Құтты білік дастаныны

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . .

І тарау. "Құтты білік" дастанының танылуы . . .

1. 1 "Құтты біліктің" зерттелуі . . .

1. 2 Дастанның аударылуы . . .

ІІ тарау. Дастанның идеялық мазмұны мен

көркемдік ерекшеліктері.

2. 1 Дастанның жанрлық ерекшелігі мен идеялық мазмұны

2. 2 Дастанның тақырыбы мен сюжеттік құрылысы . . .

2. 3 Дастанның көркемдік ерекшеліктері . . .

Қорытынды . . .

Пайдаланған әдебиеттер . . .

Кіріспе

Жұмыстың жалпы сипаттамасы:

Түркі мәдениетінің ұлы да ұлағатты әдеби ескерткіші «Құтты білік» дастанын жазған Жүсіп Баласағұн өмір сүрген Қараханид мемлекетінің тарихи, саяси - әлеуметтік жағдайы баяндалады. Жүсіп Баласағұн әдебиетке өзіндік стильмен өрнектелген идеялық көркемдік жаңалық алып келді. Оның әдебиет сахнасындағы өззіндік иірім жолы өзгеше, ол нақты стильмен ерекшеленетін ғұлама ойшыл ақын. «Құтты білік» дастанының өз дәуірінде маңызды еңбек болуымен қатар, сол кезде түркі халықтарына ғана емес, көптеген Шығыс, Орта Азия елдеріне белгілі болып, құрметпен бағаланған. Дастанда әлеуметтік жағдайдың, халықтың, әр түрлі топ өкілдерінің қоғамдағы орны, адамгершілік идеялар, өнер, ғылым, білім тақырыптары ерекше жырланған. Жүсіп Баласағұнның терең ойлары, ақындық шеберлігі қоғамдық, адамзаттық әлсіз тұстарына ғана барып қоймайды, қайта қоғамның, адамзаттың өзіне тән тәрбиенің әртүрлі қырларын танып білуге мүмкіндік тудырады.

Тақырыптың өзектілігі:

Х-ХІ ғасырлардың өзінде Орта Азия, қазақ елі аумағын мекендеген халықтардың мәдени даму биіктерінің бірі болған философиялық поэмаға арқау болған тарихи шындықты тану, жанрлық ерекшелігі мен құрылысын ашу, зерттеу еңбекте Жүсіп Баласағұнның жан-жақты гуманистік танымын көрсету мақсатында «Құтты білік» дастанының энциклопедиялық мәнін ашу тақырыптың өзектілігі болып табылады:

1. «Құтты білік» дастаны арқылы қарахандар дәуіріне барлау жасау. Жүсіп Баласағұнның өмірі мен қоғамдық қызметі туралы деректерді көрсету.

Бұл дастанның түркі халықтарының кейінгі дәуірлердегі әдебиетіне әсері және жұмыстың тарихи тұстарын қарастыра отырып, шығармадағы басты идеялардың адам бойында қалыптасуына назар аудару.
«Құтты біліктің» композициялық құрылысының ерекшелігін, еңбектің көлемін, оны тарауларға бөліп берудегі ерекшелігін, дастандағы кейіпкерлердің сұрақ-жауап, әңгімелері, хаттары арқылы ақынның өз ойларын жеткізуін, әрбір тараудың тақырыптық ерекшелігін айқындап, тілінің байлығы мен дастандағы мақал-мәтелдер мен афоризимдердің ерекшеліктерін ашып көрсету.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері:

Жүсіп Баласағұнның «Құтты білік» дастанның идеялық-көркемдік ерекшелігін жан-жақты ашу, Жүсіптің терең ойлары мен ақындық шеберлігін көрсету жұмыстың басты мақсаты. Одан туындайтын міндеттер мыналар:

Жүсіп Баласағұнның «Құтты білік» дастанының нұсқадағы аудармаларының мәтінін оқу.
Жүсіп Баласағұнның шығармасына байланысты зерттеулермен танысу.
Шығармаға арқау болған тарихи фактілер мен аңыздардың себептерін танып білу.
Ақынның шеберлігін, шығармасының стильдік ерекшелігін айқындау.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:

Зерттеу барысында ақынның өзіндік шеберлігі мен шығармадағы тақырыптық маңызы айқындалды. Ақынның идеялық ойларына, шығармасының стильдік ерекшелігіне талдау жасалынды. Сонымен қатар дастанның идея мен композициялық құрылымын ашуға жіті көңіл бөлінді.

Зерттеудің дерек көздері:

Дерек көзі ретінде А. Егеубаев пен Ә. Құрысжановтың аудармалары, М. Әліпхановтың «Құттың кілті - кісілік», Н. Келімбетовтің «Ежелгі дәуір әдебиеті», Х. Сүйіншәлиевтің «Ғасырлар поэзиясы», А. Қыраубайқызының «Ежелгі әдебиет», А. Егеубаевтың «Құлабыз», М. Мырзахметовтің «Абай және Шығыс» атты еңбегі мен әр жылдары баспа бетінде жарық көрген мақалалар негізге алынды.

Зерттеудің әдісі:

Жұмыс барысында жүйелі сипаттау, баяндау, салыстырмалы талдау тәсілдері қолданылды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы:

Диплом жұмысы кіріспе бөлімнен және екі тараудан, сонымен қатар қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І тарау. Құтты білік дастанының танылуы.

Құтты біліктің зерттелуі

Алдымен қаламгердің өмірі мен шығармашылығына қатысты мәліметтер мен сол кездегі тарихи, саяси-әлеуметтік жағдайларға, әдебиеттің жалпы даму сипатына тоқтала кетейік. Ежелгі Түркістанның батыс мен шығысында бірдей ІХ ғасырдан бастап-ақ ықпалды іргелі елдік құрған Қарахандар әулетінің билігі дәуірлеп тұрған заманнан бізге жеткен Жүсіп Хас-Хажыбтың «Құтты білік», Махмуд Қашғаридың «Түркі тілінің сөздігі», Ахмед Иүгнәкидің «Ақиқат сыйы» туындылары мен Құранның түсіндірмесі адамзат өркениетінің өлмес қазыналарының баға жетпес асыл мұралары боп отыр. Бұл классикалық шығармалар сол кездің өзінде белгілі дәрежеде әдеби-мәдени дәстүрдің көркемдік-эстетикалық танымның қалыптасқан мектебінің болғандығын меңзейді. Мұндай үрдісті, өркенді шығармалардың дүниеге келуі, жазылуы - тұтас бір шығармашылық кезеңнің, өрісті дәстүрдің мәуесі. Сол кезеңнің өзінде-ақ түрлі ірілі-ұсақты, мәнді-мәнсіз сан алуан шығарма, жазбалардың болғандығын бүгінге дейін сақталып келгендігін түрлі тізбелерден жақсы аңғаруға болады. Бір қызығы, Орта Азия мен Қазақстан жерінде жазылған шығармалар, кітаптар жөніндегі көне сипаттаммаларда, библиографиялық тізбелерде «Құтты білік» дастаны мен «Түркі тілінің сөздігі» атты екі ірі еңбектің аты да аталмайды. Әлдебір елеусіз, ортақолдау авторлар жөнінде нақты деректер жиі кездеседі. Мәселен, Әбу Сейіт Сәмәдидің белгілі «Китаб әл-әнсаб» атты еңбегінде сол дәуірде белгісіз, ұсақ авторлар жөнінде жүздеген бет мағлұматтар жазылғанда, Жүсіп Баласағұн мен Махмұт Қашқаридың әлемге аян еңбектері хақында еш дерек түспеген. Аталып, түстеліп, хатталып, ен тағылған шығармаларға қарағанда «Құтты білік» пен «Түркі тілі сөздігінің» бізге тұтастай сақталып жеткені де ерекше жағдай [11] .

Түркі мәдениетінің ұлы да ұлағатты әдеби ескерткіші «Құтты білік» дастанын жазған Жүсіп Хас-Хажыб Баласағұн ХІ ғасырдың аса көрнекті ақыны, есімі күллі шығыс елдеріне мәшћүр болған данышпан ойшыл, энциклопедист - ғалымы, белгілі қоғам қайраткері. Оның өмірі мен қызметі, мақсаты жас шамасы хақындағы там-тұмдаған деректерді негізінен шығарманың өз тексінен ғана табамыз. Дастанның ел өміріндегі маңызы, сипаты мен қасиеті, мұрат-мақсаты мен тілі жайлы мағлұматтар да тексте кездесетін автордың өз пайымдауларынан жақсы аңғарылады.

Жүсіп Хас-Хажыб 1010-1015 жылдары шамасында Шудың бойында, Талас даласында Баласағұн шәћарында дүниеге келген. Баласағұн мен Қашақар сол кездегі Қарахан мемлекетінің бас қалалары ретінде елдің батысы мен шығысындағы ірі орталықтар, қос астанасы. Ғұлама ойшылдың туған жылы, өмір сүрген дәуірінің хронологиясы туралы пікір, болжамдар әртүрлі. Зерттеушілер оны негізінен шығарма деректеріне, текстегі мағына, меңзеулерге сүйене отырып есептеп шығарған. Туркияның атақты ғалымы Рәшит Рахмати Арат ақын атақты дастанын аяқтағанда шамамен 54 жаста болған, демек 1015-1016 жыл туған деген болжам айтады. Ал сол елдің екінші бір әйгілі зерттеушісі А. Ділашар Жүсіп Хас-Хажыб дастанды жазуды 50 жасында бастаған, сонда 1018 жылы туған болып шығады деп жазады. А. Ділашар ойшыл ақын 168 жылы Қашқарға аттанды, шығармасын сонда жазды деген де болжам білдіреді. Дастанның кіріспесінде: «Қашқарда жазып бітірдім» - деген дерек түсірілген (24, 25, 29 - бәйіттер) . Дегенмен Баласағұнда бастап Қашқарда аяқтаған деген Арат пікіріне ден қоямыз. Тіпті Жүсіп Баласағұнның өзі «Бұл сөзді үлгілеп 462 жылы жазып бітірдім», «18 айда айттым бұл сөзді, сөздерді теріп, түзіп сараладым, таңдадым», - деп жазады. Тексте атап айтылғандықтан болар, зерттеушілердің дастанның жазылған жылына байланысты пікірлері негізінен бір жерден шыққан [10] .

Сөйтіп осы шығарманы ұзақ жылдар бойы зерттеген ғалымдардың есебі бойынша, Жүсіп Баласағұн өз дастанын 54 жасында жазып бітірген. 1070 жылы ол «Құтты білікті» жазып болып, сол жылы оны «хандардың ханына» тарту еткен. Бұл тарауға риза болған Бограхан ақынға ¦лы Хас-Хажыб «бас кеңесшіміз» немесе «ұлы уәзір» деген жоғары атақ береді.

Ал, А. Н. Кононов өз кезегінде В. В. Бартольдқа сүйеніп ол кезеңдегі Қарахандар билеушісінің аты-жөнін: «Тауғаш-Бұғра-Қарахан Әбу Әли Хасан, Арслан Қарахан Сүлеймен ұлы» деп білдіреді. С. Г. Кляшторный: «Дастан сыйға тартылған елбасының аты арабша Әбу Әли әл-Хасан, түрікше лауазым мәртебесі Тауғаш Боғра Қарахан болатын» деп түйеді. Дастанның жазылуының тарихи себептерін, әрі түркі жұртына мұсылмандық ұшқындары келе бастаған кезеңдегі туған бұл шығарманы осы күнге дейінгі зерттеулердің бәрінде де В. В. Бартольд болжамы негізге алынып жүр.

Сөйтіп, Шу бойынан шыққан Жүсіп осынау әлеуметтік-этикалық мәні терең, қалың елдің моральдық-этикалық бағдарламасы іспеттес еңбегін күллі Тұран еліне, Шығыс әлеміне танытты. Батыс пен Шығысты тең шарлап кеткен бұл әдеби жәдігер он ғасырдай мерзім өткенде, өз атамекеніне оралғандай болды, 1986 жылы Қазақ жерінде өз ана тілімізде алғаш рет жарық көрді.

Х-Х1 ғасырлардың өзінде-ақ Орта Азия, Қазақ елі аумағын мекендеген халықтардың мәдени даму биліктерінің бірі болған философиялық поэманың даналық ойлары күні бүгінге дейін аса құнды, өміршең. «Құтты білік» - ежелгі түркі тілдегі классикалық поэзияның тұңғыш шығармасы. Философиялық толғамдармен де, көркемдік нақыстармен де, поэтикалық ойлау ерекшелігімен де шеберліктің үздік үлгісіндей бұл ауқымды дастан сол дәуірдегі өнер өрісін, көркемдік таным биігін қапысыз аңғартады. Дастанның авторы әлеуметтік-эстетикалық, адамгершілік-имандылық мұраттарды халықтың санасына жақын қарапайым да қанатты тілмен, сол кездегі ғылыми танымның жоғары деңгейінде аса ұғынықты, ұтымды жеткізеді. «Құтты біліктен» орта ғасырдағы қоғамдық-әлеуметтік жағдайдың, ғылыми мен мәдениеттің, тіл өрнегінің саясаттық даму дәрежесінде пайымдап, мол мағлұмат аламыз.

Құтты білік дастаны арқылы қарахандар дәуіріне барлау жасап, тарихи-этнографиялық, моральдық-эстетикалық, тіл ерекшеліктеріне қатысты аспектілерге байланысты құнды пайымдаулар туйіндеп, пікір қорытуға болады. Шығармада ел басқарудың, экономиканы, әлеуметтік- тұрмыстық ахуалды, әскери істі ұйымдастырудың, шаруашылықты, тағы басқа да мемлекеттің әл-ауқатын жақсартудың ерекшеліктері суреткерлік-философиялық тілмен баяндалады. сол заманғы ғылым мен мәдениеттің жетістіктері де аңғарылып отырады. Дастан көне түркі өркениетінің мәуесі болғанымен жалпыадамзаттық, адпамгершілік-имандылық мұраттарды терең толғап, күллі адам баласына тән ізгі қасиеттерді ұлағат етіп ұсынады [11. 172] .

Қарахандар мемлекетінің тарихын талдап, зерттей түсу дастанның қоғамдық-әлеуметтік тарихи негізін, алғышарттарын білуге көп көмегін тигізері анық. Ғылымда бұл жөнінде көптеген зерттеулер, болжамдар, қарама-қайшы пікірлер баршылық.

Х ғасырдың орта кезінде Жетісу мен Шығыс Түркістан территориясында қалыптасқан Қарахан мемлекеті бірте-бірте ұлғайып, Х1 ғасырдың екінші жартысында қуатты мемлекетке айналған. Кейінірек ол Сырдария мен Амудария аралығындағы Мәуеренаћрды жаулап алған соң, бұл ел дербес екі мемлекетке Шығыс және Батыс қағанаттарына бөлініп кетті. Жетісу өңірі мен шығыс Түркістан шығыс қағанат құрамына еніп, оның саяси орталығы Қара-Орда, Күз-Орда қалалары болды [10] .

Баласағұн қаласы тарихта әлденеше күйреп, әлденеше қалпына келтірілген көне шәћар. Қарахандар елінің ең жоғарғы, мәртебелі қаған орталығы Баласағұнда орналасқан. Осы кезеңде, жаугершілік уақыттарда Баласағұн тарихи оқиғалардың нақ ортасында тұрды. ХІІІ ғасырда сарайшық қаласынан табылған қыш құмырада «Ақыл көркі - тіл, Тілдің көркі сөз», «Кісі көркі-жүз, жүздің көркі-көз» деген. «Құтты біліктің» бір бәйіті жазылғаны тегін емес. «Құтты білік» көшірмелерінің өзі бір шеті Мысырдан, бір шеті Венадан шығуы тағы да кездейсоқтық емес. Бұл мәдени даму тынысының қарымдылығының, қызу қарым-қатынас пен өркениетті үрдістің белгісі. Баласағұн қаласының орны жөніндегі болжамдар да біршама. Мысалы, В. В. Бартольд күйреген Ақ Бешім мен Боран бекеті ме деп шамалайды. Қазақ ғалымдарының ішінен Ғ. Шәлекенов қазіргі Ақтөбедегі экспедициялық іздестіру, зерттеу жұмыстарына сүйеніп, оны Баласағұн [27] деп дәлелдейді. Қалайда Жетісу жеріндегі қазақ даласындағы іргелі астана.

ХІ ғасырдың орта кезінде қоғамдық дамудың әртүрлі дәрежесіндегі өлкелер мен уәлаяттар арасындағы қым-қиғаш соғыс, аласапыран арпалыс тынымсыз жүріп жатты. Енді осындай қиын жағдайда мемлекетті қалай басқару керек, оның ішкі және сыртқы тәртібін сақтап отыру үшін қандай заң-ережелер қажет, елді басқаратын патша мен сарай қызметкерлер, оларға бағынышты диқандар, малшылар, қоғам мүшелері арасындағы өзара қарым-қатынас қандай болу керек деген сұрақтар туа бастады. ¤мірдің өзі алға қойған бұл сұрақтарға жауап ретінде нақ осы кезде «Құтты білік» дастаны жазылды.

Бұл дастан - мемлекетті басқару әдістерін, адамгершіллік принциптерін, қоғамдық саяси мәні бар түрлі ережелер мен заңдарды, әдет-ғұрыптар нормасын қамтыған, энциклопедиялық дәрежеде жазылғн көркем туынды [12. 159] .

Дастанның басты мақсаты - бақытты қоғам, құтты ел түзу. Сондықтан да отбасын ұстаудан бастап мемлекет құру, ел басқару ісіне дейін баянды баяндайды. Ғұлама ақын бірде өмір, тұрмыс заңдылығынан туған, бірде қиялын оятқан утопиялық тебіреністерге батады, терең мағыналы пәлсапалық пайымдаулар түйді. Баласағұн ірі саяси, мәдени кіндік шәћар. Орта ғасырлардағы тарихи керуен жолдарының оған сөкпей өткені жоқ. «Құтты біліктен» елші, жићанкездердің, саудагерлердің, қолөнершілердің мінез-құлқ, олармен қарым-қатынас жасау реттері жеке-жеке арнайы тарауларға негіз болғандығы тегін емес. Осындай сараң деректердің өзі сол кездегі қоғамдық - әлеуметтік жағдайдан хабардар етеді. Қала сәулеті, сауда-саттықтың өркендеуі, отырықшылықтың қалыптасуы, өнер, ғылым осының бәрі де «Құтты білік» секілді дастанның дүниеге келу заңдылығын, тарихи алғышарттарын танытады.

Сондай-ақ саяси-қоғамдық, әлеуметтік-экономикалық, оқу-ағарту, мәдениет секілді мәселелерді ғұлама ақын өз дәуірінің талап-тілектері тұрғысынан жырлайды. Сөйтіп Жүсіп Бакласағұн бір жағынан өз заманының ойшыл ақыны, ірі ғалымы, тарихшысы ретінде, екінші жағынан өз дәуірінің перзенті, феодал табының өкілі, үстем таптың сөзін сөйлеп, сойылын соғушы адам ретінде тарих сахнасына шықты.

«Құтты біліктің» түпнұсқасы бізге жетпеген. Оқырман қауымға әзірге дастанның үш көшірме қолжазбасы мәлім. 1439 жылы Гератта ұйғыр әрпімен көшірілген нұсқасын елшілік қызметте жүрген австриялық шығыстанушы ғалым И. Хаммер Пургшталь 1796 жылы табады. Ол дастанды Венадағы Король сарайының кітапханасына тапсырады. Дастан туралы қысқаша сипаттама жазып, кітаптар катологіне ендіреді. Қолжазба туралы алғашқы мақаланы Париждегі колледждің оқытушы ғалымы, араб, парсы, түркі тілдері кафедрасының меңгерушісі П. А. Жобер «Заметки о турецкой рукописи уйгурскими буквами» деген атпен 1825 жылы Азиятану журналында жариялайды. 1857, 1861 жылдары И. Н. Березин мен Н. И. Ильминский дастанның алғы сөзінен алған үзіндіні өз кітаптарында бастырады. 1870 жылы венгр ғалымы Герман Вамбери басылымы толық жарияланып болмаса да, дастанды зерттеу жұмыстарының жаңа мүмкіндіктерін аша түседі.

«Құтты біліктің» жариялануы мен зерттелу тарихының жаңа кезеңі В. В. Радлов есімімен байланысты. Ол «Құтты білікке» өз өмірінің жиырма бес жылын арнайды. Оның дастанды зерттеу ісі 1884 жылы қолжазба көшірмесін алу үшін Венаға барған жолсапарынан басталады. 1890 жылы дастанның факсимилиясын жариялайды. Келесі 1891 жылы дастан тексінің маньчжур алфавитіне негізделген транскрипциясын дайындап, бастырады. 1897 жылы В. В. Радловтың неміс тіліндегі аудармасы жариялана бастайды. Екінші Кайр нұсқасының табылуымен байланысты Радловтың неміс тіліндегі аудармасы жариялана бастайды. Екінші Каир нұсқасының табылуымен байланысты Радловтың аудару ісі кідіріп қалады. Бұл кезде В. В. Радлов дастанның 64 бетін аударып үлгерген еді.

«Құтты біліктің» араб әрпімен жазылған екінші нұсқасын неміс зерттеушісі Б. Мориц 1896 жылы Каир кітапханасынан табады. В. В. Радлов осы нұсқаның көшірмесін 1898 жылдың орта кезінде толық түрде қолға түсіріп, өз тарапынан қайта қарап, жөндеп, түптеп, Шығыстану институтының Ленинград бөліміндегі қолжазба қорына тапсырады. Вена, Каир екі қолжазбаның негізінде жасалған дастанның толық транскрипциясы мен неміс тіліндегі аудармасын В. В. Радлов 1910 жылы жариялайды. «Құтты білікті» жариялау, аудару, зерттеу ісіне жиырма бес жылы өмірін жұмсаған В. В. Радлов ұйғыр тілінің грамматикалық құрылымы туралы очеркі мен «Құтты біліктің» сөздік индексін құрастыру жұмыстарын ойға алған болатын, бірақ ол ойын іске асырып үлгермейді. «Құтты білікті» жариялау, зерттеу, аудару ісіне В. В Радловтың сіңірген еңбегі зор. С. Е Малов, В. В. Радловтың аудармасын "поражает мастерством и глубоким проникновением в звук языка " [21. 98] деп өте жоғары бағалайды.

үшінші нұсқасын Наманган қаласындағы жеке кісінің кітапханасынан 1913 жылы А. З. Валидов тапқан. Бұл дастан нұсқаларының ең сапалысы саналады. Осы нұсқаны 1925 жылы өзбек ғалымы Фитрат қайта тауып, ол туралы мақала жазады, дастан үзіндісін жинақта жариялайды.

«Құтты білік» туралы елуінші жылдарға дейін біршама зерттеулер жинақталады. 1951 жылы С. Е. Маловтың атақты «Көне түркі жазба ескерткіштері» жарық көреді. Мұнда дастан туралы қысқаша зерттеу беріледі, шығарма үзіндісі жарияланады, соңында дастанның зерттелу тарихын танытатын әдебиеттер тізімі көрсетілген. «Құтты біліктің» толық тексі мен ғылыми аудармасы түрік, өзбек тілдерінде жарық көрген. Орыс, қазақ тілдерінде дастанның көркем аудармасы жарияланды. 1984 жылы дастан ұйғыр тіліне де аударылған. «Құтты білік» дастаны туралы жан-жақты зерттеу нәтижелерімен А. А. Валитова, С. Е. Малов, Р. Р. Арат, Ділашар, С. Бамер, К. Кримов, И. В. Стеблева, И. В. Баролина, Д. М. Насилов, А. Егеубаев еңбектері мен «Советская туркология» журналындағы мақалалардан танысуға болады.

Белгілі абайтанушы ғалым М. Мырзахметовтың «Құтадғу біліг» және «Абай» атты мақаласы ерекше танылған.

«Құтты білік» жайын әңгімелегенде, әсіресе ақын әрі ғалым Асқар Егеубаевтың еңбегін ерекше атаған жөн. Бұрынырақта баспасөз беттерінен әр түрлі тақырыптағы үзінділерін оқығаны болмаса, қазақ оқырманы Жүсіп Баласағұнның «Құтты білігімен» қауышып кете алған жоқ еді. Көпшілікке беймәлімдеу бұл дүние А. Егеубаевтың аударуымен 1986 жылы қазақ тілінде кітап болып шығып, қолымыызға тиген. Сөйтіп Жүсіп Баласағұндай білімді құт-береке санаған білікті қауым шексіз қуанышқа ие болды. Бұл - қазақ әдебиетіндегі үлкен табыс. Белгілі әдебиетші ғалым Р. Бердібаев көпшілік қуанышын «Кәусар бұлақ» кітабында ерекше атап өтеді: «Осыдан мың жылға жуық бұрын түркі тектес халықтардың биік поэзиялық мәдениетін әлемге танытқан осы ғажайып дастанды қазақша тәржімалаған дарынды ақынымыз Асқар Егеубаевқа алғыс білдірсек орынды» [7. 50] .

«Құтты білік» белгілі-белгісіз себептермен қазіргі ұрпаққа кешігіп жетсе де, оның халық арасындағы қадір-қасиеті бұрыннан-ақ жоғары болған, тіпті таң қаларлық. Бұл ойымызға А. Н. Самойловичтің мәліметіне сүйенген В. В. Бартольдтың пікірі дәлел бола алады: «Кутадгу билиг, несмотря на небольшое число известных до сих пор рукописей, пользовалась в свое время некоторой популярностью, видно из того, что в Сарайчике, был найден глиняный сосуд с подписью содержавщий стихи из Кутадгу билиг» [6. 115] . Осы сарындас пікірді А. А. Валитова мақаласынан да оқимыз: "Не даром, три списка поэмы встречаются в столь отдаленных городах Востока, как Герат, Каир, Наманган, и не даром изречениями из «Кутадгу билиг» украшали посуду и предметы быта» [8. 125] . Тіпті Наманган нұсқасы алғашқыда Шығыс Түркістан да сақталған деген пікір де бар [22. 137] . Бұл дастанның халық арасына кең тарағанының айқын куәсі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.