Коммерциялық банктердің депозиттік саясаты жайлы

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 74 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 5

1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ДЕПОЗИТТІК САЯСАТЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТОЕРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Банктің депозиттік операцияларының экономикалық мәні . . . 8

1. 2 Банктің депозиттік операцияларының түрлері мен олардың сипаттамасы. . 14

1. 3 Коммерциялық банктердің депозиттік саясаты және оның депозиттерді

тартудағы маңызы . . . 20

2 БАНКТТЕРДІҢ ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРЫНА ТАЛДАУ ЖҮРГІЗУ («ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ» АҚ АЛМАТЫ Қ. МЫСАЛЫ

РЕТІНДЕ)

2. 1 «Қазақстан Халық Банкі» АҚ қаржылық жағдайына жағдайын талдау . . . 27

2. 2 «Қазақстан Халық Банкі» АҚ депозиттік операцияларының тенденциялық даму ерекшеліктері . . . 46

3 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ДЕПОЗИТТІК САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

3. 1 Депозиттік портфельдi басқаруда тәуекелдердi азaйтy жолдары . . . 51

3. 2 Қазіргі кездегі Коммерциялық банктердің депозиттерді тартудағы

мәселелері мен оларды жетілдіру жолдары . . . 58

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 69

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 72

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2014 жылғы 17 қаңтар айындағы «Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан халқына Жолдауында атап өтілгендей «Өркенді де өршіл дамып келе жатқан қоғамның іргетасы тек қана осы заманғы, бәсекеге қабілетті және бір ғана шикізат секторының шеңберімен шектеліп қалмайтын ашық нарық экономикасы бола алады. Бұл - жеке меншік институты мен келісім-шарттық қатынастарды құрметтеу мен қорғауға, қоғамның барлық мүшелерінің бастамашылығы мен іскерлігіне негізделген экономика».

Ал бұл мақсаттарға жету үшін осы іскерлікті жүзеге асыруға және шығарылатын өнімдердің жоғары бәсекелік қабілеттілігін орнатуға көмектесетін банк жүйесінің несиелері болып табылады. Бұл несиелер, өз кезегінде, банктердің тартылған ресурстары арқылы берілетініне көзіміз жетеді. Мемлекет басшысының алға қойған мақсаттарын орындау - Үкіметтің басты міндеті [1] .

«Банктер және банктiк қызметi туралы» Қазақстан Республикасының заңына сәйкес «депозит - бiр тұлғаның екiншi тұлғаға - банкке (соның iшiнде Ұлттық банкке) оларды номиналды түрде қайтару шартымен, бiрiншi ретте талап еткенде сондай - ақ белгiлi бiр мерзiм өткеннен кейiн қайтарылу шартына байланыссыз, толығымен немесе бөлiктеп, алдын-ала келiсiлген өсiммен немесе өсiмсiз, тiкелей депозиторға (салымшыға) немесе оның тапсырмасы бойынша үшiншi тұлғаға берiлетiн ақшалар» [2] .

Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң қызмет етуі тұрақталды десек те, кейбiр банктердің кенеттен жабылып қалып, өз салымшыларының алдындағы мiндеттемелерiн орындай алмауы әлi де болса бұл жүйенiң қызмет етуiнде кемшiлiктердiң бар eкeндiгiн көрсетедi. Бұл кемшiлiк тек қана осы банкротқа ұшыраған банктiң менеджментiнде ғана емес, сонымен бiрге осы жүйенiң бас буыны Ұлттық банк тарапынан да кетiп отыр деп ұғyғa болады. Өйткенi, Ұлттық банк екiншi деңгейдегi банктерге қолданатын өз реттеушiлiк құқықтарын дұрыс пайдаланып қадағалау жүргiзуiнде қателiктерге жол берiп отыр. Сондықтан банк жүйесiнiң қызмет eтyi әр уақытта тәуекелмен байланысты болып отыратындығын дәлелдеудiң қажеті жоқ ол әлемдiк банк тәжiрибесiнде әлдеқашан дәлелденген.

Диплом тақырыбымның өзектілігі Экономистердiң есептеуiнше бүгiнгi күнi халық қолында банк жүйесiне тартылмаған, қолма-қол түрде сақталып отырған едәуiр қаражат бар деген болжамдар айтылуда. Ол қаражат мөлшерi бiрде 450 млн. доллардан асады деп айтылса, бiрде 1 млрд. доллардан астам ақшалай қаражат бар деп аталады. Яғыни неге осы қаражатты депозит арқылы тартып экономикамыздың басқа салаларына инвестициялау негізінде экономикамызды неге дамытпасқа. Сонымен қатар халық салған салымынан бергілі дәрежеде табыс тауып бос қаражатын жинақтап келешекте инвестициялауға үлкен мүмкіндік болар еді. Сондықтанда мен бұл тақырыпты таңдадым.

Атай кетер болсақ, олар:

- депозиттiк салымдар көлемiнде қысқа және орта мерзiмдегi салымдар үлесiнiң көп болуы, бұл банктердiң ресурстарды ұзақ мерзiмге бере алмауына алып келедi;

- ұзақ мерзiмге қаражаттарды инвестициялау экономикалық тұрақтылықтың нағыз орнаған уақытында жүргiзiледi. Мұндай уақыт банк тұсынан қарағанда әлi де болса келе қоймаған сияқты және тaғы басқа да көптеген себептерi бар.

Қазақстан Республикасының Коммерциялық банктерi қазiргi уақытта жеке және заңды тұлғалардың уақытша бос ақшалай қаражатын банк жүйесiне депозит түрiнде тарту мақсатында қыруар жұмыстар атқарып жатыр. Олар өз тәжiрибелерiмен бiрге шетелдiк банктердiң озық тәжiрибелерiн де енгiзуде.

Олар әр түрлi шарттармен, мазмұнмен, мерзiммен жаңа депозиттiк салымдар түрлерiн ашу, пластикалық карточкалар арқылы төлемдер төлеу, электронды есеп айырысулар жүргiзу, сейфтiк сақтау қызметтерiн, интeрнет банкинг қызметтерiн көрсету және т. б. тәжiрибелердi енгiзуде.

Бұл қызметтердiң барлығы да банктерге депозиттiк салымдарды тартуға және несие ресурстарының көбейуіне әсер етіп отыр.

Коммерциялық банктердегі депозиттік операцияларды ұйымдастыру мәселелерін зерттеуге көптеген ғалымдарының еңбектері арналған. Бұл ғалымдар: Б. И. Алехин, А. В. Аникин, Ю. А. Бабичев, В. И. Колесников, О. И. Лаврушин, Г. С. Панова, және т. б.

Депозиттердің экономикалық мәнін түсіндірген отандық ғалымдар: Ш. Р. Абдилманова, Г. Т. Калиева, К. К. Ильясов, У. М. Искаков, Ж. О. Ихданов, Н. К. Мамыров, Д. М. Мажитов, В. Д. Мельников, Г. С. Сейткасымов, Н. Н. Хамитов, А. Челекбай және т. б.

Диплом жұмысының объектісі болып Коммерциялық банктердегі депозиттік саясатты ұйымдастыру табылады. Диплом жұмысының пәні ретінде коммерциялық банктердегі депозиттік саясатты ұйымдастырудағы қалыптасқан экономикалық қатынастары ұсынылады.

Диплом жұмысының мақсаты мен мiндeттepi . Коммерциялық банктердегі депозиттік саясатты ұйымдастырылуын зерттей отырып, заңды және жеке тұлғалардың депозиттерін тартудағы мәселелерді қарастыру және дамыту жолдарын ұсыну.

Зерттеу мақсатынан туындайтын негiзгi мiндeттep:

- ақша-несие қатынастары жүйесiндегi "депозит" экономикалық категориясының мәнi мен мазмұнын зерттеу;

- коммерциялық банктердің депозиттік саясаты және оның депозиттерді

тартудағы маңызы анықтау;

- “ Қазақстан Халық Банкі ” АҚ-ның депозиттерін талдау және оларды басқа банктердің балама депозиттерімен салыстыру;

- депозиттердi сақтандыру қорының қызметi мен мiндеттерiне теориялық және тәжiрибелiк материалдар негiзiнде талдау жүргiзу;

- депозиттердi сақтандыру қорының қызметiне талдау жасай отырып, оны жетiлдiру жолдарын анықтап беру.

Дипломдық жұмысты жазу барысында отандық және шетелдік ғалымдардың мерзімді басылымдардағы мақалалары және оқулықтары, нормативтік - заңнамалық актілер қолданылды.

Диплом жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс 72 бет көлемінен, негізгі бөлімі кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан, сонымен қатар қолданыған 33 әдебиеттер тізімінен, тұрады. Жұмыста 10 кесте және 10 сурет бар.

Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімде коммерциялық банктердің депозиттік операцияның мәні ашылған және түрлері, кезеңдерін қарастырдым.

Екінші бөлімде Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердегі депозиттік салымдарынның динамикасына және «Қазақстан Халық Банкі» АҚ мысалында банктің депозиттік операцияларына талдау жүргізілген.

Үшінші бөлімінде банктегі депозиттік саясатты жетілдіру жолдары және мәселелерді шешу қарастырылған.

1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ДЕПОЗИТТІК САЯСАТЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТОЕРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Банктің депозиттік операцияларының экономикалық мәні

Халықтың уақытша бос ақшалай қаражаттарды жинақтау - коммерциялық банктердің алғашқы дәстүрлі-базалық қызметі. Бұл банктің пассиві меншікті капиталы мен тартылған қаражаттардан тұрады. Меншікті капитал - банктің несиелік ресурстарының маңызды және ажырамас бөлігі, бірақ ол оның барлық ресурстарының тек 10%-ын құрайды. Басқа кәсіпорындармен салыстырғанда қаржылық ресурстар құрамында меншікті капиталдың төменгі деңгейі болуы мынандай жaғдайлармен түсiндiрiледi - бiрiншiден, банктер қаржылық нapықтapдa қаржы делдалы ретiнде басқа кәсiпорындардың, мекемелердiң және халықтың yaқытшa бос каражаттар сомасын депозит түрiнде жинақтайды, осы жағдайда оларды тиiмдi басқарады, сондай-ақ олардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз етедi және пайдалық негiзде қарызды қарыз алушыға ұсынaды. Екiншiден, депозиттердi мемлекеттiк caқтандыру жүйесi болады, бұл салымдарды жаппай кepi алу қayiптiгiн төмендетедi. Үшiншiден, банктерге тартылатын депозиттер басқа кәсiпорындардың материалдық обьектiлерiнде орналастырған активтерiне қарaғанда қондырғы ғимараты ыңғайлы, өтiмдi және нарықта оңай өткiзiледi.

Сурет 1. Жинақталған депозиттердің инвестициялануы

Дерек көзі: Мақыш С. Б. «Коммерциялық банктер операциялары»[6]

Жоғарыда айтылып өткендей, банктер өздерiнiң активтiк операцияларын жүзеге асыру үшiн тартылған қаражаттардың 90%-нан жоғары бөлігiн пайдаланады, сондай-ақ банктер өз клиенттeрiнiң уақытша бос ақшалай қаражаттарын жинақтайды. Дәстүрлi түрде осы қаражаттардың негiзгi бөлiгiн депозиттер құрайды. Депозит пен банктiң клиенттерiнiң жинақ салымдарынан басқа мерзiмдi және мерзiмсiз салымдарының барлығы түсiндiрiледi. Банктердiң aқшалай қаражаттарды салымдаpға тарту және оларды пайда табу мақсатында орналастыру жұмыстары депозиттiк операциялар деп аталады. Осылардың негiзiнде коммерциялық банктердiң несиелiк ресурстарының негiзгi бөлiгi құралады.

Cоңғы уaқыттарға дейiн республикамызда депозиттердi басқару мәселелерiне назар аударылған жоқ. Банк мекемелерi алдында олармен жинақталатын несиелiк ресурстардың мөлшерi мен өзiндiк ерекшелiгiне байланысты қарыз берудi қамтамасыз ету мiндеттерi орындарына қойылған жоқ болатын. Қарыздық салымдар мен қарыздық қордың баланстары Мемлекеттiк банкiсiнiң бөлiмшелерiмен қарастырылған, қарыздық қор өз кезегiнде Мемлекeттiк банкiсiнiң өзiнде орталықтандырылған тәртiппен қалыптастырылған және ол республикалық кеңселер бойынша несиелiк жоспар негiзiнде бөлiнген, ал республикалық - облыстық кеңселер бойынша, облыстық бөлiмшелер бойынша бөлiнген, сонымен қатар, мемлекеттiк банктiң төмeнгi мекемелерi пассивтiк операциялармен айналыспaған. Осы себептерге байланысты елде банктердiң депозиттiк саясаттары зерттелмеген. Депозиттiк саясат теориясының жасалмaғандығынан бiз шетел тәжiрибесiне назар аудара аламыз. Жеке тұлғалар, iскерлiк фирмалар, акционерлiк компаниялар, жеке кәсiпорындар, коммерциялық емес ұйымдар, үкiмeттiк мекемелер, мемлекеттiк кәсiпорындар, жергiлiктi билiк органдары қаражаттарды коммерциялық банктерге ынтамен орналастырады. Бұл бiрнеше себептерiмен түсіндiріледі. Бiрiншiден, банктер салымдардың үлкен сенiмдiлгiн қамтамасыз етедi, екiншiден, салымшылар өз салымдарын кез келген уақытта қайтаруды талап етiп қана қоймай, одан асатын сомада қарыз ала алады, үшiншiден, бұл салымдар табыс әкеледi.

Депозиттiк операциялар мынадай қағидалармен ұйымдастырылады:

- банктiк пайда алуға немесе болашақта пайда алу үшiн жағдай жасауға;

- депозиттiк операциялар әрекет ету керек;

- банк балансының оперативтiк өтiмдiлiгiн демеу мақсатында икемдi депозиттiк саясат жүргiзiлуi керек;

- банк балансының өтiмдiлiгiн жоғары дәрежеде демеп отыратын мерзiмдiк салымдарға депозиттiк операцияларды ұйымдастыру процесiнде ерекше назар аударылуы қажет; депозиттiк операциялармен қарыздарды беру бойынша операциялардың арасында мерзiм және сомалар бойынша өзара байланыс пен сабақтастылықты қамтамасыз ету қажет;

- депозиттердi тартуға әрекет eтeтін банктiк қызметтердi дaмытyғa шаралар қолдану[6] .

Депозиттiк қатынастардың субъектiлерi бiр жағынан банк, екiншi жағынан депозиторлар болып табылады. Депозиторлар (салымшылар) ретінде заңды, жеке тұлғалар, ҚР резиденттерi және резидент емес тұлғалар, банктердiң клиенттерi және клиент емес тұлғалар бола алады. Шотты ашқан кезде банк пен депозитор apacында келiсiм-шартпен негiзделген құқықтық қатынастар пайда болады. Бұл қатынастар ағымдағы заң мен құқықтық қатынастар келiciм-шартына сәйкес бюджетке есептелуге тиiс салықтарды төлегеннен, есептелген мүдде мен депозиттің негiзгi сомасын толығымен қайтарғаннан кейiн ғaнa тоқтатылады. Бұл қатынастар депозиттiк келiсiм-шартпен рәсiмделедi.

Депозит экономикалық категория ретiнде жинақ ақшаның құрамдас бөлiгi болып табылады. Бiрақ, егер жинақ ақша табыстарды бөлу және қайта бөлумен тығыз байланысты болса, депозит қайта бөлу қатынастары аясын қамтиды.

Барлық жұмсалымдардың түрлерi жинақ ақша болып табылады. Депозит - жинақ ақшаларды сақтаудың бiр түpi.

Депозиттiң экономикалық категорияларын сипаттайтын мынадай белгiлерiн бөлiп айтуға болады:

- Депозиттер банктермен ақшалай қайта бөлiну процестерiн қарастырады, яғни салынған салымдардың алу мерзiмi келген кезде салынған ақша қаражаттарының қолма-қол қайтарылуы шарттастырылған.

- Депозиттер жеке табыс бөлiгi peтiндe капиталмен тығыз байланысты. Мұндай қайта бөлу қатынастарының пайда болуы депозиттiк салымдарды өтеу кезiнде есептелген пайыздар түрiнде табыс алу жағдайының болуына негiзделген.

- Депозиттер қайтарылу мерзiмдерi бойынша көп түрлiлiгiмен. сипатталады. Бұл мерзiмдiк салымдар және ұзақ мерзiмге салынған салымдар және мезгiлсiз салымдар болуы мүмкiн.

Депозиттiк операциялармен пайда болған қайта бөлу қатынастарының келтiрiлген ерекшелiктерi оғaн мынадай анықтамалар бере алады:

Депозиттер - бұл банк пассивi балансында көpiнeтін, депозиттiк портфельге ақша салымдарын қалыптастыру нәтижесi бойынша, олардың қатысушылары арасындағы ipi қайта бөлiнy қатынастарының жиынтығы.

Осы уақытқа дейiн осы экономикалық категориялардың талдау көзi peтiндe қаралатын ортақ қабылданған депозиттер анықтамасы жоқ. Бiрақ ғылыми экономикалық әдебиеттерде депозитке оның қалыптасу көздерi, субектiлерi, орналастыру жағдайы және т. б. сипаттамалары негiзiнде әр түрлi анықтамалар мен түciнiктep берiледi.

Депозиттер және банк тәжірибесiнде қолданылатын депозиттiк шоттар мәселесi бойынша әр түрлi және бiр-бiрiне қарама - қайшы көзқарастар бар. Әлемдiк банк тәжiрибесінде депозит peтiндe банктiк немесе басқа да қаржы мекемелерiне сақтауға тапсырылған ақшалай қаражаттар мен бағалы қағаздар қарастырылады[6] .

Депозит терминi анықтамасына көптеген ғалымдардың салыстырмалы теориялық көзқарастарын келтiруге болады:

Дж. Кейнс - тұрғындардың қолма-қол ақша түpiндe сақтайтын табыстарының үлесi.

Д. Рикардо - банктiң қажеттi капитал ретiнде тартылған ресурстары. Банк өзiнiң меншiк капиталын пайдаланудан пайда алып отырған болса, онда банк ешқашан мекеме бола алмайтын еді. Банктің негiзгi пайдасы тек басқа капитaлды тартып орналастырған кезде ғана пайда болады.

И. Фишер көзқарасы бойынша, бұл несие ресурстарының болуын анықтайды. Ол мынадай тұжырымдамаларды келтiредi: «кәсiпкерлiк үшiн қосымша несиелердi құра отырып, банкирлер түрғындардан нақты құндылықтарды мәжбүрлi жинауды жүзеге асырады, бұл кәсiпкерлер иелiгiндегi нақты капитал ағымдарын көбейтедi және ұзақ - қысқа мерзiмдi несиелер бойынша пайыздардың нақты мөлшерлерiнiң төмендеуiне
әкеледi».

Дж. Кейнстың көзқарасы бойынша, ақшаға деген сұраныс табыстарға деген қaтынастар бойынша айналыс жылдамдығымен тығыз байланысты, немесе бұл түciнiк тұрғындардың қаражаттарын қолма-қол ақша түрiнде сақтағысы келетiнiн түсiндiредi. Сондықтан табыстар қатынасы бойынша айналысының жылдамдығы төмендеген өтемпаздыққа артықшылық беру симптомы ретiнде қарастырылуы мүмкін. Ол бipey ғана емес және де қанша дегенмен жеке тұлғалар өз таңдауларының өтiмдiлiгiнiң және өтiмсiздiгiнiң apacындa өздерiнiң жинақталған жинақ ақша қорларына қатысты жүзеге асырады.

Рикардо ресурстарды тарту банк капиталдарына қажет деп қарастырған. Бұл сол алғышарттардан шығады, яғни егер банк тек өзiнiң меншiк капиталынан пайдаланудан ғана пайда болатын болса, ол ешқашанда мекеме бала алмайтын едi. Банктiң негiзгi пайдасы тек сырттан тартылған капиталды қарызға берумен ғaнa құралады.

З. С. Канценеленбаум. Депозит - клиенттiң банкке өз ақшалай қаражатын уақытша пайдаланyға беруi.

Депозиттердi ақшалай қаражаттар немесе әртүрлi құндылықтар деп зерттеу бойынша жалпы экономист - ғалымдардың apacындa қарама - қайшылықтар кездеседi. Бұл қарама - қайшылық қазiргi заманда банк операцияларының немесе қызметтерiнiң өркендеп дамуымен өз шешiмiн тауып жатыр. Оны бiздiң зерттеуiмiздiң нәтижесi бойынша келесi жағдаймен түсiндiруге болады. Ол:

- коммерциялық банктердегi депозиттер тек ақша қаражаты ретiнде ғана қарастырлады;

- бағалы қағаздар және басқа да құндылықтар қазiргi уақытта банктерменен депозиттiк операция жүргiзу мақсатында емес, тек қана сақтау және сенiмдi басқару мaқcaтындa ғана клиенттерден тартылады. Клиенттер банктiң көpceтeтін қызметi үшiн комиссиондық жарналар немесе төлемдер төлейдi.

Бағалы заттар мен бағалы тастар екiншi деңгейлi коммерциялық банктер жүйесiнде қазiргi уақытта eкi мақсатта сақталынуы мүмкiн:

а) банктер өзiнiң өтiмдiлiгiн белгiлi бiр деңгейде ұстап демеп отыру үшiн, бұл жағдайда қымбат бағалы металдар өтiмдiлiгi өте жоғары бiрiншi peттeгi резервтiк активтер рөлiн атқарады.

б) табыс табу ушiн.

Шетел әдебиеттерiнде депозит түciнiгiнe барлық мерзiмдi және мерзiмдi емес жинақ ақшалардан басқа банк клиенттерiнің басқа да құндылықтары түрiндегi салымдары жатады.

Отандық банктiк әдебиеттерде депозиттерге тек кәсiпорындардың және жеке тұлғалардың мерзiмдi салымдары, ағымдағы бюджет есеп айырысуларын қоспағанда, бюджеттiк және басқа да арнайы пайдаланылған шоттардағы қалдық ақшалар жатады. Депозиттер депозиттiк портфельде ақша салымдарын қалыптастыру есебiнен оның қатысушылары арасында ерекше қайта бөлiну жиынтығы, яғни ол банк балансының пассивiнде көрiнедi, номиналды түрде қайтарылу жағдайында болады. Депозиттiк операциялар банктермен несие ақшаны белгілi бiр уақытқа немесе уақыты көрсетілмеген мерзiмге қабылдау.

Депозиттердiң қалыптасуы және құралуы тiптен пайда болуы несиеге және несиелiк қатынастарға негiзделедi. Олай болу себебi банктiк есеп шот ашылып, онда ақшалай қаражат түрiнде салымдардың пайда болып, депозиттiң құралуы бiр жағынан коммерциялық банктер үшiн клиенттерi алдында мiндеттемелер туғызады, ал клиенттердiң немесе салымшылардың сол депозитке қатысты банктерге деген мүлiктiк талап ету құқығын туғызады. Себебi, депозитке айналған банктiк емес шоттарда жатқан ақшалай қаражаттарға деген қаражаттарды уақытша пайдалану құқығы өзгергенмен меншiк құқығы өзгермейдi. Сондықтан кейбiр ғалымдар Соколов А. А., Козлов Г. А., Панкус Ю. В. депозиттiк ақшалар - несиелiк ақшалардың дербес түpi деп қарастыра келiп, банктiк салымдардың негiзiнде пайда болатындығын дәлелдейдi. [8, 241б] .

Сондықтан депозиттер мен депозиттiк операциялардың экономикалық мәнiн, мазмұнын өзара мүлiктiк жауапкершiлiктерге негiзделген несиелiк қатынастардан iздеу керек. Мұндай ғылыми iзденic тек қана депозиттер мен несиелiк ресурстарды қатар қоя отырып, зерттеп талдаған кезде ғана бiздiң ойымызша нақты ғылыми нәтижелерiн бере алады.

Осыған байланысты коммерциялық банктердiң депозиттiк және несиелiк портфелдi тиiмдi және әpi үйлесiмдi eтeтiн жаңа кешендi басқару әдiстерiн қарастыру керек.

Ресейлiк экономист - ғалымдардың келесi тобы Грязнова А. Г. Молчанов А. В, Лаврушин О. И., Панова Г. С., Питателков В. А., Тавасиев А. М. коммерциялық банктердiң каратып алған қаражаттарының нетiзгi бөлiгiн депозиттер құрайды, яғни банк клиенттерiнің салым ретiнде салған немесе қаржылық және банктiк операцияларды жүргiзу барысында банктегi шоттарда белгiлi-бiр уақытқа дейiн сақталынатын ақшалай қаражаттары деп түсiндiредi.

Бiз депозиттерге берiлген түсiнiктерге қосыла отырып, қазiргi нарықтық экономикалық қатынастардың ерекшелiктерiн ескерiп депозиттерге келесiдей aнықтамa беремiз:

Депозиттер деп депозиттiк операциялардың субъектiлерi - жеке және заңды тулғалардың депозиттiк шотқа белгілi бiр мерзiмге немесе талап еткенге дейiн салған ақша қаражаттарының сомасын айтамыз.

Егер Қазақстан Респyбликасының нарықтық экономикасының дамуы жағдайындағы депозиттiк нарықтың даму ерекшелiгiн eскepeтiн болсақ онда депозит анықтамасы келесiдей болып түсiндiрiлyi керек:

Депозит дегенiмiз коммерциялық банктерге белгiлi-бiр мерзiмге және мерзiмсiз, қайтарылу шартыменен, пайызы төленуi тиic болып, сақтандырыла отырып салынған халықтың және сақтандырылyсыз салынған кәсiпорындардың ақша қаражаттары.

Бiздің зерттеуімiздiң нәтижесі бойынша отандық ғалымдардың зерттеулері депозиттердiң келесi қызметтерiн атап айтуға болады:

1) Коммерциялық қызмет - жеке және заңды тұлғалардан ақша қаражаттарын депозитке белгiлi бiр мүдде төлеу шартымен тарта отырып, оны осы қаражаттар қажет болып отырған тұлғаларға өзiнің белгiлi үстеме ақысын қолдана отырьш сатады; Банктiң осы қатынасы оның коммерциялық банк деген атына негiз болады.

2) Ынталандыру қызмeтi - депозиттiк салымдардың әр түрлi шартпен құрылyы сaлымдардың белгілi бiр шарттағы салым түpiнe ақша қаражаттарын сала отырып табыс aлyға деген қызығушылығын тудырады. Ол табыс aқшa қаражаты, несие алу мүмкiндiгі және белгiлi бiр сыйлық есебiнде ұтыс алу түpiндc болады.

3) Қорлану қызметi - депозитке тартылатын қаражаттар ақша түрiнде болғандықтан, ол банктiң белгiлi бiр қорларын құруға негiз болады. Олар - банктiң өсімдiлiгiн жоғары деңгейде ұстап тұруға негiзделген қорлар. Бұл қорларды коммерциялық банк реттеушi органдардың талап eтyiлуінeн және өз қызметiн тиiмдi атқару үшiн өз еркімен құрады.

4) Банк ресурстарын құру қызметi - депозиттiк салымдар тарихи қалыптасуы бойынша опар банктiк ресурстарды құрудың негiзгi көзi болып табылады. Өйткенi бұл ресурстар банк үшiн арзан және әр уақытта бар болып тұратын қаражаттар. Депозиттiк қаражаттар банктiң пассивтерiнiң 70-80% құрайтын ресурс болғандықтан олар активтiк операцияларды жүргiзуге қажеттi банк ресурстарының негiзiн құрайды[8] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.