Өскемен қаласының атмосфералық ауасы және агроценоздарының ластануын бағалау туралы ақпарат

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ

ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Биология факультеті

Ботаника және экология кафедрасы

Бітіру жұмысы

ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНЫҢ АТМОСФЕРАЛЫҚ АУАСЫ ЖӘНЕ АГРОЦЕНОЗДАРЫНЫҢ ЛАСТАНУЫН БАҒАЛАУ

Орындаған

4 курс студенті ДостемесоваА. Б.

Ғылыми жетекші

б. ғ. к., доцент Алыбаева Р. А.

Норма бақылаушы Билялова Г. Ж.

Қорғауға жіберілді

каф. меңгерушісі

б. ғ. д., профессор Айдосова С. С.

Алматы, 2010

МАЗМҰНЫ:

КІРІСПЕ 3

1 Әдебиетке шолу 4

1. 1 Өскемен қаласының жалпы жағдайына сипаттама 4

1. 2 Техногенді ластанудың қоршаған табиғи ортаға әсері 5

1. 2. 1 Қоршаған табиғи ортаның техногенді ластануы 5

1. 2. 2 Шаң және ұсақ бөлшектердің қоршаған ортаға таралуы 8

1. 3 Ауыр металдар 9

1. 3. 1 Ауыр металдардың шығатын ошақ көздері, түсу, таралу жолдары 11

1. 3. 2 Ауыр металдардың атмосферадан топыраққа түсуі 12

1. 3. 3 Қоршаған табиғи ортаның ауыр металдармен ластануының

өсімдіктерге әсері 13

Қоршаған табиғи ортаның ауыр металдармен ластануының

жануарлар және адам организміне әсері 16

2 Зерттеудің шарты және нысандары 19

2. 1 Зерттеу нысандары 19

2. 2 Зерттеу әдістері 19

2. 2. 1 Зерттеу аймақтарынан сынама үлгілерді жинақтау және оларды

зерттеуге даярлау 19

2. 2. 2 Қар сынамасының мәліметтерін камеральді сұрыптау 20

2. 2. 3 Атомдық спектроскопия әдісі 21

3 Зерттеу нәтижелері 22

3. 1 Қар жамылғысы қатты қалдығындағы ауыр металдар құрамын

анықтау нәтижелері 22

3. 1. 1 Қар сынамасының қатты қалдығындағы ауыр металдардың

сандық қатынасы мен сапалық құрамы 25

3. 1. 2 Басым ауыр металдардың металдық жүктемесі. 26

3. 2 Ауыл шаруашылық өсімдіктерінің аэральдық және топырақтық

жолдармен ластануының арақатынасын зерттеу нәтижелері 28

ҚОРЫТЫНДЫ 35

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 37

Кіріспе

Қазіргі кезде қарқынды индустрияландыру процесі жүріп, оның қоршаған ортаға жағымсыз әсері қатар жүруде. Өндірістік кәсіпорындардың қарқынды дамуы, транспорт күшінің артуы экологиялық жағдайдың нашарлауына алып келуде. Осы тұрғыдан Қазақстанның бай табиғи қоры күшті индустрияның дамуына негіз болды, осыған сәйкес көптеген өндірістік орталықтар қалыптасты. Алайда, осы өндірістік орталықтар әртүрлі орталардың улы заттектермен ең көп ластанған аудандары болып табылады. Улы заттектермен ластану қоршаған ортаға және оның барлық компоненттеріне кері әсер ететіні бәрімізге белгілі. Сондықтан осы мәселе қазіргі таңда Қазақстандағы көптеген өнеркәсіп орталықтары орналасқан аймақтарда өзекті мәселенің бірі болып отыр.

Осындай орталықтың бірі ─ Өскемен қаласы. Қаланың аймақтық орналасуы мен табиғи-климаттық жағдайы, қоршаған ортаны белсенді ластайтын өндірістік орталардың көптеп шоғырлануы, мекенжай сілемдерінің өндірістік зоналарға өте жақын орналасуы, автотранспорт санының өсуі қоршаған орта ерекшелігін қалыптастырады.

Зерттеу жұмыстарының өзектілігі: Өскемен аймағының орталығының белсенді ластануына, әсіресе жылу энергетикалық кешенді кәсіпорындары мен металлургиялық өнеркәсіптердің және осылардан шығатын негізгі ластаушылар - ауыр металдардың әсері зор болып отыр. Ауыр металдар мөлшері ағзада қалыпты деңгейден асып кеткен жағдайда ағза үшін қауіпті екені белгілі. Осы айтылған жайттар зерттеу жұмыстарын жүргізуді қажет етті.

Осыған орай, зерттеу мақсаты: Өскемен қаласындағы өндіріс орындарынан шығатын ауыр металдардың қоршаған ортада жинақталуын зерттеу және бағалау.

Зерттеу жұмыстарының міндеттері : өндіріс көздеріне жақын аймақтардағы қар жамылғыларына ауыр металдардың жинақталу көрсеткішін зерттеу;

өндіріс көздеріне жақын аймақтардағы агроценоздарда өсірілетін ауыл шаруашылық көкөніс өнімдерінің құрамындағы ауыр металдар мөлшерін зерттеу;

өсімдіктер орналасқан топырақ қабатындағы ауыр металдар мөлшерін зерттеу;

осы зерттеуден алынған нәтижелерді алдыңғы жылдардағы зерттеу жұмыстарының нәтижелерімен салыстыру.

1 Әдебиетке шолу

1. 1 Өскемен қаласының жалпы жағдайына сипаттама

Өскемен - Қазақстанның ірі өндірістік орталықтарының бірі, Шығыс Қазақстан облысының әкімшілік орталығы, Қазақстандағы ірі әуе және автомобиль жолдарының торабы. Қала Үлбі өзенінің Ертіске құяр сағасында орналасқан. Тұрғыны 305 мың адам.

1960- 75 жж. қалада көптеген ірі кәсіпорындар салынды. Олардың қатарында: Өскемен қорғасын - мырыш комбинаты, Өскемен титан-магний комбинаты, конденсатор зауыты, дәл аспаптар зауыты, Өскемен СЭС- і, ЖЭС - і, екі темір-бетон зауыты, электр-техникалық бұйымдар зауыттары, Өскемен жібек комбинаты, «Рассвет» тігін фабрикасы сияқты аса ірі өнеркәсіп орындары пайда болды, Өскеменде қуатты түсті металлургияның, энергетика, машина жасау, құрылыс материалдарын өндіру, жеңіл және тамақ өнеркәсібі салалары өсіп, қалыптасты.

1 сурет. Шығыс Қазақстан облысының картасы

Қазақстан тәуелсіз ел болғаннан бергі уақытта қала кәсіпорындары мен мекемелерінің меншіктілігінде айтарлықтай өзгерістер болды. Қазір қалада дүние жүзіне танымал аса ірі «Қазмырыш» АҚ пен «Өскемен титан-магний» комбинаттары орналасқан.

Қазіргі күні Өскемен қаласы түсті металлургияның бірден-бір орталығы болып табылады. Осыған байланысты, Өскемен қаласының ауа бассейнінің ластануында негізінен металлургиялық өнеркәсіптер мен жылу энергетикалық кешендік кәсіпорындарынан шығатын ластаушы заттектердің үлесі басым болып келеді, бірақ соңғы жылдары көптеген табиғат қорғаушылық бағдарламаларды жүзеге асыру нәтижесінде қаланың атмосфералық ауасына ластаушы заттектердің түсуі азайғаны байқалады. [1]

2 Техногенді ластанудың қоршаған табиғи ортаға әсері

Қазіргі кезеңде экологиялық мәселепердің маңыздылығы әрқашан өсуде. Халық артуы, ғылыми-техникалық дамудың өсуі, шаруашылық айналымға айналатын заттардың санының өсуі, осының бәрі адам қоғамының санының қоршаған ортаға әсерін ұлғайтуда. Биосфераның өмірді қамтамасыз ететін негізгі жүйелерінің бұзылуы ең алдымен антропогендік әсерлерге байланысты. Адамның биосфераға жағымсыз әсерінің негізгі және ең көп таралған ластану болып табылады. Адам мен табиғи экожүйелерге қауіпті заттар қоршаған ортаға түсіп, олардың әр түрлі қосылыстары түрлі ағзаларда және ауада жинақталуда. Қазіргі уақытта адамзаттың өндірістік қызметі биосферадағы жердің беткі қабатындағы элементтердің жаңаша таралуына әсер ететін қуатты геохимиялық күшке айналады. Өнеркәсіп көлемінің артуы ұзаққа баратын зардап-салдарға әкеп соғады. [2]

1. 2. 1 Қоршаған табиғи ортаның техногенді ластануы

Антропогенді ластану көздері, кез келген организмдердің популяциясының ең қауіптісі, өндірістік кәсіпорындар(химиялық, металлургиялық, тау-кен жұмыстары мен т. б. ), жылу энергетикасы мен транспорт болып табылады. Соңғы онжылдықтағы қарқынды индустрияландыру қоршаған ортаға жағымсыз әсерімен қатар жүруде. Өндірістік кәсіпорындардың қарқынды дамуы, пайдалы қазбалардың жаңа көздерін табу, транспорт күшінің ұлғаюы экологиялық жағдайдың нашарлануына алып келеді. Ортаның химиялық заттармен ластануы-биосфера компоненттерінің бұзылуының ең күшті факторларының бірі болып табылады. Химиялық ластаушылардың ішінде ең аса қауіптісі-экотоксиканттар болып табылады, оларға ауыр металдармен олардың қосындылары, радионуклидтер мен пестицидтер жатады. [3]

Қазақстанның бай табиғи қоры күшті индустрияның дамуына негіз болады. Алайда, осы өндірістік орталықтар әр түрлі орталардың ең көп ластанған аудандары болып табылады. Қазақстандағы экологиялық жағдайды тұрақтандырып, одан әрі жақсарту шараларының ішінде маңызды орын экологиялық мониторинг жүйесін қалыптастыруға жұмсалған, негізгі мақсаты экологиялық қауіпсіздік пен табиғатты қорғауда шешімдерді қабылдау шараларын қолдап, ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады. Қоршаған орта мониторингі-адамдардың қоршаған табиғи орта күйін бақылап, адам денсаулығы мен басқа да тірі организмдердің денсаулығына зиянды және қауіпті-шектік жағдайлардың пайда болуын ескертеді. [4]

2 сурет. Өскемен қаласының атмосфералық ауасының техногендік көздермен ластануының жалпы көрінісі

Мониторингтік зерттеулерде ең алдымен қоршаған ортадағы күйінің ұзақ уақытты өзгертулерге алып кепетін әсер факторын есепке алу және экожүйенің бұзылуына әкелетін негізгі элементтердің бұзылуынан әсер алатын биосфера элементтерін анықтау болып табылады. [5]

Тек Қазақстан ғана емес, сондай-ақ дамыған мемлекеттердің өздері бұл бағыттағы мониторингті зерттеулердің жетілдірілуіне зәру. Мысалы, ЕО мүшелері, барлық мемлекеттер, қоршаған ортаның пестицидтер, нитраттармен(ең алдымен топырақ пен жер асты сулары), ауыр металдармен ластануынан ауыр зардап шегуде. Қазіргі уақытқа дейін көптеген мемлекеттердің қоршаған орта параметрлерінің сапасы жайлы мәліметтер болмай отыр, бар мәліметтер әдістемелік және тәжірибелік деңгейде сәйкес аспапты және әдістемелі бірдей негіз болуы қажет.

Осылайша мониторингтік зерттеулер қазіргі уақытта ғылыми және іс жүзінде де өте маңызды орын алады. Мониторинг бағытындағы зерттеулер қазіргі кезде қоршаған ортада болып жатқан процестердің себебі мен сипатын түсінуде бірқатар нәтижелер береді.

Осылайша, қара және түсті металлургия қоршаған ортаны ең күшті ластайтын сала екендігі анықталды. Қара металлургия зауыттарының орташа есеппен(1млн. Т) жылдық өндірісі шаң-380, күкірт ангидриді-200, көміртек оксиді-400, азот оксиді-42т/тәулігіне құрайды.

Қара металлургия зауыттары қоршаған ортаны ауыр металдармен, яғни кадмий, қорғасын, мырыш, темірмен ластайды. Қара металлургия суды ең көп пайдаланатындардың бірі болып келеді. Оның суды тұтынуы барлық су тұтынушы өндірістік кәсіпорындардың ішінде 12-15% құрайды. Технологиялық процесте пайда болатын ағынды сулардың 60-70%-ке жуығы «салыстырмалы-таза» ағын болып келеді(бірақ жоғары температурада болады) . Қалған ағынды сулар (30-40%) әртүрлі зиянды қоспалармен ластанған. [6]

Ірі металлургиялық орталықтардың атмосферасымен сулы ортада зиянды заттар концентрациясы нормадан біршама асып түседі. Зиянды заттардың(күкіртті сутек, күкіртті көміртек, екіншілік қосындылар бензопирен, аммиак, фенол, көмірсутек) шығарымдылары өте үлкен токсикалығына байланысты мөлшері санитарлы-гигиеналық көрсеткіштерден асып түсуінің себебі болып саналады. [7]

Қоршаған ортаны ластаушылардың ішіндегі басымдысы болып түсті металлургия қалуда. Атмосфераның түсті металлургия кәсіпорындарының ластаушыларының негізгі көзі болып сипатталатыны-күкіртті ангидрид-75%, көміртек оксиді-10, 5%, шаң-10, 4%.

Түсті металлургия кәсіпорындары қалдықтарының да ағынды судағы көлемдері біршама үлкен. Бұл сулар минералды заттармен, фторореагенттермен, көбінде токсикалық (цианид, ксаноген, мұнай өнімдері және т. б. құрайды), ауыр металдармен (мыс, никель, қорғасын, мышьяк, сульфат, хлорид, сурьма, фтор және т. б. ) ластанған.

Ірі түсті металлургия кәсіпорындары топырақ қабаттарын күшті ластаушылар болып табылады. Түсті металлургия кәсіпорындары орналасқан қалалардың топырақ қабаттарында ауыр металдар саны ШРК-дан 2-5 есе асып түседі. [8]

Химиялық мұнай химиясы мен картон өндірістері ауа бассейнін(көмірқышқыл газы, көміртегі оксиді, күкіртті газ, көмірсутектер, азот қосындылары, хлор, мышьяк, сынап және басқалар), су және топырақты(мұнай және мұнай химия өнімдері, фенол мен басқа да улы заттар, қағаз-картон өндірісінің сульфатты ағынды сулары және басқалар) негізгі ластаушылары т. б.

Химиялық және мұнайлы-химия өндірісі кәсіпорындарының қалдықтары топырақты қала маңында 5км радиуста ШРК мөлшерінен жоғары көрсеткіште ластайды.

Химиялық және мұнайлы химия өндірісі кәсіпорындары жерасты суларын металдармен, метанол, фенолмен көбінде ондаған квадратты километрлі аумақта жүз мың ШРК көрсеткішті көрсетеді, нәтижесінде бұл суларды ішуге жарамсыз етеді.

Химия, мұнайлы-химия мен қағаз-картон өндірісімен байланысты қоршаған ортаны қорғау мәселесі, негізінен табиғи ортада ыдырайтын немесе өте баяу ыдырайтын синтетикалық өнімдердің химиялық өндірістегі мөлшерінің ұлғаюымен байланысты. [9]

Кез келген аймақпен немесе экономика саласының дамуының негізі-энергетика. Кәсіпорындардың даму қарқыны, оның техникалық деңгейі, адамдардың өмір сапасы көбінде энергетиканың дамуымен байланысты. Көптеген мемлекеттерде энергетиканың негізгі көзі болып жылу энергетикасы болған, солай бола да бермек. Ол көмір, мұнай, газ жануынан алынады.

Энергетикада қоршаған ортаны ластаушылардың негізгі көзі болып жылу энергетикасы болып есептеледі. Ең күштісі жылу мен химиялық ластану. Егерде жанармай жануы толық болмайды, ал қатты ТЕС пен ТЕЦ пештерін жағудан үлкен көлемде күл, күкірт диоксиді, канцерогендер бөлінеді. Олар қоршаған ортаны ластап табиғаттың барлық компоненттеріне әсер етеді. Мысалы, күкірт диоксиді атмосфераны ластағанда қышқыл жаңбыр жауады. [10]

1. 2. 2 Шаң және ұсақ бөлшектердің қоршаған ортаға таралуы

Шаң - қатты бөлшектердің атмосферадағы жиынтығы. Шаң - ол аэрозоль. Аэрозольдер таралған күйдегі (қатты немесе сұйық) бөлшектер. Олар жерге жақын тропосфера және стратосфера қабаттарында таралған. Олардың ауада таралып және сақталып тұру қабілеті әртүрлі: бірнеше сағаттан көптеген жылдарға дейін. Тропосферада бөлшектердің таралуының үш типін ажыратады: фондық, мұхиттық, құрлықтық.

Атмосфераға бұл бөлшектер Жерден дайын күйінде түседі, бірақ олардың аз ғана бөлігі газ тәрізділердің, сұйық және қатты заттектердің арасындағы химиялық реакциялар нәтижесінде түзіледі.

Аэрозольдердің көбі табиғи процестердің нәтижесінде пайда болады, алайда антропогендік түзілуі де аз емес. Яғни, шаңның пайда болуына қарай табиғи, жасанды және минералдық, органикалық шаруашылық, коммуналды-тұрмыстық болып бөлінеді. Әр жыл сайын адам іс-әрекетінен жердің ауа бассейніне түсетін бөлшектер - 1 млрд. тоннаға жуық.

Шаң құрамы әртүрлі, олар кремний диоксиді - құм, улы металдар, пестицидтер және көмірсутектер т. б. Негізінен ауаға ең көп мөлшерде антропогендік әсерден түсетін шаң құрамындағы ластаушы зат - сульфаттар. Тропосфераға қарағанда стратосферада аэрозольдар алуан түрлі. Стратосфераның негізгі қатты компоненті болып аммоний сульфаты болып табылады. [11]

Антропогенді аэрозольдердің негізгі көздері - металлургия кәсіпорындары, құрылыс материалдарын өндіру, химия өнеркәсібі.

Аэрозольдар климатты өзгертуі мүмкін. Аэрозоль бөлшектерінде радиоактивтілік қасиеттерінің болуымен қатар онда вирустар, микробтар, саңырауқұлақтар бар болады және де аэрозольдар смогтың пайда болуына, қышқыл жаңбырлардың жаууына себеп болуы мүмкін. Тек қана тіршілік иелеріне ғана кері әсерін тигізіп қана қоймай машиналарға, механизмдерге, приборларға, таза материалдар сапасына да әсері бар. Сонымен қатар, шаң шығарындыларымен бірге құнды материалдарды алып кетеді және өте күшті жарылыстардың шығуына себеп болады.

Шаңның түтіннен айырмашылығы желсіз кезде шөгеді. Адамның денсаулығына диаметрі 2, 5 мкм-ден кем ұсақ бөлшектер қауіпті болып саналады. Адамдардың түрлі ауруларына өндірістік шаң себеп болады. Шаңның қаншалықты зиянды болатыны құрамына байланысты. Шаң бөлшектері неғұрлым ұсақ болса, олар соғұрлым атмосферада адам өкпесіне енгенде, өкпенің ең терең бөліктерінде (альвеолдарында) ұзақ сақталады. Шаңның әсерінен қазіргі таңдағы жиі кездесетін аурулар қатарына: пневмокониоз бен бронхит жатады [12] .

Егер ауаның құрамындағы шаң мен тозаң 0, 02 мг/м ³ -ден артық болмаса, ондай ауа таза болып есептеледі. Көп жылдар бойына жиналған мәліметтерге қарағанда ауылдық жердегі ауада шаң - тозаң 0, 05-0, 1 мг/м ³ , ал қалаларда 2, 5-3 мг/м ³ болады [13] .

Ал өндірістік шаң - тозаң деп отырғанымыз - шикізаттарды бөлшектеу немесе ұнтақтау, өнім өндіру т. б. технологиялық процестер барысында ауаға шығатын, қоршаған ортаны ластайтын заттектердің ұшпалы жиынтығы. Өндірістік шаң - тозаңға физикалық - химиялық сипаттама беру үшін мынадай көрсеткіштер: оның тығыздығы, фракциялық құрамы, адгезиялық (жабысқақтық) қасиеті, ылғал тартқыштығы, сулануы, электрлік қасиеті, өзінен - өзі жану және жанғыштық қоспалар түзу қабілеттілігі қолданылады. Шаңдар дисперсиялылығына қарай 5 топқа бөлінеді: 1) өте ірі дисперсті, диаметрі d ₅₀ > 140 мкм бөлшектерден тұратын шаң; 2) ірі дисперсті, d ₅₀ = 40- 140 мкм; 3) орта дисперсті, d ₅₀ =10-40 мкм; 4) ұсақ дисперсті, d ₅₀ h1-10 мкм; 5) өте майда дисперсті, d ₅₀ =< 1 мкм. Шаңның жабысқақтығы дымқылданған сайын өсіп отырады және ол дисперсиялылығына да байланысты келеді. 4 және 5 топқа жататын шаң бөлшектері жақсы жабысатындарға, 2 және 3 топтағылар орташа жабысатындарға, 1-ші дисперсиялық топтағылар болымсыз жабысатындарға жатады. Осы көрсеткіштер өндірістен шығатын газдарды шаңнан тазалағанда тиімді жабдықтар (шаң тұндырғыш, шаң ұстағыш, сүзгіштер) мен әдістерді (құрғақ, ылғалды) іріктеп алуға пайдаланылады. Мысалы, ылғалды сүзгіштердің майда дисперсті шаңдарды тазалау нәтижелілігі өте жоғары, бұл әдіспен ыстық және жарылғыш қауіптілік тән газдарды шаңнан тазалауға болады.

Шаң - маңызды көрсеткіш, себебі шаңның ауада шоғырлануына байланысты кәсіби ауру (шахтада жұмыс істегенде силикоз), жарылуға қауіпті жағдайлар, тұмша пайда болады [14] .

1. 3 Ауыр металдар

Ауыр металдар - бұл тығыздығы 5 гр/см3 болып келетін Менделеев периодтық кестесінің 40-тан астам химиялық элементтер тобы, салыстырмалы атомдық массасы 50-ден жоғары. Ауыр металдар - қоршаған ортаға көп мөлшерде түскенде организмдерді уландыратын металдар. Бұл терминмен соңғы жылдары тек қана мынадай элементтер: Pb, Zn, Cd, Hg, Ni, Mo, Mn, Co, Ti, Cu, V аталады. Бұл элементтер қоршаған ортаға түскенде экожүйелердің өздігінен тазалану процесімен ыдырамайды. Олар топырақта жинақталып, өсімдіктерге өтіп, әрі қарай биологиялық айналымға түсіп отырады. [15]

Ауыр металдардың жартылай ыдырау мерзімі ұзақ, мысалы, қорғасындікі - 740 жылдан 5900 жылға дейін, кадмийдікі - 13 -110 жыл, мырыштікі - 70 -510 жыл, мыстікі - 310 - 1500 жылдар аралығына дейін созылады. Биологиялық тізбек: топырақ - өсімдік - адам, топырақ - өсімдік - жануар - адам, топырақ - су - адам және топырақ - атмосфералық ауа - адам арқылы адам организміне өтіп, олар әртүрлі ауруларға ұшыратады. Мысалы, 1953ж. Жапонияның Минамат деп аталатын шығанағының жағалауында тұратын балықшылардың және олардың отбасы мүшелерінің орталық жүйке жүйесі ауруымен ауырғандар саны күрт өскен: аурулардың көру қабілеті нашарлап, қол - аяқтары жиі-жиі ұйып, жүріс-тұрысы шатқаяқтап, сөздері түсініксіз болып қалған. Олардың ішінде қатты ауырғандарының тіпті көздері мүлде көрмей, өліп кеткендері де болған. Кейін дәрігерлер мен ғалымдар, Минамата шығанағына құйылған химия комбинатының ақаба суында сынаптың мөлшері өте жоғары болғанын дәлелдеген. Соның салдарынан шығанақтағы су өсімдіктері шіріп, улы метил сынапқа айналған. Метил сынап қоректік тізбекке түсіп бактериялардан ұсақ организмдерге, атап айтқанда шаяндарға, балық шабақтарына, одан ірі балықтарға өтіп, оларды азық еткен адам организміне түскен. Сөйтіп метил сынап адамдардың миында бірте-бірте жинақталып, осы аурудың пайда болуына апарып соққан. Сол себептен бұл ауруды минамата ауруы деп атаған. Өкінішке орай, мұндай ауру тек Жапонияда ғана емес, кейінгі кезде құрамында сынабы бар ақаба суларын ағызған химия комбинаты бар дүние жүзінің көптеген аймақтарында да кездесуде. Сынап қосылыстарымен қоршаған ортаның ластануы Қазақстанда соңғы жылдары орын алып отыр, мысал ретінде Павлодар аймағындағы Ертіс өзенінің маңайын, Қарағанды облысындағы Нұра өзенін атауға болады. 1920 жылдары Джинцу (Жапония) өзенінің жағалауына орналасқан деревняларда ерекше ауру пайда болған. Бұл ауруға итай-итай деген атау берілген. Осы ауруға шалдыққан адамдардың сүйектері майысып, сүйектің сырқырағанынан өздерін қоярға жер таппай, көбісі көз жұмған. 1968 ж. бұл аурудың шығу себебі - өзеннің жоғары ағысына тазартылмай үнемі шығарылып отырған шахтаның ақаба суында кадмийдің болуына байланысты екені анықталған. Сонымен қатар, металлургия комбинаттарының ақаба сулары ағатын аймағында тұратын адамдар үшін, әсіресе, ең қауіптісі қорғасын болып табылады. Ол сол аймақтағы адамдардың ішек - қарнына немесе өкпесіне сіңіп, қанына, сол арқылы бүкіл денесіне, сүйегіне, бұлшық еттеріне, бауырына, т. б. жерлеріне жинақталады. Бастапқы кезде, тіпті қорғасын уы миға да әсер етеді. Соның салдарынан балалардың өрісі тарылып, қозғалыс үйлесімділігі бұзылады, есту және есте сақтау қабілеті кемиді. [16]

1. 3. 1 Ауыр металдардың шығатын ошақ көздері, түсу, таралу жолдары

Өнеркәсіптің ауыл шаруашылығының, энергетика және транспорттың дамуы және қазба байлықтарды қарқынды түрде алу барысында ауаға, топыраққа, суға, өсімдіктерге жоғары токсикалық химиялық заттардың жиналуына алып келді. [17]

1 сызба. Ауыр металдардың таралу көздері

Ауыр металдардың таралу көздері

Ауа

Ауа: Топырақ

Ауа: Су

Өсімдік

Өсімдік: Адам

Жануар

Атмосферадағы ауыр металдардың пайда болуы антропогенді және табиғи болып бөлінеді.

Табиғи көздеріне топырақтың және тау жыныстарының жел эрозиясы, вулкандық іс-әрекеттер, орманның өртенуі, көптеген биологиялық процестер жатады.

Биологиялық түрде атмосфераға 50% мынадай элементтер түседі: Cd, Zn, Pb, Cu және 50%-тен жоғары Se және Mo түседі.

Атмосфераға ауыр металдар мынадай антропогендік әрекеттермен түседі: органикалық отындарды жағу, көмір және мұнай, автокөлік, шойынды 1-ші және 2-ші дәрежеде өңдеу және химиялық, мұнай химиялық, цементті тау өндірісі, т. б.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.