Жоңышқа бізтұмсығы немесе фитономус;биология,зиянды фазасы,таралуы,есептеу әдістемесі

I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
2.1 Жоңышқа бізтұмсыгы немесе фитономус.
III.Қорытынды
IV.Қолданылған әдебиеттер тізімі

Жоңышқа (Medіcaqo) – бұршақ тұқымдасына жататын бір жылдық және көп жылдық шөптесін өсімдік. Еуропа, Азия және Африкада өсетін 100-ге жуық түрі бар. Кәдімгі жоңышқа, сарбас жоңышқа, көк жоңышқа т.б. кең таралған. Қазақстанда 18 түрі өседі. Сабағы тарамданған, бұтақты түп құрады, биіктігі 40 – 80 см. Жапырағы үш құлақты, ұзынша келген. Гүлшоғыры – көп гүлді шашақ. Жемісі – көп тұқымды бұршақ. Жоңышқа – республикамызда көп өсірілетін мал азықтық дақыл. Малға пішен, балғын көк майса, кептіріліп ұнтақталған, сүрлем күйінде беріледі. Жоңышқада (құрғақ затқа шаққанда) 15,5% протеин, 43,9% азотсыз заттар, 29,4% клетчатка, 3,1% май болады. Кәдімгі Жоңышқаның 100 кг жасыл массасында 21,7 азық өлшемі, 4,1 кг қорытылатын протеин, ал 100 кг пішенінде 50,2 азық өлшемі және 13,7 кг қорытылатын протеин бар. Қазақстанда аудандастырылған Жоңышқа сорттары: Ертіс жоңышқасы, Қарабалық жоңышқасы, “Дархан 90”, т.б. Жоңышқа – ылғал және жылу сүйгіш дақыл. Егіндік және мал азықтық ауыспалы егістікте егеді. Жоңышқаны гүлдей бастағанда орады. Шөбі орылғаннан кейін егістік үстеп тыңайтылса, Жоңышқаны екінші орған кезде мол өнім алуға болады. Жоңышқа зиянкестері – жоңышқа сұр көбелегі, жоңышқа жапырағының бізтұмсығы, жоңышқа қандаласы, т.б аурулары – ақұнтақ, тат кеселі.
Жоңышқа жапырағының бізтұмсығы, фитономус (Phytonomus varіabіlіs) – қатты қанаттылар отрядының бізтұмсықтылар тұқымдасына жататын, бірінші орылатын жоңышқа егісінің негізгі зиянкесі.
Таралуы.
Жоңышқа өсіретін жердің бәрінде кездеседі,яғни Еуропа,Азия сонымен қатар Қазақстанда да кезігеді.
Биологиясы.
Фитономус жылына бір генерация беріп дамитын бас түтігі едәуір ұзын, алдыңғы арқа бөлімінің ұзындығына тең сарғылт-сұр немесе сұр түсті қоңыз. Ұзындығы 4 – 6 мм болады. Дернәсілдерінің ұзындығы 8 мм-ге жетеді.Алдыңғы арқасында ақ сызықшасымен екіге бөлінген қара қоңыр түсті жолақ бар.Үстіңгі қанаттарының ортасында ұзын баспалдақты қара-қоңыр түсті таңба орналасқан. Жұмыртқалары сопақша жылтыр сарғылт түсті, жоғарғы жастағы қоңыздар ұзындығы 10 мм-ге жетеді, жалпы түсі сарғылт- жасыл, басы қара қоңыр, арқасында ақ жолағы бар, аяқтары болмайды, аяқ сегменттерінің бүйір жақтарында орналасқан емшек тәрізді бұдырмақтарының көмегімен қозғалады.
Қоңыздар жоңышқа егістігінде топырақтың ең үстіңгі қабатында немесе оның айналасындағы өсімдіктердің тамырға таяу түбінде қыстап, көктемде ауаның температурасы 120С болғанда шыға бастайды. Ұрғашысы жоңышқаның сабағын кеміріп кішкене қуыс жасайды да, жұмыртқаларын топтап сонда салады.

1. Агроландшафтные системы земледелие. С.К.Курманбаев, 2015ж
2. Земледелие. С.А.Воробьев, А.Н.Каштанов, А.М.Лыков, И.П.Макаров. Под ред. С.А.Воробьева.-М.: Агропромиздат, 2002ж
3. Мальцев Т.С. Вопросы земледелия. Изд. 2-е.-М.: Колос, 2000ж