоактивті нүктелерінде болады. Олар эндокриндік
жүйелер меридианасында орналасқан. Бұл көрсеткіштердің төмен болу себебі
компьютерді пайдалануда оқушылар ағзасына әсерлесу нәтижесінде жыныс
бездері және бүйрек үсті бездерінің физиологиялық тепетеңдігінің бұзылуын
көрсетеді.
Алынған нәтижелері бойынша компьютер пайдалынуының оқушылардың
ағзасына кері әсерін тигізетінің анықтадық. Компьютер пайдалыну кезінде
гигиеналық нормаларын қадал түрде сақтау, жиі-жиі демалып, күніндегі
пайдалану уақытын қысқарту жасөспірімдер үшін аса маңызды. Мектептерде
оқушыларға сыныпта компьютер пайдалану мен үйде үй тапсырмасын жасау үшін
компьютер пайдаланудың уақытын мүмкіншілік болғанша қысқарту ұсыныс жасауға
болады.
ГЛОССАРИЙ
БАН-тері бетінде орналасқан биоактивті нүктелер, солар арқылы ежелгі
Шығыс медицинасы да емдік шаралар қолданған.
ЭӨ- адам ағзасындағы мүшелерінің электроөткізгіштігі.
ОҚ-оптикалық қасиеттері
ЖҚТ- жарық тасымалдаушы қасиеті
ОЖЖ-орталық жүйке жүйесі
МАЗМҰНЫ
бет
КІРІСПЕ
4
1.ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
8
1.1 Электромагнитті өрістер- экологиялық маңызды мәселе
8
1.2 Электромагнитті өрістердің адам ағзасына әсері.
11
1.3 Аурукулярлы диагностиканың ағза жүйесіндегі
физологиялық жағдайын индикатор ретінде пайдалану
13
1.4 Жас өспірімдердің жасқа сай ерекшеліктері.
14
1.5 Электромагнитті өрістер жәе сәулелену
17
1.6 Компьютердің оқушы балаларының жан-дүниесіне әсері.
19
1.7 Терінің биологиялық активті нүктелері
20
1.8 Терінің электр тоғына жауап беруі.
24
2. ЗЕРТТЕУ ОБЬЕКТІЛЕРІ МЕН ТӘСІЛДЕРІ.
27
2.1 Зерттеу обьектісі
2.2 Зерттеу тәсілдері
29
3.ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛДАУ. 31
ҚОРЫТЫНДЫ
37
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
38
КІРІСПЕ
Кәзіргі таңда адамзат қызметінің қай саласын алып қарасақ та,
ақпараттық технологиялар кеңінен еніп, қолданыс табуда. Бұл дауасыз факт.
Компьютерлердің кең өріс алуы-актуальды және де маңызды мәселелердің біріне
айналып отыр. Әрбір жаңалық әдеттегідей жаңа проблемалар туғызады. Сондай
проблемалардың бірегейі-компьютердің адам денсаулығына, әсіресе бала
денсаулығына әсері өте жоғары.
Жаңа ақпараттық технологиялардың дамуы және олардың соңғы жылдары
Қазақстанда таралуы жас ұрпақтың денсаулығына, ақыл-ойының жетілуіне
өзінің кері әсерін тигізбей қойған жоқ. Кәзіргі мектеп оқушылары
компьютердің алдында көп уақыт өткізеді. Сабаққа дайындалу барысында
әртүрлі мәлімет іздейді, интернет мүмкіндіктерін пайдалана отырып
құрбыларымен тілдесіп-көріседі, хат жазысады, одан қалған уақытта
компьютерлік ойын ойнайды, музыка тыңдайды т.с.с. Ұзақ уақыт компьютердің
мониторына телміріп отырған балалардың қызығып кететіндері соншалықты, олар
демалуды да ұмытып кетеді. Тек компьютерді өшірген кезде ғана олар
омыртқалары мен бұлшық еттерінің талып ауырғанын, көздерінің ашығанын,
бастарының айналғанын сезінеді.
Компьютермен жұмыс істеген адам бірқатар негативті факторларға
кезігеді. Олар: электромагниттік кеңістік( бірнеше радиожиілік диапазон),
инфрақызыл және иондық сәулелер, шу мен діріл(вибрация), статикалық электр
тогы. Осы факторлардың адам терісіндегі биологиялық активті нүктелердің
элетрөткізгіштігіне әсері барлығы, сонымен қатар жасөспірімдердің
ағзасындағы мүшелердің өзгерістерге ұшырайтындары кейбір әдебиет көздерінен
көруге болады.
Америка Құрама Штатының Ұлттық ғылыми академиясының мәліметтеріне
сәйкес [1], Австралия мен Германия ғалымдарының және бірқатар халықаралық
ғылыми орталықтарының зерттеу жұмыстарының нәтижелері бойынша келесі
аурулардың компьютермен жұмыс істегеннен пайда болуын айқын
байланыстырады:
-астенопия(көздің тез арада талуы),
-арқа мен мойынның ауруы,
-білек синдромы(білектің ортанғы нервінің зақымдануы),
-стенокардия мен әртүрлі стресстік жағдайлар,
-бас аурулары,
- ықыластылықтың төмендеуі, ұйқының бұзылуы т.б.
Бұлар адамның жұмысқа қабілеттілігін төмендетіп, денсаулығына кері
әсер етеді. Дегенмен кәзіргі адамзат өркениетінің дамуы компьютерлік
технологиялармен тығыз байланыста жүріп жатыр. Сондықтан кәзіргі уақытта
компьютер адамдардың, соның ішінде жас буын мектеп оқушыларының, күнделікті
серігіне айналған
Адамның денсаулығын бақылау үшін медицина терінің физиологиялық
деректерін пайдаланады. Егер бұл деректер қалыпты мөлшерден өзгерсе, адам
ауруға шалдығады. Айталық, дененің қызуы көтерілсе немесе тері бетінде
басқада бір өзгерістер туса, физиологиялық функциялардың көрсеткіштері
(температура, электрөткізгіштік, т.б.) қалыпты мөлшерден не азайып, не
көбейеді. Тері тек тосқауыл ғана емес, сонымен бірге ол сезім мүшесі. Онда
көптеген және түрлі рецепторлар орналасқан, олар нерв жүйесіне дермада және
эпидермисте болып жатқан өзгерістерді және қоршаған ортаның
тітіркендірулері туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді. Қалың нерв ұштары
мен тері жамылғысы арасында тығыз байланыс бар. Сондықтан саусақтағы тері
өзінің сезімталдығы бойынша басқа дене бөлімдеріне қарағанда өте сезімтал
болып келеді. Нерв талшықтары мен рецепторлар терінің тек нерв жүйесімен
ғана емес, сонымен бірге нерв жүйесі арқылы ішкі мүшелермен де
байланысады. Бұл факт, ішкі ортаның бұзылысын біз тері арқылы көре
алатынымызды айқындайды [2].
Терінің нерв жүйісімен байланысы оның функциясының импульстық
регуляциясымен шектелмейді. Бірден жауап қайтаратын, реттеуші әсер етуден
басқа, нерв жүйесі теріге трофикалық әсер етеді, ал ол болса терінің
құрылымдық тегістігінің қажетті шарты болып табылады
Тері организмнің барлық ресурстарымен тұрақты түрде байланысады.
Эволюция барысында тері тек барьерлі тосқауыл мүшесі ғана болмай, сонымен
бірге сезім мүшесі болатыны туралы біз нақты айта аламыз. Тактильді және
басқа да сезім түрлерінің пайда болуының нәтижесінде, тері тосқауылының
зақымдалу қауіпі азайды. Сондықтан организмнің күшін мүйізді сауытты
құрастыруға қажеттілігі жоғалды, нәтижесінде терінің басқа да маңызды
функцияларының толық дамуы мүмкін.
Қоршаған ортаның адамдарға және биологиялық объектілерге жағымсыз әсер
ете алатын физикалық. факторларының ішінде үлкен кауіп төндіретін,
радиожиіктілік сәулеленуге жататын йондамайтын табиғаттық электромагниттік
өрістері болып табылады. Радиотолкындардың алыс қашықтыққа таралу ерекше
қасиеті пайдаланатын болғандыктан, бұл жерде өндірістің ластағыш заттарды
қоршаған ортаға лақтырмайтын тұйық циклын пайдалану мүмкін емес. Сонымен
қатар, есепке байланысты сәулеленуді экрандау және токсикалық факторды
мейлінше қауіпсіздік факторға ауыстыру мүмкін емес. Электромагниттік
сәулеленудің қоршаған ортаға және адамдарға міндетті түрде әсер етуі
қазіргі кездегі техникалық прогрестің және теледидардың, радионың,
байланыстардың, кеңінен пайдалануынан болып отыр.
Сонғы жылдары электромагниттік сәулеленудің қатерлі ісіктерді
индукциялауға кабілеті бар екендігі туралы мәліметтер шығуда. Ал кейбір
мәліметтер, қан түзу ұлпаларының қатерлі ісіктері және лейкоздық санының
көп екендігін көрсетеді. Бұл жағдай, қоршаған ортаның физикалық
факторларының адам мен жануарлар ағзасына концерогендік әсер ететіндігінің
жалпы заңдылығына айнала бастады. Жалпы электромагниттік өрістердің адам
ағзасына жағымсыз әсер ететіндігі бәрімізге белгілі. Электромагниттік
өрістер айтарлықтай әсер ету жағдайында жұмыс істейтін адамдарды зерттеу
нәтижесінде, мұндай әсерлерге жүйке жүйесінің және жүрек, қан тамырлары
жүйесінің екендігі анықталды. Электромагниттік өрістер кез - келген
мүшесіне әсер тигізе алады. Әcipece жүйке, қан айналу жүйелері магнит
өрісіне сезімтал болып келеді. Электромагниттік өрістер жүйке жүйесіне
тежегіштік әсер етеді. Ал қан айналу жүйесіне әсер еткенде, қан
тамырларының кеңейгендігін байқауға болады. Сонымен қатар электромагниттік
өрістер әсер еткеннен кейін орталық жүйке жүйесінде үлкен өзгеріс бары
екендігін байқалды [3].
Әлемдегі миллиондаған жұмыскерлер күнделікті қызметте міндетті түрде
компьютерді пайдаланады. Біздің елімізде де компьютеризация процесс белен
алуда, жүздеген адамдар өзінің жұмыс кунін осы компьютер алдында өткізеді.
Бірақ, онын сөзсіз пайдасымен қатар, денсаулыққа төндіретін қаупі де бар.
Электромагниттік сәулеленудің ipi көздеріне ақпаратты өңдеу және
байланысты радио- телевизиялық құралдары, радиолокализациялау және
навигациялық құрал-жабдықтар, лазерлі жүйелер, тоқ жүретін сындар жатады.
Тағы да бip көңіл аударатын нәрсе электромагниттік сәулеленудің әр
түрлі деңгейлерін гигиеналық жолмен бағалау. Мұндай әсерге сәулелену
зонасында жұмыс істейтін бірақ радиотехникалық құралдармен тікелей
қатынаска түспейтін адамдар жатады.
Американдық қоршаған ортаны корғау Агенствосының, мәліметтері бойынша
адам популяциясының 1%тінің интенсивтлігі 1мкВтсм2 электромагниттік
сәулелердің әсеріне ұшырайды.
Жоғарыда айтылғандардың бәрі бұл тақырытың өте актуальды екендігін
көрсетеді.
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Электромагниттік өpicтep – экологиялық маңызды мәселе
Жалпы электр өpiciнің әpбip өзгерісінен магниттік өріс туындайды,
немесе керісінше әрбір өзгерісінен электр өpici туындайды. Осындай тығыз
байланысты және біp-бipiнe ауыса беретін өрістерді электромагниттік өрістер
деп атайды. Оның негізгі көрсеткіштері: тербеліс жиеліктері f амплитуда Е
(немесе Н) және әр уақыт кезеңіндегі тербеліс процесінің жағдайын анықтап,
тұратын фаза.
Электромагниттік өрістер электромагниттік толқындар түрінде таралады.
Электромагниттік толқындардың негізгі көрсеткіштеріне толқын ұзындығы
таралу жылдамдығы және жиілігі f жатады. Электр тоғымен ластанған дененің
маңында пайда болатын электр өpici векторлы шама болып табылады. Бұл
вектордың шамасын бip зарядка әсер ететін және кеңістіктің қарастырылып
отырған нүктесінде орналасқан күшті электр өрісінің кернеулігі деп атап
(Е), оны вольтметр метрге (вм) өлшемімен анықталды.
Вектор бағыты деп – осы өрістегі оң зарядтық қозғалу траекториясын
электрлік күш сызықтары (жолақтары) деп аталады.
Тоқ өткізгішінің немесе тұрақты магнит маңында пайда болатын магниттік
өpic те векторлы шама болып табылады. Магнитті өрістің кернеулігі дегеніміз
— қарастырылып отырған нүктедегі тоқ элементіне әсер ететін күш. Н мөлшерін
ампер метрге (ам) шамасымен өлшенеді. Тоқ элементі қозғалысының
траекториясын магнитті күш сызықтары деп атайды.
Ғалымдар кейінен спектрдегі әр түрлі диапазондағы барлық жаңа табиғи
электромагниттік сәулелерді тапты [4]. Бұрыннан зерттеліп кеткен күн
сәулеленудің диапазонына - инфрақызылдан бастап ультракүлгін сәулелермен
қатар - ионизациялаушы сәулелер қосылды (рентген және гамма сәулелер).
Кейінен электромагниттік спектрдің орта теменгі жиіліктері бөлігінде Жердің
магнитті және элeктpлiк өрістің кезеңдік өзгерістері (мезгілдік, айлык,
тәуліктік) бар, жердің магнитті өpici мен жиіліктері жүздеген герцке дейін
созылатын қысқа периодты тербелістер ашылды. Атмосфералык разрядтарынан
пайда болған электромагниттік сәулелер көп көлемді диапазонды ұзын
толқындар - тым ұзын, ультрақысқа сәулелерге дейінгі толқындарды алып
жататынын көрсетті. Ал метрлік толқыннан милиметрлік толқындағы дейінгі
диапазондары болатын Күн мен Галактиканың радиосәулеленуі ашылды. Сонымен
қатар Атмосфериктер, антропогенді және техногенді, радиофондар зерттелді
Мұның бәpi электромагниттік өрістің тірі ағзасын мекен ортасындағы табиғи
және жасанды кездер болып табылады
Қaзipri заманындағы мәліметтердің дәлелдеуі бойынша, электромагнитті
өрістердің әрекетімен биологиялық процессте информациондық әсерлер маңызды
роль атқарады.
Эволюция процесінде тірі табиғат информация арқылы сыртқы ортадағы
өзгерістерді беру үшін электромагнитті өрістерді пайдаланған.
Электромагниттік сәулелер биожүйеде энергияның бөлінуін туғызып,
соның ішінде болып жатқан процесстерге әсерін тигізеді. Электромагнитті
өрістердің әрекетіне орталық жүйке жүйесінің сезімталдығы жоғары болып
келеді.
Электромагнитті өpicтep геофизикалық факторларға қарағанда
информацияны ең бepiк тасымалдаушысы болып саналады. Электромагнитті
өрістердің көмегімен (тиісті диапазон жиілігінде) кез – келген тірi
ағзалардың мекен ортасына және кез - келген метеорологиялық жағдайда (күн
мен түннің полярлы ағзасында, өзен және теңіз суында, жердің калың
кабатында және ағзаның ұлпаларында) информацияны бере алады.
Тірі ағзада электромагнитті өрістердің көмегімен берілетін
информацияны қабылдау жүйесі электромагнитті кедергілерден берік сақталған,
бірақ патологиялық жағдайы ағзаның электромагнитті өрістердің спонтандык
өзгерістер физиологиялық процесстердің регуляциясын бұзады.
Электромагниттің бірқатар ұлғаюынан құрылған жоғары жиілік диапазондағы
электромагнитті өрістердің соңғы 50 жылда электромагниттің биосфера
жағдайында едәуір өзгерістерге ұшырайды.
Эволюциялық биожүйелер электромагнитті өpicтep төменгі жиіліктегі
диапазонға пайда болатындықтан жоғары жиіліктегі антропогендік факторлар
адам ағзасына теріс әсер етеді және тірі ағзадағы эволюциялық өзгерістерді
болжап айтуға болмайтын өзгерістерге әкеп соғады.
Толып жатқан жоғары жиіліктегі электромагнитті сәулеленуді шығарылуы
қала тұрғындары үшін табиғи фоннан мыңдаған есе артык болатын электрондык
байланыс жүйесі бар.
Диапазон жиіліктеріне - төменгі инфралы, жәй төменгі, өнеркәсіпті
дыбысты, жоғары жиілікті ультра жоғары жиілікті, аса жоғары жиілікті. Ең
қауіпті өрістер- ол аса жоғары жиiлiк диапазондағы өpicтep. Сантиметрлі
және милиметрлі толқындар 10-15см тереңдікке еніп, ішкі мүшелерге тура
әсерін тигізеді.
Радиотолқындар - ұзын, орташа, қысқа және өтпелі болып бөлінеді.
Ультратолқындарға микротолқындар жатады. Ал микротолқындарға метрлік,
дециметрлік, милиметрлік, етпелі толқындар жатады.
Жоғары жиілікктегі электромагнитті өрістер жоғары- 10-нан 100
килогерцке дейін өндірістік генераторлық маңында ең қарқынды болып
саналады. Ультра жоғары жиіліктер электромагниттік өрістер – бірнеше
мегагерцтен 10-дык мегагерцке дейін радио және телевизиондық, станцияларда
ең қарқынды. Электромагнитті өрістердің аса жоғары жиіліктері - 100-ден
1000 мегагерцке дейін, (мысалы: радиолокация) [4].
Өкінішке орай, электромагнитті сәулеленудің зиян әсерлері кең көлемді
масштабты сәулеленуі кездерімен ғана байланыспайды. Электромагнитті өpicтep
жұмыс істейтін, кез - келген заттың айналасында магниттік өpicтep пайда
болады. Ал бұл кез-келген заттар күнделікті өмірде кездеседі (тіпті
электрондык сағат).
Америка Құрама Штатымен мен Швеция зерттеушілері балаларда ісіктің
пайда болу фактін орнатты, оларға жиіліктері 60 Гц және кернеулігі 2 - ЗмГс
6ip күннің немесе сағаттың ішінде магнитті өрістер әсерін тигізеді.
Мұндай өрістер телевизормен және компьютерлермен сәулеленеді. Автомобильдік
траспорттын көбеюі мәселенің бipi болды.
Электромагниттті өрістер 18 - 32 % қала территорияларда автомобильдің
жүруінің нәтижесінен құрылған. Электромагниттік өрістер сәулеленулер
транспортың жүруінен теле - және радио қабылдауға кедергі жасайды. Сонымен
адам ағзасына да зиян әсер тигізеді [5].
Электронды - сәулелі түтік жасалған дербес компьютердің дисплейлері
рентген, ультракүлгін, инфрақызыл, көрінетін радиожиілікті, жоғары және
төменгі электромагниттік сәулеленудің потенциалды кездері болып табылады
Компьютердің адамдарға тигізетін зияны :
• жүрек тамыр жүйесініің аурулары (60 %)
• ішек - қарын жүйесінің аурулары (40 %
• тері аурулары (10 %)
• әр түрлі ісіктер
• көру мүшелерінің ауруға шалдығуы (60 % пайдаланушылар)
Кесте 1. Электромагнитті өрістердің сәулеленуі үздіксіз сәуле бойында
мүмкін болатын деңгейлер.
Диапазонның метрлі Жиіліктер Толқын Шектеулі
бөлімшелері. ұзындықтары рұқсатылған деңгей
Километрлі 10-1 км 25Вм
толқындар,төменгі 30-330кГц
жиіліктер
Гектометрлі 1-0,1км
толқындар,орташа 0,3-3мГц 15Вм
жиіліктер
Сантиметрлі 10-1см
толқындар,аса жоғары 3-30гГц 10мВтсм
жиіліктер.
Метрлік толқындар, өте30-300мГц 10-1см 3Вм
жоғары жиіліктер.
Декаметрлі 100-10см 10Вм
толқындар,жоғары 3-30мГц
жиіліктер.
Дециметрлік
толқындар,ультра 300-3000мГц 1-0,1м 10мкВтсм
жоғары жиіліктер.
Әcipece компьютердің электромагниттік сәулеленулер балалар мен
әйелдерге өте зиян болып келеді. Электронды – сәулелі түтігі бар дисплейлі
компьютерлермен жұмыс істейтін жүкті әйелдерде 90 % мүмкіндей болатын 1,5
рет түсіктер және 2,5 рет дүниеге келетін балалар кемтар болып туады.
1.2 Электромагнитті өрістердің адам ағзасына әcepi
Электромагнитті өрістердің адам ағзасына жағымсыз әсер ететіндігі 40-
шы жылдардьң өзінде-ақ назар аударған. Электромагнитті өрістердің
айтарлықтай әсер ету жағдайында жұмыс істейтін адамдарды зерттеу
нәтижесінде, мұндай әсерлерге жүйке жүйесінің, жүрек, қан тамырлары
жүйесінің екендігі анықталды. Қан түзілудегі эндокриндік өзгерістерге және
көру мүшелерінің аурулары да сипатталған. Радиотолқындардың клиникалық
сипаты вегетативті реакциялармен байқалатыны дәлелденген. Шектеуі
рұқсатылған деңгейдің ауыспалы түрде көбейіп отыруы кезінде ұзақ уақыт бойы
сәулеленуді алатын адамдарға ас қорыту мүшелерін функционалдық өзгерістері,
секреция және асқазан сөлінің қышқылдығының айкын өзгерістері байқалған.
¥зақ уақыттың профессионалдық сәулелену нәтижесінде эндокриндік
жүйедегі функционалдык, жеткілсіздігі байқалған; қалқанша безінің
функциональдық белсенділігі өсуі байқалған.
Сонымен біріншіден, электромагнитті өрістер әсер еткенімен кейін
орталық нерв жүйесінде үлкен өзгерістің бәрін байқаған. Атап айтқанда, ядро
мен цитоплазманың ісігені байқалған. Ал өкпенің қан және лимфа айналасы
өзгеріске ұшыраған, ал бүйрек тез арада қанға толып кеткен.
Сүтқоректілердің кез - келген мүшесіне магнит өрісі әсер тигізе алады.
Әсіресе нерв, қан айналу жүйелері магнит өрісіне сезімтал болып келеді.
Магнит өрісі жүйке жүйесіне тежегіштік әсер етеді. Ал қан айналу жүйесі
магнит өрісімен әсер еткенде қан тамырларының кеңігендігін байқауға болады.
Магнит өрісінің әсерінен микроорганизмдердің өсу жылдамдығы және оның өсу
сипаты өзгеріске ұшырайды.
Жалпы қанға магнит өрісінің әсері көбірек екеніне көз жеткізген.
Магнит өрісі мен оңделген қанды адамға кұйғанда жай қанды кұйғандағыға
қарағанда, едәуір тиімділік байқалған. Атап айтқанда лейкоциттердің
фагоцитарлық белсендігін арта түскен. Канның бұл қасиетінің артуы кейбір
жұқпалы аурулар мен қабыну ауруларының тез жазылуына мүмкіндік береді
Иммундық жүйеге аса жоғары жиіліктегі электромагнитті сәулеленудің
әсер етуінде бірінші кезекте кез - келген сыртқы әсерлерге ағзаның
регуляторлы жүйелері - жүйке жүйелік, иммундық және эндокриндік әсерін
тигізеді. Жүйелік және эндокриндік жүйелер координациялаушы және
информациондық қызметін атқарады [6].
Барлық мүшелер жүйесін біртұтас кылып біріктірген - ағза. Иммундық
жүйе – ағзаның генетикалық біркелкілігін бүтіндеп ұстап тұрады, яғни бөтен
немесе өзгертілген геномомның клеткаларын жояды. Геномом - бөтен
объектілер.
Жүйелік, эндокриндік және иммундық жүйелер бip - бірімен тығыз
байланысты, сондықтан ол бірыңғай нейро - эндокринді - иммундық регуляторлы
жүйе деп атайды. Бұл күрделі жүйе гомеостазды бақылап және барлық мүшелер
мен ағза жүйесінің жұмысын байланыстырады. Жөнге салу жүйенің кез - келген
звеносының жұмысына қатысуы бүкіл ағзаның қызметтері керсетілуі міндет.
Сонымен қатар электромагнитті өрістердің биологиялық, әсерлердің
алшактағы зардаптары өте көп. Алынған мәліметтері бойынша [7] ісіктің дамуы
мен адам ағзасына электромагнитті өрістердің үйлесімділігін көрсетеді.
Қaзіprі заманда бұл мәселе туралы бip бағытты көзқарас жоқ, яғни ісіктің,
дамуына соның ішіндегі электромагнитті сәулеленумен байланысты адамдардың
ағзасында ісіктің болуына қосымша жағдайлар әлі толық анықталмаған; алайда
электромагнитті өрістер ісіктің дамуына алып келетіндігін мүмкіншілігінде
қарастырылады. Тағы бip мәселе, ол электромагнитті өрістер мен қатысқан
адамдардағы кейінгі қатерлі нәтижелер анықтау мақсатта нейродегенеративті
аурулар мен нейрологиялык бұзылыстардың ауытқуларды даму мүмкіншілігін
анықтау. Қaзipri уақытта бұл патологияға. бұлшық ет атрофиясын дамытатын
депрессивті синдромды, Альцгеймер немесе Паркинсон ауруларын жатқызуга
болады. Сонымен қатар, өзіне қол жұмсауы жетпей тусуі де қарастырады.
Кейінгі әсерлердің бipi ағзаның уақыттан бұрын қартаюы. Электромагнитті
өрістер мен ұзак қатысқан адамдардың клиникалық және эксперименталдық
зерттеулерден алынған мағлұматтарды сараптағанда, автордың көзқарасы
бойынша электромагнитті өрістердің әсер етуіне байланысты ағзаның ерте
қартаю синдромы дамиды. Оның келесі белгілерінен көруге болады: есте сақтау
қабілетіні төмендеуі және жұмыс істеу қабілеті төмендеуі полипатология және
иммуннологиялык жауаптың және ағзаның компенсаторлы - бейімделгіштік
қабілетінің төмендеуі липид алмасуыньң ерте ауытқуы және дисульфитті
топтарының лезде жиналуы, репродуктивті функциясының бұзылуы, ерте жасында
патологиялардың дамуы байқалынады.
Қарастырылған еңбектерінің қорытындылай келе электромагнитті өрістер
мен қатысқан адамдар мен уақыт өте пайда болған патологияның өзара
үйлесімділігі көрінеді.
Ең негізгі шешілмеген мәселенің бipi - электромагнитті өрістердің
генетикалық, эффектілердің болу мүмкіншілігі. Көптеген ғылыми
зерттеулерінде [8,9]электромагнитті өрістердің микротолқындық диапозонда
генетикалық әсерін көру үшін модельдік жүйелерде қарастырылған. Бұның бәрі
электромагниті өрістердің үлкен жиілігін қолдану арқылы жасалынған.
1.3 Аурикулярлы диагностиканың ағза жүйесіндегі физиологиялық жағдайын
индикатор ретінде пайдалану
Подшибякин А.К. [10] профессордың анықтамасы бойынша, терінің
биологиялык активті нүкте есебінде бас миының бөлімдерінің немесе белгілі
ішкі мүшесімен айқын байланысқан терінің көлемі жағынан белгілі шегіне
жеткенін айтады.
Вогралик В.Г. [11] профессордың айтуы бойынша, биологиялық активті
нүкте - максимальді саны бар, нервтік рецепторлары ұлпаның белгілі
бөлімдерінің терідегі сызба - жобасы. Оны тітіркендіру кезінде
нейрогуморальді механизмдердің қатысуымен ағзаның жауап реакциясын
шақырады. Қалган авторлары [13, 14] биологиялық активті нүктелердің терінің
төмен аймақтар ретінде.
Бұл нүктелердің орналасуына көп жағдайда жүйкелердің тарамдалуымен
шығуына сәйкестенеді, басқа жағдайда - қан және лимфатикалық жүйелер мен
өзгеше анатомикалық ерекшеліктерінің қиылысулары мен тарамдалуымен сай
болады. Бұл нүктенің физиологиялық мағынасы, ағза сыртқы ортамен энергиялык
ақпаратпен алмасуында жүреді. Сыртқы ортаның бастапқы жағдайы мен ішкі
мүшенің қиылысу нүктеде энергия алмасуына сай әртүрлі бағытта жүреді,
осыдан бip нүктені диаметральді қарама-қарсы аурулардың және күйдің
емделенуіне қолданады. Биологиялық активті нүктелер морфологиялық жағынан
үш негізгі құрылымға: тері - жүйкелі, бұлшык етті сіңіріп - жүйкелі және
тамырлы - жүйкелі болып бөлінеді. Осыған сәйкес биологиялық активті
нүктелердің ағзаға белгілі морфологиялық құрылымдармен тығыз байланысты
және осы құрылымдар арқылы белгілі деңгейде әсер етеді.
Алайда биологиялық активті нүктелердің маманданған морфологиялық
субстратты анықтамаган. Осыдан Ионичевскийдің "бифуркациялық теориясы"
қызығушылықты білдіреді. Шында да көптеген биологиялық активті нүктелер
тамырлар мен жүйкелердің бөліну орнында орналасқан. Бұл жерде сұйық
ағысының ең тар және тығыз болғандыктан ламинарлықтан турбуленттікке
айналады. Сондықтан биологиялық активті нүктелер қан мен
мен омірлік энергияның ағымының ең тар және тығыз орны, бұл жерде тұрып
қалу мен бітелуі оңай жүреді [15].
Биологиялық активті нүктелер орналасқан аймақтын терісінің
морфологиялық қасиетін зерттегенде борпылдақ дәнекер ұлпасынан тұрып,
терінің физиологиялық ерекшеліктеріне әсер етеді
Басқа жұмыстарда терінің биологиялық активті нүктелер құрылымдағы
механизмі мембранадан жекелеген элементтер ретінде құралады деген [16].
Биологиялық активті нүктелерді сенсорлы мүшелерге жатқызуы,
белгілерінің сәйкестігілігінің болуы, эпидермистің жұқаланған қабатынан,
инкапсульденген рецепторлардан және бос ұштарынан тұратыны айқындайды.
Ұштардың астында спираль тәрізді тамырлы торлар, миелинсіз талшықтармен
қапталған жүйке шоғырлары жатады. Көптеген биологиялық активті нүктелер
жүйке бағаналары бойымен немесе олардың тарамдалуы жүйкелердің сүйек
тесіктерінен шығу жағында, қан және лимфатикалық тамырлар астында
орналасқан.
Биологиялық активті нүктелер терінің маманданған аймағы ретінде
рецепторлардың касиетіне ие болып, соматосенсорлық жүйелерге жатқызуга
болады.
Егер де биологиялық активті нүктелерді өздігінен болатын рецепторлық
мүшесі деген гилотезаны қабылдасақ, ол сыртқы ортанын электрлі және
магниттік қасиеттерінің өзгерісіне жауап береді адекватты
тітіркендіргіштермен (қысым, механикалық тербелютер, температура және
химиялық әсерлер) қатар, электрлік және магнитті энергиясы бар
тітіркендіргіштерде (электропунктура, тері арқылы жүйке жүйелерді
стимулдау, магнитолунктура, лазеропунктура) биологиялық активті нүктелер
стимулданады. Осындай биологиялық активті нүктелердің полимодальдігі
өздігінен болатын рецепторлық мүше ретінде электрорецепторлармен
жақындастырады, өз кезегінде электрлік өзгеріске өте сезімтал және сонымен
қатар магнитті өріске, механикалық, лазерлік және температуралық
стимулдарға өте сезгіш.
Терінің биологиялық активті нүктенің физикалық табиғаты бойынша әр
турлі ұлпаның көлемді бірігуі, сыртқы ортаның, өзгермелі және факторлардың
әсершен "'биологиялық термопараны" түзеді [17]. Осыдан ағзаның динамикалық
біртұтастығы және оның терідегі құрылымдық функциональдық жүйелерінің
динамикалық біртұтастығы фундаментальді болып кершеді
1.2 Жас өспірімдердің жасқа сай ерекшеліктері
Балалар мен жастардың организмі үнемі өсіп дамуда болады.Өсуді егер
сандық көрсеткіш дейтін болсақ, дамуды сапалық көрсеткіш деуімізге болады.
Организмнің дамуы екі түрлі болады: физикалық (мүшенің ұзындығы, ені,
тереңдігі, көлемі т.б.) және функциялық (мысалы, жүректің функциясын
анықтау үшін оның систолалық немесе минуттық көлемін өлшейді).
Адам өмірін негізінен үш кезеңге бөлуге болады: өсіп даму және жетілу,
кемелдену, қартаю. Бұл үшеуінің айырмашылықтарын дене көрсеткіштерін өлшеп,
организмнің даму дәрежесін анықтап және сыртқы ортамен байланысын тексеру
арқылы білуге болады.
Кәмелетке келу немесе дамып жетілу дегеніміз ең алдымен жастардың
жыныстық жетілуін және өзінің ұрпағын жалғастыру қабілетінің пайда болуы,
яғни тұқымын жалғастыруды қамтамасыз ету. Бұған қоса әлеуметтік қызметтерді
атқару, рухани және мәдениет қазыналарын жасау, еңбек ету қабілеттері
жатады.
Жыныстық жетілу қыздарда 11-12 жаста, ұлдарда 13-14 жаста басталады да
жынысқа сай бойжеткендерде 16-18 және жігіттерде 18-20 жаста толық
жетіледі. Осыған байланысты адам организмінің толық жетілуі, яғни кәмелетке
келуі аяқталып, кемелденуі басталады.
Өсу мен дамудың барлық адамдарға ортақ бірнеше заңдылықтары бар:
1. Өсу мен даму гетерохронды болады, яғни үнемі біркелкі болмайды;
2. Мүшелер мен мүшелер жүйесінің өсу мен даму қарқыны әртүрлі;
3. Өсу мен даму баланың жынысына байланысты;
4. Функциялық мүшелер жүйелері мен мүшелердің қызметтерінің
биологиялық беріктігі немесе мықты болуы;
5. Өсу мен дамудың тұқым қуалау қасиеттері мен сыртқы ортаның
жағдайларына тәуелділігі;
6. Өсу мен дамудың акселерациясы;
Бала организмінің еңбектің түрлеріне бейімділігі үнемі бірдей бола
бермейді. Сондықтан да оқу, еңбек, спорт жұмыстарын сыртқы ортаның
жағдайына сәйкес етіп, өсіп-даму мезгіліне байланысты мөлшерлеген жөн.
Оқу-тәрбие жұмыстарын ұйымдастырғанда балалардың жасын белгілі бір
топқа бөлуге тура келеді, яғни әртүрлі жастағы балаларды бір топқа қосады.
Ол топтардағы балалардың жасын белгілі бір мөлшермен шектеу қажет. Осыған
байланысты адам өмірін бірнеше кезеңдерге бөлу қажеттілігі туындайды
Жас кезеңдері деп өсу мен дамуы ұқсас, физиологиялық ерекшеліктері
бірдей уақыт мөлшерінің шегін айтады. Белгілі бір жас кезеңінде организмнің
даму дәрежесі бір деңгейге жетіп, келесі деңгейге дайындалу мерзімі
басталады. Осыны ескерте отырып, 1965 ж. адам организмін зерттейтін түрлі
ғылымдар өкілдерінің (физиологтар, гигиенистер, дәрігерлер, педагогтар,
психологтар, философтар, генетиктер т.б.) қатысуымен Мәскеу қаласында
болған дүниежүзілік жас кезеңдерінің шағын жиналысында адамның барлық
өмірін кезеңдерін бөлген:[18]
1. Жаңа туған сәби ( алғашқы 10 күн өмірі);
2. Емшектегі сәби (10 күннен 1 жасқа дейін);
3. Алғашқы балалық шақ (1-3 жас);
4. Бірінші балалық шақ (4-7 жас);
5. Екінші балалық шақ (қыздар 8-11 жас, ұлдар 8-12 жас);
6. Жеткіншек немесе жасөспірімдер (қыздар 12-15, ұлдар 13-16 жас);
7. Кәмелеттік немесе жігіттікбойжеткендік (қыздар 16-20, жігіттер
17-21 жас);
8. Кемелге келу немесе ересектік мерзімінің 1-ші жартысы (әйелдер 21-
35, ерлер 22-35жас);
9. Ересектік мерзімнің 2-ші жартысы (әйелдер 36-55, ерлер 36-60 жас);
10. Орта жас (әйелдер 55-74, ерлер 60-74 жас);
11. Қариялар немесе кәрілік (әйелдер мен ерлерге бірдей 74-90 жас);
12. Ұзақ өмір сүрушілер ( 90 жастан әрі қарай).
Бұған қоса, балаларды тәрбиелеу, үйрету және оқыту
жағдайларын
ескеріп педагогтар келесі жас кезеңдерінің топтарын ұсынған:
1.Жаңа туған сәби (1 ай);
2.Емшектегі сәби (1 айдан 1-жасқа дейін);
3. Ясли жасы немесе балбөбектер тобы (1-4 жасқа дейін);
4. Мектепке дейінгілер тобы (5-7 жас);
5. Мектеп жасындағылар :
А) Бастауыш сыныптағы оқушылар (7-11 жас);
Б) Ортанғы сыныптардағы оқушылар (11-14 жас);
В) Жоғарғы сыныптардағы оқушылар (14-18 жас).
Жас өспірім шағындағы оқушылардың жоғарғы сыныптарға көшу кезегінде
ақпараттар толқынының мол болғанына байланысты және оқу үрдісі тез әрі
көлемді болуынан алғашқы жылдары психологиялық қиындықтар туа бастайды.
Балалар алғашқы кезде мазасыз болады. Осы кезде балаларда хронотиптері
де қалыптаса бастайды. Эндокринді жүйеде өзгерістер байқалады. Оқушылар осы
кезде өте мазасыз, тез ашуланшақ болады. Бұл кезең өтпелі болғандығынан
балада ересек адамның да, балалық шақтың да белгілері көріне отырады. Бала
физиологиялық тұрғыдан емес, психологиялық, әлеуметтік, ақыл-ой өрісінде де
өзгереді.
Біз қарастырып отырған зерттеу жұмысының мақсаттарымыздың бірі
оқушылардың персоналды компьтермен жұмыс істеген кездегі терідегі
биологиялық активті нүктелердің электрөткізгішінің өзгерістерін
қарастыратын болғандықтан барлық жүйелер ішінде орталық жүйке жүйесін жас
ерекшеліктеріне де тоқтала кетуді жөн көрдік. Компьютердің алдында сабақтан
кейін, үйде де ұзақ уақыт өткізетін болғандықтан орталық жүйке жүйесіне
тигізетін тері әсерлері болатындығы белгілі [19].
Адамның жүйке жүйесінің маңызын оның қызметтеріне қарай былай
анықтауға болады:
Мүшелерді бір-бірімен байланыстырып, организмнің бір тұтастығын іске
асырады;
Денедегі барлық мүшелердің және мүшелер жүйелерінің қызметтерін
реттейді;
Организмды сыртқы ортамен байланыстырады;
Сыртқы ортаның өзгермелі жағдайларына организмді бейімдейді;
Денедегі барлық клеткалардың, ұлпалардың,мүшелердің, бүкіл организмнің
тірлігін қамтамасыз етеді.
Адамның бүкіл сезім жүйесінен алынған ақпараттар үлкен ми сыңарларында
өңделеді( 1-сурет). Сезім мүшелерінің (тері, көз, құлақ, тіл, мұрын)
өздерінің жақсы жұмыс істеуі, яғни сау болуы сыртқы ортадан келетін әртүрлі
мәліметтерді түсінуге, сезінуге, яғни анализдеуге жеткіліксіз. Сыртқы
ортадан келген мәліметті толығымен дұрыс өндеу үшін адамның санасының ең
маңызды органы ми сау болуы керек.[20]
Адам жүйке жүйесі орталық және шеткі немесе перифериялық (лат.
Периферикус-шеттік) жүйке жүйесі болып бөлінеді. Орталық жүйке жүйесі ми
мен жұлыннан тұрады.
Жаңа туған сәбидің миының салмағы орта есеппен 360-390 г. Жаңа туған
ер баланың миының салмағы қыздардың миынан салмақтау болады. Алғашқы жылы
мидың салмағы екі есе, 3 жаста үш есе ұлғаяды. Бастауыш сыныптарда оқитын
балалардың ми салмағы 1250-1300 г, ересек адамда 1400-1450 г.
Алғашқы 6-7 жылдың ішінде баланың, баланың миының салмағы ересек
адамның салмағының 45 бөлігіндей болады. Мидың толық жетілуі 17-20 жаста
байқалады. Адамның ақыл-ойы оның миының салмағымен тікелей байланысты емес.
Дегенмен, мидың физиологиялық қалыпты қызмет атқару қабілеті оның салмағы
900 грамнан төмендегенде және 1200 грамнан асқанда бұзылады.
Көру арқылы ақпарат қабылдау және оны өндеу үлкен ми сыңарларының
шүйде бөлімінде жүзеге асырылады. Үлкен ми сыңарлары мидың ең үлкен, ең
маңызды бөлімі. Адам миының барлық салмағының 80% ми сыңарлары алып жатады.
Құрылысы жағынан ми сыңарлары бір-бірімен сүйелді дене арқылы
жалғасқан екі жарты шардан тұрады. Әрбір жарты шар бес бөлімнен тұрады:
маңдай, орталық, төбе, шүйде және самай.
1.3. Электромагниттік өрістер және сәулелену
Компьютер оқушы денсаулығына комплексті түрде негативті әсер етеді.
Біріншіден, шетелде шығарылған ең жаңа заманауи өлшеу құралдарымен
жасалған ғылыми зерттеулер нәтижелері бойынша компьютер(әсіресе оның
ЭСТ(электрлі- сәулелі трубка) негізінде жасалған дисплейі немесе мониторы
төменде аталғандардың көзі болып табылады:[21]
• Электростатикалық өріс;
• (2Гц-400кГц) диапазондарындағы төмен жиіліктегі, өте төмен жиіліктегі
және жоғары жиіліктегі электромагниттік сәулелену;
• Оптикалық диапазондағы сәулелер(ультракүлгін,инфрақызыл және көрінетін
сәулелер), рентгендік сәулелену.
Сурет 3. ЭСТ негізінде жасалған монитор
Сурет 4. Электрлі-сәулелі трубка
1. басқарушы электрод(модулятор)
2. анодтар
3. бағыт өзгертетін электрмагниттер
4. катод қыздырғышы
5. катод
6. электр сәулесі
7. фокус жасайтын электрмагниттер
8. электрлюминесценттік экран
Компьютердің маңайындағы электромагниттік өрістер(әсірісе төмен
жиіліктегілер) адамға айтарлықтай әсер етеді.Ғалымдардың анықтағаны бойынша
төмен жиіліктегі сәулелену ең алдымен орталық нерв жүйесіне әсер етіп
бастың айналуын, жүректің айнуын, депрессияны, ұйқының бұзылуын,тәбеттің
төмендеуін, стрессті туғызады. Және де нерв жүйесі аз уақытқа созылған
әлсіз өрістерге(слабые поля) сезінеді:организмнің гормональдық жағдайы
өзгерістерге ұшырайды,мидың биотоқтары қалыптан тыс шығады. Бұдан әсіресе
мидың есте сақтау және үйрену процесстері зардап шегеді.
Төмен жиіліктегі электромагниттік өрістер тері ауруларына (безеу,
экзема, теміреткі т.б.), жүрек-тамыр және ішек-қарын жүйелерінің ауруларына
себеп болуы әбден мүмкін; және де олар қанның ақшыл лейкоциттеріне әсер
етеді, ал ол әсерден ісіктердің(оның ішінде кеселді ісіктердің) пайда
болуына әкеп соғады.
Жоғары кернеулі электростатикалық өрістер(электростатические поля
большого напряжения) жасушалардың дамуын өзгертеді және тоқтатады. Ал
кейбір кездері катарактаны туғызады.
Электромагниттік өрістің әсерінен шаң және аэрозолдық бөлшектері
бетке, мойынға, қолға қонуын туғызады, сондықтан бұның әсерінен сезімтал
адамдарда аллергия , терінің құрғаушылығы пайда болады. Электромагниттік
өріс ауаның ион қабатына әсер етеді. Монитордың кинескоп бетінде жағымды
заряд пайда болып, ион қабатындағы жағымсыз пайдалы зарядтарды жою әсерінен
компьютерлер тұрған бөлменің ауасын нашарлатады
1.4. Компьютердің оқушы балалардың жан-дүниесіне әсері
Психиатр мамандардың айтуынша соңғы кезде оларға әр жастағы
оқушылардың ата - аналары келіп кеңес сұрап, алаңдаушылық білдіруде.
Оған себеп - балаларының компьютерге деген шектен тыс тәуелділігі болып
отыр. Олар бұған компьютерлік синдром деген ұғымды ойлап тапқан. Көптеген
дәрігер мамандар оны ауыр және ұзақ емделетін дертке жатқызады.
Тәжірибелі мамандардың айтуынша бұл ауру жай басталады: бала компьютер
алдында көп уақыт өткізеді, ойын ойнайды, интернет желісінде веб-серфинг
жасайды т.с.с. Барған сайын бұл жаман әдетке айналып, баланы компьютерге
көп уақытын бөлуге мәжбүр етеді [22].
Баланың компьютерге тәуелді бола бастағанын мына алғашқы белгілер
көрсетеді:
- компьютер алдында тамақ,шай ішеді, сабақ даярлайды;
- компьютер алдында ең болмағанда бір түн өткізді;
- сабақтан қалды-компьютер алдында отырды;
- үйге келісімен компьютерге ұмтылады;
- уақытында тамақтанбады, тісін тазартпады(бұрын ондайы байқалмаған);
- компьютер сынса ашуланады, көңілі жай таппайды, ешнәрсеге зауқы
соқпайды;
- компьютер алдында отыруын шектесе ұрыс-керіс шығарады.
Жоғарыда айтылған мәселелер бұл сұрақтың тек ұшы ғана деуге болады.
Бұлардан туындайтын көптеген проблемалар өз алдына. Компьютерге тәуелді
болған бала барған сайын тұйығып, құрдастарымен қарым қатынасты азайтып,
виртуальді әлемге бой ұрады. Спортқа қызығушылық танытпайды [23].
Түбінде осының бәрі бала организмінің, қай жақтан болмасын, дамуына,
өсіп жетілуіне үлкен кедергі болады.
1.5. Терінің биологиялық активті нүктелері
Тері өте күрделі құрылым, адам мен жануарлар ағзасының сыртқы жабыны.
Тері қосалқы құрылымдармен бірге (май, тері бездері, түктер, тырнақ) толып
жатқан әртүрлі функция атқарады. Ең алдымен тері ағзаның ішкі ортасын
сыртқы әсерлерден сақтап, қорғаныс қызметін атқарады. Бұл оның өте жоғары
механикалық беріктігіне, серпімділігіне байланысты ультракүлгін сәулелер,
радиациалық, электрлік т.б. толып жатқан физикалық факторларға қарсы тұруы.
Теріде толып жатқан әртүрлі қызмет атқаратын рецепторлар (қысым, жанасу,
ауру, суық, жылуды қабылдайтын т.б.) орналасқан. Тері сезім мүшесінің өте
маңызды бөлімі болып есептелінеді, олар сырттан келген тітіркендіргіштерге
шартсыз және шартты рефлекстік қорғаныс әсерленісін тудырады. Теріде
орналасқан көптеген рецепторлар сипап сезуге, яғни сыртқы орта
тітіркендіргіштерінің әсерін түйсінуге мүмкіндік береді. Терінің
сезімталдық жүйесінің аумағы өте үлкен –1,4 тен 2,1кв.м-ге дейін болады.
Адам терісіндегі (бүкіл тері бетінің 90%-де) рецепторлардың негізгі
түрі ұсақ тамырлар бойымен жүретін бұтақталған жүйке тамырларының жалаң
ұштары болып келеді. Сонымен қатар тері түктерінің қабына оралған,
тереңірек орналасқан жіңішке жүйке талшықтарының тарамдары кездеседі.
Бұл жүйке ұштары түктердің жанасуға өте сезімталдығын қамтамассыз
етеді. Жанасу рецепторларына түрі өзгертілген эпителиалдық құрылымдармен
жалғасқан жалаң жүйке ұштары, эпидермистің төменгі бөлімінде орналасқан
сезімтал минискілер де (Меркель дисклері, Мейснер денешіктері, Пачини
денешіктері, Руффини мүшелері, Краузе аяқы колбалары) жатады [24].
Тері өзінен өтетін байланыс каналдарымен бірге, бір жағынан,
қоршаған орта ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz